Reisbundel Praag

224
Paleizenstraat 65/67 – 1030 Brussel – tel +32 2 242 00 00 – fax +32 245 14 04 – [email protected] Hoogstraat 51 – 9000 Gent – tel +32 9 225 10 00 – fax +32 9 225 80 00 – [email protected] 1

description

stedenbouwkundige en architecturale reisgids voor Praag

Transcript of Reisbundel Praag

  • Paleizenstraat 65/67 1030 Brussel tel +32 2 242 00 00 fax +32 245 14 04 [email protected] 51 9000 Gent tel +32 9 225 10 00 fax +32 9 225 80 00 [email protected]

    1

  • Colofon

    Praha_09Sint-Lucas Architectuur Gent2 Master Stedenbouw & Ruimtelijke Planning

    *Deze reisgids is opgesteld en uitgegeven naar aanleiding van de jaarlijkse buitenlandse studiereis van de studenten stedenbouw en ruimtelijke planning. Dit jaar is er gekozen voor Praag, de gouden stad in het hart van Europa. In een aantal colleges werkten de studenten onder leiding van Marc Pinte aan deze uitgave. We danken allen voor hun bijdrage.

    Marc Pinte, docentDe studenten

    2008Een uitgave van 2 Master Stedenbouw & Ruimtelijke Planning - 2008-2009 - Sint-Lucas Architectuur Gent

    Alle rechten voorbehouden.Niets uit deze uitgave mag worden verveelvoudigd, opgeslagen in een geautomatiseerd gegevensbestand en/of openbaar gemaakt in enige vorm of op enige wijze, hetzij elektronisch, mechanisch, door fotokopien, opnamen, of op enige andere manier zonder voorafgaande schriftelijke toestemming van de uitgever.

    2

  • PRAHA_09

    3

  • Voorwoord

    Dat Praag n van de mooiste steden ter wereld is en een absolute topper, hoef ik niet meer te vertellen. Na weken voorbereiding, waardoor het snel duidelijk werd dat Praag zich ideaal leent voor een ervaringsgerichte stedenbouwkundige reis, heeft ieder van jullie zijn eigen beeld van Praag gevormd. Door zijn lange ontstaansgeschiedenis heeft Praag een historische schoonheid ontwik-keld doordrenkt met cultuur en romantiek. De Praagse Burcht, Karelsbrug, Parlement, Strahov klooster, Sint.-Vitus kathedraal, Stadhuis en astronomische klok, Sint-Nicolaasdom, zullen we dan ook meteen de eerste dag bezoeken. Daarnaast zullen we ook de kleine steegjes, de oude bruggen en de romantische parken bezoeken zodat we de smaak van Praag als een sprookjesstad kun-nen proeven. Daartegenover staat dat we de volgende dagen ook het Praag van alledag zullen opzoeken. De woonwijken, de tocht erheen die de dagelijkse Praagse pendelaar volgt. De monotone woonblokken die het gevolg zijn van de gedwongen loop van de Praagse geschie-denis. In 1968 werd door Russische tanks een einde gemaakt aan de Praagse Lente. In 1989 vierden de Tsjechen er de val van het voormalige communistische regime. Deze referentiedata zullen we dan ook gebruiken om te kijken hoe de stad zich in deze recente geschiedenis heeft aangepast aan de veranderende context. Wie het programma doorneemt, zal dan ook de diversiteit van onder-werpen opmerken, immers er dient rekening gehouden met diverse basisopleidingen en met het multifacetaire van het beroep van de stedenbouwkundige en ruimtelijke planner. De stad heeft te veel bezienswaardigheden om ze allemaal te kunnen bezoeken in enkele dagen tijd. De betrachting is om jullie een zo veelzijdig mogelijk stedenbouwkundig beeld van Praag aan te bieden zonder daarom de intentie te hebben om volledig te zijn. Ik hoop dan ook dat deze reis jullie inspiratie en referentiemateriaal zal bezorgen waar jullie in de verdere loop van je stedenbou-wkundige loopbaan nog veel naar kan refereren. En als laatste misschien nog het meest essentile dat jullie via deze reis de zin en de goesting krijgen om nadien zelf op stedenbouwkundige ontdekkingstocht te gaan naar streken die het bezoek verdienen van planners. Of waarom niet Praag een tweede maal bezoeken om je eigen interessevelden dieper te onderzoeken. Ook het opvolgen van ontwikkelingen is leerrijk. Reizen is in ons vak essentieel. De praktijk van een stedenbouwkundig ontwerp of beleid kan men slechts ervaren door op het terrein te zijn, te kijken en te luisteren. Teksten, statistieken, fotos, internet, ... geven veel nuttige in-formatie, maar kunnen nooit zo volledig zijn als een bezoek ter plaatse.

    Goede reis!

    Marc Pinte Reiscordinator

    5

  • Deze reisgids is verdeeld in drie onderdelen, telkens gekenmerkt en gevisualiseerd door een kleurgebruik.

    *Praktisch en info bevat een aantal informatieve feiten en weetjes over de reis. Zo maakt het dagprogramma deel uit van dit eerste onderdeel. Er is een deelnemers- en begeleiderslijst opgenomen, alsook een aantal nuttige gegevens en hulplijnen. Verder mocht een mini-woordenboek Nederlands - Tsjechisch niet ontbreken bij een Praag-reis, en stelden we een aantal essentile regels van goed gedrag en zeden op!

    *De door de studenten geschreven Thematisch papers zijn opgenomen in een chronologische volgorde naargelang het onderwerp waar ze over handelen. Zo zijn we geestelijk rijker geworden van de studie van de historische groei van Praag, namen we kennis van zowel de historische als de hedendaagse architectuur en stedenbouw, en mochten stadsvernieuwingsprojecten, hoogbouw, het UNESCO-gebied of de interessantste Praagse brownfields niet ontbreken.

    *De dagelijkse thematische wandelingen zijn in beeld gebracht in het laatste onderdeel van deze gids. Naast het belangrijkste wat we op de wandelingen te zien zullen krijgen, is er telkens een kaart van de tocht opgenomen en enkele bijkomende facts and figures.

    Dankzij kaart en gegevens kunnen we volgen hoe de wandeling vordert, wat er ons nog te wachten staat, en kunnen we die zere voet even vergeten als we tot onze grote vreugde ontdekken dat het volgende deel van het traject dan toch een stkje met de metro zal worden afgelegd

    6

  • A. Praktisch & infoB. Thematische papersC. Wandelingen in beeld

    7

  • *Praktisch en info bevat een aantal informatieve feiten en weetjes over de reis. Zo maakt het dagprogramma deel uit van dit eerste onderdeel. Er is een deelnemers- en begeleiderslijst opgenomen, alsook een aantal nuttige gegevens en hulplijnen. Verder mocht een mini-woordenboek Nederlands - Tsjechisch niet ontbreken bij een Praag-reis, en stelden we een aantal essentile regels van goed gedrag en zeden op!

    8

  • A. Praktisch en info

    9

  • Studiereis Praag, 9 tot 14 februari 2009

    PRAKTISCHE ZAKEN Reiscordinatie: Marc Pinte 0475/47.10.30 Reisbureau: Coconut travel gent www.coconuttravel.be +32 475431728 Gegevens Hotel: Hotel Juno, Stechovicka 2296, 100 00 Prague 10, +420 274822276,E-mail: [email protected], www.hoteljuno.cz

    PRAKTISCHE INFORMATIE VOOR HET VERTREK Vertrek met de vlucht SN 2811 in Zaventem op maandag 9 februari 2009 om 14h55. Iedereen dient minstens twee uur op voorhand aanwezig te zijn. Afspraak om 13h00 in de vertrekhal van de luchthaven. Aankomst in Praag om 16h30. Transfer naar het Hotel Juno. Check-in hotel Juno voor 5 overnachtingen. Het hotel ligt op loopafstand van metrostation Stranick De overnachtingen zijn op basis van kamer met ontbijt, in 2-persoonskamers Alle overige maaltijden en dranken zijn voor eigen rekening Terugkeer met de SN 2810 vanuit Praag op zaterdag 14 februari om 11h35. Aankomst in Zaventem om 13h05.

    PRAKTISCHE INFORMATIE TER PLAATSE Gebruik de reisbundel en de wandelkaarten om meer inzicht te verwerven in de stad. De reisbundel dien je ook bij te hebben voor de noodzakelijke noodnummers. Het opgegeven tijdsschema bij het programma dien je goed in de gaten te houden. Wie op een afspraakpunt te laat komt neemt het openbaar vervoer of de taxi naar een volgend programmapunt of desgevallend naar het hotel (best bellen naar de reiscordinator). De groep is groot, sluit daarom steeds goed aan en sta rond de persoon die uitleg verschaft. Neem geen onnodige waardevolle bezittingen mee. Laat deze ook niet achter in je hotelkamer. Problemen, zieke, ongeval, contact met de politie, dienen zo snel als mogelijk aan de reiscordinator gemeld te worden. Ook in geval je twijfelt of je het wel zou melden, doe je het beter wel. Er wordt dan gezamenlijk naar een oplossing gezocht. Internationaal noodnum-mer 112 (ambulance, brandweer, politie) Wie medicatie nodig heeft, heeft het nodige bij. Bijzondere situaties worden best aan de reiscordinator meegedeeld. Indien noodzakelijk contactpersoon van thuis opgeven. De school heeft een schoolverzekering voor de deelnemers. In geval van problemen contact opnemen met het noodnummer van AIG (reisbijstand) is 0032 3 253 69 16 en is 24u op 24 bereikbaar. Het noodnummer van KBC (24-uren dekking BA, rechtsbijstand en on-gevallen) is eveneens dag en nacht beschikbaar: 0032 16 24 24 24. Voor uw ziekteverzekering op reis dient u contact op te nemen met uw mutualiteit (aanvraag EuroCross card). Zorg voor voldoende zakgeld. Er zijn voldoende ATMs in Praag (1 euro = 26.46 CZK) Zorg zeker voor je identiteitskaart. Ook je SIS-kaart en EuroCross card, bankkaart of visakaart en je studentenkaart neem je best mee.

    NIET VERGETEN MEE TE NEMEN Uw fototoestel voor de opdracht ter plaatse. Als alternatief voor het fotograferen mag er ook geschetst worden. Goede wandelschoenen en warme kledij (hou rekening met lange wandelingen en koud weer). Eventueel wat basismedicatie: aspirine, pleisters, Arnica zalf, 10

  • HOTEL JUNO

    Stechovicka 2296

    100 00 Prague 10

    Telephone : +420 274822276

    Fax : +420 274811481

    E-mail: [email protected]

    www.hoteljuno.cz

    11

  • Deelnemerslijst

    naam voornaam gsm e-mail

    Aerts Sofie 0472/93 20 99 [email protected]

    Berten Bieke 0495/90 75 69 [email protected]

    Boodts Griet 0477/99 27 74 [email protected]

    Calcoen Bert 058/41 40 80 [email protected]

    Callant Michael 09/374 64 79 [email protected]

    Cole Tom 0485/ 276 824 [email protected]

    De Bel Nieke 0486/38 84 35 [email protected]

    De Keulenaer Michael 0486/05 44 78 [email protected]

    De Leersnyder Ruben 0474/66 79 39 [email protected]

    De Meersman Astrid 0475/77 50 91 [email protected]

    De Muynck Trees 0498/080171 [email protected]

    De Pauw Steven 0479/52 09 33 [email protected]

    De Roeck Xandra 0477/13.83.77 [email protected]

    De Volder Pieter 0496/07 73 27 [email protected]

    Dehaene Bart 09/220 57 74 [email protected]

    Dhondt Anneleen 0474/34 47 83 [email protected]

    D'hont Kim 0498/62 36 84 [email protected]

    Eggermont Geert 0474/239029 [email protected]

    Foucart Bert 0476/36 02 90 [email protected]

    Gaens Kristof 0477/54 18 10 [email protected]

    Guldentops Yves 0473/73 40 70 [email protected]

    Huyghe Ilke 0499/13 92 50 [email protected]

    Impens Evelien 0474/65 43 72 [email protected]

    12

  • naam voornaam gsm e-mail

    Klokocka Jiri 0486/936484 [email protected]

    Lemmens Sara 0472/41 06 07 [email protected]

    Lemmens Elisabeth 02 245 28 64 [email protected]

    Lenaerts Els 0479/79 72 05 [email protected]

    Luyten Thomas [email protected]

    Maenhout Jan 0475/743437 [email protected]

    Mahieu Stefanie 0486/72 64 88 [email protected]

    Meulman Bas 0494/80 22 23 [email protected]

    Nagels Katrien 0472/98 11 38 [email protected]

    Pinte Marc 0475/47.10.30 [email protected]

    Pottier Jef 0486/104.304 [email protected]

    Preem Nick 0485/59 30 76 [email protected]

    Steegmans Ann 0478/76 49 14 [email protected]

    Stroobants Kobe 0499/20 34 56 [email protected]

    Van Aerschot Ward [email protected]

    Vandewalle Toon 0494/04 75 37 [email protected]

    Vandorpe Lore 0486/89.17.34 [email protected]

    Verbesselt Mario 0479/995451 [email protected]

    Verdonck Nele 0476/750304 [email protected]

    Verdonck Hilde 02 306 48 18 [email protected]

    Verleyen Tristan 0486/37 15 32 [email protected]

    Verstraeten An 0473/93 10 26 [email protected]

    Wuytack Karel [email protected]

    13

  • *Wegwijs in Praag

    Enkele handige kaartjes

    14

  • Maandag 9 februari 2009

    uur actie opmerking

    13h00 Samenkomst in de luchthaven. Afspraak in de centrale hal onder het historische vliegtuig

    Gelieve stipt op tijd te zijn en je identiteitskaart bij te hebben.

