Rapport Deloitte Revolutionaire Evolutie

Revolutionaire Evolutie

Amstelveen, 23 februari 2010

Breedband in Nederland

© 2010 Deloitte Touche Tohmatsu

Inleiding analyse Nederlandse breedbandinfrastructuur 2

Samenvatting 6

1. Huidige staat Nederlandse breedbandinfrastructuur 8

2. Succesfactoren 15

3. Toekomstvastheid Nederlandse breedbandinfrastructuur 24

Appendices 33

Inhoudsopgave

1 3112611020 NLkabel - Analyse Nederlandse breedbandinfrastructuur\VO\RG\TvL\EB


NLkabel wil input leveren aan de discussie over de verdere uitrol van

breedbandnetwerken


Situatie

• Het Ministerie van Economische Zaken (EZ) heeft een

Taskforce aangesteld die gaat onderzoeken hoe

verdere uitrol van breedbandnetwerken kan worden

gestimuleerd

• De EZ Taskforce moet 1 maart 2010 met zijn advies

komen

• NLkabel, de vereniging van Nederlandse

kabelbedrijven, wil input leveren aan de EZ Taskforce

zodat deze tot een gegrond advies kan komen

• NLkabel heeft daarom behoefte aan een objectief,

herleidbaar en verifieerbaar rapport dat gebruikt kan

worden door de Taskforce van EZ

Vraag

• Wat is de staat van de Nederlandse

breedbandinfrastructuur (ook t.o.v. andere landen), wat

ligt hieraan ten grondslag en is deze infrastructuur

toereikend voor de toekomst?

• Hiervoor zullen de volgende subvragen beantwoord

moeten worden:

– Wat is de huidige staat van de Nederlandse

breedbandinfrastructuur en hoe verhoudt zich die

tot andere landen?

– Wat zijn de (succes)factoren geweest die hebben

bijgedragen aan de huidige stand van zaken?

– Wat zijn de verwachtingen met betrekking tot

toekomstig gebruik? Wat is de verwachting van de

leverbare capaciteit per infrastructuur?


Afkortingen


ADSL Asymmetric digital subscriber line

AON Active optical network

BB Breedband

CAGR Compound annual growth rate

DL Downlink

DOCSIS Data over cable service interface specification

DSL Digital subscriber line

DVB-C Digital video broadcasting - cable

EDGE Enhanced data rates for GSM evolution

ETTH Ethernet to the home

FTTB Fibre to the building

FTTC Fibre to the cabinet

FTTH Fibre to the home

Gbps Gigabits per seconde

GSM Global system for mobile communications

GPRS General packet radio service

HDTV High-definition televisie

HFC Hybrid fibre coax

HH Huishoudens

HSPA High-speed packet access

HSPA+ Evolved HSPA

ISDN Integrated services digital network

LTE Long Term Evolution

Mbps Megabits per seconde

MNO Mobile network operator

OESO Organisation for economic co-operation

and development

PON Passive optical network

PP&E Property, plant & equipment

RFoG Radio frequency over glass

SDV Switched digital video

Tbps Terabits per seconde

UL Uplink

UMTS Universal mobile telephony system

VDSL Very-high-bitrate digital subscriber line

VOD Video on demand


Bronnen


AIT

Alcatel

Amsterdam: Slagkracht door Glas

Berkman: FCC Next Generation Connectivity 2009

Breedbandnota 2002

CBS

Cisco Visual Networking Index: Forecast and Methodology,

2008–2013

Datamonitor

De Digitale Delta (2000)

De glazen Maas; Rotterdam, stad van de kansen

Ericsson white paper: HSPA, the undisputed choice for

mobile broadband

Federal Statistical Office Zwitserland

Forrester

Gartner

Handreiking „goed op weg met breedband‟ en openbare brief

OPTA/Nma in reactie daarop

ICT Agenda 2004

ICT Agenda 2008-2011

Ikanos

Internode Systems

Jaarverslag EZ 2008

Jaarverslagen: UPC, Ziggo, KPN, T-Mobile, Vodafone

Kabel en Consument (2000)

Motorola

NEC

Ofcom

Onesource

OPTA

OPTA jaarverslagen

PCM Providertest 07

Rijksbrede ICT Agenda 2006-2007

Solon

Telecom Time

Telecompaper

TeleGeography‟s Global Bandwidth Forecast Service

Test Consumentenbond Jan 2010

TNO

Tweede Kabelnota (2000)

UN-Habitat: Urban indicators

Verdrag van Lissabon

Websites van bedrijven: UPC, Ziggo, KPN, T-Mobile,

Vodafone

Visie Mobiele Communicatie NFO 29-10-2009

Wikipedia

World Bank: World Development Indicators Database

www.dvb.org

www.speedtest.net



Samenvatting 6




Appendices 33

Inhoudsopgave



Samenvatting

Uitstekende breedband infrastructuur in NL kan toekomstige vraag goed aan

6

Samenvatting Observaties

• Nederland heeft in

vergelijking met

andere landen een

zeer goede

breedband

infrastructuur

• Nederland behoort al jaren tot de wereldtop op het gebied van breedbandpenetratie en snelheden

