PROFIELWERKSTUK...4.1 De economische crisis van 2008 34 4.2 Verschillen en overeenkomsten met...

PROFIELWERKSTUK

Maatschappelijkverantwoordondernemen

Kalle van Riemsdijk en Lucas Greven

V6A | 19-1-2018

2

InhoudsopgaveInleiding 5

Samenvattingen 6Deelvraag1 6Deelvraag2 6Deelvraag3 6Deelvraag4 6Sustainabilityreport 7

Englishsummary 7Subquestion1 7Subquestion2 7Subquestion3 7Subquestion4 8Sustainabilityreport 8

Deelvraag1:WathoudtMaatschappelijkVerantwoordOndernemenin? 91.1DefinitieMVO 91.2PeoplePlanetprofit 111.3Cradletocradle 131.4Geschiedenis 141.5ClubvanRome 161.6KlimaatconferentievanParijs 171.7OESO-richtlijnen 17

Deelvraag2:WaaromzoueenbedrijfaanMVOdoen? 19

Deelvraag3:HoewordtMVObeleidvormgegeveninverschillendebestuurlijkecontexten? 223.1DuurzameagendaVN2030 223.2WatdoetdeEuropeseCommissieomMVOtebevorderen? 293.3HoestimuleertdeNederlandseoverheidMVO? 303.4LokaleMVO-initiatieven 32

Deelvraag4:WatvooreeneffecthaddeeconomischecrisisophetMVO? 344.1Deeconomischecrisisvan2008 344.2Verschillenenovereenkomstenmeteerderecrisissen 354.3Gevolgenvoorhetbedrijfsleven 36

Siemenssustainabilityreport 385.1Duurzamebeleidsbepaling 385.2SiemensgaatKlimaatneutraal 41Hetinkopenvangroeneenergie 41DriveEnergyEfficiencyProgram 41Gebruikmakenvangedistribueerdeenergiesystemen 41Reducerenvandetransportuitstoot 415.3Duurzaamportfolio 425.4Cijfersentabellen 43Werknemers 43

Siemensjaarrapport2016analyse 516.1Doelenmilieubescherming 536.2PeopleofSiemens 556.3Arbeidsverdeling 57

3

6.3GezondheidonderPersoneel 58

Conclusieonderzoek 59BevindingencijfersentabellenSiemenssustainabilityreport 59Maatschappelijkrapport 60

Conclusie 61Conclusiedeelvraag1“WathoudtMaatschappelijkverantwoordondernemenin?” 61Conclusiedeelvraag2“WaaromzoueenbedrijfaanMaatschappelijkVerantwoordOndernemendoen?” 61Conclusiedeelvraag3“HoewordtMVO-beleidvormgegeveninverschillendebestuurlijkedimensies?” 61Conclusiedeelvraag4“WatvooreeneffecthaddeeconomischecrisisophetMVO?” 62Conclusiehoofdvraag 62

BevindingencijfersentabellenSiemenssustainabilityreport 64

Evaluatie 66

Urenverantwoording 67

Bronvermelding 69

Taakverdeling 72

4

Voorwoord

Infebruari2017zijnwebegonnenmethetprojectdatprofielwerkstukgenoemdwordt.Wewerdengevraagdomvoorditprojecteenduotevormen.DitduobestaatuitKallevanRiemsdijkenLucasGreven.Dekeuzevoorhetonderwerpmaatschappelijkverantwoordondernemeniseigenlijktotstandgekomendoordatweeenonderwerpzochtenwatzoweleconomischealssocialeaspectenbevat.Maatschappelijkverantwoordondernemenishiereenperfectvoorbeeldvan.WedankendeheerWintervoorzijnbegeleidingtijdensditproces.Wewensenuveelleesplezier,KallevanRiemsdijkenLucasGrevenAmersfoort,19Januari2018

5

InleidingBedrijvenzijneraltijdnaargeneigdomkostewatkostwinsttemaken,ongeachtwatmendoetmetomstanders.Denatuurenwerknemerskrijgenhetteverduren.Denkaanaldatgemodificeerdevoedselofdiemooienieuwemeubelsdiegemaaktzijnvantropischhardhout.Milieuvervuiling,fraudejeziethettegenwoordigwerkelijkoveralalsofhetdenormis.Maarhierlijktveranderingintekomen.Bedrijvenvoelensteedsmeerdedrukvanactiegroepen,belangenorganisatiesenconsumentenomtegaanverduurzamenenmoetenzichgaanverantwoordenvoorhungedrag.SindsenigetijdishetbegripMaatschappelijkVerantwoordOndernemen(MVO)echtbelangrijkgewordenenwordthetdanookopdeagendagezetvanbedrijven.Maatschappelijkevraagstukkenwordennudusookmedeverholpendoorinitiatievenuitdebedrijfsvoeringvanondernemingen.MVOiseenactueelonderwerpendaaromdusperfectomeenprofielwerkstukoverteschrijven.Maarhetisookbestweleenbreedbegripendaaromgaanwijhierwatspecifiekernaarkijken.WijhebbenonsprofielwerkstukonderverdeeldindeelvragendiestukjebijbeetjeietsmeervertellenoverdewijzevanMVOenhetantwoordoponzehoofdvraag.Onzedeelvragenzijngebaseerdopverschillendeschoolvakken,zoals:Geschiedenis,Economie,M&OenMaatschappijwetenschappen.Dezevakkensluitenaanbijonzevakkenpakketten.Enomdatwijmaaréénverschillendvakhebben,zalLucaszichspecialisereninmaatschappijwetenschappelijkeaspectenvanhetverhaal,enzalKallezichspecialiserenindebedrijfsvoeringenM&Okantvanhetverhaal.OokzullenwijinonsonderzoekgaankijkennaareenbedrijfdatzichactiefbezighoudtaanMVO,enzullenwijmetbehulpvanuitgegevenjaarverslagengaananalyserenhoegoedditbedrijfhetdoetophetgebiedvanduurzaamondernemenWijzulleninditprofielwerkstukantwoordgevenoponzehoofdvraagdiesteedsindelenwordtuitgelegdindedeelvragen.Dehoofdvraagvanonsprofielwerkstukluidtdaaromalsvolgt:“WelkeConcretestappenmoetenerondernomenwordenomeenbedrijfmaatschappelijkverantwoordtenoemen?”Wijzullenaandehandvandehoofdvraagantwoordgeveninverschillendedeelonderwerpenaangezienhetnogaleenbreedonderwerpis.WezullenbehandelenwatprecieseenMVOisenwaarmenrekeningmeemoethouden,waaromeenbedrijfaanMVOzoumoetendoen,wegaanverdernogkijkenhoedeoverheidditgaatstimulerenenalsvolgtgaanwekijkennaardeactualiteitenkijkenwenaarwatvooreeneffectdelaatstecrisishadophetprocesvanverduurzaminginbedrijfsvoering.VooronsonderzoekgaanwijhetbedrijfSiemensNederlandN.V.analyserenwatzijallemaaldoenomzoduurzaammogelijkteondernemenenzullenwijkijkenopwelkepuntenhetbeterzoukunnen.Wezulleninhunmaatschappelijkverslagvan2017gaankijkenennaarhunsustainabiliyreportendegegevenshieruitanalyserenomtoteenaanbevelingtekomen.

6

SamenvattingenDeelvraag1MVOiseenvormvanondernemendieinveellandenwordtgehanteerddoorverschillendebedrijven.OnderMVOvalleneenpaarpuntenwaarmenzichalsondernemingrekeningmeemoethoudenomduurzaamteondernemen.Dezepuntenkunnenwordengecategoriseerdopdriepunten,wijnoemendezepuntendedrieP’sdiebestaanuit:PeoplePlanetenProfit/Posterity.Omzoduurzaammogelijkteondernemenzullenbedrijvengaankijkennaarhoezijproduceren,hiervoorishet‘cradletocradle’conceptopbedachtofwelvan‘wiegtotwieg’.Ditconceptheetzoomdathetrestmateriaaluitdeproductieweerkanwordengebruiktbijdeproductievannieuwegoederen.HetMVOkenteenrijkegeschiedenisenbegoneigenlijkmetdesocialekwestieinde19eeeuw.IndezetijdwashetvoornamelijkopdesocialekantvanMVOgericht.DitveranderdetoendeClubvanRomein1970meteenrapportoverhetklimaatkwamwaarinduidelijkwerdhoeslechtwemetdenatuuromgaan.SindsdienheefthetMVOzichhierookopgerichtendaardoorhebbenwehetMVOzoalswehetvandaaghebben.

Deelvraag2 NuwehebbengeleerdwatMVOinhoudt,willenwewetenwelkemotievenbedrijvennastreven.Maatschappelijkverantwoordondernemenisvoorveelbedrijvenvooraleconomischinteressant.Erzijnechtermeerderemotievenvoorbedrijvenomaanmaatschappelijkverantwoordondernementedoen.Zokanerdoorhettoepassenvanmaatschappelijkverantwoordondernemenveelgeldbespaardworden.OokkanMVOeenmiddelzijnomhetimagovaneenmerkteveranderen.

Deelvraag3Maatschappelijkverantwoordbeleidkanvanuitverschillendebestuurlijkedimensieswordenbekeken.ZohebbenwegeziendatdedoorVNopgesteldeSocialdevelopmentGoals(SDG’s)voorveelinstellingeneenhandvatzijnomaanvasttehouden.DeEuropesecommissiefungeertvooralalsadviesorgaan,datbedrijvenstimuleertenhelptominternationaleduurzameprojectenvandegrondtekrijgen.DenederlandseoverheidgebruiktdeSDG’senhandhaaftdeOeso-richtlijnenalshetgaatomduurzaamondernemen.OokdeNederlandsestaatprobeertbedrijventestimulerenomovertegaanopMVO.Ditkandeoverheiddoendoorbedrijvenbelastingvoordeeltegevenalszijzichbezighoudenmetmaatschappelijkverantwoordondernemen.

Deelvraag4Deeconomischecrisisheeftgevolgenvoordeeconomieenhetbedrijfsleven,endustastditookhetduurzaamondernemenaan.HetkanbedrijvenaansporenommeerofminderaanMVOtedoen.Hetbesteisomnaardemeestrecentecrisistekijkennamelijkdekredietcrisisvan2008.Watkwamdoordateronzorgvuldighypothekenwerdenverstrektaanmensendiedezenietkondenbetalen,ditkwamdoordelagestandvanderente.hierdoorwerddeomvangvandehypotheekgroterenkondenmensenmetweiniggeldeengroterhuisaanschaffen.Decrisisvan2008heeftverschillendeovereenkomstenmeteerderecrisissen,zoookmetdewereldcrisisvan1929.EensoortgelijkewereldwijdeomvangenbeidebegonnenindeV.S.Verderwordtduidelijkhoemidden-enkleinbedrijvennaardecrisisenhuneigenactiviteitenvanMVOkijken,enofereenverbandtussendezetweezit.

7

Sustainabilityreport OmtekijkenhoeverSiemensmomenteeliisophetgebiedvanmaatschappelijkduurzaamondernemenmakenweanalysevanhetSustainabilityreportdatdoorSiemensisuitgegeven.AllereersthebbenwegekekennaardefilosofievanSiemens.OokwordtergekekennaarhoeSiemensduurzaamondernementoepastinhaarbeleidsbepaling.Erwordtindezeanalysegekekennaardeomgangmetwerknemers,energieverbruik,uitstootbroeikasgassenenAtmosferischverontreinigendestoffen,gebruikvanwater,entoepassingvanCorporatecitizenship.

Englishsummary

Subquestion1CSRisaformofbusinessthatisusedbyvariouscompaniesinmanycountries.WhenbusinesseschoosetoworkwithCSR,thereareafewthingsthatmustbetakenintoaccountwhendoingCSR.Thesepointscanbecategorizedinthreedifferentcategories,wecallthesecategoriesthethreeP’sthatconsistof:PeoplePlanetandProfit/Posterity.Todobusinessassustainableaspossible,companieswillstartlookingathowtheyproduce.Forthisthe'cradletocradle'concepthasbeendevised.Thisconceptiscalledlikethatbecausetheresidualmaterialfromtheproductioncanbeusedagainintheproductionofnewgoods.TheCSRhasarichhistoryandactuallystartedwiththesocialissuesofthe19thcentury,whentheindustrializationwastakingoverwesternEurope.Inthistime,itwasmainlyfocusedonthesocialsideofCSR.ThischangedwhentheClubofRomereleasedareportinthe70’sinwhichtheyshowedthesituationoftheenvironmentofthattime.Sincethen,CSRhasalsofocusedonthisandasaresultwehavetheCSRaswehaveittoday.

Subquestion2NowthatweinterpretedthemeaningofMVO,wewouldliketounderstandwhichobjectivescompanieshave.FormostcompaniesMVOmainlytheeconomicbenefitsarerelevant.However,therearevariousmotivesthatarerelevantforMVO.Costsavings,forexample.AndaMVOpolicycanalsobeastrongimagebuilder.

Subquestion3 MVOcanbeinterpretedfromvariousmanageriallevels.Aswehaveseen,theSocialDevelopmentGoalsissuedbytheUnitedNations,providesaframeworkandguidanceformanyinstitutions.TheEuropeanCommitteeismainlyanadvisorybodythatencouragescompaniesandhelpstoinitiateinternationalprojects.TheDutchgovernmentfollowstheSDG’sandrespectstheOESOguidelineswhenitcomestosustainability.TheDutchpolityencouragescompaniestoembraceMVO.ThewaythegovernmentisdrivingthisbytaxreductionincaseofMVO.

8

Subquestion4 Theeconomiccrisishasconsequencesfortheeconomyandbusinesses,andbecauseofthisitalsoaffectssustainablebusiness.ItcanencouragecompaniestodomoreCSR,oritcanhaveadisastrouseffectonsustainablebusiness.Let’slookatthemostrecentcrisis,namelythe2008economiccrisis.Whathappenedwasthatcarelessmortgagesweregiventopeoplewhocouldnotaffordit,thiswasbecauseofthelowinterestratesofthattime.thisincreasedthesizeofthemortgageandenabledpeopletobuyalargerhousewithlittlemoney.ThisleadtoachainreactionwhichendedbadlyasweallknowThe2008crisishasseveralsimilaritieswithpreviouscresses,includingtheglobalcrisisof1929.BothwereofasimilarscaleandbothbeganintheU.S.Furthermore,itbecomesclearhowsmallandmedium-sizedcompaniesfromtheNetherlandslookatthecrisisandtheirownCSRactivities,andwhetherthereisaconnectionbetweenthetwo.

Sustainabilityreport ToreviewthestatusofSiemensMVOpolicy,wewillanalyzetheSustainabilityreportSiemensissuesonayearlybasis?WefirstlookedatSiemensmissionandvisiontowardsMVO.Secondly,welookathowexactlytheyapplySustainabilityintheirbusinessmanagement.Welookedat:employeepolicy,energyconsumption,emissionofgreenhousegases,andAtmosphericToxicmaterials,waterusage,andhowtheyapplyCorporateCitizenship.

9

Deelvraag1:WathoudtMaatschappelijkVerantwoordOndernemenin?Menkomthetinhetdagelijksebedrijfslevenvaaktegen,bedrijvenenorganisatiesdieveelaandachtbestedenaaneenduurzameremaniervanondernemen.Dezeorganisatiesproberennaasthetrunnenvanhuneigenbedrijfoforganisaties,ooknogeensietsgoedtedoenvoordewereldendusvooriedereen.Ookishetgeenhypevandelaatstejarenmaarkentdezebedrijfsvoeringeenmooiegeschiedenis.

1.1DefinitieMVODeafkortingMVOstaatvoorMaatschappelijkVerantwoordOndernemenenhoudtdusindatbedrijvenenorganisatieszichgaanfocussenopeenbedrijfsvoeringdiemaatschappelijkegoedwaarborgt.Dusmenzalindeleidingvandezeorganisatieslettenophetmakenvanvrijwillige,gebalanceerdekeuzestussenverschillendeaspectenvandebedrijfsvoering.Dezeaspectenzijn:Economisch,wantdezebedrijvenkunnennaarwinststreven.Sociaal,hierbijwordtrekeninggehoudenmetdemensenzoalsdeconsumentofdewerknemers.Ecologisch,doorrekeningtehoudenmetdenatuurenmilieu.DezeaspectenzijnookwelbekendalsPeoplePlaneetProfitHetbegripMVOkentookanderevergelijkbarebegrippen,hierzijnereenaantal:

• Duurzaamondernemen• Sociaalondernemen• Maatschappelijkbetrokkenondernemen

Duurzaamondernemenisbekendalseenvormvanbedrijfsvoeringwaarbijmen,naasthetmakenvanomzetenwinst,ookaandachtbesteedaandesamenlevingenhetmilieu.Sociaalondernemeniseenvormvanondernemenwaarbijinhetspeciaalwordtgekekenommisstandenbinnendemaatschappijuitdewegtekunnenruimen.Maatschappelijkbetrokkenondernemenistotsloteenvormvanondernemenwaarbijbijdebedrijfsvoeringvrijwilligwordtgeïnvesteerdinmenskracht,expertise,faciliteitenennetwerkenindesamenleving.Inhetbuitenlandkennenzenatuurlijkookvormenvanduurzaamondernemen,zobestaanerooknogverschillendeDuitse,EngelseenFransebegrippenhiervoorzoals:

• SozialeVerantwortungderUnternehmen(inDuitsland)• CorporateSocialResponsibility(inEngeland)• SustainableEntrepenuership(inEngeland)• Responsabilitesocialedesentreprises(inFrankrijk)

DehierbovengenoemdebegrippenhebbendezelfdemeningalshetbegripMVO,datdezevormenvanduurzaamondernemenookinhetbuitenlandeenspecialenaamkrijgen

10

betekentdatlangzamerhandookanderelandenzichveelmeergaanfocussen.Watdusookweerbetekentdatdeleidingbinnendezeorganisatiesveelmeernaarverduurzamingzullengaanvragen.WatjehieruitookuitkuntopmakenisdathetMVOuitNederlandbestweltevergelijkenvaltmetdezeanderevormenuitWest-Europa,maarhoezitditinanderewerelddelen?In‘tehomeofcapitalism’,deVerenigdestaten,ishetconceptMVOnatuurlijkandersdandatwijhethierinEuropadoen.VaaklijkthetvanuithetoogpuntvanEuropadatdeV.S.quabedrijfstechnischenbedrijfseconomischveelverdergevorderdisdanderestvandewereld,maarditisslechtsietsuithetverleden.SterkernogdeAmerikanenlopenjuistachteropdezeterreinenenEuropaishierinkoploper.EuropaheeftAmerikahierinveeltebiedenenditisgeengeheim,deAmerikaansetopmanagerswetendatzeachterdefeitenaanlopenenproberenookmeetegaanindezeveranderingvanbedrijfsvoering.ZoblijktuiteenonderzoekvanRolandBergerStrategyConsultantsonderCEO’suitAmerikaenEuropadatdeEuropeanenvoorlopenophetgebiedvancorporategovernance,industriebeleidendushetMVO.DeVerenigdeStatenisdusvoornamelijkbezigomeennetzogevorderdebedrijfsvoeringintevoerenalsdebedrijveninEuropa.Wegaannuvanheteneextreemnaarhetandere,zokekenwenetnaarhethyperkapitalistischeAmerikaenzullennueenskijkennaardekoploperinMVO,Scandinavië.UithetGlobalSustainableCompetitivenessIndex(GSCI)datelkjaarwordtgepeildopbasisvanverantwoordondernemenblijktdatdeNoord-Europeselandendebovensteregionenvandelijstregeren(ziefiguur).Dezelijstwordtopbasisvan5categorieën:

- NaturalCapita:natuurlijkehulpbronnen.- SocialCapital:zorg,veiligheid,vrijheid,gelijkheid.- ResourceManagement:efficientgebruikmakenvanmiddelen.- IntellectualCapital:educatieniveaueninnovatie.- GovernanceEfficiency:infrastructuur,marktstructuur.