    14h55 Vertrek vlucht Brussels Airlines naar Praag

    16h30 Aankomst in de luchthaven van Praag (Prague-Ruzyne Airport)

    17h00 Vertrek naar het Hotel Juno, Stechovicka 2296, 10000 Praag

    De luchthaven ligt op 17 km van het stadscentrum

    17h30 Aankomst in het Hotel Juno, check in + verdelen van de kamers

    18h20 Vertrek naar de historische binnenstad Met de groene metro A-Lijn richting Dejvice

    19h00 Dinner naar keuze in de historische stad + korte avondwandeling

    In groep of naar eigen voorkeur. Jiri zal ons de weg wijzen naar enkele leuke en lekkere restaurantjes.

    21h30 Vertrek naar het hotel. In groep of naar eigen voorkeur Met de groene metro A-Lijn richting Skalka (metrohalte Strasnicka)

    Dinsdag 10 februari 2009

    uur actie opmerking

    7h30 Ontbijt in het Hotel Juno

    8h15 Vertrek naar Metro Strasnicka 5 minuten wandelen naar metrohalte

    8h30 Metro naar Namesti Republiky A-Lijn richting Dejvicka (Mustek). B-Lijn richting Cerny Most (Namesti Republiky)

    8h45 Start van de historische wandeling Koninklijke Route

    Afspraak met de gids Piet Schepens. Zie wandelkaart 1

    10h20 Warm-up pauze Caf in de binnenstad

    10h40 Deel II: van de historische wandeling Koninklijke Route

    Zie wandelkaart 1

    12h30 Lunch in de historische stad

    13h15 Vertrek naar Zizkov televisietoren Metro halte Jiriho z Podebrad

    14h45 Korte wandeling in de buurt van de televisietoren Zie wandelkaart 2

    16h00 Afspraak voor de stedenbouwkundige lezing van Praag

    Bert Foucart stelt de vragen.

    18h00 Einde lezing Einde van het dagprogramma

    18h30 Dinner naar keuze in de binnenstad

    *Dagprogramma

    20

  • Woensdag 11 februari 2009

    Uur actie opmerking

    7h30 Ontbijt in het Hotel Juno

    8h15 Vertrek naar metro Strasnicka 5 minuten wandelen naar metrohalte

    8h30 Metro naar Staromestska A-Lijn richting Dejvicka

    8h45 Start van de wandeling door Praag 7 (gebied van de masterproef)

    Zie wandelkaart 3

    9h45 Warm-up bezoek aan het museum Veletrni Palace

    Moderne kunst + museum gebouw als voorbeeld van functionalistische arch.

    10h45 Vertrek deel II van de wandeling Zie wandelkaart 3

    12h30 lunch

    13h30 Start van de wandeling door Praag 8 Metro station Florec. Zie wandelkaart 4

    15h00 Metro halte Krizikova opstappen B-lijn richting Cerny Most. Uitstappen Invalidovna.Overstappen op de tram tot woonblokken Nova Harfa

    15h30 Start van een korte wandeling door Nova Harfa16h00 Tram naar metrostation Invalidovna. Metro op de

    B-lijn richting Zlicin naar Florec. Overstappen op de metro van de A-lijn richting Ladvi naar Kobylisy.

    16h45 Bezoek van de metrohalte Kobylisy

    17h15 Terug naar de historische stad voor dinner Optioneel bezoek aan shopping centrum op het einde van de metrolijn C

    Donderdag 12 februari 2009

    uur actie opmerking

    7h30 Ontbijt in het Hotel Juno

    8h15 Vertrek naar metro Strasnicka 5 minuten wandelen naar metrohalte

    8h30 Vertrek met de metro naar halte Dejvicka A-Lijn richting Dejvicka

    8h50 Tram naar Crown Plaza

    9h15 Start wandeling te voet naar de Baba wijk en omgeving

    Wandelkaart 5

    9h45 Bezoek van enkele woningen in de Baba wijk

    10h30 Deel II van de wandeling

    11h30 Vertrek naar Villa Muller Optie: bezoek van de universiteit met Jiri. Op deze wijze is niet iedereen verplicht om naar villa Muller te gaan

    12h30 Bezoek van de villa in groepjes van 7

    13h45 Lunch

    Optie 1 wandeling openbaar domeinolv Marc Pinte

    Optie 2 bezoek van de site Praag 7 ifv masterproef olv Jiri

    Voor openbaar domein zie wandelkaart

    14h45 Metro A-lijn ricchting Skalka. Overstappen in Mustek op B-lijn richting Zlicin halte Andel

    Metro A-lijn richting Skalka overstappen op de C-lijn in Muzeum richting Ladvi halte Nadrazi Holesovice

    15h00 Start wandeling openbaar domein

    Start vrij bezoek van de masterproef site met bezoek van het architectuurbureau Jakub Ggler

    17h00 Afspraak in de historische stad voor het avondeten

    Afspraak in de historische stad voor het avondeten

    Plaats nog te bepalen

    20h00 Geen avondprogramma voorzien

    Vrijdag 13 februari 2009

    Uur actie opmerking

    7h30 Ontbijt in het Hotel Juno

    8h15 Vertrek naar metro Strasnicka 5 minuten wandelen naar metrohalte

    9h30 Vertrek met de metro naar halte Mustek op de A-Lijn richting Dejvice. Overstappen opde B-Lijn richting Zlicin uitstappen in Karlovo Namesti

    9h45 Start van de wandeling naar Vysehrad, Pankrac en Haje

    Zie wandelkaart 6

    13h45 Lunch in de buurt van Haje

    14h45 Metro naar Muzem C-Lijn richting Ladvi. Overstappen op A-Lijn richting Dejvicka en uitstappen in Mustek. Overstappen op de B-Lijn richting Zlicin en uitstappen in Nov Butovice.

    15h30 Start van de wandeling in de wijk Nov Butovic Zie wandelkaart 7

    17h00 Richting oude stad voor diner. Metro Stodulky B-Lijn richting Cerny Most

    Optioneel kunnen we nog de tramstations van Barrandov gaan bekijken

    17h30 Dinner in de oude stad

    Vrije avond

    Zaterdag 14 februari 2009

    uur actie opmerking

    8h00 Ontbijt in het Hotel Juno

    8h45 Check-out hotel

    9h00 Vertrek naar de luchthaven (Prague-Ruzyne Airport)

    9h45 Aankomst in de luchthaven

    11h45 vertrek vlucht naar Brussel

    13h05 Aankomst in Brussel

    21

  • Opdracht ter plaatse

    Deelname aan de studiereis en het volbrengen van deze opdracht levert twee credits op. De opdracht dient te worden afgegeven (papier en digitaal) in de eerste les studiereis na de reis. Tijdens deze les en in de daarop volgende lessen is er een groepsbesprek-ing van deze opdracht.

    Deel 1 schrijf een stedenbouwkundige motivatie aan de hand van krachtige argumenten

    Het eerste deel van de opdracht bestaat uit het schrijven van een stedenbouwkundige motivatie. Deze tekst dient op een heldere wijze je verhaal te vatten in een 2-tal paginas. Je start met het nemen van een stelling (statement) over Praag. Dit kan bijvoorbeeld zijn: Hoogbouw betekent voor Praag een frisse

    wind voor het stadslandschap. Je neemt hier duidelijk een standpunt in pro hoogbouw. Doordat je weet dat Unesco hier een andere

    mening op nahoud zal je argumenten nodig hebben om een sterk verhaal neer te zetten. Nu komt het erop aan om je standpunt op de best mogelijke wijze kracht bij te zetten. Als eerste kan je werken met concepten. Een helder concept kan op zeer eenvoudige wijze complexe redeneringen duidelijk maken. Je dient je wel te beperken tot maximaal n concepttekening in deze tekst. Probeer

    je redenering logisch op te bouwen. Bijv. je start bij de historische torens van Praag en maakt de link naar de hedendaagse situatie. Probeer eerst je verhaal te vertellen. Eenmaal de tekst duidelijk is in je hoofd, zal je het veel gemakkelijker kunnen neerschijven. Je mag maximum n bronvermelding gebruiken. Het komt er dan ook op aan om een zeer kracht argument in de bestaande liter-atuur te zoeken en dit in een cruciaal moment van je redenering in te zetten. Je mag maximum n beeld gebruiken om je argument

    kracht bij te zetten. Ook hier komt het erop aan om in functie van je redenering een zeer relevante foto te maken.

    Doel van deze opdracht is om je stedenbouwkundige visie van een studiereisthema in een relatief korte tekst neer te schrijven. Het verhaal dien je tijdens de reis op te bouwen. Discussie met je collegas tijdens de reis zal helpen om je argumenten uit te zuiveren. Eenmaal thuis zou je snel je tekst moeten kunnen opbouwen.

    Deel 2 fotografeer een reeks van vijf fotos die je nog jaren lang in je living wilt ophangen

    Fotografeer een reeks van vijf fotos, bewerk deze om een optimaal beeld te verkrijgen en druk ze af op A3 formaat. Als alternatief mag je ook vijf schetsen maken. De fotos zullen bij de beoordeling naast elkaar worden opgehangen. Belangrijk is dat de fotos een reeks vormen, een stedenbouwkundig verhaal vertellen en een hoge attractieve beeldwaarde hebben. Als voorbeeld zou je een 22

  • gebouw kunnen nemen dat je telkens onder andere lichtomstandigheden fotografeert, een reeks van verschillende tramhaltes, vijf zitbanken met mensen erop, vijf kruispunten van straten, vijf bouwwerven, Denk goed na over je beeldcompositie (1/3 regel), licht en schaduw, textuur, Z/W of kleur,.. Zorg dat je een mooie reeks hebt. Het nummeren van de fotos om de volgorde te bewaren kan aangewezen zijn. Denk goed na over de stedenbouwkundige boodschap die je wilt brengen (promotie van de stad, romantisch beeld, aanklacht van mistoestanden, rauwe werkelijkheid,).Website om inspiratie op te doen: www.trekearth.com (doorklikken naar Praag of andere stad)

    Doel van deze oefening is om te leren in moeilijke omstandigheden een reeks van kwalitatieve hoogstaande beelden te fotograferen. Eenmaal thuis is het onmogelijk om nog een beeld bij te maken. Studenten dienen in staat te zijn om hun eigen beeldbank aan te leggen. Het afdrukken op A3 is noodzakelijk omdat er op deze wijze wordt stilgestaan bij beeldcompositie. Fotos van lage kwaliteit zullen hierdoor snel door de mand vallen. Er wordt weliswaar niet verwacht dat er op duur fotopapier wordt afgedrukt. De kwaliteit van een normale kleurfotokopie volstaat.

