Republiek der LetterenRaamnota Taal-, Letteren- en Kennisbeleid

Dordrecht, 30 oktober 2000

Stichting Perspektief DordrechtSteegoversloot 873311 PN Dordrecht

Credits: Joop van Halen (Stichting Perspektief Dordrecht)Rob van Hummel (Marktplan Adviesgroep - Bussum)

Verder met dank aan allen die met raad en daad hebben terzijde hebben gestaan.In het bijzonder dank aan Riet Mijnster voor het onuitputtelijke geduld,Yma Schuitmaker voor haar vaak inspirerende bijdragen,Tine de Waard en Jacqueline Uittenbogaart voor het lezen en corrigeren.

Copyright © 2000 by Stichting Perspektief Dordrecht

Wie heeft het over winnen l Doorstaan is alles!

Rainer Maria Rüke

0. Samenvatting

0.1. Korte inleiding

1 De raamnota 'Republiek der Letteren', die in opdracht van de Dienst Kunsten van de Ge-' meente Dordrecht is gerealiseerd, bevat een inventarisatie en een beschrijving van het

domein van taal, letteren en kennis ook wel de Republiek der Letteren genoemd. Daarbijis uitgegaan van de behoefte die bij de Dienst bestaat op dat terrein een herkenbaarbeleid te ontwikkelen.

0.2. Wat is het domein taal, letteren en kennis?

In de beleving van velen beperkt het letterenbeleid zich tot het ontwikkelen van activi-' teiten in de sfeer van literaire fictie, dus romans en poëzie ook wel bellettrie of schone

letteren genoemd. In werkelijkheid draagt de bellettrie maar in beperkte mate bij aan deinhoud van de Republiek der Letteren. Het belangrijkste element van de letteren is nog

l altijd de non-fictie. Dat omvat geschiedenis, biografieën, essays, journalistiek, enz. Ooki al dan niet populair wetenschappelijke publicaties over taal en taalgebruik behoren bijl het domein der letteren.li 0.3. Welke media zijn belangrijk in deze context?

l In het verleden speelden boeken, kranten en tijdschriften als transporteurs van de inhoudi een bepalende rol. In het voetspoor van de technologische ontwikkelingen sedert del industriële revolutie, waarbij we de nadruk vooral op de ontwikkelingen van de laatstel vijftig jaar mogen leggen, worden steeds nieuwere communicatiemiddelen in de Repu-i bliek geïntroduceerd: radio, televisie, elektronische media met als bekroning het inter-

net. Al deze introducties hoeven niet noodzakelijk grote invloed op de inhoud te heb-ben, maar hebben dat des te meer op de vorm en vooral verspreidingsintensiteit. Metname de potentiële beschikbaarheid van kennis en inzichten zal sterk worden vergroot.Een van de uitgangspunten van deze nota is te na te gaan hoe deze grotere beschik-baarheid van kennis en inzichten ook op een maatschappelijk aanvaardbare wijze kan

l worden gerealiseerd. Met andere woorden hoe de twee- of meerdeling van informatie enl communicatie kan worden voorkomen.

0.4. Over het veldonderzoek.

De kerngedachte, vanwaaruit het veldonderzoek van de Dordtse culturele infrastructuuris gestart, is de vraagstelling in hoeverre er in het veld gebruik wordt gemaakt van de

, communicatieve mogelijkheden die de Republiek der Letteren ons biedt en in hoeverrede stormachtige ontwikkelingen van de huidige informatietechnologie daar invloed opuitoefenen.

I

Allereerst is nagegaan of er op beleidsniveau een collectieve benadering van het feno-meen communicatie is gedefinieerd, dan wel of er sprake is van een centrale gedachten-

3

ontwikkeling op dit punt. In het onderzoek is vastgesteld dat er in elk geval vanuit decollectiviteit (dat is in onze opvatting het centraal bureau van de Dienst Kunsten van deGemeente Dordrecht) geen centraal geïnspireerd beleid noch in concreto noch in ideeënover communicatie en ontwikkeling daarvan is aangetroffen. Er van uitgaande dat hetontwikkelen van een alert communicatiebeleid (op alle niveaus en zowel intern als ex-tem) nu en op termijn onvermijdelijk is, is in deze raamnota aandacht aan dit onder-werp besteed.

nEén van de axioma's van deze nota is de gedachte, dat alles wat zich ontwikkelt logischvoortkomt uit het vorige (men kan dus spreken van een organische ontwikkeling) en datalles 'wat in de wereld is' met elkaar samenhangt. In dat kader heeft het onderzoek bijhet trekken van conclusies en het formuleren van beleidssuggesties geprobeerd aanslui-ting te vinden bij ideologische en/of inhoudelijke vormen van bestaand beleid ter zake.Het bleek dat beleidsmaatregelen en/of intenties in een historische context - dus alseen soort, jurisprudentie van uitspraken en besluiten uit het verleden - niet toegankelijkof voor handen waren.

inVerder was het, door het ontbreken van algemeen aanvaarde kwaliteitscriteria ten aan-zien van door cultuuraanbieders geproduceerde activiteiten, moeilijk de aangetroffen si-tuaties ten aanzien van het beoogde beleidsterrein zodanig te duiden dat daaraan vali-de conclusies konden worden verbonden. Het resultaat is dat de hier gepresenteerdeideeën en uitwerkingen niet noodzakelijkerwijze sporen met de in het bereik van ditonderzoek niet traceerbare waarden en normen patroon, ondanks het feit dat zo'n pa-troon binnen de Dordtse culturele infrastructuur naar alle waarschijnlijkheid wel be-staat.

IVAfgezet tegen de stormachtige ontwikkelingen in de huidige samenleving kan wordenvastgesteld, dat het innoveren van een effectief taal-, letteren- en kennisbeleid een ab-solute must is. Dit communicatiebeleid zal een nieuwe en volwaardige loot moeten zijnaan het nu tot nu toe nogal hermetische activiteiten pakket van de Dienst Kunsten.Daarbij zal deze nieuwe loot moeten worden ingezet om als coördinatiepunt op het vlakvan communicatie, informatie en interactieve educatie coalities aan te gaan met andereopenbare instellingen zoals bibliotheken, educatieve centra, radio/tv, pers, internet,etc.

0.5. Wat te doen?

Gegeven de wenselijkheid dat het taal-, letteren- en kennisbeleid een volwaardige plaatsbinnen de Dordtse culturele infrastructuur moet innemen, zijn de volgende beleidshan-delingen aan te bevelen:

1. Het erkennen van het taal-, letteren- en kennisbeleid - hier beschreven als de Repu-bliek der Letteren - als belangrijk en organisch onderdeel van de culturele infrastruc-tuur.

2. De Dienst Kunsten neemt zijn verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van eentaal-, letteren en kennisbeleid niet alleen, zoals de feiten nu liggen, beheersmatigmaar ook ontwikkelend en innoverend.

3. De Dienst Kunsten maakt gebruik van de inhoudelijke potentie van Republiek der Let-teren, zoals die in de nota wordt beschreven.

4. Dat voor de praktische uitvoering van het taal-, letteren- en kennisbeleid een speci-ale organisatie (qua status vergelijkbaar met het model SCE-Berckepoort) in het le-ven wordt geroepen. Hieruit vloeit voort dat deze organisatie direct is gelieerd aande Dienst Kunsten en onder haar verantwoordelijkheid werkt.

5. Deze organisatie moet zowel in staat zijn activiteiten zelfstandig als in coproductiemet andere instellingen1 vorm te geven, alsook de Dienst Kunsten te adviseren overvoortgang en innovatie. Het ontwikkelen van het activiteiten pakket door deze or-ganisatie moet aansluiten op traditie, behoeften en trends die zich in de huidigemaatschappij manifesteren. Derhalve zal ook aandacht aan onderzoek en researchmoeten worden besteed.

6. De organisatie zal voor lokale activiteiten door de lokale overheid voldoende wor-den gesubsidieerd, voor bovenlokale op exposure gerichte projecten zal een beroepworden gedaan op andere overheden, fondsen en al dan niet commerciële sponsors.

0.6. Mogelijke activiteiten van een uitvoerende organisatie:

1. Het is wenselijk dat de nieuwe organisatie als facilitaire instelling zeker de gemeen-telijke activiteiten op het gebied van taal, letteren en kennis convergeert. Dit bete-kent met name dat het activiteitenpakketten van Stichting Perspektief Dordrecht,Stichting Dordtse Academie en activiteiten van andere aanbieders terzake (Biblio-theek, CBK?) met behoud van de herkenbare inhoudelijke identiteiten, qua uitvoe-ring en financiering worden gebundeld.

2. Het ontwikkelen van een aantal aansprekende programma's (lezingen, presentaties,symposia en colloquia) op het gebied van kunst, wetenschap en politiek (alles zoalsvoorzien in het concept Republiek der Letteren) zoals bijvoorbeeld Lopend Vuur* -(Een live cultureel magazine dat minimaal 5 keer per jaar tijdens het seizoen wordtgeorganiseerd), Johan de Witt-symposium3 over de cultureel maatschappelijke ont-wikkelingen van het Nederlands (als grootste van de zgn. kleine talen) in Europa.

3. Het organiseren van het Cultureel Debat in diverse fora. Hierbij moet gedacht wor-den aan een aantal speciaal vormgegeven discussiebijeenkomsten over actuele cul-turele of cultureel-maatschappelijke onderwerpen. We denken hierbij aan een lite-

Vormen van Cultureel Debat komen ondermeer ook voor bij het Centrum voor Ontwikkelingssamen-werking COS en Centrum voor Beeldende Kunst. Samenwerking en/of coproductie ook in deze ge-vallen is aan te bevelen.Zie blz. 54Zie blz. 55

"- rair-, een historisch-, een educatief-, een stads-, een beleidsforum, etc. allemaal

volgens model'De Balie'in Amsterdam."

4. Het ontwikkelen c.q. coördineren van een website waar met name de inhoudelijke

resultaten en de samenhang van de diverse fora (culturele debatten) in het publiek

domein beschikbaar komen. Dit kan in samenwerking met diverse andere partners

worden uitgebreid naar een virtueel kenniscentrum.

5. Het ontwikkelen van nieuwe formats5 op het terrein van taal-, letteren- en kennis

ten behoeve van andere organisaties zoals bibliotheken, onderwijs etc. (bijv. Dead

Poets Society6, een project ten behoeve van het literatuur onderwijs - CKV/211* fase).

6. Het in samenwerking met andere instellingen bevorderen c.q. coördineren van con-

sonance en exposure7, o.a door een wervend en verrassend PR-beleid ten behoeve

van de Dordtse infrastructuur.

7. Servicebureau (research en rapportage, kunstenaarsondersteuning etc. zoals uit-

voeren van de DebutantenPrijs", mogelijk het continueren van de BiografiePrijs', de

Dordtse Dichterskaravaan en de uitgeverij10).

0.7. De Dordtse dimensie

Na al deze groten plannen een moment van reflectie. Het voorbeeld van de Amsterdam-

se Balie, hoe inspirerend dat ook is, is natuurlijk wel van een Amsterdamse dimensie en

als zodanig niet in z'n totaliteit op Dordts niveau na te volgen. Niet qua niveau van de

infrastructuur (met universiteiten en intellectuele bedrijvigheid) evenmin qua menselijk

potentieel dat Groot Amsterdam herbergt (meer dan een miljoen zielen). Aan de andere

kant is de Drechtstedenregio met zijn ± 250.000 inwoners nu ook weer niet uit te vlak-

ken. En behoefte aan discussie en receptie is er. Zeker afgezet tegen de claim van

Schouwburg Kunstmin per jaar zo'n 50.000 bezoekers te bedienen, een claim die overi-

gens aardig spoort met de in paragraaf 4.2 becijferde potentiële regionale groeimarkt

van ± 25% op 200.000 (inwoners van 18 jaar en ouder).

Daarom is onze conclusie dat we een door De Balie geïnspireerd pakket van activiteiten

zouden moeten opzetten dat zich organisch - dus stap voor stap - ontwikkelt in de

richting van een regionaal centrum voor taal, letteren en kennis. Voor het ontwikkelen

daarvan moeten we evenwichting en zorgvuldig te werk gaan, daarbij - en passant -

goed om ons heen kijken of er geen ontwikkelingen zijn die aan de ontwikkeling van

het regionaal centrum voor taal-, letteren en kennis paralel lopen.

zie blz. 36 tot 40format in deze betekenis te verstaan als programmaformulezie blz. 55zie blz. 62zie blz. 53zie blz. 54zie blz. 56

1. Index

0. SAMENVATTING 3

0.2. WAT IS HET DOMEIN TAAL, LETTEREN EN KENNIS? .............. ............ .....—. 30.3. WELKE MEDIA ZIJN BELANGRIJK IN DEZE CONTEXT? ... ..—.....................—................. 3

0.5. WAT TE DOEN? ......................................................................................................................... 40.6. MOGELIJKE ACTIVITEITEN VAN EEN UITVOERENDE ORGANISATIE: ...................—......................................... 5

1. INDEX 7

2. INLEIDING 9

2.2. OPBOUW EN UITWERKING NOTA.................................................................................................... 10

2.3. EEN WOORD VOORAF . . .... 10

2.4. SUB-CONCLUSIE...................................................................................................................... 11

3. HISTORISCHE CONTEXT 13

3.2. TWEE EEUWEN CULTUURBELEID IN NEDERLAND ..................—.............. 153.3. VUF EN DERTIG JAAR CULTUURBELEID IN DORDRECHT. .......... ........... 173.4. SUB-CONCLUSIE: HET CULTURELE DEBAT . ............... ................... ........... . 19

4. ACTUELE SITUATIE 224.1. CULTURELE KAART VAN DORDRECHT....................—................. ......... .... 22

HET VELDWERK - INVENTARISATIE ACTOREN 22HET VELDWERK - VRAAGSTELLING ONDERZOEK 22H ET VELDWERK-RESULTATEN 23STERKTE / ZWAKTE ANALYSE LETTERENBELEID / CULUURBELEID 27SAMENVATTING 29

4.2. PARTICIPATIE EN MEDIA .....—. ........... ......... ....— 31CULTUURPARTICIPATIE 31MEDIA 32

4.3. MULTICULTURELE SAMENLEVING 33INLEIDING 33

4.4. SUB-CONCLUSIE ... . 344.5. KIJKEN NAAR SUCCESVOLLE VOORBEELDEN ELDERS................. .— 36

INLEIDING 36MODEL 1: DE BALIE AMSTERDAM 36

Ambitie 37Doelstelling 37Organisatie: 38Samenhang tussen diverse podia 39Partners 40Evaluatie: 40

MODEL 2: DE UNIE ROTTERDAM 40Zaaide Unie: Rotterdams podium voor cultuurdebat 41Stadsplatform en Beleidsforum 41Architectuurcafé en Architectuurdebatten 41Openbaar Kunstdebat 41Omkeringen 42Globale schijnbewegingen, lokale wendingen ..42Ontmoetingen 43Evaluatie: 44

MODEL 3: PODIUM EN PRODUCTIEHUIS LITERAIR THEATER BRANOUL 44

- Inleidend 44Visieontwikkeling 44Activiteitenpakket nader toegelicht 45Organisatorisch 46Het debat -. 47Het Boekenmagazine, lezingen en schrijversavonden 47De 'nieuwe media' en de 24-uurs economie . 48Evaluatie: ;.....:.... . 48

4.6. UITWERKING..........................................................................................................................49IDEEONTWIKKELING 49LITERAIR FORUM 49HISTORISCH FORUM .-. 50EDUCATIEF FORUM '..... .........„;„........ 50STADSFORUM „..„., ;4$.$&&V;;; 50BELEIDSFORUM „...± 50KENNISCENTRUM .:.„...;.... 50

5. BRIC A BRAC - OVER LEZEN SCHRIJVEN EN ANDERE ZAKEN 515.1. ENKELE BONUS ONDERWERPEN . ....... ........... . ............. 51

LEZEN51NIEUWE MEDIA 51SCHRIJVEN.... ;.... 52OVER SUBSIDIES EN SPONSORS , 52OVER ORGANISATIESTRUCTUREN..., 52

5.2. WEGING BESTAANDE ACTIVITEITEN...................—..........—.............................................. 53DEBUTANTENPRDS (HFL J0.000,op - ELK JAAR).... 53BlOGRAFIEPRDS (HEL 25.000,00 - TWEEJAARLIJKS) ..'....'.. 54LOPEND VUUR ...., , 54DORDTSE DICHTERSKARAVAAN ....,...,,..,„ ,.,....... 55DEAD POETS SOCIETY 55JOHAN DE WlTT - LEZING . 55UITGEVERIJ .56

5.3. PRAKTISCHE AANBEVELINGEN....................................................................................................... 57SERVICE BUREAU - BASISVOORZIENING 57AcnvrTETTEN ,....„,„... ...„...,„.. 57

6. SLOTCONCLUSIES EN AANBEVELINGEN 596.1. VERANTWOORDING...................................................................................................................59

HISTORISCH 1: GEMEENTELIJK CULTUURBELEID EN DE LETTEREN 59HISTORISCH 2: NIEUWE ONTWIKKELINGEN IN DE JAREN NEGENTIG 59

6.2. CONSTATERINGEN...—..........................................—..............................................................60LETTEREN l: DE ONTKENNING ALS EEN SERIEUS BELEIDSTERREIN 60LETTEREN 2: DE BANDBREEDTE VAN HET BELEIDSTERREIN 60BELEID 1: AD HOC BELEID VERSUS ONTWIKKELINGSBELEID 60BELEID 2: CONTINUÏTEIT EN ONTWIKKELING VAN HET BELEID 60COMMUNICATIE l: AFSTEMMING EN UITVOERING INTERN [COMMUNICATIE INTERN] 61COMMUNICATIE 2: MEDIA IN DORDRECHT [COMMUNICATIE EXTERN] 61COMMUNICATIE 3: EXPOSURE EN CONSONANCE . 62VERANTWOORDINGSKADERS 63

6.3. SLOT.................................................................................................................... 64ALGEMEEN 64HET TAAL- LETTEREN- EN KENNISBELEID GEPOSITIONEERD 65

6.5. MOGELIJKE ACTIVITEITEN VAN EEN UITVOERENDE ORGANISATIE: 66

7. VERDERE ONTWIKKELINGEN 68

2. Inleiding

2.1. De realisatie van deze nota...

Deze nota is het resultaat van een toezegging van de Dienst Kunsten uit 1996 aan deRaadscommissie Kunsten rol en positie van de letteren in het algemeen en StichtingPerspektief Dordrecht in het bijzonder bij nota te regelen. Na een aantal pogingen enaanzetten van de Dienst Kunsten, pogingen en aanzetten die niet tot het beoogde re-sultaat leidden, is de opdracht in 1999 aan Stichting Perspektief Dordrecht verleend. Deopdracht behelsde met name een typering van het werkveld te geven, een onderzoek tedoen naar de activiteiten ter zake en een beleidsindicatie te ontwikkelen die tot de ge-wenste positionering en uitvoering zou kunnen leiden.

Het was de samenstellers van de nota van meet af aan duidelijk dat, wilde de potentievan de letteren als cultuurdiscipline in maatschappelijke context met succes worden uit-gebaat, de letteren breed zou moeten worden geïnterpreteerd. Dus het begrip letterenniet uitsluitend in haar primair letterlijke betekenis (drukken of schrijven) noch in desecundair letterlijke betekenis (boeken en kranten) of in haar kunstzinnige betekenis(romans en poëzie), maar in haar algemene maatschappelijke betekenis als communica-tiemedium. Toen eenmaal deze slag gemaakt was, is door Stichting Perspektief Dor-drecht in samenwerking met Marktplan Adviesgroep te Bussum een voorstel bij deDienst Kunsten van de Gemeente Dordrecht ingediend om een nota over taal, letteren enkennis te schrijven.

Deze probleemstelling vertaald naar het gemeentelijk beleidsniveau maakte duidelijkdat de positionering van het vanaf nu breed geformuleerde letterenbeleid tussen tweepolen moest worden gezocht. Enerzijds bestaat de wens de letteren een zodanige plaatste geven dat zij effectief kan bijdragen aan een verdere ontwikkeling van het cultureleklimaat ter stede, anderzijds moet worden nagegaan op welke wijze dat letterenbeleideffectief kan worden ingepast in de bestaande cultuurpraktijk van de Gemeente Dor-drecht. Dit laatste aspect vormt de basis van de gedachtenontwikkeling. Daartoe is eenbreed activiteitenonderzoek opgezet naar meer dan 40 culturele instellingen en cultu-reel betrokken individuen in stad en regio11.

Omdat het ontwikkelen van een breed gedefinieerd letterenbeleid mogelijk in een aantalgevallen activiteiten van andere instellingen zou kunnen coveren was het ontbreken vaneen sturende centrale cultuurvisie12 een complicerende factor op het ontwikkelen vaneen werkbaar beleid terzake. Evenmin kon door het ontbreken van duidelijk centraalaangestuurd waarden- en normenpatroon worden nagegaan aan welke criteria het be-staande aanbod inhoudelijk, kwalitatief en maatschappelijk dienden te voldoen. Het po-

Zie overzicht op pagina 26Er is wel een directieplan voor Kunsten waarin een aantal wenselijkheden en doelen worden opge-somd. Echter de inhoud van deze notitie geeft de indruk dat de prioriteiten meer pragmatisch danideologisch zijn.

9

sifioneren van het nieuwe beleidsterrein vereiste een nieuwe definiëring van een aantalculturele waarden. Hierdoor kan gemakkelijk de suggestie ontstaan dat deze nota hetgehele kunstenbeleid zou willen herdefiniëren dan wel die heile welt wil omvatten. Ech-ter niets is minder waar, het is slechts het ontbreken van een integrale beleidvisie diehet nodig maakte de bestaande situatie te becommentariëren.

i 2.2. Opbouw en uitwerking notai

Deze nota is te beschouwen als een synthese van gedachten rond een aantal functio-nerende vormen van taal-, letteren- en kennisbeleid elders en een onderzoek naar demogelijke historische context van het werkveld. De uitkomst van die confrontatie afge-zet tegen het veldonderzoek brengt ons bij de ideeontwikkeling waarvoor de nota is be-doeld.

De opbouw van de nota kent een modulair karakter. De eerste module geldt als algeme-ne inleiding waarin de kaders worden uitgezet waarbinnen de nota tot stand komt. Inde tweede module wordt aan de hand van enkele historische bespiegelingen plaats, po-sitie en waarde van het Cultureel Debat als democratisch instrument aangegeven. Dederde module schept een beeld van het heden. Aan de orde komen het culturele aanbodbinnen het gedefinieerde domein (Republiek der Letteren), de publieksparticipatie bin-nen dit domein, de mogelijkheid tot communiceren met de doelgroepen en de moge-lijkheden van het letterenbeleid ten aanzien van de multiculturele samenleving. Waarzinvol zal worden uitgegaan van een sterkte/zwakte/kansen en bedreigingen analyse".Tenslotte behandelt de vierde module de kansen en mogelijkheden voor een breed geo-riënteerd taal-, letteren- en kennisbeleid. Hierin zal de ontwikkeling of reanimatie vanhet Cultureel Debat centraal staan. Daarbij zullen een aantal bestaande voorbeelden tentonele worden gevoerd. Tevens zal worden ingegaan op een aantal specifieke activitei-ten die in algemeen tot het domein der letteren worden gerekend. Onder het hoofdje'Brie a brac - over lezen, schrijven en andere zaken' zal - afsluitend - een aantal onder-werpen worden aangesneden die, als specifieke aandachtspunten geen logische plaatsbinnen de centrale gedachtenontwikkeling konden krijgen.

2.3. Een woord vooraf...

Schrijven over cultuur is moeilijk. Wellicht is het nog moeilijker dan schrijven over poli-tiek of schrijven over religie. Schrijven over politiek of het schrijven over religie biedtde auteur de mogelijkheid dat vanuit een neutrale, beschouwende of niet noodzakelijk

De officiële opdracht van Kunsten spreekt van een SWOT(H)-analyse. (SWOT = Strengths, Weak-nesses, Opportunities and Threats). Een officiële omschrijving van de SWOT-methode stelt dat de-ze te gebruiken is als het 'waartoe', het 'nuf of de 'noodzaak' van een project niet duidelijk is.Naar mening van de onderzoekers valt deze wens door het specifieke karakter van de SWOT-methode - een interactieve methode binnen teams, werkgroepen etc.- feitelijk buiten de orde.Dat neemt niet weg dat de auteurs van deze nota zo'n interactief proces, mede gezien het belangen de ingewikkeldheid van dit onderzoek, met de medewerkers van de Dienst Kunsten (het MT)wel degelijk op prijs stelden. Maar de bereidheid daartoe ontbrak. Wij houden het dus hierbij opeen zwakte-sterkte analyse.

