Reader Interculturele Professionaliteit - congres-content.nl · • Mensen snappen hun eigen...

Reader

Interculturele Professionaliteit

in het onderwijs

Jannie Limburg, www. peervis.net, 06-16848428, [email protected]

©PEERVIS2017blad -2-

Inleiding Alsprofessionalofvrijwilligerwerkjemetmensenuitallelagenvandesamenleving,metverschillendeopleidingsniveausencultureleachtergronden.Dezereadergaatovercultuuralsaangeleerdgedrag,debrilwaardoormensenhunwerkelijkheidzien.

Erzijnmeerovereenkomstendanverschillentussenmensenmaartochzijnervelemogelijkhedenomelkaarnietgoedtebegrijpen. Inhoud Blad1 Cultuuralssoftwarevandemens

3

2 Vantraditioneelnaarmodern

5

3 Familie-cultuurversusGezins-cultuur 11

4 Aannames,hetismaarhoejehetziet 13

5 Discriminatieenbuitensluiting

14

6 Migratieenkinderenvanmigranten 17

7 Locusofcontrol 19

8 Lastigegesprekkenindeklas 20

9 ABCD-methode:ingesprekoverextremeidealen

23

10 Literatuuropgave/Boekenovercultuur

26


1.Cultuur als de software van de mens Cultuurisvaninvloedophetgedrag,denken,voelenencommunicerenvanmensen.Hetisalshetwarede‘softwarevandemens’diezoweldekijkopdewerkelijkheidalsdemanierwaaropweermeeomgaanbepaalt.Het‘geheim’vangoedeinterculturelecommunicatieligtvooralinhetkennenvandeeigensoftware;dewaardenenovertuigingendieonseigendenkenenhandelensturen.GeertHofstede(hoogleraar,bekendomzijninterculturelestudies)geeftdevolgendedefinitievancultuur:Dementaleprogrammeringvaneengroepmensen,waardoorzijzichonderscheidenvananderegroepen.Hetisbelangrijkomjeterealiserendatcultuurgrotendeelsonbewustis.Hetisooknieterfelijkmaaraangeleerd.Cultuurbepaaltdewijzevandenken,voelenenhandelenvaneengroep.Omdatcultuurvanjongsafaanaangeleerdwordt,ishetstevigverankerdindemensenveranderthetmaarheellangzaam.

Statementsovercultuur• Iedereenvindtzijn/haareigencultuurnormaalenvanzelfsprekend;andereculturenzijn/lijkendus

nietlogischennormaal.'Debarbarenzijnaltijddeanderen'.• Iedereenmoetzichoveralaanpassenomtekunnenfunctioneren.Jijook.• Mensensnappenhuneigencultuuronbewustenintuïtief.• Cultuurisietswatjehebtenookwatjebent.• Jemaaktcultuur&cultuurmaaktje.• Cultuurisgeenvrijwilligekeuze,maareencollectievewerkelijkheidwaaraanjenietkunt

ontsnappen.• Culturenzijnnietstatischmaardynamisch.• Culturelewaardenzijnechterstabielenveranderenheelerglangzaam.Dezestabiliteitis

functioneelomchaostevoorkomen.• Waardenbinneneencultuurzijnvoorkeurenomietsteverkiezenbovenietsanders.Deze

voorkeurenzijnhetresultaatvaneenhistorischprocesenniethetgevolgvaneen'volksaard'.• Cultuuristegelijkertijdeenmodelvandewerkelijkheideneenmodelvoordewerkelijkheid,m.a.w.

hetzegtnietalleenhoedewerkelijkheidis,maarookhoediezoumoetenzijn.


Cultuurisaangeleerd,nietaangeborenBiologischekenmerkenzoalshuidskleur,dekleurvanjeogenofjehaarsoorthebbennietsmetcultuurtemaken.

Cultuurwordtovergedragenviaonzesocialeomgeving.Cultuurzit,alsjehetvisueelweergeeft,tussendemenselijkenatuur(datwatallemensengemeenhebben)endepersoonlijkheidin(datwatiedermensuniekmaakt).Indebovenstaandeillustratiewordendedrieniveausweergegeven.EenvoorbeeldvandeNederlandsecultuurHieronderstaateengewoonteuitdeNederlandsecultuur.Hetiseengeneralisatie,netalsbijdeanderecultureletyperingenindezemodule:nietalleNederlandsemannenenvrouwengedragenzichzo.

OpbezoekbijNederlandersNederlandersdiebijelkaaropbezoekgaan,nemenvaakeen‘bloemetje’mee.BenjeNederlander?Dandoejehetwaarschijnlijkzo:Jegeeftdebloemenaandegastvrouw.Diezegtdanmeestal:"Dathadjenietmoetendoen".Datklinktondankbaar,maarisjuisteentekenvandankbaarheid.Debloemenwordentijdenshetbezoek(meestaldoordegastvrouw)ineenvaasgezet.Jeneemtvooraleenbloemetjemeealsjedemensennognietzoheelgoedkent.Hetmaaktbijnaaltijdeengoedeindruk.Delaatstejarenishetooknormaalgewordenomeenfleswijncadeautedoen.Alsjeonverwachtopbezoekkomtbijvoorbeeld.Jekomtbijvoorkeurnietonverwacht,jemaaktvoorafeenafspraak.Mochtjetochonverwachtopbezoekkomen,danzaldevrouw(nietdeman)zeggen:"Letmaarnietopderommel".

MigrantenoverNederland:• 'Deeerstewekenleekhetofikopeenandereplaneetwas.Alleswaszovreemd.Dehuizenhebben

bloempottenvoorderamen,dusindekamer!• Dehonden,katten,vogelsenanderemerkwaardigedierenwordeninrietenmandjesopdefietsof

intreinenenbussenvervoerd.'• ‘WatikleukvindaanNederland,isdatdeburgemeesterbijhetboodschappendoenindedezelfde

rijstaatalsik.Achtermij!Enhijdringthelemaalnietvoorofzo.Endepremierdiegaatopdefietsnaarzijnwerk.’

• ‘Jemoethierechtnietzomaarjehandtekeningzetten,wantalsjehierietsondertekent,zitjeervoorgoedaanvast!’

• ‘Allesiszonetjesenschoon’.• 'Jeverjaardagwordtnietvergeten,wantdaarheeftmenietsopgevonden:deverjaardagskalender

hangtopooghoogteopdewc.Jebentpaseenvriendalsjeopdewchangt.'• 'AlseenNederlanderietsheelmooivindtdanzegt-iedathetniettegenviel.’• ‘IkhouvandeanonimiteitinNederland.Ikkanhierrustigoverstraatlopenzonderdatiemandiets

vanmemoet.’• ‘Nederlandiseenlanddatjeverbaast:prostitutieiseenvrijberoep,jekuntgewoonhasjkopen,

maaromtevissenhebjeeenvergunningnodigenpaddenstoelenplukkenisverboden.’• ‘Omtewerkenmoetjeeenvergunninghebben.Datvondikheelraartoenikhiernetwas’.


2. Van traditioneel naar modern Inditstukkijkenwenaarcultureleontwikkelingendoordeaandachtterichtenopdeveranderingvantraditienaarmoderniteit.Overal,ofhetnouNederlanders,Somaliërs,Turken,ofAmerikanenzijn,ishetonderscheidtussentraditioneelenmoderneenbelangrijkcultuurkenmerk.Cultureleverschillenstoppennietbijnationaleofetnischegrenzen.Veelsamenlevingenontwikkelenzichvan'traditioneel'naar'modern'.Daarbijveranderennietalleendemateriëleomstandighedenmaarookhetgedrag,decommunicatie,deopvattingenendegevoelens.Meestalwordteensamenlevingmeer'modern'alszerijkerwordt.Ookalseensamenlevingmeerverstedelijkt,wordthet'moderner'.GeenwaardeoordeelHetisbuitengewoonbelangrijkomaandewoorden'modern'en'traditioneel'geenwaardeoordeelteverbinden.Ditismoeilijkomdatmodernvaakmetbeterentraditioneelmetachterlijkgeassocieerdwordt.Inditstukgebruikenwedetermenineenneutralebetekenis.ZovindtmenbinnenNederlanddeRandstad'moderner'danderestvanNederlandenAmsterdammodernerdanUtrechte.d.Inhetbeschrijvenvanglobaleontwikkelingenontkomjeuiteraardnietaangeneraliseringen.

Dezichtbarekantvandeverandering.Watzijndeuiterlijkekenmerkenvandeveranderingvantraditienaarmodern?• Inmodernesamenlevingenveranderenmodes,opvattingen,normenenwaardensneller.Ookde

veranderingenindemateriëleomstandighedengaansneller.• Kinderenlevenminderinhetvoetspoorvanhunouders.Detraditiewordtveelmindervoortgezet

mensengaanmeerhuneigengangenmakenkeuzendieleidentotmindercontinuïteit.Intraditionelesamenlevingenkiezenmensenvakerhetzelfdeberoepenzeblijvenindezelfdesocialelaag.

• Intraditionelesamenlevingenontmoetenmensensteedsdezelfdemensen.Jeweetpermanentdatjegezienwordtdooranderen.Inmodernesamenlevingenleefjemeermet'vreemden'diejeslechtsevenontmoet.

• Hettempovanlevenwordtsneller.Hetlevenstempowordtbepaalddoordeklokendeagenda.