    Deel 3: tover een Praags knelpunt om in een potentie

    Fotografeer vier plekken waarover je een duidelijke ruimtelijke visie hebt. Bewerk deze vier beelden met Photoshop of een gelijk-waardig programma om je ruimtelijke visie weer te geven. Indien je niet met een beeldverwerkend programma kan werken mag je je visie ook schetsen. Creer een slagzin die je plaatst op de bewerkte foto zodat je visie duidelijker wordt. Het is niet toegestaan om extra tekst met je foto mee te geven. Het beeld dient voor zich te spreken. De voor- en visie situatie worden samen op een A4 geplaatst (dus vier A4s in totaal).Website om inspiratie op te doen: www.bxl100.be

    Doel van deze oefening is dat er geleerd wordt om door het beeld heen te kijken naar de mogelijkheden die een plek te bieden heeft. Punten worden verkregen door de originaliteit, potenties van de plek te tonen, het geheel verzorgd af te werken,

    23

  • *Tussendoortjes

    Maak kennis met

    The GOLEM24

  • De Golem is een figuur uit een Joodse legende. De Golem was een mensfiguur gemaakt van klei en tot leven gewekt door een rabbi. Het woord golem is waarschijnlijk afgeleid van het Hebreeu-wse woord gelem, wat ruw materiaal of grondstof betekent. In het jiddisch wordt het uitgesproken als goilem. Een bek-end verhaal over de Golem is van Gustav Meyrink, die in 1915 Der Golem schreef, gebaseerd op de verhalen rond de 16e ee-uwse Rabbi Lw (Juda Lw ben Betsabel, 1520-1609) uit Praag.

    Het verhaal.

    Een oude Joodse man, Rabbi Lw, die in Praag leefde, was erg meelevend met de mensen die elke dag erg hard moesten werken. Vooral dat die mensen zo weinig betaald kregen bedroefde hem. Als de harde werkers thuis kwamen, moesten ze ook nog hard werken om het huishouden te doen. Ook de kinderen werden daar-bij ingeschakeld, om hout te hakken, het huis te vegen en hun bed op te maken. Daar kwam nog bij dat de arme joodse mensen slecht werden behandeld. Het was gevaarlijk voor hen om s avonds laat de straat op te gaan. Rabbi Lw wilde daar iets aan doen. Hij herinnerde zich een oud verhaal, over de Golem, een dienaar die gemaakt kon worden uit een homp klei.

    Rabbi Lw vond het een goed idee om zo een dienaar te maken, en hij ging langs de deuren om raad te vragen. Hij vroeg het aan alle grote denkers die hij kende. Op een avond las hij in de Kabbala en leerde hoe hij een Golem moest maken. Het boek zei namelijk: Een Golem moet worden

    gemaakt uit de kleverige klei van de oev-er van de Moldau. Maak het gezicht, de handen en de voeten van klei. Rol het op zijn rug en loop 7 keer om de vorm heem. En terwijl je dat doet, roep je: Shanti, Shanti, Dahat, Dahat!.

    Rabbi Lw vroeg drie helpers mee naar de rivier, en ze vonden daar de kleverige klei. Van klei met vodden maakten ze het hoofd, en de ledematen voor het lichaam van de Golem. Toen liepen ze erom heen en riepen wat de Kabbala had gezegd. De klei begon te gloeien. Daarna werd het bedekt met lang haar. De vingers kregen nagels. Sta op en loop als een mens, riep Rabbi Lw. Dat deed de Golem en de help-ers kleedden hem aan als een dienaar. De Rabbi vroeg aan de Golem, Hoor je me en versta je mij?. De Golem knikte van ja. Aan de rand van Praag gaf de Rabbi de Golem opdracht om al zijn mensen te hel-pen en te beschermen. De Golem knikte van ja.

    Rabbi Lw bedacht een truc om de Golem te laten werken en om hem weer te stop-pen. s Avonds stopte de rabbi een stukje papier (waarschijnlijk wordt bedoeld perkament) in zijn mond waarop hij schreef wat de Golem moest doen. Hij gaf de Golem verder opdracht om s ochtends te stoppen met werken en de hele dag te slapen als de Rabbi het papiertje uit zijn mond had gehaald. De Golem maakte de Sjoel schoon. De Golem maakte soms de huizen schoon. Hij hield de orde s nachts, zodat de mensen niet meer bang waren.

    De rabbi vond dat de Golem menselijker moest worden en leerde hem brood eten.

    Maar de Golem dacht dat alles gegeten kon worden. Op een dag at hij stenen. Rabbi Lw probeerde de Golem veel meer te leren en vertelde de Golem belangrijke dingen. Maar de Golem leerde niet vanzelf zoals een kind. Een vriend van Rabbi Lw, Simon, had het idee om de Golem te leren lezen, zodat hij zelf alles kon leren. De Golem leerde zoveel, dat hij zelf ook een mens wilde worden. Hij wilde ook plezier hebben en kunnen lachen. Hij zag de kin-deren spelen en lachen, en wilde zijn zoals de kinderen, maar dat kon natuurlijk niet. Toen werd de Golem erg boos. Hij rende het huis van Rabbi Lw uit, schreeuwde tegen de mensen en begon met stenen te gooien en dingen te vernielen. De mensen werden bang en probeerden de Golem te vangen. Maar de Golem kon erg hard ren-nen. Hij rende weg, en nooit heeft iemand hem weer gezien.

    De Golem zou zich vandaag schuil houden op de zolder van de Oudnieuwe synagoge in Praag...

    25

  • Tsjechisch voor beginners

    Uitspraak van het TsjechischDe klemtoon komt bijna altijd op de eerste lettergreep.Het komt vaak voor dat er drie of meer medeklinkers achter elkaar staan. De Tsjechen lossen dit probleem op door op die plek waar het uitspraakprobleem zit een u (zoals in put) tussen te voegen. Bijvoorbeeld Vrchlabi (naam van een stadje) wordt Vruchlabi.En verder: de letter c (niet als k-klank) spreek je uit als ts. Dus Polici spreek je uit als Poli-tsie.

    Klein lexicon van het Tsjechische vocabularium over architectuur, stedenbouw n de gewone dingen des leves.

    AutobusBierBrandweerBroodCafDrinkenEtenHotelMetroPolitieRestaurantTaxiTelefoonToiletVoedselWaterZiekenwagen

    Paleis palcVerdieping patrobinnenkoer pavlaKelder podRivier potokDrempel prhPraag Prahakuil pikopGelijkvloers pizemdoorgang prchodStadshotel radnicePark sadyTrap schodyOud starOude stad Star MstoHeilig svatMarkt trhLaan tidabij, nabij ustraat ulicesteegje ulikaWenceslaus VclavToren vTuin zahrada

    Bastion bataStadspoort brnaTempel chrmTheater divadloWoning, huis dmHoofdstad hlavnKasteel hradKapel kapleKlooster klterKerk kostelPasserel lvkaKleine zijde Mal StranaStad mstoBrug mostKleine brug mstekMuseum muzeumKaai nbeStation ndraBinnenkoer ndvoPlaats nmstNationaal nrodnNieuwe stad Nov-MstoWinkel obchodEiland ostrov

    autobusempivoohechlebakavrnanpojjsthotelmetropolicirestauracetaxitelefontoaletajdlovodaambulance

    26

  • Goeie dag: dobr den> informeler: Ahoy!

    Goeie morgen: dobr rnoGoeie middag: dobr poledne

    Goeie avond: dobr veer

    Alstublieft: prosmDankuwel: dkuji ti

    Excuseer: omluva

    Tot ziens: sbohem

    Proost / gezondheid!: na zdrav

    Nasdro

    vjee !

    27

  • KorunaDe Tsjechische kroon is sinds 1993 de munteenheid van Tsjechi. De kroon was onderverdeeld in honderd heller (halr). De mun-ten van 10 en 20 heller werden per 1 november 2003 afgeschaft. Hetzelfde gebeurde op 1 september 2008 met de 50 heller munt, waarmee er een einde kwam aan de heller als wettig betaalmiddel.Het muntgeld is beschikbaar in 1, 2, 5, 10, 20 en 50 kronen. Het papiergeld is beschikbaar in 50, 100, 200, 500, 1.000, 2.000 en 5.000 kronen. Het bankbiljet van 20 kronen is per 1 september 2008 uit de roulatie genomen.

    1 EUR = 27,882 CZK

    28

  • 29

  • FLOWERPOWER John Lennon in Praag

    De Muur dankt zijn roem aan de tijd van vr de Fluwelen Revolutie. Toen werden alle westerse cul-tuuruitwassen stevig en zelfs bloedig door de Tsjechische politie onderdrukt. De jongeren eigenden zich echter een stuk muur toe in het oude stadsgedeelte en bewerkten die met grafitti. Het thema? Love, peace and understanding. Het zinnebeeld? John Lennon. Na de omwenteling van 1989 is de muur (!) en de beschildering blijven staan als erkenning voor de meisjes en jongens die destijds heel wat riskeerden voor de vrijheid van meningsuiting.Dagelijks wordt de muur nog bewerkt door de jongeren van nu n van toen. De muur is dus een altijd ve-randerend kunstwerk geworden. Wat je er vandaag op ziet zal morgen anders zijn. En John Lennon zelf, die heeft de pracht van Praag nooit mogen aanschouwen...

    30

  • Wist je dat ?... the founder of modern genetics Gregor Mendel, the composer Gustav Mahler, the father of psychoanalysis Sig-mund Freud, the Secretary of State under President Clinton Madeleine Albright, the composer Jan Hammer.. were all born in what is now the Czech Republic.

    English words of Czech origin include dollar, howitzer, robot, calash, pram, and pistol.

    the term dollar goes back to 1519, in the western region of the present-day Czech Republic, where the owner of several silver mines minted his own coins and called them Joachimsthaler Groschen, or Thaler for short.

    the word robot, meaning a man-made mechanical being, was coined by the Czech playwright Karel apek in his play R.U.R. (Rossums Universal Robot).

    the Czech Republic is home to the oldest synagogue in Central Europe, the 13th century Staronov Synanogue in Prague.

    the term pilsner, used generally for a light lager beer, originated in Pilsen, Czech Republic, where the world-famous beer Pilsner-Urquell was first brewed in the 13th century.

    Pragues Charles University (founded in 1348) was the first university in Central Europe, and Pragues Technical University was the first of its kind in the world.

    the Good King Wenceslas of the English Christmas Carol was a Czech and is the national Czech patron.

    the principle of planetary motion was discovered in Prague by Johannes Kepler in 1606.

    the idea of lithography - the process of printing from a plain surface - was developed in 1798 in Bohemia.

    contact lenses were invented by the Czech scientist Otto Wichterle.

    the Art Nouveau movement was born of Czech artist Alfons Mucha and was originaly termed The Mucha move-ment.

    Antonin Dvok, the composer of the New World Symphony, was a Czech.32

  • Chicago Mayor Cermak, who took the assassins bullet meant for President Roosevelt, came from a family of Czech immigrants.

    Oscar winning director Milos Forman ( One flew over the Cuckoos Nest, Hair, Amadeus, The People vs. Larry Flynt, and Man in the Moon) is Czech-born, and graduated from the renowned Prague Film Academy.

    many of the worlds best tennis players -- Lendl, Mandlikova, Sukova, Navratilova, Korda, and No-votna, to name a few -- were born and raised in the Czech Republic, and former Swiss tennis star Martina Hingis was named after Martina Navratilova and is also a Czech native.

    Belgian beer (like Duvel, Jupiler, Orvallekes, Cara-pils ) always will be the best beer in the world, despite what all Chech people say

    the American astronaut and Apollo 13 commander Capt. James A. Lovell, Jr., is of Czech descent.

    the South Bohemia was the birthplace in 19 th. century of Adolphus Busch, who, leaving his job in the Budvar/Budweiser brewery, emigrated to St Louis to brew an American Budweiser. The Czech Budvar/Budweiser (in Canada and USA called Czechvar) beer is still brewed in Ceske Budejovice and is said to be far stronger and tastier brew than its American cousin.

    the term Bohemian came from a Latin word, Boia, the name of the barbaric Celtic tribe that once lived in what is today Czech Republic.

    renowned writer Franz Kafka, who penned such classics as Metamorphosis, The Trial, The Castle, and Amerika, was a Jew who lived in Prague in the early 1900s.

    the huge Millenium Christmas Tree at St. Peters Square in Rome came from the Czech Republic.