10

inhoudelijk betrokken positie te doen. Bij het schrijven over cultuur is dat vrijwel on-mogelijk. De auteur is, of hij of zij dat nu wenst of niet, onderdeel van hetzelfde do-mein waarover hij of zij schrijft Dat geldt zelfs als de auteur er voor kiest de cultuurvanuit een meta-standpunt te beschouwen. Schrijven over cultuur is een vorm van sub-jectief schrijven waarbij de auteur zich steeds bewust moet zijn van eigen achtergrond,socialisatie en ervaring, kortom hoe hij of zij in de actuele werkelijkheid staat.

Nu klinkt het alsof het subjectieve of het eigene van de waarnemer een beperkende ofwaardeverminderende invloed op het resultaat heeft. Dat is niet noodzakelijk zo, invrijwel alle gevallen is het hebben van praktische ervaring zelfs een voorwaarde de be-staande situatie adequaat te analyseren. Het is alleen noodzakelijk ons bij voortduringte realiseren dat er, naast het constateren van een aantal feitelijkheden, ook sprake isvan het ontwikkelen van een visie. En juist die visie kan in aanraking komen met het

j domein van de subjectiviteit. Het is allemaal niet erg, zeker niet als men overtuigd isj van de integriteit van de auteur.

Wat geldt voor de auteur geldt evenzeer voor de lezer van deze nota. Ook de lezer er-, vaart de beelden via zijn subjectieve beleving. Dat geldt zowel voor professionals (we-I tenschappers, ambtenaren, beleidsmakers en andere personen die van het métier hun( beroep maken) maar ook voor de non-professionals (ieder ander die buiten dit profiell valt). Het gevolg is, als het goed is, dat de door de auteur geponeerde statements del lezer op één of andere manier raken. Dat raken kan positief of negatief zijn. Bij de be-I oordeling van deze statements is juist het ervaren van de integriteit, van beide partij-' en, van het allergrootste belang. Juist dan zijn er kansen voor het Cultureel Debat zoals

dat later nader zal worden beschreven14.

1 Het Cultureel Debat is iets, dat permanent in de samenleving aanwezig moet zijn, wil diesamenleving zijn fundamenteel democratische karakter kunnen handhaven. Het CultureelDebat kan over kunst gaan, maar evengoed over politiek, religie of andere meer maat-schappelijke onderwerpen. Het Cultureel Debat gaat over alles de samenleving betreffen-de. Kortom het Cultureel Debat communiceert over ons leven en de voorwaarden waaron-der dat vorm krijgt.

En daarmee is de cirkel weer rond. Deze nota, die een uitgebreid pleidooi is voor het re-animeren van het Culturele Debat, maakt zelf nadrukkelijk deel uit van dat Culturele De-bat. Het gevolg is dat er een gelaagdheid in de beeldvorming ontstaat die vergelijkbaaris met de gelaagdheid of ingewikkeldheid die wij al kennen van filosofische, religieuzeen politieke discussies. Het is zaak dat we deze intellectuele uitdaging willen aangaan.

2.4. Sub-conclusie

Al direct in de eerste paragraaf van deze nota wordt de algemene toon, die in principevoor de gehele nota geldt, geïntroduceerd. Het gaat hier niet om het presenteren van

14 Zie met name het pleidooi voor 'de kunst van het oneens zijn' op bladzijde 16

11

een absolute waarheid waaraan allerlei structuren en modellen" ter ontwikkeling kunnenworden ontleend. Het gaat hier meer over een visie op de beleefde en onderzochte wer-kelijkheid. Die visie houdt ondermeer de erkenning in dat de cultuur zich als een levenden zich permanent ontwikkelend mechanisme aan ons vertoont. Om dat mechanismegoed te begrijpen is het noodzakelijk dieper op de ontwikkelingen in te gaan. Daarbijzal duidelijk worden dat alles met alles samenhangt. Geen enkele ontwikkeling zal bijnadere beschouwing blijken op zichzelf te staan.

15 Wie zich actief, betrokken en verantwoord met cultuur wil bezighouden kan niet uitgaan van eencultureel spoorboekje.

12

3. Historische context

3.1. Republiek der Letteren

Taal, letteren en kennis was en. .is, nog steeds voor de ontwikkeling van de samenlevingvan grote, zoniet van doorslaggevende, betekenis. Taal, letteren en kennis belichaamtbinnen wisselende al dan niet kunstzinnige coalities" steeds de bewustwording van demenselijke existentie. Vaak gewaardeerd, soms bestreden en verguisd en niet zeldenvervolgd, maar altijd, tot op de dag van vandaag, prominent aanwezig in het)proces vanmenselyke communicatief ^^^v -;^rt^ft'>'«^<i^r-^ ,,,,.,,/,-, ,•,,: ^ !'-^i-f^^;-.-

Door de eeuwen heen heeft de mens naar verklaringen voor zijn bestaan gezocht. Daar-bij vormde hij zich virtuele beelden van ideale samenlevingen, utopieën. Van Arcadié4'tot aan de Zonnestad" en vele positieve, maar ook negatieve varianten daar tussen". Enaltijd werden de ideeën verspreid met de media die de auteurs ten dienste stonden. Vanpapyrus ^^p^rtóHfieri^ vf JTriet-boëk, tot - in onze tijd '- internet,

. ^ , .In zijn essaybundel "Utopieën vaneen onvermoeibaar mens" beschrijft Willem Otterspeer

1 een utopie waarin taal, letteren en kennis bepalende factoren zijn:

"De utopie die ik (...) bezing, heeft haar instellingen, haar uitingsvormen. Het zijn•"' ' • ' ' • • • - • ; ••• • ' ' • ' . ' . . • i 1 . ' ' .'- .•>JiV:;,'v;j,;/!v,-;). :^;i; -.,',<;. . . ; • • , . . , ; , :<u' a.' • . > . > . • /

de universiteit, de republiek der letteren, de belangstelling voor andere culturen, de

nieuwsgierigheid naar,yporbyé tijden, het verzamelen en bewonderen™".

Onder het pseudoniem Vigneüi-Marville beschrijft Bonavehtura d'Argonne in zijn Mélan-ges d'histoire et de littèratiïté (ïlvQ) de/^iü&/feltrferIëtterBhaU volgt: r^

- • . • ; • ; , • : ; ( ; ; ; , i ' i U ( V . ; : ; . , <-.-^< :'•'••., , : , , . - , ' • • • . » • , , : . • • . . . ' : :V;. :',('..•'Geen republiek is groter, volkrijker, vrijer noch roemvpUer geweest. Zij 'strekt zich uitover de hele aarde en is samengesteld uit mensen van alle naties, van elke afkomst,leeftijd, geslacht, vrouwen en kinderen incluis. Men spreekt er allerlei levende en dodetalen. Kunsten zijn er niet gescheiden van wetenschappen en de techniek wordt er inere gehouden: maar er zijn meerdere religies en de zeden mengen er, zoals in elke an-dere republiek, goed en kwaad.

Het is duidelijk dat zowel het begrip republiek als het begrip letteren niet in de gebrui-kelijke basale betekenis moet worden verstaan21. Republiek staat in dit kader onder meer

Met muziek, met beeldende kunst, met wetenschap etc.In Van Dale: Arcadia (o.), Arcadië, l landschap op de Peloponesus, in de literatuur voorgesteldals het land van onschuld en vrede; 2. (vand.) Liefelijk oord.Tommaso Campanella (1568-1639): De Zonnestad [La Citta del Sole] werd in 1602 - het werk werdpas in 1904 gepubliceerd - door Campanella in gevangenschap geschreven.Utopieën weerspiegelen de mens in al zijn facetten, positieve en negatieve, soms geschreven omte waarschuwen (bijv. Orwell: 1984), soms ter stichting van de mens (bijv. Het Nieuwe Testa-ment), soms ter verbreiding van politieke systemen (bijv. Marx: Das Kapital of Hitler: HeinKampf).Willem Otterspeer: Utopieën van een onvermoeibaar mens - Amsterdam, 1996 - blz. 7De kracht van de taal zit in z'n onvolkomenheid. Zegswijzen als Een man een man, een woord eenwoord vormen de meest baarlijke nonsens ooit vernomen. Immers de taal is de verbale speeltuin

13

voor een plaats van algemene toegankelijkheid, met een sterk democratisch gehalte envan een volstrekte openheid. Het begrip Letteren verbeeldt in deze context niet de lette-ren als kunstvorm maar als communicatiemedium.

Als we op deze wijze voortredeneren, staat de Republiek der Letteren voor een algemeenen breed platform waarop een vrije uitwisseling van gedachten, ideeën en kennis zowelactief als receptief kunnen worden uitgedragen en/of geconsumeerd. Willem Otterspeerbrengt dit platform in de eerder genoemde essaybundel Utopieën van een onvermoeibaarmens historisch als volgt tot leven:

'De hele Europese cultuurgeschiedenis door hebben bepaalde locaties die expansievekracht en metaforische werking gekend, de bibliotheek in de zestiende, de academiein de zeventiende, de salon in de achttiende, of het koffiehuis in de negentiendeeeuw - een plek waar men het maar over één ding eens was: hoe het met elkaar on-eens te zijn.'

En het is juist de kunst van het oneens zijn waarmee de essentie van het Cultureel Debatduidelijk wordt. Een debat, dat op zijn beurt weer essentieel is voor de ontwikkelingvan een socio-culturele infrastructuur die het publieke draagvlak vormt voor het cultu-rele welzijn van de gehele samenleving.

Met name in onze moderne, steeds ingewikkelder wordende samenleving is het cultureeldebat des te meer noodzakelijk. De complexiteit maar schier onbeperkte mogelijkhedenvan de moderne media maakt het professioneel aanjagen en organiseren van de com-municatie noodzakelijk. De Republiek der Letteren - dus het beleidsterrein van taal, let-teren en kennis - kan daarin een cruciale rol spelen. Binnen het domein van de Repu-bliek der Letteren vindt het cultureel debat zijn natuurlijke inbedding.

Het cultureel debat.Het culturele debat vormt het centrale leitmotief van deze nota. Zoals we dat ook alaangaven bij de duiding van de begrippen Republiek en Letteren is het gewenst ookde begrippen cultureel en vooral debat in een wat breder metaforisch kader te plaat-sen. Het begrip cultureel moet in de universele betekenis van de samenleving betref-fende worden gezien. Dus niet alleen artistieke zaken of zaken daaraan gelieerd zoalsbijv. de discussies over de Kunst in de Openbare Ruimte kunnen aan de orde komen,maar ook allerlei onderwerpen van algemeen cultureel maatschappelijke betekeniszoals - we doen maar een willekeurige greep uit thans actuele onderwerpen -de mul-ticulturele samenleving, euthanasie, asielzoekers, opkomst van extreem rechts, maarook Jan Wolkers 75 of positie van het Nederlands in Europa.Wie bij het begrip debat aan een duidelijk gestructureerde vorm denkt die te verge-lijken is met een vergadering of al dan niet interactieve voorlichtings- of informatiebij-eenkomst doet het fenomeen debat, zoals hier voorzien, ernstig tekort. Het debat inde context van deze nota behelst in principe elke vorm van interactieve communicatiezonder daaraan vooraf een structuur of uitgesproken vorm te verbinden. Het debat isdus in deze visie niet in de eerste plaats een gestructureerde gebeurtenis maar meereen nog nader te bepalen procesvorm die interactieve communicatie bevordert.

van de creatieve mens. Hoewel de woorden het zelfde kunnen zijn, de interpretatie kan alle kan-ten uit.

14

3.2. Twee eeuwen cultuurbeleid in Nederland

Veel mensen denken bij cultuur aan iets van luxe. Aan franje. Aan iets leuks, maar aufond overbodigs. In het gunstigste geval erkent men iets van een toegevoegde waardemaar hoe dat dan precies zit weet men niet. Reden dus om na te gaan welke relatie hetcultuurbeleid historisch met de werkelijkheid onderhield.

Sinds de Renaissance is er sprake van een seculiere ontwikkeling van kunst en weten-schap. Het initiatief kwam vanaf die tijd in handen van de prachtlievende adel, de zichverwereldlijkende en vaak niet minder prachtlievende geestelijkheid of snel rijker wor-dende regenten. De producten van deze cultuurontwikkeling stonden vaak in het tekenvan de verheerlijking van de opdrachtgever.

Het duurde tot de Verlichting (± 1750) tot men de breed maatschappelijke kracht vande cultuur ontdekte. Kunst en wetenschap werd als middel tot de verheffing en de be-schaving van het volk en als wapen in het terugdringen van de criminaliteit ('bouwscholen in plaats van gevangenissen1) ingezet. Oppervlakkig gezien lijkt deze ontwikke-ling ingegeven door idealisme en optimisme, nadere beschouwing brengt ons naar eenwat pragmatischer inzicht. Nieuwe uitvindingen en de daarmee opkomende industriedeed de behoefte groeien arbeidskrachten aan te trekken die konden lezen, schrijven envooral rekenen.

Toen in de Napoleontische tijd, nu ongeveer twee eeuwen geleden, bij deze belangenook nog politieke aspecten" werden gevoegd, was de tijd rijp voor de overheid om zichactief met de cultuur (kunst en wetenschap) te gaan bemoeien. In 1806 gaf koning Lo-dewijk Napoleon, de eerste moderne vorst in de Nederlanden, de aanzet tot een rijkscul-tuurbeleid. Het stimuleerde actief de realisatie van een Rijksmuseum in Den Haag (eenburgerlijk initiatief van enkele jaren eerder dat in het laatste kwart van de 19* eeuwnaar Amsterdam verkaste), hij opende een Nationale Bibliotheek, richtte een NationaalArchief op en riep een adviesorgaan voor cultuur - Het Koninklijk Instituut3 - in het le-ven. Bovendien werden onder zijn bewind een Prix de Rome ingesteld en werd het ten-toonstellen van eigentijds beeldende kunst actief gestimuleerd. Dit rijkscultuurbeleidwas het directe gevolg van de Staatsregeling (grondwet) van 1798. In deze staatsrege-ling wordt cultuur genoemd als een bindmiddel binnen de samenleving.

Deze gedachten werden, als zovele Franse denkbeelden, naadloos overgenomen door hetnieuwe Koninkrijk der Nederlanden onder koning Willem I. Hoewel deze vorst het primaatvan het beleid het liefst ondergebracht zag bij de burgers, werd hij niet gehinderd inhet ontwikkelen van een autoritair kunstenbeleid. Zo stelde hij grote delen van de pri-vécollectie van de familie Oranje-Nassau ter beschikking aan de inmiddels diverse Rijks-musea. De collectie van het Mauritshuis in Den Haag is daar een markant voorbeeld van.

Die ontwikkeling werd na het aantreden van Thorbecke in 1848 omgebogen. In zijn be-roemde uitspraak van 1862 stelde Thorbecke dat de regering geen oordelaar van weten-

Ook hier zal de toenemende alfabetisering toe bijgedragen hebben.Een voorloper van de huidige Raad voor de Cultuur

15

schap en kunst is. Hoewel dat een bijzonder liberale uitspraak is waaruit respect voor dekunsten en de wetenschap kan worden gedestilleerd, was het tegelijkertijd het afwijzenvan elke - financiële - betrokkenheid van het rijk bij de ontwikkeling van kunsten enwetenschappen.

Deze situatie werd binnen de grote steden als Amsterdam, waar zich aan het eind vande 19d' eeuw een sterk proletariaat ontwikkelde, problematisch. Daar ontstond op initia-tief van een progressieve liberale burgerij en een - in hoofdzaak - socialistisch stadsbe-stuur een actieve cultuurpolitiek. Het waren vooral de legendarische wethouders Vlie-gen, Wibaut, Polak en vooral Emmanuel Boekman (naamgever van de Boekman Stich-ting) die ijverden voor een cultuurpolitiek waarin volksontwikkeling een centrale plaatsinnam. De oprichting van het Concertgebouw en het Stedelijk Museum Amsterdam zijndaar ook nu nog inspirerende voorbeelden van.

Ook gedurende het Interbellum2* onthield de rijksoverheid zich van al te grote betrok-kenheid bij een actieve cultuurpolitiek. Alleen aan liefdadigheidsactiviteiten en anderesociale projecten gericht op kunstproducenten zoals het comité Kunst in Nood (1932) ende oprichting door Jean-Frangois van Rooyen van het Voorzieningsfónds voor Kunste-naars werden door het ministerie van Sociale Zaken in beperkte mate gesteund.

Na de oorlog werd de ervaring van de gemeentelijke overheden bepalend voor het rijks-beleid ten aanzien van de kunsten. Maar nog steeds was het beleid in hoge mate ge-richt op de kunstproducent en speelde het publiek, de gebruiker van kunst, in het cul-tuurbeleid een marginale rol. De eerste fundamentele verandering in het naoorlogse Ne-derland vond plaats tijdens het ministerschap van Margo Kbmpé (1966-1971). Dezeprogressief georiënteerde bewindsvrouw maakte deel uit van de wellicht meest conser-vatieve kabinetten (de kabinetten Zijlstra en De Jong) van de naoorlogse periode. Indat kader achtten sommigen haar als de kampioen van de repressieve tolerantie.

De nieuwe zakelijkheid kwam aan de orde tijdens het bewind van minister Eelco Brink-man, begin jaren tachtig. De eerder vigerende welzijnsoriëntatie van het cultuurbeleid,zoals dat zijn hoogtepunt onder het kabinet Den Uyl vond, werd vervangen door meermarktgeoriënteerde ideeën. Er werd gepleit voor meer evenwicht tussen producenten enhun markt.

Sedert het aantreden Van staatssecretaris Nuis en in nog sterkere mate sedert staatsse-cretaris Van der Ploeg wordt het belang van de cultuur als nationaal en maatschappelijkbindmiddel en als element voor maatschappelijke en pedagogische ontwikkeling bena-drukt. En daarmee is de cirkel weer rond. Ook de Staatsregeling van 1798 interpreteerdehet cultuurbeleid in dezelfde termen.

In zijn cultuurnota Cultuur als Confrontatie gaat Staatssecretaris Van der Ploeg nog ietsverder in de uitwerking van het maatschappelijke belang van het cultuurbeleid als hijvaststelt dat het cultuurbeleid een mogelijke bijdrage aan het bevorderen van de samen-

De tijd tussen de twee werldoorlogen (1918-1939)

16

hang in de multiculturele samenleving kan leveren. Hiermee is de relatie tussen cultuur-beleid en de maatschappelijke noodzakelijkheden opnieuw bevestigd.

3.3. Vijf en dertig jaar cultuurbeleid in Dordrecht

'Dordrecht is geen stad voor een letierenbeleid', zei een voormalig wethouder cultuur25

eens. Op het eerste gezicht een wat merkwaardige vaststelling, omdat sedert de oprich-ting van de Culturele Raad (1969/70) een Sectie Letteren" deel uitmaakte van diezelfdeRaad. Dat roept vragen op over de rol en werkwijze van de Culturele Raad.

In een poging op deze vragen een antwoord te vinden, is een beperkt onderzoek naarhet fenomeen Culturele Raad uitgevoerd. Naast het lezen van een aantal documentendie konden worden achterhaald zijn er met een aantal personen, die een essentiële rolin de ontwikkelingen hebben gespeeld, gesprekken gevoerd. Uit stukken en getuigenis-sen kon worden vastgesteld dat sedert 1965 de ontwikkeling van een cultuurbeleid inDordrecht niet alleen stormachtig maar ook - geheel naar de geest van de jaren zestig -redelijk ongecoördineerd heeft plaatsgevonden27. Het was alsof de verbeelding aan demacht was en velen voelden zich bij deze intrigerende en fascinerende ontwikkelingenbetrokken. Natuurlijk valt er ook wel wat op deze ontwikkelingen af te dingen - zekervanuit de wetenschap van nu - maar een ding blijft in elk geval overeind staan de be-trokkenheid van overheid en burger met de culturele ontwikkelingen was ongekendgroot.

Het waren enerverende tijden. Het zich ontgebreideld ontwikkelende debat vereiste keerop keer snelle reactie van de politiek en overheid. Als reactie daarop werd de CultureleRaad ingesteld, bedoeld als een kanalisering van het culturele debat De overheid wildegebruikmaken van de creatieve potentie van de burgerinitiatieven maar tegelijkertijddeze potentie sturen. Het is dan ook niet verwonderlijk dat de doelstelling van de Cultu-rele Raad vooraf niet voor alle betrokkenen een gelijkluidend werd beleefd. Van meet afaan heeft zich binnen de Culturele Raad een ideeënstrijd ontwikkeld waarbij op den duurhet accent meer op de tegenstellingen dan op de overeenkomsten kwam te liggen. Endat laatste valt te betreuren omdat de tegenstellingen ook op langere termijn produc-tief hadden kunnen worden gemaakt.

Driestromenland.

Doordat de instelling van de Culturele Raad niet de vrucht van een organische beleids-ontwikkeling op overheidsniveau was, maar in feite door de burgelijke ontwikkelingenin de samenleving werd gedicteerd, had ook de voorbereiding een ad-hoc-achtig karak-ter. Zoals hierboven reeds werd vastgesteld hadden de betrokkenen bij de Culturele

" Drs. N.P.L Lamers, PvdA-wethouder van 1976-1990." Er van uitgaande dat alles in het leven logische consequenties heeft, kan worden aangenomen dat

de Sectie Letteren zich na het opheffen van de Culturele Raad en haar opvolger de CCK (Coördina-tie Commissie Kunstenbeleid) in een andere vorm voortzette: De Dordtse Academie.

" Zie in dit verband ook de veranderingen die in die tijd door financiële verruimingen in het beleidvan Minister Klompé rond 1965 werden doogevoerd (bladzijde 13).

17

Raad allemaal hun eigen doelstelling en verwachtingspatroon. Uiteindelijk kanaliseer-den al deze ideeën zich in een drietalstromingen:

1. In zijn publicatie "Plaatselijk cultuurbeleid1'" pleit de heer A.F.M. Delemarre, ex-secretaris van de Culturele Raad, voor het versterken van de burgerparticipatie in aan-gelegenheden het kunstenbeleid betreffende. Hierbij valt, geheel in de sfeer van dejaren zestig, een voorkeur voor het gouvernementele aspect te bespeuren.

i

2. Een geheel ander geluid valt op te tekenen uit de mond van Jan Eijkelboom, die in de• functie van voorlichter van de Gemeente Dordrecht nauw verbonden was met de voor-i bereidingen die tot de oprichting van de Raad hebben geleid. "De Culturele Raad was

bedoeld als een kunstraad, en dat had het moeten blijven". In hetartikef waarin ditstatement werd afgedrukt, verklaart de heer Eijkelboom zich een pleitbezorger voor

t het aanleggen van kwaliteitscriteria voor het kunstenbeleid.

• 3. In het eerste Jaarverslag 1968 (de Culturele Raad werd op 22 januari 1968 geïnstal-leerd) publiceert de heer G. Sonnemans - lid van de Culturele raad - een aantal stel-lingen over de grondslagen van het cultuurbeleid. Deze stellingen werden door hetpresidium van de Culturele Raad onderschreven. Allereerst wordt de algemene grond-slag van het cultuurbeleid omschreven: "Cultuurbeleid schept mogelijkheden voor"de verwerkelijking van de eerbied voor de menselijke persoon, de heerschappij vande geest, de vrijheid van meningsvorming en de uiting van gedachten". (Raad vanEuropa)" Stelling 2 luidde: "Cultuurbeleid is geen kunstbeleid", gevolgd door Stel-ling 3: "Cultuur is primair inhoud, secundair vorm. Alle aandacht is gericht op vor-ming, d.w.z. het bieden van informatie en oriëntatie als voorwaarde voor een vrijepersoonlijke keuze."

In de zonnige tuin van het Vormingscentrum Crabbehoff zijn deze stellingen met nog 10andere op zaterdag 7 september 1968 door leden van de Culturele Raad besproken. Hetverslag spreekt van bewogen en persoonlijke stellingnames, concludeert dat het gespreknuttig was en suggereert dat men er niet was uitgekomen.