Vantraditioneelnaarmodern,watzijndegevolgen?Aandehandvan12puntenwordendeconsequentiesvoormensenvaneenveranderingvantraditioneelnaarmodern.1.Familiewordtminderbelangrijk.Intraditionelesamenlevingenisdegroepbelangrijkerdanhetindividu,derelatietotdefamilieiszeerbelangrijk.Omtelevenenoverlevenbenjeafhankelijkvanfamilie.Jebentzondermeerloyaalaanjefamilieenjekrijgtzorgenbeschermingterug.Inmodernesamenlevingenstaathetindividuzelfstandiger.Jebentverbondenmeteengezinenzelfgekozenvriendenenkennissen.Omtelevenenoverlevenhebjejefamilienietechtnodigdaaromkunjejeinallerleiopzichtenveelonafhankelijkeropstellenenjeeigenweggaan.Watvroegerdoordefamiliewerdgedaan,isnudoorallerleiinstantiesovergenomen:restaurants,verhuisbedrijven,cateraars,huwelijksbemiddelingsbureaus,begrafenisondernemers,etc.2.Vaneenduidige,voorgeschrevengroepsnormennaarindividuelekeuzenormen.Intraditionelesamenlevingenzijndenormenvoorgeschreven,duidelijkeneenduidig.Vaniedereenwordtlevenvolgensdienormenverwacht.GeloveninGodisbijvoorbeeldgeenkeuzemaareengegeven.Iedereengaatervanuitdatiedereenweethoedingenbehoren.Dewaarom-vraagisnietrelevantmaardehoe-vraag.Nieuwsgierigheidiseeneigenschapdieintraditionelesamenlevingenminderwordtgewaardeerd.Intraditionelesamenlevingenwordtafwijkendgedragduidelijkergecorrigeerd,viastrafenviaroddel.Roddelversterkthetgemeenschapsgevoelenmaaktduidelijkhoejebehoortteleven.Inmodernesamenlevingenisdoorwelvaartenvrijheideenscalaaanleefstijleneneenenormediversiteitaannormen.Menishetoneensoveralgemenegeldigheidvanallerleinormen.Aangezienjeanderennietnodighebtomtelevenenfunctioneren,conformerenmensenzichalleenaandenormendiehenuitkomenofalleenaandenormenvanhuneigensubcultuur.Dewaaromvraagisbelanginmodernesamenlevingen.

3.Respectvoorautoriteiten,hiërarchieIntraditionelesamenlevingenzijndeautoriteiten(geestelijken,leraren,politie,vader,ouderen)opeenvanzelfsprekendemaniervoorvrijweliedereenautoriteit.Jespreekthenniettegen.Jezegt'ja'tegeneenleraarookalsjehetnietsnapt.Vragenstellenwordtopschoolenthuisnieterggewaardeerd.Wiederegelsovertreedtwordtgestraft.Derelatiestussenautoriteitenenburgers–zoalstussenoudersenkinderen,lerarenenleerlingenzijnmeerhiërarchisch.Deautoriteitweetimmerswatjuistisenbepaaltduswatergedaanwordt.Inmodernesamenlevingenbestaaninspraakenoverleg.Indeopvoedkundespreektmetovereenmoderne'overlegopvoeding'inplaatsvaneen'bevelsopvoeding'.Moderneoudersoverleggenmethunkinderenoverhettijdstipvanthuiskomen,overdehoogtevanzakgeld,overwiedeafwasdoete.d.Leidinggevendenintraditioneleculturenzeggentegenhunondergeschiktenvriendelijk:'Jemoetditdoen'.Inmodernerculturenzeggenze:'Zoujeditwillendoen'of:'Hebjemisschientijdom…'.Inmoderneculturenwordenwerknemersmedewerkersgenoemd.Bazennoemenzichzelflievercoördinatorofmanager.Datklinktminderhiërarchisch.

4.Vandienaar-van-Godnaargod-als-vriend.Allegodsdienstenhebbentraditioneleenmodernevarianten.Inalletraditionelesamenlevingenisgodsdienstbelangrijk.Hetgeeftmensensteunentroost,hetverklaarttegenslagenhetzegtwathetdoelvanhetlevenis.Mensenhebbeneen'onderdanige'geloofsbeleving.GelovigenvoelenzichonderworpenaanGod.Hetgeloofspeelteenzeerbelangrijkerolinhetdagelijksleven.Hetregeltenreguleerthetleven.Menhoudtzichstriktaanderegelsvanhetgeloof.Inmodernersamenlevingenhebbengodsdienstenminderinvloedenbestaatereenanderevormvangodsdienst.DegelovigedenktzelfnaenbesluitbijvoorbeeldzelfdatGodhetheusookwelgoedvindtalshijzaterdagnaardekerkgaatinplaatsvanopzondag.Mensenvullenderegelsvanhungodsdienstzelfinenlevenveelmindernaarderegelsvanhungodsdienst.Hetisalsofdegelovigeminder


onderdanigisaanGod,meereenoverlegpartner,bijnaeenvriend.OokwordtGodgezienalsjeeigeninnerlijkestem.5.Opvoeding:vandisciplineringnaarmeerzelfstandigheid.Intraditionelesamenlevingenishetdoelvandeopvoedinglerenjeteconformerenaandevolgendewaardenennormen:discipline,hetbelangvanfamilie,gehoorzaamheid,gastvrijzijn,respecttonenaanouderenenbescheidenzijn,etc.Inmodernesamenlevingenstaatindeopvoedingzelfstandigheidvoorop,initiatiefnemen,jeeigenkeuzesmaken,assertiefzijnenjekunnenprofileren.IndeogenvanveelmigrantenzijnNederlandsekinderennietzelfstandig,zezijnbrutaal,ongehoorzaamentonengeenrespectaanhunouders.

6.Vansocialecontrolenaargrotereanonimiteit.Intraditioneleculturenhebjeanderennodigvoorjeeigenvoortbestaan.Jekomtvaakelkedagdezelfdemensentegen,jebentenvoeltjeafhankelijkvanhen.Daarommoetjesteedsrekeninghoudenmetwatzijvindenendoen.Afwijkenvandegroepenjeeigenganggaanheefteenhogeprijs.Indesocialeomgangligtdenadrukopharmonie.Conflicten,dieernatuurlijkzijn,blijvenmeeronuitgesprokenomdatzeteveelschadezoudenopleveren.Inrijkeresamenlevingenkunnenmensenhetzichpermitterenopenlijkeconflictentehebben,jekuntimmerslosservandeanderenleven.Intraditioneel,vaakdorpsesamenlevingenligtmeernadrukop:watzoudendeanderen/deburenervanvinden?Mensenwordendusinsterkeremategestuurddoorexterneomstandigheden:deomgevingendetraditie,destrakkenormen.Inmoderne,vaakstadsesamenlevingenkanenmoetjemeerjeeigenlevenleidenenligtdenadrukopwatjezelfvandedingenvindt.Jekuntjeontrekkenaandesocialecontrole.Jongerendieuiteensociale-controle-gemeenschapopkamersgaanwonenineengrotestadslaanvaakeentijdjehelemaaldooromdatzeniethebbengeleerdzelfkeuzentemakenenmetvrijheidomtegaan.Bovenbeschrevensterkesocialecontrolebestaatookinbuurtenmetweinigmobiliteit.Diebuurtenhebbenalshetwareeen'dorpse'cultuurineenstad.

7. Van groeps- naar individu-gericht Intraditionelesamenlevingenzijnenvoelenindividuenzicheendeelvaneennetwerk,meestaleenfamilienetwerk.Omtewetenwieiemandis,vraagjenaardefamilie,wieiemandsvaderenmoederzijnbijvoorbeeld.Demensishierookmeerzijncontextenzijnfamilie,zonderhiernaartevragenkunjeiemandnietkennen.Devraagisdan:Vanwiebenjeereen?ZoalsdevraagvanTanteEs-JörgenRaymann-:“Vertelme,wieisjemoeder,wieisjevader?”Intraditionelesamenlevingentrouwtiedereenheteroseksueel.Kinderentrouwenliefstindevolgordevanhunleeftijd,duseerstdeoudste.Natuurlijkversturennietdekinderenmaar'dewederzijdseoudersnamenshunkinderen'dehuwelijksuitnodiging.Wiedetrouwerijbetaalt,staatvast,etc.Inmodernersamenlevingenbelevenmensenzichmeeralsindividu,alseenlosmenstemiddenvananderelossemensen.Zijpratenvakerintermenvan:Ikvind….Individualistenvindenhuneigen


overtuigingenenwatzezelfdoenbelangrijk.Inmodernesamenlevingenismeerruimtevoorindividuelekeuzes.8.Vansekse-ongelijkheidnaarmeergelijk(waardig)heid.Intraditionelesamenlevingenhebbenmannenenvrouwenverschillenderollenentaken.Inergtraditionelegebiedenzijndemannen-endevrouwenwereldenvanelkaargescheiden.Deprivésfeerishetdomeinvandevrouw:hethuishoudenenhetopvoedenvandekinderen.Devrouwisbinnenshuisdebaas.Vrouwenhebbenindiebinnenwereldveel(informele)macht.Debuitenwereldisvandeman,hijishierdebaas.Bovendienishetzijntaakomdecontactenmetdebuitenwereldteverzorgen.Alsdevaderernietiszalnietdemoedermaar(deoudste)zoonhetcontactnaarbuitenverzorgen.Inhetmiddellandsezeegebied(katholiekenislamitisch)ziejedatdebuitenwereldgedomineerdwordtdoormannen:zijbeheersenhetstraatbeeld.Inmodernedelenvandewereldzijndemannen-envrouwenrolminderverschillendenzijndiewereldenmeermetelkaarverweven.

HetisnogmaarenkeledecenniageledendatinNederlanddiescheidingisopgehoudentebestaan.Erwarenapartemeisjes-enjongensscholen;mannenenvrouwenzatengescheidenindekerk,vrouwengingennietnaareencafé,etc.Descheidingvandemannen-envrouwenwereldisnogsteedszichtbaarinbepaaldeberoepen:debouw,dehavenenberoepenalssecretaresseenpriester.Leukisookomtezienwateropverjaardagengebeurt.Somsontstaateraanheteindevandeavondeenscheidingtussenmannenenvrouwen:mannenzittenbijelkaar,kaartenofpratenovervoetballen,politiek,belastingenenauto's;vrouwenzittenbijelkaartepratenoverrelaties,dekinderen,etc.VoorhetCaribischegebied(o.a.SurinamersenAntillianen)ishetbovenstaandenietwaar.Ditzijnmatrifocalesamenlevingen,demoedersstaancentraalenvoedeninveelgevallenhunkinderenalleenop,zonderman.Vrouwenmogensterkzijn.Hetlieftalligekindvrouwideaalbestaathierniet.Devrouwenhebbendusalletakenbinnenshuisénbuitenshuis.Erwordentweeoorzakenvoorditgezinstypegenoemd.Enerzijdsdeerfenisvanhonderdenjarenvanslavernijwaarintrouwenenhuwelijkslevenvoorslavenverbodenwas.Anderzijdswordtarmoedealsoorzaakgenoemd.InarmedelenvanLatijns-Amerikaontwikkeltzichhetzelfdegezinstype.

