REGELS VOOR DE PRAATZIEKE BURGER

examen 2010 II, de samenvatting

AANDACHTSPUNT 1

Om welke reden het vrijuit spreken zelf onderwerp van debat is

In een vraag:Om welke reden is het vrijuit spreken zelfonderwerp van debat?

AANDACHTSPUNT 1

Het vrijuit spreken zelf is ook voortdurend onderwerp vandebat. Zijn er grenzen aan wat je in een democratie magzeggen? Mag je bijvoorbeeld mensen beledigen als hunuiterlijk, mening, levensstijl, seksuele voorkeur,kledingdracht of godsdienst je niet aanstaan? Of zijnsommige vormen van vrijuit spreken juist een bedreigingvoor de mondigheid die de grondslag vormt van dewesterse cultuur? (alinea 2)

AANDACHTSPUNT 1 - ANTWOORD

De vrijuit van spreken zelf is onderwerp van debat omdathet niet altijd duidelijk is waar de grens ligt als het omvrijuit spreken gaat.

AANDACHTSPUNT 1

Maximumscore 2(reden om het vrijuit spreken ter discussie te stellen)• Het vrijuit spreken staat ter discussie omdat 1• niet duidelijk is waar de grens ligt (aan vrijuit spreken) /niet duidelijk is wat wel en niet gezegd kan worden 1

OpmerkingenGeen punten toekennen aan formuleringen die ontleend zijnaan alinea 1.Geen punten toekennen als alleen voorbeelden uit alinea 2 genoemdworden (beledigen om geloof, seksuele voorkeur etc.)

AANDACHTSPUNT 2 Wat de visie van Domela Nieuwenhuis op het vrijuitspreken was en welke vier uitgangspunten daaraan tengrondslag lagen

In twee vragen:A: Welke visie had Domela Nieuwenhuis op het vrijuit

spreken?B: Welke vier uitgangspunten lagen daaraan ten

grondslag?

AANDACHTSPUNT 2AIn de negentiende eeuw was voor de Friese sociaal-anarchist Ferdinand

Domela Nieuwenhuis (1849-1919) het vrije spreken een van de hoogste

principes in het menselijk bestaan. Hij bouwde daarmee voort op een

westerse traditie van vrijmoedig en onbevooroordeeld spreken zoals dat in de

Griekse Oudheid bestond. Daarbij was altijd sprake van hiërarchische

verhoudingen. De burger moest het als zijn plicht zien om vanuit een

ondergeschikte positie openlijk de waarheid te spreken. Hij hoorde de moed

te hebben om een meerdere erop te wijzen dat iets niet goed ging, zodat op

die manier verbetering tot stand gebracht kon worden. (alinea 3)

AANDACHTSPUNT 2A - ANTWOORD

De visie van Domela Nieuwenhuis was dat vrijuit sprekeneen van de hoogste principes in het menselijk bestaan is.

AANDACHTSPUNT 2B

Domela Nieuwenhuis zag het als een plicht te laten merken dat je het ergens nietmee eens bent, ook als je daardoor in de gevangenis belandt of de gunst vanvrienden, de partij of het volk verliest. Het innemen van een kritisch standpuntvergde in die tijd veel moed. Verder meende hij dat wat iemand zegt, redelijk enverstandig moest zijn. Bovendien moest elk gezag van boven- en buitenaf wordenverworpen en alle oordelen moesten berusten op waarnemingen. Ervaring engedachten werden pas geformuleerd nadat alles onderzocht en beoordeeld was.

Tot slot achtte Domela Nieuwenhuis een krachtig individu de beste basis voor eengoede samenleving. Hij had zelfs zo’n groot vertrouwen in het individu, dat hij hetniet nodig vond om de vrijheid van spreken op welke manier dan ook te begrenzen.Daarom moest alles wat het individu verstikt, vermeden en bestreden worden. Hijverwierp het idee dat de vrijheid van de een die van de ander kan belemmeren, endat er dus wetten of morele druk nodig zijn om ervoor te zorgen dat anderen geenschade wordt toegebracht. Een staat of ander overheidsorgaan was in zijn ogenoverbodig; het individu is zelf in staat de juiste beslissingen te nemen.(alinea 4 en 5)

AANDACHTSPUNT 2B - ANTWOORD

De vier aandachtspunten die hieraan ten grondslag liggenzijn de volgende. Hij zag het als een plicht om te latenmerken dat je het ergens niet mee eens bent, wat iemandzegt moet redelijk en verstandig zijn, elk gezag van boven-en buitenaf moest worden verworpen en alle oordelenmoesten berusten op waarnemingen. Tot slot achtteDomela Nieuwenhuis een krachtig individu de beste basisvoor een goede samenleving.