    33

  • 34

  • En braaf zijn 1. Bovenal bemin n God

    2. Zweer niet ijdel, vloek noch spot

    3. Heilig steeds de dag des Heren

    4. Vader, moeder zult gij eren

    5. Dood niet, geef geen ergernis

    6. Doe nooit wat onkuisheid is

    7. Vlucht het stelen en bedriegen

    8. Ook de achterklap en t liegen

    9. Wees steeds kuis in uw gemoed

    10. En begeer nooit iemands goed.35

  • *De door de studenten geschreven Thematisch papers zijn opgenomen in een chronologische volgorde naargelang het onderwerp waar ze over handelen. Zo zijn we geestelijk rijker geworden van de studie van de historische groei van Praag, namen we kennis van zowel de historische als de hedendaagse architectuur en stedenbouw, en mochten stadsvernieuwingsprojecten, hoogbouw, het UNESCO-gebied of de interessantste Praagse brownfields niet ontbreken.

    36

  • B. Thematische papers

    37

  • 38

  • Politieke achtergrondPraag situeert zich in de historische re-

    gio Bohemen, dat in totaliteit ongeveer twee-derden van het tegenwoordige Tsjechische grondgebied beslaat.

    Het voormalige Hertogdom Bohemen maakte vanaf de 11de eeuw deel uit van het Heilig Roomse Rijk, een politiek ag-glomeraat van landen in West- en Cen-traal-Europa, waarvan de meerdeheid van de onderdanen en bewindvoerders van Duitse afkomst was.

    De voortdurende conflicten tus-sen Duitse kolonisten en Tsjechische

    bewoners vormden de rode draad door-heen de geschiedenis van Praag.

    De voortdurende conflicten tussen Duitse kolonisten en Tsjechische bewon-ers vormden de rode draad doorheen de geschiedenis van Praag. Dergelijke one-nigheden gaven aanleiding tot verschil-lende (godsdienst-) oorlogen vanaf de 14de eeuw. De gedwongen germanisering leidde ook tot publieke vormen van re-bellie door de Tsjechische bevolking: de Eerste (1419) en Tweede (1618) Defenes-tratie van Praag (letterlijk: het door het venster gooien van Duitse magistraten). Bohemen bleef min of meer een onaf-hankelijk koninkrijk tot de Dertigjarige Oorlog (1618-1648), waarna het gebied

    integraal bij Oostenrijk (later de Donau-monarchie Oostenrijk-Hongarije) werd ingelijfd.

    Aan het eind van de Eerste Wereldoor-log werd Bohemen een onderdeel van de nieuw gevormde staat Tsjechoslowak-ije. Tsjechoslowakije heeft zich echter nooit kunnen profileren als een stabiele mogendheid, grotendeels een gevolg van de grote etnische diversiteit en ongeli-jkheid. De Republiek Tsjechoslowakije bestond naast Tsjechen (51%), Duitsers (24%) en Slowaken (14%) ook nog uit Hongaarse, Roetheense, Joodse en Poolse minderheden. Praag bleef, als hoofdstad van deze republiek, uiteraard belangrijk als achtergrond bij het verdere politieke schouwspel.

    Na de Tweede Wereldoorlog kon een communistische dictatuur zich hand-haven tot 1968, het jaar van de beruchte Praagse Lente. Dit was een kortstondig modern communistisch bewind, geleid door revolutionair Alexander Dubek, waaraan abrupt een einde gemaakt werd door Operatie Donau. Deze militaire in-vasie bracht Tsjechoslowakije een tijd lang onder Russisch (communistisch) gezag. In 1990, na het wegvallen van de communistische dictatuur (Fluwelen Revolutie), zagen de Slowaken hun kans om aanspraak te maken op meer autono-mie. Op hun eisen voor een confederale

    staatsstructuur werd door de Tsjechis-che meerderheid evenwel niet ingegaan. Tsjechoslowakije splitste officieel op 1 januari 1993. In 1999 trad Tsjechi toe tot de NAVO en op 1 mei 2004 tot de Eu-ropese Unie

    Ontstaan en eerste nederzettingen Fig.: Praag omstreeks 1235

    De ontstaansgeschiedenis van Praag be-gint met de oprichting van twee burchten op het einde van de negende eeuw: de Praagse burcht (Prazky Hrad) en de opperburcht (Vysehrad). Deze vestig-ingen, respectievelijk gelegen aan de link-er- en rechteroever van de Moldau, bes-chikten over een goede strategische en commercile ligging. Vanaf de 10de eeuw ontstonden geleidelijk aan de eerste ned-erzettingen tussen deze burchten, met voornamelijk Slavische en Duits - Joodse kooplieden. Deze kooplieden genoten vanaf de tweede helft van de 11de eeuw van een zekere autonome positie, waar-uit zich later het stadsrecht heeft ontwik-keld. Praag werd in de 11de eeuw de woonplaats van de Boheemse hertogen. Dit resulteerde in een gestage uitbreiding van de stad en de Praagse burcht. In het jaar 1172 werd de eerste stenen brug (Ju-dith) over de Moldau geconstrueerd ter hoogte van de huidige Karelbrug.

    Situering en historische groei van PraagKatrien De Mets

    39

  • In de loop van de 13de eeuw ontstonden twee agglomeraties met een stratenpatroon dat grotendeels tot op vandaag is blijven bestaan:

    Star msto, de ommuurde oude stad (1231) gelegen op de rechteroever en Mala Strana, de lagere stad (1257)

    gesitueerd op de linkeroever.

    Het straatniveau van de hoger liggende oude stad werd enkele meters opgehoogd ter bescherming tegen overstromingen. Bij de opbouw van de lagere stad werd een grote vierkante marktplaats aangelegd, met temidden de Sint-Niklaaskerk. Mala Strana was overigens uitsluitend bestemd voor Duitsers, waardoor de aan-

    houdende confrontaties van deze kolo-nisten met de Tsjechische bevolking toen nog enigszins konden vermeden worden.

    Middeleeuwse stadFig.: Praag omstreeks 1400

    Fig. onder: Praag in 1491

    Aan de rand van de oude stad werd in 1338 het stadhuis opgetrokken. Het hoogtepunt van Praag als Middeleeuws stad was echter de stichting van een nieuw stadsdeel Nov msto (1348), onder in-vloed van de Boheemse koning en Keizer Karel IV. De nieuwe inwoners van de stad waren voornamelijk Tsjechen, afkomstig uit de dorpen rond Vysehrad. De nieuwe

    stad, met een oppervlakte van 360 ha, had drie grote marktplaatsen Senovn trh(later Senovn Nmst), Kosk trh (de Paardenmarkt, later Vclavsk Nmst) en Dobyt trh (de veemarkt, later Karlovo Nmst). Deze laatste heeft een oppervlakte van ruim 8 ha en is n van de grootste in Europa. Het be-lang van het Boheemse koninkrijk n de ambitie van de keizer om Praag de zetel van zijn keizerrijk te maken leidden tot indrukwekkende bouwactiviteiten in de 14de eeuw (= Gouden Eeuw van de bou-wkunst). Met de vestiging van de Uni-verzita Karlova werd Praag in 1348 de eerste Europese universiteitstad. Samen met het aartsbisdom, gesticht

    40

  • in 1344, vormden ze het culturele cen-trum van Europa en... een broeihaard van het Tsjechische nationalistische ge-dachtegoed. De romaans genspireerde Judith- brug werd weggespoeld door een verstroming in 1357. Ze werd vervangen door een gotische exemplaar: Kamenn most (de stenen brug, vanaf 1870 de Karelsbrug genoemd.

    Het hoogtepunt van Praag als Mid-deleeuwse stad was echter de stichting van een nieuw stadsdeel Nov msto

    (1348)

    In 1360 volgden nieuwe - verruimde - versterkingen rond de verschillende stadsdelen. Praag had toen een opperv-lakte van 8km en werd de derde groot-ste Europese stad, op Rome en Constan-tinopel na. Het verloop van die vroegere grens is nog makkelijk terug te vinden, want ze valt samen met de huidige grote verkeersaders Na Prikope en Narodni Trida.

    Renaissance en barokFig.: Praag omstreeks 1815

    Toen de Habsburgers in 1526 het roer overnamen genoot Praag als internation-ale stad aanzienlijk minder aanzien. Op het einde van de 16de eeuw kende ze wel een korte opflakkering, om uiteindelijk na een nieuwe golf van germanisering en godsdienstige onderdrukking te de-graderen tot een provinciestad voor een periode van ruim 300 jaar. De stadsv-lucht die daarmee gepaard ging maakte

    het evenwel mogelijk om verscheidene grootschalige bouwcomplexen te rea-liseren: voornamelijk kloosters, kerken en paleizen. In de 16de eeuw werd de Renaissance gentroduceerd in Praag met onder meer de reconstructie van het Praagse kasteel. De gotiek, die het Boheemse koninkrijk had gedomineerd vanaf de 13de eeuw, bleef echter uitdruk-kelijk aanwezig in de vele bouwwerken tot de 18de eeuw.

    De 17de eeuw luidde in met een nieuwe periode van oorlogen, honger en (pest-) epidemien. Na de 30-jarige oorlog (1618-1648) kon de stad heropleven en volgde een periode van constructie en recon-structie in Barokke stijl.

    In de 18de eeuw werden nieuwe vestig-ingsmuren aangebracht rond Mala Stra-na en Nov Mesto. Tussen 1760-1781 werden de eerste stedelijke boulevards aangelegd. In 1784 worden de vier onaf-hankelijke stadsdelen (Mala Strana, Star msto, Nov msto en idovsk msto ) onder invloed van Keizer Jozef II administratief verenigd. Deze hervorm-ing resulteerde in de herbestemming van vele kloosters en kerken in pakhuizen, kantoren, ziekenhuizen of kazernes.

    De 19de eeuwFig.: Praag omstreeks 1915

    De industrile revolutie bracht grote ve-randeringen teweeg: de eerste stedelijke infrastructuur (riolering, gasleidingen) werd aangebracht en de eerste indus-trile voorsteden (Karlin, Smichov, Hole-sovice en Bubny) kwamen tot ontwikkel-ing. Ter bevordering van de industrile

    activiteiten werd omstreeks 1845 de eerste spoorlijn aangelegd, gevolgd door de bouw van de eerste stations. In de bin-nenstad werden pogingen van moderni-satie ondernomen met onder meer de verfraaiing van de kades, de bouw van bruggen en de aanleg van wegen. In de periode tussen 1840-1878 werden vijf nieuwe bruggen gebouwd, waardoor de relatie tussen linker- en rechteroever versterkt werd. De gettomuren rondom de Joodse wijk (idovsk msto) werden tussen 1848-1876 gesloopt: de Joodse wijk (sinds 1850 Josefov) werd het vi-jfde district van Praag. Op het einde van de 19de eeuw werd de bouwvallige wijk echter volledig met de grond gelijk ge-maakt en vervangen door brede en rechte lanen met groenvoorziening geflankeerd door burgerappartementen in Jugend-stil. De slechting van de middeleeuwse stadsmuren vond plaats in de periode 1874-1876: op de vrijgekomen ruimte werden parken en villawijken aangelegd.

    De periode van industrialisatie bracht naast economische groei en

    een expansie van het inwonersaantal, ook een opleving van nationalistische

    gevoelens.

    De periode van industrialisatie bracht naast economische groei en een expansie van het inwonersaantal, ook een oplev-ing van nationalistische gevoelens. Dit sluimerende nationalisme vond een ar-chitecturale uitdrukking in het Nationaal Theater (1868) en het Nationaal Museum (1890). Op het einde van de 19de eeuw 41

  • had Praag - door doorgedreven fusioner-ing - de vorm aangenomen van een ag-glomeratie met meer dan een half miljoen inwoners.