11

Watvoornamelijknaarbovenkomtuitditonderzoek,alswepuurkijkennaarhoedebovensteplekkendoordeScandinaviërsbezetzijn,isdatdeScandinaviërsvooralbovenaanstaandoordeSocialcapitalofdesocialecohesievandelanden.HieruitblijktdusdatlandenmeteenhoogSocialCapital,dus:zorg,gelijkheid,vrijheidenz.,ookhoogscorenalshetgaatoverMVOendusookeconomischegroei.Doordatdezelandenerveelaandoenomgoedhunbevolkingteverzorgenenmetelkaaromtegaan,zowelpolitiekalsincultuur,zalerdusookmeerMVOvoorkomen.DeSocialCapitalzouduseengoedepijlerkunnenzijnvoorhoevergevorderdlandenzijnalshetgaatomMVO.OmalsafsluiternogeenvoorbeeldtenemenkunnenwekijkennaarAziatischelanden,metnamenaarChina.ChinaiseensnelopkomendlandenzodusookindezetijdveelmeeraanMVOmoetendoen.WatopvaltisdatquaeducatiedeAziatischelandendegoederichtingingaan,hetonderwijsstijgtenormgoedwatdusleidttoteenmeerproductievereeconomieendusookeenbeteresocialekantvanMVO.WatwelmindergaatindezelandenishetfeitdatdelandenveelteveelnatuurlijkegrondstoffengebruikenwatkomtdoordegroeiendemiddenklasseindeAziatischelanden.OokhetgehaltelaagintensieveindustrieenhetinefficiëntegebruikvanhunmiddelenzorgtervoordathetMVOindeAziatischelandenophetmomentnogachterlooptopEuropaendeV.S.EenMVOkanvantoepassingzijnopzowelbedrijvenenorganisatiesdiestrevenomwinstenomzettemaken,oftewelwinstgedreven-ofProfitorganisaties.Maarkanookvantoepassingzijnoporganisatiesdiejuistnietgedrevenzijnomwinsttemaken,ditzijnniet-winstgedreven-ofnon-profitorganisaties.Voorbeidevandezeorganisatiesisgeldvanbelang.Voordewinstgedrevenorganisatieismengerichtophetmaximaliserenvandewinst,hetverhogenvandeomzetenhetverlagenvandekosten.Bijniet-winstgedrevenorganisatieszalmenprobereneenbalanstecreërentussendekostenendeopbrengsten,waarbijhetmakenvanwinstalsdoelstellingnietaandeordeis.

1.2PeoplePlanetprofit Deeersteverschijningvanhet“PeoplePlanetProfit”conceptkwamnaarvoreninhetboek“CannibalswithForks”(1977)vanJohnElkington,hetbegripwaarhetheleboekomdraaidewas‘triplebottomline:PeoplePlanetProfit’.Hetboekbeschrijfteenduurzamerevormvankapitalismewaarbijmenrekeninghieldenrespecthadvoordemens,denatuurenaarde,enbehoeftesvanmensen.Dezevormmoestdeplaatsinnemenvanhetoudekapitalisme,waarmenalleenmaarnaardegroeivanomzetenwinstmaximalisatiestreefde.HetconceptPeopleplanetprofithoudtdusindatmenindebedrijfsvoeringrekeninghoudtmet3verschillendecategorieën.Vrijvertaalddusnaarmens,milieueneconomiePeopleHiermeezalindebedrijfsvoeringrekeningwordengehoudenmetzoweldemensenbuitenhetbedrijfendewerknemersvandeorganisatiezelf.Eenwerknemerdienamelijkgoedinzijnvelzit,zalookveelproductieverzijndanwanneerhijditnietis.Hierdoorishetvooreenorganisatieheelgunstigomjewerknemerszogelukkigalsmogelijktemakenomgoederesultatentekunnenbehalen.Daaromkanereenuitgebreidarbeidsomstandighedenbeleid

12

bijeenbedrijfzijnofzaleenbedrijfverschillendeevenementenorganiserenomwerknemerstevredentehouden.OokstaatdepeoplevandedrieP’svoorhetrespecterenvandemensenrechtentegenoverbijvoorbeelddelandenwaardegrondstoffenvandaankomen.Wathierookonderkanwordenverstaanisdemensenindenabijgelegenomgevingniettotlasttezijn.PlanetDeplanetvandedrieP’sismeergerichtopnatuurenmilieu,wanteengezondmilieubegintbijjezelf.Menzaldusrekeninghoudenbijdebedrijfsvoeringhoezenoukunnenbijdragenaanmilieuproblemenwaaropdeorganisatieinvloedheeftofkangaanhebben.ProfitDelaatstePvandedrieP’sstaatvoorprofitendiehoudtrekeningmetdeeconomischeeffectenopdeomgeving.Garantieopwinstenomzetikgoedvoordeondernemingendemensendaaromheen.Eengoedefinanciëlebasisisgoedvoordeorganisatiemaarookvoordeomgevingdaaromheen.DezelaatstePisookwelteverstaanonderdePvanposterity.PosterityOpdewereldtopvanduurzameontwikkelinginJohannesburgin2002,werddePvanprofitveranderdindepvanposterity,watstaatvoorwelvaart.Ditwerdgedaanomnietalleendeeconomischewelvaartvaneenbedrijfaantetonen,maaromookdemaatschappelijkewelvaartteverduidelijken.

13

1.3Cradletocradle Hetcradletocradleconceptiseenmethodewaarmeemenandersnaardeproductievangoederengaatkijken,namelijkhoekanmenhiermeezoefficiëntenduurzaammogelijkmeeomgaan.Dezevormvanondernemenwordtookwelgezienalsdemeestultiemevormvanduurzaamondernemen,degrondstoffendiegebruiktwordenzullenvolledighergebruiktwordenzonderhunwaardeteverliezen.Ditproceskanookwel“vanwiegtotwieg”genoemdworden,omdathetrestmateriaalvanproductieduswordtgebruiktbijdeinputvannieuweproductie.Erzijneenaantaluitgangspuntenwaarbijmenhiermeevanuitgaan.Hierzijneenaantalprincipeswaarorganisatieszichaanhoudenomtedoenaanditcradletocradleprocess:

- Hetgebruikvanhernieuwbareenergie.- Deproductenmoetenwordengemaaktwordenvanalgebruiktmateriaal.- Probeerdingengoedtedoeninplaatsvandingendoendieminderslechtzijn.‘Less

badisn’tgood’.- Laatdewereldbeterachterdandatmendewereldaantrof.- Produceeropeenmanierdatergeenafvalontstaat.

Ommaareenvoorbeeldtenoemen:Bedrijvenenontwerperszullenbijnieuweproductenmanierengaanbedenkenwaarbijhetmogelijkisomdematerialentekunnenhergebruiken.Dathoeftnietpersemethergebruikbarematerialen,denkaanstatieflessenalseenmaniervanhergebruik.UpcyclingenDowncyclingVolgenshetcradletocradleprincipeis“Afvalgelijkaanvoedsel”.Hiermeewilmenzeggendatwijafvalnietmoetenbeschouwenalsrestmateriaaldatwezomaarwegkunnengooienennooitmeerietsvanzienofhorenwantdatisonzin,afvalblijftnoggewoonergensliggenenwijmakeneronsnietmeerdrukom.Maarwatnoualsweafvalalsvoedselbeschouwen,voedselwaarmeewijnogsteedsveelmeekunnenverrichten.Hetisnietalleenvoordeliger,hetisooknogeensduurzamer.Hethergebruikenvanafgedanktematerialennoemenwijookwelrecyclen,maarbijhetcradletocradleprincipewilmennogeenstapjeverder.Namelijkdegebruiktematerialenhergebruikeninnogbetereproducten,dusgeenofeenstijgingvandewaardevanhetgebruikterestmateriaal.Ditnoemtmenupcyclingenalsjuistdewaardedaaltnoemtmenhetdowncycling.Upcyclingkomthaastnietvoorditkomtdoordathettechnischgezienwelmogelijkis,alleendatheteconomischgeziennietbepaaldrendabelisendusnietaantrekkelijkvoorbedrijven.Maaroverhetalgemeenwordthetgeaccepteerddatbijhergebruikzonderwaardeverliesditookwordtgezienalsupcycling.Indepraktijkkomtdowncyclingdusveelvakervoor.Vaakkanhetmateriaaltweekeerhergebruiktwordenvoordatheteentaakvanminderewaardekrijgt.TechnosfeerenBiosfeer

14

Binnenhetcradletocradleprincipezittentweeverschillendecycliwaardematerialeninronddwalennamelijkdetechnosfeerendebiosfeer.Indebiosfeerzittenhetbiologischemateriaaldatcomposteerbaarendusbiologischafbreekbaaris,dezevallendusbinnendebiologischekringloopwaarbijallesuiteindelijkterugkomtinnatuur.Indetechnosfeerhebjehetmateriaalwatsynthetischisenwatvoorindustriëletoepassingeneindelooskanwordengebruikt.Endezevallendusbinnendetechnologischekringloop.

1.4Geschiedenis HetMVOisvandaagdedageenbedrijfsvoeringdiedoorsteedsmeerorganisatiesenbedrijvenwordengebruikt,hierdoordenkenveelmensendatdeze“hype”danooknietheeloudismaardezevormvanondernemenkenteenveellangeregeschiedenisdandemeestedenken.Socialekwestie.DeeerstevormenvanMVOkwamalvoorinbegin19eeeuwtoenderijkeremensenhetopnamvoordeminderbedeelden.OokzullendeeerstevormenvanMVOvoornamelijkgerichtzijnopde‘People’van‘dedrieP’s’.Doordeopkomendeindustrialisatiesteegdewerkgelegenheidindestedenenwerdhetsteedsaantrekkelijkervoormensenvanhetplattenlandomnaardestedentetrekken.Deindustrialisatiegingdaaromookgepaardmetdetoenemendeurbanisatie.Develenieuwefabrieksarbeidersmoestensnelenmetzominmogelijkkostenverzorgdwordenvanonderdak,loonenanderebasisbehoeftes,hierdoorkwamendezearbeidersvanfabriekenterechtinkleineenopelkaargepakterijtjeshuizenenkregenzenetgenoegloonomvantekunnenoverleven.Hetlevenvandewerknemerwasinhandenvandewerkgeverenhierdoorsteegdeonderlingesocialeongelijkheid.DezesocialemisstandenkwamenookvoorinNederland,kinderarbeidenkelderwoningenkwamendaaromookveelvoorindezetijd.Werkdagenvan12uurendat7dagenindeweekwasdenormenalseenkindziekwerdbetekendeditalsneldedood.Deoverheiddeedhiernietnietstegen,zowarenerverschillendewetteningevoerdtegendezemisstandendieopkwamendoordezesnellegroeiinstedenenfabrieken.Zokwamer‘HetKinderwetjevanVanHouten’(1874),eenwetsvoorstelvanSamuelvanHouten,datervoorzorgdedatkinderentotdeleeftijdvantwaalfjaarnietindefabriekmochtenwerken.DitwasdeeerstevormvansocialewetgevinginNederland,desocialemisstandenwerdenerkenddoordeNederlandseoverheidendeNederlandseelite,ermoesthiertegenietsgedaanwordenmaarooknietteveel.Hetgebeurdenogveelteveeldatmensen12uurperdagmoestenwerken,endefabriekenwerdennietgecontroleerdofzezichwelaandewettenhielden.InNederlandkwamenalsmaarmeersocialewetten,zokwamenerwettendiehetmaximaalaantalurentot11haddengemaakt,enkwamereenarbeidsinspectieenhoefdeernietop

15

zondaggewerktteworden.In1901kwamereen‘OngevallenenZiektewet’alleenbleekdezewetnietzoveeleffecttehebben,ditzorgdenietheellanghiernadatdeeerstegrotestakingwerdgehouden,‘DeSpoorwegstaking’.Dewerknemerszageneindelijkindatzegezamenlijkveelmachthadden,dewerkgeversendeondernemingraaktedoordezestakingenveelgeldkwijt.Desocialewetgevingwordtsteedsmeeruitgebreidenhetlevenvandewerknemerswordtsteedseerlijker,socialemisstandenenongelijkhedenwordenalsmaarverkleind.DevolgendestappenwerdenondernomenindeVerenigdestatennadeeeuwwisseling,erontstondliefdadigheidopgroteschaalvanvoornamelijkdeindividuele,rijkeondernemers.Ditwerdnietveellateropgevolgddoordeandereondernemingen.DezegrotevormvanliefdadigheidkwamvoortdoordaterindeVerenigdeStatennognietietsbestondvansocialevoorzieningenendoordatdegroteondernemingensteedsmeermachtinhandenbegonnentekrijgen.InEuropakwamdezeliefdadigheidietsmindersnelop,maarditveranderdeooksneldoordeopkomstvandeindustrialisatie.DeEuropeseondernemingenbegonnentoenookmethetverzachtenvanhetlotvandewerknemersenhunfamilies.Ditdeedmenindevormvanhetbouwenvanvoorzieningenalsscholing,ontspanningenwoningen.Eenredenwaaromdezeondernemingenditdedenisnietzozeeromhungoedecharismaenhetwerkelijkgevenomhetwelzijnvandewerknemers,meestaldedenondernemersdituiteigenbelang.WatookopvallendisuitdietijdisdateenaantalNederlandseondernemerszoalsVanMarkenenStorkdiegezienwerdenalsde‘socialeondernemer’,isdatzijzichtegensocialewetgevingvanuitdeoverheidverzette.Dezeondernemershaddenzelfalveelmoeitegedaandoorzelfverzekeringenintestellenvoorhunwerknemers,maarmenwounietdatdezewettelijkverplichtzoudenmoetenworden.DoorhetprotestdatditsoortNederlandseondernemersleverdezorgdevoordeopkomstvandeeerstealgemenewerkgeversorganisatieinNederland.Ditprotestvandezewerkgeversorganisatiesblijftbestaantotaanvandaagdedag.DeNederlandseoverheidgaathiermeeakkoord.DeoverheidisvanmeningdatzodrahetMVOwettelijkverplichtwordt,ernietmeergehandeldwordtvanuiteigeninitiatiefomduurzaamteondernemenenditjuisttoteenverslechteringkanwerkenvoordeverduurzaming.Deliefdadigheidengerust-enzekerstellenvanhetpersoneelisinhetMVOvanvandaagdedagnogveelbeterverdieptenverbreeddantoenhetbegon.Inhetbeginbestondhetnoguiteencombinatievaneeneigenbelangeneenbelangvanuitdemaatschappij,enditwerdbestredenmetregelsenwetgevingen.Langzaamaanverschoofdeaandachtmeernaarhetwelzijnvanhetindividuennaarhoeweknemersbeterkondenwerkenenproduceren.Ditwerdbehaalddoortezorgenvooreenbetermanieromveiligeenkwalitatiefgoedeproductentekunnenproduceren,entezorgenvooreenbeterenatuurlijkeensocialeomgevingvandeorganisatie.Vanafdejaren’50’60begonereenverschuivingplaatstevindenindewereldvanhetMaatschappelijkVerantwoordOndernemen.DePvanPeoplebegonsteedsbelangrijkerteworden,ditwerdalhelemaalduidelijknadevormingvandebeginselenvandeEuropeseUniezoalswijdezevandaagkennen.In1953werddeEuropeseGemeenschapvanKolenenStaalopgericht(EGKS)watvoornamelijkvoorbetereonderlingerelatieseneenminderekansopoorlogwasopgebouwd.

16

Hiernavolgdein1957deoprichtingvandeEuropeseEconomischeGemeenschap(EEG)watlaterookwelhetverdragvanRomewerdgenoemd.NaastdaterinditverdragvooraldeeersteafsprakenwordengemaaktoverhoeenwaardeEEGindietijdoverkonregerenenvoornamelijkdebeginselenvandenieuwebesluitvormingwerdvastbesloten.Werdenerooknieuweafsprakengemaaktoverhoedeinternemarktvandelandenmetelkaarzoudenomgaanenhetbelangrijkste,overderechtenvandeburgersendenon-discriminatievandeburgers.DitwaseengrotestapnaareenEuropazondersocialemisstandenwatookweldeeerstestappenzullenzijnnaareenmodernerevormvanMVO.

1.5ClubvanRome In1968komenereengroepEuropesewetenschappersbijeenomhetMVOnieuwleveninteblazen.Zijbeginneneenparticulierestichtingdiewordtopgerichtdoordatdezewetenschappersnogalbezorgdkekennaartoekomstvanonzeplaneet.DeClubvanRomehadeenpaardoelstellingen:

- Dewereldtelatenzienwatvooreenproblemenerwarenenhoeernstigdezewaren.- Hetonderzoekenvanwereldproblemeninhunkwantitatieveenkwalitatieve

samenhang(voedselproductie,hetuitputtenvannatuurlijkehulpbronnen,vervuilingetc.)

- Hetoverhalenvanpoliticienregeringenoverdeplaneetommaatregelenteondervindenendesituatieteverbeteren.

DeclubvanRomewerdopgerichtdoor36ledendie,zoalsdenaamalweggeeft,elkaarvoorheteerstzageninRome.Elkanderejaarzoudenzeineenanderestadbijeenkomenomoverhetmilieuteoverleggen.Indebeginjarenhaddezestichtingnognietveelinvloed,ditkwamdoordateconomischgezienzeweinigmiddelenhaddenenindepolitiekdrongenzemaarnietdoor.DeClubvanRomebrachtveelverschillenderapportenuitmethetmilieualsonderwerp.DeClubbegonpasechtbekendheidtekrijgennadathunmeestbekenderapportnaarbuitenkwam,“Degrenzenaandegroei”“Degrenzenaandegroei”werdin1972uitgebrachtenwaseenregelrechtsucces.Inhetrapportwerdduidelijkwatvooreengevolgendegroeiendeeconomiehadvoorhetmilieuendetoekomstvanonzeplaneet.Hetrapportlieteenaantalprognoseszienvanhetverbruikvannatuurlijkehulpbronnen,enmenkonzienhoesnelwijonzevoorradenzoudenverbruikenindeexponentieelversnellendegroeivandeeconomievandejaren70.Ineenaantaldecenniazoudenwijdooronzegrondstofvoorraadheenzijnenkondenwijdesnelgroeiendewereldbevolkingnietkunnenvoedenomdatwenietgenoegvoedselzoudenkunnenproduceren.Erwerdeendoemscenariogeschetstdiewijonszelfzoudenhebbenaangedaanenwijzoudensnelmoeteningrijpenzoudenwijditwillenvoorkomen.Erontstondveelkritiektegendituitgebrachterapportomdathetrapportnietrekeninghieldmetveleanderefactorendieditscenariotenietzullendoen.Zohieldhetrapportnietgenoegrekeningmetdebestaandevoorradenvangrondstoffen,metlokaleverschillenomermaareenpaartenoemen.Verbeteringvantechnologieenmethodiekenwasookeenbelangrijkpuntwaargeenrekeningmeewerdgehouden.Hetdoemscenariodatwerdgeschetstwaszwaaroverdreven.

17

Deprognosesuithetrapportzijn30jaarlateropvrijwelgeenenkelpuntuitgekomen,maarhebbenweldegelijkeffectgehad.Hetbeelddatwijkregenvandesamenhangtusseneconomieenmilieuzorgdeervoordaterveleplannenvoorhetmilieuwerdengemaaktdoorpoliticioverdehelewereld.MilieuwerdnueenbelangrijkpuntomrekeningmeetehoudenhiermeekwamerookeennieuwePbijdedrieP’sbij.DePvanPlanetkreeglangzamerhandeensteedsgroterebetekenisinhetbedrijfslevenenhetduurzaamondernemenomdeplaneeteenhandjetehelpenkwamvoorheteerstinleven.Jezoukunnenzeggendatvanaf1972dekijknaardenatuurisveranderd.

