1

Programma

VMR Actualiteitendag20 maart 2014

Kennisnetwerk voor milieu-, water- en natuurbeschermingsrecht

2 3

Voorwoord

Het begint een goede traditie te worden: dit jaar organiseert de Vereniging voor Milieurecht voor de vierde keer de VMR Actualiteitendag. Een dag waarin u door dertien deskundige sprekers op de hoogte wordt gesteld van de belangrijkste wijzigingen in wetgeving en jurisprudentie van het omgevingsrecht.

De sprekers informeren u onder meer over de actualiteiten op het gebied van de Richtlijn industriële emissies, de Wabo, het bestuursprocesrecht, de programma-tische aanpak, de milieueffectrapportage, de handhaving en de ontwikkeling van de Omgevingswet. Daarnaast komen ook de recente ontwikkelingen aan de orde binnen het waterrecht, de bodembescherming, de ruimtelijke ordening en de natuur-bescherming. Dit jaar besteden we speciale aandacht aan overheidsaansprakelijkheid en nadeelcompensatie. Elk jaar kiezen we een bijzonder thema in aanvulling op het reguliere programma. Dit jaar zal mr. Anna Gerbrandy ingaan op de beoordeling door de Autoriteit Consument en Markt (ACM) van het Energie-akkoord, waarin o.a. de sluiting van vijf oude kolencentrales door de ACM als mogelijk mededingings-beperkend werd aangemerkt.

Ik wens u namens het bestuur een leerzame dag toe.

Marleen van Rijswick

Voorzitter van de Vereniging voor MilieurechtHoogleraar Europees en nationaal waterrecht

4 5

Programma* 9.30 - 9.35 Opening

Prof. mr. H.F.M.W. (Marleen) van Rijswick 9.35 - 9.55 Wabo, uitvoering en jurisprudentie

Mr. dr. V.M.Y. (Valérie) van ‘t Lam 9.55 - 10.15 Actualiteiten bestuurs(proces)recht

Mr. dr. K.J. (Kars) de Graaf 10.15 - 10.35 Programmatisch werken in de Haven van Rotterdam

Mr. J.J. (Joep) Vermeulen

10.35 – 11.00 Pauze 11.00 - 11.20 Bodembescherming

Prof. mr. G.A. (Gerrit) van der Veen 11.20 -11.40 Richtlijn industriële emissies

Prof. mr. A.A. (Annelies) Freriks 11.40 - 12.00 Actualiteiten overheidsaansprakelijkheid/nadeelcompensatie

Prof. mr. B.J. (Ben) Schueler 12.00 – 13.30 Pauze met lunch 13.30 - 13.50 Jurisprudentie en actualiteiten handhaving

Mr. T.E.P.A. (Tycho) Lam 13.50 - 14.10 Actualiteiten ruimtelijke ordening

Mr. dr. J. (Jan) Robbe 14.10 - 14.30 Actualiteiten milieu-effectrapportage

Mr. drs. G.A.J.M. (Gijs) Hoevenaars 14.30 - 14.40 Korte pauze

14.40 - 15.00 Actuele ontwikkelingen in het waterrecht

Mr. ir. S. (Simon) Handgraaf 15.00 - 15.20 Grenzen van mededingingsrecht bij transitie naar duurzame

energie; Energie-akkoord Mr. dr. A. (Anna) Gerbrandy

15.20 – 15.40 Pauze 15.40 - 16.00 Actualiteiten Natuurbeschermingswet

Mr. drs. M.M. (Marieke) Kaajan 16.00 - 16.20 Doorkijk naar de verdere invulling van de Omgevingswet

Mr. J.A.E. (Arjan) Nijenhuis 16.20 - 16.30 Afsluiting

Prof. mr. H.F.M.W. (Marleen) van Rijswick 16.30 Borrel

*Postersessie: Tijdens de pauzes bieden wij u de gelegenheid om promovendi te ontmoeten, die hun onderzoek graag onder de aandacht willen brengen:

European Research Agenda for Shale GasLeonie Reins - Research Fellow Flemish Research Fund (FWO)Department for International and European Law, KU Leuven, België

Sustainable Materials Management: EU materials law examinedThomas J. de Römph – PhD CandidateResearch Unit International and European Law, KU Leuven, BelgiëCentre for Environmental Science, Universiteit Hasselt, België

6 7

9.35 - 9.55 Wabo, uitvoering en jurisprudentie

Mr. dr. V.M.Y. (Valérie) van ‘t Lam

Advocaat bij Stibbe te Amsterdam

OnderwerpHet afgelopen jaar is er een aantal wijzigingen van de Wabo in werking getreden, zoals de wijziging van de onlosmakelijke samenhang en de welstandstoets. Tijdens de inleiding worden enkele van die wijzigingen besproken. Daarnaast zal aandacht worden besteed aan recente rechtspraak met betrekking tot de Wabo, zoals de onderdelenfuik en de omgevingsvergunning beperkte milieutoets. 1. Onlosmakelijke samenhang2. Grondslag aanvraag omgevingsvergunning voor artikel 2.1 lid 1

onder e-activiteiten (milieu)3. Omgevingsvergunning Beperkte Milieutoets (OBM)4. Onderdelenfuik 5. Overig

LiteratuurS. Hillegers, T.E.P.A. Lam, A.G.A. Nijmeijer, ‘Het wetsvoorstel voor het permanent maken van de Crisis- en herstelwet nader beschouwd’, TBR 2012/63(i.h.b. hoofdstuk 5);S. Hillegers en T.E.P.A. Lam, ‘Kroniek Omgevingsrecht’, Gst. 2013, afl. 7396 (i.h.b. paragraaf 2); V.M.Y. van ‘t Lam, ‘Jurisprudentie Wabo en milieu’, StAB 2013, aflevering 3, blz. 7-15;P.M.J. de Haan en M. Ramondt, ‘De omgevingsvergunning van rechtswege’, BR 2014, aflevering 2.