    Hoofdstad Tsjechoslowaakse repub-liek

    Fig.: Praag omstreeks 1948

    In oktober 1918 werd te Praag de onaf-hankelijke Tsjechosolvaakse staat uit-geroepen. Praag werd de hoofdstad en het intelectuele en culturele centrum: opnieuw werden paleizen getrans-formeerd in administratieve centra. Dit nieuwe politieke klimaat leidde tot de ve-reniging van nogmaals 37 gemeenschap-pen, waardoor Praag een totale opperv-lakte had van 174 km en ruim 670 000 inwoners. In navolging daarvan werd door de staat een Commisie aangesteld om een stedelijk concept te ontwerpen voor de toekomst van Praag, met het oog op nieuwe (grootschalige) bouwactiv-iteiten. Aan het begin van het nieuwe era kwamen enkele nieuwe stijlen opzetten (o.a. constructivisme, functionalisme). Een unieke groep Kubistische huizen kan men nog steeds gaan bezichtigen aan de voet van de Vyehrad-klippen, langs de rivier. In de jaren 20 ontstonden nieuwe woonwijken - naar het principe van Otto Wagner - in Bubenec en Dejvice, terwijl aan de rand van de agglomeratie versc-heidene tuinwijken (Orechovka, Sporilov, Barrandov en Hanspaulka) tot ontwikkel-ing kwamen. Door de wereldwijde econo-mische crisis (1929) werden de geplande metro en andere grote projecten niet uit-gevoerd. Gedurende de crisisjaren kwa-

    men dan ook slechts kleinschalige woon-blokken tot stand, gefinancieerd door de stad zelf. Tijdens de Tweede Wereldoor-log werden de bouwactiviteiten volledig stilgelegd. Het oude centrum van Praag ontsnapt gelukkig aan de totale verwoest-ing, er is slechts sprake van enkele lokale vernielingen. Na de oorlog werd, zoals in vele andere Europese steden, genves-teerd in grote modernistische woonblok-ken (Solidarita).

    Na de Tweede Wereldoorlog groeit de stad in versneld tempo. In 1960

    heeft Praag een totale oppervlakte van net geen 300 km. Vijftien jaar later kwam daar nog eens ruim 200 km

    bij.

    Metropolis PraagFig.: Praag omstreeks 1995

    Na een staatsgreep in 1948 grepen de communisten de macht.

    In de stedenbouw werd tijdens dit dic-tatoriale regime voornamelijk de nadruk gelegd op kwantiteit. Gestimuleerd door de innovatieve prefab-industrie werden tal van grootschalige constructies gerea-liseerd. De Letna-tunnel, die zorgde voor een betere verbinding van het centrum met Letna en Dejvice, werd tussen 1949-1953 aangelegd. In de periode 1957-1990 werden meer dan 30 woonwijken opger-icht. In de jaren 50 werden voornamelijk kleineschalige wijken gerealiseerd (15 000 are). Tijdens de jaren 60 ging het om wijken met een capaciteit van 40 000 in-woners. In de jaren 70 en 80 tenslotte, werden wijken ingericht voor 100 000

    inwoners en meer. Op 9 augustus 1967 werd dan eindelijk gestart met de con-structie van de metro, nadat het reeds 70 jaar ter discussie had gestaan.

    Na de Tweede Wereldoorlog groeit de stad in versneld tempo. In 1960 heeft Praag een totale oppervlakte van net geen 300 km. Vijftien jaar later kwam daar nog eens ruim 200 km bij. In de laatste decennia werden de overgebleven leegstaande sites opgevuld met nieuwe gebouwen, waaronder banken, hotels, kantoren en commercile functies. Vooral in het centrum steeg het aantal nieuwe niet-residentile gebouwen. Tezelfdertijd werden Villawijken, familiewoningen en ook shoppingcentra - eerder onbed-wongen - opgetrokken in de periferie. In 2002 werd praag, na felle regenval in Zuid-Bohemen, getroffen door een ern-stige overstroming. Het waterpeil in de Moldau steeg meer dan zeven meter en het overstromen van het oude centrum kon maar net worden vermeden. Het metronetwerk werd zeer ernstig bescha-digd; de stations in de binnenstad waren onbruikbaar geworden. Ook vele dorpen en wijken in de omgeving van Praag blev-en niet gespaard. Een honderdtal dorpen liep volledig onder water.

    * Figuur vooraan: Praag anno 1930

    42

  • Praag omstreeks 1235, 1400, 1815 en 1915;1948 en 1995

    43

  • Ruimtelijke ontwikkeling van een monocentrische naar een polycen-trische stad

    In het Strategisch Plan voor Praag ontwikkelt tussen 1998 en 2000

    wordt een duidelijke visie over de toekomstige stad geformuleerd. De kerngedachte van deze visie betref-fende de ruimtelijke ontwikkeling

    is heel helder geformuleerd: van een monocentrische naar een polycen-

    trische stad. Praag wil af zijn mono-centrische structuur waarbij het histo-rische stadcentrum de kern vormt van de stedelijke structuur. Verschillende

    nieuwe stadscentra zullen worden ontwikkeld en geven Praag hierbij

    een nieuwe dimensie. Kan het worden vergeleken met de visie van het

    Witboek, waarbij niet meer gestreefd wordt naar de compacte stad, maar

    wel naar de rasterstad met verschil-lende (kleine) stadcentra?

    ContextHet doel van Praag is een evenwichtige

    ruimtelijke structuur bereiken door de druk op het stadcentrum te verlichten en door de ontwikkelingen in heel haar ter-ritorium te laten plaatsvinden. Deze visie moet gesitueerd worden in de huidige con-text van de stad, die kampt met een tegen-

    strijdig vraagstuk van haar toekomstper-spectief. Enerzijds bezit Praag een grote potentile troef met haar goed bewaard historisch centrum het stadcentrum bepaalt deels het karakter van de stad en vormt een grote aantrekkingskracht voor bezoekers. Anderzijds heeft Praag de ambitie zich te profileren als n van de Europese steden waarbij economische ontwikkelingen en nieuwe bedrijfscultuur moet worden gecreerd. De toenemende vraag naar nieuwe ruimtes voor kanto-ren, bedrijven, winkelgebieden, etc ver-hoogt de druk op de bestaande ruimte en bezit een gevaar voor een cultureel, histo-rische verwoesting van het stadcentrum. Om de aantrekkingskracht van beide po-len cultuur, historische stadkern versus sociaal, economische ontwikkelingen te kunnen genereren, heeft de overheid van de stad een nieuwe strategische visie no-dig die de tegenstrijdigheid van de poten-tile krachten opheft en een poort opent voor ruimtelijke ontwikkeling. De anoma-lie tussen behoud en ontwikkeling wordt door de stedelijk beleid van de stad Praag als volgt opgelost: het stadcentrum be-waren/behouden en beschermen met een historische gordel, daarbuiten kunnen nieuwe stadcentra worden gesitueerd die bepaald worden door de economische veranderlijke markt. Op die manier kan de architecturale kwaliteit van het histo-rische als ook toekomstige stadsweefsel bevorderd worden. Het is nu een kwestie

    van een goede implementatie van deze strategische visie door het beleid.

    Een nieuw open stadcentrumBij de implementatie van haar nieu-

    we strategische visie ziet de stad een voordeel om de huidige slecht uitgeruste stadsdistricten beter te voorzien. Het ontwikkelen van nieuwe open stadcentra buiten het stadskern zal een opwaarder-ing voor de (stedelijke) omgeving zijn. Tevens zal het voorzien zijn van een beter bereik, en moet het mogelijk zijn meer werkgelegenheid te creren door de nieuwe bedrijven die erin worden gesitu-eerd. Ook de uitgebreide faciliteiten en een aantrekkelijke openbare ruimte zal van deze nieuwe stadcentra aangename, leefbare woonomgevingen maken.

    Bij deze geleidelijke transformatie van een monocentrisch naar een polycen-trisch structuur worden van beide sec-toren (publieke en private sectoren) een ondersteunende en onderzoekende houd-ing verwacht. Zowel publieke als private investeerders zullen een bijdrage leveren bij de ontwikkeling van de nieuwe stad-scentra en het is het doel van de overheid om voor een evenwichtige balans te zor-gen.

    Bij de ontwikkelingen die de pub-lieke sector zal verwezenlijken, wordt hoofdzakelijk aandacht besteed aan

    PlanningscontextEmma Desmedt

    45

  • openbaar vervoer, aantrekkelijke pub-lieke ruimte en groenvoorzieningen. Het is het doel van het stedelijk beleid ieder nieuw stadscentrum zo goed mogelijk be-reikbaar en toegankelijk te maken, daar-toe zal ze trachten publiek transport te voorzien (hoofdzakelijk ondergronds). Dit is een belangrijk item, want (zoals reeds vermeld) is de stad van mening dat het autogebruik drastisch moet vermin-derd worden om zo de kwaliteit van het leefmilieu te verhogen.

    Wanneer men denkt in termen van economische haalbaarheid zullen hoofdzakelijk de projecten door private sector worden gerealiseerd. Dit zijn voor-namelijk kantoren en grootschalige bed-rijven. Wanneer men kijkt naar de situ-atie in 2000, ziet men al verschillende van dergelijke projecten uit de grond oprijzen: kantoren en grote winkelcen-tra in de buitenwijken van Praag. Nieuwe shopping malls vind men voornamelijk in Cern Most, Letnany, Zlicn. Commercile centra vind men terug in Smchov, Pank-rc en Karln. Dit zijn dan ook n van de eerste gebieden die werden aangeduid als kernen in de polycentrische stad. De volledige strategische doelstellingen zijn hier echter nog niet verwezenlijkt. Een beperkt openbaar vervoer maakt deze kernen minder goed bereikbaar. Al deze nieuwe functies zorgen voor een kataly-serend effect in deze nieuwe stedelijke gebieden waardoor kleine bedrijvigheid wordt aangetrokken, nieuwe woonzones worden ontwikkeld, restaurants en cafs maken het gebied nog aantrekkelijker.

    Het stedelijk beleid moet al deze ve-randeringen sturen zodat ook minder

    evidente nieuwe kernen kunnen worden ontwikkeld en zodoende aantrekkelijk worden voor private investeerders. Het betreft districten als Opatov, Hostivar, Nov Dvur, Nov Butovice, Dejvice en Liben. Er zal steeds een toetsing moeten gebeuren op zowel stedelijke als locale schaal om het leefmilieu alsook de econo-mie te bewerkstelligen.

    Kernen en de stedelijke omgevingHoewel het stedelijk beleid zich toespitst

    op de nieuwe stedelijke kernen, wordt ook de rest van het stedelijk weefsel in beschouwing genomen. Om een harmon-ische stedelijke omgeving te creren moeten de strategische doelstellingen gelinkt worden met de huidige ruimteli-jke ontwikkelingen.

    Enerzijds worden in het Strategisch Plan van Praag de verschillende kernen besproken: het historisch stadscentrum (a), lokale centra (b) en nieuwe open stad-centra (c) en de shopping malls (d), die zich als een polycentrisch structuur over de stad verspreiden. Anderzijds wordt de stad beschouwd in verschillende zones met (stads)gordels. Het is belangrijk deze stedelijke omgeving zo te bekijken om de interne relaties te respecteren.

    Vier zones worden onderscheiden: het stadscentrum (a), de binnenstad (b), de perifere gebieden (c) en de regionale om-geving (d). Deze zones worden omsloten door drie stadsgordels, waarbij de binn-enste gordel het historisch stadscentrum afbakent.

    De eerste zone, het stadscentrum, wordt door de nieuwe strategische doelstell-

    ingen verlost van een zware druk: het autoverkeer wordt zoveel mogelijk weggenomen en nieuwe kwaliteitsvolle publieke ruimtes kunnen worden aan-gelegd. Door de nieuwe stadskernen zal de druk op het centrum verminderen waardoor de unieke kwaliteit van de his-torische ruimte kan worden bewaard.

    Er wordt niet enkel aandacht besteed aan de ontwikkeling van nieu-we stadskernen, ook de delen die niet

    behoren bij de nieuwe stadskernen worden op een aanvullende manier

    ontwikkeld, rekening houdend met de vraag, de capaciteit en het aanbod van

    verkoopbare gronden.

