Project afbakeningUw vraag: wat zijn de mogelijkheden van het openbron model op hoofdlijnen bij het maken van beleid, ontwerpen van regelgeving en het vaststellen van normen door het Ministerie van VROM?Doel: het openbron model zou bij moeten kunnen dragen aan ten minste drie doelen: kennis verwerven, draagvlak creren en transparantie ten opzichte van samenleving en burger.Onderzoek in drie fasenFase 1: ontwerpeisen van het openbron modelFase 2: een voorbeeld getoetst aan de ontwerpeisen; dit resulteert in een aantal risicos en trade-offsFase 3: strategien om met deze risicos en trade-offs om te kunnen gaan

InhoudFase 1: ontwerpeisen openbron aanpakOprichtingOntwikkelingDeelnemersEindproductKwaadwillig gedrag tegengaanOrganiserende tegenkrachten

Fase 2 en 3: de case kwaliteitscriteria Risicos en trade-offs van de openbron aanpakStrategien om met die risicos en trade-offs om te gaan

Fase 1Ontwerpeisen openbron aanpak

Aanpak fase 1Kennis en ervaring van het onderzoeksteamDesk research van bestaande documentatieBoeken en artikelen over het openbron modelInternetcommunities rondom openbron modellen

Aantrekkelijke elementen van het openbron modelDe meest gehoorde voordelen zijn:Creren van betrokkenheid en draagvlakAanboren van talent, kennis en ervaringTransparantie en navolgbaarheidLokaal ondernemerschapSnelheid van ontwikkeling (parallelle ontwikkelprocessen)Kosten (onderzoek niet eenduidig of open bron goedkoper is)Innovatie

Wat is het openbron model?Verschillende dimensies van de termDe term open source wordt vaak gebruikt voor een bepaald soort software producten, zoals Apache en LinuxHet openbron model verwijst naar een juridisch construct dat gebruikers in staat stelt een product (bv. software, idee, ontwerp) aan te passen en de aangepaste versie te verspreidenHet openbron model kan de basis zijn voor een aantrekkelijk business modelHet openbron model verwijst naar een ontwikkelmodel waarin gebruikers al dan niet met professionals en bedrijven een product beter maken

Wat is het openbron model?Verschillende productenDe langst bekende voorbeelden zijn rondom software:Linux, Apache, OpenOffice, MMBaseHet model wint aan populariteit rondom content (creative commons licentie), bv.Wikipedia, Tor boeken, Revver, Beatpick, Battle of conceptsHet model wordt beperkt toegepast voor het maken van fysieke producten, bv.Shapeways (3d printing), de open source auto (TU Delft)Het model wordt toegepast voor het aanbieden van diensten, bv.Myngle (taalcursussen), communities in en rond de zorg (bv. PatientsLikeMe)

Het openbron model in dit onderzoekVoor VROM is met name de vierde dimensie van het openbron model relevant: het openbron model als ontwikkelmodelBij VROM zal het openbron model worden ingezet voor het verder brengen en geaccepteerd krijgen van content. Beleid, regelgeving en normen zijn immers vormen van content.Afbakening openbron model voor VROM:Het opzetten en benutten van een digitale gemeenschap om in interactie tot een onder gebruikers geaccepteerd en bruikbaar eindproduct (in de vorm van content) te komen.

De ene openbron toepassing is de andere niet: oppassen voor te snelle conclusiesHet open bron model wordt in veel omgevingen toegepast Veel aandacht gaat uit naar het succes van het openbron model voor de ontwikkeling van software. Echter, software heeft specifieke kenmerken. De gevonden verklaringen voor het succes van openbron software zijn niet zonder meer overdraagbaar.De specifieke kenmerken van software zijn onder meer:Bij software is kwaliteit redelijk objectief te maken: werkt het of werkt het niet?Bij software bestaan duidelijke afspraken over hoe je goede software schrijftBij software kunnen alleen goede techneuten een serieuze bijdrage leveren: het is weinig toegankelijk voor niet expertsBij software kan het product in relatief onafhankelijk delen worden gesplitst, waardoor gedistribueerd en parallel werken mogelijk wordt