JurisprudentieABRvS 26 juni 2013, MenR 2013/142 m.nt. A. Collignon;ABRvS 12 juni 2013, AB 2013/206 m.nt. A.G.A. Nijmeijer;Vz. ABRvS 5 november 2012, AB 2013/52 m.nt. A.G.A. Nijmeijer;ABRvS 28 augustus 2013, AB 2013/317 m.nt. A.G.A. Nijmeijer;ABRvS 6 maart 2013, AB 2013/123 m.nt. A.G.A. Nijmeijer;ABRvS 26 juni 2013, BR 2013/132 m.nt. F. Onrust en A. Drahman;ABRvS 21 augustus 2013, ECLI:NL:RVS:2013:839;ABRvS 9 oktober 2013, AB 2013/382 m.nt. F.A.G. Groothuijsse.

9.55 - 10.15 Actualiteiten bestuurs(proces)recht

Mr. K.J. (Kars) de Graaf Universitair hoofddocent

bestuursrecht/omgevingsrecht

OnderwerpGeselecteerde ontwikkelingen op het terrein van het algemeen bestuurs(proces)recht passeren de revue, waaronder de digitalisering van het verkeer tussen burger en bestuur(srechter), het belanghebbende begrip en het relativiteitsvereiste. Er is ook aandacht voor wijzigingen in de toekomst.

Literatuur M.M. Groothuis, ‘Op weg naar een digitale overheid. Over waarborgen en randvoorwaarden in bestuursrechtelijk perspectief’, Gst. 2013/82;J.C.A. de Poorter & B.J. van Ettekoven, ‘Het relativiteitsvereiste in het bestuursrecht: de ene relativiteitseis is de andere niet’, NTB 2013/20.

JurisprudentieABRvS 29 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:188 (en ECLI:NL:RVS:2013:1586);ABRvS 29 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:249 (en ECLI:NL:RVS:2013:1810);ABRvS 27 november 2013, ECLI:NL:RVS:2013:2165, AB 2014/60 m.nt. Tolsma;ABRvS 19 juni 2013, ECLI:NL:RVS:2013:CA3666;ABRvS 15 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:75;ABRvS 28 augustus 2013, ECLI:NL:RVS:2013:963, AB 2014/20 m.nt. Modderman;ABRvS 06 november 2013, ECLI:NL:RVS:2013:1795&1794, JM 2014/3 m.nt. Hoogstra & Tolsma.

8 9

10.15 – 10.35 Programmatisch werken in de Haven van Rotterdam

Mr. J.J. (Joep) Vermeulen Havenbedrijf Rotterdam N.V. Sr. Legal Counsel,

Juridische & Bestuurlijke zaken

OnderwerpDe programmatische aanpak wordt gezien als één van de oplossingen waaraan het omgevingsrecht behoefte heeft. In de nieuwe Omgevingswet krijgt deze figuur dan ook een wettelijke basis. Het wordt mogelijk om ook op decentraal niveau programmatisch te werken. Vooruitlopend op de nieuwe Omgevingswet biedt ook de Crisis- en herstelwet al mogelijkheden voor een meer programmatische aanpak in bestemmingsplannen (voorheen gebiedsontwikkelingsplannen). Van die mogelijkheden wordt in de Rotterdamse haven gebruik gemaakt.

LiteratuurCh. W . Backes, ‘Het voorstel voor een Omgevingswet – goed voor natuur en milieu’, TO 2013/3, § 6; L.M. Muetstege e.a., ‘De Crisis- en herstelwet in vogelvlucht’, VGFC 2010/1, § 2.

11.00 - 11.20 Bodembescherming

Prof. mr. G.A. (Gerrit) van der Veen Advocaat bij AKD en

Bijzonder hoogleraar milieurecht, Rijksuniversiteit Groningen

OnderwerpAan de orde komt recente jurisprudentie over de centrale begrippen van de Wet bodembescherming, onder meer omtrent het toetsingskader bij saneringsplannen en nazorg, en met oog voor de vraag hoe aan een eerder saneringsplan ‘ontkomen’ zou kunnen worden, wanneer uitvoering niet haalbaar (b)lijkt. Voorts komt de wet van 22 november 2012 tot wijziging van de Wet bodembescherming met het oog op het terugbrengen van de administratieve en bestuurlijke lasten en enkele verbeteringen van de uitvoering aan bod (Stb. 2012, 621).

LiteratuurM.J. Eurlings, ‘Bodemverontreiniging: steeds meer een eigenaarsprobleem’, BR 2013/98.

JurisprudentieABRvS 18 december 2013, 201303401/1/A4, ECLI:NL:RVS:2013:2472;ABRvS 11 december 2013, 201301988/1/A4, ECLI:NL:RVS:2013:2381;ABRvS 16 oktober 2013, 201211759/1/A4, ECLI:NL:RVS:2013:1531;ABRvS 25 september 2013, 201303322/1/A4, ECLI:NL:RVS:2013:1298.

10 11

11.20 – 11.40 Richtlijn industriële emissies

Prof. mr. A.A. (Annelies) Freriks Advocaat bij Element Advocaten te Eindhoven

Hoogleraar Universiteit Utrecht

OnderwerpDe Richtlijn Industriële Emissies (2010/75/EU) is per 1 januari 2013 geïmplementeerd in Nederlandse wet- en regelgeving. Het Activiteitenbesluit speelt hierbij een belangrijke rol. Een belangrijke verandering ten opzichte van de IPPC-richtlijn zijn de BBT-conclusies, een nieuw onderdeel van BREFs. Vergunningen van IPPC-bedrijven moeten binnen vier jaar na de bekendmaking van de BBT-conclusies worden aangepast en voldoen aan de conclusies. In deze bijdrage worden de belangrijkste recente ontwikkelingen geschetst.

LiteratuurL. Smorenburg-van Middelkoop & R. Uylenburg (red.), De beste beschikbare technieken, van IPPC naar IED, Ontwikkeling, toepassing en toetsing van BBT, Groningen: Europa Law Publishing 2012 (ISBN 9789089521262); H. Tolsma, ‘Balanceren tussen economie en milieu in de Omgevingswet’, NJB 2012/2361;A. van Rossem, ‘RIE vervangt IPPC. Is de toepassing van BBT nu wél gewaarborgd?’, NTER 2011, afl. 7, p. 232-239; M. Boeve, M. Peeters & M. Poortinga, ‘Een nieuwe regeling voor de ambtshalve wijziging van de milieuvergunning in het licht van het richtlijnvoorstel industriële emissies’, M en R 2010, p. 77-84 (afl. 2).