9.Seksualiteit:vrouwheeftmagischekrachtenIntraditionelesamenlevingenwordtdevrouwvaakgezienalsde(feitelijke)initiatiefnemerenalsdeboosdoenerbijoverspel.Zijheeft'magischekracht'enverleidtdeman.Demanis'slachtoffer';hijkanernietsaandoenalshijverleidwordt.Deopvattingdatdevrouwenalsveroorzakerswordengezienvanallerlei'kwaad',iswereldwijdenzegtwaarschijnlijkmeerovermannendanovervrouwen.DenkaanhetscheppingsverhaalindeBijbelwaarEvaAdamverleidt,metalsgevolgdatdemensuithetparadijsverdrevenwordt.Zijheefthetgedaan.10.VerschillendeopvattingenovereerAllemenseninalleculturenhebbenverschillendevormenvaneereneergevoel.TochdenkenveelNederlandersdatalleenmensenuitanderelandeneergevoelhebben.Erzijnverschillendevormenvan'eer'.Meteerbedoelenwehieruitingenvanzelfrespect.Intraditionelesamenlevingeniseerdatjeindeogenvanánderenvanonbesprokengedragbent.Hetoogvandeanderenisvanlevensbelang.Alsjeindeogenvananderennietsbent….danbenjeniets.Modernemensenzeggendathetzenietsuitmaaktwatanderenvanzedenken.Zeleven,zeggenze,huneigenleven.Inmodernesamenlevingengevenmensenechterookveelgelduitaanmode,make-up,aaneenautoe.d.Ditzijnallemaaldingendiemedegedaanwordenvoordeogenvandeander,wantmenwilgezienworden.Jekuntditookeernoemen.Erisweleenverschil.Inmodernesamenlevingenzegtmenlievervan“ikdoehetvoormijzelf“.Inmodernesamenlevingenkunnenmensenoordelenvananderennaastzichneerleggenomdatzeminderafhankelijkzijnvananderen.


Invrijwelalletraditionelesamenlevingenzijntweevormenvaneervanbelang.Eerdiegekoppeldisaanseksualiteitenalgemeneeer.

Bijdeeerdiemetseksualiteittemakenheeft,isdeeerbaarheidvandehelefamilieafhankelijkvanhetkuisegedragvandevrouwelijkeleden.Demannelijkefamilieledendienentewakenoverdeseksueleeerbaarheidvandevrouwen.Defamilie-eerisdusafhankelijkvandematewaarindemannenerinslagendeseksualiteitvandevrouwentecontroleren.Dealgemeneeerheefttemakenmetallekwestiesdieschadelijkzijnvoordefamilieofhetindividu.Alsdeeervandefamilieinhetgedingis,zijndefeitenonbelangrijk.Ingedragziejeditinniettoegeven,nietbekennenvanoneerbaargedragofsituaties.DitwordtinNederlandseogengezienalsliegen.Ditgedragheeftechternietsmetliegentemaken.Ditgedragisnoodzakelijkomhetgezicht/deeerteredden.Alsdeeeraangetastwordt,zowelverbaalalsnon-verbaal,zalmendezeverdedigen.Deschendervandeeerwordtuitgescholdenenverbaalbedreigd.Jedientinhetbijzijnvangetuigentelatenziendatjeopkomtvoorjeeigenwaardigheid;ditiseentekenvanzelfwaardeenzelfrespect.Jemoetlatenziendatjemansgenoegbentjeeerteverdedigen.Ditdoejeopjouwbeurtdoortepogendeanderinzijneerteraken.EenNoord-Europesevariantvaneerisdeeerlijkheid.Deze'eerlijkheid'geldtvooralindeprotestantedelenalseennorm.Bijvoorbeeld:eerlijktegenjeouderszeggendatjenietzoveelvanzehoudt;eerlijktegeneendocentzeggendatjezijnlessen'zwaarshit'vindtofdatjehetgekregencadeaunietmooivindt..HoewelmenditsoortdingeninNederlandookvaakpijnlijkvindt,wordthettochgewaardeerdenishetvaakdenorm.WatNederlanders'eerlijkheid'noemen,wordtdooranderemensenvaakonfatsoenlijk,tactloos,grofenonbeschoftgenoemd.Dezelfdedwangtot'eerlijkheid'geldttenaanzienvanhetpratenoverseksenanderetaboeonderwerpen.InvooralprotestantedelenvanNoord-Europamoetblijkbaartenkostevanallesdewaarheidgezegdworden.Duswordteropenlijkergepraatoverseks,abortus,euthanasieenanderevoorheentaboeonderwerpen.InAziëisdaarentegenhetvoorkomenvangezichtsverlieswezenlijk,enkelevoorbeelden:• WesterlinginvliegtuigtegenSingaporesestewardess."HeeftudeVolkskrantvoorme?"Antwoord:

"IkhebdeTelegraafendeNRCvooru".Hetisonbeleefdomneetezeggen,jezegtindirect‘nee’doorietsandersaantebieden.Zovoorkomjezowelgezichtverliesvoordeklantalsvoorjezelf.

• ToeristinIndia:"Weetudewegnaardebank?"Eenlangebeleefdeuitlegvolgtvaniemanddiehetabsoluutnietweetmaardieunietvoorhethoofdwilstoten.Umistwaarschijnlijkdeintonatiewaarmeeuitgedruktwordtdathijhetnietweet.

• IneenChineesgezinhebbendekinderenjarenlangaandeoudersMonCheriekersenbonbonscadeaugedaan.Onlangsversprakmoederzich.Deoudershoudennietvanchocola.IneengemiddeldNederlandsgezinzoudenormzijn:datmoetjekunnenzeggen,juisttegendeeigenkinderen.Voorditgezingeldt:juistomdathetjeeigenkinderenzijnzegjedatniet.

Eerlijkheidisweliswaardenorm,hetzegtechternietsoverdewaarheid.Mensenoveralindewereldliegenofhoudendewaarheidachteromgezichtsverliestevoorkomen.Waarschijnlijk'liegen'mensenindehelewereldmeernaarmatedenormensterkerzijnendusheteerverliesgroterisenvakernaarmatedebeganeovertredingeengroottaboeisofalshetbelangerggrootis.Wiegeefteeneerlijkantwoordopdevraag”benjeweleensnaardehoerengegaan?”of“slajejekinderenweleens?”.Vaakziejeditgedragookbijpoliticioverdehelewereld.Zijhullenzichvaakinhalveonwaarhedenenontkennennetzolangtotdatdebewijzennietmeerteweerleggenzijn.Zijmoetenimmerszoveelmogelijkkiezerstevriendhouden(=deharmoniebewaren)envrezenvoorhunpositie.11.VanuitjehoofdlerennaarzelflerendenkenIntraditionelesamenlevingenbestaatlerenuithetkennisnemenvandewaarheid.Lerendoejeuitjehoofd.Hetgaatveelminderombegrijpen,hetgaatomwetenenreproduceren.Intraditionelesamenlevingenbetekentleren:uithethoofdleren.Bijhetlerenstaatniethetwaaromvandingencentraalmaarhethoe.Inmodernersamenlevingengaathetmeeromlerenzelfstandigtedenken:zelfbegrijpen,eeneigenmeningvormen,kritischzijne.d.Inhetlerenstaathetwaaromcentraalzodatdelerendehetbegrijptenzelfkantoepassenineennieuwesituatie.


12.Communiceren:vanindirectenimplicietnaardirectenexpliciet.Insamenlevingenmeteenrustigerlevenstempobestaanmanierenvancommunicatiedie'moderne',haastigemensenvaakirritantvinden.InNederlandsecursussenover'slechtnieuwsgesprekken'wordtaltijdgeleerdommeteenmetdemoeilijkeboodschaptebeginnen.Voordemeestemensenuittraditioneleculturenisdatjuisteenslechtadvies.Jecirkeltbijhenlieverlangzamernaardekerntoe.Jegeeftiemanddetijdzichophetslechtstetevoortebereiden.Jezorgteerstvooreengoederelatiealvorensmetdeslechteboodschaptekomen.

Inveelmodernesamenlevingenisplagenvaakeentekenvansympathievoorelkaar,vooralbijmannen.Steldatjevriendnietvoldoendegeldbijzichheeft.Jijzegt:zojongen,hebjeweergeenzakgeldgehadvanjevrouw?VeelNederlanderswetendan:diemogenelkaar.Ditgebruikvanplagen/jennenisvooralgebruikelijkindeRandstad,bovendienvooralbijmannen.InveeltraditionelesamenlevingeneninNederlandsedorpenwordtjennen,zekerinhetopenbaar,vakeralseenbelediginggezien.

Totslot.Allesamenlevingenzittenergenstussentraditioneelenmodernin.Dithoofdstukiszeergeneraliserend,datisexpresgedaan.Somsmoetjeoverdrijvenomzakeninzichtelijktemaken.Vaakvragenmensenwelktypesamenlevingprettigerofbeteris.Datisuiteraardsubjectiefenafhankelijkvanwatjegewendbent.Intraditionelesamenlevingenbestaatveelsteunvoorelkaarenveelonderlingehulpopvoorwaardevanaanpassingaandegroep.Modernesamenlevingengevenhetindividuveelvrijheidmaarerisookveeleenzaamheidengebrekaansocialesamenhang.


3. Familie-cultuur versus Gezins-cultuur Erzijnveletheorieënenmodellenovercultuur.Uitervaringwetenwedatuiteindelijkdegrootsteverschillenenovereenkomstenbepaaldzijndoordatiemanduiteen‘familie’-gerichtewereldofuiteenophet‘gezin’gerichteomgevingkomt.Familie-culturenvindjeindorpen,ophetplattelandoveralterwereldengezins-culturenmeerindesteden.DeindelingzoudusookDorp-Stadkunnenheten.Hieronderziejeeenschemawaarindetweeculturenalsuiterstennaastelkaarzijngezet.Iedermensbevindtzichergensopdeschaaltussenfamilie-engezinscultuur.Jekuntinhetlevenverschuivennaardeeneofjuistdeanderekant.

