AlgemeenBestuurGR-ID

Groningen

1november2014

GR-ID–Projectplanvooreennieuwmuseum/werken

experimenteerplek

1

I Aanleiding Het huidige GR-ID, museum voor Grafische Ideeën werd in 1990 als voortzetting van de Stichting tot Behoud van Grafische Machines gevestigd in een monumentaal schoolgebouw in de Rabenhauptstraat 65 te Groningen. In eerste instantie was het een museum door drukkers, voor drukkers, gericht op de mensen uit het vak die de oude machines en gereedschappen uit hun vak wilden bekijken. In de loop der jaren werden zowel collectie als doelgroepen uitgebreid. Vanaf 2011 is het museum bezig met een verandertraject. Inhoud en exploitatie van het museum zijn aan modernisering toe. Bestuur en directie hebben ervoor gekozen een geheel vernieuwd museum te realiseren op een nieuwe locatie in het hart van de stad Groningen, omgeven door culturele instellingen als het Groninger Forum, VRIJDAG centrum voor de kunsten, de Martinikerk en in de nabijheid van de Grote Markt, het Scheepvaartmuseum, de Stadsschouwburg en het Grand Theatre. In het nieuwe museum staan thema’s als vormgeving en typografie centraal en voeren experiment, activiteit en vernieuwing de boventoon. GR-ID vertelt het Verhaal van Grafisch Groningen, op een manier die aansluit bij zowel oudere als nieuwe generaties. Verleden, heden en toekomst zijn niet alleen te vinden in de inhoud van presentaties en tentoonstellingen, maar ook in de activiteiten en workshops. Digitale vormgevingstechnieken worden gecombineerd met historische drukpersen en multimedia met handwerk. Samenwerking met culturele instellingen, musea, vormgevers, kunstenaars en jonge bedrijven op het gebied van multimedia maken van GR-ID een levendig museum dat het grafisch erfgoed van Groningen in beweging houdt en actuele ontwikkelingen op de voet volgt. II Visie op een nieuw museum op een nieuwe locatie

1. Missie GR-ID maakt het publiek op innovatieve wijze bekend met grafische technieken, kunst, vormgeving en taal. Experiment en activiteit staan centraal, waarbij ambacht en traditie worden gekoppeld aan hedendaagse techniek en media. Wisselende presentaties, contact tussen publiek, kunstenaar en vormgever, workshops en evenementen maken van GR-ID een uniek en dynamisch museum.

2. Visie GR-ID GR-ID wordt hét centrum voor grafische vormgeving en typografie, waar experiment, activiteit en presentatie samengaan en jong en oud, amateur en professional, ambacht en techniek bij elkaar worden gebracht om innovatieve en actuele projecten te creëren. GR-ID legt op interactieve wijze een verbinding tussen grafische kunst en vormgeving en het belang ervan voor de maatschappij – regionaal, nationaal en internationaal. Het museum laat het publiek op vernieuwende wijze kennismaken met en deelnemen aan het verhaal van Grafisch Groningen, door verleden, heden en toekomst met elkaar te verbinden. Het wil inspireren, activeren en aanzetten tot dialoog.

3. Uitwerking van missie en visie Groningen heeft een imposant grafisch verleden en kent nog steeds een groot aantal drukkerijen, uitgeverijen, boekhandels, grafisch vormgevers en kunstenaars. Het grafisch vak is voortdurend in beweging, zowel op technisch en industrieel gebied als inhoudelijk. GR-ID stelt

2

deze ontwikkelingen – in verleden, heden en toekomst – centraal in zijn presentaties en programmering. GR-ID houdt het grafisch erfgoed in leven door het op een vernieuwende manier te gebruiken, te koppelen aan hedendaagse media en technieken en in te zetten bij presentaties en exposities. GR-ID is een levendig museum waar altijd reuring is. Het is bij uitstek een doe-museum voor zowel volwassenen, gezinnen, jongeren als kinderen. Je kunt er bijzondere dingen beleven en je kunt er iets opsteken over het grafische erfgoed, de grafische kunst, taal in al haar vormen, de grafische geschiedenis en toekomst. Je komt er graag nog eens terug, omdat er nieuwe activiteiten of projecten georganiseerd worden. Het grafisch erfgoed, dat bestaat uit drukpersen, aanverwante machines en gereedschappen, is dagelijks in gebruik voor het realiseren van spannende experimenten, kunst- en vormgevingsprojecten en het maken van drukwerk. Daar is het immers voor gemaakt. Jong en oud, amateur, professional en kunstenaar kunnen in het museum gebruikmaken van de collectie om er traditionele en hedendaagse technieken op uit te oefenen, mee te experimenteren en op te werken. Er is een uitgebreid workshopprogramma en een educatief programma voor basis-, voortgezet en hoger onderwijs. De aanwezigheid van een hedendaagse ontwerpstudio en samenwerking met professionals op het gebied van nieuwe media zorgt voor een levendig en creatief museum waar altijd iets te doen is. Daarmee houden we de collectie, maar ook het immer veranderende en zich ontwikkelende grafische vak in leven. GR-ID vertelt het verhaal van Grafisch Groningen. Groningen heeft een lang en roerig grafisch verleden. Al in de middeleeuwen werden in Groningen boeken geproduceerd en door de aanwezigheid van de papier- en kartonindustrie kwamen ook drukkerijen, zetterijen, boekbinderijen, uitgeverijen en boekhandelaren naar deze provincie om er handel te drijven en te produceren. De eerste landelijke vakbond, de Algemene Nederlandse Typografen Bond, ontstond in 1866 in Groningen en vele decennia was de grafische sector de grootste bedrijfstak in de provincie en stad. Daarnaast heeft de stad Groningen al ruim 200 jaar een kunstacademie met een grafische afdeling en kent zij belangrijke grafische kunstenaars, zoals H.N. Werkman en Kunstkring De Ploeg. GR-ID is in bezit van het Werkman-atelier met de originele inventaris uit de werkplaats van de Groninger drukker/kunstenaar H.N. Werkman. Naast zetbokken met houten en loden letters, degelpersen en snijmachines staat er ook de pers waarmee Werkman in de oorlog voor uitgeverij De Blauwe Schuit drukte. In het nieuwe museum krijgt het Werkman-atelier, onderdeel van het verhaal van Grafisch Groningen, opnieuw een belangrijke plaats. Niet alleen om te bekijken maar ook als plek waar je Werkman-technieken kunt leren en uitvoeren. GR-ID haalt de verhalen van Grafisch Groningen het museum binnen en vertelt het op een ook voor jongeren aansprekende manier. De verhalen worden verzameld in een Oral History Project. Jongeren worden betrokken bij het verhaal van Grafisch Groningen door interviews te houden, filmpjes en foto’s te maken en presentaties in te richten. Omdat GR-ID een echt doe-museum is kunnen kinderen en jongeren op een actieve manier bezig zijn met het Grafisch erfgoed en het verhaal van Grafisch Groningen. GR-ID biedt jonge, beginnende kunstenaars en vormgevers een plek waar ze zichzelf kunnen presenteren, projecten kunnen organiseren en kunnen samenwerken. Studenten van kunstacademies en grafische opleidingen krijgen de mogelijkheid om mee te werken aan organisatie en uitvoering van exposities en projecten. GR-ID daagt kunstenaars en vormgevers uit door het instellen van de GR-ID-prijs.

3

GR-ID heeft een aantrekkelijk expositie-aanbod. Grafische vormgeving en typografie staan centraal in de meest brede zin van het woord. Jaarlijks worden tenminste twee grote, aansprekende exposities georganiseerd. GR-ID voert gesprekken met het Grafisch Centrum (soortgelijk aanbod van cursussen en workshops) en met het Scheepvaartmuseum (dit museum gaat zich inhoudelijk richten op het Verhaal van Groningen) over een verdergaande samenwerking. Dit kan zowel backoffice zijn, inhoudelijk of uiteindelijk resulteren in een samengaan van de organisaties om zo te komen tot één sterke erfgoedinstelling met een stevig activiteitencentrum c.q. atelier. Ook met VRIJDAG, centrum voor de Kunsten en gevestigd in panden aan de overkant van het geplande nieuwe museum worden gesprekken gevoerd over backoffice en inhoudelijke samenwerking. Daarnaast wordt de samenwerking gezocht met instellingen als het Groninger Forum, het Groninger Museum, de Groninger Archieven en met festivals als Noorderlicht en Noorderzon. GR-ID is een ontmoetingsplaats voor de creatieve industrie, voor vormgevers, kunstenaars, ondernemers en andere geïnteresseerden. Door middel van borrels, lezingen, netwerkbijeenkomsten, presentaties en gemeenschappelijke projecten vinden deze mensen in GR-ID een plek waar ze geïnspireerd worden en contacten kunnen leggen. Organisaties kunnen ruimte in GR-ID ook huren voor hun netwerkactiviteiten. Een groeiend aantal bezoekers en deelnemers aan diverse activiteiten en evenementen is de basis voor een gezonde exploitatie van het museum. Er wordt stevig ingezet op het vergroten van het aantal donateurs, sponsoren, een nieuwe museumwinkel en een aantrekkelijk aanbod van arrangementen.