JurisprudentieV.M.Y. van ’t Lam, ‘Enkele recente ontwikkelingen in milieurechtelijke jurisprudentie’ ,BR 2013/90;Voorzieningenrechter Rechtbank ‘s-Hertogenbosch, 22 november 2012, AWB 12/3154, LJN: BY5193;ABRvS 25 september 2013, AB 2014/19, m.nt. W.R. van der Velde.

11.40 – 12.00 Actualiteiten overheidsaansprakelijkheid/nadeelcompensatie

Prof. mr. B.J Schueler Hoogleraar bestuursrecht, ihb omgevingsrecht,

Universiteit Utrecht

OnderwerpIn geschillen over overheidsaansprakelijkheid overlappen de competentiesferen van de bestuursrechter en de burgerlijke rechter gedeeltelijk. Een nieuwe wettelijke regeling heeft voor de onrechtmatige daad veranderingen gebracht. Op het terrein van de nadeelcompensatie vinden ook belangrijke ontwikkelingen in de wetgeving plaats: de bestuursrechter wordt volgens een (nog niet in werking getreden) wet met de introductie van een uniforme nadeelcompensatieregeling in de Awb exclusief bevoegd te oordelen in geschillen over nadeelcompensatie. Intussen gaat de rechtspraak voort op ingeslagen wegen, soms met verrassende gevolgen, bijvoorbeeld in jurisprudentie over het normaal maatschappelijk risico en over aansprakelijkheid voor gebrekkig toezicht en handhaven.

LiteratuurB.J. van Ettekoven, J.E.M. Polak, B.P.M. van Ravels, A.A. van Rossum, B.J. Schueler, M.K.G. Tjepkema, C. Waling, R.J.G.M. Widdershoven, ‘Overheidsaansprakelijkheid anno 2013: de stand van de rechtsontwikkeling’, Overheid en Aansprakelijkheid 2013-2, nr. 32, p. 49-101.

JurisprudentieABRvS 5 december 2012, AB 2013/221, m.nt. Tjepkema (Wouwse Tol); ABRvS 29 februari 2012, AB 2013/78, m.nt. Tjepkema (Normaal maatschappelijk risico; ‘lijn der verwachtingen’-criterium);ABRvS 5 september 2012, AB 2013/79, m.nt. Tjepkema (normaal maatschappelijk risico; 2%-drempel);ABRvS 21 december 2011, AB 2012/327, m.nt. Van den Broek (Peildatum risicoaanvaarding);ABRvS 3 juli 2013, AB 2013/299 en 300, m.nt. Gilissen (Normale maatschappelijke ontwikkeling; normaal maatschappelijk risico); HR 12 oktober 2012, RvdW 2012, M en R 2013/29 (brand Moerdijk);ABRvS 28 juli 2010, LJN: BN2670 (handhaving Nuth).

12

13.30 – 13.50 Jurisprudentie en actualiteiten handhaving

Mr. T.E.P.A. (Tycho) Lam Advocaat Hekkelman Advocaten en Notarissen Senior docent/onderzoeker

Radboud Universiteit Nijmegen

OnderwerpHet overtrederbegrip

JurisprudentieABRvS 18 april 2012, ECLI:NL:RVS:2013:BW3043 (laten gebruiken);ABRvS 2 mei 2012, ECLI:NL:RVS:2012:BW4519 (meerdere overtreders);ABRvS 2 mei 2012, ECLI:NL:RVS:2012:BW4520, AB 2013, 129: (dwangsom)HR 4 mei 2012, ECLI:NL:HR:2012:BW4812, JB 2012, 156 (VvE en appartementseigenaren);ABRvS 26 september 2012, ECLI:NL:RVS:2012:BX8274 (beheerder);ABRvS 30 januari 2013, ECLI:NL:RVS:2013:BY9935 (verhuurder hennepkwekerij, geen overtreder);ABRvS13 februari 2013, ECLI:NL:RVS:2013:BZ1261, AB 2013, 95 (curator);ABRvS 27 maart 2013, ECLI:NL:RVS:2013:BZ7491 (vuilniszak);ABRvS 22 mei 2013, ECLI:NL:RVS:2013:CA0660 (verhuurder hennepkwekerij, wel overtreder);ABRvS 24 juli 2013, ECLI:NL:RVS:2013:489, AB 2013/308: (bestuursdwang);ABRvS 22 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:90 (Chemie-Pack, bluswater);ABRvS 22 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:102 (Chemie-Pack, nauwe verwevenheid vennootschappen);ABRvS 22 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:117 (verhuurder huisvestingsvergunning).

13.30 – 14.10 Actualiteiten ruimtelijke ordening

Mr. dr. J. (Jan) Robbe Universitair hoofddocent, Cleveringa Instituut,

Faculteit der Rechtsgeleerdheid, Leiden

OnderwerpHet afgelopen jaar zijn er diverse wijzigingen van de Wabo in werking getreden die met name van belang zijn voor het ruimtelijke ordeningsrecht. Verdere wijzigingen van de Wabo zullen naar verwachting met ingang van 1 juni in werking treden. Deze betreffen onder meer de bevoegdheden tot verlening van een omgevingsvergunning voor afwijking van het bestemmingsplan. Tijdens de inleiding worden deze wijzigingen besproken. Tevens wordt aandacht besteed aan recente jurisprudentie betreffende het recht van de ruimtelijke ordening, onder meer die over de verplichting tot kennisgeving van het ontwerpbestemmingsplan.

LiteratuurP.J.J. van Buuren, A.A.J. de Gier, A.G.A. Nijmeijer & J. Robbe, Hoofdlijnen ruimtelijk bestuursrecht, 9e druk, 2014, hoofdstuk 6 (manuscript; verwachte publicatie mei 2014).