FamiliecultuurVanwiebenjeereen?

GezinscultuurWiebenje?

DoelvandeopvoedingEen volwassene die van zijn familie houdt enweethoehethoort

Eenvolwassenediegeleerdheeftzijneigenwegtegaan

TaakvandeopvoederOverdragenvannormenenwaarden BevorderenvanzelfstandigheidAanlerenvantradities EigenkeuzenlerenmakenToezichthouden;controleren;straffen Begeleidenderol,zelflatenontdekkenGezagopvoeding Overlegopvoeding

BelangrijkewaardenVerbondenheidmetjefamilie ZelfstandigheidInharmoniemetjeomgeving InitiatiefnemenGastvrijzijn EigenkeuzesmakenConfrontatievermijden AssertiefzijnEergevoeltonen JeprofilerenDeugdzaamzijn Behoefteaanprivacy

SocialecontroleenregelsSterkesocialecontrole ZwakkeresocialecontroleDuidelijkeregelsoverwatmagenhoeietshoort Onduidelijkoverhoehethoortenmeereigeninvulling

vanregelsVooreigengroepgeldenandereregels Vooriedereengeldendezelfderegels

RolopvattingWat‘goedgedrag’ishangtsterkerafvanjerol:vrouw/man,leeftijd,beroep,afkomt,familie

Hoejejemoetgedragenissterkerafhankelijkvanindividueleinvulling

LerenopschoolKlassikaal MeerindividueelUithethoofd Begrijpen,kunnensamenvatten,eigenmeningvormen


Overproblemenpraten

Watdachtjetoen? Watvoeldejetoen?Watdeedjetoen? Watbetekentdatvoorjou?Indirect Direct(er)

ContactenleggenTijdnodigvoorhetverkrijgenvanvertrouwen SnellerzakelijkwordenRespectenvertrouwenzijnvoorwaarden Tothepointwordtgewaardeerd

PersoonlijkversuszakelijkJewerktpaszakelijksamenalsjeookeenpersoonlijkebandhebt

Zakelijkecontactenzijnvakerlouterzakelijk

Meerrelationeel MeerrationeelWerkenopvertrouwen WerkenmetcontractenJedoetzakenmeteenpersoon Jedoetzakenmeteenbedrijf

HiërarchieOpenlijkeopdrachten:‘jemoet’taal Opdrachtengeven:viaverzoeken‘Ja’isvakerbeleefdheid-ja Jaisvakerinhoud-ja

Fouten/mislukkingenFoutenmakenschaadtvooralfamilie FoutenmakenschaadtvooraljezelfFoutenafdekken FoutentoegevenOntkennenkaneervolzijn Bekennenkaneervolzijn

Straffen/corrigerenStraffenisvanzelfsprekend LieverstimulerendanstraffenDuidelijkerenharder VakerindirectenviawoordenVakerlichamelijk Correctieviaschuldgevoel,zelfinzicht

InvloedophetlevenHetlevenoverkomtje JehebtinvloedopgebeurtenissenSuccesdankjeaanfamilie Succesdankjeaanjezelf

ArgumenterenenmoeilijkeonderwerpenEerstargumenten,afwegingendanconclusie EerstconclusiedanargumentenenafwegingenIndirecter,beeldspraak Directer,feitelijkRustig,viainleidendeopmerkingen MeteendemoeilijkeboodschapVormbelangrijkerdaninhoud FeitenbelangrijkerdanvormWatjenietzietiserniet FeitenzijnfeitenAanzien(eer)belangrijkerdanfeiten Feitenbelangrijkerdanaanzien(eer)

EmotionaliteitEmotieshebje EmotiesbenoemjeEmotietonenisbetrokkenheidtonen Emotietonenisnietprofessioneel


4. Aannames, het is maar hoe je het bekijkt Eenvandebelangrijksteaspectenvaninterculturelecommunicatieis:jezelfkennenenwetenwelkeaannamesjehebt.Een‘aanname’iseenopvatting/overtuigingdieautomatischbijjenaarbovenkomt.Ditgebeurtmeestalonbewust.Eenaannameheeftinvloedopcontactmetdeander.Hetisbelangrijkomjeaannamestekennen,zodatjeerrekeningmeekunthouden. Opvoeding,scholingenalleswatjemeemaaktbepaalthoejenaardewereldkijkt.Hetvormtjereferentiekader.Alsmensenverschillendereferentiekadershebbenkunnenzenaarhetzelfdekijkenentochietsanderszien.Onderstaandewoordenbeschrijvendezelfdesituatiebekekenvanuiteenanderreferentiekader:

Dienstbaar OnderdanigSamenwonen Hokken

Vrijheidsstrijder TerroristVrouwelijk HoerigAssertief Brutaal

Eervol MachoSlijmerig Respectvol

Gezelligewanorde ChaosZelfverzekerd Arrogant

Star VolhardendOnbeheerst Spontaan

Kletsen OverleggenAbnormaal Anders

Sloom RustigHoemeerjekijktmetaannames,desteminderjezietvandewerkelijkheid.Jebereiktmeeralshetjeluktomsituatiesvanuitmeerdereperspectieventebekijken.


5. Discriminatie en buitensluiting HetAntidiscriminatiebureaulegtdiscriminatiealsvolgtuit:“Alsiemandzonderrijbewijswordtafgewezenvooreenbaanalstaxichauffeurisditvolkomenterecht.Erispassprakevandiscriminatiealsdegenenietwordtaangenomenomdatdezepersoonbijvoorbeeldvrouwis,eendonkerehuidskleurheeft,moslimofhomois.Insommigesituatiesishetnormaalomonderscheidtemaken.Iemandweigerenvoordefunctievanreceptionist,omdathijofzijdetaalnietbeheerstisgeendiscriminatie.Iemandweigerenvoordiezelfdefunctievanwegehuidskleurisdatwel.”Iemanduitsluitenopgrondvaneen‘onveranderbaarkenmerk’iseenvormvanbuitensluiten.

Watmaaktdiscriminatievaaktotzo’nlastigonderwerp?Debeschuldigingvandiscriminatiekomthardaan.Weproberendiebeschuldigingtevermijden.Daaromzijnerweinigopenlijkeracistischeuitlatingen.Ookeenopenlijkeafwijzingopgrondvan‘ras’komtzeldenvoor.Juistomdathettaboezogrootis,ishetbelangrijkomattenttezijnopdesubtieleverschijnselenvandiscriminatie,degrensgevallenengrapjes:• EenMarokkaans-Nederlandsecollegalooptlangseengroepjecollega’sdatoverpolitiekpraat.Ze

hoortvaagietsoverhetMiddenOosten.Alszeerlangslooptvalthetgesprekstil.• ErmagophetwerkonderTurkse-NederlandersgeenTurksgesprokenworden.Over

‘onverstaanbare’FrieseenGroningsecollega’swordtweiniggezegd.• EenEgyptisch-Nederlandsechauffeurhoortalshijbinnenkomtindekantinevanhetbusbedrijf:“En,

hebjevandaageenplekjevoorjekameelgevonden?”Inbovenstaandevoorbeeldenwordendecollega’sweggezetals‘anders’opgrondvanhunafkomst.Erwordtvaakgestredenoverdevraagofsituaties,zoalshierbovenenkelebeschreven,discriminatiezijnofniet.Daarkanjelangoverpratenenvaakkomjeniettoteengedeeldeconclusie.Watwelwerktisomtweevragentestellenoverdesituatie:

1. Ishetgedragbedoeldalsdiscriminatie?2. Heefthetgedragheteffectvandiscriminatie?

Bijvoorbeelddezesituatie,verteltdoorImad,Turks-Nederlands,22jaar:‘Mijwordtgeregeldgevraagd"Waarkomjevandaan?".Alsikdanzeg“uitAmsterdam”,danisdatniethetgoedeantwoord,ookalbenikdaargeboren.Danzeggenze“Nee,waarkomjeèchtvandaan?”PasalsikhebgezegddatmijnoudersuitTurkijekomenisdevraagbeantwoord.’DevraagaanImadis(hoogstwaarschijnlijk)nietdiscriminerendofbuitensluitendbedoeld.HetwordtdoorImadzowelervaren.Voorhemimpliceertdevraag“waarkomjeechtvandaan”dathijhierniethoort.Klaarblijkelijkisditnietzijn‘thuisland’.EninTurkijedenkendeTurkenernetzoover,daarhoorthijooknietthuis.


SociaalbuitengeslotenwordenveroorzaaktpijnBuitengeslotenwordenveroorzaaktletterlijkpijn.Hetheefthetzelfdeeffectinjehersenenalsfysiekepijn.Bijsocialepijnisnogietsextra’saandehand:elkekeeralsjeerweeraanterugdenkt,voeljedepijnopnieuw.Datisbijfysiekepijnnietzo.Jekuntjewelherinnerendatjeveelpijngehadhebtvanbijvoorbeeldeenverbrandevingerofverstuikteenkel,maarjevoeltdiepijnnietopnieuw.Bijsocialepijnzoalsbijvernedering,verraad,buitensluitingofverlies,kanjeechtepijnscheutenvoelen,elkekeeralsjeerweeraanherinnerdwordt.Genegeerdwordeniseenvandeheftigstesocialepijnendieeenmenskanervaren.Hetveroorzaaktoptermijnernstigepsychischeproblemen.Somszeggenmensendatjebetergepestkuntwordendanbuitengesloten,wantbijpestenisertenminstenoginteractie.Alsjevolwassenbentenjewordteenkeerbuitengesloten,dankanjedatnogwelrelativeren.Jedenkt‘ach,watmaakthetmijuit’of‘zezullenhetwelnietpersoonlijkbedoelen’of‘ikhoefooknietbijhentehoren’.Alshetjevakeroverkomtwordtdatmoeilijker.Jekuntdanzelfssituatiesdienietsmet‘buitensluiting’temakenhebbenalszodanigervaren.Jeontwikkelteengevoeligheidvoordereactievananderemensen.Zoalsbijvoorbeeldmensendiestotterenalsneldenkendateromhengelachenwordt,alszeeengroepplezierzienhebben.EriseenArabischspreekwoorddatditfenomeenbeschrijft:“Alsjeooitgebetenbentdooreenslang,schrikjevaneentouwtje.”Bijjongerenkomtbuitensluitingnogharderaan.Zijzijnergevoeligervoor,voelendepijnfellerenkunnennognietgoedrelativerenomdatdehersenennoginontwikkelingzijn.