4. Een nieuwe locatie Het huidige museum is gevestigd in een monumentaal schoolgebouw en gelegen in een buurt buiten het centrum waar weinig aanloop is.

In het huidige gebouw is het niet mogelijk het nieuwe museum, zoals bestuur en directie dat voor ogen staat, te realiseren. Het gebouw is duur in onderhoud en exploitatie en nauwelijks toegankelijk voor gehandicapten of mensen die slecht ter been zijn. Een verbouwing is lastig te realiseren vanwege de monumentale status en is te kostbaar voor de huidige organisatie. Na overleg met de gemeente Groningen is daarom besloten het gebouw (in eigendom van het museum en vrij van hypotheek) te verkopen en op zoek te gaan naar een aansprekende locatie in het centrum van de stad.

Er is een huurpand gevonden in hartje stad (Sint Jansstraat 2) dat aan de eisen voldoet. Naast de Martinitoren en –kerk en het Provinciehuis, met grote etalageruiten waardoor de voorbijgangers naar binnen kunnen kijken en de drukpersen kunnen zien draaien. Omdat het een huurpand is, hebben we zekerheid over de jaarlijkse vaste lasten en worden we niet meer geconfronteerd met onverwachte onderhoudskosten. In het pand kunnen we ook rolstoelers en mensen die slecht ter been zijn ontvangen. De totale oppervlakte is iets minder dan waar we nu over beschikken, maar de effectieve ruimte is door de indeling groter en aantrekkelijker. De ruimtes moeten op een aantal punten worden aangepast om er een modern museum van te maken. De vloeren zijn verstevigd (het pand was eerder in gebruik als Rijksarchief), zodat ze de zware drukpersen kunnen dragen. Mocht het lukken om het nieuwe museum te realiseren, dan worden we de buren van het nieuw te bouwen Groninger Forum (realisatie in 2018, het

4

Groninger Forum wordt hét culturele centrum van stad en provincie Groningen) en cultureel opleidingscentrum Vrijdag (fusie van de Stedelijke Muziekschool en het Kunstencentrum). Dat vergroot de mogelijkheden voor samenwerking, het gebruik van elkaars ruimtes en faciliteiten en culturele kruisbestuiving. III Doelgroepen

1. Kinderen Kinderen worden gefascineerd door creatieve maakprocessen. Stempelen, linoleum snijden, diverse druktechnieken zijn populair. GR-ID is een doe-museum waar kleine en grotere kinderen zelf aan de slag kunnen met diverse druktechnieken. Waarbij de veiligheid gewaarborgd is door professionele begeleiding. Voor kinderen worden diverse arrangementen aangeboden, vinden in weekenden, op woensdagmiddagen en in schoolvakanties speciale kinderactiviteiten plaats en daarnaast is er een uitgebreid educatief aanbod (actieve erfgoededucatie) voor het onderwijs. Activiteiten die aantrekkelijk zijn voor kinderen zorgen voor een toeloop van gezinnen met kinderen (ouders of grootouders met kinderen en kleinkinderen).

2. Jongeren Jongeren spreken we aan door het aanbieden van activiteiten op het gebied van grafische technieken en nieuwe grafische media, door toekomstige multimediale ontwikkelingen te ontsluiten en toegankelijk te maken. Geen saaie rondgang langs exposities, maar zelf aan de slag om de nieuwste technieken uit te proberen. Een samenwerking met organisaties als het FabLab, OneDayArtist en WERC biedt de mogelijkheid de nieuwste technieken en media aan te bieden. 3. Volwassenen Voor volwassenen is er een uitgebreid workshop- en cursusprogramma. Er zijn spraakmakende exposities voor liefhebbers van grafische kunst en typografie. Voor bezoekers met belangstelling voor cultuurhistorie is het verhaal van Grafisch Groningen zichtbaar in de vaste opstelling middels machines, apparatuur en audiovisueel materiaal en in diverse activiteiten. Randprogrammering bij exposities en het activiteitenprogramma richt zich ook met name op deze doelgroep. Volwassenen die meekomen met kinderen of kleinkinderen zien een aantrekkelijk museum met een uitgebreid activiteitenprogramma dat uitnodigt tot een herhaalbezoek (ook zonder kinderen).

4. Toeristen en dagjesmensen Mensen (met of zonder kinderen) die in de stad Groningen op zoek zijn naar leuke, interessante activiteiten en belevingen. Zij zijn met name in vakantieperioden een interessante doelgroep en vooral bij slecht weer is een doe-museum een populaire bestemming. In de weekenden zijn er inloopactiviteiten, waar iedereen aan mee kan doen. Daarnaast zijn er uiteenlopende groepen (verenigingen, bedrijven, familiedagen enzovoorts) die een volledig of gedeeltelijk arrangement willen voor een dagje Groningen en waar GR-ID een gewild onderdeel van kan zijn. 5. Professionals (kunstenaars, vormgevers, studenten, ondernemers) De groep professionals is onder te verdelen in een aantal subgroepen: -de mensen die werkzaam zijn of waren in de grafische sector en die geïnteresseerd zijn in het verleden van de grafische industrie

5

-grafische kunstenaars en vormgevers die nieuwe projecten willen realiseren op oude apparatuur en machines en die tevens geïnteresseerd zijn in interessante exposities en activiteiten op hun werkgebied; net beginnende kunstenaars en vormgevers die een podium zoeken. -studenten die ervaring willen opdoen bij het organiseren van exposities en projecten -ondernemers in de creatieve industrie die willen netwerken en/of deel willen nemen aan projecten en activiteiten.

6. Onderwijs -Basisonderwijs: voor scholen is het aantrekkelijk om jaarlijks een bezoek met verschillende klassen te brengen aan GR-ID. In het museum kunnen de klassen op hun eigen niveau leuke en interessante activiteiten uitvoeren en leren ze over het Verhaal van Grafisch Groningen. -Middelbaar onderwijs: GR-ID biedt een interessant lesaanbod voor tieners en jongeren. Geen saaie tentoonstelling of rondleiding, maar aan de slag met allerlei technieken die aansluiten bij de belevingswereld van jongeren. -Kunstvakonderwijs en grafische opleidingen: hiermee wordt samengewerkt in projecten en activiteiten.

IV Bereik Het museum groeit in de komende jaren op de nieuwe locatie naar 15.000 – 20.000 bezoekers. Daarbij gaat het om deelnemers aan educatieve activiteiten, bezoekers van exposities, deelnemers aan workshops, randactiviteiten, lezingen en netwerkbijeenkomsten. Daarnaast is er een secundair bereik door samenwerking met instellingen (o.a. Groninger Forum), festivals (Noorderlicht, Noorderzon) en eigen evenementen (Groninger Affordable Art Festival, GR-ID prijs, Grafisch Festival) van ongeveer 30.000 mensen in Groningen en omgeving. Door inzetten van nieuwe en sociale media, uitzendingen op lokale en regionale media en artikelen in de pers worden minimaal 100.000 mensen bereikt. V Programmering

1. Vaste opstelling Het grafisch erfgoed in de vaste opstelling (drukpersen, aanverwante machines en gereedschappen) is dagelijks in gebruik voor het realiseren van spannende experimenten, kunst- en vormgevingsprojecten en het maken van drukwerk. Letters, tekst en grafische vormgeving zijn terug te vinden in de vaste presentatie. Bij elke machine is te zien wat er op

gemaakt kan worden en wat hem bijzonder maakt. Teksten op wanden en kasten bieden helderheid in de routing en afdelingen. In animaties en filmpjes wordt aanvullende informatie gegeven over het verhaal van Grafisch Groningen. Op de entresol van de begane grond wordt het Werkmanatelier ingericht. Op de eerste verdieping is de expositieruimte en is ruimte voor typografische wandprojecten. De entresol van de eerste verdieping biedt een podium aan jong talent.

6

2. Exposities en randprogrammering Jaarlijks is er een uitgebreid expositieprogramma, waarbij we minimaal twee keer per jaar een grote, aansprekende expositie brengen. In de exposities wordt het accent gelegd op grafische vormgeving en typografie in de meest brede zin van het woord én

op het verhaal van Grafisch Groningen. Hierin kunnen zowel historische als hedendaagse thema’s aan bod komen. Bijvoorbeeld het werk van een nationaal of internationaal bekende vormgever of typograaf, het ingaan op bepaalde technieken of ontwikkelingen binnen het vakgebied, grafische kunst die een verwantschap heeft met vormgeving of werk dat gemaakt wordt door vormgevers, typografen of kunstenaars voor GR-ID-projecten. Dat kan variëren van een posterwedstrijd, een piepklein grafisch werk of een 3D-installatie. Maar een expositie kan bijvoorbeeld ook gaan over de Bosch-atlas of over Wolters-Noordhoff, als onderdeel van het verhaal van Grafisch Groningen. Randprogrammering: bij exposities wordt een passende randprogrammering aangeboden, variërend van lezingen, workshops, losse activiteiten en demonstraties. Het randprogramma wordt afgestemd op passende doelgroepen,

zodat het expositiethema in een context wordt ingebed en een breder publiek aanspreekt. Het randprogramma speelt zich in of buiten het museum af, afhankelijk van de activiteit en de doelgroep. Ook is het mogelijk om het publiek op interactieve wijze te betrekken bij totstandkoming, inhoud en uitvoering van de expositie.