1.6KlimaatconferentievanParijs In2015werdinParijshetAkkoordvanParijsondertekendtijdenshetjaarlijkseUnitedNationsClimateChangeConference.Dezeconferentieswordenelkjaargehoudenenbegonnenin1997bijhetKyoto-Protocol.Tijdensdezeconferentieswordtgekekennaardevooruitgangvandelandenenofzijzichaandeafsprakenhebbengehouden.UithetlaatsteakkoorduitParijszijnerafsprakengemaaktoverdatdetemperatuurvandeaardemaarmetmaximaal2gradenmogenstijgen.OokmoetendelidstateneenbepaaldbedragstortenaanhetklimaatfondsvandeVerenigdeNaties,financiëlehulpbiedenaanontwikkelingslandenennationaleklimaatplannenopstellen.Ditallesomtezorgenvooreenverbeterdmilieueneenduurzameretoekomst.DitakkoordsluitdusookmooiaanbijdePlanetvanhetbegripMVO.Derichtlijnendiebijdezeconferentieswordengegevenmoetendebedrijvendanooktoepassen.Bedrijvenzullenbijvoorbeelddoordenieuweregelgevingsubsidieskrijgenvoorduurzaamondernemenofkortingopbelasting.Alhoewel,erzullenwaarschijnlijkveelmidden-enkleinbedrijvenzijndieeenlangeretransitietijdnodighebbenomovertestappennaareenduurzamerevormvanondernemen.Ditkomtvoornamelijkdoordatdekostenvooreendergelijketransitiehoogopkunnenlopen,engrotebedrijvenkunnenditnoueenmaaleerdervoorelkaarkrijgendandekleinerebedrijven.

1.7OESO-richtlijnen TegenwoordigheeftdeNederlandseoverheidbepaalderichtlijnenopgesteldomvasttestellenwatvooreenmaatregeleneenbedrijfmoetnemenommaatschappelijkverantwoordteondernemen.DezerichtlijnenbehorenooktothetinternationaleMVO-beleidenduszorgenderichtlijnenervoordatbedrijvendezelfderichtlijnenhanterenendusnietdatdezeafwijkeninanderelanden.DezerichtlijnenwordenookweldeOESO-richtlijnengenoemd.OESOstaatvoorOrganisatievoorEconomischeSamenwerkingenOntwikkelingenwordtgehanteerdin35verschillendelandenomhetsocialeeneconomischebeleidvanondernemingentebesprekenendezemetelkaartecoördineren.Dezerichtlijnenbestaanalsindsbegin2010.

18

ErwordenbijdezerichtlijnenrekeninggehoudenmetdrieverschillendedimensiesvanhetMVO.Zohebjede:

• Maatschappelijkeverantwoordelijkheidvanbedrijven,gaatvoornamelijkoverdemaniervanbedrijfsvoeren.VeelbedrijvenhanterendanhierookdedrieP’s.

• Denormenenwaardenvaneenbedrijf,hierzijndanbepaaldegedragsregelsvoor.• Demaatschappelijkebetrokkenheidvanbedrijven,hoeeenbedrijfietsterugzou

kunnendoenvoordesamenleving.

19

Deelvraag2:WaaromzoueenbedrijfaanMVOdoen?NuwehebbengezienwatMaatschappelijkverantwoordOndernemeninhoudtenwatdegeschiedeniservanis,zijnweaangekomenbijonzetweedeonderzoeksvraag.Webenaderendezedeelvraagvanuitzakelijkeredenenvoorduurzamebedrijfsvoering.Wijconstaterendatveelbedrijvenzichrealiserendaterveranderinginhunbedrijfsvoeringnodigis.Onzeaardeisdoormenselijktoedoenuitgeholdenbeschadigd.Hetistijdvooreenandereaanpakomnietalleenmeerschadetevoorkomen,maarookteherstellenwatkapotisgemaakt.Maatschappelijk VerantwoordOndernemen kent verschillende verschijningsvormen. Doormaatschappelijkverantwoordteondernemenkaneenbedrijfofondernemingverschillendedoelen nastreven. Bedrijven die inzien dat er verandering nodig is, moeten kunnenverantwoordenwaaromzehunbedrijfsvoeringwillenveranderen.Ermoetaltijdsprakezijnvaneenbepaaldsoortrendement.WijzienvooralMVO-beleidopeconomisch-,sociaal-,enecologischgebied.

Hieronderstaaneenaantalmotievendiebedrijvenkunnenaangrijpenendoorvoerenindebedrijfsvoeringvanhunorganisatie.

1. Erkanveelgeldwordenbespaard.

Maatschappelijk verantwoord ondernemen is voor veel bedrijven dé manier om geld tebesparen.Veelbedrijvenwerkennogsteedsmetpandenenmachinesdiestammenuiteentijd waarin het ondernemersklimaat gericht was op winst maken, dan wel een zo grootmogelijkafzetrealiseren.Nadatveelbedrijveninhebbengeziendatwedeplaneetenhaarnatuurlijkehulpbronnenaanhetleegrovenzijn,zienweeenomslagindebedrijfsvoeringvansommigeorganisaties.Bedrijvenproberenopverschillendeonderdelenvanhunorganisatieduurzaam tegaanwerken. Zo zienwedatbedrijvenproberenhunenergieverbruikaan tepassen.

Een goed voorbeeld hierbij is het bedrijf General Electric. Dit bedrijf bespaarde per jaargemiddeld 55 miljoen door het terugdringen van de hoeveelheid broeikasgassen die zeuitstootten, en nog eens 10 miljoen per jaar door de verouderde lampen in hunbedrijfspandentevervangen.

Eenandervoorbeeld iseenonderzoekvandeUniversiteitvanWageningen.Ditonderzoekbehelsteenfietsbandgemaaktvanpaardenbloemen,diealsvervangerzoukunnendienenvoor natuurrubber. Natuurrubber is schaars en de natuurlijke voorraad rubber raaktlangzamerhandop.Ditgegeven isopzichalkwalijkendaarnaastzieweooknogeensdatrubberbomen worden vervangen door palmbomen waar palmolie uit wordt gewonnen.Palmolieergslecht isvoorhetmilieu:hetzorgtvoorgrond-onteigeningwatervervuilingenluchtvervuiling.Het isdusvangrootbelangdatwedenatuurlijkerubber-reserves instandkunnen houden, bijvoorbeeld door het te vervangen door rubber gemaakt vanpaardenbloemen.

20

2.Erkunnengrotewinstenbehaaldworden

Zoals we gezien hebben kan er dus een hoop geld bespaard worden met duurzaamondernemen. Voorheen werd duurzaam verantwoord ondernemen gezien als iets voor“geitenwollensokken”enbomenknuffelaars.Hetenigedoelwasdewereldverbeteren,geldverdienenwasniethetdoel.Delaatstejareninereenommekeergeweestindezakenwereld.Eensocialeonderneming,ofwelMVOgenoemd,werktnetzoalsveleandereondernemingenmeteenverdienmodel.Hetproductofdedienstdatdezeondernemingenlevert, isechtervaakgeproduceerdmeteenachterliggendegedachte,eenmissie.

Er zijn zowel non-profit als Profit Maatschappelijk Verantwoorde ondernemingen. Geldverdienenisbijdezebedrijvendusniethethoofddoel,hetiseenmiddelomdevastgesteldemissie te bereiken. Er wordt wel naar winst gestreefd, maar deze winst wordt andersgedefinieerd.Ondernemersstrevenmethunondernemingnaarmaatschappelijkewinst.

Socialeondernemingenstrevennaarmaatschappelijkewaardecreatie.Ditgaatgepaardmeteengezondbedrijfsresultaat,maarnietmetwinstmaximalisatie.Veelsocialeondernemingenervaardendaardoorobstakels inhetverkrijgenvanfinanciering. Internationaalontstaanersteedsmeerfinancieringsstromenvoorsocialeondernemingen.OokinNederlandzijnindeafgelopenjarenverschillendeinitiatievenontstaanomdetoegangtotkapitaalvoorsocialeondernemingen te verbeteren. ABNAMRO heeft het Social Impact Fund gestart enverschillende private investeerders hebben Social Impact Ventures NL opgericht. FondsenzoalsStichtingDOEN,hetAntonJurgenFondsenStartFoundationverstrekkenfinancieringaan sociale ondernemingen. Er staan steeds meer ‘private impact investors’ op en jongesocialeondernemingenvindenveelalfinancieringviacrowdfunding.

Dit zijn stappen in de goede richting,maar deze initiatieven kunnen niet voorkomen datfinancieringnogsteedseenbarrièreisendatondernemersenfinancierselkaarnogteweinigvinden.Eenprofessionelefinancieringsmarktinclusiefintermediairsenmatchmakerszalzichmoetenontwikkelen.

Een opvallend knelpunt is de toegang tot werkkapitaal. Het zou goed zijn als bankenwerkkapitaalfaciliteitenvoorsocialeondernemingenstarten.Maarookdeoverheidkanmeerdoen. Bij de financiering van sociale ondernemingen is duidelijk sprake van marktfalen.BestaanderegelingenzoalsdeSEEDcapitalregeling,hetInnovatiekredietenhetDutchGoodGrowth Fund moeten worden verbreed en de impact die de bedrijven creëren wordenmeegewogen.Daarnaastzouhetgoedzijnalsonderzochtwordthoeprivate investeringen(fiscaal)gestimuleerdkunnenworden.

3.Concurrentievoordeel

DeIT-sectorkamptaljarenmeteenprobleem:deopslagvandedatawordtsteedsduurder,endevraagnaardataopslagook.Koelenvancomputersenstroomgebruikinhetalgemeenkostergveelgeld.Erisechtermeeraandehand.Insommigestedenmeteenhoogenergieverbruik,iservoorbedrijvendieelektriciteitnodighebbensimpelwegnikstekrijgen.Deenergieleveranciersbenuttenhuncapaciteitmaximaalenkunnendebedrijvengeenextravermogenaanbieden.Hetprobleemligtnietbijdetotaalcapaciteitvandeenergie,maarbijdeverdelingervan.Demeestestedenhebbeneenforseinnovatievanhunenergieverdelingscentranodigomzichvoortebereidenopdetoekomst.

21

Eengoedvoorbeeldvaneenbedrijfdatinnovatiedoorvoertomhaarconsumenteendiensttekunnenbewijzeneneenconcurrentievoordeeltebieden,isIBM.IBMiseenvandegrootsteIT-bedrijvenmetwereldwijdmeerdan425.000werknemerseneenomzetvan$106,9miljard(2011).IBMisactiefinmeerdan160landen.IBMverkooptonderanderecomputersoftwareenverleentdienstenindeIT-sector.HetkoelenvancomputersenstroomverbruikzijnvolgensIBM44%vandetotalekostenvanhundatacenters.DitzorgtervoordateenbedrijfalsIBMomzichheenmoetgaankijkennaaranderealternatievenvoorhunstroomtoevoer.IBMheefthierdooreenprojectgenaamd“TheBigGreen”geïntroduceerd.

4.Ukuntuwimagoenuwmerkveranderen.

EenbedrijfdatzichprofileertophetgebiedvanduurzaamheidisdeASN-bank.Dezebankisnaareigenzeggen“deklimaatbankvanNederland”.ASNheefteenspeciaalduurzaamheidsbeleidopgeteld.DitbeleidgeefthandvattenvoorhetmakenvanbeslissingenoverbeleggingenenfinancieringenvoordeASN-bank.Inditbeleidsdocumentstaatdatmogelijkepartnersonderworpenwordenaaneentoetsingdierekeninghoudtmetbijvoorbeeldmensenrechtenofomgangmethetklimaat.Bedrijvenwordenbeoordeeldophunzorgvoorwerknemers,enomgangmetmilieuenklimaat.Landenwordenbeoordeeldopbijvoorbeelddematewaarininkomstengelijkheidnagestreefdwordt.

DeASN-bankheefthaarbestaansrechttedankenaanhaarduurzameimago.KlantenwillenzakendoenmetdeASNvanwegehaarduurzamekarakter.DuurzaamheidisvoorASNduseenmanieromzichvanhaarconcurrententeonderscheiden.

22

Deelvraag3:HoewordtMVObeleidvormgegeveninverschillendebestuurlijkecontexten?

3.1DuurzameagendaVN2030 In2015hebbende193lidstatenvandeVerenigdeNatieseenovereenkomstgeslotenbetreffendeduurzameontwikkeling.Zodoendeisdeontwikkelingsagendavoordeperiode2015-2030vastgesteld.Deovereenkomstomvat17hoofddoelen,waaronderhetbestrijdenvanonrecht,armoede,ongelijkheidenKlimaatverandering.Intotaalzijner169targetsdieaangepaktworden.DezedoelennoemenweSDG’sofwelsustainableDevelopmentgoals.11. Uitbannenvanallevormenvan(extreme)armoede2. Eindeaanhonger,zorgenvoorvoedselzekerheidenduurzamelandbouw3. Gezondheidszorgvooriedereen4. Inclusief,gelijkwaardigenkwalitatiefonderwijsvooriedereen5. Gelijkerechtenvoormannenenvrouwenenempowermentvanvrouwenenmeisjes6. Schoonwaterensanitairevoorzieningenvooriedereen7. Toegangtotbetaalbareenduurzameenergievooriedereen8. Inclusieve,economischegroei,werkgelegenheidenfatsoenlijkwerkvooriedereen9. Infrastructuurvoorduurzameindustrialisatie10. Verminderenongelijkheidbinnenentussenlanden11. Maakstedenveilig,veerkrachtigenduurzaam12. Duurzameconsumptieenproductie13. Aanpakklimaatverandering14. Beschermenenduurzaamgebruikvandeoceanenenzeeën15. Beschermenvanecosystemen,bossenenbiodiversiteit16. Bevorderenvanveiligheid,publiekedienstenenrechtvooriedereen17. Versterkenvanhetmondiaalpartnerschapomdoelentebereiken2

UitvoeringSDG’sLandenvoerendeSDG’suitopnationaaleninternationaalniveau.In2016beslotenondermeerdeEuropeseUnieendeVNoverhuninzetopdeuitvoeringvandedoelen.DeVN 1 http://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals/ 2 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/ontwikkelingssamenwerking/internationale-afspraken-ontwikkelingssamenwerking/global-goals-werelddoelen-voor-duurzame-ontwikkeling

23

maakteinjuli2016afsprakenoverhoedevoortgangkanwordengevolgd(monitoring)engemeten(indicatoren).Opbasisdaarvanwordtdekomendejarengerapporteerd.

De17verschillendedoelenstaanhieronderkortuitgelegd:

Doel1:StoparmoedeinalhaarvormenDeextremearmoedeissinds1990aldrastischteruggedrongen.Echterleeftnogsteeds1opde5mensenvanminderdan$1,90perdag.Armoedeismeerdanhetgebrekaaninkomstenenmiddelenomtezorgenvooreenduurzaamlevensonderhoud.Demanifestatiesomvattenhongerenondervoeding,beperktetoegangtotonderwijsenanderebasisvoorzieningen,socialediscriminatieenuitsluiting,evenalshetgebrek

aandeelnameaandebesluitvorming.Economischegroeimoetinclusiefzijnomduurzamebanentebiedenengelijkheidtebevorderen.

Doel2:Eindemakenaanhonger,voedselveiligheidbereikenenduurzamelandbouwpromoten.Opditmomentwordenonzebodems,zoetwater,oceanen,bossenenbiodiversiteitaangetastdoorverkeerdgebruik.Eengoedeomgangmetdezebronnenkanzorgenvoorvoedzaamvoedselvooriedereen.Ookzijnermogelijkhedenomeenbehoorlijkinkomentegenererenterwijlhet

milieuwordtbeschermd.Eengrondigeveranderingvanhetwereldwijdevoedsel-enlandbouwsysteemisnodigomde795miljoenmensenmethongerendeextra2miljardmensendietegen2050wordenverwacht,tevoeden.Devoedsel-enlandbouwsectorbiedtessentiëleoplossingenvoorontwikkelingenstaatcentraalindeuitroeiingvanhongerenarmoede.

Doel3:ZorgvooreengezondlevenenbevorderhetwelzijnvooriedereenvanalleleeftijdenHetverzekerenvaneengezondlevenenhetbevorderenvanhetwelzijnvooriedereenopalleleeftijdenisessentieelvoorduurzameontwikkeling.Erisaanzienlijkevooruitganggeboektbijhetverhogenvandelevensverwachtingenhetverminderenvanenkelevandemeestvoorkomendeziektesdieverbandhoudenmetkinder-enmoedersterfte.

Erisgrotevooruitganggeboektbijhetverbeterenvandetoegangtotschoonwaterensanitairevoorzieningen,hetverminderenvanmalaria,tuberculose,polioendeverspreidingvanhiv/aids.Erzijnechternogveelmeerinspanningennodigomeenbreedscalaaanziektenvollediguitteroeienenveelverschillendeaanhoudendeennieuwegezondheidsproblemenaantepakken.

24

Doel4:ZorgenvoorinclusiefenhoogwaardigonderwijsvooriedereenenlevenslanglerenbevorderenHetverkrijgenvaneengoedeopleidingisdebasisomhetlevenvanmensenenduurzameontwikkelingteverbeteren.Erisgrotevooruitganggeboektbijhetverbeterenvandetoegangtotonderwijsopalleniveausenhetverhogenvandeinschrijvingspercentagesopscholen,metnamevoorvrouwenenmeisjes.Basisvaardighedenvoorgeletterdheidzijn

enormverbeterd,maarerzijnnogextrainspanningennodigomnoggroterevooruitgangteboekenbijhetbereikenvanuniverseleonderwijsdoelen.Dewereldheeftbijvoorbeeldgelijkheidbereiktinhetbasisonderwijstussenmeisjesenjongens,maarslechtsenkelelandenhebbendatdoelbereiktopalleonderwijsniveaus.

Doel5:ZorgenvoorgendergelijkheidTerwijldewereldvooruitgangheeftgeboektophetgebiedvangendergelijkheidinhetkadervandemillenniumdoelstellingenvoorontwikkeling(inclusiefgelijketoegangtotbasisonderwijstussenmeisjesenjongens),blijvenvrouwenenmeisjesinalledelenvandewereldlijdenonderdiscriminatieengeweld.Gendergelijkheidisnietalleeneenfundamenteelmensenrecht,maareennoodzakelijkebasisvooreen

vreedzame,welvarendeenduurzamewereld.Doorvrouwenenmeisjesgelijketoegangtebiedentotonderwijs,gezondheidszorg,fatsoenlijkwerkenvertegenwoordiginginpolitiekeeneconomischebesluitvormingsprocessenzullenduurzameeconomieënwordengestimuleerdentengoedekomenaansamenlevingenendemensheidinhetalgemeen.

Doel6:ToegangtotschoondrinkwaterensanitairverschaffenvooriedereenSchoon,toegankelijkwatervooriedereeniseenessentieelonderdeelvandewereldwaarinwewillenleven.Erisvoldoendeverswateropdeplaneetomdittebereiken.Maardoorslechteeconomischeomstandighedenofslechteinfrastructuurstervenjaarlijksmiljoenenmensen,demeestenvanhen,aanziektendieverbandhoudenmeteen

ontoereikendewatervoorziening,sanitairevoorzieningenenhygiëne.Waterschaarste,slechtewaterkwaliteitenontoereikendesanitairevoorzieningenhebbeneennegatiefeffectopdevoedselzekerheid,keuzesvoorhetlevensonderhoudeneducatievekansenvoorarmegezinnenoverdehelewereld.Droogtetreftenkelevan'swereldsarmstelanden,enleidttotverergeringvanhongerenondervoeding.Tegen2050zalminstenseenopdeviermensenwaarschijnlijkineenlandwonendatwordtgetroffendoorchronischeofterugkerendetekortenaanzoetwater.

Doel7:Toegangtotbetaalbare,betrouwbare,duurzameenmoderneenergyvooriedereenEnergiestaatcentraalinbijnaelkegroteuitdagingenkanswaarmeedewereldvandaagwordtgeconfronteerd.Ofhetnugaatombanen,veiligheid,klimaatverandering,voedselproductieofstijgendeinkomens,toegangtotenergieisessentieel.