Naar ontwerpeisen voor openbron regelgevingEr zijn aantrekkelijke elementen van het openbron model voor beleidsprocessen en wetgevingstrajecten die met de volgende ontwerpeisen dichterbij kunnen komen.Maar let op: Openbron kent veel variaties met verschillende ontwerpeisenSucces van openbron blijft nog deels diffuus en onverklaardOntwerpeisen voor openbron roepen dilemmas op

Ontwerpeisen (1): OprichtingOpenheidStructuur en inhoud van product zijn (deels) ongedefinieerd Einddoel staat ook nergens vastgelegdTransparant: alles is zichtbaar en corrigeerbaarLawaai makenBetrokkenheid van een (bestaande) communityVanaf het begin voldoende inhoud en variatie Bezoekers moeten terug willen komen om deelnemer te wordenGroei mogelijk makenEenvoud: toegankelijk taalgebruik, WYSIWYGPeriode van exponentile groei is niet planbaarEditorship met de capaciteit om snel op te schalen

Ontwerpeisen (2): Ontwikkeling Kritieke massa The good crowd out the bad, check en double check van bijdragen Variteit aan deelnemers zorgt voor een sterke communityVariteit zodat enkelingen niet te veel kunnen dominerenContinuteit Regelmatig nieuwe versies en updatesVoorkom stilvallen, kan dodelijk zijnEditorship met flexibele en iig voldoende capaciteitOpenheidTolerantie voor alle, ook kwaadwillige en ambigue, bijdragenStructuur en inhoud kunnen zich spontaan herdefinirenParallelle ontwikkelingslijnen moeten mogelijk zijn

Ontwerpeisen (3): Deelnemers (a) Drie niveaus van structuur om de deelnemers te beschrijven

Individu Laagdrempelig: makkelijk te navigeren, makkelijk bij te dragenModulair: weinig afhankelijkheid van anderen, eigen plek in ontwikkelingReputatie: contributies zijn herleidbaar naar individuActieve groepSnel de diepte in kunnen: direct een knop met relevante downloadsInteractie: het platform krijgt meerwaarde door meer mensenConvergentie: de bijdragen van anderen dragen bij aan het geheelNiet-actieve groepOrintatievermogen: mailinglijst voor domme vragen bijvoorbeeldGebruiksgemak: elegantie en begrijpelijkheid van geleverde contentGidsen: favorieten tonen wat relevante content is (multiplier-effect)

Ontwerpeisen (3): Deelnemers (b)Voorwaarden en prikkels voor deelnemende individuen

Voorwaarden voor deelnameDeelname op eigen initiatief en op zelfverkozen wijzeOpenheid voor alle mogelijke bijdragenBereidheid om eigen bijdragen te laten aanpassen door anderenOnderscheid gebruiker/ontwikkelaar van eindproduct is er nietTaakverdeling binnen gemeenschap op eigen verzoekVeilige omgeving: anoniem, geen eindverantwoordelijkheid voor resultaat

Prikkels voor deelnameDeelnemers raken betrokken bij ontwerp/gebruik van de contentEer en roem voor bijzondere bijdragen binnen de communityContinu ontwikkelproces: lopende discussies, telkens weer wat nieuwsGratis, vrijblijvend, gemakkelijk toegankelijkEen levendig sociaal netwerk

Ontwerpeisen (4): Eindproduct Open eindeHet beoogde eindproduct laat zich niet kwantitatief definiren (bv. in aantal paginas, aantal bijdragen, aantal artikelen, etc.)Het eindproduct kan zich in principe eeuwig blijven doorontwikkelenOntwikkeling stopt als gebruikers geen bijdragen meer leverenOntwikkeling en gebruik zijn niet gescheidenOnbedoeld gebruik bestaat niet: onderdeel van trial & errorObjectiviteit van inhoudelijke bijdragen worden hergedefinieerd tot verifieerbaarheid en pluralisme Kwaliteit en betrouwbaarheid van product zijn rekbaar