JurisprudentieABRvS 7 maart 2013, ECLI:NL:RVS:2013:BZ4007;ABRvS 4 december 2013, ECLI:NL:RVS:2013:2210 (rechtsoverweging 14.3);ABRvS 3 oktober 2012, ECLI:NL:RS:2012:BX8983;ABRvS 26 juni 2013, ECLI:NL:RVS:2013:58;ABRvS 23 oktober 2013, ECLI:NL:RVS:2013:1603;ABRvS 22 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:120;ABRvS 29 januari 2014, ECLI:NL:RVS:2014:216.

13

14.40 - 15.00 Actuele ontwikkelingen in het waterrecht

Mr. ir. S. (Simon) Handgraaf adviseur omgevingsrecht/waterrecht en

mede-eigenaar Colibri Advies BV

OnderwerpIn 2013 heeft de Afdeling twee uitspraken gedaan over het toetsingskader voor de watervergunning. Dit toetsingskader blijkt strikter dan gedacht; de zogeheten ‘brede kijk’ in het waterbeheer lijkt te zijn afgesneden.Daarnaast wordt ingegaan op de keur en legger. De Unie van Waterschappen heeft in maart 2013 de nieuwe modellen voor de keur, algemene regels, beleidsregels en legger vastgesteld. Op een paar punten is de systematiek gewijzigd ten opzichte van de modellen van 2008. Enkele waterschappen hebben de nieuwe modellen inmiddels overgenomen. Ook de uitspraken van de Afdeling over de keur, onderhoudslegger en Waterwet-legger komen aan bod.

LiteratuurH.F.M.W. van Rijswick, ‘Waar staat water na 2013?’, NJB 2013, 2559;W.B. van der Gaag, ‘Deregulering van de waterschapskeur, bruggen slaan zonder overbodige regeldruk’, M en R 2013, 46;H.J.M. Havekes en W.J. Wensink, ‘Omgevingswet waterproof?’, TO 2013, nr. 2, p. 68-81;S. Handgraaf en P. de Putter, ‘Jurisprudentie Waterwet 2011-2012’, TO 2013, nr. 1, p. 33-38.

JurisprudentieBrede kijk, keur, legger:ABRvS 31 juli 2013, AB 2013, 324;ABRvS 14 augustus 2013, AB 2013, 318;ABRvS 14 augustus 2013, AB 2013, 336;ABRvS 14 augustus 2013, AB 2014, 18;ABRvS 9 oktober 2013, AB 2013, 395;ABRvS 20 november 2013, AB 2014, 30;

Voor liefhebbers van lozen:ABRvS 27 maart 2013, AB 2013, 181, JM 2013, 63 en M en R 2013, 111;ABRvS 9 juli 2013, M en R 2013, 143 en JM 2013, 138;ABRvS 14 augustus 2013, AB 2013, 384;ABRvS 28 augustus 2013, AB 2013, 386 en JM 2013, 124.

14

14.10 – 14.30 Actualiteiten milieu-effectrapportage

Mr. drs. G.A.J.M. (Gijs) Hoevenaars Jurist/werkgroepsecretaris Commissie m.e.r

OnderwerpDe presentatie behandelt de belangrijkste ontwikkelingen op het gebied van milieueffectrapportage (m.e.r.) van het afgelopen jaar. Zowel nationale als Europese ontwikkelingen zullen daarbij aan de orde komen. Ook zal worden aangestipt welke ontwikkelingen op korte termijn worden verwacht.

LiteratuurM.A.A. Soppe, J. Gundelach en H. Witbreuk, ‘En weer een moderniseringsslag… Of vormt de Omgevingswet dan toch het eindstation voor een eigentijds m.e.r.-systeem?, Uiteenzetting van de belangrijkste wijzigingen in de m.e.r.-regelgeving ingevolge de Omgevingswet’, TO 2013, nr. 2, blz. 55 e.v;G.A.J.M. Hoevenaars, ‘M.e.r.: Omgevingswetinstrument bij uitstek!’, TO 2013, nr. 4, blz. 154 e.v.

JurisprudentieZie uitgebreide notitie via de website www.milieurecht.nl.

15

16

15.00 – 15.20 Grenzen van mededingingsrecht bij transitie naar duurzame energie; Energie-akkoord

Mr. dr. A. (Anna) Gerbrandy Universitair hoofddocent Economisch

Publiekrecht, Universiteit Utrecht

OnderwerpAnna Gerbrandy zal ingaan op de beoordeling door de ACM (de Autoriteit Consument en Markt) van het Energie-akkoord, waarin o.a. de sluiting van vijf oude kolencentrales door de ACM als mogelijk mededingingsbeperkend werd aangemerkt. Deze mededingingsrechtelijke beoordeling door de ACM zal in de context van de gespannen relatie tussen mededingingsrecht en duurzaamheid worden besproken.

LiteratuurKamerbrief 1 oktober 2013 van de Minister van EZ over de zienswijze van de ACMACM notitie Sluiting Kolencentrales 26 september 2013.

15.40 – 16.00 Actualiteiten Natuurbeschermingswet

Mr. drs. M.M. (Marieke) Kaajan Advocaat bij Stibbe Advocaten te Amsterdam

OnderwerpTijdens dit onderdeel zal aan de orde komen:(i) Recente jurisprudentie over bestaand gebruik en bestaande rechten;(ii) Salderen van stikstofdeposities (interne en externe saldering,

saldering via depositiebank);(iii) Stand van zaken PAS

LiteratuurM.M. Kaajan, ‘Kroniek Natuurbeschermingsrecht 2013’, BR 2013/99;M.M. Kaajan, ‘Highlights en actualiteiten van het natuurbeschermingsrecht’, gepubliceerd in StAB 2014/1 (nog te verschijnen);C.J. Visser, ‘Stikstof en saldering; vallen nu ook de depositiebanken om?’, TGMA 2013, p. 155-160;A. Freriks, ‘Een nieuwe regeling voor de PAS’, JFf 2013/113.