BuitengeslotenwordenoponveranderbarekenmerkendoetnogmeerzeerKijknaarhetdiversiteitsmodelhieronder.Indebuitensteringstaandeveranderbarekenmerken,zoalswaarjewoont(geografischeregio)enjeopleiding.Indebinnensteringstaandekenmerkendiejealsmensnietkuntveranderen.Uitonderzoekvansollicitatiesblijktdatdebinnensteringmet80%eenveelgrotererolinhetoordeelspeeltdandebuitenste!


HetKnuffelhormoon‘Knuffelhormoon’isdepopulairenaamvanoxytocine.Indehersenenspeeltoxytocineeenbelangrijkerolbijdebindingtussenmoederenkindmaarookbijvriendschappenenromantischeinteracties.Oxytocinemaaktdatwijverbondenheidvoelenvooronzenaasten,degroepwaarwijbijhoren.Hetheeftookalseffectdatwemensendieniettotonzenaastenbehorenopeenafstandhouden.Nogenkeleonprettigewaarhedenoverbuitensluitenendiscrimineren• Migrantendiscriminerenook.Eendeelvandemigrantendoetdatopenlijkenhard.Zijervarenvaak

minder‘taboes’tenaanzienvanditonderwerp.• Mensendietegendiscriminatiezijn,blijkensomsalleentegendiscriminatietezijnvanhuneigen

groep.• Somskomteenpersoonofgroepdielangslachtofferisgeweestvandiscriminatielaterineen

machtspositieterecht.Zijdiscriminerendanzelfalsofzenooitslachtofferzijngeweest.• Somsgebruikenmigrantenhetbegripdiscriminatieomvaneenprofessionalietsgedaantekrijgen:

“Udiscrimineertmij”,of“Datzegtuzekeromdatikbuitenlanderben…”MigrantenwetendatNederlandseprofessionalsgevoeligzijnvoordieopmerking.

• Somsgebruikenmigrantenhetbegriponbewustalsverklaringvoordesituatie.Zijnemendangeenenkeleverantwoordelijkheidmeervoorhuneigengedrag:allesligtaandeander.Zegaanindeslachtofferrolzitten.


6. Migratie en kinderen van migranten

EmigrantenvertrekkenperschipnaarZuid-Afrikaca.1950

Migratieiszooudalsdemensheid.Mensenzijnaltijdalvrijwilligofonvrijwillig,omheelverschillenderedenenoverdewereldverhuisd.Hetmaaktwezenlijkverschilofdemigratievrijwilligisofonderdwanggebeurt.Wievrijwilliggaat,bereidtzichmeestalvoorencalculeerttegenslagenin.Vangedwongenmigratiekansprakezijnbijoorlog,extremearmoedeenbijecologischerampen.Deredenomteemigrerenismeestalomjegezinoffamiliebeterekansentebieden.Indejaren50vandevorigeeeuwzijnongeveer500.000Nederlandersgeëmigreerd,opzoeknaareenbeteretoekomst.ZevertrokkenvooralnaarAustralië,CanadaenNieuwZeeland,vaakmethethelegezin.Voorveelmensenishetverhuizennaareenandereprovincieofzelfseenanderdorpindebuurtalingrijpend.Migratiebetekenthetachterlatenvangeliefdenenalleswaaraanjegewendbentenhetopnieuwbeginnenineenlanddatjenietkent.Jekrijgttemakenmeteenanderetaal,anderecultuur,anderetenenanderegeurenenlandschappen.Migratieiseeningrijpendegebeurtenisinhetlevenvaneenmens.Naeenoptimistischebeginfasekomenveelmigrantenineendalterecht.Hetvaltdanflinktegen.Hoemigrantenzichnaveeljarenvoelen,verschilt.Bijnaalleemigrantenhebbenhunhelelevenheimweenaarfamilieenhetlandvanherkomst.Jekuntdegevolgenvanmigratiezienalseenrouwproces.Hetkanvelejarendurenvoorjeinevenwicht(inbalans)bentoverdenieuwesituatie.VandeNederlandersdieindevorigeeeuwemigreerdenis1opde3terugnaarNederlandgekomen,somsnogna20jaar.Dewegterugisnietgemakkelijkdoorgeldgebrekenomdatdekinderenzichthuisvoeleninhetnieuweland.Somskomenmensenineenernstigeimpasseterecht:elkjaarweerzeggenzedatzeteruggaannaarhun'eigen'landmaardoendatniet.Zemakendangeenechtekeuze. VluchtelingenenasielzoekersVluchtelingenzijnmigrantendieinhetthuislandmoestenvrezenvoorvervolging.Redenenvoorvervolgingkunnenzijn:etnischeafkomst,godsdienst,nationaliteit,politiekeovertuigingofseksuelevoorkeur.EenvluchtelingisvaakinNederlandgekomenalsasielzoeker.Eenasielzoekerdiemagblijvenisduseenvluchteling.Eenasielvergunninggeeftdegarantiedatjenietwordtteruggestuurdnaarhetlandvanherkomst.Vluchtelingenwillengraaghunlevenweeroppakken.Tochishetvoorhenvaaklastigomaandeslagtekomenvanwegetaalproblemen,diplomaerkenningentrauma’s.


KinderenvanmigrantenMigrantenzijnvaakjuistvoordetoekomstvanhunkinderennaarNederlandgekomen.Vooreendeelvandemigrantengeldttegelijkertijddatzijbangzijndathunkinderen‘teNederlands’worden.Daarmeezeggendeouderswaarschijnlijkietstegenstrijdigs:kinderenkunnennietslagenineensamenlevingwaarinzenietechtmogenhechtenenaarden.Dekinderenvandezemigrantenervarendateraantweekantenaanhengetrokkenwordt.Thuislevenzeindecultuurvanhunouders;buiten,opschoolenbijvriendenlevenzeindeNederlandsecultuur.Hoeverderdietweewereldenuitelkaarliggen,destelastigerdatisenhoemeerflexibiliteitenvindingrijkheidhetvandekinderenvraagt.Vooroudersdiewerkelooszijn,deNederlandsetaalnietgoedbeheersenendeNederlandsesamenlevingnietechtkennen,ishetmoeilijkomhunkinddewegtewijzen.Zekunnendekinderenniethelpenmetschoolwerk,hetkiezenvaneenvervolgopleidingenvoorbereidenopdearbeidsmarkt.Daarkomtnogbijdatzevaakmethunenergienostalgischinhetverledenleven.Zeidealiserenhoeprachtighetvroegerinhungeboortelandwas.Somsdromenzeovereenterugkeerdieernooitzalkomen.

RijkdomvanopgroeieninmeerdereculturenInhetbovenstaandelijkthetalsofopgevoedwordenvanuittweeculturenalleenmaarkommerenkwelis.Datisnietzo.Eendeelvandejongerenblijkthetbestetekunnenkiezenuittweeculturen.Zijgenietenvanderijkdomvanbeide,inclusiefdemeertaligheid.Hetlukthenomeenprettige,sterkeidentiteitoptebouwen(somsondanksdenegatievebeeldenvandeomgeving).Hetisgemakkelijkerderijkdomuittweeculturentebenuttenals:• dieculturenminderveruitelkaarliggen• deouderseengidszijnvoordekindereninhetnieuweland• deouderspositiefbetrokkenzijnbijhetlevenvanhetkind• erindemaatschappijwaarderingbestaatvoorbeideculturen• dejongerezichbewustisvantegenstrijdighedenererovernakandenkenTaalVeelmensendenkendatNederlanderszichoveralaanpassen,integenstellingtotmigrantendienaarNederlandkomen.Overalterwereldhebbenmensenmoeitemethetlerenvaneennieuwetaalalszevolwassenzijn.Voorlaagopgeleidenenmensendienietbuitenshuiswerkenishetnogmoeilijker.Taalenmigratiezijnonlosmakelijkverbonden.Eennieuwetaallerengaattotongeveerje12ejaargemakkelijk,daarnawordthetmoeilijker.


7. Locus of control

Wiebepaaltjeleven?‘Locusofcontrol’beschrijftwaarjedeoorzakenvanwatjeoverkomtzoekt:bijjezelfofjuistbuitenjezelf.Delocusofcontrol(locus:locatie,dusplaatsvancontrole)wordtookwellotsbepalinggenoemd.Jekuntjevoorstellendathetveeluitmaaktofjeervaartdatjezelfdetouwtjesinhandenhebt,ofjuisthelemaalniet.Alsverhoorderhebjeermeetemakenalsjemetiemandingesprekgaatoverzijn/haarrolineensituatieofalsjedrukwiltopbouwen.! Intern:Iemandmeteeninternelocusofcontrolgelooftdathij/zijhetleven(vooreengrootdeel)in

eigenhandheeft.! Extern:Iemandmeteenexternelocusofcontrolgelooftdathetlevenvoorhetgrootstedeel

bepaaldwordtdoorgod(en),deomgeving,hetlot,toevalofanderemensen.Hetisnietzodatjehelemaaleenexterne-ofhelemaaleeninternelocusofcontrolhebt.Jebentinmeerofminderemateexternofinterngericht.Jelocuskanookperthemainjelevenverschillen,zoalstenaanzienvanjegezondheidenkansenopliefdeofwerk.Hieronderziejeeenvoorbeeldvaninspelenopdeinterneenexternelocusofcontrol.Inbeidegevallenkomtdepolitiebijdeoudersvaneenjongendiebetraptisdoordepolitie.