    In de tweede zone, de binnenstad, wordt begrenst door de binnenste gordel van het historisch erfgoed en een tweede gordel van suburbane omgeving van Praag. In deze zone zijn veelal naoorlogse wijken te vinden die soms het karakter van tuin-steden bezitten. Deze zone wordt zo veel mogelijk vernieuwd, maar met behoud van het huidige karakter. De ontwikkel-ing van nieuwe kernen in dit gebied zal een positieve invloed hebben op het niet efficint gebruik van de stedelijke ruimte. Vroeger bestond er een grote afstand tussen woon- en werkomgeving met het gevolg dat er grote piekuren bestonden in het openbaar vervoer en wegverkeer. Enkele nieuwe stadskernen in deze zone zijn: Dejvice, Smichov, Pankrc, Vrsovice, Karln, Liben en Bubny .

    De derde zone is het perifeer gebied. Hier vind men reeds vele winkelcen-46

  • tra, bedrijfsterreinen en kleine lokale gemeentes met een eigen karakter. Het stedelijk beleid voorziet hier hoofdzake-lijk nieuwe woonwijken en verschillende grote ontwikkelingsgebieden. Voor-beelden van deze gebieden zijn: Zlicn, Letnay en Slivenec.

    Het suburbane landschap, gedefinieerd als de regionale omgeving, bevindt zich buiten de buitenste gordel. Het wordt nog steeds gekenmerkt door een traditio-nele landelijke nederzettingsstructuur. Bij nieuwe ontwikkelingen, zo stelt het stedenbeleid, moeten deze op een gevoe-lige en gepaste manier worden ingebracht in de huidige nederzettingsstructuur. Hier wordt niet enkel aandacht geschonken aan nieuwe ontwikkelingsmogelijkheden voor de stad, maar ook aan ecologische groenontwikkelingen of bescherming van bestaande groene structuren die moeten worden opgenomen bij een plan. Er wordt ook gewezen op een nauwe samenwerking met de regio: Central Bo-hemia Region. De administratieve grens van Praag loopt doorheen deze zone.

    Strategische doelstellingenDe strategische doelstellingen die het

    Ruimtelijk Ontwikkelingsplan formu-leert, werden hierboven reeds in de visie omschreven. Toch wil ik hier nog even de essentie op een rijtje zetten. De kernge-dachte is om van de stedelijke structuur, die voordien steeds gericht was op het historisch stadscentrum monocentrisch nu meervoudige kernen te ontwikkelen een polycentrische structuur. Decen-tralisatie van functies (kantoren, bedri-

    jven, winkelcentra, openbare gebouwen, etc) zal een evenwichtig gebruik van de stedelijke ruimte genereren. Niette-genstaande het standpunt van de stad om het autoverbruik drastisch terug te schroeven, wordt er gestreefd naar toe-gankelijkheid van alle stadskernen, pub-lieke voorzieningen en diensten en dit hoofdzakelijk door een goed openbaar vervoer te voorzien. Er wordt niet enkel aandacht besteed aan de ontwikkeling van nieuwe stadskernen, ook de delen die niet behoren bij de nieuwe stadsk-ernen worden op een aanvullende mani-er ontwikkeld, rekening houdend met de vraag, de capaciteit en het aanbod van verkoopbare gronden.

    In het algemeen heeft het stedenbeleid in het verleden weinig aandacht besteed aan kwaliteit. Er was een gebrek aan politieke steun voor ontwikkelingen, een slechte communicatie met andere bestuursniveaus (o.a. Central Bohemia Region) en de publieke ruimte miste kwaliteit door het drukke verkeer. Er moet dus meer aandacht besteed worden voor de kwaliteit bij de ontwikkeling van ruimtelijke structuren en architectuur in Praag. In de toekomst waar wij nu al het resultaat van zouden moeten zien wil het stedenbeleid deze doelstelling realiseren met als werkend instrument het Masterplan van Praag en (het hier besproken) Strategisch Plan. Het Mas-terplan Praag werd ook opgemaakt in 1999 en bevat hopelijk meer concrete maatregelen aangaande de ruimtelijke ontwikkeling van de stad. Vele projecten zijn reeds in ontwikkeling en processen moeten constant worden bijgestuurd. In

    de doelstelling: het bewaren, en waar no-dig finaliseren, van nieuwe ontwikkelin-gen in Praag, worden verschillende items toegelicht om de kwaliteit te garanderen. Ook wordt er concreet aandachtspunten geformuleerd voor de aanleg van pub-lieke ruimtes. Het streefdoel is een betere toegankelijkheid en een aantrekkelijke publieke ruimte, met aandacht voor een samenhangend netwerk voor de zwakke weggebruiker, een meervoudig ruimtege-bruik en een groene leefomgeving. De belangrijkste sterktes van de huidige architectuur in Praag moeten worden be-houden en versterkt, namelijk het histo-rische centrum, de oevers van de rivier Vltava, de panoramische zichten van de stad en de bestaande groenstructuren. Als laatste doelstelling, maar niet de minst belangrijke is de actieve houding dat het stedenbeleid wil aannemen: ver-beteren van de communicatie kanalen en het bewustzijn van alle actoren die betrokken zijn met het ruimtelijk ontwik-kelingsproces. Bij grote, belangrijke pro-jecten moet iedere bewoner van de stad aangemoedigd worden bij het beslissing-sproces door middel van presentaties en discussie momenten. Er moet steeds op een heldere en duidelijk manier gecom-municeerd worden over de ideen en de belangen van de overheid. Er wordt gestreefd naar meer publiek-private samenwerking.

    47

  • Niettegenstaande dit document wordt aangekondigd als een strategisch plan voor de stad Praag, moet gesteld worden dat het document eerder dient aanschou-wd te worden als een beleidsplan. Dit plan werd goedgekeurd door de gemeenteraad op 25/05/2000. Het concept voor dit strategisch plan werd opgestart in 1998. Het document kan noch aanzien worden als een strategisch plan zoals het Witboek noch als een ruimtelijk structuurplan zo-als het huidige decreet dit voorziet. Wat betreft de ruimtelijke planning is het be-langrijkste onderdeel van dit document dat Praag wil evolueren van een mono-centrische stad naar een poly-centrische stad.

    De noodzaak van dit document schuilt in het feit dat dit plan kan fungeren als de basis voor de benvloeding en totstand-koming van veranderingsprocessen en tegelijkertijd de strategische visies op lange termijn kan invullen voor de stad. Daarnaast staat het garant voor concep-tuele basisideen en de cordinatie van verschillende actoren om te komen tot een gezamenlijk doel. Ook is er gedacht aan het versterken van de interesse en de participatie van de bevolking in de stadsontwikkeling en de voorbereiding van kwalitatieve richtlijnen voor plan-nen aangaande ruimtegebruik en secto-rale projecten.

    (Fig.1: Netwerk tussen Praag en Eu-ropese landen-steden)

    Dit plan zal aldus een belangrijke rol spelen in het management van de stad. Belangrijke aandacht gaat uit naar de to-etreding tot de Europese Unie. Dit wordt voorgesteld als een noodzakelijkheid voor de stad en het land in het algemeen. Dit beleidsdocument zal tevens de basis vor-men voor het land-use plan (ruimtege-bruik) en sectorale concepten. De hierbij te volgen ontwikkelingsprocedure is ge-baseerd op een consensus vanuit overleg en akkoorden. Dit plan zal tevens leiden tot een aantal stappen die hierop volgen met name de implementatie van dit plan, de introductie van een feed-back systeem betreffende de evaluatie van dit proces en een up-date van dit plan.

    Het plan gaat uit van de SWOT-analyse: de sterkten, de zwakten, de opportuniteit-en en de bedreigingen hebben mee dit document bepaald. Deze punten worden toegepast op verschillende aspecten zo-als de economie, de levenskwaliteit, de omgevingskwaliteit, het vervoer, de tech-nische infrastructuur en het stadsman-agement en de administratie. De oppor-tuniteit en de uitdaging komen als eerste aan bod. Ook hier komt Praag als een onderdeel van Europa weer naar voren met belangrijke globale veranderingen

    en staat de strategische context in het daglicht zowel op economisch, sociaal, in-stitutioneel als op vlak van de omgeving.

    Wat betreft de ruimtelijke planning is het belangrijkste onderdeel van dit

    document dat Praag wil evolueren van een mono-centrische stad naar een

    poly-centrische stad.

    De belangrijkste doelstellingen en te-genstellingen hierbij zijn : het behoud van het historisch patrimonium versus de ontwikkeling van de stad en de daaraan verbonden implicaties; de competiviteit van de stad versus de verouderde econ-omische structuur en de onvoldoende ondersteuning van opvoeding en weten-schappelijk onderzoek; de eigenheid van de stad en de genius loci versus de internationalisering van Praag en de negatieve invloeden van het toerisme op het erfgoed van de stad; de natuurlijke omgeving van de stad (luchtkwaliteit en watervervuiling) versus de verouderde technische infrastructuur; het behoud van historische en de stedelijke omgeving versus de dynamiek van het individueel autoverkeer; de reputatie van de stad ver-sus de criminaliteit en het vandalisme; de publieke noden en de voorbereiding als EU-lidstaat versus de toestand van de publieke administratie; het niveau van de ruimtelijke en de organisatorische con-

    Strategisch plan PraagBert Foucart

    49

  • centratie versus het niveau van de decon-centratie; Deze doelstellingen vertalen zich in verschillende hoofdstukken in dit strategisch plan zijnde de rol van Praag en de stadseconomie, de levenskwaliteit, de omgevingskwaliteit, het vervoer en de technische infrastructuur en het stads-management en de administratie. Deze zijn opgesteld op basis van een lange ter-mijn en de daaraan gekoppelde en de te verwachten effecten.

    In het hoofdstuk van de rol van Praag en zijn stadseconomie wordt belang gehecht aan Praag als belangrijke stad in Europa, als hoofdstad van Tsjechi en regionaal centrum (Centraal Bohemi), de compe-tiviteit en de welvarendheid, de ambities en de verwachtingen van de stad en een goede functionering. Er wordt getracht de traditionele arbeid te verlaten voor nieu-we industrien en nieuwe technologien. ierbij worden enkele strategische doelen vooropgesteld zoals het verzekeren van Praag als een respectabele hoofdstad en een goede buur, Praag als een belangrijk deel van Europa, gebruik maken van de potenties van de stad voor de economie en de welvarendheid te garanderen met het nodige respect voor het karakter van deze historische stad. Hierbij moet ge-zorgd worden voor de nodige financile middelen om deze doelen te kunnen rea-liseren.

    Aangaande de levenskwaliteit wordt de nadruk gelegd op de verandering van de sociale omgeving, een goed adres om te leven. Van groot belang zijn hier de onder-steuning om te komen tot gelijke mogeli-jkheden inzake opvoeding, werkgelegen-

    heid, woonrecht en gezondheidszorg. Dit moet geflankeerd worden door te streven naar een evenwicht in de lokale maatschappij aangaande woonaanbod, publieke faciliteiten en gedifferentieerd werkaanbod. Tevens wordt er gestreefd naar de veiligheid en bescherming van alle bevolkingsgroepen en een vrije men-ingsuiting. Belangrijke doelstellingen hierbij zijn dat de bouw van huizen meer wordt geactiveerd, het imago van de stad wordt vergroot zowel voor inwoners als bezoekers, het verhogen van de trots van de inwoners en een grotere participatie

    in de stadsontwikkeling.

    Bij de omgevingskwaliteit wordt gestreefd naar een harmonie tussen de stad en de natuur, een propere en ge-zonde stad. De aandacht gaat hierbij vooral naar het effectief gebruik van energiesystemen en een effectief landge-bruik. Tevens wordt gesteld dat er moet gezocht worden naar een harmonieuze relatie tussen de stad en de suburbane landschappen eromheen. In de stad en zijn omgeving zijn er heel wat bescher-50

  • mde gebieden en parklandschappen. Ook voorziet de stadsontwikkeling het nodige respect voor het cultuur-historische en beschermde erfgoed van de stad.