• Dit is te danken aan een veelheid van breedbandinfrastructuren zoals kabel-, glasvezel-, DSL- en

mobiele netwerken met hoge dekkingsgraden

• Aangeboden snelheden op de vaste netten zijn aanzienlijk waarbij op dit moment kabel de snelste

commercieel beschikbare verbinding kan leveren

• DSL is op dit moment dominant met 60% marktaandeel

• In het kabel en het DSL netwerk bestaan end-to-end verbindingen voor het merendeel uit glasvezel

waarbij alleen het laatste stuk coax of koper is

• Succes is te

verklaren door

welvaart,

oppervlakte van het

land en de

aanwezigheid van

verscheidene

concurrerende

infrastructuren

(kabel en Telecom)

• De hoogte van breedbandpenetratie is gecorreleerd met het welvaartsniveau en de oppervlakte van

een land: hoe rijker en kleiner hoe hoger; ook landen waarvan de bevolking toegang heeft tot

concurrerende breedband infrastructuren zijn sterker ontwikkeld qua penetratie

• Nederland heeft alle succesfactoren voor hoge breedbandpenetratie: het is een klein, rijk land met een

concurrerende markt en infrastructuren

• Gezonde concurrentieverhoudingen in de Nederlandse markt blijken uit snelheid- en prijsontwikkeling

van de afgelopen jaren en forse investeringen in infrastructuur door de grootste partijen

• De „unbundling‟ van de DSL „last mile‟ heeft ook bijgedragen op korte termijn, maar KPN heeft

inmiddels het merendeel van de markt in handen

• Voor bedrijven die diensten leveren over het internet – het snelst groeiende marktsegment – is het

internet een open infrastructuur

• Nederlandse

breedband

infrastructuur is

goed toegerust

voor toekomstige

vraag naar snelle

verbindingen

• Op dit moment kan de commercieel beschikbare snelheid de maximale vraag ruimschoots aan

• Vraag naar capaciteit zal hard blijven toenemen met een geschatte 40% per jaar

• Per huishouden ligt het maximale breedband gebruik tussen 46 – 74 Mbps in 2013, ruim onder de nu

al commercieel beschikbare snelheden

• Behoefte aan uploadsnelheid in 2013 ligt hier aanzienlijk onder en is in lijn met huidige verhoudingen

tussen down- en uploadsnelheden

• Aan de aanbodkant ontwikkelen snelheden voor alle technologieën zich al jaren exponentieel en de

• verwachting is dat dit zal aanhouden

• In de toekomst kan dus in de vraag naar capaciteit ruimschoots worden voldaan waarbij een derde

breedbandinfrastructuur, mobiel, in opkomst is

3112611020 NLkabel - Analyse Nederlandse breedbandinfrastructuur\VO\RG\TvL\EB



Samenvatting 6




Appendices 33

Inhoudsopgave



Nederland behoort al jaren tot de wereldtop op het gebied van

breedbandpenetratie


0

5

10

15

20

25

30

35

40

2008-

Q4

2007-

Q4

2006-

Q4

2005-

Q4

2004-

Q4

2003-

Q4

2002-

Q4

2001-

Q4

Bre

ed

ba

nd

pen

etr

ati

e

Bron: OESO

# BB aansluitingen per 100 inwoners

Nederland

OESO

IJsland

Zwitserland

Noorwegen

Denemarken

Zuid-Korea


Ook qua gerealiseerde snelheden en latentie scoort Nederland hoog

Top landen op basis van de Oxford-Ovieto Broadband Quality Score (BQS)


0 10 20 30 40 50 60 70

VS

Tsjechië

Zwitserland

Roemenië

Nederland

Letland

Bulgarije

Litouwen

Zweden

Zuid-Korea

Japan

Denemarken

Noorwegen

Frankrijk

Slowakije

Finland 2008 BQS

2009 BQS

Bron: Oxford - Ovieto Global Broadband Quality Study, September 2009

Noot: Latentie is de tijd waarin een pakketje van bron naar bestemming komt (van belang bij VoIP e.d.)

• De Broadband Quality Score (BQS) wordt

berekend aan de hand van genormaliseerde

waarden van drie criteria:

– Downloadsnelheid

– Uploadsnelheid

– Latentie

• Deze drie factoren zijn middels

wegingsfactoren afgemeten tegen de

vereisten van hedendaagse en toekomstige

(3-5 jaar) applicaties

• De BQS is berekend aan de hand van 24

miljoen snelheidstesten op www.speednet.org

(Ookla)


Kabel DSL FTTH Mobiel

Dekkings-

percentage

~95% 98%* 40 lokale projecten ~97% buitenshuis

Homes passed UPC: 2,8m

Ziggo: 4,0m

KPN: 7,3m KPN/Reggefiber:350k N.v.t.

