#TeGekOnlinePWO MediaWijsBeleid

Stel dat…“Je psychosegevoelige dochter post tijdens een psychiatrische opname nietsverhullende foto's en provocerende teksten op sociale media wanneer blijkt dat de ggz-kliniek dit niet kan voorkomen omdat de protocollen ontoereikend zijn.”

En dat…• Gebruik van sociale media door patiënten tijdens een

opname ervoor zorgt dat…▪ … er onderling ruzies of discussies via sociale media ontstaan▪ … er afspraken worden gemaakt om drugs mee te nemen▪ … er openlijk kritiek geuit wordt over hulpverleners en men advies

krijgt van anderen de opname stop te zetten

• Maar ook dat het gebruik van sociale media …▪ … een steun en toeverlaat betekenen voor patiënten▪ … patiënten minder vervreemden van het leven buiten de

voorziening▪ … voor een welgekomen afleiding of rust zorgen en het een

opname helpt door te komen

Nood aan handvaten voor mediageletterd omgaan met sociale media binnen een residentieel behandelingskader

Sociale media overstijgt (semi-)residentiële karakter van psychiatrische voorzieningen -> vele vragen uit de sector: hoe omgaan met, verbieden of toelaten, … SM heeft een mogelijke invloed op de behandeling, zowel positief als negatief.

Kern: mediawijs gebruik van sociale media aanmoedigen in psychiatrische voorzieningen

Doel: pogingen aanmoedigen, ondersteunen en onderbouwen

Enter: PWO MediaWijsBeleid 2016 - 2019 • Onderzoeksdoel 1: de sociale mediageletterdheid van patiënten en

begeleiders in psychiatrische voorzieningen in kaart brengen▪ Methode = Gestructureerde vragenlijsten voor patiënten/personeel

• Onderzoeksdoel 2: de gepercipieerde invloeden van sociale media op de behandeling in psychiatrische voorzieningen in kaart brengen▪ Methode = Online Delphi met personeel, survey ervaringsdeskundigen en FG

patiënten

• Onderzoeksdoel 3: handvaten ontwikkelen ter ondersteuning van een mediawijs omgaan met sociaal mediagebruik in psychiatrische voorzieningen▪ Methode = Co-creatiesessies met patiënten en personeel

Expertisecentrum: Inclusive SocietyOnderzoeksgroep: eSocialWork

Stijn Custers Tom Vandries Davy Nijs

Sociale mediagebruik en mediageletterdheid van patiënten (& personeel)

Enkele vaststellingenSurvey: (134 vragenlijsten patiënten, 84 vragenlijsten begeleiders in 2 psychiatrische voorzieningen)

• Sociale media maakt deel uit van de dagdagelijkse realiteit en het belang gesteld door patiënten aan sociaal mediagebruik stijgt doorheen de jaren

• Weerspiegeling van diverse profielen van sociale mediageletterdheid zoals bij algemene bevolking (geen significante verschillen > kleine steekproef)

• Gebruik: vooral FB, YouTube, WhatsApp, Instagram en Skype (maar ook Tinder)

• Gebruik = sterk individueel verschillend en verschil op afdelingen (verschillend beleid, verschil in fase, verschil in profiel)

• Maar niet altijd toegang tot digitale mediatoestellen en ook minder gelegenheid om (draadloos) internet te gebruiken

Het belang van sociale media voor patiënten▪ Sociale contacten onderhouden en in contact blijven met

‘buitenwereld’ (makkelijk / soms énige contact)▪ Isolement/eenzaamheid verdrijven▪ Voor informatie, steun en ontspanning ▪ Vederzetting activiteiten (professioneel of andere)▪ Maar (soms) ook minder belang/behoefte (andere

interesse, focus op herstel, minder energie) of onvoldoende toegang tot digitale toestellen met internet

Invloed van sociale media binnen het behandelingskader

Specifieke risico's voor psychiatrische patiënten• Zelfde risico’s als voor anderen maar de relatie tussen

offline en online kwetsbaarheid is reëel • Specifieke risico’s:▪ Zelfhulpgroepen en lotgenotencontact (maar = ook kans)▪ Relatie tussen cybercriminaliteit, cyberstalking (slachtofferschap &

daderschap), misleiding op internet en sociale media met psychische problemen

▪ Verslavend? Wel aanwijzing voor co-morbiditeit met andere psychiatrische problemen

▪ Extra risico’s tijdens crisisfase (bv. bij afhankelijkheid, overprikkeling)?

Specifieke kansen voor psychiatrische patiënten:▪ Specifieke kansen:▪ SM als therapeutische modaliteit om op een niet bedreigende

manier contacten te onderhouden met personen en in een virtuele gemeenschap gedachten, ervaringen en gevoelens te delen en steun te zoeken

▪ Verbreden en verdiepen sociaal netwerk▪ Zelfhulpgroepen en lotgenotencontact▪ Voor sommigen: enige sociale contact (bv. wegvallen netwerk bij

depressie)▪ Herstel & aansluiting bij ‘buitenwereld’▪ Competentie-ontwikkeling (sociale vaardigheden, werk, …)

Meest aangehaalde activiteiten via SM met een negatieve invloed

1. Via sociale media worden (oude) ‘slechte’ sociale contacten in stand gehouden of terug opgenomen door patiënten waardoor dit hun herstel in de weg kan staan.