3. Werk- en experimenteerplek

Vormgevers, kunstenaars, studenten uit het kunstvakonderwijs, schrijvers, dichters en andere geïnteresseerden kunnen gebruik maken van drukpersen en grafische machines. Zij kunnen experimenteren met nieuwe media en technieken in combinatie met het cultuurhistorische erfgoed. Vrijwilligers met jarenlange ervaring helpen bij bediening van de machines. Zij zorgen ook voor een veilige werkomgeving. Er is een ontwerpstudio waar men aan de slag kan om ontwerpen te maken die op de oude machines gedrukt kunnen worden. De werk- en experimenteerplek wordt ingezet voor uiteenlopende projecten op het gebied van grafische kunst en vormgeving en voor samenwerking met andere culturele instellingen, de creatieve industrie en festivals. GR-ID voert haar eigen programma uit in de werk- en experimenteerplek. Daarnaast kunnen vormgevers, kunstenaars en anderen tegen betaling aan de slag met eigen projecten.

4. Workshop- en cursusprogramma

In samenwerking met het Grafisch Centrum en de Volksuniversiteit organiseert GR-ID jaarlijks een uitgebreid workshop- en scholingsprogramma.

Aan het GR-ID zijn docenten verbonden die in de goed geoutilleerde werkplaatsen wekelijks cursussen zeefdruk, lithografie, werkmantechnieken, houtdrukken en typografie verzorgen. Zij zijn beeldend kunstenaar met ruime onderwijservaring. Technieken en vaardigheden worden aangeleerd. De groepen zijn klein want individuele begeleiding staat voorop. De nadruk ligt op verdieping en ontwikkeling van eigen stijl. Regelmatig zijn er tentoonstellingen van gemaakt werk en interessante samenwerkingsprojecten, ook met

7

externe partijen, bijvoorbeeld tijdens de landelijke Maand van de Grafiek. De docenten worden nauw betrokken bij de organisatie van het Grafisch Festival.

Voor educatieve projecten en workshops werkt GR-ID samen met One-Day Artist, het FabLab en het Grafisch Centrum. Ook worden er masterclasses voor jonge professionals en studenten georganiseerd. Grote namen uit vormgeving of grafische kunst geven een paar keer per jaar een masterclass aan studenten en jonge professionals. Geïnteresseerd publiek kan komen kijken.

5. Educatie

GR-ID is al jarenlang populair bij het onderwijs, zowel het basis-, voortgezet als hoger onderwijs. In het nieuwe museum willen we die goede relatie verder uitbouwen. Naast een rondleiding waarin een klas leert over de geschiedenis van de boekdrukkunst, Grafisch Groningen en/of grafische technieken kan ze ook diverse workshops doen. Er zijn diverse lesprogramma’s waarin rekening gehouden wordt met het curriculum, lesvervangende stof en vakoverstijgende informatie. Er wordt door eigen medewerkers samengewerkt met externe professionals (zoals het bureau OneDayArtist) aan een didactisch goed onderbouwd programma.

6. Inloopactiviteiten

In de weekenden, op woensdagmiddagen en in vakanties worden tal van losse activiteiten georganiseerd voor het individuele publiek. Demonstraties, workshops, rondleidingen wisselen elkaar af en laten de bezoeker kennis maken met de grafische collectie van het museum en het werken met diverse grafische technieken. In de vakanties en op woensdagmiddag zijn er speciale kinderactiviteiten. GR-ID doet elk jaar mee aan Oktober Kindermaand, waarin kinderen gratis entree krijgen en deel kunnen nemen aan een uitgebreid activiteitenprogramma.

7. Talentontwikkeling

GR-ID biedt ruimte aan jong talent. Op de eerste verdieping wordt de entresol ingericht door (wisselend) jong talent op het gebied van grafische vormgeving en -kunst en typografie. Een Jong GR-ID team bestaand uit studenten en pas afgestudeerden van diverse opleidingen is verantwoordelijk voor de programmering in de ruimte.

8. GR-ID prijs en Grafisch Festival

Tweejaarlijks organiseert GR-ID een Grafisch Festival. Dit festival wordt georganiseerd in samenwerking met andere partijen (ABK Minerva, Dagblad van het Noorden, RTV Noord, andere organisaties). Een festival waar vormgevers en kunstenaars worden uitgedaagd om projecten in de stad te presenteren die gerelateerd zijn aan een wisselend thema. Dit festivalthema kan bijvoorbeeld zijn: Grafisch Groningen, Art & Technology, Duurzaam ontwerpen of Punten en Pixels. Het festival is een samenkomen van tentoonstellingen. Naast een grote thematentoonstelling zijn er meerdere kleine, in samenwerking met andere partijen. Er worden One-Day-Only tentoonstellingen georganiseerd in de etalages van GR-ID aan de straatkant. In het kader van het festival zijn er Collegetour-achtige bijeenkomsten waarin een bekend ontwerper optreedt, workshops en masterclasses. Studio’s en ateliers in Groningen worden tijdens het festival opengesteld voor belangstellenden. Andere mogelijkheden zijn een zetbokkenrace, een dagelijks kort programma op RTV Noord of OOG tv waarin iets verteld wordt over typografische bijzonderheden uit de Groningse

8

openbare ruimte en een speurtocht langs Werkman gerelateerde locaties in de stad Groningen.

Aan het festival wordt de GR-ID prijs verbonden. Vormgevers, typografen en grafisch kunstenaars worden uitgedaagd het drukwerk voor een verpakking of een product te ontwerpen, waarna dit daadwerkelijk (tijdelijk) in productie wordt genomen. Bijvoorbeeld kartonnen bekers van de Coffee Company, tasjes van V&D of de verpakking van Knols Koek. Daarnaast is er een bescheiden geldbedrag te winnen. Een jury van vakmensen bepaalt de prijswinnaar. De GR-ID prijs wordt in samenwerking met het Groninger bedrijfsleven en het Dagblad van het Noorden georganiseerd.

9. Andere publieksevenementen

Jaarlijks wordt GAAF georganiseerd, het Groninger Affordable Art Festival. In het weekend rond 21 juni wordt een kunstmarkt georganiseerd waar kunstenaars en vormgevers werk verkopen tussen € 5,- en € 500,-. Er wordt live muziek gespeeld, er is eten en drinken te koop en er worden kunstwerkjes in opdracht gemaakt, zoals

portretten van bezoekers. In 2014 werd dit festival voor de eerste keer georganiseerd en het was een doorslaand succes. Bij het oude pand kon GAAF georganiseerd worden op het schoolplein. Die hebben we niet op de nieuwe locatie. GR-ID wil met Marketing Groningen en de gemeente in gesprek om GAAF in de toekomst langs de diepenring te organiseren. In plaats van de daar geparkeerde auto’s, een dag lang kraampjes en struinende mensen langs

het water. Zoals de stalletjes langs de Seine in Parijs.

Het museum wil festivals als Noorderzon en Noorderlicht de mogelijkheid geven om haar ruimte en faciliteiten te gebruiken voor festivalactiviteiten en -programmering. Daarnaast kan het museum zelf ook activiteiten organiseren die aansluiten bij de festivals. Ook met bijvoorbeeld het Groninger Forum, andere musea in de stad en de creatieve industrie is een dergelijke samenwerking mogelijk.

10. Netwerkactiviteiten 1. 10x10 grid: Vormgevers en kunstenaars uit de hele wereld worden uitgedaagd een

kunstwerkje te maken van 10x10 cm., zodat het museum zowel virtueel als in het echt een ‘grid’ kan creëren. Alle werken worden op een speciale website geplaatst, met daarbij informatie over de maker en zijn of haar contactgegevens. Originele werken worden geëxposeerd in GR-ID. Het betreft hier een langlopend project, waarbij de community building van groot belang is. Het sluit aan bij de netwerkfunctie van GR-ID en biedt niet alleen deelnemers een platform om elkaar te ontmoeten maar breidt ook het netwerk van museum uit met kunstenaars en vormgevers uit de hele wereld.

2. Lezingen

Tien keer per jaar wordt een lezing georganiseerd over grafische vormgeving en typografie. Hiervoor worden nationaal bekende vormgevers, typografen en experts op dit

9

terrein uitgenodigd. Thema’s als hoe ontwerp je een boek, hoe ontwerp je een krant, hoe laveer je met vormgeving tussen de Nederlandse en Arabische cultuur, het fenomeen H.N. Werkman als vormgever komen daarbij bijvoorbeeld aan de orde.

3. Grafisch Groningen Muur In samenwerking met beroepsorganisaties wordt aan oud-grafici de mogelijkheid geboden om met een eigen tegeltje onderdeel uit te maken van de Grafisch Groningen

Muur. Voor € 100,- kan een tegeltje gekocht worden, dat in het museum bedrukt wordt. Men kan dit doen om bijvoorbeeld een familielid te eren bij leven of als herinnering. Tijdens een feestelijke bijeenkomst wordt het tegeltje (of meerdere tegels) bevestigd aan de Grafisch Groningen Muur, een monument in wording voor de mannen en vrouwen die jaren lang werkten in de grafische industrie.