Aansluitingen

(Q3 ’09)

UPC: 708k BB

Ziggo: 1,4 m

Zeelandnet: 82k

KPN**: 2,3m BB

Tele2: 376k

Online: 298k

KPN/Reggefiber:

175k***

Totaal aantal

abonnementen (incl.

spraak)

Vodafone: 5,0m

T-Mobile: 6,0m

KPN: 10,3m

Dit is te danken aan een veelheid van breedbandinfrastructuren zoals kabel-,

glasvezel-, DSL- en mobiele netwerken met hoge dekkingsgraden


Bron: Jaarverslagen, Telecompaper, OESO

*OESO

** Internet van KPN, Het Net, XS4All, Overig KPN

***Telecompaper

Huidige staat breedbandinfrastructuur

Ziggo

UPC

KPN

Zeelandnet

Vodafone

T-Mobile

FTTH

Overig/geen dekking

Cogas


Aangeboden snelheden op de vaste netten zijn aanzienlijk waarbij op dit

moment kabel de snelste commercieel beschikbare verbinding kan leveren


Maximum downloadsnelheid huidige producten*

7714

100

6060

2020

30

20

120120

0

20

40

60

80

100

120

KPN

"Snel

mobiel

internet"

Onsnet

Nuenen

Tele2

"Fiber-

Speed"

Ziggo

"Alles-in-

1 Extra"**

UPC

"Fiber-

Power

120"

KPN

ADSL

"Internet

Premium"

KPN

VDSL

(FTTC)

"Gold"

Alice

"Easy"

XS4all

"ADSL

basic"

Vodafone

"Zorge-

loos"

T-Mobile

"Laptop

executive"

KPN

"Gold"***

* Producten voor consumenten, dd jan 2010 ** Nog beperkt verkrijgbaar op deze snelheid

*** KPN heeft aangegeven dat het streven is dit naar 100Mbps te verhogen in 2010 Q2

Bron: websites bedrijven

Mbps

Kabel DSL MobielFTTH


DSL is op dit moment dominant met 60% marktaandeel


15

12

9

7

54

3

0

5

10

15

20

25

30

35

40

35

21

13

34

2001-

Dec

2004-

Dec

20

11

19

2005-

Dec

13

2003-

Dec

2006-

Dec

7

10

32

1214

9

2017

12

2002-

Dec

25

29

16

23

22

14

2008-

Dec

36

22

13

36

21

14

2007-

Dec

Overig37

DSL

Kabel

FTTH

Ontwikkeling aansluitingen per technologie

CAGR

’05-’07 ’07-’09

Bron: CBS, Telecompaper

Noot: Data t/m 2008 is afkomstig van het CBS; 2009 data is gebaseerd op Telecompaper; CAGR

‟05-‟07 is berekend van Dec ‟04-Dec „07; CAGR ‟07-‟09 is berekend van Q2 „07 tot Q2 „09

Bre

ed

ban

d p

en

etr

ati

e

(# B

B a

an

slu

itin

gen

per

10

0 in

wo

ners

)

21%

n/a

3,5%

41%

Marktaandeel

Q2 ‘09

37,9%

2,4%

21% 4%59,7%

2009-

Jun


In het kabel en het DSL netwerk bestaan end-to-end verbindingen voor het

merendeel uit glasvezel waarbij alleen het laatste stuk coax of koper is


ADSL

FTTHGlasvezel

Verglazing per breedband infrastructuur

Glasvezel

Koper ~3000-5000m

Glasvezel

Kabel

Coax <300m

Groepsversterker

/ Eindversterker

/ Verdeler

Glasvezel

Koper of Kabel

Glasvezel

Wijkcentrale

Glasnode/straatkast

Mate van

verglazing

VDSL

(FTTC)

Koper <1500m

Glasvezel



Samenvatting 6




Appendices 33

Inhoudsopgave



De hoogte van breedbandpenetratie is gecorreleerd met het welvaartsniveau

en oppervlakte van een land: hoe rijker en kleiner hoe hoger


0

5

10

15

20

25

30

35

40

80604020 1000

Zuid-KoreaNoorwegen

Portugal Griekenland

Nieuw-Zeeland

Groot Brittanië

Slowakije

Zweden

Australie

Japan

Belgie

Turkije

Zwitserland

Mexico

Denemarken

VS

Polen

Nederland

Q2 2009

Bre

ed

ban

d p

en

etr

ati

e p

er

10

0 in

wo

ners

(%

)

Breedbandpenetratie versus BNP

0

5

10

15

20

25

30

35

40

5103401700

Noorwegen

Italië

Griekenland

Zwitserland

Groot Brittanië

Japan

Duitsland

Spanje

Zuid-Korea

Luxemburg

IJsland

Denemarken

Belgie

Nederland

Breedbandpenetratie versus oppervlakte

Bre

ed

ban

d p

en

etr

ati

e p

er

10

0 in

wo

ners

(%

)

Oppervlakte (km² x1000)BNP (USD x1000)

Bron: UN-Habitat, OESO, World Bank: World Development Indicators Database

Q2 2009


Ook landen waarvan de bevolking toegang heeft tot concurrerende

breedband infrastructuren zijn sterker ontwikkeld qua penetratie


0

5

10

15

20

25

30

35

40

0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100

Finland

Spanje

Zweden

Denemarken

België

Nederland

SlowakijePolen

Oostenrijk

Griekenland

Italië

Ierland

Tsjechië

Frankrijk

IJsland

Zwitserland

Japan

Zuid-KoreaNoorwegen

Bron: OESO, Federal Statistical Office Zwitserland

Bre

ed

ban

d p

en

etr

ati

e p

er

10

0 in

wo

ners

(%

)

Q2 2009

% van de huishoudens met toegang tot ten minste twee vaste

breedbandinfrastructuren (’08)

