Sol Gabetta & Bertrand Chamayou

11|12

25.01.2012Duo & Trio

3/4

Praktisch 20u15 start concert | concertzaal20u55 pauze21u55 vermoedelijk einde concert

Duo & trio 2011 | 2012

Isabelle Faust, Teunis van der Zwart 1/4& Alexander Melnikovvr 28 okt 2011

Tabea Zimmermann & Kirill Gerstein 2/4wo 23 november 2011

Sol Gabetta & Bertrand Chamayou 3/4wo 25 januari 2012Beethoven, Mendelssohn, Servais

Andreas Brantelid & Francesco Piemontesi 4/4zo 5 februari 2012 – 15uBeethoven, Brahms, Debussy, Hindemith

Pralines voor de artiesten worden geschonken door Patisserie & Chocolaterie Joost Arijs.www.joostarijs.be

Programma

L. VAN BEETHOVEN (1770-1827)Zeven variaties in Es op een thema uit De Toverfluit van W.A. Mozart, WoO 46 (9’)

Sonate voor cello en piano nr. 3 in A, opus 69 (27’)

Allegro, ma non tantoScherzo. Allegro MoltoAdagio cantabile

PAUZE

F. MENDELSSOHN (1809-1847)Sonate voor cello en piano nr. 2 in D, opus 58 (22’)

Allegro assai vivaceAllegro scherzandoAdagioMolto allegro e vivace

A.-F. SERVAIS (1807-1866)Fantaisie sur deux Airs Russes, opus 13

Een worsteling aan de schrijftafel

Beethovens manuscript van de Cellosonate in la groot opus 69 is een boeltje. Zelfs in deze vergevorderde staat van het werk wemelt het van de schrap-pingen en opeenvolgende correcties. Het probleem was niet dat Beethoven ontevreden was over de melodieën of de structuur van het werk: die lagen vast. Maar hij bleef twijfelen over hoe hij de verschillende muzikale stemmen kon ver-delen over piano en cello. Voortdurend ondernam hij nieuwe pogingen om de verschillende timbres en registers van deze twee instrumenten met elkaar te

laten verzoenen. En zelfs de eerste druk van de sonate kon Beethoven nog niet tevreden stemmen. In een brief naar zijn uitgever doet hij zijn beklag over de vele drukfouten; hij dreigt ermee ze te laten publiceren in de kranten in Wenen. In een volgende brief geeft hij toe dat hij bij het corrigeren van de drukfouten zelf weer fouten heeft gemaakt. “Je mag la-chen met mijn bekommernissen die ei-gen zijn aan een componist”, verklaart hij, voor hij nog enkele laatste correcties van correcties aanbrengt in verband met een fortissimo-aanduiding in het scherzo. Deze worstelingen maken duidelijk hoe-zeer Beethoven zich tijdens het compo-

25.01.2012 | Sol Gabetta (cello) & Bertrand Chamayou (piano)De cello in de romantiek: doorwrochte sonates en virtuoze variaties Door Floris Bernard

sitieproces een nieuwe weg zocht in het genre van de cellosonate. Voordien in de classicistische periode was het concept van een kamermuziekwerk met klavier en één of meer strijkers eenvoudig: één instrument (meestal het klavierinstru-ment) had de bovenhand, de andere instrumenten zorgden voor de begelei-ding. De specifieke combinatie van cello met piano was bovendien niet populair bij componisten, omwille van de proble-men met conflicterende registers die ze moesten overbruggen. Mozart schuwde het genre helemaal, terwijl Haydn er zich slechts zeer sporadisch aan waagde. In deze sonate slaagde Beethoven er voor het eerst in de cello en de piano te laten samensmelten en als een eenheid te la-ten klinken. Ze zijn gelijkwaardige part-ners die elkaar aanvullen met hun eigen typische kenmerken. In het eerste deel bijvoorbeeld, nemen ze beurt om beurt de melodie van elkaar over. Het hele werk kent aan beide instrumenten evenveel momenten van brille en evenveel variatie in registers toe.Beethoven had een speciale relatie met de cellosonate: hij keerde er niet zo vaak naar terug, maar wel in elke fase van zijn evolutie als componist. Op dit moment, in 1808, verkeerde hij volop in zijn hero-ische periode. Toch is deze sonate eerder lyrisch dan episch te noemen. Ook de structuur van het werk is niet eenduidig: het trage deel kan als een apart deel be-schouwd worden, maar ook als een intro-ductie die behoort tot de finale.