EigendomEr is niet 1 eigenaar van het eindproduct

Ontwerpeisen (5): ongewenst gedrag en het tegengaan ervanVoorbeelden van ongewenst gedragFlaming & flame wars: het over langere tijd sturen van berichten die met opzet aanvallend of beledigend zijnDeadlocks: deelnemers zijn het structureel oneens met elkaar en blijven elkaars bijdragen wijzigen en/of verwijderen (zoals bij het Falafel artikel gebeurde op Wikipedia)Systeemaanvallen op de infrastructuur van een community of siteDoelbewust verkeerde informatie aanleveren Doelbewust correcte informatie verwijderen en/of aanpassenAannemen van een valse identiteit (mogelijk de identiteit van iemand anders)

Ontwerpeisen (5): ongewenst gedrag en het tegengaan ervanStrategien tegen ongewenst gedragTiming van bijdragen niet belangrijk makenStel richtlijnen op voor gewenst en ongewenst gedragEen transparant editorship met correctie patrouilleGelaagde deelnemersstructuur met identificatieplicht voor meer rechtenSociale controlegebruikers halen eerdere versies terug en wissen ongewenste bijdragenbrulbrieven, negeren, shaming Interventie van editor stemprocedures organiseren in geval van ruzies en/of deadlocksblacklisting van contraproductieve gebruikersblokkeren van IP-adres notoire misbruikers

N.B. Er is geen verweer tegen structureel/massaal systeemondermijnend gedrag

Ontwerpeisen (6): zelforganisatie vergt ook tegenkrachten Organiserende tegenkrachtenBegrensde openheid: via licenties, stichtingen of internet mailing lijstenExterne ondersteuning: vaste referentiepunten buiten openbron model, erkenning van externen (certificaten)Beginfase: intensieve monitoring en begeleiding, zelf zorgen voor voldoende inhoud, serieus nemen van bijdragen van anderenBeloningsmechanismenVoortbouwen op bestaande communities, bestaande contentHirarchie inbouwen: aristocratie van editors, vlaggensysteem of stoplichten om kwaliteit te bewaren, systeem van formele toestemming per bijdrageCoping mechanismen voor conflicten: parallelle ontwikkeltrajecten, discussieplatformen (bv. mailing lijsten, IRC)

Conclusie van fase 1Open bron model heeft zeer aantrekkelijke elementen die mogelijk toepasbaar zijn voor VROM, maarZelforganisatie van openbron modellen kent geen toverformule hun succes laat zich niet ontwerpen maar is afhankelijk van individuenSucces van openbron modellen blijft deels onverklaard; het uitblijven van misbruik dus ook verkeerde toepassingen leiden mogelijk juist tot het mobiliseren van kwaadwillig gedragGroot aantal ontwerpeisen openbron model drijft op zelforganisatie maar vraagt ook veel organiserende tegenkrachtenDe vele ontwerpeisen kennen ook vele spanningen onderling hier zijn mogelijk toepassingspecifieke strategien voor te bedenkenSucces van openbron modellen is sterk toepassingsspecifiek analyse van ontwerpeisen en hun onderlinge samenhang is maatwerk

Fase 2: casus kwaliteitscriteriaRisicos en trade-offs van de openbron aanpak

Aanpak fase 2Interviews en desk research van bestaande documentatieDocumentatie over de case kwaliteitscriteriaDrie interviews met betrokkenen bij deze casesBoeken en artikelen over het openbron modelInternetcommunities rondom openbron modellen

OnderwerpenDe casus (zoals wij die interpreteren)Drie opties voor een openbron aanpak gegeven de casusDe basisingredinten van de aanpakFits en misfits van de aanpak met de ontwerpeisen

Uitgangspunten bij de casusDe uitwerking vindt plaats op hoofdlijnenDe precieze inrichting van de openbron omgeving is geen onderwerp van dit onderzoek Kennis over de casus opgedaan in een beperkt aantal interviews (geen gesprekken gevoerd met bijv. ambtenaren van gemeenten)

Casus: kwaliteitscriteria voor decentrale handhaving VROM regels en vergunningenProbleemschetsEr zijn kwaliteitscriteria ontwikkeld in 2002 en in 2009;De kwaliteitscriteria uit 2009 hebben nu onvoldoende draagvlak bij gemeenten en provincies;Hierdoor is implementatie en verankering in de wet nog niet opportuun.