Breedbandpenetratie versus toegang tot ten minste 2 vaste BB infrastructuren


Toplanden op breedbandgebied passen in dit beeld, met uitzondering van

Zuid-Korea waar de overheid zwaar heeft geïnvesteerd in breedband


Denemarken

• Klein, rijk land met hoge toegang tot twee alternatieve infrastructuren

• Zware concurrentie tussen een paar grote marktspelers die allen een mix van zowel koper/DSL als

kabelinfrastructuur hebben gekocht

• Geen overheidsinvesteringen in infrastructuur

• Regulator stuurt op open model en concurrentie met lage drempels voor nieuwe toetreders en dwingt

lage wholesale tarieven af

Zwitserland

• Klein, rijk land met hoge toegang tot twee alternatieve infrastructuren

• Zware concurrentie tussen traditionele kabel- en DSL aanbieders

• Geen overheidsinvesteringen in infrastructuur

• Overheid heeft vooral gestuurd op concurrentie tussen infrastructuren

• Late openstelling van „local loop‟, pas in 2007 afgedwongen

• Impact door overheid afgedwongen openstelling van het DSL netwerk in 2007 lijkt gering:

breedbandontwikkeling was al succesvol voor openstelling

Zuid-Korea

• Penetratie en snelheden hoger dan verwacht in licht van welvaart van het land

• Toe te schrijven aan zware overheidsfocus op ICT ontwikkeling waarin vraag wordt gestimuleerd en

concurrentie tussen drie infrastructuren wordt bevorderd

• Hoge overheidsinvesteringen: bijvoorbeeld $24 miljard geïnvesteerd in aansluiting scholen en

overheidgebouwen en $70 miljard lage rente leningen verstrekt aan marktpartijen

• Zoals de figuur op slide 8 laat zien heeft massale overheidsinvestering maar een paar jaar voorsprong

opgeleverd aangezien in 2006 Zuid-Korea ingehaald is door Nederland en Denemarken

Bron: Berkman, Deloitte analyse


Nederland heeft alle succesfactoren voor hoge breedbandpenetratie: het is

een klein, rijk land met een concurrerende markt en infrastructuren


ReguleringConcurrentie

• Nederland is een klein, rijk land

• Nederland is bovendien een innovatieve

kenniseconomie met relatief grote vraag naar

breedbanddiensten

• In Nederland lagen er twee

netwerken (kabel en telecom) die

geschikt bleken te zijn voor

breedband technologieën

• Beide hadden al een grote dekking

vóór de ontwikkeling van breedband

internet

• Dit heeft geleid tot een strijd tussen

infrastructuren op prijs en snelheid

• De liberalisering van de telecom markt in 1996

heeft in belangrijke mate bijgedragen aan het

huidige succes van Nederland

• DSL „Local loop‟ unbundling (2002) is ook van

belang geweest, maar lijkt niet doorslag-

gevend in landen met concurrentie tussen

twee infrastructuren (zie bijv. Zwitserland waar

unbundling pas plaatsvond in 2007)

• Actief stimuleringsbeleid heeft geleid tot lokale

FTTH projecten, maar (beperkte)

marktbehoefte en ver ontwikkelde kabel en

koper infrastructuur remt grootschalige uitrol

Nederlandse

breedband

infrastructuur

Geografie en

welvaart

1

2 3

Bron: Berkman, Deloitte analyse


Gezonde concurrentieverhoudingen in de Nederlandse markt blijken uit

snelheid- en prijsontwikkeling van de afgelopen jaren…


Ontwikkeling downloadsnelheid Prijsontwikkeling € p/m abonnement 4 Mbps**

Bron: internet sites aanbieders, OPTA, PCM onderzoek „07

*Ziggo voor 2008: Multikabel, @Home, Casema

**Indien niet exact 4Mbps beschikbaar is de prijs van het dichtstbijzijnde abonnement geëxtrapoleerd

*** Tele2 biedt sinds 2007 minimaal 20MB. Prijs niet geëxtrapoleerd

2004 2005 2006 2007 2008 2009 2010

80

60

40

20

120

100

0

Do

nw

loa

dsn

elh

eid

(M

bp

s)

80

60

40

20

0

2010 Q120092008200720052004

Pri

js p

er

ma

an

d (

€)

KPN ADSL / XS4ALL

Tele2

KPN Glas

Ziggo*

UPC

XS4ALL

Tele2***

KPN Adsl

Ziggo

UPC


… en forse investeringen in infrastructuur door de grootste partijen

20

Bron: Company Info, jaarverslagen, Solon

* Investeringen voor wholesale & operations NL, omzet is KPN NL totaal

Investering per aanbieder(sgroep) 2008


Capex als percentage van de omzet (%)