De fundamentele tegenstelling tussen deze drie hoofdthema's is, zoals we ook uit ge-sprekken met diverse getuigen hebben kunnen vaststellen, nooit afdoende beslecht.Gaandeweg ontwikkelde de Culturele Raad zich tot een anachronisme. De tijdgeest - demaakbaarheid van de samenleving werd meer en meer betwijfeld - en de politiseringvan de Raad30 maakte het instrument voor een efficiënt beleid minder geschikt. De op-heffing was daardoor na 12 jaar (1980) onvermijdelijk.

In de overgangsperiode die ongeveer 10 jaar duurde werd het lokaal cultuurbeleid be-heerst door een hybride oplossing, wel werden de secties als adviesorganen gecontinu-eerd, maar de uiteindelijke besluitvorming vond plaats op politiek niveau.

A.F.M. Delemarre: "Plaatselijk cultuurbeleid" - uit het Handboek voor gemeenteraadsleden, Alp-hen aan den Rijn, 1978"Culturele Raad had Kunstraad moeten heten"-10 jaar Culturele Raad Dordrecht, Dordrecht, 1978De Culturele Raad was een commissie die functioneerde onder door de gemeenteraad overgedra-gen bevoegdheden (artikel ex 61). Daardoor was de raad feitelijk met politieke macht omgeven.

18

Bij de algehele reorganisatie van het gemeentelijk bestuursapparaat werd in 1990 deDienst Kunsten geïnstalleerd. Behalve in het domein van de Beeldende Kunsten werdenalle burgeradvieslichamen afgeschaft.

Alles overziend heeft het cultuurbeleid van af het moment dat het uit het bureauladevan de ambtenaar voor Lichamenlijke opvoeding en sportaccomodaties - de heer Ruurs -werd gehaald, zo'n 35 jaar geleden, toch wel veel inzicht, ervaring en tastbare resulta-ten31 opgeleverd. Althans voor diegenen die het willen zien. Opmerkelijk is dat er overde Culturele Raad en het reilen en zeilen van de cultuur sector bijzonder weinig is terugte vinden. Tenslotte de Culturele Raad schiep hét klimaat voor wat we hu het cultureledebat12 noemen. '"'''; '" ' ' ' " ' ' • ' !l • • - • • • • . " . . < • • • • > > . • / . > • ' m - , < • . • • . • , ' . , : , , > . , • ;

3.4. Sub-condusie: Het Culturele Debat

De tijden zijn veranderd. De Culturele Raad is geschiedenis geworden. Daardoor is ookde discussie over de al dan niet gemiste kansen, al dan niet goede beslissingen en ont-wikkelingen minder relevant geworden. Wel is het zinvol na te gaan welke interessanteprocessen zich rond de Culturele Raad ontwikkelden. Daarbij valt een aspect bijzonderop: de poging het publiek bij de ontwikkeling van culturele processen te betrekken doorhet ontwikkelen van een 'Cultureel Debat?.

Hoewel het Culturele Debat uiteirr1-1" dé opdracht van de Culturele Raad was kunnenwe achteraf vaststellen dat dé Culturele Raad er niet in geslaagd is het'debat blijvendinhoud te geven. Redeneni'daarvoor zyn de onduidelijke dpvatehgen rond de doelstel-lingen van de Raad en de bedrijfscultuur33 die zich al gaandeweg ontwikkelden.

Het geconstateerde breukvlak dat door de ideologische opzet van de Culturele Raad liepis nog steeds actueel. Binnen de Culturele Raad konden een drietal aspecten van beleidworden onderscheiden:

a. een kunstenaarsbeleid (in de Culturele Raad discussie: a'jn Eijkelboom),

b. burgerparticipatie (in de Culturele Raad discussie: lijn Delemarre) en - tot slot -

c. ontwikkeling en educatie (in de Culturele Raad discussie: lijn Sonnemans).

Het kunstenaarsbeleid is een producentenbeleid en - om de zaken scherp te stellen -dat is in feite het enige kunstenbeleid dat mogelijk is. Al het andere - burgerparticipatieen educatie - is cultuurbeleid. Beide beleidsaspecten vragen om een eigen benadering.

In het kader van deze nota wordt onder kunst de procesgang tot het product en hetproduct zélf verstaan. De vermaatschappelijking van het product en de voor zover rele-vante procesgang daartoe (educatie en confrontatie) maakt deel uit van het culturele

de oprichting van de Stichting voor Culturele Educatie (Berckepoort) en de realisatie van een Arto-theek later getransformeerd tot het Centrum voor Beeldende Kunsten zijn daar voorbeelden van.Het cultureel debat kan omschreven worden als een uit behoefte en noodzaak ontwikkeld gesprekover de beleving van cultuur in het dagelijkse leven. Dit gesprek kan zich op allerlei niveaus af-spelen.Zie ook noot 29 - karakter van de Culturele Raad .

19

domein. In die visie zijn kunst (product) en publiek (markt34) onlosmakelijk aan elkaarverbonden. Alleen met de consequente exploratie van beide componenten ontstaat vol-doende perspectief de resultaten ten behoeve van de maatschappelijke ontwikkeling toete passen. In zoverre spoort deze gedachtegang met de OCW-nota Cultuur als confronta-tie. Toch willen we verder gaan. Wij stellen vast dat de kunsten ook een innoverende enexperimentele component kennen. Voor deze aspecten is het niet noodzakelijk dat er alvanaf het prilste begin een 'markf in de traditionele economische betekenis bestaat. De'markf in die context is meer een toekomstige markt. De activiteiten die hiervan hetgevolg zijn moeten worden gezien als een vorm van productontwikkeling. De opdrachtis wel voor deze producten een 'markf of 'platform' te vinden of te creëren.

De Republiek der Letteren is - voor een belangrijk segment van de cultuur - al eeuwenzo'n platform. Volkomen natuurlijk, dus organisch ontstaan en ondersteund door eenindrukwekkende traditie. Het is een communicatieplatform waarbij de letteren, eeu-wenlang de meest effectieve communicatiemethode, een bepalende rol speelden. In demoderne tijd zou de rol van de letteren, dus het vermaatschappelijken van de kunst, viade moderne media moeten worden voortgezet.

Nadere beschouwing van de historische schetsen 3.2 en 3.3 geven een opmerkelijke sa-menhang tussen de gebeurtenissen prijs. En niet zelden is die samenhang naar meerdan één kant logisch. Zo kunnen we vaststellen dat de cultuur zich pas breed kon gaanontwikkelen nadat de middelen voor een bredere verspreiding (uitvinding boekdruk-kunst) beschikbaar kwamen. Maar om die verspreiding mogelijk te maken was er meernodig, namelijk het vermogen om die kennisoverdracht ook inhoudelijk mogelijk te ma-ken. Tot dat laatste droeg het humanistische denken van de Renaissance en, in de aardook, Reformatie in hoge mate bij. Een ding is wel duidelijk dat het culturele denken pasdan uit zijn elitaire of esoterische positie wordt bevrijd als er over gecommuniceerd kanworden.

Het cultuurbeleid is sedert de Renaissance in handen van de wereldlijke machthebbergeweest. Aanvankelijk als mogelijkheid van vorsten en prelaten macht en aanzien teverwerven, later, als de samenleving steeds meer democratiseert, ook om als bindmiddelbinnen de samenleving te functioneren (Staatsregeling van 1798).

Het vermaatschappelijken van de kunsten begint met het Culturele Debat. Het CultureleDebat is een algemeen en breed gevoerde discussie over de culturele ontwikkeling vande samenleving. Dit Culturele Debat is geen gestructureerd debat in de gebruikelijke be-tekenis van het woord. Het Culturele Debat wordt overal gevoerd: in de media, in hettheater, in de cinema / bioscoop, op het internet en op alle andere plaatsen die voordit doel geschikt zijn. Het Culturele Debat is in feite de uitkomst van het menselijkdenken en verwerken.

Uit het voorgaande kan worden afgeleid dat het Culturele Debat ook als een van de be-langrijkere bouwstenen wordt beschouwd van een evenwichtig en samenhangend cul-

Markt hier niet in economische zin op te vatten, maar in de zin van gebruikers.

20

tuurbeleid. Het Culturele Debat geeft uitdrukking aan de betrokkenheid en belangstel-ling voor de ontwikkelingen in de maatschappij. Het is de lijm en verbinding tussen dediverse aspecten van culturele ontwikkeling. Het Culturele Debat kent geen winnaars ofverliezers, het Culturele Debat is of is-niet.

Was het Culturele Debat in 1798 een belangrijk element in de cultuurpolitiek ook nuweer past het Cultureel Debat precies in het huidige beleid van de Rijksoverheid. Wehebben gezien dat het beleid van Staatssecretaris Van der Ploeg in feite een terugkeeris naar gedachten die al geformuleerd werden ten tijde van de Verlichting en de FranseRevolutie: vrijheid, gelijkheid en broederschap. Waarbij men uitging van de heilzame

" : * • i',T', l .' .

werking van de cultuur als nationaal en maatschappelijk bindmiddel en waarbij het cul-tuurbeleid zou moeten worden ingezet ter bevordering van de samenhang in de multi-culturele samenleving.

21

4. Actuele situatie

>Keg met de Dienst Kunsten is een lijst van te raadplegen instellingen en perso-)gesteld, die (mogelijk) een rol in het domein van taal, te »;s spelen.

r,aard en karakter in ,een 6-tal categorieën onderverdeeld; :;?.: ^,/8.?^.;.,j|^t.^ü-?";;.< Ht).l^^tffe]!:,U^:v'!l!v aVi'S?i)ï|J|tel;;ï!>

' M ;>i? ^^SfltffBiv''"

4.1. Culturele kaart van Dordrecht ,

Het véldvterk - MnVëhtari tië>iiètbren.üi(i ;!u(l in :»,': ••

In overleg

nen opgesteld,Deze lijst is na

Categorie

Categorie 3 Privaatrechtelijke organisaties

Categorie 4 Privé-personen

Categorie 5 Accommodaties

Categorie 6 Commerciële instellingen

Deze indeling is toegepast om de beoordeling van de reacties enigszins vergelijkbaar temaken; Immers de doelstellingen van de commerciële-:respondenten liggen bijvoorbeeld

fundamenteel anders dan die van de gemeentelijke organisaties.

Er zijn in totaal 42J5 personen en organisaties aahgeschreven. Daadwerkelijk zijn er 32reacties ontvangen. Daarvan hebben in categorie 3 [privaatrechtelijke organisaties] 3

respondenten niet gereageerd, in categorie;4;[priyé-personen] en in categorie 4 [ac-commodaties] eveneens 3 per categorie nieti ƒ ' ' '

Aan de andere kant is er geen contact gezocht met de Muziekschool terwijl ;dit binnende uiteindelijke ideevorming neergelegd in de Raamnota Taal-, Letteren-en Kennisbeleidwel logisch had geweest. Maar bij de aanvang van het onderzoek leek dat nog prema-tuur.

Het veldwerk - Vraagstelling onderzoek.

De agenda die bij de gesprekken en vragenformulieren is gehanteerd is als volgt:

1. Algemene informatie respondent / organisatie

2. Doelstellingen organisatie

3. Kernactiviteiten organisatie

4. Plannen en / of initiatieven

5. Visie op het huidig beleid

6. Gewenste veranderingen in het beleid

Lijst van respondenten op pagina 24.

22

7. Mening over samenwerking [co-productie], cross-selling, collegialiteit en onder-steuning

8. Mening over marktwerking in de culturele sector

9. De positie en werking media

10. Web-site Kunst & Cultuur Dordrecht

Het veldwerk - Resultaten• " ' • • ' ' i ' • ~ ' ' ' • ' ' • • ' • ' , : 'i '""

Vooraf moeten we bij het beoordelen van de resultaten vaststellen dat elk gesprekslechts als een momentopname moet worden beschouwd. Hoewel bij elke respondenteen duidelijk inzicht in de bedoeling verondersteld kon worden, hadden de gesprekkennaar mening van de onderzoekers vaak een ad hoc-achtig karakter. Gesprekken met di-verse respondenten onder andere condities en vaak naar aanleiding van nadere vraag-stelling verhelderden en relativeerden niet zelden de eerder ingenomen standpunten.Hoewel bij de gesprekken is gevraagd om nadere informatie in de vorm van beleidsplan-nen, werkplannen en programmaontwikkelingen etc. hebben de onderzoekers over wei-nig kunnen beschikken. Alleen van Kunstmin werd een visieontwikkelend stuk ontvan-gen 'Schouwburg Kunstmin klaar voor de volgende eeuw1, St. Verenigde Openbare Biblio-theken Dordrecht - Bedrijfsplan 2000-2003 en een aantal beleidsnotities en projectbe-schrijvingen van het Centrum voor Beeldende Kunst. In een aantal gevallen werden be-leidsnotities en andere relevante stukken wel toegezegd, maar in elk geval tijdens desamenstelling van deze nota niet ontvangen.

In dit onderzoek ging het er met name om te onderzoeken hoe de Dordtse culturele in-frastructuur er uitzag. Of - zoals het in de opdracht werd geformuleerd - 'inventariseerbestaande activiteiten, instellingen en initiatieven op het gebied van de Letteren inDordrecht en geef aan wat de zwakke en sterke punten in het huidige aanbod zijn'.Daartoe hebben wij mede het brede letterenbegrip, waarin het Culturele Debat eenhoofdrol speelt, gehanteerd.

Het was ook interessant na te gaan op welke wijze en in welke mate nieuwe activiteitendoor de diverse respondenten met het publiek werden gecommuniceerd. Daartoe diendede vraag naar plannen en nieuwe initiatieven. Het ging hier om echte nieuwe initiatie-ven die buiten het reguliere of bestaande activiteiten pakket werden ontwikkeld.

In categorie l, de gemeentelijke organisaties, hadden 7 organisaties nieuwe initiatie-ven in ontwikkeling. 2 organisaties hadden delen daarvan reeds geconcretiseerd.Van de 12 reagerende organisaties in categorie 3, privaatrechtelijke organisaties, had-den er 7 plannen in voorbereiding waarvan 4 delen daarvan hadden geconcretiseerd.In Categorie 4, privé-personen, blijken zich 5 van de 7 personen in een privaatrechtelij-ke organisatie georganiseerd te hebben [categorie 3].

23

l

&3 lC <ÜCD d>

i?*11!£ -El

11!o S oo o. o

* ** «

T3COo.t/ïO)

1 793 Centrum voor Beeldende Kunst CBK2 2126 Dordrechts Museum3 789 Gemeente Archief4 354 Schouwburg Kunstmln5 51 Stichting ver. Openbare Bibliotheken Dordrecht6 691 Stichting voor Culturele Educatie Berckepoort7 5406 Stichting Welzijn Dordrecht8 Da Vind - VolksunlversltertfVolwassenen Educatie9 2522 Bibliotheek ZwIJndrecht

10 2920 Openbare BIbRotheek Papendrecht11 4585 Alllance Francalse12 112 COS13 Dordtse Dichters*14 5407 Italiaanse cultuur en taanrerenlglng Dante Allghlerl15 2956 Nederlands Klassiek Verbond16 Prozaïek**17 170 Stichting de LulaardVrouwe18 15 Stichting Dordtse Academie ***19 2067 Stichting Klein Dordts Muziektheater20 2214 Stichting V.BX. Dordrecht21 5408 Stichting voor theaterprojecten Toendra22 791 Teekengenootschap Plctura23 281 Theater InterAmlcos24 2093 Theater Stichting Tribune25 1289 WLAD - Werkgroep Literaire AkUvttelten Dordrecht26 3090 A. El Manouzi27 320 CA. Klok28 3070 CathyPemberton**29 599 Jacquellne Utttenbogaart30 865 Jouke de Vries*31 61 K. Blokhuls32 5273 Marieke van Leeuwen*33 358 P.R-Leentvaar***34 87 PleterBreman*35 203 S. de Grauw36 2191 Café De Vrijheid37 2175 Café Restaurant Merz38 2209 Galerie De Compagnie39 940 Stichting Het Hof40 2269 Boekhandel de Bengel41 5213 Boekhandel Jeka42 4584 Boekhandel Vos en Van der Leer

tav. dhr. G. Willemstav. dhr. H. Van Capelleveentav. dhr. Henk van de Herttav. dhr. D.R. Wolftav. mw. Olivia Sprocktav. dhr. R. Althuisiustav. de directietav. dhr. D. Meijer

tav. mw. B. Verhagetav. mw. G. Kuipertav. mevr. M. Boonstav. Jouke de Vriestav. mw. Van den Bergtav. dhr. P. Verstappentav mw. Cathy Pembertontav. mw. P. Filiatav. Dhr. P. Schotel

tav. het bestuur

tav. dhr. J. Stadatav. mw. M. Kruynetav. mw. P. Lind-Lindentav. Mw. Yma Schuitmaker

tav. dhr. V. Deconincktav. het bestuurtav. dhr. G.J. Kruideniertav. Dhr. Theo Mariano di Caloutatav. Mw. Gerdien van der Leer

adresVoorstraat 180Museumstraat 40Stek 13St. Jorisweg 76Groenmarkt 153Voorstraat 220Singel 28Patersweg 2Anjerstraat 79Markt 2Sleedoornhof 16Schrijversstraat 29DeSitterstraat140Grote Hondring 9Haaswijkweg-West 52Arentsburg 24Slikveld 32Varkenmarkt 46Singel 51 4Voorstraat 396Touwslagersstraat 34Voorstraat 190/192Ockenburg 73Weegschaal 65Steegoversloot 87Lijnbaan 116Chr. de Wetstraat 60Arentsburg 24Augustijnenkamp 2DeSitterstraat140Merwedeweg 29Dordwijklaan 2Sint Jacobsplein 27-BVoorstraat 82aVan Oldebarneveltplein 37Noordendijk 12Korte Kalkhaven 3Kuipershaven 21Hof 12Voorstraat 283Damplein 20P.A. de Kokplein 129

woonplaats - - : . : ; x3311 ES Dordrecht3311 XP Dordrecht331 S Dordrecht331 1PL Dordrecht331 1BD Dordrecht3311 ET Dordrecht331 1SJ Dordrecht331 4 HT Dordrecht3333GCZwijndrecht3351 AZ Papendrecht3355 RK Papendrecht331 1BP Dordrecht331 8 AD Dordrecht3328 HH Dordrecht3319 GD Dordrecht3328 TA Dordrecht331 1VT Dordrecht3311 BR Dordrecht331 1HP Dordrecht331 1CX Dordrecht331 1MJ Dordrecht3311 ES Dordrecht3328 TH Dordrecht3328 PB Dordrecht3311 PN Dordrecht3311 RL Dordrecht3312 EC Dordrecht3328 TA Dordrecht331 1XC Dordrecht3318 AD Dordrecht2953XKAIblasserdam331 9 AD Dordrecht3311 CV Dordrecht3311 ER Dordrecht3317 ER Dordrecht331 1RP Dordrecht3311 JM Dordrecht3311 AL Dordrecht331 1XG Dordrecht3311 EP Dordrecht3319 HC Dordrecht3318 JW Dordrecht

• caf,.. . •111111112233333333333333

44444444445555666

-•:f«tt3lXXXXXXXXXXX

XXXXXX

X

XXX

XXXX

XXX

X

XXX

24

Van de soms literatuur (in engere zin) organiserende locaties in Dordrecht [categorie 5]heeft slechts l respondent van de 4 gereageerd.De Dordtse literaire boekhandels, 3 ondernemers, heeft in een gezamenlijk gesprek haarstandpunt duidelijk gemaakt.

1 Dit deel van het onderzoek maakte ons duidelijk dat er veel voorbereidende en voorge-nomen initiatieven zijn maar dat maar relatief weinig van die initiatieven daadwerkelijkworden gerealiseerd. Redenen daarvoor konden niet altijd officieel worden achterhaald.Off the record kwamen wel probleemstellingen als overbelasting c.q. onderbezetting,

, onvoldoende beschikbaarheid van middelen en als onvoldoende ervaren richtinggevendei betrokkenheid van de overheid aan de orde.

Herhaalde malen werd - in alle categorieën - het ontbreken van een inspirerend cul-l tuurbeleid in de Gemeente Dordrecht aan de orde gesteld. Een vraag naar inschattingl van dat beleid - immers geen beleid kan ook als een beleid worden geïnterpreteerd -l leverde in totaal slechts twee positieve reacties op tegen 8 reacties die geen explicietei mening wilden of konden afgeven en 15 die duidelijk in hun afwijzing waren (waarvan 41 van de 6 organisaties binnen de Dienst Kunsten).ll Het totaal ontbreken van een centraal beleidskader gebaseerd op visie en kennis wreektl zich volgens de respondenten die zich daarover uitspraken in diverse ontwikkelingen enl tast de slagvaardigheid van het geheel aan. Zeker als het gaat over het effectief inspe-I len op ontwikkelingen in de nieuwe media en het verbeteren van de communicatie met' de diverse publieksgroepen en het exploreren van de aanwezige culturele potentie. On-

derdeel van de ontbrekende visie is ook de angst in kwaliteit te investeren.

1 Met betrekking tot de vraag wat samenwerking voor de organisaties betekende rea-geerden 18 waaronder respondenten uit alle organisaties binnen de Dienst Kunsten po-sitief, 2 organisaties gaven geen uitsluitsel, en 4 verklaarden geen aanleiding tot sa-menwerking te zien tot een pertinente afwijzing.

25

Inventarisatie voor het onderzoek relevante activiteiten:

1. Letteren in engere zin:

Organisatie

Boekhandel De Bengef'

Schouwburg Kunstmln":

Blbelot"

Stichting Perspektief Dor-drecht39

Stichting Dordtse Acade-mie

Omschrijving

(i.s.m. De Bibliotheek en Café Merz):± 4 maal per seizoen literaire bijeen-komsten.

1 è 2 maal per jaar in standaard pro-grammering.

1 è 2 literaire jongerenprogramma's(nagekomen informatie).

Uitgave van literaire boeken.

Uitgave van literaire posters.

Organisatie landelijk leesbevorde-ringsproject Debutanten Prijs (jaar-lijks).

Ondersteuning Werkgroep LiteraireAktiviteiten Dordrecht en werkgroe-pen rond literaire coryfeeën als Bud-dingh', Naeff en Perk.

Organisatie Dordtse Dichters Karavaan.

Bemiddeling en productie Dordtseprofessionele, semi-professionele enamateur-schrijvers.

Uitgave WLAD Nieuwsbrief (maande-lijks).

Klokken-project.

Informatiebalie.

Organisatie Biografieprijs (2-jaartijks/(voorlopig?) beëindigd per 2000).

Typering

Schrijverspodium.

Theater en performances.

Open schrijverspodium.

Promotie, bemiddeling enproductie.

Leesbevordering en promotie.

Publieksorganisatie.

Schrijverspodium.

Promotie, bemiddeling enproductie.

Informatie en promotie.

Facilitaire, ondersteuning.Netwerkbèheersing.Archivering.

Promotie.

Deze activiteit is te zien als een logisch verlengstuk van de publieke serviceverlening van de aufont toch commerciële boekhandel. Het draagt in hoge mate bij aan de culturele infrastructuur,maar de insteek is toch primair commercieel.Bij deze programma's is het moeilijk te onderscheiden of het karakter nu cabaret, revue, muzikaalof literair is. Trekt in het algemeen wel veel publiek.Bibelot maakte geen deel uit van het onderzoek. Toch werd geconstateerd dat een ad hoc groepmet kunstzinnig georiënteerden een aantal programma's organiseerden (Metro Poétique)Een aantal activiteiten hier genoemd zijn voorbereid en uitgewerkt maar wachten op financiering.

26

2. Letteren in bredere zin:

Sucnting rOfspcKtiej uor-

drecht40:

Werkgroep Literaire

Aktiviteiten Dordrecht :

St. Dordtse Academie

Ontwikkeling Dead Poets Society (li-

teraire totaalprogramma's).

Ontwikkelen symposium of conferen-

tie over de multi-culturele samenle-

ving (febr./maart 2001) i.s.m. o.a.

Regionaal Centrum Buitenlanders.

Raamnota taal-, letteren- en kennis-

beleid.

Ontwikkeling educatieve programma's

i.s.m. SCE - Berckepoort,

Lopend Vuur (6 maal per jaar).

Johann de Witt-lering (1 maal per

jaar)

Receptieve educatie.Productie.

