174

Minimum

1. Waarom namen in 1702 regenten de macht weer in handen?

1. Willem III stierf kinderloos.

2. Waarom kon Johan Willem Friso, de stadhouder van Friesland en Groningen, hem niet opvolgen?

2. Hij verdronk in het Hollands Diep.

3. Waarom kozen de regenten voor onderhandelen in plaats van oorlogvoeren?

3. Oorlogvoeren kostte veel geld.

4. Waarom verdwenen veel matrozen op de Middellandse Zee?

4. Zeerovers verkochten hen als slaaf.

5. Waarom werden leger en vloot verwaarloosd? 5. Er werd toch geen oorlog gevoerd.

6. Op welke manier zorgden de regenten voor inkomen?

6. Door elkaar goed betaalde baantjes te geven.

7. Wie lieten de regenten het werk voor weinig loon opknappen?

7. Arme mensen.

Het Tweede Stadhouderloze TijdperkPruiken en Revoluties

17501720

TIJD VAN PRUIKEN EN REVOLUTIES

1690 1700

1702: Willem III sterft

17301710

TIJD VAN REGENTEN EN VORSTEN

1747: Stadhouder Willem IV

1702: Willem III sterft

1740

Tweede Stadhouderloze Tijdperk 1702 - 1747

175

Ho

ofd

stu

k 11

H

et T

wee

de

Stad

ho

ud

erlo

ze T

ijdp

erk

8. Hoe deden de belastingpachters hun werk? 8. Ze lieten de mensen meer belasting betalen dan nodig was.

9. Wat zijn bokkenrijders? 9. Groepen rovers in Limburg.

10. Wie vormden de staatsgezinde partij? 10. De regenten.

11. Wie behoorden tot de Oranjegezinde partij? 11. De predikanten en het volk.

12. Hoe heette de partij van de welvarende burgers?

12. De democraten.

13. Waarom ging men in Zeeland om een Oranje roepen?

13. De Fransen vielen Zeeuws-Vlaanderen binnen.

14. Wie werd nu stadhouder? 14. Prins Willem IV, zoon van Johan Willem Friso.

15. Wat betekent erfstadhouder? 15. Wanneer de stadhouder sterft, volgt zijn zoon of dochter hem op.

Basis

Jaartallen

1702: Prins Willem III sterft kinderloos

1702-1747: Tweede Stadhouderloze Tijdperk

1747: Willem IV erfstadhouder over de hele Republiek

176

De vrede van Utrecht

1. Beantwoord de vragen over de familie Oranje-Nassau met behulp van deze stamboom.

a. Hoe heten de twee opa’s van Johan Willem Friso?

b. Hoe heten de twee oma’s van Johan Willem Friso?

Henriëtte Catharina

Johann Georg Albertine Agnes Willem Frederik Hendrik Casimir I

Frederik Hendrik

Willem I

Willem Lodewijk Ernst Casimir

Henriëtte Amalia Henrik Casimir II

Johan Willem Friso

Willem III

Willem II

Jan de Oude

177

c. Wat zijn de vader en de moeder van Johan Willem Friso van elkaar?

d. Zet een kruisje bij de namen van de stadhouders van Friesland en Groningen.

e. Zet een rondje bij de namen van de stadhouders van de vijf overige gewesten.

f. Hoe is Johan Willem Friso familie van Willem III?

g. Willem I is een broer van Jan de Oude. Zij hadden samen nog drie broers. Hoe heten die drie broers?

h. In deze stamboom staat één persoon die vermoord is. Wie is dat? In welke jaar was dat?

i. Eén stadhouder over Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel staat niet in deze stamboom, maar hoort er wel te staan. Hoe heet hij? Schrijf zijn naam op de juiste plaats er bij.

2. Vorstelijke eenvoud.

Een gedeelte uit het boek Vostelijke eenvoud.

‘Verdronken … verdronken … zegt ze zacht alsof ze het woord voor het eerst van haar leven hoort. Waarom valt ze niet flauw? Wie geeft haar de woorden van de oude priester Eli uit de Bijbel in de mond? ‘Hij is de Heere, Hij doe wat goed is in Zijn ogen,’ fluistert ze. De woorden blijven als een echo in de salon hangen.’

a. Over welke vrouw gaat het in dit stukje?

b. Wie is er verdronken? H

oo

fdst

uk

11

Het

Tw

eed

e St

adh

ou

der

loze

Tijd

per

k

178

c. In welk jaar is dat gebeurd?

d. Welke bede uit het ‘Onze Vader’ past hierbij?

e. Zes weken na deze gebeurtenis wordt het tweede kind van deze vrouw geboren. Het is een jongetje. Hoe wordt hij genoemd?