4. Netwerkactiviteiten

Een aantal keer per jaar wordt een netwerkactiviteit georganiseerd. Bijvoorbeeld een netwerkborrel voor de creatieve industrie en culturele instellingen, een talkshow of een mini-symposium. De benedenverdieping van het nieuwe pand heeft in het midden een flexibele inrichting die geschikt gemaakt kan worden voor borrels, netwerkbijeenkomsten, lezingen, symposia en andere ontmoetingsactiviteiten. Een groot beeldscherm maakt presentaties mogelijk bij symposia en lezingen en het mobiel meubilair maakt het mogelijk een open ruimte te creëren voor staande recepties en borrels.

VI Bedrijfsvoering Op dit moment is GR-ID een bijna volledige vrijwilligersorganisatie. Er is een directeur voor 0,5 fte. Er is één medewerker werkzaam in de M-banenregeling, maar deze regeling stopt per 1 januari 2015. Dit betekent dat van deze medewerker afscheid genomen moet worden. Er is een groot aantal vrijwilligers werkzaam, die zich op een fantastische manier inzetten voor het museum en ook veel kennis van het grafische erfgoed met zich mee brengen. Vaak doen zij dit al jarenlang en er is een vaste kern van vrijwilligers die meerdere dagdelen in het museum werkt. Ook in de toekomst zal het museum met vrijwilligers blijven werken. Het museum kan niet zonder ze. Maar daarnaast is het ook van belang om stabiliteit in de bedrijfsvoering te brengen. Dat doen we door de formatie uit te breiden met 0,5 fte voor een medewerker communicatie en 0,5 fte voor een vrijwilligerscoördinator. Om het imago te verbeteren, meer naamsbekendheid te krijgen en het bezoekersaantal te verhogen worden pr en marketing een belangrijk onderdeel van de organisatie en om de vele actieve vrijwilligers goed te kunnen begeleiden, roosters op te stellen en het activiteitenaanbod te kunnen uitbreiden is extra aandacht nodig voor het vrijwilligersmanagement. Met meer activiteiten, ruimere openingstijden en meer bezoekers worden ook hogere eisen aan de organisatie gesteld. Wij denken op deze manier een stabiele werkorganisatie te creëren.

10

Daarnaast wordt gewerkt met flexibel inzetbare, professionele krachten voor bijzondere projecten, waarvoor een aparte financiering (fondsenwerving) wordt geregeld. Men denke hierbij aan bijvoorbeeld gastconservatoren. De docenten voor de workshops en de cursussen worden betaald uit de inkomsten van die workshops en cursussen. De boekhouder van het museum wordt ook op urenbasis gecontracteerd. Hij wordt uit de normale exploitatie betaald. De vrijwilligers worden ingezet als balie- en winkelpersoneel, als drukkers en boekbinders, als rondleiders, medewerkers publieksactiviteiten en technisch personeel. Met het Grafisch Centrum worden gesprekken gevoerd over een verdergaande samenwerking. De activiteiten van het Grafisch Centrum en GR-ID op het gebied van workshops en cursussen overlappen elkaar of zijn complementair. Er wordt minimaal gestreefd naar een gezamenlijk aanbod en prijsvoering. Volledig samengaan is echter ook een optie die besproken wordt. Alle opties worden in het najaar van 2014 besproken. Een besluit hierover wordt in december 2014 genomen. Met het Scheepvaartmuseum worden soortgelijke gesprekken gevoerd. Ook hier wordt de mogelijkheid om één organisatie te worden (op verschillende locaties) niet uitgesloten. Scheepvaartmuseum en GR-ID vertellen elk het verhaal van Groningen, vanuit een specifieke invalshoek. Samenwerking, in welke vorm dan ook, zal de organisatie versterken. Aangezien de gesprekken met beide organisaties nog in een beginstadium verkeren kunnen de uitkomsten hiervan nog niet worden meegenomen in het exploitatieplan. Tevens wordt met VRIJDAG overlegd over backoffice samenwerking, bijvoorbeeld door het onderbrengen van de financiele- en loonadministratie bij VRIJDAG of het gebruik maken van beheerders van VRIJDAG, van hun horeca e.d. De op dit moment voorziene bedrijfsvoering berust op inkomsten uit entreegelden, museumwinkel, activiteiten en arrangementen, donateurs, subsidie van de gemeente Groningen en Provincie en verhuur van de ruimte. De verkoop van het huidige, hypotheekvrije pand levert het museum een vermogen op dat op een verantwoorde manier wordt beheerd. Zo blijft dit in stand, opdat tot in lengte van jaren de vruchten van dit vermogen aangewend kunnen worden ten behoeve van het museum. De rendementen worden gebruikt om de bedrijfsvoering en het activiteitenprogramma een stevige basis te geven. Voor bijzondere projecten worden incidentele subsidies en donaties aangevraagd. In bijlage 1 vindt u de meerjaren balans en resultatenrekening. INKOMSTEN

1. Entreegelden Op de nieuwe locatie worden de openingstijden van het museum verruimd. Het museum zal dagelijks open zijn van tien uur in de ochtend tot vijf uur in de middag. De entreeprijs blijft voorlopig gelijk (€ 5,- voor volwassenen en € 4,- voor kinderen en jongeren in de leeftijd van 5 t/m 16 jaar). We vinden het belangrijk om een laagdrempelig museum te blijven. Door de ruimere openingstijden, het vernieuwde en uitgebreidere activiteitenaanbod wordt een stijging van het bezoekersaantal verwacht naar 15.000 bezoekers in 2017 en

11

20.000 in 2020. Dit zorgt voor een stijging van het totaal aan entreegeld. De entreegelden nemen toe van € 20.000 in 2014 naar ongeveer € 70.000 in 2019. 2. Museumwinkel De museumwinkel wordt voorin het museum gepositioneerd. De winkel is zichtbaar vanaf de buitenkant en is toegankelijk zonder een kaartje te moeten kopen voor het museum. De winkel heeft een origineel en aantrekkelijk assortiment en is gelegen op een A-locatie. Er zijn boeken over grafische vormgeving, typografie en kunst, posters en producten die een relatie hebben met het grafische vak zoals zelf geproduceerde notitieboeken, tekenblokken, bedrukte mokken en textiel, stempels, tekenmateriaal enzovoorts. Het assortiment bevat zowel kleine, betaalbare souvenirs en hebbedingen als wat duurder design. GR-ID streeft naar een uniek winkelassortiment en neemt zijn producten direct af van vormgevers en kunstenaars. Er zijn goede contacten met afgestudeerden van Minerva en andere academies in het land voor het leveren van deze producten. De winkel moet na een aanloopperiode winstgevend zijn (marge 40%). 3. Geen horeca, wel een koffiecorner Het museum heeft geen eigen horecagelegenheid. Met VRIJDAG Centrum voor de Kunsten tegenover het museum zijn afspraken gemaakt over gebruik maken van hun horecavoorziening middels arrangementen. In het museum komt een koffiecorner waar bezoekers voor een klein bedrag een kop koffie of thee kunnen drinken. Deze koffiecorner is kostenneutraal. 4. Inkomsten uit workshops en bijzondere activiteiten Bijzondere activiteiten zijn bijvoorbeeld kinderfeestjes, GAAF, het Grafisch Festival en

het uitgebreide workshop- en cursusprogramma. Door de samenwerking met het Grafisch Centrum en VRIJDAG wordt het programma breder en doordat bijvoorbeeld via de Volksuniversiteit deelnemers worden geworven houden we rekening met een groei van deze inkomsten.