Interne:“Ikvindhetzorgelijkdatuwzoonnuweerbijonsophetbureauzit.Hijheeftweereenautokraakgepleegd.Watmoetergebeurenomhemtelatenstoppenmetstelen?”Externe:“Hetisheeljammerdathemditisgebeurd,dathijweerophetbureaumoetzittenvanwegeeenautokraak.Hijheeftgoedeouders.Watkunnenuenikdoenomuwzoontehelpen?”

Watopvaltisdathetdezoon“overkomt”bijdetweedeaanpak.Verderwordendeoudersinhunwaardegelatenenisereenpersoonlijkenoot(uenik)enwordthetprobleemvandezoonbenoemdalseengemeenschappelijkprobleem.Jekuntinelkesituatiezelfbepalenofdezetechniekpastenofjehetwiltinzetten.Hetiseenfijnebalanstussenpersoonlijkebetrokkenheidenprofessioneledistantie.


8. Lastige gesprekken in de klas DekomstvanvluchtelingennaarNederland,ZwartePiet,etnischprofileren,uitsprakenvanpartijleiders,decouppoginginTurkijeinjuli2016,dekomstvaneenTurkseministerin2017…Eenpolitiekconflictofeenspecifiekegebeurteniskangemakkelijkleidentotzeeremotionelegesprekkenindeklas.Hoekanjehieropverstandigreageren?Verzwijgenofbespreken?Hetbesprekenvanpolitiekeconflictenkanleidentotgroteretegenstellingenindeklas.Datkanvoordocenteneenredenzijnomzetevermijden.Maarwatalsjeindeklaseenopmerkinghoortdiekwetsend,racistisch,discriminerend,seksistischofvernederendis…Onspleidooivoorprofessioneelreagerenstelthogeeisenaandedocent.Erzijnwaarschijnlijkgeenmoeilijkeregesprekkenineenklasdandeze.Heteffectvandezegesprekkenisgroot.Hetscheptveiligheidindeklasengeefteenvoorbeeldvoorstraksindepraktijk,zowelbinnenalsbuiten.Erkaneengoederedenenzijnomdediscussienietaantegaan.Diekeuzezoualshetgoedis,nietopangstmaaropprofessioneleargumentengebaseerdmoetenzijn.- Zitjenietlekkerinjevelalsdocent?Bentjealsdocentzelfinbalans?Misschienroepthet

onderwerpbijjougroteangstenofemotiesop.Misschienkanjezelfkritiekopbepaaldeonderwerpenofbevolkingsgroepennietverdragen,misschienhebjedoorjepersoonlijkegeschiedenisschadeopgelopenineenbepaalderichting.Kenjebeperkingen.Hebjeeenslechterelatiemetdeklas?Ligtereenziekendconflict?Voelteendeelvandestudentendatjealtijdtegenhenbent?Danheefteengesprekgeenenkelezin.Studentenaccepterendangeengenuanceerdeboodschappen.

- Wiljealsdocent-eigenlijk-datdestudentenjouwzijnmeningovernemen?Hoesterkerjedit,bewustofonbewustwilt,desteongeschikterbenjevoorditgesprek.Hetisverstandigalsjeonderzoektwatjijdeepdowneigenlijkwil.

Bedenkaandeanderekantdatmensennietkunnenlerenalserietsandersopdevoorgrondstaat.Overigensiserindeklasoverpratennietaltijddebesteoplossing.VoorwaardenvooreengoedgesprekJehebtalsdocenteenbelangrijkeroltijdenshetgesprek.Jijbepaaltingrotematedesfeer,degrenzen,derichtingendeleereffecten.- Alsjezelfhetinitiatiefneemtvoorhetgesprekkanjeeengoedmomentkiezenenjevoorbereiden.- Mogelijkkaneendeelvandestudentenluisterenenobserveren?- Alstwee(groepjes)studentenmeteentegenovergesteldemeningpratengaatheteenwedstrijd

worden.Deklasgenotenzijntoeschouwersdiedesprekersopruien.Laathetgesprekeendialoogzijn,geendiscussie.

- Niemandhoeftvanmeningteveranderen.Hetgaateralleenomtebegrijpenwatdeanderdenkt.Alsmensenvoelendatzemoetenveranderenverzettenzezich.Mensenwillenwelveranderen,zewillennietveranderdworden.

- Hetgaateromdatjeelkaarsmeninghoort.Datjeelkaarleertbegrijpen.- Jekuntelkaarbegrijpenzonderdatjehetmetelkaareensbent.Studentenverwarrenvaak‘iets

begrijpen’en‘ergensbegripvoorhebben’.Diewoordenlijkenopelkaarmaarzehebbeneentotaalverschillendebetekenis.Begrijpenissnappen,jekunneninleven.Begriphebbenbetekenthetgoedkeuren,hetermeeeenszijn*.

- HetgaatNIETomgelijkkrijgenofomtewinnen(gaelkaarnietovertuigen,uitgeenkritiekopelkaarsmening).

- Pasalsiemandzichgehoordvoelt,kanhij/zijluisterennaardemeningvaneenander.- Spreekelkaaraltijdaanalsindividu.Nietalsvertegenwoordigervaneengroep.(Dusniet“Wat

denkenjulliemoslims/Nederlanders/Turkendaarvan?”). * Zorgdatjeaansprekendevoorbeeldenparaathebtomhetverschilduidelijktemaken.Ikkanbegrijpen(snappen,meinleven)datiemandeenmobieltjesteelt,maarikkeurhetuiteraardaf.Begrijpen≠begriphebben!Ikkanradicaliseringbegrijpen.


- Voorkomdatergesprokenwordtin‘jullie’en‘wij’taal.“Julliehebbenonsaangevallen!”,“Julliepakkenonzecultuuraf”,Diestijlmaakthetvoordeanderbijnaonmogelijkomontspannenteblijvendenken.Jevoeltjeaangevallenenslaatterug:deverbaleescalatieisbegonnen.

- Wijsnadrukkelijkopdegemeenschappelijkheidvandemensendieingesprekzijn.“wewillenallemaalonsexamenhalen,gelukkigworden”.

- Hetisbelangrijkdatjeveelvragensteltopmetaniveau.Nietalleenoverdeinhoud.Probeerervooralachtertekomenhoeiemandtotzijn/haarmeningisgekomenWaardoorraaktejijnogsterkervanmeningdat…,Hoekwamhetdatjekwaadwerd?Watdachtjetoen….Depedagogischeleerwinstisdatstudentenlerennadenkenoverconflicten.

- Letophumor.Alhoewelhumorwelde“kortstewegtussenmensen”wordtgenoemdheefthumortweezwartekanten:Humorkankwetsenenhumorkanmensenbuitensluiten.Eengeintjeissomseenseintje.Aande‘toon’vanhetgelachkanjesomshorendatergrenzenoverschredenworden.Jekuntdatbenoemen.

- Ergenskomtookhetmomentdatjealsdocentjeeigenmeninggeeft.Hetismeestalnietverstandigdiemeninginhetbeginaltegeven,ooknietalszedaarnaarhengelen.Laatmerkendatjeopenstaatvooreenveranderingvanmening.

- Corrigeeronjuistefeiten.Moslims,terroristenenArabieren,datisnietallemaalhetzelfde.Fundamentalismeengeweldisniethetzelfde.Tegendeopvangvanvluchtelingenzijnmaaktjegeenfacist,opdePVVwillenstemmengeenrechtsextremist.Demanierwaaropjealsdocentconfronteert,vraagtzorgvuldigheidquastijlenvasthoudendheidtenaanzienvandeinhoud.

- Bevordernuances.Jemaniervanvragenkandaaraanbijdragen.Jebentmisschiengeneigdvooraltevragennaarinstemming:‘Benjehethiermeeeens?’;‘Wievindtdatook?’;‘Vindtiedereenditeengoedeoplossing?’.Jekuntnuancesbevorderendooreenandertypevragen:‘Wieishethierniétmeeeens?’;‘Wiedenkterandersoverdan…?’;‘Iseriemandmeteenmeningdiewenognietgehoordhebben?’etc.

- Veelpolitiekesituatieszijntecomplexvoor‘one-liners’.Versterkbijdeleerlingenhetideedatjemagtwijfelen.Juisttwijfeleniskrachtig.

GrenzenaangevenIneenopengesprekmoetenstudentenzovrijmogelijkkunnenpraten.Kanjeallestoestaanindeles?Eriseengrijsgebied.Binnendatgenewaarjemoeitemeehebtkaneenwaardevolonderscheidgemaaktworden,ookomtebesprekenmetdeleerlingen:

a. Onprettigb. Onsmakelijk/Onfatsoenlijkc. Onaanvaardbaard. Onwettig

Betrekdestudentenbijhetbewakenvangrenzen.

Isjuichenovereenbomofeenomgeslagenbootonaanvaardbaarof'alleen'onsmakelijk?Waarligtjegrensvanwataanvaardbaarresp.onaanvaardbaaris?

Amerikavoerteenslechte,schofterigepolitiek.(Demeeste)Amerikanen,hetisallemaaltuig.Vanmijmogenzemeteendemeeste,alleAmerikanendoodschieten..Ikbenblij,ikjuichalseenaanslaggeluktis.Ikwilgeldgeven,ikgeefgeldvooraanslagen.Ikzoumeookaanmelden/meldmeaanvoorzo'naanslag.Komopjongens,latenweeenaanslagplegen.Indebovenstaandereeksuitsprakenveranderenvierelementen.- Opvattingenverandereningedrag,- Constateringenverandereninhaatdragende,opruiendetaal.- Dematevangeneraliseringneemttoe,en- Dematevansteunaanactiefgeweldneemttoe.