Culturele integratie.

Beleid.

Educatie.

Live cultuur en kunst magazi-ne.

Cuttuurconfiontatie

Sterkte / Zwakte Analyse Letterenbeleid / CuUmrbeleid

De hieronder volgende sterkte-zwakte, kansen-bedreigingen analyse heeft enerzijds be-trekking op het brede terrein van de letteren en anderzijds op het cultuurbeleid van de

Gemeente Dordrecht.

Bij deze analyse wordt uitgegaan van een 5-tal denkassen.

1. InfrastructuurDe culturele infrastructuur is de ruimte waarin alles gebeurt. De kwaliteit en mogelijkheden

van de culturele infrastructuur bepalen in feite de mogelijkheden.

2. Participatie

Participatie betreft de mogelijkheden van de marktkant van het beleid.

3. ProductontwikkelingWil de markt zich evenwichtig kunnen ontwikkelen dan is een alerte en creatieve product-

ontwikkeling van grote betekenis.

4. CommunicatieDe vraag is hier hoe kan publiek en markt dichter bij elkaar gebracht worden.

5. ConsonantieConsonantie, letterlijk tneeklinken, geeft de mogelijkheden aan communicatie met het pu-

bliek op gang te brengen zonder de gebruikelijke communicatiekanalen. Het gaat hier over

uitstraling en natuurlijk werving, elementen die de kwaliteit van een infrastructuur aange-

ven.

Idem noot 38

27

e

Sterk _* Redelijk uitgebreid particulier initiatief (Boek-

handel Bengel, WtAD, Stichting Pterspektief Dor-drecht, Dordtse Academie en diverse Dordtse

rende activiteiten.

• DebütantenPrijs enOpenbareBibüblheek.

• Langdurige traditie in het organiseren van lite-raire avonden en lezingen. , .

' . • i - M ',-^ |V,< • ' ;.-Y.-:i.* l v : '• • ' ' ',' '.

ZwakAlgemeen: Gebrekkige samenwerking c.q. non-coöperatie bissen aanbieders.Algemeen: Aanwezige tradities (op het gebiedvan beeldende kunst, historie, theater etc.) leg-gen geen culturele basis onder stadscultuur.Algemeen & Dienst Kunsten: Naar binnen gekeer-de organisaties.Dienst Kunsten: Afwachtende houding overheid /aanbieders. '.,'Dienst Kunsten: Geen kuhiti /, cultuurnota (stu-rende visie). '',JM$$fy$!i*}' - ' • . " • ' • .

, • • Dienst Kunsten: Gebrekidqéïnhoudeliike irifor-;

matie over sector en argumentatie over aanbod.Dienst Kunsten: Beleid gericht op beheersing inplaats van ondernemen.

fO.

i• ,Een redelijk aanbod meteen grote continuïteit• Publieksorganisatie WLAD.• Open deur functie Stichting Perspektief Dor-

Algemeen: Gebrek aan geschikte en goedbereik-bare accommodaties.Algemeen: Nauwelijks realistische aandacht voorontwikkelingen binnen de multiculturele samen-

••'f « v r . -.•!,'. • • •• <v,. • ;:w «T :-j.;'.- > ; < | i f .v. v . - r / { ' / • . • v '-<\\\\ ; : ! ^ t j 'Klantenkring Boekhandel De Bengel [voor eigen•lï

} Vgebruik].

'^^Müti^fid^ureau A^n. Mc^g^erspektjef ,>>,,:

Van ^euwe initiatieven bezighoudt Veel khpy^'•' fr /m jfiM^

• Algemeen: Gebrek aan Dordtse signatuur / ei-t\'/gèhwaarde.vBes1aande mentaliteiten interacties;:'fkleinsteeds'.» Algemeen & Dienst Kunsten: Weinig aandacht

l/f - ,yppr experiment.'; {Y^,^:^• Dienst Kunsten: Eenzijdige aandacht voor produ-

centen (niét name'sociaal beleid beeldend kun-stenaars).

• Dienst Kunsten: Weinig :aandartt voor de maat-schappelijke component yan een^ kunst- of cul-tuuröntwikkeiingV;i:S4!{^«:;;;"*e;':-;:'-

• Dienst Kunsten:1 Ad hoc beleid waarin middelenin plaats van visie de ontwikkelingsruimte vande sector bepalen, ,

• Dienst Kunsten: Weinig middelen beschikbaarvoor productontwikkeling.

Uitgebreid databestand publieksparticipatie bijStichting Perspektief Dordrecht-

3

l

Medja; Ontbreken van een betrouwbare, coöpera-tieve en slagvaardige mediastructuur waardoorideeën en activiteiten onvoldoende met publiekgecommuniceerd kunnen worden.

01

lIQ

I

• Algemeen: Gebrek aan allure, kwaliteit en sfeer.• Algemeen: Beperkte aandacht voor cultuur in het

algemeen.• Algemeen: Weinig interactie, dynamiek en inno-

vatie.

28

Kansen BedreigingenKijken naar succesvolle voorbeelden elders.Bereidheid tot onderlinge samenwerking en hetbundelen van krachten en initiatieven.

Ontwikkelen van combinaties en dwarsverbin-dingen tussen verschillende disciplines.

Gebruikmakend van ontwikkelde knowhow bin-nen Stichting Perspektief Dordrecht creëren vaneen centrale organisatie voor het ontwikkelenvan een regionaal centrum voor taal letteren enkennis.

Bezuinigingen en beperkingen middelen.

Gebrek aan slagvaardigheid en besluiteloosheidlokale overheid.

w

!ts.

Door centrale organisatie:

• Vraaggerichte productontwikkeling.

• Marketing cultuurproducten.• Introductie marktwerking.

Concurrentie omliggende steden.

oi

l

• Kunst en cultuur dichter bij het publiek brengen.• Entameren van publiek-private allianties.

• Realisatie van (verborgen) ideeën en plannen.• Kiezen voor kwaliteit

Te weinig fundamentele aandacht voor kunst encultuur in verband met andere sectoren (bijv.ontwikkeling Hofcomplex)

ue

• Steun voor het initiatief tot creatie websiteKunst en Cultuur.

• Autonome participatie bestaand media aanbod.

• Gebruik maken van opkomst nieuwe media zoalsinternet en kabelnet

• Gebruik van plaatselijk niet gebonden journalis-tiek talent ten behoeve van culturele sector.

Het niet ontwikkelen van een adequate commu-nicatiemogelijkheid naar het publiek.

Het niet doorbreken van hét informatie-monopo-lie huidige media-aanbod.

01

i10

§«j

Ontwikkelen van een actief en alert centrum datvooral (in meerdere opzichten) zichtbaar moetzijn.

Geen oprechte betrokkenheid met het metieruitstralen. Het ontwikkelen van bureaucratisch-formeel model van participatie.

Samenvatting.Het onderzoek bracht aan het licht dat de positie van de Dienst Kunsten als represen-tant van de gemeentelijke overheid niet als stuwend en inspirerend wordt ervaren. Dezeconstatering is nogal pijnlijk als we ons realiseren dat bij de instelling van de DienstKunsten, zo'n 10 jaar geleden, er vanuit werd gegaan dat de Dienst juist ook in de rolvan inspirator en aanjager van het culturele leven zou groeien - de plustunctie van de

Dienst.

29

Nu is er zichtbaar in de culturele sector wel het één en ander gebeurd, met name in

administratieve en organisatorische sfeer is een niet geringe vooruitgang geboekt. Maar

inhoudelijk is er in die tijd op meta-niveau nauwelijks sprake van enige ontwikkeling

geweest. Vrijwel alle respondenten spreken zich daarover uit. Het ontbreekt, zo stelt

men, aan visie, ideevorming, duidelijke lijn en durf om in kwaliteit, productontwikke-

ling en promotie te investeren. "Dordrecht maakt ondanks de aanwezige potenties te

veel de indruk van een 'slapende stad'," merkt een nieuw aantredende directeur op.

Het is spijtig te moeten constateren, maar het eerder beheersmatig dan ondernemend

beleid van de Dienst met betrekking tot de culturele infrastructuur heeft een situatie

gecreëerd waarin de bestaande activiteiten zich los van elkaar manifesteren in een soort

verzuilingsmodel. Ieder voor zich en naar binnen gekeerd.

We staan aan het begin van grote veranderingen in de maatschappij, nieuwe verhoudin-

gen en ontwikkelingen stormen op ons af. Het wordt dus tijd het roer om te gooien. In

de Raamnota Taai-, Letteren en Kennisbeleid wordt een poging gedaan op het communi-

catieve vlak door middel van het Culturele Debat meer ontwikkeling en samenhang in de

culturele infrastructuur te brengen. De tijd is er rijp voor.

Het instellen van een organisatie en ontwikkelingsbureau voor de uitvoering van dat de-

bat en daarmee de grondslag onder een effectieve visieontwikkeling te leggen lijkt ons

geen vraag meer. Het is voor de culturele sector 'to be or not to be'.

Toch kan er begrip worden opgebracht voor het feit dat er aarzeling bestaat opnieuw

een 'bureau met poppetjes erachter'te creëren. De angst dat een dergelijke move uitein-

delijk niet oplevert wat verwacht werd is natuurlijk niet zo irreëel. Het opzetten van een

goede beheersstructuur met bijbehorend verantwoordingskader waarin garanties voor

effectiviteit, vitaliteit en betrokkenheid dwingend vorm krijgen kan deze angst echter

worden beperkt. Een oplossing binnen de ambtelijke kaders lijkt dan ook niet voor de

hand te liggen. Het uitbesteden van een aantal activiteiten, die onder andere ook tot

het domein van de Dienst zouden kunnen behoren, aan een privaatrechtelijke organisa-

tie is daarentegen wel degelijk een goede optie.

Zoals in de Raamnota Taal-, Letteren- en Kennisbeleid wordt voorgesteld zal het organisa-

tie- en ontwikkelingsbureau als een soort basisvoorziening in het leven moeten worden

geroepen. De kosten ervan zijn op dit moment niet goed te becijferen, duidelijk is wel

dat er sprake moet zijn van het introduceren van nieuw beleid. Wij zijn er van overtuigd

dat uiteindelijk het beoogde bureau de kosten meer dan waard zal zijn41. Ook is het mo-

gelijk dat een aantal budgetten bij het genereren van organisatiekracht zal vervallen

zoals dat in het geval van het Literair Forum is.

En deze waarde zal zich, zeker als de organisatie zich ook fysiek in de stad zal kunnen manifesteren niet tot

het puur culturele hoeven te beperken.

30

4.2. Participatie en media.

Cultuurparticipatie

Een niet geheel representatief onderzoek42 leerde ons dat de publieksparticipatie zich

concentreert op ± 3000 huisadressen. Er van uitgaande dat op het gemiddelde huisadres

2,5° personen wonen komen wij tot een hoogst mogelijke participatie van 7.500 perso-

nen. Op een inwonertal van 120.000 inwoners waarvan ± 90.000 van 18 jaar en ouder

komt dat op een participatie van 8,5 %".

Een recent onderzoek van het Sociaal Geografisch Bureau van de Gemeente .Dordrecht

(april 2000) naar de publieksparticipatie ten aanzien van Kunst in de Openbare Ruimte

komt op zo'n 12% (navraag leerde ons dat er moet worden uitgegaan van een marge

tussen 9% en 12%) uit. Uit datzelfde onderzoek blijkt dat het percentage personen die

zichzelf 'kunstliefhebber*5 noemt op 38% wordt gesteld. Het is niet na te gaan of hier

sprake is van algemeen kunstliefhebber of specifiek beeldende kunst liefhebber. Toch

mogen we hieruit concluderen dat de potentiële markt voor cultuurparticipatie in Dor-

drecht toch aanmerkelijk groter moet zijn dan de door ons getraceerde 8,5 %. Naar lan-

delijke tendensen en trends is niet nader gezocht.

Nadelig voor het culturele klimaat in Dordrecht is het ontbreken van een of meerdere

hogere schoolopleidingen. Dit veroorzaakt een onderbreking in de leeftijdsopbouw van

het publiek, waardoor er een zekere vitaliteit ontbreekt in het spel van vraag en aan-

bod.

Op organisatieniveau is een relatief klein aantal samenwerkingsprojecten te onderschei-

den (bijvoorbeeld Berckepoort met 'Voor een dubbeltje op de eerste rif). Voor zover kon

worden nagegaan zijn al deze activiteiten sterk cursorische of receptief gericht. Het

domein van de Republiek der Letteren is echter niet ontwikkeld. Er is op dit terrein niet

of nauwelijks sprake van op inhoud gerichte functionele dwarsverbindingen. Ook het af-

stemmen van activiteiten met de bedoeling de participatie van publiek planmatig te op-

timaliseren komt daarbij niet van de grond. Zo is ook bij de publiekswerving evenmin

sprake van een collectief opereren. Initiatieven, ooit ter zake ontwikkeld, werden of

door achterblijvende resultaten ofte weinig financiële armslag niet gecontinueerd".

Van alle belangrijke kunstleveranciers in Dordrecht (behalve bezoekersbestanden van SchouwburgKunstmin en Dordrechts Museum) zijn de bestanden bijeengebracht. Het daarna ontstane megabe-stand is ontdubbeld.Statistisch gegeven uit "Dordt op z'n doogsfVastgesteld moet worden dat cijfers ook in dit geval slechts een teneur kunnen weergeven. En deteneur geeft aan dat er sprake is van een potentiële ruimte. Dat is een positief gegeven.Kunstliefhebber is iemand die aangeeft wel eens naar een meuseum of galerie te willen gaan.Het samenwerkingsverband Kleine Podia waarin o.a. Kunstmin, Het Hof, Museum en Stichting Per-spektief Dordrecht participeerden werd na het financieel terugtreden van Schouwburg Kunstminbeëindigd.

31

Media

Bij de vaststelling dat er potentieel nog tientallen procenten rek in de participatieaan-tallen mogelijk is, moeten er oorzaken zijn aan te geven waarom de ontwikkelingendaarbij achterblijven.

Om mensen te enthousiasmeren voor culturele activiteiten is de belangrijkste vraag hoeze te bereiken. Een geslaagd PR-beleid is bepalend voor het succes van de activiteit.Daarbij speelt, naar onze ervaring, de inhoud en kwaliteit van de activiteit een mindergrote rol dan we altijd hoopten. Daarmee wordt tegelijk de kern van het probleemzichtbaar. Het promoten van culturele activiteiten vereist gerichte én efficiënte cam-pagnes*7. ' ; ' " ""''^'A:"'••'• • " • • ; - : -v v •

Dordrecht heeft een buitengewoon slechte infrastructuur daar waar het de publieke me-dia betreft. Radio en televisie kampen met gebrek aan deskundigheid en genereren eente klein luister- en kijkpubliek. De pers bestaat uit een dagblad - De Dordtenaar - eneen tweetal huis-aan-huisbladen - Stem van Dordt (onderdeel van De Dordtenaar) enMerwesteijn. Alle bladen hebben gemeen dat ze niet in cultuur geïnteresseerd zijn.

Het promoten van op continuïteit en niet op specifieke netwerken gerichte programma's- zeker als het een wat ambitieuzere opzet betreft- vereist met name zo'n uitgekiendecampagne. De persmedia zouden daarbij een belangrijke rol kunnen spelen. Echter opredactioneel niveau bestaat er onvoldoende belangstelling ('het heeft geen nieuws-waarde"8), met als gevolg dat er geen 'harde' afspraken te maken zijn. Bovendien is ergeen kwalitatieve journalistieke traditie voor handen. Ook buiten een campagne om -dus op ad hoc basis - is de insteek van de media vaak uiterst onzeker. Verder is ook hetprogrammablad van het VVV - Wie weet waar - dóór het ontbreken van één inhoudelijkebenadering van de activiteiten geen optie van betekenis.

Toch moet worden vastgesteld dat de rol van de media - zeker in deze moderne tijd -van essentiële betekenis voor het ontwikkelen van de culturele infrastructuur is. Gege-ven het feit dat het in Dordrecht op dat terrein in hoge mate schort moet ook hier eenoplossing worden aangedragen. Eén van de criteria voor overheidssteun is de marktim-perfectie, dus de situatie waarbij de markt niet in de behoefte voorziet. Wat betreft deeffectieve promotie van de Dordtse culturele infrastructuur is dat in Dordrecht overdui-delijk het geval.

In het verleden is veel geëxperimenteerd op dit terrein. Er heeft een gemeentelijke cul-tuurkrant bestaan. Stichting Perspektief Dordrecht heeft geprobeerd een periodiek teontwikkelen (078-de cultuurkrant), ook is er een poging gedaan een gemeenschappelijkprogrammablad met Schouwburg Kunstmin op te zetten. In gezamenlijkheid wervingsac-

Deze campagnes kunnen grootschalig in algemene zin worden uitgevoerd maar ook het hebbenvan specifieke eigen netwerken kunnen van grote betekenis zijn. Deze beperkte netwerken zijn inDordrecht de enige wervingsaspecten die lijken te functioneren.Hier wordt door de redacties van de diverse media bewust of onbewust bepaald wat nieuws is. Inde Dotdtse media is nieuws over cultuur bijna altijd negatief.

32

ties ontwikkelen. Deze experimenten hadden in elk geval gemeen dat de financiële arm-slag te Weinig was. Achteraf evaluerend kan de vraag gesteld worden of al deze initia-tieven als zé een langer leven gehad hadden wel een levendige communicatie over deculturele infrastructuur hadden gegenereerd. In de Wetenschap dat het oplossen van hetcommunicatiépVobleemVari bepalende betekenis voor de ontwikkeling van een actieveen enthousia^e infiastnJrtüü^ het ka-dervan het taal-, letteren-en kennisbeleid past - hieraan ook ruimschoots serieuze aan-dacht te besteden:

....... : ' . - • • ' '..-''-.l1,-1 ''l1-' '. > IvF' ,"/ * 'V •' V M . ' X f l' ( l ,V ••'-,' V ' V.'MIM ' i M J'?1; M " ( S .'i' , " > > , ' '-U'. . v'V) U ' f l V

basis van een Strategisch Concept4' en het activeren van een breednen daaraan naar verwachting een positieve bijdrage leveren.

- i ' ï i ' i w^vr^ ; : 4fe '^ : : ' ' ' -4.3. Multiculturele samenleving .

Er zijn situaties waarin ideologische aannames een reëel inzicht in bepaalde problemen• -'! 'V\'V'/v)!'iv-'f '-'?'!' ''V'^ .V ; ' " ' . - / i • • • • • • • - ' •- • -1; • • • .." r •belemmer lee ook de oplossingen blokkeren. Klassiek in dat verband is de

- ili ^ iiiOmroep/ rj ie l|ié| ii A)/ ^eên. hoge matevan,waar^c^rjl^h^rt|e^^ :d^^ramma's van de EO op religi-euze argume$^lig^ van . grotebetekenis 9p^aUen^ weten-sdnppff.igMJ II ^waarheid vooraf^iet;vppr^p|)|^heel onjuist bleken, brachten voor de menselijke ontwikkelingen niet zelden leen door-braak teweeg.

Een dergelijke situatie hebben we tot voor kort ook gekend ten aanzien van problemenrond de ontwikkeling van de multiculturele samenleving. Elke poging tot probleemstel-ling van de samenlevingsverhoudingen tussen allochtoon en autochtoon werd op voor-hand als politiek niet correct weggehoond. Boven het fenomeen bevond zich een on-doordringbaar taboe. Natuurlijk Turkse, Marokkaanse en andere etnisch getinte feestenmet hapjes en vooral veel folklore werden gestimuleerd, maar een realistische pogingTurkse, Marokkaanse en andere minderheden een gelijkwaardige plaats binnen de Ne-derlandse samenleving aan te bieden bleef uit.

Strategisch concept: Een voorgestelde ontwikkeling kan nooit het werk van een organisatie alleenzijn. Alle culturele organisaties, zeker de gemeentelijke, zullen zich voor de verbetering van deculturele infrastructuur moeten uitspreken (Cultureel Convenant). Het actieplan om de cultureleinfrastructuur aan te pakken moet worden verwoord in een Strategisch Concept.Hoewel de uitleg van de theorie logisch lijkt is er geen afdoend bewijs mogelijk om dat het be-schreven proces zich over miljoenen jaren uitstrekt. Dat valt niet in kort bestek te simuleren.

33

Hoewel er in het dossier van de multiculturele samenleving door WD-leider Bolkestein

redelijk wat voorwerk is gedaan was toch het artikel in NRC-Handelsblad 'Het multicul-

turele drama' van de hand van publicist Paul Scheffer dat de wegen opende om in elk

geval met de probleemstelling rond de multiculturele samenleving wat creatiever om te

gaan. En om dit probleem aan te gaan met de inzet in Nederland ook over vijftig jaar

nog een leefbare samenleving te laten existeren hebben we juist veel creativiteit en

flexibiliteit nodig. Voor alle duidelijkheid de multiculturele samenleving omvat autoch-

tonen en allochtonen. Die benadering is niet nieuw maar de mogelijkheid, om daar in

vrijheid aan te kunnen werken wel. We staan nu op dat punt aan het begin van een ge-

heel nieuwe uitdaging. De ontwikkeling van een nieuwe culturele infrastructuur waarin

voor ieder een plaats is maar waar iedereen met iedereen kan communiceren.

In de artikelen van Paul Scheffer wordt de probleemstelling met name toegespitst op

het probleem van de individuele en collectieve identiteiten. Hierbij zijn kennis en in-

zicht in de eigen geschiedenis en cultuur van grote betekenis. Op dit terrein zal veel

werk moeten worden verzet om de afstand tussen de vele uitgangsposities te verklei-

nen. De Republiek der Letteren kan daarbij veel goede diensten aanbieden.

4.4. Sub-conclusie

Het beeld dat de Dordtse culturele infrastructuur bij nadere beschouwing oproept is te

typeren met het woord amorf, niet samenhangend. Alle primaire culturele functies lij-

ken te worden ingevuld. Er is een muziekschool, er is een schouwburg, er is een archief,

er is een museum etc. Maar tussen deze functies bestaat nauwelijks of geen onderlinge

inhoudelijke samenhang. Ieder van deze functies wordt geprogrammeerd op basis van

de eigen toevallige mogelijkheden en op de instelling gerichte belangen. Een centraal

ontwikkelde visie op de stand van zaken binnen de samenleving en de daaruit voort-

vloeiende behoeften is echter niet voorhanden.

Dat is voor een gedeelte te wijten aan het ontbreken van een centraal ontwikkelde en

sturende beleidsvisie. Voor een ander deel is dat te wijten aan het ontbreken van een

instelling of bureau dat zich continu bezighoudt met onderzoek en ontwikkeling van

beeldvorming en activiteiten in die richting.

Hierbij moet nog de slecht functionerende communicatiemogelijkheden in de Dordtse

culturele infrastructuur worden gememoreerd. De traditionele media - radio, tv en kran-

ten - blijken niet voor het ontwikkelen van een sterke en adequate culturele infrastruc-

tuur inzetbaar. Gezien de potentie die is samengebald binnen deze media kan hier ge-

sproken worden van een alarmerende situatie.

Hoewel radio en tv - beide toch in hoge mate van gemeentelijke subsidies afhankelijk

- wellicht nog bij te sturen zouden kunnen zijn, lijkt het wijsheid de mogelijkheden

voor een communicatie met de burger - Culturele Debat - juist te zoeken in het verder

ontwikkelen van de nieuwe media - zoals bijvoorbeeld internet en audio en video 'on

demand'.

34

Tenslotte dient zich het probleem van de XXIste eeuw aan - de multiculturele samenle-ving. Het is een uitdaging en opdracht deze multiculturele samenleving blijvend hetkarakter van een 'open society5" te geven, waarin - nu even romantisch uitgedrukt - deoude waarden van de Franse Revolutie 'vrijheid, gelijkheid en broederschap' blijvend in-houd krijgen. Het moge duidelijk zijn dat hier een inspirerende en creatieve aanpak ge-boden is. De huidige structuur zoals wij die bij het onderzoek aantroffen is daartoe on-voldoende toegerust.