5. Arrangementen In samenwerking met een aantal andere organisaties en instellingen, met horeca en winkels worden diverse arrangementen samengesteld. Deze arrangementen moeten het bezoek van individuen en groepen aan

GR-ID stimuleren en extra inkomsten genereren. Bijgaand twee voorbeelden van hoe een mogelijk arrangement kan worden samengesteld. -Het ‘Typografen Arrangement’, een wandeling door de stad onder leiding van ervaren gidsen. Men leert alles over de uiteenlopende typografie die in de stad te vinden is en krijgt daarnaast informatie over plaatsen en bouwwerken die van belang waren voor het grafische verleden van Groningen. Deze wandeling kan naar keuze worden uitgebreid met een rondvaart, een lunch in een horecagelegenheid en een bezoek aan het museum met een korte typografische workshop. Iets dergelijks zou ook rond het leven en werk van H.N. Werkman georganiseerd kunnen worden. -Het ‘Grafisch Verhaal van Groningen’ arrangement. Met een historische bus van het Busmuseum wordt een toer gemaakt langs bijzondere plaatsen in de provincie Groningen die verbonden zijn aan het Grafische verhaal van Groningen. Zoals bijvoorbeeld de gerestaureerde kartonfabriek De Toekomst in Scheemda. Na een lunch

12

of koffietafel in de provincie wordt een bezoek gebracht aan GR-ID waar druktechnieken kunnen worden uitgeprobeerd en een rondleiding wordt gegeven met aandacht voor het Grafische Verhaal van Groningen. In de investeringsbegroting is het inschakelen van marketingexpertise opgenomen. Deze expertise wordt o.a. ingezet ten behoeve van een marktonderzoek, het samenstellen van een arrangementenaanbod en een PR-campagne. 6. Donaties, giften en sponsoren Er is een jaarlijkse stroom van donaties en giften. Mensen die het museum bezoeken gooien vaak wat extra geld in de donatiebus. Daarnaast zijn er mensen die zich als donateur aan het museum verbonden hebben. In 2014 is gestart met een Club van 100 (donateurs die elk jaarlijks honderd euro storten). De realisatie van het nieuwe museum is een mooie aanleiding om de werving van donateurs te verstevigen. Verwachting is dat het aantal donateurs in een periode van vijf jaar zal stijgen naar minimaal honderdvijftig. Donateurs worden bekend gemaakt met de fiscale voordelen en waar nodig ondersteund. GR-ID heeft diverse tegenprestaties voor donateurs, zoals bijvoorbeeld bijzondere ontmoetingen, gratis deelname aan randprogrammering bij exposities e.d. Als welkomstcadeau krijgen ze een wissellijst met een gesigneerde print. Elk jaar ontvangen ze een jaarcadeautje (een nieuwe print voor de wissellijst). De verpakkinng van de print is het jaarverslag.Exposities in het museum worden nu regelmatig ondersteund door sponsoren, door het in natura beschikbaar stellen van materialen, vitrines of andere zaken. In de toekomst blijven we sponsoren betrekken bij de inrichting van het museum en exposities. 7. Verhuur Op de nieuwe locatie is het mogelijk om de netwerkruimte van het museum, buiten openingstijden en indien het niet het eigen programma van GR-ID doorkruist, te huren. Het is mogelijk om alleen de ruimte te huren, of om het uit te breiden met huur van scherm en beamer en catering. 8. Rentebaten De opbrengsten uit verkoop van het huidige pand aan de Rabenhauptstraat worden geraamd op €500.000,- en zullen na aftrek van een eigen bijdrage van € 100.000 aan de verbouwing en inrichting van de nieuwe locatie worden belegd met een laag risicoprofiel. Uitgegaan wordt van een meerjaren rendement van 2,5% (€ 10.000,-). Door het vermogen op een verantwoorde manier te beheren blijft dit in stand of wordt het vergroot, zodat tot in lengte van jaren de vruchten van dit vermogen aangewend kunnen worden ten behoeve van het museum. De rendementen worden gebruikt om de bedrijfsvoering en het activiteitenprogramma financieel te ondersteunen.

9. Reguliere subsidies In de huidige situatie genereert het museum al een groot deel van haar inkomsten zelfstandig (in 2013 39%). Dit zal op de nieuwe locatie versterkt worden. Wij streven naar 70% aan eigen inkomsten in 2020. Subsidies blijven echter een belangrijke bron van inkomsten om de exploitatie sluitend te krijgen, ook in de nieuwe situatie. Momenteel ontvangt het museum subsidie van zowel gemeente als provincie Groningen. Tevens ontvangt zij een loonkostensubsidie voor een medewerker in de M-banenregeling. Deze regeling en daarmee ook de loonkostensubsidie vervalt op 1 januari 2015.

13

Uitgangspunt is dat de structurele subsidiering van de overheden ter hoogte van € 31.500,- van de gemeente Groningen en € 17.000,- van de Provincie Groningen ook na 2016 (nieuwe cultuurnota-periode) gehandhaafd blijft. 10. Projectsubsidies Voor bijzondere (duurdere) projecten blijft het noodzakelijk om aanvullende financiering te zoeken in de vorm van projectsubsidies. De kosten voor deze projecten (bijvoorbeeld een Grafisch Festival) bestaan o.a. uit activiteitenkosten en loonkosten voor projectmedewerkers. Dit kan betekenen dat een parttime medewerker van het museum voor een project tijdelijk extra uren krijgt, of dat er projectmedewerkers voor een korte periode worden ingehuurd. In het openingsjaar is het van belang dat het museum direct goed ‘in de markt’ wordt gezet, met een spetterend jaarprogramma. De kosten zullen daardoor hoger liggen dan in ‘reguliere’ jaren (er is een projectbegroting ad. € 75.000,-).

UITGAVEN

1. Personeelslasten Cruciaal voor een bestendige toekomst is een goed draaiende, professionele werkorganisatie. Teneinde de organisatie verder te professionaliseren wordt de formatie uitgebreid met 1,0 fte van 0,5 naar 1,5 fte. 2. Huisvestingskosten De huur en servicekosten van de nieuwe locatie is geraamd op € 60.000 in 2015 en in de jaren daarna jaarlijks met 2% geindexeerd. De onderhandelingen over de nieuwe locatie zijn op dit moment nog gaande, het definitieve huurbedrag is derhalve nog onbekend. 3. PR en Marketing In de nieuwe situatie wordt het op een goede manier uitvoeren van PR en Marketing van groot belang. Daartoe zal onder andere samengewerkt worden met Marketing Groningen. Ook zal GR-ID in de aanloop naar de opening een marketingexpert inhuren om het museum goed in de markt te zetten na een marktonderzoek, een goed arrangementenprogramma te organiseren en het opzetten van online campagnes via de sociale media (twitter, facebook en instagram). Hiervoor is in de investeringsbegroting een bedrag gereserveerd. Daarnaast wordt er jaarlijks een bedrag besteed aan doorlopende PR en marketing. In overleg met Erfgoedpartners (koepelorganisatie musea in de provincie Groningen) wordt gekeken naar de mogelijkheid van het aanstellen van één pr-functionaris voor de verschillende musea in de provincie Groningen. 4. Projecten Jaarlijks worden er bijzondere projecten georganiseerd. Het openingsjaar is voor het museum een belangrijk moment. Omdat dit een bijzonder jaar is (het museum wordt in één keer goed in de markt gezet, hetgeen een fikse stijging van het bezoekersaantal moet opleveren – en daarna voor herhaalbezoek zal zorgen) is de begroting hoger dan in de daarop volgende ‘reguliere’ jaren (2015/2016 € 75.000; daarna ongeveer € 50.000,-). Voor de activiteiten in het openingsjaar wordt separaat fondsenwerving gestart.

14

VII Transitieperiode en openingsjaar Transitieperiode In de periode van verbouwen, inrichten van en verhuizen naar de nieuwe locatie zal het museum vier maanden (mei tot en met augustus 2015) gesloten zijn. Deze periode zal gebruikt worden voor een aantal projecten, activiteiten en voorbereiding van het openingsjaar.

1. Betrekken van de Groninger bevolking bij het nieuwe museum Vanaf het moment dat bekend wordt dat GR-ID gaat verhuizen wordt de Groninger bevolking op diverse manieren betrokken bij het nieuwe museum in wording. Er wordt een campagne-opzet gemaakt. Daarbij wordt de samenwerking gezocht met bijvoorbeeld media zoals de Groninger Gezinsbode of het Dagblad van het Noorden (bijvoorbeeld letters zoeken n.a.v. foto’s van bekende Groninger letters – waar is dit). De Grafisch Groningen Muur wordt breed bekend gemaakt en oud-grafici en/of hun familie kunnen zich hiervoor aanmelden. Met het project Straatletters zetten we 26 grote initialen als kasten in de openbare ruimte. Het Groninger ABC, elke kast vertelt iets over zijn eigen initiaal, een Gronings fenomeen. En daarbij vertelt het ook iets over een spannend nieuw museum dat er aan komt. Met VRIJDAG wordt gesproken over het uitvoeren van onze cursussen en activiteiten in hun werkplaats, gedurende de periode dat GR-ID niet over een fysieke ruimte beschikt.

2. Oral history project In de transitieperiode (2015) start GR-ID met het oral history-project ‘Het Verhaal van Grafisch Groningen’ dat als doel heeft zoveel mogelijk verhalen te verzamelen van mensen uit Stad en Ommeland die werkzaam zijn (geweest) in het grafische vak in de breedste zin van het woord – van boekbinder tot drukker, van vormgever tot kunstenaar. Naast de verhalen verzamelen we ook beeldmateriaal en objecten. Voor dit project wordt samengewerkt met De Verhalen van Groningen, de Groninger Archieven, Beroepsverenigingen, KVGO, historische kringen, culturele instellingen en grafische bedrijven. Er wordt een schets gemaakt van het te vertellen verhaal. Er worden vrijwilligers gezocht voor de interviews, het doen van onderzoek, het inrichten van kleine presentaties en het maken van films en foto’s De interviewers bezoeken de mensen die een belangrijke bijdrage kunnen leveren aan het verhaal van Grafisch Groningen. Sommige interviews worden gefilmd. Ook wordt beeldmateriaal van het GAVA (Groninger Audio Visueel Archief), andere archieven, grafische bedrijven en particulieren gebruikt. Daarnaast kunnen mensen uit het grafische vak zelf hun verhaal en fotomateriaal op een speciale website zetten of per brief insturen. Ook kunnen objecten in bruikleen aan het museum worden gegeven voor de duur van het project. Om zoveel mogelijk mensen te bereiken wordt gepubliceerd in het Dagblad van het Noorden en diverse regiokranten. Er wordt in de publicaties steeds een link gelegd naar de opening van het nieuwe GR-ID in september 2015. In de loop van de projectperiode (2015-2016) worden op diverse locaties in de provincie kleine presentaties van de resultaten gemaakt. Eind 2016 zal het museum het project afronden met een grote expositie in eigen huis waarin het ‘Verhaal van Grafisch Groningen’ wordt verteld aan de hand van verhalen, films, foto’s en objecten. Een tentoonstelling voor en door Groningers.