JurisprudentieABRvS 19 juni 2013, 201200593, 201205887 en 201300402, M en R 2013/139, m.nt. M.M. Kaajan (Stikstofverordening Noord-Brabant);ABRvS 13 november 2013, nr. 201303243, 201303324, 201303514 en 201303816; (Depositiebank Noord-Brabant), JM 2014/12 m.nt. J.M.I.J. Zijlmans;ABRvS 13 november 2013, nr. 201206190, JM 2014/11, m.nt. J.M.I.J. Zijlmans (Depositiebank Utrecht);ABRvS 13 november 2013, nr. 201211640, BR 2014/20, m.nt. M.M. Kaajan (bestaande rechten bij revisievergunning verleend na peildatum);ABRvS 28 december 2012, nr. 201109738.

17

18 19

Deelnemerslijst

Naam Werkzaam bij

Dhr. mr. F.B.M. van Aanhold Voorink Advocaten Dhr. mr. ing. B.F. Algera Provincie Noord-BrabantDhr. mr. drs. U.A.E. Arnhold Provincie Utrecht, afd. HandhavingMw. mr. H. Aslander Omgevingsdienst NoordzeekanaalgebiedMw. mr. I.M. Averdijk-van Koppen Gemeente UtrechtMw. mr J.S.M. de Barbanson De Barbanson ConsultDhr. mr. ing. K.P. Barnhoorn KBM Advies Mw. mr. W.J. Beex Gemeente TilburgDhr. A. Beijers Gemeente Eijsden-MargratenMw. mr. drs. E.I.P.M. van Bellen-Weijnen Van Bellen-Weijnen Management en Advies BVDhr. mr. R. Benhadi Hekkelman Advocaten N.V. Mw. mr. I.H. van den Berg Six Advocaten B.V.Dhr. mr. B.J. Bloemendal Knegtmans Advocaten & Mediators Mw. mr. M.H. Blokvoort Blokvoort Advocatenkantoor Dhr. mr. M.H.W. Bodelier Gaastra advocaten Dhr. mr. G.J.A.M. Bogaers Advocaat te Laren NH Dhr. mr. S.W. Boot Boot Haeser Walraven advocaten Dhr. mr. dr. H.C. Borgers AT OsborneDhr. mr. J.G. Bos NautaDutilh Dhr. ing. J.H.W. Bos Xafety Mw. S.W.A.M. Bos Universiteit van TilburgDhr. mr. G. Bosma Bosselaar & Strengers AdvocatenMw. ing. S. Bouman Geofox-Lexmond bvMw. mr. drs. N.W.M. Bouman Ministerie van I&MMw. mr. drs. C.C. de Brauw Vos en Vennoten Advocaten, VU AmsterdamMw. mr. E. Broeren ELEMENT AdvocatenDhr. mr. F.A. Broersma Broersma AdvocatenkantoorMw. mr. M.J.B. Bruggeman Omgevingsdienst Brabant-NoordMw. mr. J. Caljé Gemeente UtrechtDhr. mr. drs. R.R. Crince le Roy Houthoff BurumaDhr. mr. J.W.O. Croockewit Croockewit AdvocatuurDhr. mr. N. Crooijmans Goorts + Coppens AdvocatenDhr. A.P.M. Croughs Omgevingsdienst Zuid-Holland ZuidDhr. mr. P.C. Cup Inspectie Leefomgeving en TransportMw. M. Daamen Gemeente Tilburg

16.00 – 16.20 Doorkijk naar de verdere invulling van de Omgevingswet

mr. J.A.E. (Arjan) Nijenhuis Plv. directeur Eenvoudig Beter,

Ministerie van Infrastructuur en Milieu

OnderwerpDe bijdrage zal dit jaar in het teken staan van de uitvoeringsregelgeving van de komende Omgevingswet. Het voorstel voor de Omgevingswet is voor advies voorgelegd aan de Afdeling advisering van de Raad van State. Begin dit jaar heeft de Afdeling advies uitgebracht. Naar verwachting zal het wetsvoorstel in juni bij de Tweede Kamer worden ingediend. Met het wetsvoorstel wordt het fundament gelegd voor de stelselherziening van het omgevingsrecht. Dit wordt uitgewerkt in een aantal algemene maatregelen van bestuur. Deze zullen uiteindelijk 114 bestaande amvb’s gaan vervangen. Enkele voorbeelden daarvan zijn het Besluit algemene regels ruimtelijke ordening, het Activiteitenbesluit milieubeheer, het Besluit omgevingsrecht en het Bouwbesluit. In de uitvoeringsregelgeving worden onder meer: - normen voor de leefomgeving uitgewerkt, - vergunningvrije activiteiten aangewezen, - regels gesteld over activiteiten in de leefomgeving. De voorbereiding van deze nieuwe regels is begonnen. In de bijdrage zullen de hoofdlijnen worden geschetst en wordt ingegaan op het proces voor het komend jaar. Ook bij de totstandkoming hiervan zal het Ministerie van I&M weer een beroep doen op ervaringen en deskundigheid uit de juridische praktijk. In de bijdrage zal ook worden ingegaan op de doelen en mogelijkheden van ‘Nu al Eenvoudig Beter’ en op ambities van de programmadirectie Eenvoudig Beter in Europees verband. LiteratuurOnderstaande link verwijst naar de Hoofdlijnennotitie over de uitvoeringsregelgeving. https://omgevingswet.pleio.nl/pages/view/9262692/publicaties-eenvoudig-beter