Indecombinatievandieviergegevensverandertonsoordeelvanonprettignaaronsmakelijkheidnaaronaanvaardbaarennaaronwettig.VooroordelenenopruiendetaalDeschadelijkheidvanvooroordelenenvanopruiendetaalisafhankelijkvandemachtvandegroeptegenwiehetgerichtis.Vooroordelentegenmiljardairszijnminderschadelijkdandezelfdevooroordelentegenzwakkenindesamenleving.De'machtigen'zijnimmersrelatiefonkwetsbaar,deminder-machtigenzijnechterinhunWonen,WerkenenWelzijnkwetsbaarder.IndeNederlandsesituatieheeft‘dierotNederlanders’en‘dierotTurken’eenverschillendeschadelijkheid.Vergelijk:eenzelfdeluciferheeftnaasteenkruitvateenandereschadelijkheiddandiezelfdelucifernaasteenemmerwater.VechtgesprekkentijdigherkennenEenvechtgesprekkaneenzeerleerzameervaringvoordeklaszijn.Hetkaneenpositiefvoorbeeldgevenvoorhetde-escalerenvansituatiesindepraktijk(binnenenbuiten).Vaakbeginnenvechtgesprekkenalsnormalediscussies.Weesattentopveranderingenintoon,inhoudengedrag,dievaneenrustiggesprekeenvechtgesprekmaken.Toenemenvanwoede,agressieenmachteloosheidindediscussieherkenjeaan:- Elkaarnapraten- Roepenomwraak- Generaliseren- Sprekenin‘jullie’en‘wij’- Ongenuanceerdesupersolidariteitmet‘eigen’groep- Snelleuitwisselingtussenmensenzondernadenken:tiktaktiktak- Veel‘jamaar’(allesvóórhetwoordje‘maar’islegelucht)of‘metallerespect’- Uitdagendewantrouwendetaal:“O,jaenwaaromhebbenjullieonstoenaangevallen?”- Twijfellozeabsolutetaal:“Hetistochlogischdat…”,“Iederverstandigmensvindt”- EenwellesnietespatroonNietiedereenpraatopdezelfdemanier.Deeenheeftmeeremotioneeltaalgebruikdandeander.Emotionelemensenwordensomsals‘agressief’ervarenterwijlzedatnietzijn.Blijfopdeinhoudlettenenleguitdatsommigemensenmeerlevenvanuithunemotiesendatanderenmeerafstandnement.o.v.hunemoties.Realiseerjedatbetrokkenheid,herkenning,ontkenningvanpijntotheftigereactieskanleiden.


9. Het ‘ABCD’ van praten over radicalisering met jongeren Isdezejongereaanhetradicaliseren?Ishetiemanddiewiluitreizen?DeABCD-methodehelptjeomhetgesprekaantegaan.

Deleerling(m/v)zegt:“IkzouookwillenmeevechteninSyrië…”of“WatISISdoetisbestgoed”Misschienbenjegeneigdomtezeggen:Datishetstomstewatjekandoen.Jevergooitjetoekomst.Jeweetnietwatjezegt.Alsjedatechtmeentbelikjeouders/depolitie.

Begrijpelijkdatjezoreageert.Maarhetisnieteffectief:deleerlingzalnietmeernaarjeluisterenenjebrengtgeendenkprocesopgang.

Pratenoverstrijdenvoorreligie?Ditwerktdusniet:afkeuren,ertegeningaan,belachelijkmaken,nietserieusnemen,onkundigweerleggen,belerendzijn,vergelijkenmetsituatiesuithetverleden,kwaadworden,overtuigenenwaarschuwen.Heteffectdaarvanisdatdejongeregaatverharden,zichingaatgraven.

UitervaringblijktdatjemetdeABCDmethodemeerkanshebtjedoeltebereiken,namelijkeendenkprocesopgangbrengen.IngesprekEenjongeredieovertuigdisvanradicaalgedachtegoed,islastigtebeïnvloeden.Maaronderschatjeinvloedalsbetrokkendocent(mentor)niet.Eeneffectievemanierommetdejongereingesprektegaanisde‘judostijl’.Datis‘meebuigendombuigen’.WenoemenhetdeABCD-methode:

A=AfstemmenenAansluitenB=Bezorgdheidtonen,BindingversterkenC=Confronteren,ContrainformatiegevenD=Doelheroverwegen,Doorgaanopzinvolpad

AAfstemmen,aansluitenOmcontacttekrijgenishetbelangrijkomaantesluitenbijdejongere.Laatmerkendatjeluistert.Laatmerkendatjewiltwetenwaterinhem/haarleeft.Reageerrustig,ookalsje‘heftige’uitsprakenhoort.Zoekhetwaardevolleindevisievandejongere,wathetvoorhem/haarbetekent.Jedoetdatbijvoorbeeldzo:Ikziedatjejegeloofserieusneemt…Ikwaardeerhetdatjeveeloverhebtvoorjegeloof…IkkanmevoorstellendatjehetvreselijkvindtdaterzoveelmensenlijdenWatgoeddatjenietalleenmaarvoorjezelfleeft…Ikziedatjeeenserieuslevenwiltleiden…Vraagzonderteoordelendoortotjebegrijptwatdejongerebeweegt.Jewiltalshetware‘doordeogen’vandejongerekijken.Ikwiljegraagbegrijpen,vertelme,hoekomthetdatjedatzegt…Ikbegrijphetnognietgoed,watbedoeljemet…Watbetekentjegeloofvoorjou?Kanjemedatuitleggen?BBezorgdheiduiten,bindingversterkenAlsbetrokkenvolwasseneishetbelangrijkdatdejongerevoeltdatjijomhem/haargeeftendathij/zijerbijhoort.Jetoontjebezorgdheidbijvoorbeeldzo:Ikwilgraagdatjevolgendjaarjediplomahaalt…Ikzaljemissenalsjewegbent…Ikmaakmezorgenoverjetoekomst…


Ikkenjeouders,jemoederzalvreselijkongerustzijnals…Ikmaakmeerzorgenoverdatjegeengoedebeslissingzalnemen…Ikzouhetheelergvindenalsjouietsoverkomt…CContra-informatiegeven,confronterenJekomtpasbijC.alsdejongerejoudieruimtegeeftinhetgesprek.HetisdeCvancontra1-informatiegevenenconfronterenmetonjuisthedeninderadicaledenkbeelden.Jekuntalleenmetcontra-informatiekomenalsjeAansluitingenBindinghebt.Deonderstaandecontra-informatieiswaar.Hetisgebaseerdopfeiten.Hetkomtvanmensenuitdestrijdgebiedenmetdezeervaringenenmensendieuitextremistischeorganisatiesgestaptzijn.Erzijnjongerendieerheelgraaguitwillenmaardatnietkunnen.Bepaalwelkecontra-informatievoordeleerlinggoedisomteweten.Jeverteltdituitbetrokkenheid.Jezegtbijvoorbeeld“Hetisbelangrijkdatjijditookweet”:- Eendeelvandemensenwaarjijjebijaanwiltsluitenisnauwelijksgemotiveerddoorhetgeloof.Ze

hebbenruziethuis,opschoollukthetniet,zehebbenschulden,ofzehebbeneenstrafbladenzewillenontsnappenaanaldieellende.Zezoekenstructuurofeengroepombijtehoren.

- Strijdersgaansomsalleenvoorhetavontuur.Zezoekendekick.Erzijnookmensendievannaturewreedzijnengraagverkrachten,kwellenenmoordenomdatzesadistzijn.

- Watzevanjevragenisdatjezelfnietmeernadenkt.Aljevragenkunjevoorleggenaangeleerden,diewetendeantwoorden.Ditishoezewerken,zeontnemenjezojeeigentalentenenkracht.

- HebjijdeMarokkaanseroots?JekrijgtproblemenalsjeooitnognaarMarokkowilt.EenverdenkingvanbandenmetradicaleorganisatieskanertoeleidendatjeMarokkonietmeerinmag.

- Jedenktwaarschijnlijkdatjevoordeislamgaatvechten.Demeestemensendiegedoodwordenvoordiestrijdzijnóókmoslims,gewonelievevadersenmoeders.

- DenkjedatdeSyriërs,diezolijdenonderhetregiemvanAssadblijzijndatjijkomt?Datisnietzo.Zevindenhetverschrikkelijk.Zelfvluchtenzijhunlanduit.

- Benjevrouw?Vrouwenenmeisjeswordendoor‘strijders’alsprostituégebruikt.Opdiemaniermagje'destrijderssteunen'.Alszegenoegvanjehebben,wordjeaaneenanderestrijderweggegevenofuitgeleend.Alsjedaartegenprotesteert,zeggenzedatjegeloofnietsterkgenoegis.

- Wileen‘strijder’metjetrouwen?Hetkanzijndatjedetweedevrouwvaniemandwordt.Datzeggenzeernietbijalszejetenhuwelijkvragen!

- Alsvrouwalleenkanjegeenstapzettenzondereenman.Jekuntnooitmeeralleenweg.- Instrijdgebiedenmoetjejetelefooninleverenenkrijgtdiealleenterugalsjedoetwatzijzeggen.Je

moettegenjeeigenvriendenenvriendinnenliegenoverhoehetdaaris.- DenkjedatjeterugkangaannaarNederlandalsjehetdaarnietmeerleukvindt?Zelatenjeniet

gaan.Zehebbenjepaspoortendusallemacht.Somswordenjeoudersafgeperstomlosgeldvoorjetebetalen.

- Deechtetopvandeorganisatiewaarjevoorgaatwerkeniszelfvooralopmachtuit.- Benjeeenbekeerling?Danvertrouwenzejevaakniet.Naverloopvantijdmerkje:jewordtals

bekeerlingnietserieusgenomen,jezulternooitbijhoren.Jewordtachterjeruguitgelachen.- Opinternetis90%vanalleislaminformatiesalafistischeneendeeldaarvanisgewelddadig.Jekrijgt

viainternetgeengoedbeeldvandewijsheidvandeislam.- Jekrijgtvandeorganisatiemogelijkhetadviesomnietmeernaarjeouders,familieenschoolte

luisteren,omhennietmeertegeloven.Zezullenjemisschienookvoorzo’ngesprekalswijnuhebbenwaarschuwen.Datisdemanierwaaropjongeren‘geronseld’worden.Deorganisatiekanjeuiteindelijkalleslatendoen,ookmoordenplegenbijvoorbeeld.