6%

22%

5%

10%

15%

20%

25%

KPN*Kabelindustrie

• Gerapporteerde capex door kabelindustrie in

2008 bedragen €469m

• Gerapporteerde investeringen door KPN in

wholesale en operations in Nederland in 2008

bedragen €611m

€469m €611m


De ‘unbundling’ van de DSL ‘last mile’ heeft ook bijgedragen op korte

termijn, maar KPN heeft inmiddels het merendeel van de markt in handen


Bron: Telecompaper, TNO persberichten

* Overname Telfort betrof op dat moment alleen mobiele klanten

** Freeler, HCCNet, Demon en Cistron zijn overgenomen door KPN dochter XS4All

OprichtingOvername

door KPN

Aantal

overgenomen

abonnees

Telfort 1996 2005 2,4 m*

Tiscali 2000 2007 295.000

Freeler** 1999 2005 145.000

HCCNet** 1999 2005 75.000

Demon** 1996 2006 70.000

XS4All 1993 1998 50.000

SpeedlinQ 2002 2006 40.000

Cistron** 1995 2004 5.000

DSL Markt (Q3 2009) Overnames van DSL providers door KPN

Internet van KPN

XS4All

BBned

Het Net

Overige KPN

19%

Tele2

Online

8%

3Q2009

100%

34%

13%

11%

9%

6%

74%

KPN


Voor bedrijven die diensten leveren over het internet – het snelst groeiende

marktsegment – is het internet een open infrastructuur

22

$93B Verizon; -21%

$61B BellSouth; 3%

-6% -3% 0% 3% 6% 9%

Films en entertainment -3,7%

Software en

online diensten7,9%

IT consulting 2,3%

Halfgeleiders -2,5%

Technologie hardware

en apparatuur1,8%

Computer hardware 0,2%

Communicatie apparatuur 5,2%

Broadcasting en kabel TV 0,4%

Vaste lijn telecom -2,7%

Mobiele telecom 3,2%

2004 – 2012 CAGR marktomvang met voorbeeldbedrijven

Noot: Gecorrigeerd voor een gemiddelde mondiale inflatie van 3,6% in de periode 2004-2012

Bron: Onesource, Datamonitor

Ø = 3,5%

China Mobile

Vodafone

AT&T

Huawei

Cisco

Ericsson

Motorola

Google

Skype

Facebook

Microsoft

Apple

Intel

Samsung Electronics

STMicroelectronics

Texas Instruments

Mondiale ontwikkeling markt in het digitale ecosysteem


• Mate van openheid van de

breedbandinfrastructuur van een

land wordt vaak als een belangrijk

issue gezien

• Opgemerkt dient te worden in dat

verband dat voor bedrijven die

software en online diensten leveren

over het internet, zoals bijvoorbeeld

Google, Skype en Facebook, het

internet sowieso een open

infrastructuur is, dat wil zeggen dat

consumenten vrij toegang hebben

tot deze applicaties, ongeacht de

partij die toegang biedt (KPN, Ziggo

etc.)

• Het software en online diensten

segment is bovendien het snelst

groeiende van alle bedrijfstakken in

het digitale ecosysteem met jaar op

jaar groei van bijna 8%



Samenvatting 6




Appendices 33

Inhoudsopgave



Op dit moment kan de commercieel hoogst beschikbare snelheid de

maximale vraag ruimschoots aan


Ontwikkeling bandbreedte gebruik versus aanbod

Noot: Voor kabel geldt dat in het gebruik niet de TV diensten dienen te worden meegenomen, aangezien deze over DVB-C gaan en niet via IP. Voor de andere

technieken zoals DSL, FTTH en mobiel gaan deze diensten wel over IP

Bron: Deloitte analyse

Mbps

Downloadsnelheid

DSL 2010

Downloadsnelheid

kabel 2010

Email / WWW

VoIP

Gaming

IPTV: VOD

IPTV: SDTV

IPTV: HDTV

Video conferencing

P2P

0

10

20

30

40

50

60

70

80

90

100

110

120

20102009200820072006200520042003200220012000

TV diensten


Vraag naar capaciteit zal hard blijven toenemen met een geschatte 40% per

jaar, waarbij belangrijke groeifactoren file sharing en video via pc zijn


Voorspelling toename internetverkeer

Bron: Cisco Visual Networking Index: Forecast and Methodology, 2008–2013

35

30

25

20

15

10

0

+40%

Web/e-mail

File sharing

Internet gaming

Internet voice

5

Internet video via PC

Internet video via TV

Ambient video

2013

32

2012

25

2011

19

2010

13

2009

9

2008

6

Internet video conf

We

reld

wijd

in

tern

et

ve

rke

er

Ambient Video: nannycams, petcams, home security cams, en andere constante video streams

Internet Video via TV: gratis of betaal-TV of VoD via Internet afgespeeld op een TV d.m.v. een media box

Internet Video via PC: gratis of betaal-TV of VoD afgespeeld op een PC, zonder P2P video downloads

VoIP: inclusief verkeer van retail VoIP services en VoIP via PC, maar zonder wholesale VoIP transport

Video Communications: inclusief video telefonie via PC, webcam, en web-based video monitoring

Gaming: inclusief online gaming, console gaming via netwerk, en multiplayer virtual world gaming

P2P: inclusief peer-to-peer verkeer van alle bekende P2P systemen zoals BitTorrent, eDonkey, etc.