25

Duurzameenergieiseenkans.Hetverandertlevens,economieënendeplaneet.VN-secretaris-generaalBanKi-moonleidteeninitiatiefvoorduurzameenergievooriedereenomuniverseletoegangtotmoderneenergiedienstentewaarborgen,deefficiëntieteverbeterenenhetgebruikvanhernieuwbarebronnentevergroten.

Doel8:BevorderenvaneconomischeduurzamegroeienwerkgelegenheidOngeveerdehelftvandewereldbevolkingleeftnogsteedsvoorvanongeveer$2perdag.Opteveelplaatsenishethebbenvaneenbaangeengarantieomaanarmoedetekunnenontsnappen.Dezelangzameenongelijkevooruitgangvereistdatweonseconomischensociaalbeleidter

bestrijdingvanarmoedemoetenbijstellen.Eenvoortdurendgebrekaankansenopwaardigwerk,onvoldoendeinvesteringenenonderconsumptieleidentotuithollingvanhetfundamentelesocialecontractdattengrondslagligtaandemocratischesamenlevingen:datiedereenmoetdeleninvooruitgang.Hetcreërenvanhoogwaardigebanenblijfteengroteuitdagingvoorbijnaalleeconomieëntotverna2015.Duurzameeconomischegroeivereistdatmaatschappijendevoorwaardenscheppendiemenseninstaatstellenhoogwaardigebanentehebbendiedeeconomiestimulerenzonderhetmilieuschadetoetebrengen.

Doel9:HetbouwenvaneenveerkrachtigeinfrastructuurenhetbevorderenvanduurzameindustrialisatieeninnovatieInvesteringenininfrastructuur,transport,irrigatie,energieeninformatie-encommunicatietechnologie-zijncruciaalvoorhetbereikenvanduurzameontwikkelingenhetversterkenvangemeenschappeninveellanden.Algeruimetijdwordterkenddatdegroeivandeproductiviteiten

deinkomensendeverbeteringvandegezondheids-enonderwijsresultateninvesteringenininfrastructuurvereisen.Duurzameindustriëleontwikkelingisdeprimairebronvaninkomstengeneratie,zorgtvoorsnelleenaanhoudendestijgingenvandelevensstandaardvoorallemensenenbiedtdetechnologischeoplossingenvoormilieuvriendelijkeindustrialisatie.Technologischevooruitgangisdebasisvaninspanningenommilieudoelstellingentebereiken,zoalsmeermiddelenenenergie-efficiëntie.Zondertechnologieeninnovatiezalindustrialisatienietplaatsvindenenzonderindustrialisatiezalontwikkelingnietplaatsvinden.

Doel10:HetverkleinenvanongelijkhedeninentussenlandenDeinternationalegemeenschapheeftaanzienlijkestappengezetomarmoedetebestrijden.Demeestkwetsbarelanden(deminstontwikkeldelanden,delandlockedlandenendekleineeilandstaten)blijvenzichinzettenvoorarmoedebestrijding.Deongelijkheidblijftechterbestaanenerblijvengroteverschillenbestaanindetoegangtot

gezondheids-enonderwijsdienstenenandereactiva.Bovendien,terwijldeinkomensongelijkheidtussenlandenmogelijkisafgenomen,isdeongelijkheidbinnenlandentoegenomen.Eriseengroeiendeconsensusdateconomischegroeinietvoldoendeisom

26

armoedetebestrijdenalsdezenietinclusiefisenalshetnietgaatomdedriedimensiesvanduurzameontwikkeling:economisch,sociaalenecologisch.Omdeongelijkheidteverminderen,moethetbeleidinbeginseluniverseelzijnenaandachtschenkenaandebehoeftenvanbenadeeldeengemarginaliseerdebevolkingsgroepen.

Doel11:Hetduurzaam,veilig,enveerkrachtigmakenvanstedenStedenzijnknooppuntenwaarideeën,handel,cultuur,wetenschap,productiviteit,socialeontwikkelingetc.samenkomen.Dezeactiviteiteninstedenhebbenmenseninstaatgesteldomsociaaleneconomischvooruitgangteboeken.Erzijnechterveeluitdagingenomstedenteonderhoudenopeenmanierdiebanenenwelvaartblijftcreërenzonder

landenmiddelentebelasten.Gemeenschappelijkestedelijkeuitdagingenomvattencongestie,gebrekaanmiddelenombasisdienstenteverlenen,eentekortaanadequatehuisvestingenafnemendeinfrastructuur.Deuitdagingenwaarmeestedenwordengeconfronteerd,kunnenwordenoverwonnenopmanierendieheninstaatstellenteblijvengroeienengroeien,terwijlzehetgebruikvanhulpbronnenverbeterenenvervuilingenarmoedeverminderen.Detoekomstdiewewillen,omvatstedenmetkansenvooriedereen,mettoegangtotbasisvoorzieningen,energie,huisvesting,transportenmeer.

Doel12:Hetzorgenvoorduurzameconsumptie-enproductiepatronenDuurzameconsumptieenproductiegaatoverhetbevorderenvanefficiënteomgangmethulpbronnenenenergie,duurzameinfrastructuurentoegangtotbasisdiensten,groeneenfatsoenlijkebaneneneenbeterelevenskwaliteitvooriedereen.Deuitvoeringervanhelptbijhetbereikenvanalgemeneontwikkelingsplannen,hetverminderenvantoekomstige

economische,milieugerelateerdeensocialekosten,hetversterkenvanheteconomischeconcurrentievermogenenhetverminderenvanarmoede.Duurzameconsumptieenproductieisgerichtop"meerenbeterdoenmetminder",waardoordenettowelvaartswinstvaneconomischeactiviteitentoeneemtdoorhetgebruikvanhulpbronnen,afbraakenvervuilinggedurendedegehelelevenscyclusteverminderen,terwijldekwaliteitvanlevenwordtverhoogd.Hetzorgenvoorduurzameconsumptie-enproductiepatronenomvatverschillendebelanghebbenden,waaronderbedrijven,consumenten,beleidsmakers,onderzoekers,wetenschappers,detailhandelaren,mediaenontwikkelingssamenwerkingsagentschappen.Omdegesteldedoelentehalenzijneensystematischeaanpakensamenwerkingtussenactorendieactiefzijnindetoeleveringsketen,vanproducenttoteindconsumentvereist.Hetgaateromconsumententebetrekkendoormiddelvanbewustmakingenvoorlichtingoverduurzameconsumptieenlevensstijlen,doorconsumententevoorzienvanadequateinformatiedoormiddelvannormenenetikettenendoorondermeerduurzameoverheidsopdrachtentedoen.

27

Doel13:hetondernemenvanactieomklimaatveranderingtegentegaanKlimaatveranderinggaatdehelewereldaan.Heteistzijntolopzowelnationale-alsinternationaleeconomieën.Hetkostduizendenmensenlevens,entastdelevensvannogeensduizendenmensendrastischaan.Mensenervarendesignificantegevolgenvan

klimaatverandering,waaronderveranderendeweerpatronen,stijgendezeespiegelenextremereweersomstandigheden.Deuitstootvanbroeikasgassendoormenselijkeactiviteitenleidttotklimaatverandering.Dezegevolgenzijnindegeschiedenisvandeaardenognooitopditniveaugeweest.Zonderactiezaldegemiddeldeoppervlaktetemperatuurvandeaardenaarverwachtingstijgenmet3gradenCelsius.Dearmsteenmeestkwetsbaredelenvandewereldzullenhierdoorhetmeestgetroffen.Betaalbareenschaalbareoplossingenzijnnubeschikbaaromlandeninstaattestellenoverteschakelennaarschonere,meerveerkrachtigeeconomieën.Hettempovanveranderingneemttoenaarmatemeermensenovergaanophernieuwbareenergieeneenreeksanderemaatregelendiedeuitstootverminderenendeaanpassingsinspanningenverhogen.Maarklimaatveranderingiseenwereldwijdeuitdagingdiedenationalegrenzennietrespecteert.Emissiesbeïnvloedenmensenoverdehelewereld.Hetiseenkwestiedieoplossingenvereistdieopinternationaalniveaumoetenwordengecoördineerdendieinternationalesamenwerkingvereistomontwikkelingslandentehelpeninderichtingvaneenkoolstofarmeeconomietegaan.Omdeklimaatveranderingaantepakken,hebbenlandenop12december2015deOvereenkomstvanParijsopdeCOP21inParijsaangenomen.

Doel14:Hetbehoudenenduurzaamgebruikenvandeoceanen,zeeënenmarienebronnenDegroteoceanendrijvenglobalesystemenaandiedeaardebewoonbaarmakenvoordemensheid.Onsregenwater,drinkwater,weer,klimaat,kustlijnen,veelvanonsvoedselenzelfsdezuurstofindeluchtdieweinademen,worden

allemaaldoordezeegeleverdengereguleerd.Doordegeschiedenisheenzijnoceanenenzeeënbelangrijkekanalengeweestvoorhandelentransport.Zorgvuldigbeheervandezeessentiëlewereldwijdehulpbroniseenbelangrijkkenmerkvaneenduurzametoekomst.

Doel15:hetimplementerenvanDuurzaambosbeheer,bestrijdingvanwoestijnvorming,stopzettingenachteruitgangvanbodemdegradatie,stopzettingvanbiodiversiteitsverliesBossenbedekken30procentvanhetaardoppervlakenbossenbiedennietalleenvoedselzekerheidenonderdak,maarzijnookvangrootbelang

voordebestrijdingvandeklimaatverandering,debeschermingvandebiodiversiteitendehuizenvandeinheemsebevolking.Dertienmiljoenhectarebosverdwijntelkjaar,terwijldeaanhoudendedegradatievandrogegebiedenheeftgeleidtotdeverwoestijningvan3,6miljardhectare.Ontbossingenwoestijnvorming-veroorzaaktdoormenselijkeactiviteitenenklimaatverandering-vormeneengroteuitdagingvoorduurzameontwikkelingenhebben

28

hetlevenenhetlevensonderhoudvanmiljoenenmensenindestrijdtegenarmoedebeïnvloed.Erwordeninspanningengeleverdombossentebeherenenwoestijnvormingtegentegaan.

Doel16:Bevorderenvanrechtvaardige,vreedzameeninclusievesamenlevingenDitdoelisgerichtophetbevorderenvanvreedzameeninclusievesamenlevingenvoorduurzameontwikkeling,hetverschaffenvantoegangtotgerechtigheidvooriedereenenhetbouwenvaneffectieve,verantwoordelijkeinstellingenopalleniveaus.

Doel17:RevitaliseerhetwereldwijdepartnerschapvoorduurzameontwikkelingEensuccesvolleagendavoorduurzameontwikkelingvereistpartnerschappentussenoverheden,departiculieresectorenhetmaatschappelijkmiddenveld.Dezeinclusievepartnerschappengebaseerdopprincipesenwaarden,eengedeeldevisieengedeeldedoelendie

mensenendeplaneetcentraalstellen,zijnnodigopglobaal,regionaal,nationaalenlokaalniveau.Langetermijninvesteringen,inclusiefdirectebuitenlandseinvesteringen,zijnnodigindekritiekesectoren,metnameinontwikkelingslanden.Dezeomvattenduurzameenergie,infrastructuurentransport,evenalsinformatie-encommunicatietechnologieën.Depubliekesectorzaleenduidelijkerichtingmoetenaangeven.Herzieningenmonitoringvankaders,voorschriftenenstimuleringsstructurendiedergelijkeinvesteringenmogelijkmaken,moetenwordenaangepastominvesteringenaantetrekkenenduurzameontwikkelingteversterken.

29

3.2WatdoetdeEuropeseCommissieomMVOtebevorderen?

DeEuropesecommissiekijktbijderegelgevingvanmaatschappelijkverantwoordondernemenvooralnaarhetAkkoordvanParijs,endeopgesteldeOESO-richtlijnen.UiteraardwordendeSDG’sdiedoordeVNzijnopgesteldooknagestreefd.In2011heeftdeEuropesecommissiehaarvisieopMVOnaarbuitengebracht.Decommissiekwamhierbijmeteenaantalduidelijkeaandachtspuntennaarvoren;•HetinstellenvaneenEuropeseawardvoorduurzamebedrijven.DoordezeprijsintestellenzalerindezakenwereldmeeraandachtkomenvoorhetbegripMVO.DezeprijsisookeenstukjewaarderingvoordebedrijvendiezichinspannenvooreenduurzaamEuropa.•Proberenhetpubliekedebatoptedoenwaaienoverderolvanbedrijvenbijduurzameontwikkeling.Hetdoelhiervanisomhetvertrouwenvandeconsumentinhetbedrijfsleventedoentoenemen.•Bedrijvenstimulerenenhelpenbijhetopzettenen/ofverbeterenvanzelfregulatieprocessen.DeEuropesecommissieisbezigmeteenhandleidingdietoepasbaarisvoorstartupsmaarookvoorgrotemultinationals.•BedrijvendieaanMVOdoenmoetenvolgensdeEuropesecommissiemeergestimuleerdwordenvanuitdemarktzelf.Ditzalwordennagestreefddoorbeleidoptestellenvoorheffingenen/ofbelastingaftrek.•Deinformatieverstrekkingvoorbedrijveneninvesteerdersverbeteren.Veelbedrijvenwetenteweinigoverhunaandeelinhetverbeterenvanmaatschappijenmilieu.•HetverderintegrerenvanMVOineducatie,trainingenonderzoek.•AccentuerenvandewaardevanMVO.•InternationaalMVO-beleidbeterinkaartbrengen,zodatdeverschillenininternationaalbeleidtoteenminimumkunnenwordenbeperkt.DezeactieagendaiseeninstrumentomMVOinEuropatebevorderen,maarerisgeenEuropesewetgevingdieMVOverplichtsteltvoorbedrijven.DeEuropesecommissiemaaktdaaromgraaggebruikvanhaarfunctiealsadviesorgaanomlandenteadviserenophetgebiedvanMVO-beleid.

30

3.3HoestimuleertdeNederlandseoverheidMVO?NuwehebbengezienhoedeverenigdenatiesendeEuropesecommissiekijkennaarregelgevingrondomMVOishettijdomtekijkennaarNederland.WehebbengeziendatdeEuropesecommissieophetgebiedvanregelgevingrelatiefweinigtezeggenheeft.DitheeftalsgevolgdatnationaleoverhedeneengroterolspelenbijhandhavingenstimulerenvanMVO-beleid.DeNederlandseoverheidprobeertopverschillendemanierenmaatschappelijkverantwoordondernemenonderbedrijventestimuleren.Ditdoetzebijvoorbeelddoorhetinstellenvanregelingenensubsidies.HelaasisergeenalgemeensubsidiebudgetvoorMVO.Deoverheidprobeertdetransparantieovermaatschappelijkverantwoordondernementestimuleren.Deoverheidstimuleertdebedrijvenopeenaantalmanieren;

• DeNederlandseoverheidprobeertzelfduurzameuitgaventedoen.• DeNederlandseoverheidheeftMVONederlandopgericht.• Hetinvoerenvanhettransparantiebenchmark3.Ditiseenjaarlijksonderzoekwaarbij

gekekenwordtnaardeinhoudenkwaliteitvanmaatschappelijkeverslaggevingbijNederlandseondernemingen.Bedrijvendiedeelnemenaanditonderzoekvergarenkennisaandehandvancriteriavoormaatschappelijkeverslaggeving,krijgeninzichtinverbeterpuntenenzienhoezijpresterentegenoveranderebedrijvenindezelfde,maarookbuitendebranche.

• Deoverheidspreektandereoverhedenaanophunverantwoordelijkenophetgebiedvanmaatschappelijkverantwoordondernemen.DitdoetdeoverheidviadeNederlandseambassadesenconsulateninhetbuitenland.4

Erzijnmeerdereorganisatiesdiedeoverheidhelpenbijhetverwezenlijkenvanhaardoelen.De2bekendsteorganisatieszijnRijkdienstvoorondernemendNederland(Rvo)enMVONederland.Dezeorganisatiesdeleninformatiediebedrijvenkunnenhelpenbijhetvormenvaneenduurzaamondernemersklimaat.RvovoertsubsidiesenregelingenuitinopdrachtvaneenaantalministeriesvandeNederlandseoverheid,maarookdeEuropeseUnieiseenbelangrijkeopdrachtgever.SubsidiesenregelingenBedrijvenkunnenoprvo.nlgebruikmakenvandesubsidiewijzer.Ditiseenzoekmachinewaarbedrijvenperonderwerpkunnenzoekenofersubsidieringvandeoverheidmogelijkis.Hierstaat101onderwerpenwaaroverheidssubsidiebijgemoeidkanzijn.

3 https://www.transparantiebenchmark.nl 4 https://www.rijksoverheid.nl/onderwerpen/internationaal-maatschappelijk-verantwoord-ondernemen-imvo/bevorderen-internationaal-maatschappelijk-verantwoord-ondernemen

31

Eenaantalvoorbeeldenvanoverheidssubsidieszijn5:Energiebesparing(EIA)Alsjealsonderneminginvesteertinenergiebesparendetechniekenofmaakjegebruikvanduurzameenergie,danzoujerechtkunnenhebbenopEnergie-Investeringsaftrekafgekort(EIA).Ditgeldtvoorinvesteringenvanaf2500euro.Doorgebruiktemakenvanduurzameenergiebespaarjevanzelfaljeenergieuitgaven.VerderhoefjemetdezeregelingminderVennootschaps-ofinkomstenbelastingtebetalen.Algemenemilieu-investeringen(Vamil)Deregelingwillekeurigeafschrijvingmilieu-investeringen(Vamil)isvantoepassingvoorduurzameinvesteringendiedeafgelopen2kalenderjarenzijngedaan.DeinvesteerderkanbelastingvoordeelontvangendooreenLiquiditeits-enofrentevoordeeldoorineenwillekeurigjaareenwillekeurigpercentagevanhetgeïnvesteerdebedragafteschrijvenAlgemenemilieu-investeringen2(MIA)Duurzameinvesteringenkunnenookviaeenanderemanierwordengesubsidieerd.De(MIA),ofwelmilieu-investeringsaftrek,Iseenvrijalgemenevormvanbelastingaftrek.Deinvesteerderkanaanspraakmakenopbepaaldpercentage(maximaal36%)aftrekvandeinkomstenbelastingofdevennootschapsbelasting.Hetgeïnvesteerdebedragmoetwelminimaal2500eurozijn.

Technologischevernieuwing(WBSO)BedrijveneninvesteerdersdiebezigzijnmetInnovatieofhetontwikkelengvanduurzameproducten/programmatuurkunnenbijdeoverheidaankloppenvoordeWSBO.Deoverheidstimuleertbedrijvenomteinnoverendooreendeelvandeonderzoekskostentevergoeden.Groenproject(groenfonds)WiljeeenprojectinNederlandophetgebiedvannatuur,bos,landschap,duurzameenergieofduurzamebouwontplooien?Vraagdannietdirecteengewoneleningaan,maarkijkeerstofjevooreenzogenaamde‘groenefinanciering’inaanmerkingkomt.Hetvoordeelvandezeleningisdatderentelagerisdannormaal.DitgroenfondsisverkrijgbaarbijvrijwelalleNederlandsebanken.ProjecteninNederlanddievallenbinnenhetterreinvannatuur,landschap,bos,duurzamebouwenenergie,kunneninaanmerkingkomenvooreenzogenaamde“groenefinanciering”.Dezeleningbiedtdeprojectontwikkelaarseenleningmeteenlagererentedan

5 https://www.sprout.nl/how-to/ondernemen/mvo/subsidies-voor-duurzaam-ondernemen-mvo

32

demeestenormaleleningeninNederlandhebben.Deze“groenelening”isbijbijnaelkebankinNederlandverkrijgbaar.NietalleenbinnenlandseprojectenkominaanmerkingvoorsteunvandeNederlandseoverheid.Ookontwikkelingsprojecteninhetbuitenlandkunneninaanmerkingkomenvooreensubsidievandeoverheid.Hieronderstaan2voorbeeldenvandergelijkesubsidies.Nederlandsewatersector(WereldwijdWerkenmetWater)Nederlandiseenwaterland.WijNederlanderswetenalsgeenanderhoewemetwaterommoetengaan.DezereputatiewildeNederlandseoverheidgraagbehouden.Deoverheidstimuleertondernemingenmetdezesubsidieomdesamenwerkingaantegaanmetanderebedrijven,onderzoeksinstellingen,overhedenennon-profitorganisaties.Opkomendemarkten(PSI)DeNederlandseoverheidhechtwaardeaanontwikkelingssamenwerking.InvesteerdersophetterreinvanontwikkelingssamenwerkingkunneninaanmerkingkomenvoordedoordeNederlandseministerieopgesteldePrivatesectorInvesteringsprogramma(PSI).Ditkannagestreefdwordendoorbijvoorbeeldteinvestereninopkomendeeconomieëninhetbuitenland.