15

3. 10x10 Grid Eind 2014 start GR-ID met een grootschalig internationaal project waarvoor grafisch vormgevers en kunstenaars uit de hele wereld worden uitgedaagd om een drukwerkje van 10 x 10 cm te maken. Naast een virtuele expositie op een speciale website wordt er, bij het bereiken van een passend aantal werken, een grote expositie georganiseerd waarin een enorm grid van deze werken wordt samengesteld. Dit is een doorlopend project dat ook in de transitieperiode kan worden doorgezet vanwege het gedeeltelijk virtuele karakter.

4. GAAF In het weekend rond 21 juni wordt de tweede editie van GAAF (Groninger Affordable Art Festival) georganiseerd op een nader te bepalen locatie. De opzet zal ongeveer gelijk zijn aan de eerste editie. Er worden kunstwerken verkocht tussen € 5,- en € 500,-, ter plekke worden kunstwerken gemaakt en verkocht, is er live muziek en eten en drinken. Er wordt tijdens GAAF reclame gemaakt voor het nieuwe museum.

5. Noorderzon / Noorderlicht Gezocht wordt naar samenwerkingsmogelijkheden met de festivals Noorderzon en Noorderlicht waarbij gebruik gemaakt wordt van de nieuwe locatie van GR-ID. Noorderlicht zal in 2015 weer in Groningen plaatsvinden.

6. Communicatie en publieksbereik

Gedurende de transitieperiode en het openingsjaar informeert GR-ID een breed publiek over de ophanden zijnde verhuizing en het nieuwe museum. Een publiciteitscampagne met behulp van grote, prikkelende affiches in abri’s en een zeer uitgebreide online-campagne via de social media wordt gecombineerd met regionale en lokale persactiviteiten en tal van activiteiten in stad en provincie die de naamsbekendheid van het museum al voor de opening royaal vergroten. Daarbij valt te denken aan drukken op locatie, GAAF (Groninger Affordable Art Festival) op de Grote Markt, kleine presentaties op locatie over Grafisch Groningen enz. In de loop van het openingsjaar vinden ook tal van speciale kinderactiviteiten plaats.

Openingsjaar (september 2015-augustus 2016) Voor het openingsjaar wordt gewerkt aan een spetterend programma dat het museum in één keer op de kaart zet. In elk geval staat nu al vast dat we starten met een tentoonstelling over The Next Call, in het kader van het Werkmanjaar. Daarnaast zal er een Grafisch Festival worden georganiseerd, waarbij publieksparticipatie een belangrijke rol speelt. Eerder in dit projectplan las u meer over dit festival en de daaraan verbonden GR-ID prijs. Voor de activiteiten in het openingsjaar wordt een apart projectplan gemaakt en worden separaat fondsen geworven.

16

VIII Planning en organisatie

1. Planning

Najaar 2014- mei 2015 • Installeren projectorganisatie • Aanstellen tijdelijke ondersteuning

voor bedrijfsvoering • Verkoop van het pand • Koper overlegt zelf met gemeente

over mogelijkheden bestemmingsplanwijziging

• Fondsenwerving investeringsbegroting en activiteiten openingsjaar

• Sluiten meerjarig huurcontract met eigenaar st. Jansstraat 2

• Uitschrijven GR-ID prijs en samenstelling jury

• Gesprekken met Grafisch Centrum, Scheepvaartmuseum en VRIJDAG over verdergaande samenwerking, back office en inhoudelijk.

• Gesprekken met mogelijke inhoudelijke samenwerkingspartners (VRIJDAG, Groninger Forum).

• Collectie is geïnventariseerd, wat gaat mee en wat wordt afgestoten. Wat moet worden aangevuld, welke films moeten worden gemaakt of verzameld.

• Voorbereiden activiteiten transitieperiode

Mei 2015 – eind augustus 2015 • Verbouw en inrichting pand St.

Jansstraat • Winkelaanbod samenstellen • Voorbereiden en uitvoeren

marketingcampagne • Voorbereiden activiteiten

openingsjaar • Activiteiten transitieperiode

Eind augustus 2015 –September 2016 • Tijdens Noorderzon al een voorproefje van het nieuwe GR-ID

• Activiteiten openingsjaar starten na de afsluiting van Noorderzon

17

2. Projectorganisatie Om het traject in goede banen te leiden, wordt een projectorganisatie ingericht. In bijgevoegde mindmap is de indeling van de organisatie te zien. Het traject wordt geleid door bestuursleden en ondersteund door de directie van het museum (naast de huidige directeur wordt een directeur bedrijfsvoering tijdelijk aangesteld). Daarnaast wordt expertise ingeroepen van museumexperts Charlotte van Rappard en Caspar Martens,evenals van een nader in te huren museaal inrichtingsbureau.

18

IX Bijlagen

1. Meerjaren balans en resultatenrekening 2. Investeringsbegroting 3. Inrichtingsplan met plattegronden 4. Educatief aanbod 5. Tentoonstellingsoverzicht 2015 – 2017 6. Financieel en inhoudelijk jaarverslag 2013

19

Bijlage 1 Meerjaren balans en resultatenrekening RESULTATENREKENING

(x € 1.000)

Werkelijk

2012 Werkelijk

2013 Prognose

2014 Prognose

2015 Prognose

2016 Prognose

2017 Prognose

2018 Prognose

2019

Opbrengsten Entreegelden 16 20 20 29 58 68 69 70 Rondleidingen en workshops 10 12 11 14 17 17 17 17 Verkopen 5 5 5 7 13 14 14 14 Reguliere subsidies 68 68 65 49 59 59 59 59 Projectsubsidies 8 25 33 75 50 53 56 56 Donaties en giften 6 7 8 6 9 12 16 18 Netto opbrengst pand 0 0 0 400 0 0 0 0 Rentebaten 0 0 0 10 9 9 9 9 Totaal 112 136 140 588 214 230 238 241

Kosten Personeelskosten 48 46 44 71 74 74 77 77 Huisvestingskosten 33 34 36 75 77 78 79 81 Kantoorkosten 14 11 12 11 11 12 13 13 Winkelkosten 3 6 3 4 8 9 9 9 Promotiekosten 10 2 2 4 4 4 4 4 Exploitatiekosten 7 7 8 11 13 13 13 13 Projecten 9 27 33 63 40 40 41 41 Totaal 125 132 137 239 226 231 236 238 Resultaat -13 4 3 349 -13 -1 2 4

BALANS

(x € 1.000)

Werkelijk

2012 Werkelijk

2013 Prognose

2014 Prognose

2015 Prognose

2016 Prognose

2017 Prognose

2018 Prognose

2019

Activa Debiteuren 0 2 0 0 0 0 0 0 Belastingen 5 8 8 8 8 8 8 8 Overige vorderingen 4 1 0 0 0 0 0 0 Liquide middelen 26 37 36 373 360 359 361 365 Totaal 35 48 43 380 368 367 369 372

Passiva Eigen vermogen 23 27 30 379 367 366 368 371 Voorzieningen 0 12 12 0 0 0 0 0 Banken 0 0 0 0 0 0 0 0 Crediteuren 5 3 0 0 0 0 0 0 Belastingen 1 1 1 1 1 1 1 1 Overige kortlopende schulden 6 5 0 0 0 0 0 0 Totaal 35 48 43 380 368 367 369 372 Ratio's Balanssolvabiliteit (EV/TV, norm 20%) 65% 57% 70% 100% 100% 100% 100% 100% Percentage eigen inkomsten 35% 39% 40% 91% 64% 67% 68% 69%

20

Bijlage 2 Investeringsbegroting en dekkingsplan Investeringsbegroting en dekkingsplan Investeringen I. Bouwkundige aanpassingen 77.000 II. Algemene aanpassingen 80.000 III. Inrichting begane grond 60.750 IV. Inrichting verdieping 13.250 V. Audiovisuele middelen 45.000 VI. PR & Marketing 40.000 VII. Verhuizing 40.000 IIX. Project management 55.000 IX. Onvoorzien (15%) 59.000 470.000 Dekkingsplan Eigen bijdrage 100.000 Matching (zelfwerkzaamheid) 27.500 Scholten Kammingafonds 200.000 VSB fonds 75.000 Stichting Doen 45.000 PBFC 15.000 Emmaplein Foundation 7.500 470.000