Onvrede in stad en land

3. Bekijk de strip en beantwoord de vragen.

a. Beschrijf in twee regels wat hier gebeurt.

…Alle betaalde baantjes gingen de heren toen onder elkander verdelen. Klokluider, nachtwaker, brugwachter, stovenzetter in de kerk, enz. waren betaalde posten. Ieder kreeg nu één of meer van die baantjes. Een zoontje van een regent werd b.v. benoemd tot nachtwaker en ontving daarvoor duizend gulden per jaar. Natuurlijk kon dat mannetje met z’n acht jaar moeilijk langs de straat gaan lopen en roepen hoe laat het was. Maar er was wel de een of andere kerel te vinden, die dat werkje voor tweehonderd gulden opknapte. Het regentenzoontje behield de rest…

b.

179

In deze tekst wordt het baantje van nachtwaker genoemd. Wat zou dat zijn?

c. Hoeveel verdiende het regentenzoontje?

d. Wat vind je van deze situatie? Leg ook uit waarom je dat vindt.

4. Streep de foute woorden door.a. De bokkenrijders leefden in 17e / 18e eeuw. b. De bokkenrijders leefden in Limburg / Brabant. c. De bokkenrijders verplaatsten zich te voet / te paard / op een bok.d. De bokkenrijders waren dieven / plunderaars / brandstichters / smokkelaars.e. De bokkenrijders waren arme / rijke mensen.

Een stadhouder

5. Vul de woorden op de juiste plaats in. Latijn – botanie (plantkunde) – Leiden – gasthuis (ziekenhuis) – hortus botanicus (kruidentuin) – leermeester –

medicijnen

Hermanus Boerhaave (1668-1738) is hoogleraar (professor) aan de universiteit te .

Hij geeft les in geneeskunde en .

In de kweekt hij wel 3700 plantensoorten.

Die planten gebruik hij om van te maken. Zijn

studenten komen uit allerlei landen. Ze kunnen hem allemaal verstaan, want hij geeft les in het

, de taal van de wetenschap. Zijn studenten geeft hij ook les in

het , zomaar in de ziekenkamer. ‘De praktijk is de beste

,’ zegt dokter Boerhaave.

Ho

ofd

stu

k 11

H

et T

wee

de

Stad

ho

ud

erlo

ze T

ijdp

erk

180

6. Bekijk de strip en beantwoord de vragen.

a. Wie is het kind in deze strip?

b. Hoe heet zijn vader?

c. Stadhouder Willem IV was veel machtiger dan zijn voorgangers. Noem twee dingen waaruit dat blijkt.

1.

2.

d. Is het koningschap in Nederland erfelijk? Hoe weet je dat?

e. Zou het koningschap in Nederland over 50 jaar nog bestaan? En zou het dan nog erfelijk zijn? Leg uit.

181

Waarschuwende stemmen

7. Bekijk de titelpagina.a. Wie is de schrijver?

b. Waarom wordt deze dominee een ‘oudvader’ genoemd?

c. Wat voor soort boek is het?

d. In welke plaats in het boek uitgegeven?

e. Schrijf de titel van het boek over.

f. Deze dominee heeft zelf nooit een preek opgeschreven of uitgegeven. Heb je een idee hoe we aan zijn preken zijn gekomen?

g. Hoe gaat dat als er tegenwoordig een prekenboek wordt uitgegeven?

h. Is er bij jou in de kerk regelmatig leesdienst? Wordt er dan wel eens een preek gelezen van ds. Smytegelt?

i. Zoek thuis in de boekenkast naar boeken van ds. Smytegelt. Schrijf de titels hier op.