3.4LokaleMVO-initiatievenWehebbennugeziendateropverschillendebeleidsterreinenaandachtwordtbesteedaanderegelgevingrondomMVO-beleidenhetstimulerenvanvoerenvandergelijkbeleid.DuurzaamheidiseenonderwerpdatdegemeenteninNederlandhetafgelopendecenniameerprioriteithebbengegeven.Inveelgemeenteniserinmiddelseenwethouderaangestelddieduurzaamheidinzijnofhaargemeenteonderhandentenemen.HoogleraarduurzaamheidvandeUniversiteitTilburggenaamdBastiaanZoetemanheeftin2014eenrapportuitgebrachtoverbestuursvormeninNederland.Zijnonderzoekheeftaangetoonddatsteedsmeergemeentenduurzaamheidgaanzienalseeneconomischekans.Voorveelgemeentenis2050eenbelangrijkjaar.GemeentenzoalsAmersfoort,Groningen,Haarlem,TilburgenUtrechthebbenzichzelfvoorgenomenomvoor2015alsgemeenteklimaatneutraaltezijn.Dezeontwikkelingbetekentdatbedrijvendiewillenbeginnenmetmaatschappelijkverantwoordondernemenopsteedsmeersteunvandegemeentekunnenregelen.MilieuzoneAmsterdamAmsterdamisophetgebiedvanduurzaamheideengoedvoorbeeldvoorveleanderestedenengemeenten.Amsterdamheeftnamelijksinds1januari2018eenmilieuzoneingevoerdindebinnenstad.Ditbetekentdatervanaf1januarigeen2-takten4-taktbrom-ensnorfietsenmeteendatumeerstetoelating(DET)vanvóór1januari2011.Vanaf1mei2018

33

zullenbestuurdersvandergelijkevoertuigenbeboetgaanworden.Deboetezal€60bedragen.Hiernaastzienweeenafbeeldingvanhetgebieddatvanaf1januari2018alsmilieuzonegeziengaatworden.Ditiseenvoorbeeldvaneeninitiatiefdatvanuitdegemeenteingevoerdkanworden.GemeentelijkeinitiatievendragenbijaandeverduurzamingvanNederland.

34

Deelvraag4:WatvooreeneffecthaddeeconomischecrisisophetMVO?Eeneconomischecrisiskandesastreuzeofjuistopvallendeeffectenhebbenopdeeconomievanalleterreinen,zoheefteencrisisookeffectophetMVO.Wijzullenindezedeelvraaggaankijkennaardezeeffectenenzullenmetnamegaankijkennaardecrisisuit2008.Ditdoenweomdatditteneerstedemeestrecenteeconomischecrisisisenomdathierdusookheelwatinformatieovertevindenis.OokkwamdezecrisisinhettijdperkdathetMVOsteedsgroterwerdenverschillendekantenopbegontegaan,daaromwasdezecrisisvanuitMVOgezieneenvandemeestinvloedbaregebeurtenissenvanwegedeveranderingenuitdietijd.

4.1Deeconomischecrisisvan2008 Decrisisuit2008kanookweldeKredietcrisisgenoemdworden,ditkomtdoordatdezecrisismetnamewerdgecreëerddoordenieuwezeepbeldieopkwamvanuitdehypotheken.Omtebeginnenmoetmeneerstkijkennaardeoorzakenvandecrisisenhiervoorgaanweterugnaarhetjaar1999,toendeopkomstvanhetinternetvoorveelgekteenoptimismezorgdeopdebeurs.Dezeliepidioothoogopenditresulteerdedanooknietveellaterindejarendaarna,2000en2001,tothetknappenvandeinternet-zeepbel.Deeconomiedaaldeendefinanciëleproblemenkwamenweersteedsmeerop. Doordatdeeconomieweerineenlaagconjunctuurterechtkwamendewerkloosheidsteegwerdergeprobeerddeeconomieeenduwtjeindegoederichtingtegeven.DitwerdgedaandoorrentesteverlagenenditgebeurdevoornamelijkindeVerenigdeStaten.Sparenwordtonaantrekkelijkerenmensenwordenaangespoordmeeruittegeven,zowerdheto.a.ookmakkelijkeromeenhuistekopen,wantdiehypothekenwarennumakkelijkerteverkrijgen.Ineenpaarjarentijdkomterweereennieuwezeepbelopenditkeerbijdehypotheken.Dehuisprijzenstijgenendebeurskoersenvandietijdook,dusmensenkregenhetgevoeldatallesoprolletjesverliependathetafbetalenvandeleningenwelgoedzoukomen.Bankenwoudenindezetijdenookmeerverdienenalleendoordelagerentesluitenzijwelmeerleningenafmaarhalenernietzoveelmeeop.Hierdoorgingenbankenverschillendefinanciëleconstructiesopzettenomzomeerteverdienen,Denkaanswapsensubprime’s.

35

Doordezenieuweconstructieskondenparticulieren,dienormaalnooitaanleningkondenkomendoordatzijerfinancieelnietgoedvoorstonden,nuweleenleningafsluiten.Hiermeewerdhetrisicodatdebankendituitgeleendegeldnooitmeerterugzoudenzienveelgroter.Begin2007komthetsteedsmeervoordatmensenindebetalingsproblemenkomen,dehypotheeklastenwordentehoogvoormensenenkunnendezenietmeerafbetalen.Menheeftmetweiniggeldteveelgeldgeleendendooreenvariabelerentedievan1procentin2001naar5procentin2006isgestegenhebbenmensenalgauwspijtvanhungeleendegeld.Inbegin2007kwamendusaldeeerstebankenindeproblemenengaathetvanafdatpuntalleennogmaarbergafwaarts.DezeAmerikaansehypothekencrisiswaaitookovernaaranderedelenvandewereldendusooknaarEuropa,beurskoersendalenengeldmarktenhebbenhetzwaar.BankeninFrankrijk,Groot-BrittanniëenDuitslandlijdengroteverliezenenvallenom.Spaardershalenmassaalhungeldvandebank.UiteindelijkmoetdeECBingrijpenenprobeertmetallesfinancieeldraaiendetehouden.In2009begonhetherstelweermondjesmaatoptekomen,werkloosheidnamafendeeerstebedrijvenindeVerenigdeStatenbegonnenweerwinsttemaken.Hetfinanciëlevertrouwenkwamweerterugenzorgdevoornogmeerherstel.InNederlandwas2009welnogsteedseenzwaarjaar,deAEXdookopeenmomentzelfsonderde200punten.

4.2Verschillenenovereenkomstenmeteerderecrisissen Wezullennukijkennaarwatdezecrisisvan2008zoandersmaaktdandeanderecrisissenuithetverleden.Wezullenhierbijeenvandemeestbekendeerbijpakken,enmisschienookdecrisismeteensoortgelijkvoormaatomtekunnenvergelijken,de‘wereldcrisis’van1929.Heteerstewatmeteenalvaltaantemerkenisopwelkegebiedendetweecrisissenontstonden.Dieuit2008ontstondnamelijkopdehuizenmarktendievan1929ontstondopdeaandelenmarkt.Eenanderbelangrijkverschilisdesnelheidendematevanhetingrijpentegendecrisis.In2008werdermeteengereageerddoorveelgeldindeeconomietestoppenomdenegatievegevolgentekunnenonderdrukken,terwijlerin1929juistveelminderwerdgedaanomdezenegatieveeffectentegentegaan,erwerdpaseenjaarlaterechtingegrepen.Enditlateingrijpenisookterugtezienindeopgelopenschadevandeeconomie.InNederlandisduidelijkteziendatdeeconomischedalingin1929eenaantalprocenthogerlagdandedalingin2008.Ookliepdewerkloosheidharderopin1929danin2008.Jezoukunnenveronderstellendatdecrisisuit1929relatiefgezienwelergerwasdandievan2008,watvooreengrootdeelkomtdoordatmenindietijdnietgoedwistwatmenbijeencrisiszoumoetendoen,ingrijpenofdeeconomiezijnganglatengaan.Erzijndusveelverschillenoptemerkentussenbeide,maarerzijnookveelovereenkomstentussendetwee.BeidecrisissenbegonnenindeVerenigdeStatenenwerdenlangzamerhandookinanderedelenvandewereldvoelbaar.Eenanderevergelijkingisdathetbeide

36

systeemcrisissenwaren,watertoeleiddedatdemenseneensoortwantrouwenkregentegenoverhetbankwezenenfinanciëlewereldsysteem.Inhetverledenwasernogeencrisisdievooropschuddingzorgdeindewereldvanverduurzamingmaardezecrisishadalleennietmetgeldtemaken,maarmetolie.Wehebbenhetoverdeoliecrisisvan1973.DitwaseencrisiswaarindeolieproducentenuitdeArabischelandenervoorkozen,uitpolitiekeredenen,ommetopzetminderolieteverkopenenzovooreencrisistezorgen.Deredenwaaromditzo’ngrotebetekenishadindewereldvanverduurzamingisomdatdezeoliecrisispreciesophetjuistemomentaankwam.Indeelvraag1haddenwehetaloverdeclubvanRomediein1972meteenbaanbrekendrapportnaarbuitenkwamen,enlaatdeoliecrisisnouneteenjaarlaterlatenkomen.Deeffectendiehetrapporthadopdeexperts,politicienwereldbevolkingwerdenalleenmaarvergrootdoordezecrisis.Mensendachtendatdevoorspellingenvandevollediguitgeputtenatuurbronnenwarenuitgekomen,endatdezeveeleerderopzoudenrakendanverwacht.DitisnatuurlijknietwaarvanwegehetfeitdatdeArabierenzelfhunafzetverkleinden.Maardeburgerbevolkinginhetwestenbegonzichzorgentemakenoverdezenatuurlijkehulpbronnenendeplaneet,enhierdoorwerdendeactiesvoorhetbehoudvandenatuurendeplaneetalleenmaargroter.Laterkwamendemensenbijzinnenenwashetweergedaanmetdepaniek,alleenisdezegedachtevanverduurzamingaltijdgebleven.

4.3Gevolgenvoorhetbedrijfsleven Doordeeconomischecrisishebbenveelbedrijvenzichaangepastopdemaniervanbedrijfsvoeren,metnameophetaspectvanverduurzamen.Ervindtzicheenverschuivingplaatsvanhetimagovanverduurzamingbinnenhetbedrijfsleven.Hetisnietlangermeeromeenpioniertezijnenomeenvoorbeeldtezijnvooranderen.Mengingnadecrisismeerenmeerverduurzamenomdathetdaadwerkelijkookechtfinanciëlevoordelenheeftgekregenenomdathethetimagovandebedrijveneenboostkangeven.Jezietdusooksteedsmeerdatbedrijvenervoorkiezenomdezeoverstaptemaken.UiteenonderzoekvandeVrijeUniversiteitenhetkennis-enadviescentrumNCDOdatmenheeftgedaanonderNederlandsebedrijven,isuitgeblekendatnadecrisisdefocusdaadwerkelijkvoorveelbedrijvenisgekanteld.Zowasteziendat48%vandeNederlandsebedrijvenin2011welietsdeedmetMaatschappelijkVerantwoordOndernemen.Ditiseenstijgingvanmaarliefst14%tenopzichtevan2009.Intweejaartijdisdus1opde10bedrijvenovergestaptopduurzaamondernemen.Erkomendoordecrisistweesoortenduurzamebedrijvenop:Bedrijvendiedoordecrisisnieuweinzichtenkrijgenenhunproductenvernieuwen.Ditbetekentdatmendebestaandeproductengaatvernieuwenendezeinnovatievenieuweproductenduurzamergaanmaken.Bedrijvenzullennieuweinzichtenhebbengekregennadecrisis,enbesluitenomnalastigefinanciëletijdenmaareensaanhunimagotewerkenenmeetehelpenaan‘thegreatergood’.Bedrijvendiealleenmetkostenverlagingkomen.

37

Nazwarefinacieletijdenzullenerookbedrijvenzijndieerallesaandoenomdekostenzoveelmogelijkteverlagen.DitkanookbijdragenaanMVO,denkaanenergiebesparingofhergebruiken.ErzullennaastbedrijvendienietaanMVOdoenmaarookkostenverlagingookbedrijvenzijndiewelaanMVOenkostenverlagingdoen,omdatkostenreductievooriedereentenalletijdenweleenbepalendefactoris.ErzijnnaastalleenpositievegeluidenoverMVOnadecrisisookveelnegatievereacties.ZobleekuiteenonderzoekvanadviesbureauDHVdatwerdgehoudenonder600MKB-bedrijven.ErwerdgevraagdofmennadecrisismeeraanMVOdeed,enerkwameninteressantegegevensuit.Zobleek70%vandeondervraagdenaantegevendatdecrisisgeeneffectheeftgehadopactiviteitenvanduurzaamondernemenbinnenhetbedrijf.20%zeidatzewelmeeraanMVOdeden,en15%juistminder.Watnogmeeroptemerkenvaltisdatdebedrijvendiezeidendatzijwelduurzamerzijngaanondernemen,vooralkoplopersofsubtoppersopditgebiedzijn.Dusde“MVO’ers”zijnervolgenszichzelferopvooruitgegaanendenietduurzameondernemersjuistnietvolgenshen.Ookisergekekennaarwatdebepaaldegroependeden.Zodedendekoplopersvoornamelijkaaninnovatieveproductontwikkeling,middenmotersaanhetmakenvannieuweenergiemaatregelenendeachterblijversgingenvoornamelijkhunnetwerkaanboren.Hetvoornaamsteprobleemwaaromnietiedereenaanduurzaamondernemenkandoenisomdathetmakenvanduurzameinvesteringennogalveelgeldkost,ennietiedereenkanditgeldverkrijgen.Watjealspositiefpuntuitditonderzoekkanhalenisdatmennietdenktdatdegroeiinverduurzaming(voornamelijk)nietdoordecrisiskomtendatverduurzamingvanhetbedrijfslevenduseentransitieisdienogwelevenblijftvoortduren.Hierdoorhoevenwijdusooknietbangtezijnalsheteconomischwatminderzalgaan,hetMVOzalhiervoormindergevoeligzijn.

38

SiemenssustainabilityreportDefilosofievanSiemensisbijoprichtingbepaalddoorWernervonSiemens.Hijsteldedatdeonderzoekentechniekmoestwordenaangepastophetalgemenebelang.Hetbedrijfisnaareigenzeggenalbijna170jaartrouwaandatdoeldoortechnologieënteleverendiedekwaliteitvanlevenverbeterenenduurzamewaardecreërenvoordesamenleving.In2015heeftdeVN17concretedoelenopgesteld,waaralle193statenvandeverenigdenatiesakkoordmeezijngegaan.DezedoelenwordenSDG’sgenoemd.Dezedoelenzijnvoorsiemensergbelangrijk,zovalttelezeninhunJaarlijkseMaatschappelijkeverslag.“VooronsbijSiemensisduurzameontwikkelinghetmiddelomwinstgevendegroeiopdelangetermijnterealiseren.Wezijnhetverplichtomtedenkenaanentehandeleninhetbelangvantoekomstigegeneraties,omeenbalanstevindentussende3p’sProfit,PlanetenPeople.”6SiemenskomtelkjaarmeteenSustainabilityreport,waarzehaardoeleninbeschrijft,endaarbijdemiddelendiezedenktdaarbijnodigtehebben.Hieronderzaleenkleinesamenvattingvandefilosofievansiemens,metdaarbijdedoelenenmiddelenzoalsaangegeveninhetsustainabilityreportvan2016.

5.1Duurzamebeleidsbepaling Bijhetopstellenvanhaarstrategiewordenmaatschappelijkrelevanteonderwerpenzoalsonderandereklimaatveranderingmeegenomen.Siemensheeftdeafgelopen10jaargeprobeerdvoorzowelinternealsexternebelanghebbendenduurzameontwikkelingenproductieprioriteittegevenomzodebelangenvanallebetrokkenpartijentekunnennastreven.Dezebelangenzijnsamengevoegdineennieuwe(duurzame)strategievoorsiemens.DezezijnvervolgensvoorgesteldaanDeRaadvancommissarissen,raadvanbestuurendeinterneduurzaamheidsbond,diedezevervolgendhebbengoedgekeurd.Dithelebesluitvormingsprocesheeftertoegeleidtdater12hoofddoelengaanzullenwordennagestreefd.Dezedoelenzijnweertecategoriserenonderdewelbekende3p’sPeople,Planet,Profit.People

• Westimulerenhetbehoudvanlangdurigerelatiesmetlokalebevolkingendoordebevolkingentebetrekkenbijonzeprojecten,diedooronsenonzepartnerswordenuitgevoerd.

• Hetopzettenvanlokaleactiviteiten,hetinvesterenindeontwikkelingvanduurzamesamenlevingen,enhetgebruikenvanonzeexpertiseomconventionelewerk-engedachtenpatronentedoorbreken.

6 https://www.siemens.com/investor/pool/en/investor_relations/siemens_sustainability_information2016.pdf

39

• Hetbevorderenvandegezondheidvanonzemedewerkerslokalebewonersvanprojectgebieden.

Planet• Hetminimaliserenvandemilieueffectenvanonzeeigenoperatiesdoorhet

toepassenvanmilieubeheerprojectenmetalseinddoelomin2030geheelkolstofneutraaltezijn.

• Klantenhelpenomhunenergie-efficiëntieteverhogen.HierbijhopenwijdeklantentehelpenbesparenophetgebruikvannatuurlijkehulpbronnenendaarbijhetgebruikvanC02-uitstootnaareenminimumtebrengen

• Hetontwikkelenvanproductenendienstenopbasisvaneenlevenscyclusperspectief,enandereduurzameontwikkelings-vormenennormen

Profit

• Wewerkensamenmetonzeklantenomaanduurzaamheidgerelateerdezakelijkekansenteidentificerenenteontwikkelen.

• Wedragenbijdeverbeteringvandeconcurrentiepositievanonzeklantenmetonzeduurzameproducten,oplossingenendiensten.

• Wijhantereneenefficiënteenveerkrachtigetoeleveringsketenviaeengedragscodevoorleveranciers,diebinnenonzeduurzamevisiepast.

• Wegaanproactiefingesprekmetonzestakeholdersomproject-enreputatierisico'stebeheersenenrelevantetrendsteidentificeren.Wehoudenonsaandestrengstenalevings-enanti-corruptienormenenbevorderendeintegriteitviahetSiemensIntegrityInitiative.

• Wegaanhetgesprekaanmetonzestakeholdersomhetrisicoopproject-en

repuatieschadetebeperkenendaarbijinteressantemaatschappelijketrendsteontdekken.WehoudenonsdaarbijaandeopgesteldenormenenbevordenedeintegriteitvanSiemensviahetSiemensIntegrityInitiative

40

HetvolgendeoverzichtlaatzienhoeSiemensdehierbovengenoemdedoelencategoriseertheeftaandehandvande17SDG-richtlijnendiedeVerenigdenatiesheeftopgesteld.OmdeaanpakvandezedoelengoedtekunnenanalyserenheeftSiemensdeBuisnesstosocietyaanpakontwikkeld.Dezeaanpakkanin4onderdelenwordenopgesplitst:

1. Wijbenaderendemeestrelevanteontwikkelingen,(bijvoorbeeldmondiaal,nationaal,project)volgenshet“vanbuitennaarbinnenperspectief”,datwilzeggendoordebrilvandeconsument.