    (Fig.4: beschermde natuurgebieden en parken)

    Deze doelstellingen vertalen zich in verschillende hoofdstukken in dit

    strategisch plan zijnde de rol van Praag en de stadseconomie, de leven-

    skwaliteit, de omgevingskwaliteit, het vervoer en de technische infrastruc-tuur en het stadsmanagement en de

    administratie.

    In het hoofdstuk van het vervoer en de technische infrastructuur wordt de sleutel tot een welvarende en goed func-tionerende stad beschreven. De uitgang-spunten hierbij zijn dat de mensen op de eerste plaats komen en de gezonde arter-ies van de stad.

    Eerst en vooral is er de uitbouw van het openbare vervoersnetwerk zodat dit een ware concurrent wordt van de individu-ele autogebruiker. Tevens wordt hierbij het gebruik van de auto sterk aangepast zodat de negatieve invloed van de auto op de omgeving drastisch verlaagd wordt.

    Het netwerk van openbaar vervoer moet afgesteld worden op dit van het Europese niveau waarbij de bestaande netwerken worden geoptimaliseerd en gemoderniseerd.

    De doelstellingen die hieraan worden gekoppeld zijn de uitbouw van een kwali-tatief openbaar vervoer, een verminder-

    ing van het autogebruik, de integratie in een Europees netwerk, goed faciliteiten voor voetgangers en fietsers. Daarnaast zijn er ook nog de efficintie van het drinkwaternet en een ecologisch drain-age- en rioleringsnetwerk.

    Wat betreft het stadsmanagement en de administratie wordt een verandering van de administratie en de autoriteiten vooropgesteld. Hierbij zijn vooral belan-grijk de permanente aanpassing van de administratie en het management aan de behoeften en noden van de stad. De voorkeur gaat daarbij naar de lange ter-mijnvisie en meerderheidsinteresse. De efficintie en de verbetering van de ad-ministratie staat voorop. Tevens dient de relatie tussen de stadsadministratie en zijn directe belanghebbenden en gesprek-spartners te worden uitgebouwd.

    51

  • 52

  • RINGWEGINFRASTRUCTUREN

    Het district Praag kent momenteel een totaal van 1,3 miljoen inwoners binnen een oppervlakte van 495m. Het verste-delijkt gebied strekt zich uit binnen een straal van 10 km vanaf het historische centrum. Het nederzettingspatroon van de stad wordt gekenmerkt door grootschalige suburbane woonwijken bin-nen de periferie van de stad. Dagelijks moet een groot aandeel van het woon-werkverkeer van en naar het centrum opgevangen worden door het bestaande verkeersnetwerk.

    Sinds de val van het communisme is het gemotoriseerd verkeer drastisch toegenomen. Door de economische ontwikkeling binnen Oost-Europa is het vrachtverkeer over de weg verdubbeld. De huidige en toekomstige ontwikkelin-gen binnen de kantoor- en woonmarkt voorzien in een stijgende belasting van het wegennet. Bovendien is door de ve-randerende levensstijl het autobezit van de gemiddelde bewoner verdubbeld. Na de val van het communisme was de wege-ninfrastructuur niet aangepast om deze bijkomende stroom te kunnen opvangen.

    De bouw van de ringwegen vormen een onderdeel van het strategisch plan voor Praag. De werken worden dan ook hoofdzakelijk gefinancierd door het pro-gramma Europese unie. Daarnaast wordt

    ook een gedeelte ingebracht door private investeerders en wordt een gedeelte gere-cupereerd via tolheffing.

    HistoriekDe plannen van een ringweg rondom

    Praag gaan reeds terug naar de vooroor-logse jaren. Een van de eerste ontwerpen voor de uitbouw van een autosnelwegen-netwerk was het voorstel van de indus-trieel Bata voor een centrale autosnelweg welke Mnchen verbond met Ukraine. De snelweg liep hierbij als een tangentiaal ver langs de stedelijke centra van Praag en Brno. Door de annexatie van Sudeten-land door het Duitse rijk werd Tsjechi opgenomen binnen het autosnelweg-programma van Duitsland. De huidige configuratie waarbij Praag een centraal knooppunt binnen Tsjechi vormt is gro-tendeels hieraan te danken. Tijdens de vooroorlogse jaren werd gestart met de belangrijkste verbindingen tussen Dres-den, Nurnberg en Brno - Wenen . Uit deze periode dateren ook de eerste plannen voor een ringweg rondom Praag.

    Sinds het communistisch bewind is het idee van een grote ringweg gebleven maar was de noodzaak tot uitvoering hiervoor niet echt relevant. Een van de belangrijkere ingrepen was de bouw van de Noord-Zuid as met het spectacualire Nuselsk viaduct over Pankrc - welke de snelweg tot in de historische binnenstad

    bracht. In de jaren 80 werd voor het eerst een ambitieus plan uitgewerkt met een dubbele ringstructuur welke grotendeels overeenkomt met het huidige plan. Be-doeling was de verschillende satellietwi-jken rondom het centrum te ontsluiten en hierbij ook een nieuwe infrastructuur voor de nutsvoorzieningen aan te kop-pelen. Van het plan werd een aanzet ge-geven met de uitvoering van de zuidelijke ring en de Barrandovski brug.

    De ontwikkeling van de buitenring wordt gezien als een duurzame oploss-

    ing voor stedelijke ontwikkeling. Duurzaamheid heeft hierbij vooral betrekking op de ontlasting van de

    centrumstad en spreiding van het ver-keer over een groter gebied.

    BuitenringDe totale lengte van de ringweg omvat

    82 km autosnelweg en wordt gefaseerd uitgevoerd in 11 secties. In 1998 werd ge-start met de bouw van de grote ringweg rondom Praag. Momenteel is hiervan reeds de helft opgeleverd en in gebruik. De ringweg vomt een 2X2 expresweg welke een gebied omsluit met een gemid-delde doorsnede van 20 km. Ter vergeli-jking, de Brusselse ring heeft ongeveer een diameter van 15km.

    De hoofddoelstelling van buitenring is

    Verkeers- en vervoersbeleidNick Preem - Els Lenaerts - Katrien Nagels - Toon Vandewalle

    53

  • Fig.2: Overzicht van de huidige (zwart), nieuw in uitvoering (rood) en toekomstige (groen) wegeninfrastructuur rondom Praag.54

  • het opvangen van het voornamelijk in-ternationale vrachtverkeer. Sinds 1990 is het aandeel van het vrachtverkeer ver-dubbeld, ten nadele van het spoor. Praag neemt bovendien een centrale positie in binnen het Tsjechische wegennet: noord-zuid en oost-west verbindingen werden daardoor te genoodzaakt gebeuren door-heen het centrum van de stad.

    In de tweede plaats fungeert de rin-gweg als een verdeelweg tussen de buit-enwijken en het centrum van de stad. De rol van verdeelweg wordt nog versterkt door de inplanting van Park en Ride voor-zieningen op de kruising met het metro-netwerk.

    Een van de krachtlijnen van het strat-egisch plan is Praag om te vormen van monocentrische stad naar een polycen-trisch model. Die transformatie is geen stedenbouwkundige optie maar eerder een noodzakelijk gevolg van de economis-che expansie. De verdeling van kantoren binnen Praag laat nu reeds zien dat wi-jken met een directe ontsluiting op het hoofdwegennetwerk het hoogste aandeel kantoren hebben.

    Binnen het strategisch plan wordt een locatiebeleid ingevoerd waarbij ontwik-kelingen gekoppeld worden aan een aan-tal mobiliteitsrandvoorwaarden. Een van de voorbeelden vormt de inplanting van vier regionale commercile zones op de kruising tussen de grote ringweg en de metro. Door het concentreren van com-mercile activiteiten en het aanbieden van openbaar vervoer rekent men erop dat een stuk van het autoverkeer kan

    worden opgevangen. Daarnaast fungeren deze zones tevens als multimodale over-stapplaatsen.

    De ontwikkeling van de buitenring wordt gezien als een duurzame oplossing voor stedelijke ontwikkeling. Duurzaam-heid heeft hierbij vooral betrekking op de ontlasting van de centrumstad en sp-reiding van het verkeer over een groter gebied.

    Maar daarnaast werden ook een aantal maatregelen genomen om de impact van de ringweg zelf op de onmiddellijke om-geving te beperken. Zo werd bij de bepal-ing van het trac maximaal rekening ge-

    houden met de afstand tot de bestaande residentile kernen. Het inplanten van nieuwe bebouwing langs de ringweg wordt verhinderd door het opleggen van bouwvrije zone. Nieuwe economische en commercile activiteiten zijn gekoppeld aan een locatiebeleid. Daarnaast werden bij de wegenaanleg een aantal technische maatregelen en voorzieningen ingebou-wd naar geluidsoverlast, eco-corridors, waterbuffering en herbebossing. De landschappelijke inpassing van de wege-ninfrastructuur vormt een substantieel onderdeel van het ontwerp. Bij de sectie 512 werd bijvoorbeeld gekozen voor een 2,1 km lang viaduct dat de Berounka val-lei overspant. 55

  • Nochtans is er ook protest. Voor het Noordelijk trac bijvoorbeeld werd onder druk van de lokale gemeenschap een al-ternatief traject uitgestippeld. Uitein-delijk koos de stad toch voor het kortere goedkopere, maar meer vervuilende tra-ject doorheen een bestaande woonwijk.

    Stadsring De binnenring heeft de functie van ver-

    deelweg voor de binnenstedelijke verbind-ingen. Hoofdzakelijk wordt hierdoor de centrale Noord-Zuidas ontlast door het voorzien van een westelijke en oostelijke bypass. Daarnaast vormt ze ook de grens waar zwaar verkeer onbeperkt toegang heeft tot de binnenstad, en waar een aangepast parkeerbeleid wordt gevoerd.

    De westelijke bypass bestaat uit een aantal opeenvolgende tunnelsecties welke telkens bovengronds aanknopen met radiale invalswegen vanuit de Buit-enring. In totaal beslaat het traject 6400m, waarvan 5012 m ondertunnelt. De keuze voor ondertunneling wordt gro-tendeels ingegeven door de aanwezigheid van bestaande bebouwing, het behoud van groenparken en het aanwezige pla-teau van de riviervallei. Maar daarnaast wordt door het gebruik van tunnels ook een oplossing gegeven voor de luchtver-vuiling en geluidsoverlast en wordt bar-rirevorming door de infrastructuur vermeden. De tunnels zelf worden uit-gevoerd volgens NATM methode (New Austrian Tunneling Method) waarbij de natuurlijke rotsformaties zelf instaan

    voor de stabiliteit van de tunnel. De tun-nel zelf wordt dan afgewerkt met een dunne schil beton.

    Momenteel is het zuidelijke deel tot aan het knooppunt Malovanka reeds gerea-liseerd en in gebruik. Dit deel sluit in het zuiden aan op het bestaande knoop-punt aan de Barrandov-brug. De ring loopt hier bovengronds langs het spoor-wegemplacement van het Smichov sta-tion, welke op termijn n van de nieuwe ontwikkelingspolen wordt. Vervolgens wordt een ondergronds trac - bestaande uit de Mrazovka en Strahovsky tunnels- onder de Petn heuvel. n van de nieu-we stedenbouwkundige ontwikkelingen welke gepaard gaat met de bouw van de binnenring vormen de oude industriewijk Andel en Nov Smchov.

    Het Noorderlijkere deel van de bypass bestaat uit drie tunnelsecties en is mo-menteel volop onder constructie. Het trac van de tunnels volgt het oorspron-kelijk bovengronds wegtrac tot aan het Letna voetbalstadium (Lenska - nu om-gevormd in AXA arena) en draait dan noordwaarts onder het Stromovka park en de Moldau om aan te sluiten op de re-chteroever. Vanaf de rechteroever zorgt een nieuwe brug (Trojski) over de Mol-dau voor een bijkomende ontsluiting voor de stadsontwikkeling van Praag-Bubny.

    De oostelijke bypass verbindt de zuideli-jke invalsweg Sterboholska E65 met het knooppunt PelcTyrolkaaan (D8). Het eerste deel van het trac is een herop-waardering van de reeds bestaande weginfrastructuur. Voor het tweede deel

    wordt het trac van de bestaande spoor-weg gevolgd.