51 Dit begrip is ontleend aan de filosoof Karl Popper.

35

4.5. Kijken naar succesvolle voorbeelden elders

Inleiding

We leven in een zich razendsnel ontwikkelende tijd. Het is als met het nieuws: met watvandaag de wereld schokt, wordt morgen de vis verpakt. Systemen en fbrmats buitelenover elkaar. Of zoals in de aanbevelingsbrief van de Dienst Kunsten werd verwoord:

l We nemen kennis van het verleden en van de wereld om ons heen door allerlei vormen

l van kunst (muziek, literatuur, ballet, film, toneel, beeldende kunsten, etc.) en via de

l media (televisie, radio, internet, multimediale uitingsvormen). Omdat het aanbod zo

l overweldigend is, dringt zich de vraag op hoe de mens met al die informatie kan om-

gaan en meer in het bijzonder hoe de mens die informatie creatief en tot eigen voor-

deel strekkend zou kunnen aanwenden. Binnen dit cultuurproces vormen literatuur,

taal- en kennisverwerving als drie-eenheid een belangrijke factor. Juist deze activitei-

I ten vormen de basisvoorwaarden voor (inter) menselijke en multiculturele communica-

I tie.

il Hoe gecompliceerder de samenleving wordt, hoe belangrijker het wordt met de samen-

leving over actuele maatschappelijke en culturele issues te kunnen communiceren. Ge-confronteerd met dit gegeven, komen wij tot de conclusie dat die communicatie ge-structureerd en professioneel moet worden geactiveerd. In dat kader komen wij tot de

1 slotsom dat het taal-, letteren- en kennisbeleid als aanjager en animator met een uit-' gebreid pakket van activiteiten in de markt moet worden gezet.

1 In de Sterkte-Zwakte-Analyse op pagina 26 (Kansen/1. Infrastructuur) wordt als eerste1 kans "Kijken naar succesvolle voorbeelden elders" opgevoerd. Welnu in de grote steden

(Amsterdam, Rotterdam, Den Haag en waarschijnlijk ook steden als Utrecht, Groningen,Nijmegen en Maastricht) doet zich de behoefte de culturele infrastructuur te intensive-ren reeds langer voelen. In Amsterdam, Rotterdam en Den Haag zijn beschrijfbare voor-beelden beschikbaar. Daarom wordt een drietal markante en inspirerende cases alsvoorbeeld aangehaald.

Model 1: De Balie Amsterdam

Als eerste model willen we De Balie aan het Klein Gartmanplantsoen te Amsterdamvoorstellen. De Balie is een grootschalig centrum dat een lokale en nationale functievervult.

ledere poging om de activiteiten van De Balie in een paar woorden samen te vatten, isgedoemd te mislukken. De Balie is geen kermis van losse podia en het is ook geen mo-nolithische denktank die de diverse podia en disciplines aanstuurt. Het is steeds de wis-selwerking tussen diverse praktijken en theorievorming waardoor de programmering ge-stalte krijgt. Een vooruitblik op de toekomst draagt hier noodgedwongen het karaktervan een grove schets van enerzijds theoretische oriëntaties en anderzijds praktijken inontwikkeling.

36

Ambitie

In grote lijnen staat het De Balie voor ogen om divers aanbod voor een uiteenlopendpubliek te realiseren en tegelijkertijd haar reflecterende en interveniërende functie teversterken. Dat is nodig om de kritische, 'bijtende', door sommigen ook wel als 'gevaar-lijk' aangeduide, functie van De Balie niet te verliezen. Dat betekent dat De Balie min-der afhankelijk moet worden van inkomstenbronnen die de scherpte van de programme-ring kunnen aantasten. De Balie wil de podia en aandachtsgebieden, die in de afgelo-pen periode aan het Balieaanbod werden toegevoegd, versterken: de digitale Balie, ci-nema, nieuwe mediakritiek en visuele cultuur. Deze vormen voor De Balie niet alleeneen mogelijkheid om nieuwe publieksgroepen te bereiken, het zijn, naast theater enhet politieke debat, antennes geworden voor de gedachtenvorming over politieke enculturele gevoeligheden van deze tijd. Het is daarom belangrijk dat de verschillendedisciplines min of meer autonoom blijven speuren naar wat zich op hun terrein aannieuws en interessants voordoet. Het houdt ze scherp en actueel en daarmee interes-sant voor divers publiek.

Doelstelling

-- . ..'^ ,

De Balie is door de jaren heen in bloemrijke taal beschreven als ontmoetingsplek voorkunstenaars, intellectuelen, politici, aanstormende generaties en publiek. Terecht, wantdat is van meet af aan de meest wezenlijke functie van De Balie geweest. Aandachts-punten, thema's en vormen mochten veranderen en verschuiven, die kernfunctie bleef.Het podium van De Balie is al vijftien jaar een plek waar presentaties en debat, voor-stellingen en reflectie elkaar afwisselen en elkaar inspireren.

Een huis waar theatervoorstellingen worden ontwikkeld en geprogrammeerd, waarvoorkunstenaars iets maken, waar films worden vertoond, waar boeken worden uitgegevenen zelfs een enkele keer een CD-rom. Dat gebeurt in de context van maatschappelijke enpolitieke kwesties, waarover nog geen uitgewerkt verhaal bestaat en met gasten, vanwie het verhaal nog niet altijd bekend is. Het politieke establishment ontmoet er devernieuwers, de radicale denkers.

Het verloop van een ontmoeting in De Balie is dan ook onvoorspelbaar en de uitkomstvaak ongewis. Ze kan het product zijn van een lange termijn project, of van een alertereactie op actuele gebeurtenissen.

In 1989 schreven Baliemedewerkers in "De geschiedenis van de idee": "De kans is grootdat De Balie, zoals ze nu functioneert, over tien jaar op haar beurt overleden zal zijn.En dat is geen ramp". En: "De enige ambitie die wij hebben, is om in deze verwarde tij-den een plek te laten bestaan waar werkelijk gepraat kan worden, waar verschillendestromingen elkaar kunnen ontmoeten en waar, wellicht nieuwe vormen en gedachtenkunnen ontwaken".

Het tweede is nog steeds waar, de tijden zijn nog immer verward en het eerste is danook geloochenstraft: De Balie is als ontmoetingsplek levendiger dan ooit. Toch wil De

37

Balie - ook in 1989 al - meer zijn dan alleen een ontmoetingsplaats. Als het de afgelo-pen tien jaar bij de vage belofte van het 'wellicht ontwaken van nieuwe vormen en ge-dachten' gebleven was, zou De Balie al lang overleden zijn. De ontmoetingen die in DeBalie plaatsvinden, moeten ook iets opleveren. Dat gaat niet vanzelf. Het vergt van deprogrammamakers in De Balie dat zij die ontmoetingen arrangeren en regisseren. Datnieuwe vormen en gedachten worden gesignaleerd, verder uitgebouwd en opnieuw inprogramma's en debatten worden getoetst. Deze onderzoek- en ontwikkelingsfunctie isvoor De Balie essentieel om haar scherpte te behouden.

De Balie is een nationaal podium voor politiek en cultuur, vanuit de overtuiging datpolitiek en cultuur, op hun permanente zoektocht naar betekenis, belang hebben bij el-kaar. Het culturele staat in De Balie voor een gevoeligheid voor de manier waarop maat-schappelijke problemen worden gearticuleerd en vooral voor de vraag, welke stemmen inhet publieke debat ontbreken. De aanwezigheid van een culturele praktijk in De Balie iswat dat betreft ook een 'politieke' strategie: het maakt van de Balie een plek waar inge-sleten vocabulaire en vastgeroeste denkpatronen op een creatieve manier ter discussieworden gesteld. Het is deze stijl die De Balie in de afgelopen tien jaar een eigen ge-zicht heeft gegeven. De Balie duikt steeds vaker op als begrip, als associatie, als beeld:'Balieachtige debatten', 'Ten Balie in Brussel', 'een soort Balie'. Het zijn de schaduwenvan het instituut dat De Balie dreigt te worden. Het is voor de Balie in de komende pe-riode essentieel om over deze schaduwen heen te springen. De Balie mag geen formuleworden maar moet zichzelf steeds opnieuw uitvinden om verrassend, onvoorspelbaar enscherp te blijven.

Behalve als stijl is de combinatie van politiek en cultuur ook om inhoudelijke redenenrelevanter dan ooit. De ambities van de Balie reiken wat dat betreft verder dan in hetverleden. Dat heeft mede te maken met veranderingen die de reikwijdte van De Baliever te buiten gaan: de rol van de politiek is veranderd, de dominantie van economischeontwikkelingen lijkt overweldigend, de technologische revolutie brengt maatschappelij-ke processen op gang die duizelingwekkend qua snelheid en onvoorspelbaarheid zijn.Nooit eerder dansten mobiliteit, het wegvallen van grenzen, de schaalvergroting van deeconomie, nationalisme en migratie samen zo'n gepassioneerde tango. Kunst en cultuurraken in toenemende mate gepolitiseerd.

Organisatie:

De werkstructuur van De Balie is verdeeld in een aantal podia. Vijf eigen podia, waarnieuwe ontwikkelingen in maatschappij en politiek worden samengebracht met kunst encultuur:

l. Theater De Balie programmeert theaterproducties met steun van een programmerings-budget van de gemeente Amsterdam. Daarnaast worden per jaar één a twee eigen pro-ducties gerealiseerd. Met ervaren acteurs, jonge makers, decorontwerpers en 'mobieledramaturgie' is de praktijk van het theatraliseren van debatten op hoog niveau ont-wikkeld.

38

2. Cinema De Balie programmeert op iedere vrijdag- en zaterdagavond en stelt daarnaast

kleine festivals en speciale voorstellingen samen met nadruk op de experimentele film,

avantgarde en cross-over met andere kunstvormen en media, vaak in samenhang met

andere Balieprogramma's. ; . D S / I , ( ;

3. Het debatpodium brengt voor^ variërend van ar-

beid of sociale zekerheid it^d^toekomst van Europa. Op het snijvlak van politiek en

cultuur worden series gemaakt als 'Wonderland1, over cultuur en technologie. In Am-

sterdam Wereldstad'worden (de veran^

senpraktijk. De vraag nagrid^a^erihqng tussen die, culturele en politiek-maatschappe-

lijke vraagstukken is wel heel dringend aan devorrfet pp,het terrein van de cultuur en de

nieuwe media.< Nude^jdfOtn het grote pu /fe^ w o^^crnef, (met nome door middel

van het Internet), richititffydiscussfeM op de nieuwe

mogelijkheden, aktwelfo^^ die in sneltreinvaart het

mëuiye'wlii ^i^V^'.-; „•;/ '-••.'^i^--:'.-.-

4. Uitgeverij ;fó\^ë<bï$^ die pro-

gramma's in De Balie begeleiden, voorbereiden of verslaan en met uitgaven die zelf-

standig'heisnijvlak;vwipolitiek en cultuur verkennen. ;,

5. Het is de bedoeling de>\vebsite,yan De Balie te vervolmaken en uit te bouwen tot een> ;'•'!'»; X>iXHï?$/tyiM^^ .

virtueel discussieplqmrm/ Nu al worden maandelijks vier d vijf programma s m De Balie• 'i - Sl lf! . . * ...wo het Internet uitgevonden. Bij een aantal programma s is het mogehjk via het net te

mte/vemêrei!iOT^^ "•" ' • ' • • " ' ' • ' ; • ' • ' • ' •••"••'"'""<

Het podium (in drie zalen):maal<t ténslötte^dankbaar gebniik van Café Oe fio/ré; dop een organische manier 'heeft' ontwikkeld•<tot een 'extra multiculturele ontmbétings-plek voor Baliepubliek en Baliebespelers. De Balie is zich meer dan ooit bewust van defunctie die ze heeft: een cultureel en politieke functie op lokale én pp landelijke schaal,met internationale betekenis, maar bovendien met een betekenis voor de kwaliteit vande openbare ruimte en de uitgaanscultuur op het Leidseplein in Amsterdam.

Samenhang tussen diverse podia '

Neem de plaats die de multiculturele samenleving inneemt in de programmering. Deaandacht voor vraagstukken rond immigratie en het ontstaan van een multi-etnische,multireligieuze en multiculturele samenleving is al jaren een constante in De Balie. Insamenwerking met organisaties, individuen, theatergroepen zijn vele programma's ge-maakt. De 'druk tot vernieuwing' betekent: dicht bij de razendsnelle ontwikkelingenblijven, of het gaat om de rol van de Islam, de positie en identiteit van de tweede enderde generatie immigranten, het vluchtelingenbeleid, de inhoud van het intercultureleonderwijs, of de botsing tussen uitgaansculturen. Voor een nieuwe generatie is het op-groeien in Nederland wezenlijk anders dan voor de volwassenen van nu. Dat besef isterug te vinden in het hele gebouw en zijn activiteiten. Die nieuwe generatie, kleurrij-ker dan ooit, weet de weg naar De Balie steeds beter te vinden. Talkshows met jonge-

39

ren, onder de titel "Cotor me bad" worden uitgezonden op het Internet. Zij worden af-gewisseld met lezingen over vluchtelingenbeleid en een groot onderzoeksproject overde toekomst van het minderhedenbeleid. Theater De Balie produceert en programmeertvoorstellingen van allochtone makers. Cinema De Balie besteedt aandacht aan de Turksefilm. In die samenhang komt dat 'ongrijpbare geheel' tot stand, dat De Balie heet.

De aandacht voor internationale politieke ontwikkelingen blijft en vereist het op devoet volgen van gebeurtenissen in alle delen van de wereld. Press Now, opgericht in DeBalie ter ondersteuning van onafhankelijke media in het voormalig Joegoslavië, is nogaltijd huurder en samenwerkingspartner bij Balieprogramma's. De politieke aandachtvoor Midden - en Oost Europa, culmineerde in de week "Burengeruchten" van 2 t/m 9november 1999 (zie bijlage l). Burengeruchten mag exemplarisch genoemd worden voorde functie en de doelstelling van De Balie en voor de wijze waarop De Balie haar rolvervult. "Kennen Oost- en West-Europa elkaar inmiddels beter?", zo luidde de centralevraagstelling van dit programma met lezingen, debatten, theater, literatuur, film ennieuwe media. Met politici en schrijvers, webdesigners en hoogleraren, theatermakersen ambtenaren. Met jonge Poolse filmmakers en oud-dissidenten als de Poolse AdamMichnik. Met Hongaarse zigeunerrap en een Eurocommissaris voor de uitbreiding van deEuropese Unie.

Partners

In samenwerking met de SLAA heeft literatuur al jaren een podium in De Balie. Het ID-FA vindt er zijn huis, evenals Cinekid. Het podium wordt intensief gebruikt in samen-werking met verwante organisaties of door middel van verhuur aan derden. Diverse me-dia zijn samenwerkingspartner van De Balie. Met De Volkskrant en De Groene Amster-dammer worden programma's ontwikkeld en gemaakt, de IKON-radio zendt op zondag-middag vanuit De Balie uit, het VPRO-programma 'Zeeman met boeken' wordt in De Balieopgenomen. De Balie zal met andere theaters rond het Leidseplein vanaf 2000 onderdakbieden aan het Crossing Border Festival.

Evaluatie:

Voor het vervaardigen van dit portret van de Balie maakten wij dankbaar gebruik van het

beleidsplan 2001-2004 van DE BALIE.

In de tekst klinkt iets van een tomeloze ambitie en vitaliteit van DE BALIE door. En - het

moge duidelijk zijn - dat is ook het enige antwoord dat op de uitdagingen van de nieuwe

eeuw passend is. Vitaliteit, betrokkenheid, kwaliteit, openheid en kwetsbaarheid, dit zijn

de enige ingrediënten die het contact met de burger mogelijk maken. Het is dan ook met

stille bewondering dat wij een en ander aan de orde stellen.

Model 2: De Unie Rotterdam

Zaal 'De Unie' in Rotterdam maakt deel uit van de Rotterdamse Kunststichting (RKS).Centraal in de opdracht en programmering van Zaal 'De Unie' staat het cultureel debat.

40

Zaal de Uirie: Rotterdams podium voor cultuurdebat

De eerste helft van 1998 vormde in organisatorische zin een overgangsperiode van hetafgeschafte projectbureau met een voornamelijk uitvoerende functie naar een zelfstan-dige afdeling debat, met Zaal de Unie als hét debatpodium van de RKS, waar gedacht engesproken wordt over ontwikkelingen op het snijvlak van kunst en maatschappij in Rot-terdam. Ruimte bieden voor reflectie en inspirator zijn voor nieuwe ideeën zijn de tref-woorden. Om een breed publiek te bereiken, wordt gewerkt met heldere debatvormendie niet alleen een beroep doen op de ratio maar ook op de zintuigen. Zaal de Unieprofileert zich dit nieuwe seizoen meer dan voorheen als debatpodium van dé Rotter-

• ' - '• • '• ".' ' . • • ! . < ; • ; > , ' ! . • . : ••,:••.,.'•:.• rs.n..;r . .\r'^'C*VfftiWdamse Kunststichting. Nu de muziekprogrammering een nieuwe locatie in Lantaren enVenster heeft, kan de Unie zich concentreren op haar rol als de centrale locatie in Rot-terdam waar gedacht en gesproken wordt over ontwikkelingen op het snijvlak van kunsten maatschappij. De Unie wil ruimte bieden voor reflectie en inspirator en katalysatorzijn voor nieuwe ideeën. Om een zo breed mogelijk publiek te laten deelnemen aan dedebatten wordt gewerkt met heldere, toegankelijke debatvormen. Daarbij wordt niet al-leen een beroep gedaan op de ratio maar ook op de zintuigen. Om deze te prikkelenspelen passende voorbeelden, metaforen en verhalen een belangrijke rol.

Stadsplatform en Beletdsforum

De cultuurdebatten in Zaal de Unie zijn onder te brengen onder de noemers Stadsplat-form en Beleidsforum. De eerst categorie bestaat uit projecten waar de RotterdamseKunststichting met andere instellingen samenwerkt. De tweede categorie betreft cul-tuurdebatten waarin de beleidsopvattingen van de RKS in het openbaar wordt getoetsten bediscussieerd. i ,,,'

' ' ' " ' % ' '"• . ' ' ' ' • ; • \ ' • ' - . • • • . . ' . - ' • :.'

De debatavonden van het Stadsplatform vormen de plek waar (Rotterdamse) kunst- encultuuruitingen worden gepresenteerd en bediscussieerd. Het publiek in de zaal is uit-drukkelijk uitgenodigd zich in het debat te mengen.

ArcMtectuurcafé en Architectuurdebatten

Het maandelijkse Architectuurcafé belicht recent opgeleverde projecten in Rotterdam enregio. De Architectuurdebatten richten zich op actuele vraagstukken op het gebied vanarchitectuur, stedenbouw en landschap. In de designserie Signalementen kunt u ken-nismaken met het werk van Rotterdamse ontwerpers. Op filmgebied is er Off Screen,waarin Rotterdamse film- en videomakers hun nieuwe producties tonen en het Interna-tionaal Filmfestival Rotterdam waarvoor de Unie als locatie dient. In het kinderpro-gramma Kijk en Luister hebben kinderen ontmoetingen met filmsterren, toneelschrijvers,kunstenaars en andere interessante gasten. De NCRV neemt elke woensdag het radiopro-gramma Volgspot Live op, met daarin smaakmakers uit de muziek- en theaterwereld.

Openbaar Kunstdebat

Nieuw in Zaal de Unie is de serie Openbaar Kunstdebat. In deze reeks wordt, vooraf-gaand aan spraakmakende exposities of theatervoorstellingen in Rotterdam, aandacht

41

besteed'aan de drijfveren en inspiratiebronnen van kunstenaars, regisseurs en tentoon-

stellingsmakers.

- - • •', . .">,( >?,U f,'\ ' . .' f.- ; . \ ' t ' -' :.:'H{r,ï\ r C.V'. 1 rtfv> f . f ''!y-ï W -« * • \VM f (:; 1 '„l 'ff,<- .O,'} /•((,* V r ' ' M ' • ! '

samen te werken .m diiyei é podia voor (cultuur)debï|t in Rotterdam, '

U; worden de^pl/attingen" van t kunstbe-

• • ": '••''''•;^iï^f$?j ir,iA'...w.;.v>:,1

In de programma's; van het Beleidsfo^

óndei ^ met ver-disciplin

ter discussiete|j|^^

sdzo !t| lfS§^

vriendschap| - • • . . - . ' . ' • - , ' VA:'/,",'-'^' •' ' - - • ' '

beleidsmatige wens multiculturaliteit in de samenleving, als^ge. ^^ bevorderen? En

hoe wederkerig is de verrijking of bedreiging van kunst door invloeden uit andere cul-

türeh? De J%^^ lPrijS:V^r''dë een debat-: -f' . i'' ' ': ''• '•'• • -.''-\ ••• i • t\'--1 l \^'ifi\ \-'{-y 'V / V ' ' ' ' ''•'ƒ•' ' . ' ' ' ( ' . ' • ' • " ' - . ' i - ; - ' • • , '- " 'V, ' •'

over kritiek en 'cnticüs, ÖVer uriivènièle éri persoonlijke waarden in de kunstkritiek, over

de rol van hét individu in dé toepassing van objectieve criteria. ^

Globale schijnbewegingen, lokale wendingen' . ' • ' ' ' i

In de huidige 'global villagé' lijkt hét Verlichtingsideaal in zijn meest extreme vorm ge-

realiseerd: '.' ë rhëhs'die j vari lokale êh* historische'Vooroordelen universele rede kan

bereiken. Nieuwe technologische ontwikkelingen als Internet en satelietverbindingen

stellen mensen in staat om razendsnel én wereldwijd te communiceren zonder hun li-

chaam in de ruimte te verplaatsen. Nieuwe mediaprofeten voorspellen ons dat onder in-

vloed van de moderne technologie onze opvattingen van tijd en ruimte zullen verande-

ren. De innerlijk beleefde tijd én de uitwendig beleefde ruimte zijn niet meer onlosma-

42

kelijk met elkaar verbonden en we zullen uiteindelijk 'grenzeloos' worden. Tegenover de-ze profetieën staat de groeiende kloof tussen enerzijds de ruimtelijke relaties die men-sen over grote afstanden aangaan en anderzijds de banden die mensen met hun directeleefomgeving onderhouden. Vooral in grote steden, waarin burgers met verschillendereferentiekaders samenleven, lijkt sprake van een conglomeraat van langs elkaar leven-de sociale groepen. Voor sommigen is dit geen probleem, anderen reageren op socialediversiteit met afweermechanismen. De vraag rijst of een wending naar het lokale nietnoodzakelijk is voor het scheppen van ruimte voor het sociale. De spanning tussen hetideaal van globalisering, van universalisme, enerzijds en de herwaardering van het lo-kale, van particularisme anderzijds vormt het uitgangspunt van een reeks debatten enbijeenkomsten in Zaal de Unie.

Tijdens de seizoensopening Rotterdam 2001: toeristische attractie of culturele baker-mat? wordt gesproken over het groeiende onbegrip voor de eigen stedelijke omgevingterwijl de fysieke mobiliteit van mensen verder toeneemt. Wat kan er gedaan wordenom het vermogen van mensen te vergroten om confrontaties aan te gaan met andereculturele gemeenschappen of andere maatschappelijke klassen in de directe omgeving?Socioloog Maarten Hajer en de intendant voor Rotterdam Culturele Hoofdstad, Bert vanMeggelen wisselen hierover van gedachten onder leiding van Groen Links Tweede Ka-merlid Femke Halsema.

In vervolg op de seizoensopening vindt onder de titel Muziek op Zuid een avond plaatswaarin wordt ingegaan op de rol van muziek voor het vergroten van 'culturele mobiliteit'in de oude wijken van Rotterdam Zuid.

In november zal gespreksleider Michaël Zeeman in de lezingenserie De artistieke wet vande traagheid met theatermakers en musici van gedachten wisselen over de hypothesedat de informatietechnologie geen invloed heeft gehad op de traditionele perceptie vanhet klassieke kunstwerk: de roman, de theatervoorstelling en de symfonie. 'De artistiekewet van de traagheid' bespreekt de stelling dat uitvoerende kunsten andere eisen aanhet publiek stellen dan de omringende samenleving. Van het publiek wordt geëist dathet zich met concentratie en reflectie verplaatst in de tijdsbeleving van de voorstelling.Deze tijdsbeleving staat in scherp contrast met de snelheid van onze mediacultuur.Aansluitend op de lezingenserie zal in samenwerking met het Museum voor Volkenkundeeen vertelvoorstelling plaatsvinden waar verschillende migrantenfamilies vertellen overhun ervaringen en verwachtingen in een vreemde cultuur.