2. Identificerenenmetenvanonzebijdragenaandezeprioriteiten.

3. Bepalingvandestrategischeactiesomonzebijdragetenietalleenteverbeteren,maarookdetoekomstigeontwikkelingenvormtegeven.

4. Transparantiebiedenoveronzebijdrageaanexterneeninternestakeholders.

DezeSDG’szijnopgesplitstin6impactgebiedendieoverdehelewereldtoepasbaarzijn:

Zoalsjezietwordenalle17SocialDevelopmentGoalsdiezijnopgestelddoordeVerenigdeNatiesinditmodelnagestreefddoorSiemens.

41

5.2SiemensgaatKlimaatneutraalInseptember2015heeftSiemensaangekondigddatzehaarC02uitstootin2020gehalveerdwilhebben.Hetuiteindelijkedoelisomin2030C02neutraaltezijn.Ditgeldtoverigensalleenvoorhaareigenpandenenprojecten.KlantenenpartnersvanSiemenswordenhierbijdusnietmeegerekend.

2014ishierbijgekozenalshetstartjaar.Sinds2014iseral440000tonC02wetentebesparen.HetziterdusdikindatSiemenshaarvoorgenomen50%afnamevoor2020zalgaanhalen.Dezedoelenzijntotnutoebehaalddoordevolgendeactiepuntennatestreven:

HetinkopenvangroeneenergieDeenergiedienodigomonzevestigingendraaiendetehouden,proberenwijsteedsmeertehalenuit“groene”energiebronnen.Denkhierbijaanbijvoorbeeldenergiediekomtvanwindparken.ErzijnalprojectengaandeindelenvanEuropawaardezemaniervaninkopenwordttoegepast.DriveEnergyEfficiencyProgramTot2020zalsiemens€100miljoeninvesterenindeverbeteringvandeenergieefficiëntievanhaareigenlocatiesoverdehelewereld.Dezeinvesteringenzullennaarverwachtingleidentotminimaal€20miljoenaanbesparingperjaar.

GebruikmakenvangedistribueerdeenergiesystemenSiemenszalhetgebruikvangedistribueerdeenergiesystemenuitbreidendoorenergievano.a.Windturbinesenzonnepanalentebundelenendezeopefficiëntemanierenopslaan.OplangetermijnwilSiemensdat10%vanhaarlocatieswordtvoorzienvandezevormvanenergietoevoer.ReducerenvandetransportuitstootDeproductenvansiemensmoetennatuurlijkoverdehelewereldverspreidworden.Ditgebeurttotopdedagvanvandaagmetongeveer47000auto’s.Dezestotengemiddeldperjaarzo’n300000tonuit.Siemenswildezeuitstootin2020met30%verminderdhebben.

42

5.3DuurzaamportfolioWaarsiemensvoorzelfergtrotsopis,ishaarduurzameportfolio.Inhetjaar2016heeftSiemenshaarklantengeholpenom521000kg(omgerekend521Metricton)Tebesparen.DitdoormiddelvandeProductendiedezeklantenindeafgelopendecenniabijSiemenshebbenaangeschaft.

IndezefiguurzienwedeJaarlijkseemissiereductieuitgedruktinMetricton(1000kg).Weziendereductieopdebevoorradingsketen,Siemens’eigenoperaties,endezogenaamdeCradletogateprojeccten.WeziendatdebesparingenbijklantenvanSiemensongeveer25xzogrootzijnalsbijhaareigenCradletogateprojecten.

43

5.4Cijfersentabellen

WerknemersDuurzaamondernemenomvangtveelmeergebiedendandemeestemensendenken.DeomgangmetpersoneelisookeenzeeromvangrijkstukvanhetbegripMVO.Siemensstreeftnaareenzodiversmogelijkteam.Daarbijwilsiemensookalhaarwerknemersdekansbiedenomzichteontwikkelenopbasisvantalentenpassie.Inhetjaar2016beschiktesiemensover351.000werknemers.Ditbetekenteengroeivanongeveer3000werknemerstenopzichtevan2015.DecijfershieronderlatendesamenstellingvanhetpersoneelvanSiemenszien.DegrafiekenzijninhetEngels,dezezullendaaromtelkenswordentoegelicht.WezienindetabellendeafkortingC.I.S.staan.DitiseenEngelseafkortingvoordeCommonwealthofIndependentStates.Ditiseenlosverbandvanex-Sovjetstaten.

DezetabelgeefthetaantalSiemenswerknemersweerindejaren2015-2016,gemetenop30septembervanelkjaar.Deaantallenzijninduizendtallen.Wekunnenaflezendaterindeperiode2015-2016Dus3000werknemersbijgekomenzijn.

44

DezetabelgeefthetpercentagevrouwendatbijSiemenswerktaantenopzichtevanhettotaalaantalwerknemers.Wekunnenuitdezetabelaflezendathetpercentagevrouwenindeperiode2015-2016onveranderdisgeblevenDezetabelgeefthetaantalnieuwewerknemersvanSiemensaanindeperiode2015-2016.Degetallenzijninduizendtallen.Wezieneentotaletoenamevan2500werknemersin2016tenopzichtevan2015.Dezetabelgeeftpercentagevrouwendatisaangenomeninvergelijkingmethettotaleaantalnieuwaangenomenpersoneelindeperiode2015-2016.Weziendathetpercentagegelijkisgeblevenindezeperiode.

45

Indezetabelzienwehetaantalwerknemersvansiemensdathetbedrijfindeperiode2015-2016heeftverlaten.Deaantallenzijninduizendtallen.Weziendathetafnamevanwerknemersindeperiodemet2015-2016met2000werknemersistoegenomen.DezetabellaathetpersoneelsverloopvanSiemenszienindeperiode2015-2016.Decijferszijngegeveninpercentagevanhetgemiddeldeaantalwerknemers.Weziendaterinhetjaar20160.5%meerpersoneelsverloopwasdanin2015.DezetabelgeefthetaantalvrouwendateenmanagementpositiebekleedtbijSiemensindeperiode2015-2016.Wezienindebovenstekolomhettotaleaantalwerknemersdieeeneenmanagementpositiebekleden.Ditwasin201615.6%.Ditiseentoenamevan0.2%tenopzichtevan2015.

46

EnergieverbruikWehebbeneerdergeziendatSiemenshetdoelhadomhaarC02verbruikin2020met50%tehebbenverminderd.Heteinddoelisomin2030C02neutraaltezijn.WegaanindezetabellenzienhoeSiemensernuvoorstaatophetgebiedvanvervuiling.DezetabellenzulleninhetEngelszijn,dusonderelketabelzalereenkortetoelichtinggegevenworden.IndezetabelzienwehetjaarlijkseverbruikvanprimaireenergiebronnendoorSiemensindeperiode2015-2016.Hetverbruikwordtaangegevenper1000GigajouleOnderprimaireenergieverstaanweinditgevalgas,aardolie,steenkool,benzineendiesel.WeziendathetgebruikvanBenzine/diesel,steenkooltenopzichtevan2015met64.000Gigajouleistoegenomen.Hetgebruikvangasisooktoegenomentenopzichtevan2015,namelijkmet145.000Gigajoule.Hettotaleverbruikvanprimaireenergiebronnenisindeperiode2015-2016toegenomenmet210.000Gigajoule.IndezetabelzienwehetjaarlijkseverbruikvansecundaireenergiebronnendoorSiemensindeperiode2015-2016.Hetgebruikwordtaangegevenper1000Gigajoule.Ondersecundaireenergieverstaanweinditgevalelektriciteitenstadsverwarming.Weziendatdetotaleconsumptievansecundaireenergieistoegenomenmet6000gigajouleindeperiode2015-2016.

47

BroeikasgassenDezetabellaatdeuitstootvanbroeikasgassendoorsiemenszienop3verschillendeterreinenindeperiode2015-2016.Hierbijwordtdeuitstootgegevenin1000tonC02equivalenten.Dezetabelbevat3terreinen,namelijk

• Terrein1:directeuitstoot• Terrein2:indirecteuitstoot• Terrein3:overigeuitstoot

Weziendatdeuitstootopterrein1indeperiode2015-2016isafgenomenmet51.000metrischeton.Terrein2kendevande3terreinendegrootstebesparingopuitstoot,namelijk391.000ton.Bijterrein3gebeurtietsopvallends.In2015werdalleenzakelijktransporttotditterreingerekend.Erzijnvanaf20165meerzakenbijgerekend,waardoordeuitstootopditterreinistoegenomenmet16.390.000ton.Decijferslijkendusschokkend,maarhetterreinisookgrotergeworden.UitstootAtmosferischverontreinigendestoffenDitzijnorganischeverbindingendiebijvoorbeeldwordengebruiktalsoplosmiddelinverf.Dezestoffenzijnergschadelijkvoorhetmilieu.Dezevluchtigeorganischestoffendragennamelijkbijaandevormingvanozon.

48

Indezetabelzienwedeuitstootvanvluchtigeorganischegassenaangegevenintonindeperiode2015-2016.Weziendathettotaleaantalvluchtigeorganischeverbindingenindeperiode2015-2016met29tonistoegenomen.Indeonderstekolomzienwededathetozonafbrekendvermogenvandezestoffenisafgenomenmet0.1.AfvalEengrotemultinationalalsSiemensverwerktjaarlijksnatuurlijkduizendentonnenafval.Devolgendetabellenlatenzienhoeveelditindeperiode2015-2106isgeweest.Wekijkenhierbijnaaronderanderenaardeomgangmet“gevaarlijkafval”zoalschemischafvalenwater.DitgeefteengoedeindicatieoverhoebewusteenbedrijfalsSiemensbezigismethaarafvalverwerking.DezetabellaatzienhoeveelafvalerdoorSiemensgeproduceerdwerdindejaren2015en2016.Dehoeveelheidafvalstaataangevenintonnen.Erwordtindezetabelonderscheidgemaakttussenongevaarlijkafval,gevaarlijkafvalenbouwafval.Weziendatdehoeveelheidongevaarlijkafvalin2016istoegenomenmeteenhoeveelheidvan25tontenopzichtevan2015.Verderzienwedatdehoeveelheidgevaarlijkafvalin2016istoegenomenmet1tontenopzichtevan2015.Tenslottezienwedatdehoeveelheidbouwafvalin2016meteenhoeveelheidvan125tonisafgenomentenopzichtevan2015.Indezetabelzienwehetpercentageafvaldatwordtgerecycledinclusiefbouwafval.Weziendathetpercentagegerecycledafvalin2016met1%isafgenomentenopzichtevan2016.

49

IndezetabelzienwedejaarlijksewaterconsumptievanSiemensindejaren2015-2016.Dehoeveelheidwaterwordtaangegevenpermiljoenkubiekemeter.Wezienindebovenstekolomdatdewaterconsumptiein2016met0,23miljoenkubiekemeterisafgenomentenopzichtevan2015.Verderzienwedatdehoeveelheidoppervlakte-engrondwaterdatgebruiktwordtvoorkoeldoeleindenmet1,13miljoenkubiekemeteristoegenomenin2016tenopzichtevan2015.CorporatecitizenshipEenbelangrijkaspectvanmaatschappelijkverantwoordondernemeniscorporatecitizenshipHetbegripcorporatecitizenshipbetekentzoveelalshetsocialegevoeldateenondernemingheeftdateenondernemingheeftvoordeleefomgeving.Decijfershierondergevendedonatiesvansiemensweer.Dezecijfersgeveneengoedbeeldvanwelkeonderwerpenvansociaalondernemenzijvanwaardeachten.

50

Dezetabellaatzienwelkpercentagevandenettowinstwordtbesteedaandonatiesindejaren2015-2016.Dehoeveelheidwordtaangegeveninmiljoeneneuro’seninpercentagevandenettowinst.Weziendathettotaalbedragdataandonatieswordtinuitgegevenin2016met3.8miljoeneuroafneemt.Ditkomtneeropeendalingvan0.1%vandetotalenettowinst.DezetabellaatdeverdelingzienvanhettotaalbedragdatgedoneerdwordtdoorSiemensindejaren2015-2016.WeziendaterverschillendeaspectenzijnwaarSiemensgeldininvesteertwaaronderOnderwijsenwetenschap,socialezaken,milieu,kunstencultuur.Dezetabelgeeftdeverdelingvanhetdoorsiemensgedoneerdegeldaanperregio.Debesprokenregio’szijn;1.Europa,C.I.S.,Afrika,Middenoosten.2.Verenigdestaten,Zuid-Amerika3.Azië,Australië

51

Siemensjaarrapport2016analyseZoalsweindeSDG-analysehebbenkunnenzien,beweertSiemensdatzeophetgebiedvanduurzaamondernemenophetjuistepadzijn.Nuzullenweaandehandvanhetjaarrapportkijkenoferwatvandezebeweringenzijnuitgekomenenofzeopbepaaldegebiedenwelergenoegvoorhebbengezorgdomdezedoelennatestreven.WezulleneerstkijkennaarwatdekantoreninNederlandvanSiemenseraandoenomzoduurzaammogelijkteondernemen.Kantorenverbruikenveelelektriciteitomcomputerwerkteverrichten,gasomdezeteverwarmen,waterenhebbennatuurlijkookco2emissie.WezulleneerstkijkennaarhoedeNederlandsekantorenaandeze4puntenvoldoen.Wepakkeneersthetelektriciteits-engasverbruikvanSiemenskantoren.HieronderstaandecijfersuithetSiemensmaatschappelijkjaarverslaguit2016.ZijhoudenhierinonderanderebijhoeveelmedewerkersenziekteverzuimerbinnenSiemensNederlandzijn.Maarookcijfersoverhoeduurzaamzijondernemen,waarwijgeïnteresseerdnaarzijn.Weziendatbeidepuntenbeidezijnverminderd.Elektriciteitsverbruikzietergoeduit,hetisteziendaterbehoorlijkminderenergiewordtverbruikt,zoongeveer600.000kWhminder.Alle8kantorenzijnhierinmeegerekenddusdaarvaltnietsovertezeggen.DitisweleentekendatSiemenshardbezigismethetverminderenvanelektriciteitsverbruikendusdoenzeopditpuntvoldoendeomaanMVOtedoen.Alswekijkennaarhetgasverbruikisheteenanderverhaalhierinzienwedatermaar200kuubaangasminderwordtverbruikt.Alleenditisniethetgrootsteprobleem,dezecijfersgevennamelijkeenvertekendbeeldaangezienhiernietallekantorenwordenopgenomen,hethoofdkantoormistalleen.EentestlocatieinHengelomistookalleenkanmenverwachtendatertochmeergaszalwordenverbruiktinhethoofdkantoordanineentestlocatie.Eenandergrootaandachtspuntisietsanderswatbijdebeschrijvingvandezecijfersstaat.Namelijkdat:“Overigensmaaktditgasverbruikgeenonderdeeluitvandereductiedoelstellingdoorhetniettevoorspellenkarakter.”Naaronzemeningzouditweldegelijkbijeenreductiedoelstellingmoetenhoren,aangezienmennatuurlijkookhierbij

52

moetdenkenaandemeestduurzamemaniervanondernemen,daarmoetmenzichnietinvergissenNuzullenwekijkennaarhetco2emissieenwaterverbruikvandeSiemenskantoren.Zoalstezienisdeemissiemetongeveerhonderdtonafgenomeninvergelijkingmethetjaarervoor.Sinds2010/2011houdtSiemensNederlandhaarCarbonFootprintofficieelbijdooreenexterneorganisatie.Hierinwordtbijgehouden,vanleaseautototvliegverkeer,hoeveeltonCO2SiemensNederlanduitstoot.Ookishierweereenvertekendbeeldaangezien,volgensdewijzevanberekeningdiein2015/2016en2016/2017wordengebruikt,in2014/2015juistminderisuitgestotendanin2015/2016.Deuitstootisdusjuistindezeperiodeomhooggegaanendatisweleenminpunt.Voorderestzijndecijfersvan2016/2017hetlaagstdusgaathetweldegoedekantop.Bijhetwaterverbruikisteziendatmenveelminderwaterwordtverbruikt.Watdanweereenminpunthieris,isdatweernietallekantorenzijnopgenoemdwaardoordetotalewaardenhogermoetenliggen.Maarvoorderestzijndezecijferswelzodaniggoeddatmenkanverwachtendatindeanderekantorenerookietsgedaanzalzijnaanwaterbesparing.MenkandusstellendatSiemensNederlandopditpuntwelvoldoendedoetaanwaterbesparing.

53

6.1Doelenmilieubescherming SiemensNederlandheeftinhunmaatschappelijkeverslagookenkeledoeleninhetkadervanmilieubeschermingvastgesteld.Hierinzalwordenweergegevenofdemilieudoelenvanhetkalenderjaar2015/2016zijnbehaald.Wijzullendezeanalyserenenzullendeaandachtspunten,volgensons,voorSiemensgeven.

Wezullennulangsalledoelengaanmeteentoelichtingeneenanalyseoverhoeditgaatenofditbeterkan.

• “Borginglevel5CO2-prestatieladderUpdateCarbonFootprint”,ditdoelhoudtindatSiemenszichaandeCO2-emissieafsprakenhoudtzoalsdezezijnopgesteldbijeenlevel5CO2-prestatieladder.OpdezeprestatieladderwordenlandeningedeeldinniveausvanhoeveelzijaanCO2-reductiedoen,SNLvaltonderhethoogsteniveauopdezeprestatieladder,namelijklevel5,sinds2014.HierdoorisheteendoelvanSiemensNederlandomookbinnendezeperkenteblijven.Volgenshetmaatschappelijkeverslagbehalenzijdezeallemaal.Hierinstaat:"Inmaart2017verrichteBureauVeritasdejaarlijkseCO2-auditensteldevastdatNederlandnogsteedswerktophethoogstelevel(level5)vandeCO2-prestatieladder.DedoelstellingenvoordeCO2-reductiezijntotnutoesteedsbehaald.”HieruitkanmendusuithalendatopditpuntSiemensgenoegdoet.

• “Nulmilieu-incidenten.”,ditdoelspreektvoorzich,incidentendievoormilieuschade(kunnen)zorgen.Hetisteziendatermaarliefstdrieincidentenzichhebbenvoorgedaan.Tweekeereenkleineolielekkageennogeenkabelisolatielek.NatuurlijkzijndezeincidentennietbepaaldMVOenmoetendusindetoekomstvoorkomenworden.

• “SpecifiekeEHS-doelstellingenvoorEHS-performance.”Siemensheeftwereldwijdbepaaldedoelstellingenvastgesteld,zijnoemenditdeEHS-doelstellingen.Dezedoelstellingenzijneromrekeningtehoudenmetbepaaldefactorenvanduurzaam

54

ondernemen,factorenals:Environmentvoornatuur,HealthvoorwerknemersenSafetyvoordewerknemers.Wijzullenkijkenofdezedoelstellingenbehaaldzijn.

ErzijnzoteziendrieEHSdoelstellingen.Éénvandezedoelstellingenhebbenwealbehandeld,namelijkhetaantalmilieu-incidentenin16/17vanSiemensNederland.EenanderpuntisCO2-reductiet.o.v.2014,dedoelstellingwasomop10%uittekomenditjaar.Alleenwerdhiermaar2%reductiebehaald,eenverschilvan8puntenisergveelenmoetSiemensNederlanddusechtaandebakkomendjaar.SiemensNederlandkanditnogmakkelijkrechttrekken,alleenmoetmendanveelandersdoenalsmendedoelenvan2020willengaanhalen.DelaatstedoelstellinggaattenslotteoverdetotalebehaaldereductievanCO2-emissie.Hetdoelwasomopditpunt25%tehebbengereduceerd(zievolgendegrafiek)enditdoelisnietbehaald.Hetdoelvoor17/18is35%totalereductieenditisnogalweleenverschildatweleenuitdagingwordtomtebehalen,maarvoorzoverheeftSiemensNederlandnogeenklusteklaren

• “Verbeterdoelstellingt.a.v.CO2-reductiedoelstellingrealiseren.”,ditdoelisonderdeelvanhetprojectomdeCO2-emissiemet50%en100%teverminderenin2020en2030.Hieronderiseengrafiekdiehierbijdesituatiemooiweergeeft.

