Prof. dr. Jouke van Dijk

© Prof.dr Jouke van Dijk

Peter de Groote lezing, Zaandam, 19 december 2011

‘‘Over verdringing aan de Over verdringing aan de onderkant van de arbeidsmarkt’onderkant van de arbeidsmarkt’

Presentatie voor Peter de Groote lezingPresentatie voor Peter de Groote lezingDoopsgezinde Vermaning, Zaandam, 19 december Doopsgezinde Vermaning, Zaandam, 19 december

20112011

1

Prof. dr Jouke van DijkHoogleraar regionale arbeidsmarktanalyse

Faculteit Ruimtelijke WetenschappenWaddenacademie / SER Noord Nederland

[email protected] www.joukevandijk.nl



2

OverzichtOverzicht

Trends economie en arbeidsmarktTrends economie en arbeidsmarkt

Krimp en VergrijzingKrimp en Vergrijzing

De onderkant van de arbeidsmarktDe onderkant van de arbeidsmarkt

Arbeidsmarktbeleid: uitdaging versus Arbeidsmarktbeleid: uitdaging versus risico voor gemeentenrisico voor gemeenten

Wie moet (en kan!) waar wat aan Wie moet (en kan!) waar wat aan doen?doen?

ConclusiesConclusies



3

Trends economie en Trends economie en arbeidsmarktarbeidsmarkt

Economische groei stagneert: kredietcrisisEconomische groei stagneert: kredietcrisisKrimp/vergrijzing: beroepsbevolking neemt afKrimp/vergrijzing: beroepsbevolking neemt afHerstructurering: eenvoudige maakindustrie Herstructurering: eenvoudige maakindustrie verdwijnt, groei in de dienstensector, vooral zorgverdwijnt, groei in de dienstensector, vooral zorgFlexibeler arbeidsrelaties Flexibeler arbeidsrelaties zzp-ers, pendel, wonen zzp-ers, pendel, wonenKennisintensivering, opleidingsniveau stijgt: maar ook Kennisintensivering, opleidingsniveau stijgt: maar ook 250.000 analfabeten en 1,5 miljoen laaggeletterden250.000 analfabeten en 1,5 miljoen laaggeletterdenNog veel mensen in de WW, WWB, Wajong en WAO Nog veel mensen in de WW, WWB, Wajong en WAO die buiten het arbeidsproces staan, maar ook veel die buiten het arbeidsproces staan, maar ook veel buitenlandse werknemers buitenlandse werknemers Kwalitatieve mismatch vraag en aanbodKwalitatieve mismatch vraag en aanbodDecentralisatie arbeidsmarktbeleid naar gemeentenDecentralisatie arbeidsmarktbeleid naar gemeenten



4

Bron: Bureau Louter, 2011

Ontwikkeling Ontwikkeling aantal aantal

arbeidsplaatsen arbeidsplaatsen per inwoner 15-per inwoner 15-64 jaar in 1995 64 jaar in 1995

over over 1995-1995-2010: 2010:

verandering in verandering in de de kans op kans op

werkwerk

>0,45

0

<-0,47



5

Bron: Bureau Louter, 2011



6

WerkloosheWerkloosheid id

NWW/UWV NWW/UWV Jan 2011Jan 2011

Nederland 6,3%Nederland 6,3%



7

Ontwikkeling Ontwikkeling werkloosheiwerklooshei

d NWWd NWW jan2010 - jan2010 -

jan2011jan2011



8

Werkloosheid oktober 2011Werkloosheid oktober 2011Arbeidsmarktregio Groot Arbeidsmarktregio Groot

AmsterdamAmsterdamTotaal NWWTotaal NWW 35.500 (6,1 %, NL 5,8 %)35.500 (6,1 %, NL 5,8 %)Waarvan:Waarvan:– < 27 jaar< 27 jaar 2.800 (8 %) 2.800 (8 %)– > 45> 45 18.000 (42%)18.000 (42%)– Geen startkwalificatie VMBO/MBO-1 (47%)Geen startkwalificatie VMBO/MBO-1 (47%)– > 1 jaar: > 1 jaar: 18.200 (51%)18.200 (51%)– Technisch elementair/lagerTechnisch elementair/lager 5.200 5.200 (200 vac)(200 vac)– Technisch middelbaar/hogerTechnisch middelbaar/hoger 2.0002.000 (200 (200

vac)vac)– Zorg elementair/lagerZorg elementair/lager 7.700 7.700 (600 vac)(600 vac)– Zorg middelbaar/hogerZorg middelbaar/hoger 2.500 2.500 (250 vac)(250 vac)


Peter de Groote lezing, Zaandam, 19 december 2011Werkloosheid naar opleiding Werkloosheid naar opleiding

(NWW)(NWW)

9

Groot Amsterdam 35.500 (6,1%) Daling: 19%

Zaanstreek/Waterland 7.900 (5,2%) Daling: 4%

Daling vooral bij laag geschoolden!