2. Patiënten hebben soms moeite om informatie op sociale media te interpreteren (bv. de actualiteit), of nemen verkeerde of onbetrouwbare informatie als waar aan.

3. Patiënten kunnen overprikkeld geraken door (verkeerdelijk) gebruik van sociale media wat hun herstel in de weg kan staan.

4. Patiënten hebben het moeilijk met (negatieve) reacties op sociale media (bv. over hun pathologie).

1. In contact blijven/betrokkenheid behouden met anderen of de buitenwereld (minder afstand/sociaal isolement, …)

2. Tijdsinvulling/tijdsbesteding (ontspanning en participatie)3. Opnemen van verwaterde contacten/ hernieuwd contact met

netwerk (behoud sociaal netwerk)4. Mogelijkheid tot het verwerven en raadplegen van informatie

(evt. over diagnoses en behandelingen, maar ook breder) waardoor men beter geïnformeerd is

5. Communicatie via sociale media en steunende contacten kunnen leiden tot een positieve identiteit en zelfbeeld (boost zelfvertrouwen) of verhoging van de eigenwaarde.

Meest aangehaalde activiteiten via SM met een positieve invloed

Communicatie met personen buiten de voorziening

1. Patiënten ontvangen negatieve berichten van buitenstaanders die leiden tot overprikkeling

2. Patiënten ontvangen bemoedigende berichten van buitenstaanders die steunend zijn voor de behandeling (bv. steun om in behandeling te blijven, …)

3. Patiënten krijgen verkeerde informatie van anderen die patiënten misleidt of op verkeerde gedachten brengt

4. Patiënten krijgen berichten van buitenstaanders die kritiek uiten op de behandeling of tegenovergesteld advies bieden

5. Bepaalde boodschappen van patiënten op sociale media activeren de sociale omgeving om contact op te nemen met de voorziening

Communicatie tussen patiënten onderling• Bijna zeven op tien personeelsleden (45/67) geven aan dat

patiënten vaak onderling contact hebben via SM. • Voorbeelden van negatieve gevolgen: ▪ Ruzies of discussies, vormen van verbale agressie (bv.

bedreigingen), intieme relaties aangaan, elkaar meeslepen in herval, drugsafspraken maken, uitsluiting van patiënten in de groep, ongepaste (seksuele) boodschappen, oplichting, verspreiden van vertrouwelijke informatie, …

• Voorbeelden van positieve gevolgen: ▪ Afspreken om samen iets te doen, elkaar steunen en motiveren,

offline meer/beter contact omwille van betere kennismaking via SM, …

Hoe wordt omgegaan met het sociale mediagebruik van patiënten?

Regels, afspraken en het bespreken van sociaal mediagebruik• Regels en afspraken:

• Zowel specifieke, als helemaal geen regels van toepassing • “Verboden vrucht gevaar”? Regels te omzeilen (slecht/onbeveiligd

netwerk/weinig of geen opvolging personeel)

• Bespreken van SM-gebruik:• Sommige afdelingen zelden of nooit, sommige afdelingen soms ikv

begeleiding/therapie/psycho-educatieve sessies• Eerder beperkt tot noodzaak: wanneer er zich problemen stellen of

patiënten hun individuele noden kenbaar maken▪ Volgens ervaringsdeskundigen:

• Momenteel: onvoldoende tot niet besproken en minder zicht op gebruik.• Houding van personeel soms “waste of time” / niet belangrijk.• Geen maatzorg (bv. alles verbieden voor iedereen).

Hoe kan omgegaan worden met sociaal mediagebruik?

Ontwikkelen van handvaten/tools: Co-creatiesessies • Fase 1:▪ Doel = op zoek naar mogelijke oplossingen voor noden ▪ Aanpak = sessies met 5 – 12-tal personen uit 3 voorzieningen. 3

groepen uitvoerend personeel en 3 groepen met beleids-, coördinerend en paramedisch personeel.

▪ Persona’s, casussen en map-it

Eén van de uitkomsten

• Een spelmethodiek om de uitwisseling over kansen en risico’s van sociaal mediagebruik te ondersteunen

• Met patiënten en begeleid door personeel• Specifieke aandacht voor:▪ Psychisch welzijn▪ Afspraken en begeleiding▪ Mogelijke mediawijze omgangsvormen▪ Inspelen op verschillende activiteiten, kansen, risico’s en

gebruiksprofielen (Bv. geen tot frequent gebruik)

• Ontwikkeld i.s.m. De Aanstokerij vzw, samen met patiënten en personeel in speltesten.

Enter: ‘#TeGekOnline’

Spelkenmerken• Spelers zijn ‘webconsultants’ en prober 4 fictieve

personages in de psychiatrie zo gelukkig mogelijk te maken• 4 spelvarianten met elk een andere focus: profielen,

communiceren, informeren en entertainen.• 2 delen + nabespreking: 1) noden van de klant invullen,

rekening houdende met kansen en gevaren. 2) oplossingen zoeken voor mogelijke problemen die worden ervaren.

• Voor volwassen patiënten in psychiatrische settings. Aantal spelers: 4 – 16. En minstens 1 begeleider die het spel leidt.

• Duur van het spel: 50 minuten met evt. een langere nabespreking

Vanaf nu beschikbaar:

Gratis beschikbaar en online downloadbaar materiaal én handleiding via: www.ucll.be/mediageletterdheid?

Meer info of een vorming rond de spelmethodiek?stijn.custers@ucll.be of michiel@aanstokerij.be

Vragen of ideeën?