20 21

Mw. mr. B. den Dekker-Wolfs Havenbedrijf Rotterdam N.V.Mw. dr. mr. L. Di Bella De Brauw Blackstone WestbroekMw. G.W. Dijkstra Gemeente Utrecht, afd. Milieu & MobiliteitMw. mr. A.I. Doesburg Vogelbescherming NederlandDhr. ing. J. Dolstra NCODDhr. A.J.H. van der Donk Rechtbank Oost BrabantDhr. mr. H.M. Dotinga LL.M Vogelbescherming NederlandDhr. mr. Th.G. Drupsteen Raad van StateDhr. mr. M. van Duijn VRVA AdvocatenDhr. ing. H.W. Ebbers Rentmeesterskantoor Noordanus & PartnersMw. mr. W.J.M. Ebskamp Jurist OmgevingsrechtMw. mr. P.E. Egthuijsen-Basseluer Gemeente Zaanstad, afd. OmgevingsplannenMw. mr. R.G.M. van Ekdom N.V. Nuon EnergyMw. mr. J.C. Ellerman Six Advocaten B.V.Mw. prof. mr. dr. A.A. Freriks ELEMENT AdvocatenDhr. mr. A.H. Gaastra Gaastra advocaten B.V.Mw. mr. drs. J.H. Geerdink Pels Rijcken & Droogleever Fortuijn N.V.Mw. E. Gerbens WaddenverenigingMw. mr. dr. A. Gerbrandy Universiteit UtrechtDhr. mr. P.J.G. Goumans Goorts + Coppens AdvocatenDhr. mr. dr. K.J. de Graaf Rijksuniversiteit GroningenMw. mr. F.C.M.A. de Groot Gemeente Amsterdam, Stadsdeel OostMw. mr. A.A. de Groot Bosselaar & StrenersMw. mr. K.J. Groote Gemeente UtrechtDhr. mr. B.A.J. Haagen Boekel De Nerée N.V.Dhr. mr. S. Haak Haak AdvocatuurMw. mr. ing. J.S. Haakmeester Janike Haakmeester Advocatuur B.V.Dhr. mr. R. Haije Ministerie van Economische ZakenDhr. mr. L.D.H. Hamer Hamer AdvocatuurDhr. mr. ir. S. Handgraaf Colibri Advies BVDhr. mr. E. Hardenberg Kienhuis Hoving advocaten en notarissenDhr. mr. P.C.M. Heinen De Kempenaer AdvocatenMw. M. de Heus Geofox-Lexmond bvDhr. mr. J. Hindriks Gemeente ArnhemDhr. mr. drs. P.A.M. van Hoef Van der Putt AdvocatenMw. mr. M.T. Hoen Advocatenkantoor HoenDhr. mr. drs. G.A.J.M. Hoevenaars Commissie voor de milieueffectrapportageMw. mr. S.E.A. van Holten RijkswaterstaatDhr. P. van der Hoogt StABMw. mr. C.M. van Hoorn Rijkswaterstaat

Mw. mr. Y.H.M. Huisman Gemeente Amsterdam, Stadsdeel OostDhr. mr. C.J. IJdema Adriaanse & van der Weel advocatenMw. mr. G.K.F. IJzerman-de Jonge Omgevingsdienst regio UtrechtMw. mr. drs. H.M. Israëls NautaDutilh N.V.Mw. mr. drs. A.E. Jansen Gemeente Amsterdam, Stadsdeel OostMw. mr. M.A. Jansen Nijenhuis & Jansen advocatenMw. mr. A.H. Jonkhoff Vos & Vennoten AdvocatenMw. mr. J. Jonkhout Omgevingsdienst West-HollandMw. mr. drs. M.M. Kaajan Stibbe AdvocatenMw. E. Kampen Omgevingsdienst regio UtrechtDhr. Mr. E. Kampen DAS RechtsbijstandMw. mr. drs. S.M. Kemper Omgevingsdienst West-HollandDhr. ir. A.C.R. Kessen Peutz B.V.Dhr. mr. A.G. van Keulen LegalexionMw. mr. A.R. Klijn Boekel De Nerée N.V.Mw. mr. C.L. Knijff Wieringa AdvocatenMw. mr. J.M. van Koeveringe-Dekker Justion AdvocatenDhr. mr. L. de Kok Greenberg Traurig LLPDhr. mr. drs. S.D.P. Kole Open Universiteit NederlandMw. M.M. van der Kooij Msc. Universiteit UtrechtDhr. mr. J. van Kooten Milieudefensie (vrijwillig)Mw. mr. S. de Kort De Roever OmgevingsadviesDhr. mr. dr. ing. G.J. Kremers Tauw B.V.Mw. mr. drs. E. Kronemeijer DAS-RechtsbijstandDhr. mr. W.B. Kroon Kroon & De Keijzer AdvocatenDhr. mr. T.E.P.A. Lam Hekkelman Advocaten & NotarissenMw. mr. V.M.Y. van ‘t Lam Stibbe AdvocatenMw. drs. A.W. Lameijer-Hellendoorn DCMR Milieudienst RijnmondMw. mr. J.J.R. Lautenbach NautaDutilh N.V.Dhr. mr. ir. J.A.M. van der Lee Hans van der Lee AdviesDhr. mr. dr. T.C. Leemans Pot Jonker advocaten NVMw. mr. M.G.J. Maas-Cooymans Ploum Lodder PrincenMw. mr. A.M.C. Marius - van Eeghen Wessel Tideman & Sassen advocatenMw. K.L. Markerink Rho adviseurs voor leefruimteDhr. mr. B.J. Meruma HABITAT, advocatenkantoor omgevingsrechtMw. mr. M. van Miltenburg Gemeente ArnhemMw. mr. F. Minderhoud Waterschap RivierenlandMw. mr. drs. J.J.H. Mineur MilieudefensieMw. mr. M.P.C. Moers-Anssems Rechtbank Oost BrabantMw. mr. M.D.A. Molenaars Rijkswaterstaat

22 23

Dhr. R.F. Muijs Gemeente Apeldoorn, Ruimtelijke LeefomgevingMw. mr. ing. M.K. Naeije - de Bruin Omgevingsdienst Zuid-Holland ZuidMw. mr. M.L. Niemöller AkzoNobel Nederland BVDhr. mr. J. Nijenhuis Nijenhuis & Jansen AdvocatenDhr. mr. J.A.E. Nijenhuis Ministerie van I&MDhr. mr. H.P. Nijhoff Stichting Advisering BestuursrechtspraakDhr. mr. E.M.N. Noordover Stibbe AdvocatenMw. mr. drs. C.M.K. Nusselder-Ipenburg Tauw B.V.Mw. mr. drs. F. Onrust Stibbe AdvocatenDhr. mr. drs. R. Onstenk RijkswaterstaatDhr. mr. J.C. van Oosten Stibbe AdvocatenMw. mr. K. Oosterhuis-Runia Gemeente ZaanstadMw. mr. D. Oostvogels De Roever OmgevingsadviesMw. mr. I. Pater Gemeente BarneveldMw. A.A. Paulussen Omgevingsdienst West-HollandDhr. mr. J.K. van de Poel Rechtbank Midden-NederlandDhr. mr. P.J.G. Poels Brunet AdvocatenMw. mr. J.A. Ponsen FUMODhr. mr. M.G. Ramakers Attero BV.Mw. L. Reins KU LeuvenDhr. G.H.C.M. Renne Omgevingsdienst Zuid-Holland ZuidMw. mr. ir. M.A.T.C.E. van Rens Milieu Juridisch Advies Van Rens Mw. prof. mr. H.F.M.W. van Rijswick Utrecht Centre for Water, Oceans and