VraagstellingZou een openbron aanpak in deze situatie passen? Hoe ziet een openbron aanpak voor deze casus eruit?Welke risicos en dilemmas heeft deze openbron aanpak?Welke strategien zijn hiervoor te bedenken?

Hoe groot is de doelgroep en uit welke partijen bestaat deze?Cruciaal voor het openbron model om te slagen is:Voldoende grote doelgroepVoldoende diversiteit. Diversiteit zorgt voor tegenkrachten en intelligentie in het systeem.Een eerste vingeroefening: Hoe groot en hoe divers is de potentile doelgroep? Een homogene groep is killing voor deze community.Hoeveel echte actievelingen zijn er binnen de groep? De 80/20 regel geeft een grove schatting.

Hoe groot en divers is de potentile doelgroep? Grove schatting 10.000

Aanpak voor de casusIn de eerste fase van het onderzoek hebben we geconstateerd dat het ene openbron model het andere niet isDat betekent ook dat er meerdere aanpakken mogelijk zijn voor het toepassen van het openbron model op deze casusDe fits en misfits van de casus hangen op hun beurt samen met de gekozen aanpak voor het openbron modelVandaar: eerst een keuze voor aanpak en daarna verdere uitwerking van de casus naar fits, misfits en strategien.

Een openbron aanpak: 3 optiesWe zien drie opties voor de aanpakValidatie huidige set criteria. Laat gebruikers de bestaande criteria becommentariren en selecteer beslispunten op basis van de discussie.Doorontwikkeling huidige set criteria. Laat de criteria door een community van gebruikers doorontwikkelen.Een nieuwe start. Begin een nieuwe set criteria from scratch middels openbron.

Keuze voor optie 3

VoordelenNadelenValidatie Gebruik maken van huidige input Geen prikkel voor constructieve en innovatieve deelname Herhaling van zettenDooront-wikkelen Binding met criteria Prikkel om deel te nemen: je hebt invloed Minder creativiteit door bestaande criteria De set aan criteria is nu af, dat nodigt minder uit tot deelnameNieuwe start (from scratch) VROM heeft bestaande set achter de hand Meeste prikkels voor gebruikers om deel te nemen Meeste kans op innovatieve oplossingen Het is lastig om een start te maken

Basisingredinten om from scratch openbron kwaliteitscriteria te ontwikkelenEen eenvoudig protocol voor een open, creatief procesWebinterfaceWiki-achtige opzetVROM faciliteert: enkele toetredingseisen en regieOntwikkelproces voorsorteren in een boomstructuur (verlaagt drempel om bij te dragen)Parallelle discussies en ontwikkelingen zijn mogelijkVerbreding van discussie is mogelijkVorm en inhoud eindproduct niet vastgelegd

Wiki-achtige webinterface (basis)

De structuur van de Wiki (1)boomstructuurBoomstructuur van onderwerpen (criteria, discussiethemas)

SpelregelsDe boomstructuur is vooraf gedefinieerd en kan in principe niet zomaar door de deelnemers worden aangepastVerzoek tot aanpassing boomstructuur kan worden ingediend en daar dient over gestemd te wordenBinnen de hoofdstructuur kan wel door iedereen een nieuwe pagina aangemaakt worden

De structuur van de Wiki (2):criteriaPer criterium komen de volgende onderwerpen aan bodWaar is het criterium op van toepassing?Hoe is het criterium precies geformuleerd?In hoeverre is het criterium bindend?