10

0,0

5,0

10,0

15,0

20,0

25,0

30,0

35,0

40,0

45,0

elementair laag middelbaar hoog wetenschappelijk

Nl 1996-1998 Nl 2006-2008 G4 1996-1998 G4 2006-2008

Ontwikkeling van beroepenstructuur

Polarisatie of upgrading?


Peter de Groote lezing, Zaandam, 19 december 2011Beroepsbevolking naar Beroepsbevolking naar

opleidingsniveauopleidingsniveau

11


Peter de Groote lezing, Zaandam, 19 december 2011Opleidingsniveau Opleidingsniveau

beroepsbevolking beroepsbevolking 1996-1998 – 1996-1998 – 2007-20092007-2009

12

Opleidingsniveau stijgt, vooral in Amsterdam!



Ontwikkeling ZZP-ers 2000-Ontwikkeling ZZP-ers 2000-20092009

13



14

Demografische Demografische ontwikkelingen: krimp en ontwikkelingen: krimp en

vergrijzingvergrijzing



15

Bevolkings-Bevolkings-groeigroei

2010-20402010-2040



16

Bevolkingsontwikkeling 2010-Bevolkingsontwikkeling 2010-20252025

Totale bevolking Bevolking 15-64

Vergrijzing groter probleem dan krimp!



17

Toekomst: Toekomst: commissie Bakkercommissie Bakker over over vergrijzing en arbeidsparticipatie vergrijzing en arbeidsparticipatie

((20082008))Voorspelling tekort op de arbeidsmarkt: 375.000 in 2015 en 700.000 in 2040 Geldt ook voor het Noorden!!



18

Bevolking 0-15 en 50-65 van 1988-Bevolking 0-15 en 50-65 van 1988-20402040

Aantal 0-15 jaar < 50-65 afname

beroepsbevolking



19

Vergrijzing naar bedrijfstakVergrijzing naar bedrijfstak

10.000

10.00038.000

10.00015.000

> 45 jaar



20

Vergrijzing naar bedrijfstakVergrijzing naar bedrijfstak

Groot Amsterdam

Nederland

Zaanstreek/Waterland



21

Werkloosheid naar leeftijdWerkloosheid naar leeftijd(in % per groep; NWW april 2011)(in % per groep; NWW april 2011)

0

2

4

6

8

10

12

< 25 25-35 35-45 45-55 55-65

NWW april 2011

Bron: CWIBron: UWV Werkbedrijf



22



23

Werkloosheid naar leeftijd in Werkloosheid naar leeftijd in de de VSVS

In de VS zijn ouderen MINDER vaak werkloos



24

CRISIS: W of V model: waar zitten CRISIS: W of V model: waar zitten we?we?

Waar gaan we naar toe?Waar gaan we naar toe?

? ?

Elke crisis is anders: resultaten uit het verleden …..


Peter de Groote lezing, Zaandam, 19 december 2011Ontwikkeling werkloosheid jan 2006 – nov Ontwikkeling werkloosheid jan 2006 – nov

20112011

25



26



27



28



29

Regionaal Regionaal arbeidsmartktbeleidarbeidsmartktbeleid



30

Grote Grote forensen forensen stromen stromen

over over steeds steeds langere langere

afstanden: afstanden: links links

tussen tussen regio’s regio’s worden worden sterker sterker Bron: Stad en Land, CPB,

2010



31

Regionaal arbeidsmarktbeleidRegionaal arbeidsmarktbeleidArbeidsmarktbeleid van overhedenArbeidsmarktbeleid van overheden– Werkgelegenheidsbeleid: meer banen Werkgelegenheidsbeleid: meer banen

scheppenscheppen Economisch BeleidEconomisch Beleid

– Passief arbeidsmarktbeleid: inkomen via Passief arbeidsmarktbeleid: inkomen via uitkeringuitkering

– Actief arbeidsmarktbeleid: mensen aan werk Actief arbeidsmarktbeleid: mensen aan werk helpen; werken naar vermogenhelpen; werken naar vermogen

OnderwijsbeleidOnderwijsbeleidWelzijnsbeleidWelzijnsbeleidHRM-beleid van bedrijvenHRM-beleid van bedrijven– Vervullen van vacatures, loopbaanbeleid, Vervullen van vacatures, loopbaanbeleid,

arbeidsvoorwaardenarbeidsvoorwaarden



32

HRM-beleid werkgevers bij krappe HRM-beleid werkgevers bij krappe arbeidsmarkt arbeidsmarkt