AANDACHTSPUNT 2maximumscore 6(visie Domela Nieuwenhuis en vier uitgangspunten)• Door Domela Nieuwenhuis werd vrijuit spreken gezien als een van dehoogste principes (in het menselijk bestaan) 1

• De (vier) uitgangspunten van zijn visie waren 1• vier van de volgende vijf 4− burgers moesten hun meerderen durven aanspreken op fouten met als doelde maatschappij te verbeteren / de burger moest het als zijn plicht zien omvanuit een ondergeschikte positie openlijk de waarheid te spreken− wat iemand zegt, moest redelijk en verstandig zijn− gezag van bovenaf of buitenaf moest worden verworpen− oordelen moesten berusten op waarneming− het individu was de beste basis voor een goede samenleving (en mocht nietbeperkt worden)

AANDACHTSPUNT 3

Hoe de gezagsverhoudingen zich ontwikkeld hebbevanaf de tijd van Domela Nieuwenhuis tot nu

In een vraag:Hoe hebben de gezagsverhoudingen zich vanaf de tijd vanDomela Nieuwenhuis tot nu zich ontwikkeld?

AANDACHTSPUNT 3

Let op: in alinea 6,7 en 8 kun je geen antwoordvinden op de vraag.

Waarom niet? Het gaat hier om een ervaring vande schrijver, eigenlijk een voorbeeld en dat hoortniet thuis in een samenvatting. Pas in alinea 9gaat hij de beschreven voorbeelden koppelen aande gezagsverhoudingen.

AANDACHTSPUNT 3

Toen Domela Nieuwenhuis nog leefde, waren degezagsverhoudingen verticaal en daardoor glashelder.Priesters, ministers, artsen, bovenmeesters en de vader, als hoofd van het gezin, werden op hun woord geloofd. Ofzij werkelijk de waarheid in pacht hadden, was niet aan deorde. Sinds die tijd is de macht van vorsten, godsdienstigeinstituten en staten behoorlijk afgebrokkeld. Politiek ishorizontaler geworden, iets tussen burgers onderling. Zemoeten het voor een belangrijk deel met elkáárzien te rooien. (alinea 9)

AANDACHTSPUNT 3 - ANTWOORD

Vroeger waren de gezagsverhoudingen verticaal en werder niet aan het gezag getwijfeld. Nu lopen degezagsverhoudingen horizontaal. Het is iets tussen burgersonderling.

AANDACHTSPUNT 3

Maximumscore 2(ontwikkelingen gezagsverhoudingen)• Vroeger was er sprake van verticale (en vanzelfsprekende/glasheldere/duidelijke)gezagsverhoudingen 1• tegenwoordig zijn de gezagsverhoudingen horizontaal(iets tussen burgers onderling) 1

AANDACHTSPUNT 4

Wat de drie consequenties van deze veranderdegezagsverhoudingen voor het vrije spreken zijn

In een vraag:Wat zijn de drie consequenties van deze veranderdegezagsverhoudingen voor het vrije spreken?

AANDACHTSPUNT 4

Dit alles is niet zonder gevolgen gebleven. De spelregelsvan het vrije spreken werden steeds minder in achtgenomen. Daarnaast speelde het zoeken naar waarheidnauwelijks meer een rol. Vroeger vereiste dat moed,omdat het gericht was tot het gezag, tot een hogere,machtigere instantie. Het huidige ‘zeggen wat je denkt’heeft nog maar weinig met deze traditie te maken.(alinea 10)

AANDACHTSPUNT 4 - ANTWOORD

De drie consequenties voor deze veranderingen zijn dat despelregels van het vrije spreken steeds minder in achtwerden genomen. Daarnaast speelde het zoeken naarwaarheid nauwelijks meer een rol en tot slot zeggensteeds meer mensen precies wat ze denken.

AANDACHTSPUNT 4

Als je goed oplet dan zie je dat in de volgende alinea ook nog eenconsequentie staat. Deze mag je in plaats van een andere noemen.

Wat ons vandaag de dag nog wel verbindt met de idealen vanDomela Nieuwenhuis, is de plicht om kritisch te zijn en debereidheid om meningen en uitspraken ter discussie te stellen.Daarbij laat de burger zich liever overtuigen door argumenten dandoor gezag, reclame of dwang. Het vrije en openlijke spreken isvooral iets tussen burgers en groepen burgers geworden, en veelminder een moedig spreken dat zich van onder naar boven richt.(alinea 11)

AANDACHTSPUNT 4

maximumscore 3(drie consequenties voor het vrijuit spreken)• drie van de volgende vier: 3− Het vrijuit spreken is steeds minder gebonden aanspelregels.− Vrijuit spreken is vooral iets tussen burgers (en groepenburgers) geworden.− Het zoeken naar waarheid speelt nauwelijks een rol.− Steeds meer mensen zeggen wat ze denken.

AANDACHTSPUNT 5

Welk maatschappelijk probleem daarbij ontstaat

In een vraag:Welk maatschappelijk probleem ontstaathierbij?