Sustainability Law, Universiteit UtrechtDhr. mr. dr. J. Robbe Faculteit Rechtsgeleerdheid, Universiteit LeidenMw. mr. S. Rodenburg Gemeente AmsterdamDhr. T. de Römph KU LeuvenDhr. mr. M. Rookhuijzen Vereniging MilieudefensieMw. mr. P.W.T. Rosendaal Omgevingsdienst Regio NijmegenDhr. Mr. A. Van Rossem Legaltree Van RossemDhr. mr. drs. J. Rutteman HABITAT, advocatenkantoor omgevingsrechtDhr. mr. drs. A.F. de Savornin Lohman Milieufederatie Noord-HollandDhr. prof. mr. B.J. Schueler Universiteit UtrechtMw. mr. drs. M.M.H. Schulte LL.M Bos van der Burg AdvocatenDhr. mr. D. Sietses Stibbe AdvocatenMw. mr. E.T. Sillevis Smitt AKD Advocaten & NotarissenMw. mr. M.C. Sinke Adriaanse en van der Weel AdvocatenMw. mr. W. Slok VEWINDhr. dr. mr. C.N. van der Sluis Ploum Lodder PrincenDhr. mr. M.J. Smaling DAS Rechtsbijstand

Mw. mr. A. Soons-de Meester Service Centrum DrechtstedenDhr. mr. drs. L.A.J. Spaans Allen & Overy LLP, Vrije Universiteit AmsterdamMw. mr. T.P.J. Steenland-Mulder Waterschap RivierenlandMw. mr. ing. A. Stoelwinder Omgevingsdienst RivierenlandDhr. A.A.T. Stoffels Arvalis JuristenDhr. mr. J.L. Stoop Boels Zanders AdvocatenMw. mr. S.M. Suarez-Stavenuiter Stijl advocatenMw. mr. J.J. Teeninga Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT)Mw. mr. N. Teesing Vereniging voor MilieurechtDhr. mr. M. Tekfaoui Omgevingsdienst regio UtrechtMw. mr. M.E. Terhorst Terhorst Juridisch AdviesDhr. mr. B. Thier Gemeente AlmereMw. A.C. Timmer - van der Hoeven sr. juridisch adviseur r.o. + milieurechtMw. mr. G.J. van Tuel - Koenders Advocatenkantoor KoendersDhr. mr. drs. M. Uittenbosch GBRG Juridische DienstenMw. mr. K. Ulmer Inspectie Leefomgeving en Transport (ILT)Dhr. mr. A. ten Veen Stibbe AdvocatenDhr. prof. mr. G.A. van der Veen AKD Advocaten & NotarissenMw. mr. dr. A.M.E. Veldkamp Royal HaskoningDHV Nederland B.V.Dhr. B.G.A. Velthausz Gemeente Oss, afd. PBWMDhr. mr. J.J. Vermeulen Havenbedrijf Rotterdam N.V.Mw. mr. B.J.M. Verras DCMR Milieudienst RijnmondMw. mr. M.H. Verweij Tata Steel Group LegalMw. mr. M.A.D. Vink Ministerie EL&I, Directie JZDhr. mr. B. Vis Norton Rose Fulbright LLPDhr. mr. H.W. de Vos Ministerie van I&MMw. mr. M.N. van Waarde-Visser AT OsborneDhr. J.P. van de Water Nederlandse Aardolie Maatschappij BVDhr. mr. M.A. van Werkhoven Witteveen+BosMw. mr. M.C. van Werkhoven-Risiglione Omgevingsdienst RivierenlandMw. ing. C.A.M.M. van der Wielen Rentmeesterskantoor Noordanus & PartnersDhr. mr. H.P. Wiersema NautaDutilh N.V.Dhr. mr. F. Wijnveld Gaastra advocatenMw. mr. ing. A.M.M. van der Wijst Omgevingsdienst West-HollandMw. A.W. de Wildt Omgevingsdienst regio UtrechtDhr. mr. M.J. van Wolferen LL.M Rijksuniversiteit GroningenA. Wouda WaddenverenigingMw. mr. dr. E.L. Zeeman Gemeente ZaanstadMw. mr. W. Zwier AKD Advocaten & Notarissen

24 25

AGENDA VMR Activiteiten in 2014

Programmatische aanpak stikstofdepositie: passende oplossing in theorie én praktijk?

De Programmatische Aanpak Stikstof (PAS) is momenteel in voorbereiding en zal naar verwachting in de zomer van 2014 in werking treden. Tijdens deze VMR Themamiddag hoort u vier sprekers over de PAS, de implementatie in de provincie en de toepassing daarvan in de (ondernemers)praktijk van met name veehouderijen.

Datum en tijd: 14 mei 2014 van 14.00 - 16.45 uurLocatie: Raadzaal, Pietershof, Universiteit Utrecht Kosten: VMR-leden gratis, niet-leden €85 Meer informatie en inschrijving: www.milieurecht.nl of info@milieurecht.nl

Wetsvoorstel Omgevingswet: ruimte voor normen en waarden

Naar verwachting zal het wetsvoorstel voor de Omgevingswet half juni 2014 worden ingediend bij de Tweede Kamer. De Vereniging voor Milieurecht organiseert in samenwerking met het Ministerie van Infrastructuur en Milieu een themamiddag over de belangrijkste veranderingen die het wetsvoorstel met zich meebrengt.