Ontmoetingen

Een van de dilemma's van de huidige samenleving is dat er in theorie sprake is van eenmulticulturele samenleving in wording, maar dat in de concrete levenssfeer van mensensteeds minder sprake is van vriendschappen, relaties en contacten. Beleidsmakers stui-ten op de paradox dat zij iets willen sturen dat alleen kan slagen als mensen daar in-trinsiek voor gemotiveerd zijn. Openheid en betrokkenheid ten opzichte van mensenmet een andere culturele achtergrond vereist empathie en verbeeldingskracht, hét ver-mogen om je door de ander te laten raken. Dit zijn vaardigheden die men niet in theo-

43

rie kan ontwikkelen maar slechts door persoonlijke ontmoetingen. Niet alleen een direc-

te, persoonlijke ontmoeting, maar ook een roman, beeldend kunstwerk of film kan een

kennismaking zijn met andere levensperspectieven. Kunst speelt daarom een belangrijke

rol in het mogelijk maken van multiculturaliteit. Tegelijkertijd is juist op dit gebied

weinig sprake van 'wederkerigheid' en vriendschap. Niet westerse kunstuitingen krijgen

maar al te vaak het etiket 'folklore' opgeplakt en westerse invloeden zouden de authen-

ticiteit van niet-westerse kunst bedreigen. Dit terwijl er in de geschiedenis van de wes-

terse kunst talloze voorbeelden zijn te noemen van kunstenaars die gebruik maakten

l van niet-westerse invloeden. 'Wederkerige verrijking', een belangrijk kenmerk van

vriendschap, lijkt voor een cultuur die een lange geschiedenis van kolonialisme en uit-

| buiting achter de rug heeft, een moeilijke zaak. In een reeks debatten en lezingen zal

l daarom aandacht besteed worden aan de voetangels en klemmen van hedendaags multi-1 cultureel kunstbeleid. Zo zal in de debatreeks Eksters en Paradijsvogels op het gebied

van design, beeldende kunst en muziek onderzocht worden in hoeverre er sprake is van

wederkerigheid in het overnemen van stijlen uit andere culturen. Ook wordt in een aan-

tal besloten mini-conferenties geprobeerd een concretisering van de aanbevelingen van

, de Nota Multicultureel Kunstbeleid voor Rotterdamse kunstinstellingen naar de praktijk

i te maken. De bevindingen van deze mini-conferenties als dienden fundament voor een

i reeks openbare debatten in het voorjaar van 1999.

Evaluatie:i

Hoewel beide formats (Balie en Unie) veel overeenkomst hebben geeft de uitwerking

van de Balie een universelere en vooral levendiger indruk. Waar de Unie veel van het

, heilig moeten verraadt lijkt er bij de Balie meer ruimte voor algemeen culturele reftec-

, tie. Mogetijk ligt dat aan de leeftijd van de organisatie: De Balie bestaat al meer van 15

jaar en heeft meerdere malen crisissituaties gekend. De huidige opzet van de Unie daar-

entegen is, zo blijkt uit de documentatie, nog maar van recente datum. Blijft, na le-

zing van bovenstaande informatie, een fantastisch programma staan. Ook de Unie kan

als waardevolle inspiratiebron dienen.

Model 3: Podium en Productiehiris Literair Theater Branoul

Inleidend

In maart 2000 viert Literair Theater Branoul zijn 12% jarig jubileum en tegelijk kan

worden vastgesteld dat het theater in deze jaren niet alleen niet meer is weg te denken

uit het Haagse culturele leven, maar inmiddels ook in den lande de nodige landelijke

bekendheid heeft verworven.

Visieontwikkeling

De maatschappij verandert en ook de eisen die aan cultuurinstellingen worden gesteld

moeten worden aangepast. In dit kader is het dan ook niet meer dan logisch dat ook

Theater Branoul blijkt geeft van visie die past bij een nieuwe eeuw. De grens met het

44

jaar 2000 is niet alleen symbolisch. De maatschappelijke veranderingen zijn in eenstroomversnelling gekomen en het Nederlandse cultuurklimaat verandert in rap tempo.

Het aantal allochtone Nederlanders is ten aanzien van tien jaar geleden sterk gegroeiden ook de invoering van het vak CKV in het onderwijs vereist dat de culturele instellin-gen zich wezenlijk anders moeten richten op hun publiekspotentieel. Theater Branoulkan tegen de achtergrond van deze ontwikkelingen natuurlijk niet achterblijven.

In het kader van de hierboven geschetste actuele situatie is in januari 1999 een redac-tie in het leven geroepen die zich sindsdien structureel heeft bezig gehouden met deprogrammering en het ontwikkelen van een eigentijdse Visie. Centraal hierin staat datBranoul, met behoud van zijn eigen, unieke karakter, de grenzen wil verleggen. Immers,de veranderende samenstelling van de bevolking en de trend van wegvallende grenzendoet ons eens te meer realiseren dat een culturele instelling van welke aard dan ook, ineerste instantie de gemeenschap moet bedienen in plaats van andersom.

De doelstelling was en is het brengen van literatuur in theatervorm, het organiseren vanschrijversavonden en literaire cycli en het volgen van de literaire actualiteit. Daarbijwillen we een zo breed mogelijk publiek aanspreken. Cultuurinhoudelijk betekent dit datin de programmering aansluiting wordt gezocht bij thema's en vormgeving die duidelijkbepaalde doelgroepen aanspreken. Beginnende regisseurs en acteurs kunnen over hetalgemeen goed inspelen op de belevingswereld van jongeren, gevestigde dan wel debu-terende auteurs vinden een podium voor hun product en de kleinschaligheid van Bra-noul biedt ook allochtone theatermakers een laagdrempelige toegang tot het theater.

Inmiddels is Branoul de afgelopen jaren van een lokaal/regionaal theater uitgegroeidtot een podium en productiehuis met een landelijke uitstraling. Tevens zijn er contac-ten met theaters in het buitenland. (O.a. een uitwisselingsprogramma met theater't Appeltje in Antwerpen.)

Wat betreft de relatie met vergelijkbare instellingen mogen we gevoeglijk vaststellendat Branoul enig in zijn soort is.

Actirtteltenpakket nader toegelicht

1. Programmering van literaire theatervoorstellingen.In de afgelopen periode heeft zich in dit opzicht een belangrijke verschuiving voorge-daan. De opzet om het accent gaandeweg te verleggen van 'Branoul als podium voorRein Edzard-producties', naar 'Branoul als podium en productiehuis voor jong thea-tertalent1 is volledig gerealiseerd. Daarbij schiep het feit dat Rein Edzard zich om ge-zondheidsredenen genoodzaakt zag zijn activiteiten voor Branoul af te bouwen, de ge-wenste ruimte voor jonge, getalenteerde theatermakers om in de kleinschalige en laag-drempelige entourage van Branoul aan de slag te gaan. Dit leidde tot enkele zeer suc-cesvolle voorstellingen, zoals 'Vermoorde Onschuld'. Deze productie wordt nu door heelNederland gespeeld en zelfs daarbuiten: zoals Antwerpen en Londen. De gelukkigecombinatie die Branoul kan aanbieden - productiehuis en tevens een podium waar een

45

"productie in serie kan staan - blijkt in een duidelijke behoefte te voorzien. Per jaarbrachten we drie d vier eigen producties uit.

2. Programmering van gast/oorstellingen.In de afgelopen periode heeft Branoul 10 a 12 gastooorsteUingen per jaar geprogram-meerd.

3. Organisatie en programmering van literaire avonden.Aan dit aspect van Literair Theater Branoul is in de afgelopen periode veel aandachtbesteed. Daarbij bleek de keuze om literaire cycli te ontwikkelen, waarin 'onderhoudend'en 'leerzaam' hand in hand gaan, een zeer gelukkige te zijn. Cycli over uiteenlopendeonderwerpen als de Ierse literatuur, de JoodsAmerikaanse literatuur, "t/tówfënfeIndone-sische schrijvers en de oud-Griekse schrijver/'filosoof Plato vonden gretig aftrek. Zebleken in te spelen op de veranderende behoeften aan vrijetijdsbesteding. Daarnaastwerden regelmatig 'losse' schrijversavonden, boekpresentaties en dergelijke georgani-seerd.

4. Programmering educatieve projecten.In de afgelopen periode heeft Branoul's samenwerking met Het Koorenhuis geresul-teerd in verscheidene succesvolle jeugd-educatieve projecten. Als voorbeeld noemen wehier 'De Laatste Wereld', een bewerking door Mieke Lelyveld van Ransmayr's 'Die LetzteWelt' voor de doelgroep HAVO/WVO^

Organisatorisch

In de afgelopen periode heeft Literair Theater Branoul zich meer en meer ontwikkeld toteen plek waar de maatschappelijke actualiteit wordt gevolgd. Dit vindt u weerspiegeldin de keuzes voor de eigen Branoul theaterproducties (meer toegesneden op de leefwe-reld van jongeren en allochtone bevolkingsgroepen), in onze samenwerking met hetVolksbuurtmuseum/Volksbuurttheater, in de onderwerpen van de cycli (eg. 'dissidenteIndonesische literatuur1) en in het succesvolle FestiVal van de Muur (najaar 1999).In ditfestival, gewijd aan de herdenking van de val van de Berlijnse muur, kwamen vele artis-tieke disciplines binnen de muren van Branoul bijeen: theater, muziek, film en litera-tuur. Deze krachtige tendens naar vernieuwing werd onder andere mogelijk, doordat eennieuwe, enthousiaste redactie, onder voorzitterschap van de artistiek leider, zich overde programmering boog.

Evenals de beide voorgaande hier besproken organisaties kent Branoul ook een opbouwin platforms, podia of projecten. Zo onderscheiden zij het productiehuis, programma'svoor allochtone jongeren, programma's voor jongeren in het algemeen, programma'svoor ouderen, het debat, het Boekenmagazine (lezingen en schrijversavonden) en de'nieuwe media' en de 24-uurs economie.

Met name de laatste drie loten aan de stam rechtvaardigen een nader toelichting:

46

Het debat

Naast het produceren van eigen producties en het programmeren van gastvoorstellingenstelt Branoul zich ten doel zich de komende vier jaar te ontwikkelen tot een literair-cultureel centrum waar de actualiteit en de maatschappelijke relevantie belangrijke, omniet te zeggen toonaangevende factoren zijn.

Ons inziens ontbeert de regio, en dat in de ruimste zin van het woord, een dergelijkeplaats waar met de regelmaat van de klok snel en adequaat op bepaalde ontwikkelingenof actuele zaken kan worden ingespeeld.

Tijdens het 'FestiVal van de Muur1 (november 1999) hebben we kunnen constateren datdaar een kennelijke behoefte aan bestaat en in het kader van 'nieuw beleid' en het ver-leggen van de grenzen wil Branoul in die behoefte voorzien.

Dat daardoor het uitsluitend literaire karakter van het theater wordt opengebroken enuitgebreid met activiteiten die weliswaar een literair raakvlak hebben, maar meer nogbepaalde maatschappelijke en politieke kwesties aansnijden, opent, ons inziens, enormeperspectieven.

Door Branoul te laten ontwikkelen tot een dergelijk dynamisch centrum ontstaat danook in het politieke hart van Nederland de mogelijkheid om het publieke debat 'smoel'te geven.

Tijdens het 'FestiVal van de Muur1 (over tien jaar na 'die Wende') hebben we hier al eenaanzet toe gegeven en ook in de cyclus 'Stemmen van tegenspraak' (december 1999),waarin het thema 'Indonesische politiek in de literatuur, vijftig jaar na de soevereini-teitsoverdracht' vanuit verschillende invalshoeken werd belicht is duidelijk dat het aan-sluiten bij de actualiteit en de daaruit voortvloeiende mogelijkheid om diverse discipli-nes op het gebied van literatuur, cultuur en politiek te integreren voor Branoul een be-langrijke nieuwe activiteit kan zijn.

Zo zullen we, meer dan tot nu toe het geval is geweest, een platform zijn waar het ge-interesseerde publiek niet meer om heen kan: 'Branoul als 'the place to be'.

Het Boekenmagazine, lezingen en schrijversavonden.

De redactie zal nauwkeurig de vinger aan de pols houden als het gaat om, ook landelijk,belangwekkende ontwikkelingen en wil daar door middel van een op te zetten 'Boeken-magazine/Literair Café (in eerste instantie maandelijks, later om de twee weken) allemogelijke aspecten zoals die hierboven beschreven zijn, aan de orde laten komen. Ookzullen we ons dan actief kunnen bezighouden met bijvoorbeeld de (kinder-)boekenweek.Komende boekenweek wordt daar in eerste aanleg al een begin mee gemaakt. Naaraanleiding van het boekenweekthema: 'verhalen uit de Oudheid', organiseert Branouleen lezingencyclus omtrent 'Couperus en de klassieke Oudheid*.

47

Verder zullen er contacten worden gelegd met uitgevers en boekhandels. Ook de regio-nale radio en televisie is benaderd, zodat we enerzijds zo volledig mogelijk geïnfor-me< aHdërzijd^eëh zó breed mogelijk publiek zó volledig mogelijk kunnen

' iriforn^ëlpP' f pB^ •^•™* v"' • ' • * • •'** "'; " ' ^ ;^;' Ue .

Tevens wordt ook ;de^arnën| ^ bij-voorbeeld op het gebied van film en beeldende kunst Vanzelfsprekend 'zullen de zeersuccesvoUe literaire cycli ëri schrijvërsavohden ook de komende Vii i gecpn-tinüeërd5Vo i)tök^verspreid, zujtenlo^ .;

•'^^^^^^^^^^^^j^^Kf'^MK^'rygroup,; ^verband aan te brengen tussen de lezingencycli ende te produceren voorstellingen. Bij-

.-lif $Ki/S^r^^^ .voorbeeld, eveneens^ iri 2001; een cyclus over de)Griefóe tragedie en de doorwerking diedie heeft geha^dborf dei eeuwen heeni Parallel aan) deze ree een voor-

je) regisseuseAnnechiërirKberselman.

: ,f.\'V'yiV..*sy;tK.-''.' . i

•-:''-^'-'^^ijjjÈt^^ .••/•v.ivi ..i'-jO ' • . . .De dynamiek^ van de 'meuWe media' vormt een andere uitdaging waar Branoul zich dekomendeJar n}m r;ënimë^^

l ,-. ,i pend

In de toekomst ïal'Ob!<laiah'Brahöiil de 241uurs economie niet voorbijïgaan; Naar aan-leiding hiervan wordt geïnventariseerd in hoeverre'het theater belangrijke publieks-groepen aan zich kar|y)biijden,dopr biivoorbeeld flexibele openingstijden te introduce-ren, dan wel,te Wjk^n ,,0 érrbehpefte bestaat om pok tijdens het traditionele zomer- enwinterreces te programmeren. Te denken valt aan festivals en anderstalige gastoptre-(Jens> ,feV<V";/v^-vv; :ï ';:h,,-•-<. .• , - ; - : --.•..•... • -\-: •• • AV;vï • ' - • .

Wat dit betreft ontwikkelt Branoul al diverse contacten met vergelijkbare theaters in

Antwerpen, Londen én Stockholm,

Evaluatie:• • ' • • • • '''M:-. i''.\'v';--!';ii.X'.. - : • • - . • • ! -•:'.'•

Van alle tot'düsvef de rê^ë'gëpasseerde voorbeelden komt het format van Branoul alshet meest kunstzinnig in de gebruikelijk betekenis over. En dat is, gezien de traditievan Branoul als litterair (vëstzak-)theater natuurlijk niet verwonderlijk. Opmerkelijkdaarbij is wel de trendvolgehdé belangstelling voor het cultureel debat als logische toe-voeging aan het bestaande programma.

48

4.6. Uitwerking

Ideeontwikkeling

Het is duidelijk dat de letteren in haar historische rol - de Republiek Der Letteren - eenbelangrijke bijdrage aan de nieuwe ontwikkelingen kan verlenen. De vraag waar het let-terenbeleid" heen moet - een vraagstelling die niet uitgaat van de potentiële en con-structieve kracht van het metier - zal vervangen moeten worden door de vraag welkebijdrage het taal-, letteren- en kennisbeleid aan de maatschappelijke ontwikkeling kan le-veren.

Binnen het kader van dit onderzoek is duidelijk geworden dat de culturele infrastructuurter stede - zowel de binnenwereld van organisaties en professionals als de publieke bui-tenwereld - behoefte heeft aan een intermediair dat het Culturele Debat - een breedplatform voor permanente discussie over de culturele ontwikkelingen - initieert, pro-grammeert, activeert en archiveert. Karakter en inhoud van een maatschappelijk taal-,

letteren- en kennisbeleid is daarvoor geknipt.

De inhoud van het Culturele Debat loopt parallel of kent aanhechtingen aan de actuele(maatschappelijke) ontwikkelingen. Alle culturele issues van de huidige culturele reali-teit (inclusief de problemen rond de multiculturele samenleving) kunnen binnen het al-gemene Culturele Debat aan de orde komen.

Het Culturele Debat positioneert zich in het krachtenveld tussen alle bestaande organi-saties en instanties. Volgen het model van een interfaculteit53, een communicatief in-termediair dat dient en initieert, voornamelijk gebaseerd op samenwerking en dwarsver-bindingen. Met het medium dat het meest eigen is - taal, letteren en kennis - voert zehaar activiteiten uit. Het Culturele Debat is een activiteit voor inhoudelijke ondersteu-ning vooral met het oog op een vergrotende publieksparticipatie. Het is nadrukkelijkgeen PR-bureau.

Het format van het Culturele Debat kan worden onderverdeeld in diverse forums" dieovereenkomen met diverse werkterreinen. Zo kan er een literair forum zijn, een histo-risch forum, een educatief forum, een stadsforum en eventueel een beleidsforum.

LITERAIR FORUM

Binnen dit forum komen alle literaire activiteiten aan bod. De realisatie van literaireontmoetingen met professionals, amateurs, semi-amateurs en publiek als ook het ver-zorgen, entameren en initiëren van uitgaven etc. Samenwerking met instellingen alsSCE, VU en andere instellingen voor onderwijs en volwasseneneducatie behoort tot de

Letterenbeleid als typering van het 'taal-, letteren- en kennisbeleid.In de jaren 80 de betiteling voor de faculteit der wijsbegeerten aan sommige universiteiten. Om-dat deze faculteit zich met een aantal zaken bezighield die ook in het lespakket van andere facul-teiten zoals ethiek.Forum kent officieel geen meervoud. Hier toch wel voor de duidelijkheid toegepast

49

mogelijkheden. Ook de Debutantenprijs, WLAD-activiteiten en de activiteiten van de

Dordtse Academie vallen binnen deze context.

HISTORISCH FORUM

Alles wat met de historie van de stad en de inwoners te maken heeft, wordt in dit kader

behandeld. Samenwerking met het Archief, de Musea (voor zover dat met historische

aspecten te maken heeft) en andere op de historie gerichte organisaties is gewenst.

Doel is het produceren van aansprekende programma's, discussies en lezingen.

EDUCATIEF FORUM

Het in samenwerking met educatie en onderwijs organiseren van culturele discussie en

participatieprogramma's. Ook het produceren van lessenpakketten en andere codificaties

horen bij dit forum.

STADSFORUM

Hierin wordt samengewerkt met alle niet in de voorgaande categorieën onder te bren-

gen organisaties - zowel professionele als non-professionele. Hierbij valt bijvoorbeeld

te denken aan Alliance Francaise, Dante tfAUegheri en andere discipline overschrijdende

activiteiten, zoals het CBK etc.

BELEIDSFORUM

In de nota Cultuur als confrontatie van het ministerie van OCW wordt een lans gebroken

voor het breed cultureel bespreekbaar maken van de meest uiteenlopende maatschap-

pelijke onderwerpen. Met name worden zaken die de burger in zijn bestaan raken als

ruimtelijke ordening, archeologisch erfgoed, cultuurlandschappen etc. in dit verband

genoemd. Dit zou de participatie van grotere publieksgroepen tot gevolg hebben. In dit

verband is het in het voorliggende format ook mogelijk dat allerlei beleidsvoornemens

van gemeente en wellicht andere lokale bestuurlijke organen binnen dit forum aan de

orde kunnen worden gesteld.

KENNISCENTRUM

1. Het in samenwerking met de Openbare Bibliotheek opzetten van een toegankelijk enactueel centrum voor informatie voor maatschappelijk vragen.

2. Het opzetten van een actuele Internet webside met dezelfde strekking.

3. Het archiveren en verspreiden van de resultaten van alle processen binnen het gevoer-de cultureel debat.

50

5. Brie a brac - over lezen schrijven en andere zaken

5.1. Enkele bonus onderwerpen

In dit deel van de nota willen we aandacht besteden aan wat losse zaken die bij hetontwikkelen van het beleid hoewel niet de boventoon spelen terwijl toch zaken betreftdie wat nader overwogen moeten worden. Wat betekent bijvoorbeeld het onderwerp 'le-zen' en 'leesbevordering' in deze context eigenlijk. En wat te denken van 'schrijven' alsbeleidsonderwerp. Ook willen we stilstaan bij subsidiering en sponsoring en wat daarmee samenhangt om te eidigen bij wat gedachten over de relatie krachtig bestuur enfinanciering van een organisatie.

Lezen

Evenals de discussie over de begrippen letteren en literatuur lijkt er een hardnekkigespraakverwarring over het begrip lezen te bestaan. De discussie over dit onderwerpwordt gevoerd op en gevoed door hele en halve waarheden, vooroordelen, nostalgischeen conservatieve motieven en elitair hobbyisme55.

In diverse publicaties wordt gewag gemaakt van het feit dat het iezen^onder drukstaat. Maar tegelijk wordt vastgesteld dat er een verschuiving optreedt naar andere me-dia. Met soms verrassende effecten, juist voor dat lezen. Onderzoeken hebben aange-toond dat bijv. in landen waar de films ondertiteld worden, de leesvaardigheid van jon-geren en ouderen vele malen hoger ligt dan in landen waar de films worden nagesyn-chroniseerd57.

Maar ook het heilig verklaren van het lezen op zich heeft iets don quichotterigs. Deenorme groei van juist de nieuwe media geeft aan dat de honger naar kennis en enter-tainment, toch ook twee pijlers van het lezen, nog steeds niet tanende is.

Natuurlijk het lezen als techniek moet worden gestimuleerd. Maar de terugloop van deboekverkoop of het lenen van boeken in de bibliotheken - zo dat waar is - is nog geenabsolute indicatie dat er minder gelezen wordt. De conclusies van het SCP ten spijt.

Nieuwe media

Rond de Nieuwe Media hangt de fascinatie van het onbekende, het nieuwe. Internet,SMS, IT, e-commerce, het zijn allemaal begrippen die over ons heen komen, in de litera-tuur het science-fiction verhaal. Omdat er teveel (nog) niet duidelijk is hebben deze as-

Dit pleonasme is met opzet gebruikt.Het lezen wordt in de in de nota gememoreerde publicatie (Sociaal Culturele Studies 23) omschre-ven als het lezen van boeken, tijdschriften en kranten.De ontwikkeling van de nieuwe media maakt echter alles mogelijk. Nu is het met gebruikmakingvan de nieuwste digitale- en DVD-technieken mogelijk films en tv-programma's economischer nate synchroniseren. Wordt de voorsprong die wij hebben als lezende natie nu definitief bedreigd?

51

pecten een hoog exotisch gehalte, met als gevolg dat verdichtsel en waarheid door el-

kaar lopen.

Uit het onderzoek bleek een brede belangstelling voor de nieuwe media met name in-

ternet te bestaan. Kennis van het medium met betrekking tot de uitgebreidere moge-

lijkheden en de specifieke eisen bleek beperkt. Ook daar waar de eerste schreden op de

digitale snelweg waren gezet bleek het resultaat verre van vitaal en verassend. Behalve

die organisaties die zich kunnen aansluiten op landelijk initiatieven zoals het Archief-

Net lijken deze het aanbieden van een elektronische folder nauwelijks te overstijgen.

Een krachtige ontwikkeling lijkt ook op dit terrein van grootbelang.