SpelregelsIedere deelnemer kan een nieuw criterium aanmakenIeder criterium kent steeds maar 1 formulering, bijv. opleiding

De structuur van de Wiki (3)discussiethemasOm de site aantrekkelijk te maken: vrije discussie naast criteria

Discussie over professionalisering van de handhavingHoe wil je voor een bepaald criterium gecontroleerd worden?Hoe wil je vergeleken worden met andere gemeenten?Wat zijn best practices voor een bepaald criterium/onderwerp?Waarom verbeteren kwaliteitscriteria de handhavingkwaliteit niet?Inventarisatie van best practicesDeelnemers mogen best practices beschrijvenDaarop kan gereageerd worden etc.

Confrontatie tussen casus en ontwerpeisen voor de gekozen from scratch variantEen groot deel van de eisen leidt niet tot fits of misfits: ze zijn sterk afhankelijk van de gekozen aanpak van het openbron model.Bv. de eis Regelmatig nieuwe versies en updates is belangrijk bij het vormgeven van de aanpak, maar leidt niet tot een fit of misfit voor de casus met de gekozen aanpak.Er zijn een aantal duidelijke fits tussen de eisen en de gekozen aanpak.Er zijn geen echte misfits, wel risicos en dilemmas.

Fits tussen casus en ontwerpeisen voor de gekozen from scratch variant (1)Fits met de eisen bij oprichtingHet einddoel staat nergens vastgelegd en er is niet een vooraf vastgestelde structuur of inhoud van productFits met de eisen bij ontwikkelingDe potentile doelgroep is groot en met voldoende variteit: vraag is wel hoeveel betrokkenen ook echt actief wordenFits met de eisen bij deelnameHet onderscheid tussen ontwikkelaar en gebruiker is niet te maken

Fits tussen casus en ontwerpeisen voor de gekozen from scratch variant (2)Fits met de eisen bij eindproductHet product zal nader bepaald moeten worden, maar ondertussen kan de ontwikkeling door blijven gaanFits met de eisen voor tegengaan ongewenst gedragHet is een bekende doelgroep waardoor controles en sancties meer in handbereik liggenFits met de eisen voor organiserende tegenkrachtenEr is een goede mogelijkheid om aan te sluiten bij bestaande netwerken en content.

Risicos voor de casus en de gekozen from scratch variantPrikkels voor deelnemers (VROM doet er toch niets mee)Eindeloze discussies zonder resultaat (deadlocks)Malicieus gedrag: Vergrovend taalgebruikMalicieus gedrag: Bewust verwijderen van juiste informatieOverheersing gemeentebelangenWildgroei aan bijdragen (geen eindproduct)Continuteit van ontwikkeling (stilvallen)Kort voor een deadline/einde van de Wiki wijzigingen doorvoerenOpenheid en transparantie (de hele wereld kan met ambtenaren meelezen)

Dilemmas voor de casus en de gekozen from scratch variantRol VROM (wel en geen regie)Malicieus gedrag (toestaan en tegengaan)Anonimiteit individu (waarborgen en tenietdoen)Openheid van de WikiReputatie VROM

Conclusie fase 2Er zijn meerdere aanpakken mogelijk voor het toepassen van het openbron model op de casus kwaliteitscriteria.De casus kwaliteitscriteria en de door ons gesuggereerde from scratch aanpak voldoet aan een groot aantal randvoorwaarden voor het openbron model, zoals een potentieel grote doelgroep en content als productDe confrontatie tussen de ontwerpeisen van het openbron model en de combinatie van casus en from scratch aanpak heeft meerdere risicos en dilemma's

Fase 3: casus kwaliteitscriteriastrategien om met risicos en dilemmas van de openbron aanpak om te gaan

Mogelijke strategien (1)

Mogelijke strategien (2)

Mogelijke strategien (3)

Dilemma 1: de regie van VROMStrategie: regie loslaten en behoudenVROM is initiator, facilitator en promotor van de Wiki, maar laat de ontwikkeling inhoudelijk vrijVROM moet een statement maken dat ze het experiment serieus nemen, maar onder bepaalde voorwaardenOpenbare presentatie van eindproduct en publieke verantwoording van VROM over het eventuele vervolgSpeel in op de verwachtingen: het is een experiment. Maar als een nieuwe set criteria veel draagvlak bij de gebruikers heeft, dan zal VROM er iets mee moeten