DDoelheroverwegen,doorgaanopeenzinvolpadHelpdejongereomzijn/haartalentennuttigintezettenvoordeidealen.Erzijnzoveelmeergoedemanierenomeenbijdrageteleveren.Gahetgesprekhieroveraanzodatdejongerezelfookalternatievenziet.Jekuntookopeenanderemanierbelangrijkzijnvoorjegeloof:- Weeseengoedvoorbeeldvoorjeomgeving.Danzietiedereendatislamvredeenwaardigheid

betekent.

1 Contra-informatie wordt ook wel ‘counter narrative’ genoemd, het tegen-geluid


- Gadeislambestuderen:bestudeerallestromingenvandeislam.Jekuntdaneenvoorbeeldzijnvooranderejongemoslims.Onderzoekgrondigwaarjouwspecifieketalentenhetbestebijdragenaandeidealewereld.

- Haaleenschooldiplomaengaals(arts,bouwkundige,leraar,psycholoog,bouwvakker,boer)werkenineenvandielandenalsdieovervijfjaarweeropgebouwdworden.

Voordatjeingesprekgaatnogevendit:- Kiesvoorhetgesprekeenmomentwaaropjijjeoprechtenrustigvoelt.Dejongerenmoetvoelen

datjehetbestemethem/haarvoorhebt.- Maakduidelijkdatjebenieuwdbentnaarzijn/haarovertuigingenstandpunten.“Ikwilgraagweten

hoejijdaaroverdenkt”.- Hetgaaternietomdatjedeandergaatovertuigendathij/zijandersmoetdenken.- Houdterrekeningmeedatjewoorden-ogenschijnlijk-nietsuithalen.Hetkanzijndatje

bezorgdheidpaslatereffectheeft:bijvoorbeeldomdatdejongerejouwargumenteninzettegen‘vrienden’diedrukuitoefenen.

- Jemaakteventueelsluimerendetwijfelswakker.Stoerdoen.Meendedejongerehetwelecht?DoorhetABCD-gesprekkrijgjeeenbeeldvandedenkwereldvandeleerling.Misschienblijktdaardoordatergeenserieuzezorgmeeris.Jongerenzeggen“IkwilnaarSyrië”omstoertedoen.Zetonenzogenaamdesympathiemetterreurorganisatiesomjou‘teshockeren’.Weesdanterughoudendmetserieuzereactieszoals“watgoeddatjejegeloofbelangrijkvindt”.Dejongeregaatandersdeeigenoppervlakkigeuitspraakmisschienopeensdiepserieusnemen…TeverheenvooreengesprekHetisvoorgekomendatjongereniedereenwistenteovertuigendatzenietwegzoudengaan...entochuitgereisdzijnnaarSyrië.Dezejongerenwistenwatzetegenhunouders,docentenendepolitiemoestenzeggen.Erzijnlijstjesmettipsgevondenomouders,schoolenpolitietebedriegenenongeziendegrensovertekomen.Alsjongerendatsoortdingenkunnendoen,danhelptpratenvaaknietmeer.PratenoverradicaliseringBespreekdeproblematiekvanradicalisering,uitreizenenterreurindeklas.Vraagnaardemeningvandejongeren.Vraagnaarwatzijnzoudendoenalsiemanddiezijnkennenradicaliseert,sympathiekdenktoverISofwiluitreizen.Vriendenenklasgenotenwetenvaakheelveeloverelkaar.Voorschoolishetverschrikkelijkalseenleerlinguitreistnaareenoorlogsgebied.Ofsteljeeensvoordatiemandvanschooleenaanslagpleegt(daarofhier).Doorbetrokkenheidtetonenenmetdeklasingesprektegaanoverhetonderwerpisdekansgroterdatjeietshoortalseenklasgenootwerkelijkzouradicaliseren.Bovendienhelpjeeendenkprocesopgangtebrengenbijdeleerlingen,overbijvoorbeeld:- Jekuntradicaalzijnendenkenmetofzonderhetgebruikvangeweldtesteunen.- Hoeweetjeofinformatiediejehoortwaaris,hoekrijgjemediawijsheid?- Ishetverraadomtepratenoverwatjeweetvaneenander,ofjuistjeverantwoordelijkheid?Ishet

klikken?


10. Boeken over cultuur Algemeen:Cultuurverschillen,communicatieenintercultureelmanagementG.Hofstede Allemaalandersdenkenden,2005.J.Kramer Andersisnormaal,2009E.Kloek Vrouwdeshuizes,eencultuurgeschiedenisvandeHollandsehuisvrouw,2009G.Mak ToenGodverdweenuitJorwerd,2005.D.Pinto Interculturelecommunicatie;Conflicthantering,2002NederlandersH.Kaldenbach Doemaargewoon,99tipsvoorhetomgaanmetNederlanders,2008C.White&L.Boucke TheUndutchables:leveninHolland,2003AntillianenH.vanHulst Morgenbloeitdediabaas,1997L.Sansone LasiBoto,debootgemist,1990L.Sansone Hangenbovendeocean,Schitterenindeschaduw,1992M.vanSan Stelenofsteken,1998.Ph.vanWijkea Ikbengeenslechtejongen,ikdoealleenslechtedingen,2003Roma/Sinti/Gitanes/woonwagenbewoners/kampersS.Khonraad Woonwagenbewoners.Burgersineenrisicomaatschappij,2000M.Lakatos Berooktebeelden,autobiografischboekHongaarseRoma,1982M.Meester Slaeenspijkerinmijnhart,RoemeenseRoma,2007F.Vos Blauweharen,zwarteogen,interviewsmetberoemdeRoma,2008H.Soliee.a. Aanpakmulti-problematiekbijgezinnenmeteenRoma-achtergrond,2013M.Walsh Zigeunerkind,verhaalvanRoma-jongendieuitdefamilievlucht,2011MarokkanenK.Arib Couscousopzondag,2009P.AnderssonToussaint Staatssecretarisofseriecrimineel.HetsmallepadvandeMarokkaan,2009K.Beekman Marokkovoorbeginners,2007.H.Werdmölder Marokkaanselieverdjes,2005.TurkenOğuzAtay Hetleveninstukken,uit1972,vertaaldinNL2011IrfanOrga AandeoeversvandeBosporus,heruitgave2007Jeugd,jongeren,cultuurT.Anbeek Vast,jongecrimineelineengesloteninrichting(straatcultuur),2009L.Bing Gangs,jeugdbendesinLosAngeles,1992Shakur MonsterKody:autobiografievandeleidervandecrips-ganginLosAngeles,1993H.Chidi,J.Limburg Samendestraatop,samenwerkingjongerenwerkenwijkagenten,2010A.Chrifi Hetsuccesligtopstraat,succeshandboekvoorMarokkanen,2004J.D.deJong Kapotmoeilijk,2007.H.Kaldenbach Kortelontjes,omgaanmetjongerenindeklas,2016N.Teeuwen Verraderlijkgewoon,lichtverstandelijkgehandicaptejongerenenstrafrecht,2012Arabieren,IslamM.Zeegers WijzijnArabieren(Syrië),2013J.Luyendijk Eentipjevandesluier.Islamvoorbeginners,2001.J.Luyendijk Eengoedemanslaatsomszijnvrouw(Egypte,islam),2005.H.Bouazza Deakkerendemantel,2015IranE.Blankevoort Stiekemkanhieralles,2007AfrikaH.Berhane Hetliedvandenachtegaal,(Eritrea),2010W.Dirie Mijnwoestijn,(Somalie),2007D.Eggers WatisdeWat(ZuidSoedan),2009


K.Lindijer EenkraalinNairobi,1995D.v.Reybrouck Congo,2010Vluchtelingen,AzielzoekersR.AlGalidi Hoeiktalentvoorhetlevenkreeg,2016P.Kingsley DeNieuweOdyssee,HetverhaalvandeEuropesevluchtelingencrisis,2016 Gelijkwaardigheid,racismeM.Eltahawy Hoofddoekenmaagdenvlies.WaaromhetMiddenOosteneenseksuelerevolutie nodigheeft,2015R.Felgata IloveMo,hetMarokkaansemannenalfabetvanAlitotZaki,2015A.Nzume Hallowittemensen,2017N.Tahir Degesluierdevrijheid,2015G.Wekker Witteonschuld,2017OnderwijsL.Elderling CultuurenOpvoeding,2008A.vanKeulen Vanalleswatmeenemen(opvoeden),2002. B.Letschert-Grabbe Dennis,deschrikvandeschool,2008H.Kaldenbach Machomannetjes,2011EereneerwraakE.Gezik Eer,identiteitenmoord,2002R.Ermerse.a. WerkboekEergerelateerdGeweld,2010R.vanderZee Eenmeisjevoordagennacht.Marokkaansedieafrekentmethaarjeugd,2010GezondheidszorgC.Seelemane.a. Eenartsvandewereld,entnischediversiteitindemedischepraktijk,2005KitlynTjinADjiee.a. Beschermjassen,transculturelehulpaanfamilies,2010 Fictie/reisverhalenKhaledHosseini Devliegeraar&Duizendschitterendezonnen(Afghanistan),2006RyszardKapuscinsky Ebbenhout.(Afrika),2001.AnilRamdas Zonderliefdevaltbestteleven(India),2004.MensenhandelH.Werson Defatalefuik.Verhalenvanexpertmensenhandel,2012RadicaliseringP.Pouw Salaam.Eenjaaronderorhtodoxemoslim,2008K.Roex LevenalsdeprofeetinNederland.Overdesalafi-bewegingendemocratie,2013R.v.ReybrouckenT.d’AnsembourgVredekunjeleren,2017D.Weggemans,enB.deGraaf,B.A.Nadevrijlating,2015Mailaanvullingen/opmerkingen:[email protected]

OntwikkelinginhoudDedeskundigheidindezereaderismedegebaseerdopkennisvan:HalaHumida,SuyhendeRijk,MariaKoleva,

AmarelAjjouri,RobErmers,HayatChidienGloriaKeukens.

Reader Interculturele Professionaliteit - congres-content.nl · • Mensen snappen hun eigen...

Documents

Transcript of Reader Interculturele Professionaliteit - congres-content.nl · • Mensen snappen hun eigen...