ZoalstezienishoortSiemensNederlandinhetjaar2017op25%reductietezitten,alleenzittenzijop21%.Ermoetdusnogwelwatgebeurenwillenzehetdoelvan2020halen.Zijmoetendusnogduurzamergaanondernemen.

• “CarbonNeutralprojectSiemens,2020CO2-emissiemet50%teruggedrongen.”,SiemensheeftenkeledoelenopgesteldomdeCO2-emissieteverminderen.Eenvandezedoelenisominhetjaar2020deemissiemet50%terugtedringen.

• “CarbonNeutralprojectSiemens,2030CO2-emissiemet100%teruggedrongen.”,ditdoellijktophetvorigedoel.Alleennuwilmenin2030deCO2-emissiemet100%terugdringen.

55

6.2PeopleofSiemens Omduurzaamtekunnenondernemenmoetmenookvooreenveilige,leuke,gezondewerkomgevingzorgen.Hierzijnookweerdoelstellingenvoorgemaaktnamelijkdewerkomgevingsdoelstellingen.Wezullenzeweerevenlangsgaanenkijkenofdezedoelenzijnbehaald.

• “Nulwerkgerelateerdeongevallenmetdodelijkeafloop.”DitdoelheeftSiemens

Nederlandwetentebehalen,erisalleenweleendodelijkongevalgeweestbijeenvandeconsortiumpartners.SiemensNederlandheefthiermaarmoeilijkinvloedop.

• “EenLTIFR(LostTimeIncidentFrequencyRate)lagerdan0,25(SNL-medewerkers)enlagerdan1(contractors).”LTIFRiseensoortmaatstafdieaangeefthoeveiligdezewerkomgevingis,hetwordtberekenddoortekijkenhoeveelongevallenerplaatsvindenbinnen1miljoenarbeidsuren.SNLmoetdusonderde0,25komenencontractorsonder1.Dezedoelenzijnbijlangenanietbehaaldenmoetendusveiligerworden.DitisaardigonderdemaatvanuiteenMVOstandpuntendusmoethiernogwelaangesleuteldworden.

• “SpecifiekeEHS-doelstellingenvoorEHS-performance,zoals(bijna)ongevallenenincidenten.”OokhierkomenweerEHS-doelstellingenkijken.HierinwordtvoornamelijknaardeLTIFRgekekenendaaromhebbenwijbeslotenomalleendebelangrijkeonbehandeldedelentegaantoelichten.

Healthrelatedabsenteeism(ziekteverzuim)lagop2,4%in16/17enhadeigenlijk2,3moetenzijn.Ditverschiliszokleindatditeigenlijkgeenverschilmaaktinduurzaamennietduurzaamondernemen.Eengevaldatnetophetrandjeligtvolgenshuneigendoelen.Fatalities(ongevallenondercontractorsenSiemensNederland)zijnerditjaarnulgebleven.Ditwerdzojuistalbehandeld.Dezedoelstellingenzijndushalfgehaaldenmoetindetoekomsttochwelbeterverzorgdwordenomditziekteverzuimtevoorkomen.

56

Losvanofdezedoelenzijnbehaaldjaofnee,heeftSiemensNederlandverschillendeverbeterprojecteningeplandvoorvolgendjaarrondhetaspectHealth&Safety.Hierzijneenaantalvoorbeeldenvanwatdezenieuweprojectenzijn:

- Hetimplementerenvanhet‘Servetheenviroment’-programmavanSiemens.- EenintroductievanSafetyWalk&Talkvoormanagers.- Deverbeteringvancommunicatierondincidentenenongevallen.- Hetontwikkelenvandenieuwetraining‘Sellingsafetymethein*voor

salesmanagers.’*Heiniseenprogrammaonderwerknemerswatsymboolstaatvoorhetdurvenaansprekenvaneencollega.

57

6.3ArbeidsverdelingAlswegaankijkennaarhetgeslachtvanSNL-medewerkersdanzienwealsneldaterhierookietsmisis.Hetisnamelijkzodatvande2.248diehierwerkzaamzijn,slechts347hiervanvrouwelijkzijn.DitvaltnietgoedonderdePvanPeople,diestaattegensocialemisstanden.SNLmoetervoorzorgendatzemeernaar50/50verdelingzullengaanindetoekomst.AlswekijkennaardeverdelinginopleidingsniveauszienwedatSNLhierdanwelvooreenverscheidenheidaanopleidingenkiest.HetisgoedomteziendatSNLnietervoorkiestompuurhoog-oflaagopgeleidewerknemersaantenemen.Maardatzehiereenmooiebalansinvinden.Ditisgoedvoorwerkgelegenheidaangezieniedereenaaneenbaankankomen,enisdusookgoedvoordemaatschappij.DezediversiteitbinnenSNLisbelangrijkomdathettalent,ervaringencreativiteithierdoorwordtgestimuleerd.Ookishetbelangrijkomdatmenopdezemaniermeerdeaansluitingkanzoekenmetpartnersenklanten.Tenslotteishetbelangrijkomdatmenhetzietalseenmaatschappelijkeverantwoordelijkheid.SNLvindtdatermeervrouwenaandetopzoudenmoetenkomendaarombeslootmenomin2019maarliefst10%aanvrouwenindetoptekrijgen.Momenteelligtditcijferop8,2%,ietshogerdanin2015toenditop7,5%lag

SNLkiesterookvooromhunpersoneeloptegaanleiden.Hierinvesterenzijgemiddeld€1.001,-permedewerkerin.Ditisgoedvoorzoweldeondernemingalsvoordemedewerkerzelf,ookzorgtditvooreenbetermaatschappelijkrendement.SNLschijnthiermee12%aanmaatschappelijkrendementmeetebehalendoordatdenieuwopgeleidewerknemersmetdeextrakennisenvaardighedendiezehebbengeleerdbijvoorbeeldeeneigenbedrijfopstartenofervoorkiezenomdoortestromennaardeoverheid.Zo’n141werknemersverlatenjaarlijksSNLnaergemiddeld8jaartehebbengewerkt.Alsjedeze141werknemerskeerhetgeïnvesteerdebedragperwerknemerdoet,komjeuitopeenbedragvan€1.129.128,-uit.Watdusallemaalweerterugdemaatschappijinwordtgestuurd.

58

6.3GezondheidonderPersoneelSNLheefteenaantalprogramma’sdiehetvoorkomenvanziektealsdoelhebben.ZoheeftSNLeenfitnessprogrammavoormedewerkers.ZijkunnenmeedoenineenfitnessprogrammaenSNLgeeftdaarbijooknogeenseenfinanciëlebijdragespeciaalomsportentestimuleren.InhethoofdkantoorinDenHaagiserooknogeenseeninternfitnessprogramma,enzijnerookmassagestoelenomdestressonderwerknemersteverwerken.ErisookeenpreventiefmedischonderzoekdatSNLminimaaleenspervierjaaraanbiedtaanallemedewerkers.Iederemedewerknemerkrijgtzoeenbeeldvanhoehetmethungezondheidgesteldis.Alsgevolgkunnenmedewerkershunlevensstijlveranderendoormeertesportenofgezonderteeten.Watweerziektesverhelpt.HetzieternutrouwenszouitdatSiemensNederlandheteenbeetjelaatliggenophetgebiedvanziekteverzuim.Maarhettegendeeliswaar,Siemenslegthogeeisenvoorzichzelfenisgemiddeldgezienmetanderebedrijvenjuisteenbedrijfmetveelminderziekteverzuim.Hieronderstaatnogeengrafiekdieditmooiaantoont.

SiemensNederlandligtkeurigonderdelijnvandeparticulierebedrijvenenisduseenvoorloperophetgebiedvanziekteverzuim.ZiekteverzuimiseenbelangrijkaspectvandePvanPeopleenisduseenbelangrijkefactorbijMVO.AlsSiemensdezelijnkanvasthoudenhebbenwijhierniksopaantemerkeninhetkadervanMVO.Ziekteverzuimiseenbelangrijkefactoralsmenkijktnaarmaatschappelijketoegevoegdewaarde.SiemensNederlandheeftin2016/2017€106.814.139,-aandebelastingafgedragen.SNL’sziekteverzuimligt1,4%onderhetlandelijkegemiddelde,dusdemonetairewaardevanditverschiliszo’n€1.495.398,-.DitheeftSiemensNederlanddusextraaanBTWafgedragenaandestaatwatdusmaatschappelijkgezienheelvoordeligis.Alswijdannogeenskijkennaardevennootschapsbelastingdieindatzelfdejaar€86.926.318,-bedroeg.Danzienwedatdewaardevandatlagereziekteverzuimdanop€1.216.968,-.DusconcluderendheefthetlagereziekteverzuimbijSNLervoorgezorgddatwijalsmaatschappijhiervanprofiterenmet€2.712.366,-.

59

ConclusieonderzoekBevindingencijfersentabellenSiemenssustainabilityreportOnderhetkopje“cijfersentabellen”hebbenwegekekennaarcijfersdieSiemensheeftvrijgegevenineenvanhaarpublicatiesgenaamdhetSustainabilityreport.InditrapportstaanmondialedejaarcijfersvanSiemensdietemakenhebbenmetduurzaamheid.Wehebbenhierbijeenaantaltabellengeselecteerddieonsrelevantlekenvooronsonderzoek.Siemenslaatmetdezecijfersziendatzealgoedopwegisophetgebiedvanmaatschappelijkverantwoordondernemen.Tochzijnonseenpaarzakenopgevallendievolgensonsbeterzoudenkunnen,ofzelfsbeterzoudenmoeten.Wezullenpercategorieaangevenwatervolgensonsbeterzoukunnen.WerknemersWatbijdezecategorieopvaltishetaantalvrouwendatbijSiemensindienstis.HetpercentagevrouwendatbijSiemensindienstisgekomenindeperiode2015-2016onveranderdgebleven.Siemensscoordemethaar25%aangenomenvrouwenalrelatiefhoog.EchterdenkenwijdatSiemensmethetoogopemancipatievanvrouwenenstrevennaargelijkheidnogbeterhaarbestmoetdoenomhetpercentagevrouwelijkewerknemersteverhogen.Wehebbenookkunnenziendathetpercentagevrouwendateenmanagementpositiebekleedtslechtseenluttele15.6%bedraagt.Ditmoetechtbeter.

EnergieverbruikIndetabellenhebbenwekunnenziendathetgebruikvangrondstoffenindeperiode2015-2016istoegenomen.Ditiseenslechtezaakinonzeogen.Siemensvoertallerleiinnovatiesdooromhaarverbruikteverminderen,maarditheeftertotnutoeniettoegeleiddatereenafnameindegebruiktehoeveelheidgrondstoffenwaarneembaaris.WedenkendatSiemensmethaarinitiatievenendoelstellingopdegoedewegis,maarhetdoelisnoglangnietbereikt.BroeikasgassenWaarweleenflinkeafnamewaarneembaaris,isbijdetabeldieoverdeuitstootvanbroeikasgassen.Ditmagookwel,wantSiemensheeftzichzelfvoorgenomenomin2030volledigKlimaatneutraaltezijn.Ditisvolgensonseenstapindegoederichting.UitstootatmosferischverontreinigendestoffenWaarweookeenafnamewaarnemen,isbijdetabellenovervluchtigeorganischegassen.Dehoeveelheiduitgestotenvluchtigeorganischegassenisdanwelflinktoegenomen,maarhetozonafbrekendvermogenvandezestoffenisafgenomenmet0.1.Ditisalomaltocheenteleurstellendresultaat.Wijzijnvanmeningdatdehoeveelheidvluchtigeorganischegassenmoetwordenteruggebracht.Dezestoffenzijnwelminderschadelijkvoorhetmilieuwatnatuurlijkeenpositieveontwikkelingis.

60

Afval/Recycling90%vandetotalehoeveelheidafvaldieSiemensgeproduceerdheeftwordtgerecycled.Ditiseenfantastischgegeven.WijadviserenSiemensomproberenditpercentageindekomendejarenteverhogen.WieweetisSiemensvoor2030welinstaatom99%vanhaarafvalterecyclen.CorporateCitizenshipMisschienweldemeestopvallendeveranderingincijfersisdievandedoorSiemensgedanedonatiesinhetjaar2016.Hettotaalbedragvangedanedonatiesisin2016afgenomenmetmaarliefst3.6miljoeneuro.Ditvindenwijuiteraardeenslechteverandering.VerdervielopdatAziëenAustraliëgemiddeldveelminderdonatiesontvangtdanderestvandewereld.Ditvindenwijeenslechtezaak.WijradenSiemensaan(mitsdaarbehoefteaanis)omdedonatiesaanAziëenAustraliëindetoekomstteverhogen.Ditomdeongelijkebehandelingdienuaanwezigisteverkleinen.

MaatschappelijkrapportWatwijkunnenophalenuithetMaatschappelijkeRapportvanSiemensNederlandzijneenaantalpunten.Eerstzullenwenaardeduurzaamheidvandevestigingenkijken.Hierwareneenaantaldingenoptemerken.Zozagenwedathetverbruikvangasnietbijdereductiedoelstellingenwordtbetrokken,ditzounaaronzemeningmoetenwordenverbeterd.Ditwashetenigenadeligeoptemerkenoverdevestigingen,behalvedandatmenindetoekomstmeermoetgaanbijhoudeninallekantorenendatdezekantorendusookzichaandereductiedoelstellingenmoetengaanhoudenaangeziendevestigingenzelfookvervuilersvanmilieuzijn.Uitbehaaldedemilieudoelstellingenbleekdatereenopmerkelijkehoeveelheidmilieu-incidentenwaren.MisschienmoethetbeleidbinnenSNLwordenveranderdomdezegevallentekunnenvoorkomen.OokligtmenachterophetgebiedvandeCO2-reductiebinnenSNL.VolgensdeeigenplannenvanSiemenslooptSNLachteropdeplanningmaarnaaronzemeningdoetmenalheelwataanSNL.AlleenhetfeitaldateenbedrijfertoeinstaatisomelkjaarsteedsminderCO2tekunnenuitstotenisaleenpluspunt.Volgensonsdoenzealgenoegmaarhetisnubelangrijkdezetrenddoortezettennaarkomendejarenenhopelijkdedoelenvan2020tebehalen.UitwerkomgevingsdoelenkunnenwijSLalleenaanbevelenomervoortezorgendaterminderincidentenplaatsvindenopdewerkvloer,zowelbijSNLzelfalsbijcontractors.SNLprobeerthieralveelaantedoendoorteinvesterenin‘Health&Safety’projectenmaarondanksditmoetmendusblijkbaarnogmeerteverzinnenomongevallenteverminderen.WijbevelenSNLooknogaanommeervrouwenaantenemen.Metnameindetopzijnermaarweinigvrouwenenditaantalmoetdushogerdekomendejaren.VoorderestheeftSNLhetkeurigopordealshetgaatomdegezondheidvanpersoneel,endoetheterheelveelaanomziekteonderhetpersoneeltevoorkomendoormedischeonderzoekenensportentestimuleren.

61

ConclusieDoordatMVOnogaleenbreedonderwerpishebbenweinditverslagkunnezienWehebbenperpersoon2deelvragenbedachtdieaanslotenbijonsgekozenvakkenpakket.Dedeelvragenzijnbeantwoorddoorhieronderzoeknaartedoenenereenverslagoverteschrijven.

Conclusiedeelvraag1“WathoudtMaatschappelijkverantwoordondernemenin?”UitdezedeelvraagblijktdatMaatschappelijkverantwoordondernemeneenvormvanbedrijfsvoeringisdattegenwoordigbijnaoveralopdewereldwordtgehanteerd.MVOisdoordedecenniaheensteedsweerverantwoordmetsteedsandereaandachtspunten.UiteindelijkbeslaathetMVOvandaagdedagdrieverschillendecategorieën:eensocialekant,eenmilieukanteneenwelvaartskant.Alseenbedrijfzichopaldezefrontengoedmaatschappelijkverantwoorddankanmensprekenvaneenmaatschappelijkverantwoordeonderneming.MVOgaatdusvoornamelijkoverhoejehetbestkuntondernementerwijljeooknogeensietsgoeddoetvoorhetbelangvaniedereen.DesocialekantvanMVObegonalinde19eeeuwindetijdvandeindustrialisatie.Ditbleefheteenheletijdtotrond1950/1960toenhetaandachtspuntweerverschoof.DooreenrapportuitgebrachtdoordeClubvanRomewerdbekenddathetmilieunogalwatteverdurenkreeg,endatwijhierookduurzaammeeomzoudenmoetengaan.EnsindsdienzijndedrieP’sontstaan.TegenwoordighebbenwebepaaldeinternationaleregelsopgesteldomhetMVOtekunnencoördinerenmetanderelanden,dezehetendeOESO-richtlijnenenhierinwordtaangegevenwaarbedrijvenzichaanmoetenhoudenalszeaanMVOwillendoen.

Conclusiedeelvraag2“WaaromzoueenbedrijfaanMaatschappelijkVerantwoordOndernemendoen?”DezedeelvraaggaatoverdemotievenvoorbedrijvenomaanMVOtedoen.Wehebbendezedeelvraagvanuithetbedrijfslevenbekeken.Ditomdatopdeeenofanderemaniermaatschappelijkeverantwoordondernemenbijveelbedrijvennognietdeprioriteitheeft,diehetnaaronzemeningwelhoorttehebben.Dezedeelvraaggeeftdemogelijkemotievenvoorbedrijvenaanomovertegaantoteenmaatschappelijkverantwoordondernemingsbeleid.Dezemotievenvariërenvanhetvergarenvanextravermogentothetveranderenvandeimagovaneenbedrijf.Concluderendkunjezeggendatbedrijvenmeerderemotievenkangebruikenomaanmaatschappelijkverantwoordondernementegaandoen.

Conclusiedeelvraag3“HoewordtMVO-beleidvormgegeveninverschillendebestuurlijkedimensies?”

62

VoordebepalingvanMVO-beleidkaneronderscheidgemaaktwordentussenverschillendebestuurlijkedimensies.WehebbenhierbijgekozenvoordeVerenigdeNaties,Europesecommissie,Nederlandseoverheid,endeNederlandsegemeenten.Deverenigdenatieshebbende193lidstateneenovereenkomstgeslotenoverduurzameontwikkeling.Dezeovereenkomstbestaatuit17hoofddoelenmet169onderliggendedoelen.Deze17hoofddoelennoemenweSocialdevelopmentgoalsofwelSDG’s.DezeSDG’sgeldenvoordeEuropesecommissiealsrichtlijndiemoetwordengerespecteerd.DeEuropeseunieendeVerenigdenatieshebbenin2016afsprakengemaaktoverdemonitoringvandevoortgangvandezedoelen.DeEuropesecommissieisvooraleenadviesorgaanophetgebiedvanMVO-beleid.ZoalswehebbengezienbestaanernietveelconcreteEuropesewettenenregelsophetgebiedvanduurzaamondernemen.DitmaaktdatdeEuropesecommissievooralalsadviesorgaanophetgebiedvanMVO-beleidfungeert.DeEuropesecommissieprobeertopverschillendemanierenomhetthemaduurzaamheidenondernemenaandemantebrengen.Hierbijhelpenzebedrijvendoorbijvoorbeeldinformatieteverstrekkenoverdebestaanderegelsenrichtlijnen.OokdeNederlandseoverheidgebruiktdebestaandeEuropeserichtlijnen,waaronderdeSDG’svandeVNendealOESO-richtlijnen.DeNederlandseoverheidprobeertbedrijventestimulerendoormiddelvanmeerdereregelingenensubsidieswaarbedrijvenvoorinaanmerkingkunnenkomen,mitszenatuurlijkduurzamekeuzesmakenbijhetopzettenvanhunbedrijfsvoering.GemeenteninNederlandhebbenookeengroteverantwoordelijkheidalshetgaatomhetstimulerenvanmaatschappelijkverantwoordeondernemingen.