Het revolutionaire en eigenzin-nige karakter van de sonate komt nog duidelijker naar voren vergeleken met Beethovens vroegere werk uit 1801, de

variaties op het duet Bei Männern, wel-che Liebe fühlen uit Mozarts Zauberflöte. Van een unieke symbiose tussen cello en piano is hier nog geen sprake. De vroeg-ste partituur vergeet zelfs de cello te vermelden op het titelblad. De volgende uitgave voorziet ook de mogelijkheid dat de cello door een viool vervangen wordt. Beethoven schreef deze reeks varia-ties nadat hij een opvoering van Die Zauberflöte had bijgewoond in het Hoftheater te Wenen. Niet alleen het aan-stekelijke thema, maar ook de sfeer en vormen van het werk zijn schatplichtig aan Mozart. Beethoven zou zich pas in de volgende jaren niet zonder moeite ont-worstelen aan zijn invloed.

Oude en nieuwe meesters

Met de cellosonate opus 69 had Beethoven de bakens verlegd. De cello-sonates die volgden in de negentiende eeuw traden duidelijk in de voetsporen van dit werk. Zo ook de cellosonates van Felix Mendelssohn. De Cellosonate in re groot opus 58 schreef hij in 1843 voor zijn broer Paul, die cellist was. Mendelssohn was net aangesteld als directeur van een nieuw conservatorium in Leipzig. Als hoofd van het muziekleven in Leipzig or-ganiseerde hij concerten die helemaal ge-wijd waren aan de beroemdste muzikale gezant van de stad: Johann Sebastian Bach. Te midden van deze drukke bezig-heden werkte Mendelssohn enkele com-posities af die zouden beschouwd worden als zijn rijpere kamermuziekwerken.Het eerste en laatste deel van deze so-nate tonen ons de complexloze omgang van Mendelssohn met de klassieke sona-tevorm. Het tweede deel is een ongewoon

scherzo, dat de puls van een gavotte combineert met typisch romantische melancholie. In het derde deel horen we dat Mendelssohns liefde voor Bach niet zonder gevolgen is gebleven. De piano speelt een koraal zonder tekst, terwijl de cello antwoordt met een recitatief dat barokke retoriek koppelt aan romanti-sche lyriek. De sonate is dan ook in veel opzichten een typisch voorbeeld van Mendelssohns verknochtheid aan oude muzikale tradities.

Een vergeten virtuoos

Met Adrien-François Servais wordt vanavond ook een ietwat vergeten land-genoot van onder het stof gehaald. Ooit werd deze Hallenaar door Berlioz en Rossini geroemd als de ‘Paganini van de cello’, en deed hij muziekliefhebbers van Engeland tot Rusland versteld staan om zijn virtuoze kunsten. Hij bespeelde een stradivariuscello die nog altijd bekend staat als één van de beste cello’s ter we-reld. Hij bracht ook innovaties aan in de techniek van het instrument. Dankzij Servais raakte de verstelbare steunpin helemaal ingeburgerd. Dit stond cellis-ten toe om een nog soepeler en virtuozer spel te ontwikkelen. De niet zo talrijke composities van Servais zijn uitlopers van zijn concerten als cellist. Het zijn al-lemaal werken voor zijn geliefkoosde in-strument, meestal virtuoze fantasieën of variaties op bestaande melodieën. Zijn concertreizen in Rusland inspireerden hem tot een Fantaisie sur deux airs rus-ses, uitgegeven in 1853. Een verkenning van de technische mogelijkheden van het instrument staat hier centraal. Zo maakte ook de cello, een tijdje later dan andere instrumenten, de sprong naar

het romantisch geïnspireerde virtuozen-dom. De moeizame totstandkoming van Beethovens cellosonate laat zien dat er heel wat worstelingen aan de schrijftafel aan vooraf gingen voor de cello de plaats kreeg die past bij zijn unieke klankkleur en mogelijkheden.