H

oo

fdst

uk

11

Het

Tw

eed

e St

adh

ou

der

loze

Tijd

per

k

182

Extra

De vrede van Utrecht

1. In 1713 werd de Vrede van Utrecht gesloten.a. Welke oorlog werd daarmee beëindigd?

b. Johan Willem Friso vocht in deze oorlog. Heeft hij de sluiting van de vrede meegemaakt?

c. Waarover ging die oorlog?

d. De Zuidelijke Nederlanden kregen in 1713 een nieuwe vorst, de keizer van

2. Georg Friedrich Händel (1685-1759) was een Duitse componist, die in 1712 verhuisde naar Engeland. a. Wie was er toen koningin van Engeland?

, een zus van

b. Ter gelegenheid van de Vrede van Utrecht componeerde Händel het ‘Utrecht Te Deum’. Luister naar het begin van deze compositie. Wat hoor je? Kleur de rondjes voor de juiste antwoorden.

koor solisten (solo-zangers) orkest (strijkers en hobo’s) orkest (koperblazers) orgel piano / vleugel slagwerk (pauken)

c. Hoe kun je horen dat het vrolijke muziek is?

d. Wat betekent de titel van deze compositie ‘Utrecht Te Deum’? Welke taal is dat?

183

e. Händel ondertekende de laatste pagina van de partituur van het ‘Utrecht Te Deum’ met SDG. Wat betekent dat? Waarom zou Händel dat gedaan hebben?

Onvrede in stad en land

3. Piraten en kapers zijn zeerovers.a. Leg in twee zinnen het verschil uit tussen piraten en kapers.

b. Zijn er nu nog piraten? Waarom wel / niet?

c. Zijn er nu nog kapers? Waarom wel / niet?

d. Als jij in de achttiende eeuw had geleefd, en je was werkloos, zou je dan matroos willen zijn op een kaperschip? Leg uit.

Ho

ofd

stu

k 11

H

et T

wee

de

Stad

ho

ud

erlo

ze T

ijdp

erk

184

Een stadhouder

4. Hermanus Boerhaave.

a. In welke eeuw leefde dokter Boerhaave? b. De achttiende eeuw wordt ook wel de ‘zilveren eeuw’ genoemd.

Leg dat uit.

c. Vergelijk het geboorte-en sterfjaar van dokter Boerhaave met het geboorte-en sterfjaar van ds. Smytegelt. Wat valt je op? Zouden ze elkaar ooit hebben ontmoet? Waarom denk je dat?

d. In China schreef iemand een brief aan Boerhaave. Op de envelop stond ‘Boerhaave – Europa’. De brief kwam aan! Hoe kwam dat, denk je?

e. Wat kun je meten met de afgebeelde thermometers?

f. Welke thermometer is de oudste? Zet er een cirkel omheen.

g. Wat is koorts?

185

h. In de tijd van dokter Boerhaave waren deze thermometers nog niet uitgevonden. Beschrijf hoe een dokter er toen achter kwam of iemand koorts had.

5. Van Leeuwarden naar Den Haag.a. Wie verhuisden er in 1747 van Leeuwarden naar Den Haag?

b. Waarom vond die verhuizing plaats?

c. Prinses Maria Louise van Hessen-Kassel bleef in Leeuwarden wonen. Waarom verhuisde zij niet mee, denk je?

d. Wat zou er in Leeuwarden allemaal veranderd zijn, nadat Willem IV verhuisde naar Den Haag?

e. Hoe lang is prins Willem IV stadhouder van de hele Republiek geweest?

f. Wie was er vóór hem stadhouder van Holland, Zeeland, Utrecht, Gelderland en Overijssel?

H

oo

fdst

uk

11

Het

Tw

eed

e St

adh

ou

der

loze

Tijd

per

k

186

6. Maak een lijst van vijf personen die in dit hoofdstuk genoemd worden. Schrijf achter elke persoon twee dingen die belangrijk zijn om te weten.

Naam Belangrijk om te weten

7. Op 8 maart 1748 had een blijde gebeurtenis plaats. Iemand maakte daarom het volgende gedicht.

Door ’s hemels gunst en milde zegen,Hebt gij, vorst Friso, eindelijkUw hoop en wens verkregen.Juich! Deze dag is luisterrijk.Een prins, tot Bato’s heil beschoren,Wordt heden u en ons geboren.

a. Wie wordt bedoeld met ‘vorst Friso’?

b. Hoe heet zijn vrouw?

c. Welke blijde gebeurtenis wordt hier bedoeld?

d. Wat wordt bedoeld met ‘Bato’?