• ' ' • ' " • • ' -• ' - ' ' • - • • • - ••'••••"•• • < '•>.•:• •'•:) t t i ï i ' i S - . - '• ; • • -,w /'iH'^-^ ' ' •Schrijven

Het ondersteunen van het schrijven moet in het kader van deze nota vooral in educatie-

ve zin worden gezien. Geheel in de geest van de ideeontwikkelingen zoals die neerge-

legd zijn in de nota Cultuur als confrontatie wordt in deze nota groot belang gehecht

aan markten publiek en in mindere mate aan de (maatschappelijke) positie van de pro-

ducent Steun aan producenten vindt plaats vanuit de toetsing van de bijdragen die het

product levert aan de ontwikkeling van de culturele infrastructuur. Voor een specifiek

sociaal georiënteerd kunstenaarsbeleid lijkt in dit kader geen aanleiding te zijn.

Over subsidies en sponsors

In.het algemeen -wordt er over het verderven van subsidies gemakkelijker gedacht dan

de werkelijkheid .rechtvaardigt. Vanzelfsprekend moet het project of de activiteit waar-voor men subsidie aanvraagt over voldoende kwaliteit, uitstraling en inhoud beschik-

ken. Zowel absoluut ais relatief. Daarbij moet men zich afvragen wat hét project toe-

voegt aan de bestaande werkelijkheid. Als dat allemaal het predikaat bijzonder en zin-

vol kan verwerven blijkt dat voor subsidiënten en sponsors in de meeste gevallen nog

geen absolute voorwaarde om tot ondersteuning te besluiten. De commerciële sponsor

vraagt zich af wat de steun voor hem/haar oplevert: naamsbekendheid en/of maat-

schappelijke op netwerk gerichte voordelen? Fondsen zien graag hun specifieke doel-

stellingen gerealiseerd en zijn vaak overvraagd. De rijksoverheid is, naast allerlei kwali-

teitscriteria, ook bezorgd over continuïteit van de activiteit. Daarbij hanteert de rijks-

overheid een soort vuistregel dat de organisatie, die opereert vanuit een lokale context,

ook voldoende organisatorische slagkracht kan ontwikkelen. De organisatorische slag-

kracht kan direct worden gerelateerd aan de financiële slagkracht. Kortom de lokale

subsidiëring moet het functioneren van de organisatie waarborgen. Op basis van deze

zekerheid is de Rijksoverheid bij voldoende belang van het project of activiteit in prin-

cipe bereid de extra kosten voor landelijke uitstraling te subsidiëren.

Over organisatiestructuren

De gedachte die in deze nota wordt gepresenteerd gaat er vanuit dat de uitvoering van

de werkzaamheden in de Republiek der Letteren zullen worden uitgevoerd door een orga-

nisatie met privaatrechtelijke rechtspersoon, een stichting dus. Zo'n stichting moet niet

52

alleen over een grote organisatorische(en creatieve slagkracht kunnen beschikken, maar1 • •''',' 'iv'V f1 ' \'i ' ~' •' ' ' ' •' ' ' ' • ( - ' ' ' • i/ .' 'i' u / . • . . - . • j ; • , i,

ook op een inspirerende en k ra,chtige vyijze.worden aangestuurd. Een sterk en betrokkenbestuur is daarbij een must Als men dat wil is het absoluut noodzakelijk de financiële

te laten zijn. Want goedebestuurders zijn sBïaan ! zit-ten natuurlijk niette wachten op verantwoordelijkheid voor een onven ijddijke misluking. Dus het subsidiëren van een open eind organisatie - zoiets als ooit Stichting Per-spektief was^mó^d^^ v...--, .^••f'.,,:.

•"•'••: '• '"• ' "V<>! KMif;|;%f$^ : - •^ïS^lfyM'' . : • • • ' ;

5.2. Wegingbes^n^tt^^j^M^f,:^:.ii:i: /: ^.^^ri:::^'^'^

Tot dusver is^aafiM ^k^lijke aandacht oe^é^-1" 'erk tot dusver d^ enmarginaal gefinancierd. De bereikte resultaten stijgen echter ver boven de zeer beperkte

urtijKe}jaiglènda;is gekomen en gebleven.J.ilÉ1 .:. . ' • ' ' . . • . .:Lw^.i-MU»H/'-V.-v-!•-.

lV ; ''.tfWlh^MMt^ •

Activiteiten van met aan de pienMKunsten geUéérde;organisa^es zrjn ^b^ opsom-' ' - : • '':^''ïïl^^w0^M^ '• •' ' ' -ming niet betrokken. Dit omdat,aeze óf door één coniméraëlè dan wel dóór een te spe-. ,.L:.Lï iv- : ;^ ï('U4 J|!4;l||WP^ «Mv,

aaus1nsche enjad|r n||jbui1tem^ • ;/-S,!:;;/,;,.,;.,};.;t;V.; v .

• • . i • • , - v ! , : , • . • • , •De DebutantenPrijs bestaat sedert ,1994 en is tot dusver 5 keer uitgereikt. De Debutan-

• • - - • -•••••>'•'i"--1/- ''.•;.• •«'.'!] Yf'rr'xHii/}}': ",t 'ii'i • . - • • • ; • / r,!.,- (;;•;',.•? • • • ' ? > < ; • ' " • • : - • • 'tenPrijs heeft alle elementen in zich die het tot een typisch Republiek der Letteren-

' • • > ' * • ! '»-; 'C s - ! ^..;.'.«(.ti.;W1-.;. ,;Vi . i jv;! .V P^ .t-;^^!,;; •..-•/if/./vj,-.-', '.- ' ' •activiteit maakt. Het is de enige prijs in het Nederlands taalgebied die lezers (individu-

. " • • . •.^(ffö!WW^'-/!yoir"-;':«<^i;!v,f;'>vv) n'-vr^i)' !-..';:--;:'ele lezers en lezers bij Openbare Bibliotheken) bij de beoordeling en bij de uitreiking

betrekt Het is een (irir ^ stimulerende activiteit met een voordeze tijd1 zó belangrijk irrtóaèiöèf 'karakter. De prijs; is leesbevorderend en stimuleertjonge schrijvers, bovendien geeft de prijs een representatief inzicht in.de ontwikkelingvan trends en thema's in de literatuur en de corresponderende belangstelling van hetlezende publiek daarop. Mogelijk kan hiervan jaarlijks een Debutanten Jaarboek wordenuitgegeven. Het is een landelijk (georiënteerde activiteit die het Dordtse taal-, letteren-en kennisbeleid in de landelijke/aandacht plaatst, \, ,.,,.....,,,,..

De formule van deze prijs is, en dat wórdt door allerlei officiële organisaties zoals hetMinisterie van OC & W, hét bibliotheekwezen bijvoorbeeld de grootste bibliotheekcen-trale 'ProBiblio', de uitgeverijen, de Stichting Lezen en de Stichting Schrijven nadrukke-lijk bevestigd, zeer sterk. Over overname van de prijs zijn dan ook regelmatig onderhan-

. '- • 'M ' j-V. ., !|> i .

delingen geweest, echter doordat dé Gemeente Dordrecht onvoldoende voorwaarden kon

53

of wilde scheppen voor voldoende organisatorische slagkracht bij Stichting PerspektiefDordrecht zou de prijs in alle gevallen uit Dordrecht zijn verdwenen.

De financiering is ingewikkeld. Stichting Lezen, die de nationale budgetten voor leesbe-vordering beheert (adviseert) is nog steeds bereid de extra kosten voor de Debutanten-Prijs te subsidiëren onder voorwaarde dat de algemene kosten voor het bureau niet opde subsidie voor de Debutanten Prijs worden afgewenteld. Met andere woorden op basisvan een bestaand door de Gemeentelijke overheid gegarandeerd bureau kunnen de kos-ten voor de landelijke uitstraling van de prijs mede gefinancierd worden door het Minis-terie van OC& W.

Het continueren van de DebutantenPrijs is voor het lokale taal-, letteren- en kennisbe-leid van groot belang omdat het geheel daarmee ook zijn plaats krijgt in het landelijkenetwerk.

Advies: De ontwikkeling van de DebutantenPrijs nu met kracht aanpakken door het taal,letteren- en kennisbeleid een sterke impuls te geven. Hierdoor kan de discussie overmedefinanciering door de Stichting Lezen (Ministerie van OC & W) met nieuwe argumen-ten worden heropend.

BiografiePrijs (f 25.000.00 - tweejaarlijks)

De BiografiePrijs of DordtPrijs voor Biografieën bestaat sedert 1990 en wordt beheerddoor de Stichting Dordtse Academie, In 2000 werd de prijs (voorlopig?) voor het laatstuitgereikt aan Cees Fasseur voor het eerste deel van zijn biografie van Koningin Wilhel-mina. Hoewel de prijs een beperkte landelijk exposure heeft gegenereerd heeft de prijsbinnen de vakgroepen en het biografenplatform een buitengewoon goede naam. Omdathet hier om een zeer specifieke doelgroep gaat is de impact van de prijs niet te verge-lijken met de potentie van de DebutantenPrijs. Echter wat voor de DebutantenPrijsgeldt, geldt ook voor de BiografiePrijs. Door de onvermijdelijk contacten in het geheleNederlandse taalgebied vormt zij een venster op de landelijk infrastructuur. En dat iseen belangrijke overweging bij de voortgang.

Advies: Het continueren van de BiografiePrijs af laten hangen van de betekenis die dezelandelijke prijs kan hebben voor de Dordtse culturele infrastructuur. Hierover zou eeneffectrapportage moeten worden gemaakt.

Lopend Vuur

Lopend Vuur is de opvolger van de literaire avonden zoals die sedert 1989 in het Hofwerden georganiseerd. Vooruitlopend op de Raamnota Taal-, Letteren- en Kennisbeleid isde formule - bij wijze van experiment - aangepast om alvast met het ontwikkelen vandiverse fora - een literair, een historisch, een stads en een beleidsforum - te experimen-teren. Bovendien is dat ook het geval geweest met elementen als presentatievormen,muzikale omlijsting, programmaontwikkeling en locaties. Hoewel - ondanks de grotenamen die in het programma waren opgenomen - het bezoekersaantal aan de lage kantwas, was de algemene waardering voor het programma buitengewoon groot. Het werd

54

wel duidelijk dat de bestaande budgetten voor het ontwikkelen van een dergelijk ambi-tieus programma volstrekt onvoldoende zijn.

Advies: Het model van de fora dient verder te worden uitgewerkt. Lopend Vuur heefteen maandelijkse frequentie, dit is voor een effectief taal-, letteren- en kennisbeleidnatuurlijk onvoldoende. Er zal dus een aantal andere programma's met een andere vormen voor andere doelgroepen moeten worden ontwikkeld.

Dordtse Dichterskaravaan

De Dordtse Dichterskaravaan is de erfnemer van de voormalige dichtersgroep 'DordtseDichters'. Het is een open schrijverspodium bestemd voor amateur- en semi-beroepsdichters uit de Dordtse regio. Omdat de meeste dichters een sterk individualisti-sche persoonlijkheid hebben en daardoor niet gemakkelijk in een algemene organisatie-structuur kunnen werken is bij de Dordtse Dichterskaravaan gekozen voor een los orga-nisatieverband. Deze formule heeft al een aantal succesvolle activiteiten achter de rug,we denken aan Klokkenproject rond de Jan Noorland-klok (2 dichters van de DordtseDichterskaravaan leverden gedichten voor het nieuwe carillon), de inzamelingsactievoor Turkije en de Dordtse Boekenmarkt.

Advies: Ook deze activiteit zou met kracht moeten worden uitgebouwd.

Dead Poets Society

Wie de film 'Dead Poets Society' met in de hoofdrol Robin Williams (® 1989 TouchstonePictures) heeft gezien zal direct begrijpen dat dit in ontwikkeling zijnde project eeneducatief literair project is, dat primair gericht is op het onderwijs en andere educatie-ve instellingen en met een accent op jongeren.

Het bereiken van de jeugd is op het gebied van de literatuur een buitengewoon hache-lijk zaak. Daarom zal de eerste doelstelling van de Dead Poets Society zijn het ontwik-kelen van een formule die aansluit bij de belevingswereld van de doelgroep. Daarnazullen aansprekende onderwerpen binnen deze formule in programma's moeten wordenomgezet.

Advies: De ontwikkeling van de Dead Poets Society kan als het over voldoende mogelijk-heden facilitair en financieel kan beschikken binnen het onderwijs en daarbuiten eenrol van grote betekenis spelen. Een beperkt vooronderzoek op het niveau van het on-derwijzend personeel geeft aan dat een dergelijk plan redelijke kans van slagen heeft.Ontwikkeling van het plan dus met grote kracht ter hand nemen.

Johan de Witt - lezing

De Johan de Witt - lezing wordt sedert 1990 door de Stichting Dordtse Academie jaarlijksgeorganiseerd. Ook hier bleef de beoogde landelijke uitstraling achter bij de (wel wathooggespannen) verwachtingen. De Johan de Witt - lezing is toch in belangrijke mateeen plaatselijke activiteit gebleven. Hoewel het concept programmatisch een sterke po-

55

tentie heeft is het relatief achterblijven van de landelijke belangstelling meer te wijtenaan het ontbreken van een vast thema of een rode lijn, die de activiteit als serie gezieneen herkenbare identiteit had kunnen geven.

Advies: Het verdient aanbeveling deze activiteit meer structuur en identiteit te geven.Wellicht is het zinvol de Johan de Witt - lezing om te vormen in een jaarlijks terugke-rend Johan de Witt - symposium. Een symposium bijvoorbeeld over de cultureel maat-schappelijke ontwikkelingen in Nederland en Europa. Er zou een onderzoek moeten wor-den gedaan naar de mogelijkheden, exposure en nut van een dergelijke bijeenkomst alsdeze in Dordrecht wordt gesitueerd. Hierbij zou dan niet vergeten moeten worden dat indat kader van de financiering ook Europese Fondsen kunnen worden aangesproken.

Uitgeverij

In de afgelopen jaren heeft Stichting Perspektief Dordrecht met succes zowel werk vandiverse Dordtse of aan Dordrecht gelieerde auteurs (professionals en amateurs) uitgege-ven, dan wel bij reguliere uitgevers bemiddeld:

1. Dutch Treat (Perspektief: Dordtse Dichters in Hastings),

2. Aspecten van de literaire Biografie (Kok Agora),

3. Aspecten van de historische Biografie (Kok Agora),

4. Een stad is een boek - Het Dordrecht van C. Buddingh' (Wim Huiser: WalburgPers-5000 ex verkocht),

5. Lopen in Stuifsneeuw (Wytske Nederveen: Perspektief),

6. Pictures in Glass (Cathy Pemberton: Perspektief)

7. Vleugels van Papier (Dordtse en Goudse Dichters: Geroerd Leu Gouda)

In voorbereiding:

8. C. Buddingh' - Een mens in de tijd (Biografie in beelden) [Wim Huijser - Wal-burg Pers]

9. Een bekken van tijd (rouwlyn'ek) [Jacqueline Uittenbogaart - Walburg Pers]

10. Het behang [Bertha Haak/ Tjeerd Segaar - Perspektief]

11. Jan Eijkelboom Totaal (integrale opname van het werk van Jan Eijkelboom opcd) [Perspektief/ mogelijk i.s. m. Arbeiderspers]

De uitgeverij is voor Dordrecht van belang omdat de producten die alle op enigerleiwijze met Dordrecht verbonden zijn, zonder de inspanningen van Stichting Perspek-tief Dordrecht nooit gerealiseerd zouden zijn.Advies: Door het instellen van een speciaal productiefonds zou de ontwikkeling vande Dordtse inspanning op literatuurgebied beter tot zijn recht kunnen komen.

56

5.3. Praktische aanbevelingen

Service bureau - basisvoorziening

Het belangrijkste besluit dat zou moeten worden genomen is de erkenning dat hettaal-, letteren- en kennisbeleid zoals de hier beschreven Republiek der Letteren een tenonrechte veronachtzaamd onderdeel van het gemeentelijk cultuurbeleid is. Uit die er-kenning volgt dan direct dat een unit, een bureau of hoe dan ook benoemd moet wor-den ingesteld of aangetrokken om de ontwikkeling van het taal-, letteren- en kennis-beleid vorm te geven. Zonder deze basisvoorziening is geen succes te boeken. Dit bu-reau zou zich o.a. moeten bezighouden met research, ontwikkeling, initiëring, het ver-zamelen van gegevens en het (publieks-)toegankelijk maken ervan, verder met netwerk-opbouw en onderhoud daarvan.

Dit bureau wordt gevraagd op basis van verworven inzichten (jaarlijks) een activiteiten-pakket te presenteren.

Activiteiten

De uitvoering en coördinatie van het cultuurbeleid als geheel berust als vanzelfsprekendbij de Dienst Kunsten. Het nieuwe bureau kan natuurlijk een aantal facilitaire taken, diebinnen haar discipline liggen, ter ondersteuning van de Dienst Kunsten uitvoeren.

Het nieuwe in te stellen bureau zou de volgende taken moeten uitvoeren:

Facilitair:

1. Onderzoek naar de ontwikkeling van cultureel-maatschappelijke behoeften en trends,

2. Het verwerken van de verworven gegevens en het (publieks-)toegankelijk maken ervan,

3. Het ontwikkelen van nieuwe producten en initiatieven,

4. Het beheren en redigeren van een website "Dordrecht Cultureel",

5. Het bevorderen van de exposure van de activiteiten binnen haar discipline,

6. Het ontwikkelen van educatieve programma's al dan niet in samenwerking met diverse

partners,

7. Het voeren van een beperkt kunstenaarsbeleid voor auteurs (beheer van een literatuur-fonds)

Uitvoerend:

8. Het presenteren van een jaarlijks activiteitenpakket,

9. Ter bevordering van het Cultureel Debat het ontwikkelen van een aantal fora: bijvoor-beeld een literair-, een historisch-, een educatief-, een stads-, een beleidsforum, etc.

volgens model 'De Balie'.

10. Het ontwikkelen van een vrij raadpleegbaar virtueel (via internet) kenniscentrum (mo-gelijk in samenwerking met andere partners).

57

11. Het ontwikkelen van een aantal aansprekende programma's (lezingen, presentaties,symposia en colloquia) op het gebied van kunst, wetenschap en politiek (alles zoalsvoorzien in het concept Republiek der Letteren )

12. Het ontwikkelen van landelijk aansprekende activiteiten zoals o.a. de Debutanten Prijs.

13. Het verwerven van sponsoring en subsidiëring voor de activiteiten.

58

6. Slotconclusies en aanbevelingen•'^ ; 'ilUuiV.lUlv,<!Uy^>(;£'i • ftf; 'i • , ' . -•-l , ' •• . .• i l t . ' . ' r '•!<,-(V :-.'-'!:;A\i,:'.,-- • .- • •• • : ; • . . . ,

6.1. Verantwoording ,u;-,

Het moment is aangebroken waarop we alle verzamelde gegevens bij elkaar leggen en

tot een finaal overzicht van de feiten komen. Daartoe zullen we in een kort resumé nog

een aantal punten uit de Raamnota iaanhalen en wa rnodig aanvullen,- tenslotte tijd en

. ., 5. -.<i i) f t s t ó i ; i - •Zolang er sprake is van een actief gemeentelijk cultuurbeleid (dat is sedert 1968) zijn

3 - " tóüt-'jim •VI^'V-VA^^J^JIr/T^^^Vj.!!.!,,,.;..;:^.^^, ,,;, ,,..; :.;.; '. J

pogingen gedaan ook de letteren in een, beleid vast te leggen. Echter de meeste initia-- . . ; ; . • • .nfi^mf'.^t^JfXwjvvU^v^iin.v,;;!.; (v . , - ; - ••

tieven hadden met elkaar gemeen dat zij niet consequent op continuïteit en uitbouw

van het beleid gericht waren, maar op het pn^ lopende

. i i ^ t ' * ! . ^ . : ' . - . • , .-. • . • • " '> • ' • . * v ' - U • ^nteresseerde liefhebbers). Hoewel, iéker na het voor. ,-

doeld maar te;bègnj pen a

op

^

;~'' r n'tföa'rdiglcl i£of^e iüifeerhaupt wel op

omgegaan, kan

letteren vóór

Historisch 2: Nieuwe ontwikkelinen ifl de aren neenti

... j . ^ . feM^ï^ .Sinds het seizoen 1995-1996 rechtvaardigden de ontwikkelingen binnen het domein der

•• , ; • > . • ; . , < V ; , • " • • ' , ' , V ; •.-• , . , - - , - , ' ' . ' • • , ;- '•'"<' i ;l '.;'••'•!.' ,ï ;',s'';v! ;'.%'•.'"

letteren, ontwikkelih^en; dift(irj!l ^ngnjk^

Perspektief Dordrecht, de behoefte de letteren nadrukkelijker binnen het gemeentelijk

cultuurbeleid te plaatsen. Medio 1999 werd de beschrijving ervan aan Stichting Perspek-

tief Dordrecht gegund. De opdracht ^as onder meer het definiëren van het beleidsterrein

van de letteren en het pos/tibnérew ervan temidden van de bestaande verhoudingen. Om

de letteren adequaat te positioneren tussen het bestaande aanbod werd een breder on-

derzoek naar hei "ümb^fij^ geacht ! ï ; i a

."rïr.if.i'.^ti^ïïiv/r^ '• ; ' jVI':^- : !;^.\ ' • • ; • . • : . • • ^ r,\ ^.^.••..Omdat kennis van het verleden > de effectiviteit van de actie/in het heden aanzienlijk

verhoogt is in de Raamnota TaaL, Letteren- en Kennisbeleid uitgebreider ingegaan op de

historische context waarin het domein van taal, letteren en kennis zich sedert de Re-

naissance heeft ontwikkeld alsook de rol die de overheid in het verleden heeft gespeeld.

Daarbij is vastgesteld dat niet alleen de samenhang tussen de elementen taal, letteren

en kennis al sedert onheugelijke tijden actueel was maar ook dat deze cluster bij voort-

during bepalend was bij de ontwikkeling van de (West-Europese)cultuur. Hierdoor was

het bij het vaststellen van de opdracht al in een vroeg stadium duidelijk dat ook om die

reden van een maatschappelijk-culturele insteek op de letteren moest worden uitgegaan.

De belangrijkste prioriteiten die deze benadering tot gevolg heeft zijn de communicatie-

ve en educatieve aspecten en in mindere mate de artistieke. Dat bracht het thema van

59

de nota op taal, letteren en kennis. Het samenhangende domein van taal, letteren en

kennis hebben wij op historische gronden de Republiek der Letteren genoemd. Hierbij

staat het begrip Republiek voor openheid en toegankelijkheid en Letteren voor communi-

catie.

6.2. Constateringen

Letteren 1: De ontkenning als een serieus beleidsterrein

Het domein van taal, letteren en kennis kan op praktische en historische gronden gezien

worden als het communicatieve en educatieve cement van de samenleving. Het is daarom

nauwelijks begrijpelijk dat aan dit zo belangrijke beleidsterrein zo langdurig en, in rela-

tie tot de zorg voor andere beleidsterreinen zoals bijvoorbeeld de beeldende kunsten, zo

beperkt aandacht aan de dag is gelegd.

Letteren 2: De bandbreedte van het beleidsterrein

In de beleving van velen beperkt het letterenbeleid zich tot het ontwikkelen van activi-

teiten in de sfeer van literaire fictie, dus romans en poëzie, kortom bellettrie (schone

letteren). In werkelijkheid draagt de bellettrie maar in betrekkelijke mate bij aan de in-

houd van de Republiek der Letteren. Het belangrijkste element van de letteren is de non-

fictie: geschiedenis, biografieën, essays, journalistiek, enz., kortom publicaties over hetechte leven. In het verleden speelden boeken, kranten en tijdschriften als transpor-

teurs van inhoud een bepalende rol in de Republiek der Letteren. In deze moderne tijd

zijn ook de nieuwe media in de Republiek geïntroduceerd. Vorm en inhoud van het let-

terenbeleid zullen ook in die zin zichtbaar worden beïnvloed.

Beleid 1: Ad hoc beleid versus ontwikkelingsbeleid

Het huidige cultuurbeleid is in het algemeen, dus niet alleen in Dordrecht, sterk op di-

recte liefst meetbare resultaten gefixeerd. Hierdoor ontstaat er een beleid dat op snelle

successen is gericht. Immers scoren betekent meer 'waardering' en meer zicht op geld.