Web, Email, en Data: inclusief web, email, instant messaging, en overig data verkeer (exclusief file sharing)

90%

145%

62%

58%

13%

38%

24%

26%

CAGR

(‘08-’13)

Exabyte per maand


Per huishouden ligt het maximale breedband gebruik tussen 46 – 74 Mbps in

2013, ruim onder de nu al commercieel beschikbare snelheden


• Bandbreedtegebruik voor huishoudens met zeer hoog verbruik zou in 2013 op 74Mbps kunnen uitkomen - Let op: dit

betreft de benodigde snelheid in het (onwaarschijnlijke) geval dat alle toepassingen tegelijkertijd door een huishouden in

gebruik zijn

• Voor kabelabonnees is het gebruik minder aangezien TV diensten voor het merendeel over DVB-C (de kabel standaard)

gaan en niet via IP (het internet). Voor DSL, FTTH en mobiele abonnees gaan deze diensten wel over IP

• De nu commercieel beschikbare verbindingen (120 Mbps) kunnen gebruik opvangen en zelfs de op nog langere termijn

denkbare toepassingen als HD telepresence (24 Mbps) en real-time backup (2Mbps) kunnen ze aan

Maximaal bandbreedte gebruik (download) per huishouden (2010 versus 2013)

Mbps

Opmerkingen

120

31

20

30

60

90

120

IPTV:

HDTV

24

12

12

IPTV:

SDTV

4

IPTV:

VOD

Applicaties

excl. TV

15

96

Video

conf.

74

Compleet

hh

40

34

Extra

HDTV

24

12

12

Extra

SDTV

4

Alle

aplicaties

46

26

20

4

VoIPGaming

4

P2P

4

Email /

WWW

Kabel

aanbod

2010

Nu leverbaar (2010)

Maximaal huidig gebruik (2010)

Additioneel toekomstig gebruik (2013)

Bron: Forrester, Gartner, Motorola, AIT, Ofcom, Ziggo, TNO, Deloitte analyse


Behoefte aan uploadsnelheid in 2013 ligt hier aanzienlijk onder en is in lijn

met huidige verhoudingen tussen down- en uploadsnelheden


Bron: Forrester, Gartner, Motorola, AIT, Ofcom, TNO, Deloitte analyse

0

15

30

45

60

75

UploadDownload

-74%

Up en download per huishouden (2013)

Mbps

Ratio 4:1

Extra SDTV

Extra HDTV

Extra Monitoring

Email / WWW

P2P

Gaming

VoIP

Video conf.

IPTV: VOD

IPTV: SDTV

IPTV: HDTV

Download- versus uploadsnelheid in de VS

DL/UL ratio per subscriber tijdens piekuur

0

1

2

3

4

5

Ø 3,6

1 jul 20081 jan 20081 jul 20071 jan 2007

Ratio 3,6:1


Bandbreedte gebruik van huishoudens is inherent asymmetrisch

Weergave datagebruik vanuit een vraag- en aanbodperspectief

28

HH

Internet exchange

Bedrijf server

4:1

Asymmetrisch

gebruik

1:1Symmetrisch

gebruik

Asymmetrisch

gebruik

up down

1:20*

Ratio Down/Up


•Indicatief

HH

• Bedrijven als nu.nl of

Google hebben zware

servers die met name

informatie uploaden

naar bezoekers

• Internet exchange:

down- en upload gelijk

door vraag en aanbod

van data

• Huishoudens

downloaden met

name en uploaden in

veel mindere mate

Down up


1994 1996 1998 2000 2002 2004 2006 2008 2010

ISDN

EuroDOCSIS 3.0

1000

EuroDOCSIS 1.0

COM21

DEMOS-1

100

EuroDOCSIS 2.0

10

1

0,1

LTE (3.9G)

HSPA+ (3.75G)

HSPA (3.5G)

UMTS (3G)

EDGE (2.75G)

GPRS (2.5G)

VDSL

FTTH

FTTH

VDSL2+

ADSL2+

ADSL

Aan de aanbodkant ontwikkelen snelheden voor alle technologieën zich al

jaren exponentieel


Snelheidsontwikkeling per technologie

FTTH

Mobiel

DSL

Kabel CAGR = 59%

CAGR = 137%

Mb

ps

CAGR = 47%

CAGR = 67%


De verwachting is dat dit zal aanhouden waarbij bijvoorbeeld voor kabel de

snelheid uiteindelijk tot 4 Gbps kan worden opgeschroefd


4.027

120

0

500

1.000

1.500

2.000

2.500

3.000

3.500

4.000

Huidige IP

capaciteit

per hh

Toekomstige

IP capaciteit

Upgrade

DOCSIS

1.005

Spectrum

uitbreiding

860MHz ->

1GHz

674

All-IP

2.229

Snelheidsontwikkeling IP verkeer kabel

Mb

ps

• Op dit moment is de voor IP verkeer beschikbare

snelheid op de kabel 120Mbps per huishouden

• Dit is echter nog maar een fractie van wat technisch

mogelijk is op de kabel

• Door bijvoorbeeld analoge systemen en video m.b.v.