Floris Bernard is assistent aan de Universiteit Gent, waar hij onderzoek doet naar Byzantijnse poëzie.

Sol Gabetta bewees met haar 30 jaar al van verschillende markten thuis te zijn. Sinds 2007 verschenen niet minder dan zeven cd’s van haar met een grote variatie in de tijdsperiode. Twee Vivaldi-opnames bewezen haar grote virtuositeit en stijl-gevoeligheid voor barokmuziek, het clas-sicisme kwam aan bod in een uitvoering van het duizelingwekkende eerste Haydn-concerto, gekoppeld aan een bewerking van Mozarts hobo-concerto, haar roman-tische ziel kon zich uitleven in publieks-lievelingen als het eerste celloconcerto van Saint-Saens en de Roccoco-variaties van Tchaikovsky om uiteindelijk met het grote gebaar van Elgar bij de muziek van Shostakovich uit te komen. Typerend voor haar gerichtheid op een solistenbestaan

verscheen daarnaast ook een cd met ar-rangementen van bekende opera-aria’s. Gabetta wordt in al deze muziek begeleid door verschillende orkesten en haar pré-sence en sterstatus passen hier beter bij dan bij de ingetogen, minder ijdele wereld van de kamermuziek. Bij deze gelegen-heid wordt Sol Gabetta gekoppeld aan haar leeftijdsgenoot Bertrand Chamayou. Deze Franse pianist bewees in zijn nog beperkte discografie al op prachtige wijze dienst aan minder bekende en weinig op-genomen pianomuziek, waaronder de vol-ledige ‘Années de Pélerinage’ van Franz Liszt en de meesterwerken voor piano van César Franck.

www.kwadratuur.be

Biografieën

Tekst Floris Bernard | Foto Andreas Brantelid © Sussie Ahlburg | Foto Sol Gabetta © Marco Borggreve | Coördinatie Claire Denoyette | Opmaak Jasper Persoons | V.U.: Michael Joostens © Handelsbeurs Concertzaal, Kouter 29, 9000 Gent

“De kleinste zijn de fijnste”“De kleinste zijn de fijnste. Het klassieke programma oogt bescheiden, maar is van wereldklasse en weet zowel liefhebbers als kenners te bekoren. Goed publiek, geen poeha en een mooi kader. En waarom maar één concert meepikken als je er vijf tot zes kunt krijgen? Hét middel tegen klas-sieke drempelvrees” (Knack Focus over Handelsbeurs Klassiek en de kortingsfor-mule Klassiek à la carte, dec 2011)

Nadar: ‘Free Samples [click here]’Componist Johannes Kreidler (1980) legde op 12 september 2008 een nieuwe compositie neer bij GEMA, de Duitse tegenhanger van SABAM. Het 33 seconden durende stuk is opgebouwd uit samples van niet minder dan 70.200 citaten. Hij vulde alle 70.200 verplichte formulieren voor muzikale bronvermelding netjes in en bracht ze met een vrachtwagen naar het kantoor van GEMA in Berlijn. De film ‘Product Placements’ wordt op 10 mrt 2012 getoond in aanwezigheid van Johannes Kreidler.

Binnenkort in de Handelsbeurs: Andreas Brantelid (cello) & Francesco Piemontesi (piano)

Van Beethoven, Brahms, Debussy, Hindemith Zo 05.02.2012