Dilemma 2: malicieus gedragHoe ver ga je om slecht gedrag te straffen?Hoe meer controle, hoe minder creativiteit en enthousiasmeHoe minder controle, hoe meer kans op ongewenste effecten en uitkomsten

Een strategie: van te voren duidelijke spelregels opstellen straffen altijd goed uitleggen aan alle deelnemers

Dilemma 3: anonimiteitHet effect van anonimiteit is vooraf onduidelijkDeelname is anoniem: voordeel dat iedereen dan durft te doen wat hij/zij echt vindt, geen rem en meer creativiteitMaar het vermindert ook de stimulans om deel te nemen en leidt tot grotere kans op slecht gedrag

Een strategieAnonimiteit beperken: bijv. aanmelden met persoonsgegevens, daarna anonieme gebruikersnaam.

Dilemma 4: openheidHet effect van openheid is vooraf ook onduidelijkAls iedereen naar de site kan, is de potentile doelgroep heel grootMaar de kennis zit alleen bij de direct betrokkenen om een goede discussie over de criteria te voeren Een gated community is veiliger, maar genereert minder publiciteit

Een strategie: Openheid beperken, bijv. Inhoud van de Wiki tijdens de ontwikkeling gesloten houden, maar na de afronding open stellen voor iedereen;Genteresseerden rechten geven om de discussies te volgenDeze strategie wel duidelijk vooraf communiceren

Dilemma 5: Reputatie VROMHet experiment kan positief werken, maar is niet zonder gevaar voor de reputatie van VROMWat als er bijna niets gebeurt?Wat als het openbron proces niet tot kwalitatief goede criteria leidt?Wat als er onvoldoende vertrouwen is en prikkels bij de stakeholders om mee te doen? (bijv. als het experiment te vrijblijvend wordt ingestoken)

StrategieBalanceren tussen steun aan experiment en het afdekken van afbreukrisicoGoede exit strategien voor diverse scenarios: bijv. stilvallen, averij of een onverwachte ontwikkeling naar een ander product

Conclusie fase 3Openbron toepassing met de gekozen from scratch aanpak is interessant voor deze casus

Maar er zijn diverse risicos op te lossenDaarvoor hebben we een arsenaal aan strategien geschetst om tegenkrachten mee te organiseren

Maar de inzet van die strategien zijn niet dilemma-vrijOok hier zijn strategien voor geschetstUiteindelijke ontwikkeling van openbron kwaliteitscriteria blijft onvoorspelbaar

Hoe scoort het openbron model op de door u gestelde doelen?Uit de casus blijkt o.a. dat in een openbron aanpak:de doelgroep input kan leveren en ziet wat er gebeurt met de resultaten;het proces om te komen tot de criteria transparant en open is;de kennis van alle deelnemers aangesproken wordt en er veel ruimte is voor discussie wat leidt tot kennisdeling.Kortom het openbron model biedt mogelijkheden voor het bereiken van de doelen: kennis verwerven, draagvlak creren en transparantie ten opzichte van samenleving en burger.Maar veel is afhankelijk van een goede aanpak en zelfs dan is de uiteindelijke ontwikkeling van het eindproduct en de community onvoorspelbaar.

Literatuur & andere bronnenLiteratuurR. van Wendel de Joode, Understanding open source communities: An organizational perspective, proefschrift, TU Delft, 2005.Erwin Blom, Handboek communities: De kracht van sociale netwerken, AW Bruna, 2009.Ebersbach (2008) Wiki:web collaboration, 2nd edition Berlin, Springer 2008Klobas, J.: Wikis: Tools for Information Work and Collaboration; Chandos Publishing, Oxford (2006).Runciman (2009) Like Boiling a Frog, London Review of Books, 28 May 2009Tapscott, D. and Anthony D. Williams (2006) Wikinomics: How mass collaboration changes everything. Ottawa: Portfolio.

Andere bronnenVele communities en internet sites, zoals Wikipedia, NOiV groep bij Linked-in en MMBaseExperts zoals Igor Nikolic (TU Delft) en Fabrice Mous (Ictivity)