Interessante werkgever zijn qua salaris, Interessante werkgever zijn qua salaris, loopbaan, werktijden, secundaire loopbaan, werktijden, secundaire arbeidsvoorwaarden etc.arbeidsvoorwaarden etc.Doorstroom naar hogere functies: om-, her-, bij- Doorstroom naar hogere functies: om-, her-, bij- of opscholing op de interne arbeidsmarktof opscholing op de interne arbeidsmarktBuitenlanders aantrekken of outsourcingBuitenlanders aantrekken of outsourcingInnovatie, hogere arbeidsproductiviteitInnovatie, hogere arbeidsproductiviteitInvesteren in relaties met opleidingen via Investeren in relaties met opleidingen via stages voor leerlingen en docentenstages voor leerlingen en docentenInvesteren in imago en bekendheid organisatieInvesteren in imago en bekendheid organisatieOf: maatschappelijk verantwoord ondernemen Of: maatschappelijk verantwoord ondernemen door mensen aan de onderkant van de door mensen aan de onderkant van de arbeidsmarkt een kans te geven via bijv. de arbeidsmarkt een kans te geven via bijv. de WWnV (Wet Werken naar Vermogen)? WWnV (Wet Werken naar Vermogen)?



33

Arbeidsmarktbeleid: de Arbeidsmarktbeleid: de spelersspelers

Centrale rol voor gemeenten: decentralisatie Centrale rol voor gemeenten: decentralisatie WWB, WMO, WSW, maar weinig WWB, WMO, WSW, maar weinig instrumenten, maar wel groot financieel instrumenten, maar wel groot financieel risico, zeker met WWnV. risico, zeker met WWnV. Maar ook: provincies en centrale overheidMaar ook: provincies en centrale overheidAfdelingen Sociale Zaken, Economische Afdelingen Sociale Zaken, Economische Zaken, Onderwijs, Welzijn Zaken, Onderwijs, Welzijn Werkpleinen, UWV, Regional PlatformsWerkpleinen, UWV, Regional PlatformsOnderwijs: WO, HBO, ROC’s etc.Onderwijs: WO, HBO, ROC’s etc.O&O-SectorfondsenO&O-SectorfondsenBedrijven, KvK’s, VNO-NCW, MKB, vakbondenBedrijven, KvK’s, VNO-NCW, MKB, vakbondenTaskforces, kenniscentraTaskforces, kenniscentraRe-integratie bedrijvenRe-integratie bedrijvenEtc. en dan ook nog de werkzoekenden zelfEtc. en dan ook nog de werkzoekenden zelf



34

Doel van Doel van (regionaal)arbeidsmarktbeleid(regionaal)arbeidsmarktbeleid

Hoe vervullen we openstaande vacatures?Hoe vervullen we openstaande vacatures?

Verhogen (arbeids)participatie?Verhogen (arbeids)participatie?

Hoe komen mensen die nu een uitkering Hoe komen mensen die nu een uitkering hebben aan het werk? hebben aan het werk? (Groot Amsterdam + (Groot Amsterdam + Zaanstreek / Waterland: NWW 35.000 + 8.000 Zaanstreek / Waterland: NWW 35.000 + 8.000 = 43.000)= 43.000)

Hoe verminderen we de uitkeringslast?Hoe verminderen we de uitkeringslast?

Hoe kan de overheid daaraan bijdragen door Hoe kan de overheid daaraan bijdragen door een effectief arbeidsmarktbeleid?een effectief arbeidsmarktbeleid?

Hoe komen we tot een efficiënte enHoe komen we tot een efficiënte en transparante uitvoeringsstructuur? transparante uitvoeringsstructuur? het gaat het gaat om miljarden euro’s per jaar!om miljarden euro’s per jaar!


Peter de Groote lezing, Zaandam, 19 december 2011Doelgroepen Doelgroepen

arbeidsmarktbeleidarbeidsmarktbeleidin % beroepsbevolking 2010in % beroepsbevolking 2010

35



36

Afbakenen – re-integratie Afbakenen – re-integratie mogelijk? mogelijk? (Sol, Glebbeek en Edzes, 2011)(Sol, Glebbeek en Edzes, 2011)

Afstand tot de reguliere arbeidsmarkt:Afstand tot de reguliere arbeidsmarkt:

Nee Nee ca. 100.000ca. 100.000 ca. 300.000 ca. 300.000 Ja Ja ca. ca. 250.000250.000

Overbrugbaar – Niet Overbrugbaar – Niet overbrugbaaroverbrugbaar

BanenBanen

Re-inte-Re-inte-gratie gratie overbodioverbodigg

AfdoendAfdoende e motivatiemotivatie

MatchMatch Scholing / Scholing / trainingtraining

Re-Re-integratieintegratie

Loon-Loon-subsidie subsidie CompensatiCompensatie e productivi-productivi-teitstekortteitstekort