Specificatie investeringsbegroting I. Bouwkundige aanpassingen Lift naar entresols 30.000 Aanpassing ingangen 20.000 Glazen wanden entresols 12.000 Versterken vloeren entresols 15.000 77.000 II. Algemene aanpassingen Beveiliging

Camerasysteem expositieruimte 1.500 Beveiligingssysteem 3.000 Brandwerende installatie 3.000

Elektra

Aanleggen krachtstroom 4.250 Aanleggen extra stopcontacten 1.000 Verlichting begane grond 10.000 Verlichting verdieping 5.000

Schilderwerk

Schilderen 25.000

21

Vloerbedekking

Vloerbedekking (350m2) 17.500 Drukkerijvloer (150 m2) 9.750 80.000

III. Inrichting begane grond Balie/winkel

Kasten museumwinkel 1.000 Kassasysteem 2.500 Koffieautomaat 750 Garderobe 250

Werkplek/expirimenteer ruimte

Risograaf drukpers 25.000 Spuitcabine zeefdrukramen 1.500 Opslagruimte voorraadartikelen 3.500 Trommels Heidelberg persen PM Tafels en kasten 17.500 Vitrines 1.500

Overige Afscheidingswand Werkman atelier entresol 1.750 Afscheidingswand cursusruimte entresol 1.750 Natte ruimte 2.500 Handzetterij PM Boekenkasten 1.250 60.750

IV. Inrichting verdieping UV-werende folie 750 Tekstborden 2.000 Verrijdbare panelen 4.000 Vitrines 4.000 Ophangsysteem ramen 2.500

13.250 V. Audiovisuele middelen Algemeen

Digitale informatiezuilen 9.000 Films 10.000 Audiovisuele installatie 14.000

Ontwerpstudio Computers (4 stuks) 8.000 Software 4.000

45.000 VI. PR & Marketing Ontwerpen website 7.500

22

Ontwerpen huisstijl 7.500 Drukwerk 5.000 Publiciteitscampagne opening 20.000 40.000 VII. Verhuizing Verhuizing drukpersen (2x) 20.000 Verhuizing inboedel 10.000 Tijdelijke opslag 2.500 32.500 IIX. Project management Project management 30.000 Museaal inrichtingsbureau 25.000 55.000 IX. Onvoorzien (15%) Onvoorzien (15%) 59.000

Toelichting op de investeringsbegroting - In het nieuwe pand moet vloerbedekking worden aangebracht, waaronder een speciale

geluiddempende vloer voor de ruimte waar de drukpersen komen te staan. Daarnaast is een goed beveiligingssysteem, ook tegen brand van groot belang. Het aanleggen van krachtstroom is noodzakelijk in verband met de zware machines waarmee gewerkt gaat worden.

- Het meubilair voor museum en winkel moet nieuw aangeschaft worden. Het huidige meubilair van het museum is reeds lang afgeschreven en past niet in de vernieuwende en frisse inrichting die we voor ogen hebben.

- Voor het nieuwe museum worden korte films gemaakt waarin oude technieken, zoals bijvoorbeeld het werk in de clichéfabriek, zichtbaar worden gemaakt.

- Het museum wil sterk inzetten op PR&Marketing. In de transitieperiode zal een marketingcampagne gestart worden, gericht op het in de markt zetten van GR-ID. We willen hiervoor een marketingexpert inhuren. Daarnaast werken we samen met Marketing Groningen.

- De verhuizing wordt uitgevoerd door een gespecialiseerd bedrijf. Het verhuizen van het grafische erfgoed moet op een goede manier worden uitgevoerd, om beschadigingen te voorkomen.

- Voor de verder uitwerking wordt ene museaal inrichtingsbureau ingehuurd. De begrote kosten projectmanagement bestaan deels uit inzet van eigen personeel.

23

Bijlage 3 Inrichtingsplan met plattegronden Begane grond [invoegen plattegrond]: Bij binnenkomst ziet de bezoeker bij de ingang rechts de balie en de museumwinkel. Vervolgens betreedt hij/zij de werk- en experimenteerruimte met aan de wanden en voor de ramen de diverse drukpersen, machines, zetbokken en gereedschappen. Bij elke drukpers of machine komt een kleine vitrine waarin te zien is wat op de betreffende machine gemaakt kan worden. Tussen de persen in zijn teksten te lezen en animaties en filmpjes te zien over Grafisch Groningen. In het midden van de ruimte bevinden zich mobiele werktafels met kasten eronder die op uiteenlopende manieren aan elkaar kunnen worden geschoven – losse tafels, enkele blokken bij elkaar of een hele grote tafel. In de kasten onder de tafels bevinden zich materialen van de verschillende afdelingen van het museum. Tegen de achterwand tegenover de ingang bevindt zich de handzetterij met zetbokken en loden en houten letters. Om de hoek links bevindt zich de natte ruimte. Hier zijn een spoelbak en wastafels waar handen kunnen worden gewassen en zeven voor het zeefdrukken kunnen worden schoongespoeld. Links achterin de hoek wordt de hedendaagse ontwerpstudio ingericht met 4-6 Apple-computers in afsluitbare kasten waarop gewerkt kan worden. Tegen de achterwand boekenkasten met vakliteratuur. Op de entresol van de begane grond wordt het Werkmanatelier ingericht. Door glazen wanden rondom te plaatsen, hebben de mensen die hier deelnemen aan een workshop geen last van het geluid beneden, maar wel uitzicht op wat daar gebeurt. Links van de ingang is nog een gedeelte met tevens een entresol. Ook in deze ruimte wordt het verhaal van Grafisch Groningen verteld. Op de entresol worden cursussen gegeven. Vormgeving: de begane grond wordt vormgegeven in de kleuren wit en zwart met rode accenten. Dat wil zeggen dat de vloer zwart is en de wanden en het plafond wit. Hoog op de wanden komen teksten over en in verschillende lettertypen in zwart en rood. De kasten onder de werktafel worden zwart met in witte letters van welke afdeling de kast is. De werkbladen zijn wit en afwasbaar. De krukken bij de werktafels zijn rood. Eerste verdieping [invoegen plattegrond]: De eerste verdieping is de expositieruimte. In deze ruimte worden flexibel inzetbare panelen geplaatst en wordt gebruik gemaakt van vitrines. De ruimte wordt geklimatiseerd en krijgt museaal verantwoorde verlichting zodat ook kwetsbare werken geëxposeerd kunnen worden. De ramen worden afgeschermd met UV-werende folie en lichtdoorlatende gordijnen, zodat optimaal geprofiteerd kan worden van de lichtinval, zonder dat deze schade kan doen aan de geëxposeerde werken. De grote zaal wordt helemaal ingezet voor grote exposities. Achterin de hoek wordt een paneel geplaatst, waarvan de achterzijde gebruikt wordt voor typografische wandprojecten. Kunstenaars en vormgevers worden uitgedaagd het paneel te vullen met een letterproject in uiteenlopende materialen en technieken. De entresol wordt gebruikt als specifieke ruimte voor jong talent en speciale projecten die in opdracht van GR-ID zijn uitgevoerd. Vormgeving: de expositieruimte is helemaal wit en heeft een zwarte/antracietgrijze vloer. Ook de panelen en vitrines zijn wit. Voor tentoonstellingen kunnen wanden tijdelijk een andere kleur krijgen. Algemeen: Toegankelijkheid voor minder-validen: zowel de begane grond als de eerste verdieping zijn met een lift bereikbaar. Op de begane grond bevinden zich aan weerszijden 3 traptreden in de ruimte waar een hellingbaan wordt gemaakt, zodat ook mensen in een rolstoel de ruimte zonder problemen kunnen betreden. Op de trappen naar de entresols worden trapliften voor rolstoelen

24

gerealiseerd waarvan minder-validen gebruik kunnen maken. Er is een invalidentoilet op de begane grond. Voor het definitieve inrichtingsplan wordt een beroep gedaan op een museaal inrichtingsbureau.

25

Bijlage 4 Educatief aanbod Rondleidingen: De geschiedenis van de boekdrukkunst

Aan de hand van de historische collectie drukpersen, de animaties en filmpjes ontdekken leerlingen van zowel basis- als voortgezet onderwijs wie Johannes Guttenberg was en waarom zijn uitvinding van de drukpers zo belangrijk was voor de wereld.

Grafisch Groningen Aan de hand van de Groningse erfgoedcollectie leren leerlingen van het voortgezet onderwijs over de ontwikkelingen die het grafische vak in Groningen hebben plaatsgevonden. Van de middeleeuwse handschriften die hier ontstonden, de eerste vakbond tot Werkman en De Ploeg en de hedendaagse ontwikkelingen van het grafische vak.

Grafische Technieken Door een rondje te maken langs de verschillende persen in het museum en er demonstraties van te zien, leren leerlingen van zowel basis- als voortgezet onderwijs de verschillende druktechnieken kennen, van boekdruk tot zeefdruk, van steendruk tot etsen.

Workshops: Werkmantechnieken

GR-ID heeft de originele inventaris van de werkplaats van H.N. Werkman. Te midden van zijn spullen is het mogelijk om zijn technieken te leren. Met behulp van sjablonen, letters en drukinkt maken leerlingen van zowel basis- als voortgezet onderwijs hun eigen ‘druksel’.