    Stedelijke ontwikkelingIn analogie met andere stedelijke in-

    frastructuurprojecten (Leidse Rijn, M30 Madrid, Barcelona) werden de infra-structuuringrepen voor de binnenring veel minder aangegrepen als motor voor stedelijke transformatie en ontwikkeling. Het Malovanka knooppunt bijvoorbeeld vormt een weinig elegante oplossing en vormt een duidelijke barrire binnen het stedelijk weefsel. Van een kwalitatieve integratie met de bestaande bebouwing is weinig sprake. Een ander voorbeeld vormt de kruising van de tunnel met het Hradansk metrostation. Deze geeft aanleiding tot een rudimentaire heri-nrichting van het openbaar domein en weinig uitnodigende nieuwe toegangen tot het metrostation.

    Uitzondering vormen de reeds aange-haald Andelwijk en de ondergrondse parkeergarage aan het Letna stadium. Het Letna park is n van de symbolische plaatsen binnen Praag. Door het voorzien van een ondergrondse parkeergarage wordt de bestaande vlakte van het park behouden en wordt het voetbalstadium rechtstreeks voor het autoverkeer ont-sloten. Daarnaast wordt op de site ook de nieuwe Nationale bibliotheek van de Tsjechische republiek gepland.

    Als laatste vormt de nieuwe Trojski brug over de Moldau een architecturale landmark binnen het stedelijk landschap. Het is echter niet duidelijk waarom men gekozen heeft voor een combinatie van 56

  • zowel tunnel als brug. Als alternatief voor het Noorderlijk trac onder Stromovka park had de tunnel evengoed de aanslui-ting kunnen maken met de ontwikkelin-gen in de Praag-Bubny wijk.

    Conclusie Als laatste kan nog de opmerking ge-

    maakt worden welke de effecten van het nieuwe verkeersnetwerk op lange termi-jn zal zijn. Door de bouw van de ringwe-gen wordt enerzijds de verkeerslast van het centrum verspreid over een groter gebied, maar wordt daarnaast ook een stimulans gegeven voor het autogebruik zelf. Tenslotte zal de verhoogde bereik-baarheid van de periferie voor een stuk activiteiten naar de randen aantrekken. Indien deze niet wordt opgevangen door een aangepast locatiebeleid zal dit ten ko-ste gaan van de aantrekkelijkheid van het aanwezige openbaar vervoersnetwerk.

    DE METRO

    De metro in Praag wordt vaak (vooral door buitenlandse bezoekers) om-schreven als n van de beste metro-systemen in Europa. Het dankt deze naam aan het feit dat het netwerk zeer uitgebreid is, gemakkelijk in gebruik en relatief goedkoop. Het is dan ook zonder twijfel het belangrijkste vervo-ersmiddel in de stad.

    Het netwerk bestaat momenteel uit 3 li-jnen, de A-lijn, de B-lijn en de C-lijn, die el-kaar kruisen in het historische stadscen-

    trum. Bijgevolg heeft elk deel van de stad een redelijk goede verbinding heeft met het centrum, maar dit wil dus ook zeggen dat overstappen tussen de verschillende lijnen enkel mogelijk is in dit centrum. Dankzij de snelle frequentie van de trein-en en de relatief korte reistijden naar het centrum is dit echter geen probleem.

    GeschiedenisDe eerste Praagse metrolijn werd on-

    geveer 35 jaar geleden in gebruik genom-en en sindsdien is het netwerk telkens met kleine stukjes uitgebreid. Hiermee kunnen we stellen dat deze metrolijn on-geveer even oud en bovendien een gelij-kaardige geschiedenis kent als deze van Brussel. Bovendien wil dit zeggen dat het nog een relatief jong netwerk is, aangezien de allereerste metrolijn, in Londen, meer dan 100 jaar vroeger opende.

    Op het einde van de 19de eeuw was er ook in Praag echter al sprake van de aanleg van een ondergronds transport-systeem. Er werd op dat moment veel gebouwd in de binnenstad wat voor som-migen een goede aanleiding leek om aan te sluiten bij deze nieuwe trend van on-dergrondse tunnels. De gemeenteraad veegde dit plan echter snel van tafel.

    Vanaf 1926 kwamen er nieuwe voor-stellen in die richting omdat het snel ontwikkelende verkeer in Praag voor problemen begon te zorgen, al ging het in deze voorstellen eerder om een premetro (gedeeltelijk ondergronds rijdende tram) dan om een effectieve metro. Vooraleer de plannen uitgevoerd werden, werden ze echter onderbroken omwille van de

    zwakke economische situatie van het land na de tweede wereldoorlog.

    In de jaren 60 werden de plannen van de premetro uiteindelijk terug bovenge-haald en in 1967 begon men met de bouw van het eerste station, Hlavn ndra, net onder het bestaande treinstation. Tijdens deze werken wijzigden de plan-nen evenwel nog grondig en besloot men toch een echte metro te bouwen met de bestaande metrolijnen tot resultaat.

    Het ontstaan van de verschillende li-jnen

    In tegenstelling tot wat de naamgeving doet vermoeden is niet de A-lijn, maar de C-lijn de oudste van de drie. Doordat de constructie van deze lijnen echter zo geleidelijk gebeurde, liep hun geschie-denis eigenlijk parallel.

    Het eerste deel van de C-lijn, tussen Sokolovsk (tegenwoordig Florenc) en Kaerov opende in 1974. Op dit moment was men reeds begonnen aan de bouw van een volgende lijn, namelijk het deel van de A-lijn tussen Dejvick en Nmst Mru . In 1978 opende de A-lijn en n jaar later begon men aan de B-lijn tus-sen Smchovsk ndra en Florenc. Bovendien was men sinds 1975 al bezig met de verlenging van de C-lijn naar het zuiden tot in Hje, wat vandaag hier nog steeds het eindstation is, en richting het noorden tot in Ndra Holeovice. Deze delen openden respectievelijk in 1980 en 1984. In de jaren 80 en 90 ging men verder met de uitbreiding van lijn A en lijn B. Lijn A breidde enkel uit richting oosten, nl. tot in elivskho in 1980, tot 57

  • in Stranick in 1987 en tot in Skalka in 1990. Ongeveer gelijklopend breidde lijn B uit richting westen tot in Nov Butovice in 1988 en tot in Zlin in 1994 evenals richting oosten tot in eskomoravsk in 1990 en tot in ern Most in 1998. Vanaf dat moment bevond de B-lijn zich dus in zijn huidige toestand. Aan de A- en de C-lijn zijn echter recent nog uitbreidingen toegevoegd.

    In 1990, aan het einde van het commu-nistische regime in Oost-Europa, werden de namen van 14 Praagse stations gewi-jzigd. Het ging om namen die refereerden naar de communistische ideologie. Ze werden dan ook veranderd in politiek neutrale namen, zoals afgeleiden van de wijk waarin het station gelegen is. De naam van station Leninova, genoemd naar Lenin, werd bijvoorbeeld veranderd in station Dejvick.

    Andl station was vroeger het Moskev-sk (Moskou Station). Het opende op dezelfde dag in 1985 als het Prazhskaya (Praag) station van de Metro van Mosk-ou. Het bevat dan ook nog verschillende elementen van propagandakunst die de Sovjet-Tsjechische vriendschap pro-mootte.

    Recente uitbreidingenDe meest recente uitbreiding van lijn A

    is een zeer beperkte, maar wel een zeer interessante. Lijn A is richting oosten uit-gebreid tot aan het Depo Hostiva, wat zo-als de naam reeds doet vermoeden in feite een metro-depot is, maar waar nu dus ook een halte in ondergebracht is. De lijn

    werd uitgebreid tot hier omdat hier meer ruimte was voor een de bussenstandp-laats (die aanvankelijk in de toenmalige eindhalte Skalka gevestigd was) en voor een grote parking, om zo een Park & Ride te bieden aan mensen die van buiten de stad komen. De bouw van het nieuwe sta-tion liep dan ook samen met de aanleg van deze bussenstandplaats en parking. Het gezamelijke complex is uiteindelijk geopend in 2006.

    De laatste uitbreidingen van lijn C zijn omvangrijker en op zijn minst spraak-makend te noemen. Een eerste uitb-reiding was deze tot Ldv, die in 2004, 20 jaar na de opening van de vorige uitb-reiding van de C-lijn, in gebruik genomen werd. Hiermee werd de lijn alweer 2 sta-tions rijker, Kobylisy en Ldv. Opval-lend was hier vooral de manier waarop de nieuwe tunnels onder de Vltava rivier werden gebouwd. Er werd hier gekozen voor een unieke ejecting-tunnels tech-nologie. Eerst werd een geul gegraven in de rivierbedding en de tunnels werden op de droge dokken op de oever in beton gerealiseerd. Vervolgens werden de dok-ken overstroomd en de drijvende tun-nels werden als een onbuigzaam geheel naar hun gewenste positie verplaatst, ge-zonken, vastgemaakt en bedekt.

    Een verdere uitbreiding van de C-lijn is pas zeer recentelijk geopend. De be-doeling van deze uitbreiding is vooral het verbinden van de flats in Prosek met de binnenstad. Het gaat hier dus om de laatste drie stations in het noorden van de stad, nl. Prosek, Stkov en Letany. Deze stations zijn werkelijk pareltjes en zullen dan ook verder nog uitgebreid aan

    bod komen.

    ToekomstplannenOndanks de reeds goede werking van

    het huidige metrosysteem blijft het Open-baar Vervoerbedrijf Praag N.V. (of DPP) het netwerk uitbreiden. Zo zijn er reeds zeer concrete plannen voor de uitbreiding van de A-lijn naar het westen, om zo een betere verbinding te verkrijgen tussen de luchthaven Prague Ruzyn Airport en de binnenstad. Voorlopig zijn reizigers voor deze route aangewezen op taxi, minibus of stadsbus. De aanleg van deze uitbreiding volgt dan ook logisch uit de plannen van Praag om de stad meer toeristische aant-rek te bezorgen. Aanvankelijk werd er gedacht aan de aanleg van een (goedkop-ere) lightrail tussen de luchthaven en de stad, maar dit plan werd verworpen door Praag 6.

    Hoewel het duidelijk is dat de verbind-ing een verbetering zal zijn voor de stad, roept de financile kant van de zaak veel weerstand op bij de bevolking. De kosten voor de extensie worden geraamd op 30 tot 40 miljard Tsjechische Kroon (11.4 miljard euro) en ervaring leert de bevolk-ing dat deze schattingen uiteindelijk wel eens een heel stuk onder de werkelijke kosten kunnen liggen (zoals bij de C-lijn het geval was). Een groot deel van de bev-olking gaf dan ook absoluut voorkeur aan een lightrail boven de metro die nu zal uitgevoerd worden.

    De werken aan deze uitbreiding zullen in de loop van 2009 van start gaan te begin-nen vanaf de huidige eindhalte Dejvick om in 2018 te eindigen aan de luchthaven. 58

  • Het zou dus een geleidelijk proces worden waardoor reeds is 2013 een groter deel van de westelijke wijken van Praag door middel van metro met het stadscentrum zou moeten verbonden zijn.

    Een tweede plan dat reeds goedgekeurd is en dat dus zeker in de komende jaren zal uitgevoerd worden, is de aanleg van een 4de metrolijn in het zuiden van de stad. Deze D-lijn zal zowel de C- als de B-lijn kruisen en zou het grote bussenaan-tal in de zuidelijke gebieden van de stad moeten verminderen. De D-lijn zal 11km lang zijn en 10 nieuwe stations hebben, plus de twee transferstations Namesti Miru (op de A-lijn) en Pankrac (op de C-lijn). De financiering van deze nieuwe lijn zou voornamelijk door private in-vesteerders gebeuren omdat de stad zelf

    nu eenmaal niet het geld heeft om zowel deze lijn als de A-extensie tot een goed einde te brengen.

    De stations Op de metrokaart van Praag is het me-

    teen duidelijk dat elke lijn zijn eigen kleur heeft. Zo staat groen voor de A-lijn, geel voor de B-lijn en rood voor lijn C. Deze kleuren worden op een zeer consequente manier gebruikt in de signalisatie van de metro-stations, zowel in de stations zelf, als boven de grond aan de ingangen van de sta