AANDACHTSPUNT 5

Daarbij kan zich een probleem voordoen. Iedereenmag in een democratie vrijuit spreken, maar watmoeten we doen als kwaadwillende mensen hethoogste woord voeren, haatdragende taal uitslaan ende democratie in gevaar willen brengen? Watbetekent het voor het vrije spreken dat vrijwel allerelaties in de samenleving horizontaler zijngeworden? (alinea 12)

AANDACHTSPUNT 5 - ANTWOORD

Het maatschappelijke probleem dat hier ontstaat is datkwaadwillende mensen het hoogste woord gaan voeren.Dus dat de democratie in gevaar komt.

AANDACHTSPUNT 5

maximumscore 3(maatschappelijk probleem en ontstaan daarvan)• Hierdoor 1• doet zich een maatschappelijk probleem voor 1• De democratie kan gevaar lopen / er bestaat het risicovoor haatdragende taal door kwaadwillende mensen

AANDACHTSPUNT 6

Welke aanbeveling gedaan wordt om hetmaatschappelijk probleem op telossen.

In een vraag:Welke aanbeveling wordt gedaan om hetmaatschappelijke probleem op te lossen?

AANDACHTSPUNT 6De horizontale relaties van nu maken de verleiding om te zeggen wat jedenkt steeds groter. Als we niet willen terugkeren naar de verticaleverhoudingen van vroeger, dan is het van belang om nieuwe cultureleregels te ontwikkelen voor het vrije spreken. Je kunt afspreken dat hetvrijuit spreken de menselijke waardigheidniet mag aantasten. Iemand eenbeest noemen kan tot uitsluiting of discriminatie leiden. Het vrijelijk sprekenzou bovendien altijd gepaard moeten gaan met wederzijds respect. Eenvoorbeeld daarvan gaf de burgemeester van Rotterdam, AhmedAboutaleb, indertijd in een interview met ‘de Volkskrant’. “Stichters vanmoskeeën,” zei hij, “zouden de wijsheid moeten hebben om niet al hunwensen – zoals minaretten hoger dan de lichtmasten van Feyenoord –keihard op tafel te leggen. Ze moeten rekening houden met de gevoelensonder de bevolking en de wijsheid hebben een stapje terug te doen.” (alinea 17)

AANDACHTSPUNT 6

Juist een samenleving die iedereen het recht geeft omopenlijk zijn zegje te doen, zal zich bewust moeten zijn vanhet feit dat mensen niet van nature geneigd zijn tot hetgoede. Er zullen in het vrije debat steeds spelregels nodigzijn om het verbale geweld en de schade die dit kanberokkenen binnen de perken te houden. In eenhorizontale samenleving heeft de dialoog duizendmaalmeer kracht. (alinea 18)

AANDACHTSPUNT 6

De aanbeveling is dat er spelregeld moeten komen om dedemocratie te beschermen en om de schade die het vrijedebat kan berokkenen te beperken.

AANDACHTSPUNT 6

maximumscore 1(aanbeveling)• één van de volgende: 1− Spelregels (voor het vrijuit spreken) zijn nodigom de democratie veilig te stellen.− Spelregels (voor het vrijuit spreken) zijn nodigom de schade binnen de perken te houden.

NETVERSIE MAKEN

Zet alle antwoorden achter elkaar Kijk of de zinnen goed aansluiten Kijk of je dingen moet weglaten of dingen moet

toevoegen Let op taalfouten en spelfouten!!! Schrijf de netversie

SAMENVATTINGDe vrijuit van spreken zelf is onderwerp van debat omdat het niet altijdduidelijk is waar de grens ligt als het om vrijuit spreken gaat.  

De visie van Domela Nieuwenhuis was dat vrijuit spreken een van de hoogstePrincipes in het menselijk bestaan is. De vier aandachtspunten die hieraan tengrondslag liggen zijn de volgende. Hij zag het als een plicht om te latenmerken dat je het ergens niet mee eens bent, wat iemand zegt moet redelijken verstandig zijn, elk gezag van boven- en buitenaf moest worden verworpenen alle oordelen moesten berusten op waarnemingen. Tot slot achtte DomelaNieuwenhuis een krachtig individu de beste basis voor een goedesamenleving.

Vroeger waren de gezagsverhoudingen verticaal en werd er niet aan het gezaggetwijfeld. Nu lopen de gezagsverhoudingen horizontaal. Het is iets tussenburgers onderling.

SAMENVATTINGDe drie consequenties voor deze veranderingen zijn dat de spelregels van het

vrije spreken steeds minder in acht werden genomen. Daarnaast speelde

het zoeken naar waarheid nauwelijks meer een rol en tot slot zeggen steeds

meer mensen precies wat ze denken.  

Het maatschappelijke probleem dat hierbij kan ontstaan is dat kwaadwillende

mensen het hoogste woord gaan voeren, dat de democratie in gevaar komt.  

Er moeten spelregels komen om de democratie te beschermen en om de

schade die het vrije debat kan berokkenen te beperken.