Ontwerp je eigen poster Deze workshop is speciaal voor het vmbo ontwikkeld en gaat samen met de leerlingen in op het ontwerpen van posters. Na een korte introductie over wat er nou wel en niet op een poster moet staan, hoe snel een boodschap duidelijk moet zijn en wat je verder wel en niet moet doen, gaan de leerlingen zelf aan de slag.

Maak een rondje langs verschillende grafische technieken Tijdens deze workshop maken leerlingen van het voortgezet en hoger onderwijs kennis met de verschillende grafische technieken en maken op klein formaat in elke techniek een eigen kunstwerkje.

Maak je eigen boek Leerlingen uit de bovenbouw van het basisonderwijs maken tijdens deze workshop een eigen boekje. Ze gaan eerst bij de boekbinders langs om een boekje te naaien, drukker er vervolgens hun naam op in de drukkerij en vullen het met enkele kunstwerkjes in grafische technieken.

Ontwerp je eigen letter In deze workshop leren leerlingen de grondbeginselen van de typografie. Wat is een letter en hoe ontwerp je hem? Waaraan moet een letter

26

voldoen? Na een korte introductie over verschillende lettertypen en instructies voor het ontwerpen van een letter gaan de leerlingen van voortgezet- en hoger onderwijs zelf aan de slag.

Streetart – graffiti, rappen, vj-en In deze gecombineerde workshop van OneDayArtist gaan leerlingen van het voortgezet onderwijs aan de slag met de kunst van de straat. Ze maken zelf een ‘piece’, schrijven een rap en leren hoe je muziek draait en daarbij videobeelden vertoont.

Lespakketten: De Letterkist

Naar aanleiding van de kindertentoonstelling ‘Van A naar Chocola’ in 2013 werd een leskist samengesteld voor de onderbouw van het basisonderwijs. In de leskist bevinden zich onderdelen voor de groepen 1 en 2 en voor de groepen 3 en 4. Spelenderwijs leren kinderen letters kennen en wat je ermee kunt. Letters van verschillende materialen en in verschillende formaten zijn beschikbaar om mee te werken en in de kist zit een heuse typemachine waarmee de leerlingen een tekst kunnen typen. ‘Ga toch ontwerpen!’ In dit boek, dat zowel voor middelbare scholen als individuele jongeren beschikbaar is, krijgen de leerlingen uiteenlopende opdrachten die hen leren wat vormgeving en typografie zijn. Het boek bevat tal van gekke en serieuze opdrachten (in de trant van ‘This wrecked journal’) die hen spelenderwijs bekendmaken met het vakgebied.

H.N. Werkman GR-ID beschikt over een lesbrief over H.N. Werkman die scholen kunnen gebruiken om een eigen les over deze drukker/kunstenaar voor te bereiden.

27

Bijlage 5 Tentoonstellingen 2015 / mogelijke tentoonstellingen daarna ‘Alternatieven’ In de zomer van 2015 toont GR-ID grafisch werk van 14 Nederlandse en

14 Australische kunstenaars die op initiatief van het College of Fine Arts in Sydney en het Amsterdams Grafisch Atelier met het thema ‘alternatieven/alternatives’ aan de slag zijn gegaan met grafisch werk. Omdat GR-ID gedurende deze periode mogelijk gesloten is vanwege de verhuizing, wordt gezocht naar een alternatieve locatie voor dit project, zodat deze wel doorgang kan vinden en het museum ‘zichtbaar’ blijft voor het publiek.

H.N. Werkman Het jaar 2015 staat in het teken van de Groningse drukker en kunstenaar

H.N. Werkman. GR-ID neemt aan dit jaar deel door in het najaar een expositie te organiseren dat Werkmans tijdschrift The Next Call als uitgangspunt neemt. Dit tijdschrift was Werkmans poging om een plaats te veroveren binnen de internationale avant-garde van de jaren ‘20, een actie die helaas mislukte. In de expositie plaatsen wij het tijdschrift van Werkman, maar ook andere internationale kunsttijdschriften in hun context en zetten we Groningen af tegen plaatsen als Berlijn, Moskou, Parijs en Boedapest. Wat voor mensen zaten achter de tijdschriften, hoe zagen de steden waarin zij opereerden er uit en wat gebeurde er op cultureel gebied? De expositie geeft niet alleen een beeld van het Europa van de jaren ’20, maar vooral ook van de figuur Werkman en zijn ambities.

Wim Crouwel In de winter van 2015 wordt voor het eerst een project georganiseerd

over de invloed die het werk van de uit Groningen afkomstige en wereldberoemde vormgever en typograaf, Wim Crouwel, heeft gehad op de grafische vormgeving in Nederland. Deze samenwerking met Academie Minerva leidt tot een tweetal exposities, een vakklas voor studenten grafische vormgeving, een tweetalige publicatie en een symposium.

2016 ’10 x 10 grid’ Eind 2014 start GR-ID met een grootschalig internationaal project

waarvoor grafisch vormgevers en kunstenaars uit de hele wereld worden uitgedaagd om een drukwerkje van 10 x 10 cm te maken. Naast een virtuele expositie op een speciale website wordt er, bij het bereiken van een passend aantal werken, een grote expositie georganiseerd waarin een enorm grid van deze werken wordt samengesteld. Dit is een project dat in de transitieperiode kan worden doorgezet vanwege het gedeeltelijk virtuele karakter. [De echte expositie vindt nog niet in 2015 plaats, alleen de website met virtuele expositie is dan te zien].

28

André Toet Grafisch vormgever en eigenaar van So Design uit Amsterdam won al talloze prijzen met zijn strakke en toegankelijke vormgeving. Klanten als de KNVB, Museum Dolhuys, Artsen zonder Grenzen, TNT Post en het Wereldnatuurfonds maakten gebruik van de vormgeving van André Toet. Naast grafische vormgeving werkt Toet ook aan het ontwerpen van letters en letterprojecten, zoals het project Alphatool, bestaande uit gestanste en gepreegde letters die uit karton gedrukt kunnen worden. Het is de hoogste tijd voor een overzicht van het werk van dit vernieuwende bureau en dus een expositie in GR-ID.

Grafisch Groningen In de transitieperiode (2015) start GR-ID met het oral history-project

‘Grafisch Groningen’ dat als doel heeft zoveel mogelijk verhalen te verzamelen van mensen uit Stad en Ommeland die werkzaam zijn (geweest) in het grafische vak in de breedste zin van het woord – van boekbinder tot drukker, van vormgever tot kunstenaar. Naast de verhalen verzamelen we ook beeldmateriaal en objecten. In de loop van de projectperiode (2015-2016) worden op diverse locaties in de provincie kleine presentaties van de resultaten gemaakt. Eind 2016 zal het museum het project afronden met een grote expositie in eigen huis waarin het ‘Verhaal van Grafisch Groningen’ wordt verteld aan de hand van verhalen, films, foto’s en objecten. Een tentoonstelling voor en door Groningers.

2017 Arabische typografie In 2016 stelt GR-ID een omvangrijke expositie over Arabische typografie

samen. Nederland en de Arabische wereld hebben al eeuwenlang een band als het gaat om het vervaardigen van drukwerk en het ontwikkelen van nieuwe lettertypes. Zo werden in Leiden al in de late middeleeuwen veel wetenschappelijke boeken in het Arabisch gedrukt, werd de eerste Arabische letterzetmachine in Nederland ontwikkeld en werden vanaf 2005 prominente Nederlandse ontwerpers gekoppeld aan jonge Arabische typografen om nieuwe lettertypen te ontwerpen. Deze expositie biedt een unieke kijk op een bijzondere band tussen twee werelden.

Josua Reichert De Duitse vormgever, typograaf en kunstenaar Josua Reichert wordt in

2017 tachtig jaar. In dat jaar besteedt GR-ID aandacht aan zijn omvangrijke oeuvre. In de zogenaamde schriftbeelden van Reichert, die grotendeels geïnspireerd zijn op het werk van HAP Grieshaber en H.N. Werkman, versmelten schrift en beeld, tekst en typografie. Honderden boeken, tijdschriften en kunstwerken bevinden zich in openbaar bezit, zowel in Duitsland als Nederland en een overzicht van het werk zal in GR-ID te zien zijn.

Infographics De infographic, de op een grafische en daardoor vaak zeer sprekende

manier weergeven van grafieken, data en informatie is niet meer uit de wereld van de communicatie weg te denken. Ingewikkelde productieprocessen, statistieken en vernieuwingen worden door middel van vrolijk gekleurde afbeeldingen en animaties toegankelijk gemaakt. Deze manier van informatie verbeelden bestaat al honderden jaren, maar

29

is in de 21e eeuw tot een heel nieuw fenomeen verworden door nieuwe vormgevingsmogelijkheden op de computer. Maar wat betekent dit fenomeen vormgevingstechnisch en hoe zorg je ervoor dat een infographic nog opvalt tussen het enorme aanbod. Een expositie die de ins en outs geeft van deze hedendaagse manier van informatievoorziening.