DVB-C te vervangen door IP-varianten (“All-IP”)

wordt de capaciteit voor IP verkeer enorm vergroot

(2229 Mbps); na een uitbreiding van het spectrum

en een upgrade van DOCSIS wordt toekomstige IP

capaciteit 4027Mbps of 4Gbps

• Deze 4Gbps kan in theorie per huishouden geleverd

worden door middel van node splitting, praktisch is

dit echter niet i.v.m. benodigde capex. De 4Gbps zal

dus gedeeld worden door verscheidene huishoudens

• Er zijn ook nog andere technieken om zelfs deze

snelheid te verhogen:

– Implementatie van DVB-C2 zou een

snelheidsverhoging van 30% opleveren (geldt

niet bij all-IP)

– Implementatie van MPEG-4 compressie geeft

t.o.v. MPEG-2 een reductie van 35-50% in

benodigde bandbreedte

– Implementatie van variabele bit rates resulteert

in geval van statische video in reductie

benodigde bandbreedte

Aannames: huidig spectrum = 61 kanalen van 8MHz, uitbreiding spectrum levert 140MHz extra,

modulatie DOCSIS 3.0 = 64QAM, modulatie opvolger DOCSIS 3.0 = 256QAM

Bron: Telecompaper, www.dvb.org, Deloitte analyse


In de toekomst kan dus in de vraag naar capaciteit ruimschoots worden

voldaan waarbij een derde breedbandinfrastructuur, mobiel, in opkomst is


Vraagontwikkeling en beschikbare maximale capaciteit infrastructuur

0

200

400

600

800

1.000

2000 2005 2010 2015

Aanbod mobiel

Aanbod Kabel

Mbps

Bron: Deloitte analyse, Ericsson white paper: HSPA, the undisputed choice for mobile broadband, TeleGeography‟s Global Bandwidth Forecast Service,

interviews met industry experts

Aanbod FTTHSchatting FTTH

De introductie van LTE rond 2013

zal leiden tot een derde

infrastructuur, mobiel, die de vraag

naar breedband zal aankunnen

Maximale Vraag

Aanbod DSL



Samenvatting 6




Appendices 33

Inhoudsopgave



Appendix - Inhoudsopgave


A. Historische ontwikkeling breedbandinfrastructuur 34

B. Capaciteitsontwikkeling per infrastructuur 36


De Nederlandse breedbandinfrastructuur heeft een sterke ontwikkeling

doorgemaakt in de afgelopen jaren


Ontwikkeling breedband technologie en markt

Bron: TNO, Handreiking „goed op weg met breedband‟, Wikipedia, jaarverslagen

Noot: Breedband per Satelliet is buiten beschouwing gelaten. Aanbieder in NL is Astra2Connect

20102000…1995 2005

Kabel

Koper/DSL

FTTH

Mobiel

’98:

Introductie

snellere

verbindingen

COM21/Terayon

<’95:

Telefoon-

modem

’95:

ISDN

’96:

ISDN2

’02:

GPRS

beschik-

baar

’00:

UMTS

veiling

’04:

Start

uitrol

UMTS

’07:

Overname

Orange door

T-Mobile

’05:

Overname

Telfort door

KPN

’10:

2,6GHz

veiling

’94:

1e GSM net

in NL

’97-’98:

Verdubbeling

aantal ISDN

aansluitingen

naar 1,5 mln

lijnen

’00:

Start

ontwikkeling

FTTH

’03:

Aantal ADSL

aansluitingen

groter dan

aantal kabel

aansluitingen

’00:

Introductie

ADSL

’08:

Introductie

EuroDOCSIS

3.0

’02:

800.000 BB

aansluitingen

over kabel

’99:

Introductie

EuroDOCSIS

1.0

’04:

Introductie

EuroDOCSIS

2.0

’98:

Europese

regelgeving

open

netwerken

’04/’05:

Start diverse

lokale FTTH

projecten

’08:

KPN neemt

41% belang

in Reggefiber

’10:

KPN

investeert in

VDSL2

’95:

Kabelaars bieden

internet aan met

DEMOS-1

’09:

Tele2 biedt

VDSL aan in

een beperkt

aantal wijken


Appendix - Inhoudsopgave


A. Historische ontwikkeling breedbandinfrastructuur 34

B. Capaciteitsontwikkeling per infrastructuur 36


Er zijn 14 verschillende mogelijkheden om de capaciteit van het

kabelnetwerk te verhogen, wat resulteert in snelheden tot 4 Gbps


Kabel

Bron: Telecompaper; Deloitte analyse

Beschrijving Resultaten & implicatiesBruik-

baarheidTermijn Opmerkingen

Uitbreiding

spectrum

Uitbreiden spectrum van

860MHz naar 1GHzVervangen versterkers in netwerk Lang

Al gestart met vervangen

versterkers

Toepassen ultraband voor

uitbreiding naar 3GHzInstallatie apparatuur Lang

Veel ruimte nodig in straatkast,

veel energie nodig

Verminderen ongebruikt

spectrum

Ongebruikte banden en guard banden

terugschalenKort Al gestart

Uitbreiding

passief

netwerk

Node splitting Minder gedeelde bandbreedte Kort Opstap naar ETTH

Uitbreiden glasvezel dieper in

het netwerkGlasvezel doortrekken tot laatste versterker Kort Al gestart

Vervangen coax door glasvezelVervangen coax, andere protocollen (bijv. radio

freq. over glass (RFoG)Lang

Wordt niet overwogen door Ziggo

of UPC, hoge capex

Toepassing

actief

equipment

DVB-C2 implementatie30% capaciteitsverhoging van een 8MHz

kanaal. Vervanging set-top box.Middellang

Wordt nog niet overwogen door

Ziggo

Hogere modulatieVervangen modems zodat deze 128-QAM of

256-QAM aan kunnenMiddellang

Dit zal onderdeel zijn van de

volgende DOCSIS standaard

Ethernet-to-the-Home (ETTH)1-10Gbps. Diepere verglazing netwerk en node

splitting nodig. Lang

Kan alleen bij afschakeling analoge

services. Ziggo heeft pilot gestopt

All-IPGrote voordelen (bijv. switched video) DVB-C

deel netwerk upgraden naar IPLang Lange termijn doel voor kabel

Verhogen

efficiëntie

spectrum-

gebruik

Afschakelen analoge televisieLevert 240MHz bandbreedte (ong.150 – 200

digitale kanalen of 1,2Gbps) Middellang -

Switched digital video (SDV)Multicast kanalen alleen als er door een

bepaalde groep om gevraagd wordtMiddellang -

Variabele bit rateVerminderen bit rate van statische video levert

bandbreedte opKort Al gestart

CompressieUpgraden van MPEG-2 naar MPEG-4 levert 70-

100% kanaal capaciteit. Vervanging set-top boxMiddellang Al gestart

Overzicht opties capaciteitsverhoging kabel


DSL haalt maximaal 150Mbps na implementatie van VDSL2+ waarbij de

afstand die het signaal over koper moet afleggen zo klein mogelijk moet zijn


DSL

Bron: Ikanos, Internode Systems, Deloitte analyse

Implementatie

VDSL2+

Verkleinen van de

afstand van

signaaltransmissie

over koper

• Het theoretisch maximum van

VDSL2+ (overspraak van andere

lijnen in acht genomen) ligt op

150Mbps DL / 80Mbps UL

• Na 1500m zijn de VDSL2+

snelheden vergelijkbaar met

ADSL2+

Overzicht opties capaciteitsverhoging DSL

0

20

40

60

80

100

120

140

160

0 1000 2000 3000 70004000 5000 6000

VDSL2+

ADSL

ADSL2+

Mbps

Lengte koperlijn (m)

• Naarmate de afstand die het signaal

af moet leggen over koper toeneemt,

neemt de maximaal haalbare

snelheid af

• Verkorten van de afstand verhoogt

de maximaal haalbare snelheid


Potentiële FTTH snelheden zijn zeer hoog en worden vooral gelimiteerd door

de apparatuur die bij de eindklant staan


FTTH

Bron: OESO; NEC; Alcatel; Deloitte analyse

• Op fiber kunnen zeer hoge transmissiesnelheden worden bereikt

• Zo worden op de zogeheten „backbone‟ netwerken (verbindingen waarop veel verkeer is geaggregeerd,bijvoorbeeld voor

transport van de US naar Europe) snelheden van honderden Gigabits (duizend Mbps) per seconde gehaald

• Er zijn nu al optische producten op de markt met een snelheid van meer dan 1Tbps (1 miljoen Mbps). Onderzoek heeft

dataoverdracht van meer dan 15 Tbps aangetoond

• Deze producten zijn echter vooral bestemd voor de hierboven genoemde backbone netwerken, locale access snelheden

zullen daar voorlopig ver onder blijven

• Op dit moment kan in de huidige FTTH netwerken de klantapparatuur snelheden tot 100Mbps aan. Om tot hogere

snelheden te komen is een upgrade nodig van deze apparatuur

• Voor een dergelijke upgrade dient de apparatuur bij elk huishouden waar FTTH nu wordt geleverd vervangen te worden

Snelheid FTTH


HSPA evolution, LTE en LTE advanced verhogen de pieksnelheid van

mobiel naar 1Gbps, praktisch haalbaar is max. 100Mbps in 2015


Mobiel

Bron: „Visie Mobiele Communicatie‟, NFO 29-10-2009

Spectrum roadmap Nederland

Technologie roadmap

201120102009 20132012 2018201720162014 2015

2600MHz

2100MHz

1800MHz

900MHz

800MHz

Q2 2015

Herverdeling 2100MHz

Q3 2012

800MHz allocatie

Q3 2011

Herverdeling 900/1800MHz

Q2 2010

2.6GHz allocatie

• LTE(advanced) is vanwege

licentievoorwaarden op dit moment

alleen mogelijk op 2.6GHz

• Het voornemen is om

900/1800/2100 MHz technologie

neutraal te maken zodat ook hier

LTE (advanced) uitgerold kan

worden

Toekomst

GPRS – 0,1 Mbps • Theoretische snelheden:

HSPA evolution – 56 Mbps down

LTE – 160 Mbps down / 50 Mbps UL

LTE advanced – 1000+ Mbps down

• Bij UMTS en HSPA werd de maximum snelheid 5 jaar na

commerciële brschikbaarheid bereikt. Verwachting is dat

LTE pas eind 2010 in NL uitgerold gaat worden. 160Mbps

zou dan in 2015 beschikbaar kunnen zijn

EDGE – 0,4 Mbps

UMTS – 2 Mbps

HSPA –14 Mbps

Historie


Contact details

40

Ir. R.J.A. Groeneveld

Ir. M.F. van Lieshout

Deloitte Consulting B.V.

Strategy & Operations

Laan van Kronenburg 2, 1183 AS Amstelveen, the

Netherlands

Tel/Direct: +31 (0)88 288 2888

www.deloitte.nl


http://www.deloitte.nl/

Rapport Deloitte Revolutionaire Evolutie

Technology

Transcript of Rapport Deloitte Revolutionaire Evolutie