Conclusiedeelvraag4“WatvooreeneffecthaddeeconomischecrisisophetMVO?”DezedeelvraaggingvoornamelijkoverdeactualiteitvanMVOenhoehetzichdelaatstejarenheeftontwikkeld.Indezedeelvraagwerdbehandeldhoedekredietcrisisontstondenhoedezevoorzoveelellendeheeftgezorgd.Nietalleengeldcrisissenhebbeneffectophetbedrijfsleven,zokaneenoliecrisisookvoorveelophefzorgen.HeteffectvandeClubvanRomewerdversterktdoordetimingvandezeoliecrisisenopendedeogenvanvelemensen.Omtekijkenwatvooreeneffectdecrisishadopbedrijvenmoetenwenaardebedrijvenkijkenenwatzijereigenlijkvanhebbengemerkt.Uitonderzoekblijktdatheteffecteigenlijkbestwelmeevaltendathetovergrotedeelvandemidden-enkleinbedrijveneigenlijkzeggendatdecrisisgeeneffectheeftgehadopactiviteitenvanduurzaamondernemenbinnendeonderneming.BedrijvendieveelaanMVOdedenzeidenjuistmeertegaandoenenbedrijvendiejuisthelemaalnietaanduurzaamondernemendeden,dedenjuistminderdoordecrisis.OverhetalgemeenheefteencrisisdusweinigeffectophetMVO.

ConclusiehoofdvraagDehoofdvraagis“WelkeConcretestappenmoetenerondernomenwordenomeenbedrijfmaatschappelijkverantwoordtenoemen?”

63

OmalsbedrijftegaanbeginnenmetMVOmoetmenzichaaneenpaarpuntenhouden.Omtebeginnenmoeteenbedrijfeerstdusrekeninghoudenmetverschillendefactorendiehierbijeenrolspelen.Erzijndriepuntenwaareenondernemingzichaanmoethoudenomduurzaamtegaanondernemen.Omtebeginnenmoeteenondernemingrekeninghoudenmetmensenbinnendeorganisatie.Werknemersmoetenmetrespectbehandeldwordenennietalsgrofvuilgezienworden.Socialemisstandenmoetenvandewereldverholpenwordenenhoortdusnietthuisineenduurzamewereld.Hetmilieuisookeenbelangrijkpuntbinnenduurzaamondernemen.Omzomaatschappelijkverantwoordmogelijktekunnenondernemenmoetwordengekekennaarietswaarwijalssamenlevingallemaalietsvanmerkenendatishetmilieu.Ondernemingenmoetendaaromhiermeerekeninghoudenomaanduurzaamondernementedoen.Ookheefteenbedrijfeenverantwoordelijkheidomwelvaarttemaken.Alsmenalsbedrijfernietopvooruitgaatisdatnietheelmaatschappelijkverantwoord.Aangezienhiermeemensenrondomhetbedrijfdedupevandelagewelvaartkunnenwordenenomdatwijeralssamenlevingallemaaluiteindelijkniksaanhebben.NuzijnervoorMVOookbepaalderichtlijnen,zozijnerdeOESO-richtlijnendiezozijngemaaktzodatmenseneeninternationalerichtlijnhebbenomMVOtekunnenvoerenenomtekunnencoördinerenmetbedrijvenuitanderelanden

64

BevindingencijfersentabellenSiemenssustainabilityreport Onder het kopje “cijfers en tabellen” hebben we gekeken naar cijfers die Siemens heeft vrijgegeven in een van haar publicaties genaamd het Sustainability report. In dit rapport staan mondiale de jaarcijfers van Siemens die te maken hebben met duurzaamheid. We hebben hierbij een aantal tabellen geselecteerd die ons relevant leken voor ons onderzoek. Siemens laat met deze cijfers zien dat ze al goed op weg is op het gebied van maatschappelijk verantwoord ondernemen. Toch zijn ons een paar zaken opgevallen die volgens ons beter zouden kunnen, of zelfs beter zouden moeten. We zullen per categorie aangeven wat er volgens ons beter zou kunnen. Werknemers Wat bij deze categorie opvalt is het aantal vrouwen dat bij Siemens in dienst is. Het percentage vrouwen dat bij Siemens in dienst is gekomen in de periode 2015-2016 onveranderd gebleven. Siemens scoorde met haar 25% aangenomen vrouwen al relatief hoog. Echter denken wij dat Siemens met het oog op emancipatie van vrouwen en streven naar gelijkheid nog beter haar best moet doen om het percentage vrouwelijke werknemers te verhogen. We hebben ook kunnen zien dat het percentage vrouwen dat een managementpositie bekleedt slechts een luttele 15.6% bedraagt. Dit moet echt beter.

Energieverbruik In de tabellen hebben we kunnen zien dat het gebruik van grondstoffen in de periode 2015-2016 is toegenomen. Dit is een slechte zaak in onze ogen. Siemens voert allerlei innovaties door om haar verbruik te verminderen, maar dit heeft er tot nu toe niet toe geleid dat er een afname in de gebruikte hoeveelheid grondstoffen waarneembaar is. We denken dat Siemens met haar initiatieven en doelstelling op de goede weg is, maar het doel is nog lang niet bereikt. Broeikasgassen Waar wel een flinke afname waarneembaar is, is bij de tabel die over de uitstoot van broeikasgassen. Dit mag ook wel, want Siemens heeft zichzelf voorgenomen om in 2030 volledig Klimaatneutraal te zijn. Dit is volgens ons een stap in de goede richting. Uitstoot atmosferisch verontreinigende stoffen Waar we ook een afname waarnemen, is bij de tabellen over vluchtige organische gassen. De hoeveelheid uitgestoten vluchtige organische gassen is danwel flink toegenomen, maar het ozonafbrekend vermogen van deze stoffen is afgenomen met 0.1. Dit is al om al toch een teleurstellend resultaat. Wij zijn van mening dat de hoeveelheid vluchtige organische gassen moet worden teruggebracht. Deze stoffen zijn wel minder schadelijk voor het milieu wat natuurlijk een positieve ontwikkeling is. Recycling

65

90 % van de totale hoeveelheid afval die Siemens geproduceerd heeft wordt gerecycled. Dit is een fantastisch gegeven. Wij adviseren Siemens om proberen dit percentage in de komende jaren te verhogen. Wieweet is Siemens voor 2030 wel in staat om 99% van haar afval te recyclen. Corporate Citizenship Misschien wel de meest opvallende verandering in cijfers is die van de door Siemens gedane donaties in het jaar 2016. Het totaalbedrag van gedane donaties is in 2016 afgenomen met maarliefst 3.6 miljoen euro. Dit vinden wij uiteraard een slechte verandering. Verder viel op dat Azië en Australië gemiddeld veel minder donaties ontvangt dan de rest van de wereld. Dit vinden wij een slechte zaak. Wij raden Siemens aan (mits daar behoefte aan is) om de donaties aan Azië en Australië in de toekomst te verhogen. Dit om de ongelijke behandeling die nu aanwezig is te verkleinen.

66

EvaluatieKalle:IkwistalsneldatikmetLucassamenhetPwswildegaanmaken.Wezijnallebeiserieuzeleerlingendienazevenjaarmiddelbaaronderwijseindelijkeensonzevwo-diploma’swillenhalen.VorigjaarmoestenwijeenonderwerpbedenkenvooronsPws,naeentijdallemogelijkeonderwerpentezijnlangsgegaanzijnweeropgekomenomhetoverMaatschappelijkVerantwoordOndernementegaanhebben.Hetiseeninteressantonderwerp,wetenernietheelveelvan,hetisactueelenhetkanooknogeenshandigzijnvoorlaterdusalmetaleengoedonderwerpvoorons.IkhadinhetverledenaleenseenPwsgemaaktenhaddusalweldoorhoehetongeveerzoumoetengaan.Ikvondhetdezekeerveelgemakkelijkerensnellergaan,ikkwamgemakkelijkaanmijnurenenkonzondermoeiteaanhetwerk.Desamenwerkinggingvoormijngevoelgoed.Wegingenbeideeenbeetjeonzegangwaardoorergeenchaoswasenergeenbotsingenwarendiehetproceszoudenkunnenverstoren.Hetwasvooriedervanonsduidelijkwatermoestgebeurenenhoehetzoumoetenverlopen.Ikbenblijoverhoehetisgegaanenblijmetheteindresultaat.Lucas:VoordekeuzevanPWS-partnerhaddenkalleenikeigenlijkeenonuitgesprokenafspraakgemaakt.DesamenwerkingmetKalleismezeergoedbevallen.Wezijneenteamdatweinigwoordennodigheeftomtotafsprakentekomen.Ikdenkweldatwebeidebehoeftehebbenaanstructuurenduidelijkheid.Alsdemotoreenmaalisbegonnenmetdraaiendanloopthetlekker,wehebbenalleensomswatopstartproblemen.Hetwaszeerfijndatkallehetheleprocesvaneenprofielwerkstukmakenaleensdoorlopenheeft.Hijwistdusalhoehetprocesinzijnwerkgaat.Hetonderwerpzelfisnaarmijnmeningerginteressant.Duurzaamondernemeniseenzaakdiedehelemaatschappijaangaat,alwetenveelmensendatnogniet.Milieuvervuilingeistzijntolsnellerdandemeestemensendenken,maatschappelijkverantwoordondernemenwordtmeereenzaakvannu,daneenzaakvandetoekomst.Hetmakenvanditprofielwerkstukismeeigenlijkheelergmeegevallen.80uurlijkteenhoop,maarhetresearchdoenneemtaleenhooptijdinbeslag.Ikdenkdatwebeideergtrotsmogenzijnopheteindresultaat.Hetiseenleukeenleerzameervaringgeweest.

67

Urenverantwoording

Kalle Lucas

Week 34 2 uur

Bibliotheek, lezen en informatie ophalen

Week 34 2,5 uur

Bibliotheek, lezen en informatie ophalen

Week 35 1,5 uur

Inlezen, Verdeling deelvraag maken

Week 35 3 uur

Inlezen, Verdeling deelvraag maken

Week 36 2,5 uur

Boeken bibliotheek halen en lezen

Week 36 2,5 uur

Boeken bibliotheek halen en lezen

Week 37 3 uur

Begonnen aan deelvraag 1 en inlezen

Week 37 3,5 uur

Begonnen aan deelvraag 2, inlezen brainstormen over consumentenonderzoek

Week 38 4 uur

deelvraag 1.1 afgerond, werken aan 1.2 en 1.3

Week 38 3,5 uur

Deelvraag 1.2 verder uitwerken, onderzoek naar “the big green”

Week 39 4,5 uur

Deelvraag 1.4 begonnen, 1.2 en 1.3 afgerond, brainstormen

Week 39 4,5 uur

Deelvraag 1.4 begonnen, 1.2 en 1.3 afgerond, brainstormen

Week 40 4,5 uur

Informatie deelvraag 4 verzameld, begin maken deelvraag 4, vragen voor docent. gesprekje met mr winter.

Week 40 4,5 uur

Informatie deelvraag 5 verzameld, begin maken deelvraag 5, vragen voor docent

Week 41 5,5 uur

Deelvraag 4 beginnen, schrappen van deelvragen. Begin aan het onderzoek.

Week 41 5 uur

Overleg over deelvragen, deelvraag 5 Geschrapt. deelvraag 2 veranderd. Deelvraag 2 verder uitgewerkt. Bronvermelding

Week 42 8 uur

Werk aan onderzoek, verder aan deelvraag 4. Deelvraag 1 afronden.

Week 42 4,5 uur

Deelvraag 3 uitwerken, Begin gemaakt aan Siemens sustainability report analyse

Week 43 4 uur

Doorlezen maatschappelijk verslag, deelvragen doorwerken

Week 43 5,5 uur

Sustainability report analyseren, informatie verwerken in deelvraag 3.

Week 44

Werken aan inleiding, samenvatting deelvraag 1

Week 44 4 uur

Begin maken aan samenvatting

68

2 uur

Week 45 4,5 uur

Deelvraag 4 werken Week 45 3,5

Deelvraag 2 uitwerken

Week 46

- Week 46 -

Week 47 6,5 uur

Onderzoek uittypen week 47 4 uur

Deelvraag 3 uitwerken

Week 48 6 uur

Onderzoek, diff uur pws Week 48 6 uur

Analyse Siemens noteren, bevindingen uitwerken.

Week 49 4,5 uur

diff uur pws, Onderzoek Week 49 -

Week 50

- Week 50 4,5

Deelvraag 2 en 3 Afronden

week 51 - Week 51 5 uur

Tabellen en cijfers verwerken.

Week 52 6,5 uur

Samenvatting afronden, beginnen conclusies.

Week 52 4,5 uur

Onderzoek afronden, op spelling controleren etc.

week 1 7,5 uur

Afronden van het onderzoek, beginnen aan puntjes op de i, diff uur pws

Week 1 3 uur

Werkstuk doorlezen, controleren of er nog dingen missen

Week 2 5 uur

Deelvragen langslopen, onderzoek spellingscheck

Week 2 3,5 uur

Laatste aanpassingen aan deelvragen

Week 3 4 uur

Layout maken, spelling checken, samenvatting engels

Week 3 5 uur

Layout maken, spelling checken

Totaal aantal uren:

86 uur Totaal aantal uren:

82 Uur

69

Bronvermelding Deelvraag 1: ClubvanRome.(z.j.).Geraadpleegdop30november2017,van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Club_van_Rome Cradletocradle.(z.j.).Geraadpleegdvanhttps://nl.wikipedia.org/wiki/Cradle_to_Cradle HetontstaanvanMVO.(2017,12april).Geraadpleegdop4december2017,van

https://mvonederland.nl/dossier/het-ontstaan-van-mvo maatschappelijkverantwoordondernemen.(z.j.).Geraadpleegdop12oktober2017,van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Maatschappelijk_verantwoord_ondernemen ScandinaviaRanksHighestonGlobalSustainableCompetitivenessIndex.(z.j.).Geraadpleegdop4

december2017,vanhttp://sdg.iisd.org/news/scandinavia-ranks-highest-on-global-sustainable-competitiveness-index/

Socialekwestie.(z.j.).Geraadpleegdop3december2017,van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Sociale_kwestie VanErne,E.(2011,18januari).degeschiedenisvanmaatschappelijkverantwoordondernemenin

nederland.Geraadpleegdop4december2017,vanhttp://www.stichtingmilieunet.nl/andersbekekenblog/duurzaam/de-geschiedenis-van-maatschappelijk-verantwoord-ondernemen-in-nederland-by-dhv.html

Deelvraag 2: Hatzman,M.H.(2011).DemotievenvanhetMaatschappelijkVerantwoordOndernemeninhetMiddenenKleinBedrijf.Geraadpleegdviahttps://www.dgbc.nl/sites/dgbc.nl/files/onderzoeken/Masterthesis_%28BCO%29_M.Hatzman_.pdf InternationalBusinessMachinesCorporation.(2008).BusinessResiliency:vertrouwensbasisvoorzakelijkerelaties.Geraadpleegdop17maart2017,viahttp://www-935.ibm.com/services/nl/resilience/pdf/nl-refresh-mag-q108.pdf SocialenterpriseNL.(2017).Financieringvoorsocialeondernemingen.Geraadpleegdop17maart2017,viahttps://www.social-enterprise.nl/voor-ondernemers/wegwijzers/financiering/

Deelvraag 3: Europadecentraal.(z.j.).Impementatieeuropesemilieurichtlijen.Geraadpleegdop5april2017,viahttps://europadecentraal.nl/onderwerp/klimaat-energie-en-duurzaamheid/implementatie-en-handhaving/omzetting-europese-milieuwetgeving/

70

Europanu.(z.j.).Milieubeleid.Geraadpleegdop18mei2017,viahttps://www.europa-nu.nl/id/vg9pjk198axu/milieubeleid GemeenteAmsterdam.(z.j.).Milieuzone.Geraadpleegdop3januari2018,viahttps://www.amsterdam.nl/parkeren-verkeer/milieuzone/ MVONederland.(2017,3oktober).Subsidiesenbelastingvoordelenvoorgroeneondernemers.Geraadpleegdop13november2017,via https://mvonederland.nl/nieuws/subsidies-en-belastingvoordelen-voor-groene-ondernemers MVONederland.(2106,26mei).OverheidsbeleidvoorMVO.Geraadpleegdop4december2017,viahttps://mvonederland.nl/dossier/internationale-afspraken-0 VerenigdeNaties.(z.j.).http://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals/.Geraadpleegdop21mei2017,viahttp://www.un.org/sustainabledevelopment/sustainable-development-goals/ Subsidiesvoorduurzaamondernemen(MVO).(z.j.).Geraadpleegdop12mei2017,viahttps://www.sprout.nl/how-to/ondernemen/mvo/subsidies-voor-duurzaam-ondernemen-mvo

Deelvraag 4: Brondgeest,P.E.T.R.A.(2012,31oktober).Overleeftduurzaamondernemendecrisis?

Geraadpleegdop10december2017,vanhttps://www.expand.nl/nl/1225/hr-blog/overleeft-duurzaam-ondernemen-de-crisis

Isdeeconomischecrisisvaninvloedopduurzaamondernemen?(2010,7maart).Geraadpleegdop

10december2017,vanhttps://www.duurzaam-ondernemen.nl/is-de-economische-crisis-van-invloed-op-duurzaam-ondernemen/

Kredietcrisis.(z.j.).Geraadpleegdop10december2017,van

https://nl.wikipedia.org/wiki/Kredietcrisis Kredietcrisis.(2011,23september).Geraadpleegdop10december2017,van

https://www.duurzaam-ondernemen.nl/ondanks-economische-crisis-neemt-belang-duurzaamheid-weer-toe/

DuurzaamOndernemen:Ondanks(ofjuistdankzij?)EconomischeCrisis.(2014,4juni).Geraadpleegd

op12december2017,vanhttps://www.kiwatraining.nl/Duurzaam-Ondernemen-Ondanks-of-juist-dankzij-Economische-Crisis/

Onderzoek: Siemens sustainability report; Siemens. (2016). Sustainability report 2016. Geraadpleegd via https://www.siemens.com/investor/pool/en/investor_relations/siemens_sustainability_information2016.pdf

71

Bibliografie P.Senge,P.,Smith,B.,&Kruschwitz,N.(2009).Denoodzakelijkerevolutie-Hoeorganisatiesenindividueneenduurzamewereldcreërendoor.Amsterdam,Nederland:Boom. Bossink,B.A.G.(2013).Maatschappelijkverantwoordondernemen(Herz.ed.).Groningen/Houten,

Nederland:Noordhoff. Moratis,L.A.R.S.(2010).BasisboekMVO:maatschappelijkverantwoordondernemen(3eed.).

Assen,Nederland:Koninklijkevangorcum. VanTilburg,R.A.(2012).Duurzaamondernemenwaarmaken:hetbedrijfskundigperspectie(Herz.

ed.).Assen,Nederland:Koninklijkevangorcum.

72

Taakverdeling Kalle

Lucas

Inleiding

Voorwoord

Samenvatting deelvraag 1+4

Samenvatting deelvraag 2+3

Deelvraag 1 Deelvraag 2 Conclusie hoofdvraag Deelvraag 3 Onderzoek: jaarverslag Onderzoek:

Sustainability report

Conclusie onderzoek Conclusie onderzoek

Conclusie Conclusie Evaluatie Evaluatie

PROFIELWERKSTUK...4.1 De economische crisis van 2008 34 4.2 Verschillen en overeenkomsten met...

Documents

Transcript of PROFIELWERKSTUK...4.1 De economische crisis van 2008 34 4.2 Verschillen en overeenkomsten met...