Dit werkt een korte termijn ontwikkeling sterk in de hand. Echter de meeste hedendaag-

se cultureel-maatschappelijke vraagstukken vragen om een procesmatige ontwikkelings-

strategie. In de praktijk ontstaat hier een groot spanningsveld tussen realiteit en het

door het beleid aangedragen activiteitenpakket. Terwijl onvoldoende fundamentele

aandacht aan de werkelijke problemen en uitdagingen van de samenleving wordt be-

steed leeft de gedachte onverminderd voort dat de op uiterlijke kenmerken gebaseerde

acties de maatschappij verder helpen. Een heroriëntatie is op dit punt buitengewoon

gewenst.

Beleid 2: Continuïteit en ontwikkeling van het beleid

Er van uitgaande dat het vigerende beleid moeite heeft met niet direct controleerbare

ontwikkelingsprocessen is het niet verwonderlijk dat aan zaken als productontwikkeling,

trendonderzoeken, behoeftepeilingen en andere op vernieuwing en heroriëntatie gerich-

te processen in de praktijk laag scoren. In feite blijk uit het onderzoek in de Raamnota

60

dat voor deze activiteiten in het algemeen geen enkele organisatorische en financiële

ruimte is ingeruimd. Hiermee wordt het van nature ad hoc-achtige karakter van hetaanbod nog verder versterkt. De vernieuwingsaspecten die zich desondanks zo hier en

daar nog aandienen zijn meer het gevolg van toevallige omstandigheden dan van be-

wuste beleidsontwikkelingen. ;

Communicatie 1: Afstemming en uitvoering intern [communicatie intern]

Centraal in het gemeentelijk cultuurbeleid staat de burger. Cultuurbeleid is gericht op

de leefbaarheid van de samenleving. De burger ervaart aanbod en ontwikkelingen van

het beleid ais ééri pakket. Een harmonieuze inhoudsoverdracht van dat ideeëngoed

vraagt om kwalitatieve aandacht voor de communicatie, zowel naar het publiek als tus-

sen de aanbieders onderling. Dat laatste om een zo efficiënt en coherent mogelijk pak-

ket van activiteiten aan te kunnen bieden.

In de Raamnota Taal-, Letteren- en Kennisbeleid is aandacht besteed aan de onderlinge

communicatiebussen de verschillende Dordtse aanbieders van culturele activiteiten. Het

veldonderzoek bevestigde het beeld van op zichzelf staande organisaties die, als ze op

een officiële erkenning binnen het domein der kunsten (in de praktijk betekent dit

deeluitmakend van de Dienst Kunsten) konden terug vallen, een eigen autonoom beleid

kunnen ontwikkelen waarbij men slechts incidenteel als het ware bij toeval tot copro-

ducties komt. Zolang dat beleid geen aanleiding tot financiële en / of organisatorische

problemen veroorzaakt volgt er geen inhoudelijke discussie over de activiteiten. Voor

zover kon worden nagegaan (het onderzoek kon niet over alle gegevens ter zake be-

schikken) wordt zowel intern (MT-Kunsten) als extern (bijvoorbeeld de Raadscommissie)

nauwelijks of onvoldoende aandacht besteed aan de onderlinge samenhang tussen de

diverse cultuur-disciplines. Hoewel er zo-af-en-toe op bepaalde op dat moment goed in

de markt liggende items (bijvoorbeeld door extra stimuleringssubsidies) spontane coali-

ties kunnen ontstaan wordt er - opnieuw voor zover was na te gaan - tussen de cul-

tuuraanbieders onvoldoende over de grote en kleinere culturele vraagstukken van deze

tijd gecommuniceerd. Het onderzoek stelt vast dat het bewaken en bevorderen van deze

discussies en het entameren van praktische uitwerkingen daarvan als een typische taak

van de Dienst Kunsten kan worden geacht. Er zijn helaas geen aanwijzingen gevonden

die een dergelijke rol van de Dienst bevestigen. Van een collectieve strategie de cultu-

rele uitdagingen van deze tijd aan te pakken is dan ook geen enkel bewijs aangetroffen.

Communicatie 2; Media in Dordrecht [communicatie extern]

Om een goed beleid te ontwikkelen is niet alleen een goedlopende onderlinge commu-

nicatie tussen beleidmakers en aanbieders van culturele activiteiten noodzakelijk. Er

moet ook een effectieve bi-directionele communicatie met de samenleving mogelijk

zijn. Bi-directioneel (letterlijk in twee richtingen) omdat zowel onderzoek vooraf (a), de

feitelijke uitvoering (b) en tot slot de weging van het resultaat (c) achteraf dat nodig

maken. Hoewel ook de communicatie van de samenleving naar uitvoerders (a en c) niet

zelden problematisch verloopt is het wezenlijk knelpunt de communicatie over de feite-

61

lii'ke realisatie van het beleid naar het publiek het grootst. Uit het onderzoek blijkt dat' • ' : • • | 1 < - - ' • - • • . . - . • • • ' r . . • •* '

'; j s |re| fidënt én effectief;promoten van beleidfin de breedte jn Dordrecht vrijwelön^ i j (;K^Het ontbreekt in Dordrecht aan betrouwbaar en kwalitatief communica-

•••:tièhVJÏ$| ^krant, nemen geen

van venterde:acC;e^^ ^j^flj^-., ,

,, te/kritteren>|mfe^

I«»WpiP^ge,kunn-en^^m;;Het( ^n|heid en bpVenalhetg jre^ eenvrije pers consequent öntkerinen. • : - ; f

1'^;'.--/^'''

«|8a:l ^

ce..^communiposure

--"' - • ;i.' •:-.'ïi"; .n'ni fi ^Sf:?;S| ,y,6.ift?; iin<i-^;^; 't if ;'%/r; '> ' ' ' '

exposure de (publieke) \ eringIn onze contextvan het beleid dlfert éntindir npQJnsb$këfijtlh&d, u^

begrip dan e^bsi^fsonahce?;^ eni/ïfcsïn?^ of belang-

^ '•MW.<< ;.'! •• ; ; • . . • ' ; , ^ : ':':,',:• < v ' ? .

. . , . . . . , . . . , .

Er bestaat een onderlinge relatie tussen de beide begrippen vice vérsa. Veel exposurebevordert de consonance en veel icpnspnance kan de exposure in gunstige zin beïnvloe-den.

In de Rtfatnnota^Tati^^L^r&$j<eri ;/fennwtete7lrf(. wordt; aan-de hand van een SGB-onderzoek en een redelijk*'representatieve peiling van Stichting Perspektief Dordrechtvastgesteld dat tussen des8;tdt 12% van de Dordtse bevolking actief aan culturele acti-viteiten deelneemt (datcis (7:600 tot 11.400 individuen van 18 jaar en ouder). In datzelfde SGB-ónderzoek; dat overigens in opdracht van het CBK werd uitgevoerd ten aan-zien van Kunst in de openbare ruimte en daarom in het kader van het Taal-, Letteren- en

62

Kennisbeleid slechts indicatief kan worden gehanteerd, wordt vastgesteld dat 38% vande bevolking van 18 jaar en ouder (36.100 individuen) zichzelf als 'kunstliefhebber' er-kent. Een en ander betekent dat de actieve consonance op maximaal 12% is te stellenterwijl er sprake is van een latente consonance tot 38%. Er is niet nagegaan of dezecijfers Dordrecht positief of negatief doet onderscheiden van de rest van Nederland. Hetgeeft wel aan dat er een potentieel van ± 25% bestaat waarvan in principe een belang-rijk gedeelte aanspreekbaar is op zijn of haar kunstgevoel. Een reden die een actiefwervingsbeleid in alle opzichten rechtvaardigt.

In tegenstelling tot de consonance is het met de exposure van Dordtse activiteiten zo-wel lokaal als nationaal wat minder positief gesteld. Het onder andere ontbreken vanvoldoende exposure was voor de Stichting Dordtse Academie onlangs nog aanleiding hetvoornemen bekend te maken de Biografeprijs op te heffen. Het is een feit dat het ver-werven van landelijke aandacht voor activiteiten in de provincie, ook al hebben die ac-tiviteiten - zoals bijvoorbeeld de Debutanten Prijs en het Belcanto Festival - een lande-lijke impact, buitengewoon moeilijk is. Er is door de onderzoekers geen serieus onder-zoek gedaan naar de gevolgde methodes die bij het verwerven van exposure voor de di-verse activiteiten is toegepast. Het lijkt erop dat ten aanzien van een publiciteitsbeleidnaar buiten geen gezamenlijke strategie, noch naar vorm noch naar kwaliteit, is ontwik-keld.

Als we Dordrecht niet alleen geografisch op de kaart willen plaatsen, maar ook in posi-tieve zin de pers willen doen halen is het voor de cultuursector van het allergrootstebelang dat alle publiciteitskrachten worden gebundeld tot een intelligent, creatief envooral betrouwbaar PR-beleid. Dat lijkt de sleutel tot het verbeteren van de exposure

. • ' . ' ,' -'•', \ • ' - . ' • j - J , ' ' -f' ••;)'. ' ' '

zowel lokaal als nationaal.

Verantwoordingskaders

Een van de belangrijke aspecten die goed geregeld moeten worden is de verantwoordings-kaders. Hoewel er sprake is van veel goede wil moet ook vastgesteld worden dat in de prak-tijk deze kaders minder efficiënt zijn verdeeld dan wenselijk is. Vast staat dat in de huidigeorganisatiestructuur van het kunstenbeleid in Dordrecht de Dienst Kunsten het verantwoor-dingsprimaat vertegenwoordigt. Dat wil zeggen dat alle activiteiten uiteindelijk onder ver-antwoording van de Dienst Kunsten plaatsvinden.

Tijdens het onderzoek is vastgesteld dat de Dienst Kunsten niet over een intern uitvoe-ringsapparaat beschikt. Verdedigbaar is dan ook dat de Dienst Kunsten de vormgevingen uitvoering van het beleid uitbesteedt aan een daartoe wel geëquipeerde organisatieof stichting.

Echter omdat veel organisaties een zogenaamde open opdracht hebben wordt er, ook aldoor het ontbreken van een apparaat daarvoor, door de Dienst onvoldoende op de ont-wikkelingen gereflecteerd. Dat heeft twee nadelen, er is geen aandacht voor de knel-punten en er wordt geen inspirerend signaal afgegeven. In de praktijk komt het erop

63

neer dat alleen bij calamiteiten wordt gereageerd. Een sterkere betrokkenheid van deDienst Kunsten is eigenlijk een harde noodzaak.

Daarom een uitvoeringsorganisatie zal nooit met een open opdracht de verantwoorde-lijkheid kunnen nemen voor het realiseren van een/het beleid. Voorbeelden uit het re-cente verleden tonen aan tot welke debacles dat kan leiden. De veronderstelling dathet beleid zelfstandig door particulieren kan worden uitgevoerd spoort niet met de fei-telijke mogelijkheden en praktijk. Alleen gedelegeerde activiteiten onder de nadrukke-lijke verantwoordelijkheid van de Dienst Kunsten op basis van gedegen opdrachten enovereenkomsten - waarbij vooral de financiële paragraaf niet vergeten mag worden -hebben kans van slagen: Alleen dan kan het uitvoerend werk met succes worden uitge-voerd. Alle andere in het verleden en heden gepraktiseerde modellen bleken vroeger oflater volledig vast te lopen in een financiële of organisatorische chaos.

1 6.3. Slotl1 Algemeen

Wat je er ook van kan zeggen, de grote culturele problemen en uitdagingen van dezetijd lijken aan de Dordtse culturele infrastructuur in stilte voorbij te gaan. Vrijwel ner-gens worden de dynamiek en nervositeit van het huidige tijdsgewricht in activiteiten enprogramma's manifest. Natuurlijk er wordt een festivalletje hier en ethno-cultureelfeest-je daér georganiseerd maar nergens wordt inhoudelijk op de wezenlijke problemen vanonze tijd ingegaan. Er is geen debat over de ontwikkelingen in de maatschappij laatstaan een oplossingsgericht activiteitenpakket. Alles blijft aan de oppervlakte, politiekcorrect en daarmee zonder directe risico's.

Een inhoudelijke beschouwing van het gemeentelijk cultuurdomein toont ons een on-samenhangend beeld. Het valt op dat de bestaande werkwijze primair is gericht op hetbeheersen van de bestaande situatie en niet op het ontwikkelen ervan. Sterker nog voorhet ontwikkelingen van nieuwe antwoorden op de maatschappelijke ontwikkelingen zijnnoch middelen noch menselijke werkkracht beschikbaar. Verder valt op dat voor hetuitwisselen, ontwikkelen en afstemmen van ideeën, gedachten en gegevens zowel in-tem als extern geen adequate fora bestaan. Daarbij komt het ontbreken van alerte pu-blieksmedia, waardoor de brede communicatie met de burger ernstig bemoeilijkt zo nietgeblokkeerd wordt.

Deze constatering geeft - conform de opdracht - een beeld van de Dordtse cultureleinfrastructuur in de breedte. Dat panoramisch overzicht is nodig om na te gaan op wel-ke manier het segment 'taal, letteren en kennis' effectief is in te passen in de bestaan-de context. De constateringen zijn daarom nadrukkelijk niet bedoeld als waardeoordelen- immers niet de opdracht - maar meer om vanuit de optie cultuur binnen de maat-schappelijke context inzicht in de bestaande situatie te verwerven. De optie cultuur bin-nen de maatschappelijke context spoort overigens geheel met de opvattingen van hetministerie van OC & W neergelegd in haar nota 'Cultuur als confrontatie'.

64

Het taal- Letteren- en kennisbeleid gepositioneerd

De positie en inhoud van het taal-, letteren- en kennisbeleid worden bepaald door eendrietal parameters:

1) Het karakter en mogelijkheden van het taal-, letteren- en kennisbeleid.Zoals beschreven in de Raamnota is de Republiek der Letteren - de verzamelnaamvoor taal-, letteren- en kennisbeleid - is zien als een platform voor discussie, pro-grammaontwikkeling, communicatie, meningsvorming en inzichtferwerving. Die rolheeft de Republiek der Letteren door de eeuwen steeds gespeeld. Zij is als het warehet communicatieve, vormende en educatieve cement van de samenleving. Deze defi-nitie - de Republiek der Letteren als medium voor kennis- en informatieoverdracht -maakt haar ook bij uitstek geschikt tot het intellectueel intermediair tussen aUe cul-tuurdisdplines.

2) De doelstelling van het taal-, letteren- en kennisbeleid.Het hier beoogde taal-, letteren- en kennisbeleid kent een kunstzinnige, een commu-nicatieve en een kenniscomponent Bij een dergelijke complexe opbouw is niet een-voudig in specifieke termen de doelstelling te formuleren. De inspanning van een al-gemeen cultuurbeleid is erop gericht het individu te emanciperen en daarmee doorhet verbreden van inzicht en onderling begrip een leefbare samenleving in stand tehouden. Het taal-, letteren- en kennisbeleid is binnen haar karakter en mogelijkhe-den dienstbaar aan deze doelstelling. De ankerplaats voor het taal-, letteren- enkennisbeleid is en was de informatiemaatschappij. De Republiek der Letteren wil indeze snel ontwikkelende informatiesamenleving een facilitair baken zijn voor burgers,cultuuraanbieders en andere belanghebbenden.

3) De ruimte binnen het plaatselijk cultuuraanbod.Wie de Dordtse culturele infrastructuur op het terrein van communicatiebeleid be-schouwt ontdekt nog al wat omissies:

(a) Er is geen centraal geïnspireerd beleid noch in concreto noch in ideeën overcommunicatie en ontwikkeling daarvan.

(b) Met betrekking tot continuïteit en logische ontwikkeling van beleid is geenenkele 'jurisprudentie' te vinden. Gevolg is dat geen enkel onderzoek - ookdit niet - kan voortbouwen op reeds vergaarde expertise noch kan instekenop bestaande beleidslijnen c.q. ontwikkelingen (kennis).

(c) Het ontbreekt aan algemeen aanvaarde kwaliteitscriteria ten aanzien vandoor cultuuraanbieders geproduceerde activiteiten. Het is daardoor moeilijkde aangetroffen situaties ten aanzien van het beoogde beleidsterrein zoda-nig te duiden dat daaraan valide conclusies kunnen worden verbonden.Hierdoor is het vrijwel onmogelijk met adequate voorstellen te komen (po-

sitionering).

(d) De behoeften en wensen van de bestaande infrastructuur zijn niet traceer-baar. Het waarden- en normenpatroon van de huidige infrastructuur is niet

65

geformaliseerd en bestaat waarschijnlijk voornamelijk in de hoofden van defunctionarissen (steunfunctie ontwikkelen).

(e) De Dienst Kunsten heeft een hermetisch karakter. Het is daarom moeilijkeen participerend beleid te ontwikkelen c.q, daar voorstellen over te doen(participatie).

6.4. Wat te doen?

Gegeven de wenselijkheid dat het taal-, letteren- en kennisbeleid een volwaardige plaatsbinnen de Dordtse culturele infrastructuur moet innemen, zijn de volgende beleidshan-delingen aan te bevelen:

1. Het erkennen van het taal-, letteren- en kennisbeleid - hier beschreven als de Repu-bliek der Letteren - als belangrijk en organisch onderdeel van de culturele infra-structuur.

2. De Dienst Kunsten neemt zijn verantwoordelijkheid voor de ontwikkeling van eentaal-, letteren- en kennisbeleid niet alleen, zoals de feiten nu liggen, beheersmatigmaar ook ontwikkelend en innoverend.

3. De Dienst Kunsten maakt gebruik van de inhoudelijke potentie van Republiek derLetteren, zoals die in de nota wordt beschreven.

4. Dat voor de praktische uitvoering van het taal-, letteren- en kennisbeleid een speci-ale organisatie (qua status vergelijkbaar met het model SCE-Berckepoort) in het le-ven wordt geroepen. Hieruit vloeit voort dat deze organisatie direct is gelieerd aande Dienst Kunsten en onder haar verantwoordelijkheid werkt.

5. Deze organisatie moet zowel in staat zijn activiteiten zelfstandig als in coproductiemet andere instellingen58 vorm te geven, alsook de Dienst Kunsten te adviserenover voortgang en innovatie. Het ontwikkelen van het activiteitenpakket door dezeorganisatie moet aansluiten op traditie, behoeften en trends die zich in de huidigemaatschappij manifesteren. Derhalve zal ook aandacht aan onderzoek en researchmoeten worden besteed.

6. De organisatie zal voor lokale activiteiten door de lokale overheid voldoende wor-den gesubsidieerd, voor bovenlokale op exposure gerichte projecten zal een beroepworden gedaan op andere overheden.

6.5. Mogelijke activiteiten van een uitvoerende organisatie:

1. Het is wenselijk dat de nieuwe organisatie als facilitaire instelling zeker de ge-meentelijke activiteiten op het gebied van taal, letteren en kennis convergeert. Ditbetekent met name dat de activiteiten van Stichting Perspektief Dordrecht, Stich-ting Dordtse Academie en activiteiten van andere aanbieders terzake (Bibliotheek,

Vormen van Cultureel Debat komen ondermeer ook voor bij het Centrum voor Ontwikkelingssamen-werking COS en Centrum voor Beeldende Kunst. Samenwerking en/of coproductie ook in deze ge-vallen is aan te bevelen.

66

CBK?) met behoud van de herkenbare inhoudelijke identiteiten, qua uitvoering enfinanciering worden gebundeld.

2. Het ontwikkelen van een aantal aansprekende programma's (lezingen, presentaties,symposia en colloquia) op het gebied van kunst, wetenschap en politiek (alles zo-als voorzien in het concept Republiek der Letteren) zoals bijvoorbeeld LopendVuur" - (Een live cultureel magazine dat minimaal 5 keer per jaar tijdens het sei-zoen wordt georganiseerd), Johan de Witt-symposium'0 over de cultureel maat-schappelijke ontwikkelingen van het Nederlands (als grootste van de zgn. kleinetalen) in Europa. <

3. Het organiseren van het Cultureel Debat in diverse fora. Hierbij ,moet gedacht wor-den aan een aantal speciaal vormgegeven discussiebijeenkomsten over actuele cul-turele of cultureel-maatschappelijke onderwerpen. We denken hierbij aan een lite-rair-, een historisch-, een educatief-, een stads-, een beleidsforum, etc. allemaalvolgens model 'De Balie' in Amsterdam."

4. Het ontwikkelen c.q. coördineren van een website waar met name de inhoudelijkeresultaten en de samenhang van de diverse fora (culturele debatten) in het publiekdomein beschikbaar komen. Dit kan in samenwerking met diverse andere partnersworden uitgebreid naar een virtueel kenniscentrum.

5. Het ontwikkelen van nieuwe formats'* op het terrein van taal, letteren en kennisten behoeve van .andere organisaties zoals bibliotheken, onderwijs etc. (bijv. DeadPoets Society", een project ten behoeve van het literatuur onderwijs).

6. Het in samenwerking met andere instellingen bevorderen c.q. coördineren van con-sonance en exposure", o.a door een wervend en verrassend PR-beleid ten behoevevan de Dordtse infrastructuur.

7. Servicebureau (research en rapportage, kunstenaarsondersteuning etc. zoals uit-voeren van de DebutantenPrijs", mogelijk het continueren van de BiografiePrijs" ,de Dordtse Dichterskaravaan en de uitgeverij").

zie blz.54zie blz.55zie Raamnota blz. 36 tot 40format in deze betekenis te verstaan als programmaformule.zie blz. 55zie blz. 62zie blz. 53zie blz. 54zie blz. 56

67

7.; Veidgi|' '•••• w i ; . v ..•.•. - ;

Ecm' ''; ••"••''••"'•'-•"•••• ^ ' ' - - "•

_" " ; i .;• -' . i;; 4' .'-i. i'iMi i i i - j MM,- ,j 'J i (. /'f^'O-! Vi' f,! ••••• Ï'.V < • ' i •-';>. i1/ ;<-'-' ; 'Ï,-V / ' .-1--i • = Vi • • • 'M1- :

, ^en uitgebreid stappenplan valt moeilijk te maken.l .. ••.••i*-''rhtf^{^{^^ •ft.<f.!p;;iv!Ju^ ;>:,vi,-;>,Ui.,':/V'.''' ".'•' •

Ehêizijds omdat |dat ohsvinziën^ anderzijds om-I _ • • ;•• • . ; - ' - , : • • • , • . • ' . , /•.:• ' ' ,'.•;,.. -,. : - - - i ' 1 ' •?>. . -•-•• ' ) ! , ' ' • . . \ -1 • . V . ! :• • ' . - . ' : • • " ,pxr. ' • •.'.',;''', • . ,

dat niet duidelijk is of deshier gepresenteerde gedachtenontwikkeling door dé 'gemeen-'{ telijke instanties gedragen Wordt. De spanningsboog die nu tussen Jdéé''en nog onge-

wisse reaUteit ontslaat iisteigrootiom verdere uitwerjqfl ;

' 'i||P?lillK>-'':';;-"';r-

(weinigDat moèté^w^ec^^mlei ^ worden ontwik-

J— --'••i'-i-~'^ pnduidelük; of voor een on^kkeling zoals hier beschreven ooktëeseniklföar^ '"'

l ' ; ! J X ( f S H | J { ( - , ^ f t ï ' j ,- r i , , ,

;baairoi|f||ip ,:,,-,, ,,.• ''/••iA'''X'v?i;i'(iï':|-;'i^{/'l

!v;:' • - \ - ':j":V .''.'vV''N'''-fij''''-> •'• ' ' ' ' ' ' ' ' . ' . , - • • • '"'•;.-

ï;')';:;/PlSÉ^ Ml ^' • ' ? > ï ï ! ' ' i W ! > f ! ï : ' V l - - - > y-WAt:'*-:'>:-< :-' ''-.••••' • ' • ' '•••'''' • • : - '••' • • ' • ' . V ,'

belanghebben-:-' ''-.••••' • ';•' '•••'''.': • • : - '••' • • ' • ' . V ,'.'.••.: . • ' • ' . ; . : • ' ; .

: v ; | j?;; ;

Kun-

vant-Wtiw'<l~W$M$$!®$yj;: ' '

4. Inventariseren welke ( rnoéYè! mjcfdfèten 'nodig zijn en in welke rhatë die beschikbaarkunnen wórden gesteld. ^

5. Ontwikkelen van een Strategisch Concept (soort werkplan).

6. Het bespreken van de Raamnota, Het Cultureel Convenant Het Strategisch Concepten de Offerte van Stichting Perspektief Dordrecht met de Raadsde Kunsten

7. Uitvoeren van de plannen.

68