Datum en tijd: 24 juni 2014 van 13.30 - 16.30 uurLocatie: Madurodam, Den HaagKosten: VMR-leden gratis, niet-leden €85

Meer informatie en inschrijving: www.milieurecht.nl of info@milieurecht.nl

Bestuur van de Vereniging voor Milieurecht Mw. prof. mr. H.F.M.W. van Rijswick - voorzitter hoogleraar Europees en nationaal waterrecht, Universiteit Utrecht

Prof. mr. A.G.A. Nijmeijer - vice-voorzitter hoogleraar bestuursrecht, i.h.b. omgevingsrecht, Radboud Universiteit Nijmegen

Mw. mr. dr. A.M.E. Veldkamp - secretarissenior juridisch adviseur, DHV

Mr. drs. J. Rutteman - penningmeesteradvocaat Habitat advocatenkantoor

Mr. dr. K.J. de Graaf universitair hoofddocent bestuurs- en omgevingsrecht (Rijksuniversiteit Groningen)

Mr. O. Kwast jurist wetgeving en bestuur/eigenaar van Wetgevingswerken

Mw. mr. ing. M.K. Naeije - de Bruin programmamanager, Omgevingsdienst Zuid-Holland Zuid Mr. L.W. Oost Lievenseeigenaar Digitale Checklisten

Mw. mr. M.J.C. Visser advocaat Jurza.nl en Centrum voor Milieurecht (UvA)

Mr. H.W. de Vos coördinerend juridisch adviseur, Ministerie Infrastructuur en Milieu

26 27

Met dank aan:

VMR werkgroepen

Werkgroep JurisprudentieDe werkgroep jurisprudentie werkt al sinds het bestaan van de vereniging aan het bestuderen en analyseren van milieujurisprudentie. De samenstelling van de werkgroep wisselt. Momenteel heeft de werkgroep 12 leden die vier á vijf keer per jaar bij elkaar komen om relevante jurisprudentie te bespreken en de ontwikkelingen binnen bepaalde thema’s in kaart te brengen.

Werkgroep Mondiale duurzaamheid en rechtHet Nederlandse (omgevings)recht is vooral gericht op het voorkomen of zoveel mogelijk verminderen van negatieve effecten van productie en ruimtelijke ingrepen op de natuur en het milieu in Nederland. Tijdens het jubileumcongres op 4 oktober 2012 schetste Jacqueline Cramer de ‘schaalvergroting’ van milieuproblemen naar mondiale duurzaamheidsvraagstukken als klimaatverandering en grondstoffenschaarste.De werkgroep Mondiale duurzaamheid en recht richt zich op de vraag hoe het (milieu)recht een bijdrage kan leveren aan mondiale verduurzaming. Mede naar aanleiding van de recente Shell-uitspraken van de Haagse Rechtbank zal de aandacht worden gericht op onderwerpen als due diligence, aansprakelijkheid, transparantie, certificering en handelsbelemmeringen. Indien mogelijk zullen aanbevelingen worden geformuleerd ten behoeve van de verdere ontwikkeling van het Nederlandse, Vlaamse en Europese, mondiale (milieu)recht.

Werkgroep Juridische bescherming van de biodiversiteit in de NoordzeeDe natuurkwaliteit van de Noordzee gaat achteruit. Het gaat met name slecht met bodemfauna, vissen en zeezoogdieren. Het juridische regime voor de bescherming van de Noordzee bestaat uit een complex geheel van internationale, Europese en nationale instrumenten. De afstemming tussen de instrumenten is gebrekkig. In deze werkgroep worden de juridische knelpunten bestudeerd die zich voordoen bij de gebiedsbescherming en de generieke soortenbescherming van de Noordzee. Verder bestudeert de werkgroep activiteiten die impact hebben op het mariene ecosysteem, zoals onder meer visserij en windenergie en ook de ruimtelijke ordening op zee van deze activiteiten.

VMR JurisprudentiedatabaseIn de VMR Jurisprudentiedatabase kunt u uitspraken en commentaren vinden van de leden van de werkgroep jurisprudentie en van andere milieujuristen. De database bevat meer dan 2500 uitspraken. Leden van de VMR krijgen toegang tot de VMR Jurisprudentiedatabase via het besloten deel van de website www.milieurecht.nl. Na aanmelding ontvangt u uw inloggegevens. U kunt na aanmelding ook uitspraken bekijken, toevoegen en becommentariëren.

Over de VMR

De Vereniging voor Milieurecht (VMR) is een kennisnetwerk voor milieu-, water- en natuurbeschermingsrecht. Leden zijn afkomstig uit verschillende geledingen zoals de advocatuur, de overheid, de rechterlijke macht, de wetenschap, het bedrijfsleven, natuur- en milieuorganisaties, adviesbureaus en studenten.

De VMR organiseert regelmatig studiemiddagen over actuele ontwikkelingen in het milieu-, water- en natuurbeschermingsrecht. Van deze bijeenkomsten verschijnt regelma-tig een verslag in boekvorm in de publicatiereeks van de VMR of in een vaktijdschrift. Eenmaal per jaar organiseert de VMR een VMR Actualiteitendag. Meer intensieve bestudering van onderwerpen vindt plaats in werkgroepen, zoals in de werkgroep jurisprudentie milieurecht, de werkgroep mondiale duurzaamheid en recht en de werkgroep juridische bescherming van de biodiversiteit in de Noordzee. Leden van de VMR hebben toegang tot een online jurisprudentiedatabase, waarin ze uitspraken kunnen zoeken, toevoegen en becommentariëren.

Het verenigingsbureauHet bureau van de vereniging is gevestigd in het centrum van Utrecht.

Bezoekadres: Hamburgerstraat 28a, 3512 NS UTRECHT Postadres: Postbus 522, 3500 AM UTRECHT

Telefoon: 030-2312221E-mail: info@milieurecht.nlWebsite: www.milieurecht.nl

Kijkt u bij www.milieurecht.nl voor:

- de presentaties van de inleiders;

- een groot deel van de genoemde literatuur

(toegankelijk tot 5 april 2014).