KAN werkenKAN werken

Niet Niet mogelijk mogelijk

Re-Re-integratie integratie werkt nietwerkt niet

Banen Banen creëerecreëerenn

TaakspliTaaksplit-singt-sing

ControleControle

Prikkels Prikkels en en SanctiesSancties

Work Work firstfirst

InformatiInformatiee

Bemidde-Bemidde-lingling

MatchingMatching

Sociale en Sociale en psychologi-psychologi-sche sche training training

Wegnemen Wegnemen practische practische barrieresbarrieres

SubsidierinSubsidiering g loonkosten loonkosten

Aanpassen Aanpassen arbeidsplek arbeidsplek

Afdekken Afdekken risico’srisico’s

Naar Naar beschermdbeschermde arbeide arbeid

WSWWSW

UitkeringUitkering



37

Arbeidsmarktbeleid = keuzes Arbeidsmarktbeleid = keuzes makenmaken

Gaat het probleem vanzelf over door vergrijzing of Gaat het probleem vanzelf over door vergrijzing of wordt het veel erger door de crisis?wordt het veel erger door de crisis?Omvang en aard van het probleem – Omvang en aard van het probleem – arbeidsmarktdynamiek – knelpunten arbeidsmarktdynamiek – knelpunten (arbeidsmarktinformatie)(arbeidsmarktinformatie)Is het probleem oplosbaar? Is het probleem oplosbaar? Niet-willers en niet-kunnersNiet-willers en niet-kunnersKeuze doelgroepen: Wie Keuze doelgroepen: Wie wilwil je helpen? Kansarmen of je helpen? Kansarmen of kansrijken? Wie kansrijken? Wie kankan je helpen? je helpen?Keuze maatregelen: Hoe kan je helpen? (bemiddeling – Keuze maatregelen: Hoe kan je helpen? (bemiddeling – scholing – sociale vaardigheden – arbeidsritme – scholing – sociale vaardigheden – arbeidsritme – sancties – tewerkstelling)sancties – tewerkstelling)Werkt het beleid? (monitoring + evaluatie)Werkt het beleid? (monitoring + evaluatie)Kan het efficiënter? Kan het efficiënter? Best practicesBest practices bekend? bekend?Probleem van de gemeente? Wat kunnen / moeten Probleem van de gemeente? Wat kunnen / moeten werkgevers en werknemers doen?werkgevers en werknemers doen?



38

Werkt het beleid?Werkt het beleid?

MonitoringMonitoring

Evaluatie:Evaluatie:- - Effectiviteit: netto en bruto!Effectiviteit: netto en bruto!

- Efficiëntie- Efficiëntie

Bijstelling van het beleidBijstelling van het beleid



39

Ladder modelLadder model 50 banen en 100 werklozen (beste=1, slechtste=100) Dus 50 minst geschikte werklozen krijgen geen baanArbeidsmarktbeleid:

nr. 90 stijgt 30 plaatsen naar nr. 60 nr. 70 stijgt 30 plaatsen naar nr. 40nr. 45 stijgt 30 plaatsen naar nr. 15

Resultaat:nr. 90 krijgt geen werknr. 70 krijgt een baannr. 45 krijgt een baan, maar ook zonder

beleid al! Als nr. 70 naar 40 gaat, zakt 50 naar 51! Voor 70 en 45 is het beleid bruto effectief, maar netto alleen voor 70 en macro is het effect nul omdat nr.70 nr.50 verdringt!



40

Effect re-integratie bij WWBEffect re-integratie bij WWB

Door beleid: slechts 1-5% extra kans

op werk

21+3=24%maar 1 op de 8 door beleid

Maar grote verschillen in effectiviteit tussen verschillende gemeenten en gelijksoortige

projecten



41

Wat kan het Wat kan het arbeidsmarktbeleid?arbeidsmarktbeleid?Effectiviteit van arbeidsmarktbeleid is vaak kleinEffectiviteit van arbeidsmarktbeleid is vaak klein

Er zijn nauwelijks voorbeelden van “best practices” Er zijn nauwelijks voorbeelden van “best practices” die netto effectief zijn (veel beleidshomeopathie?)die netto effectief zijn (veel beleidshomeopathie?)De arbeidsmarkt is regionaal (pendel) en vraagt om De arbeidsmarkt is regionaal (pendel) en vraagt om een arbeidsmarktbeleid op regionaal niveaueen arbeidsmarktbeleid op regionaal niveau

Wees realistisch in het arbeidsmarktbeleid:Wees realistisch in het arbeidsmarktbeleid:Iedereen aan regulier werk helpen zal niet lukkenIedereen aan regulier werk helpen zal niet lukkenGesubsidieerde arbeid blijft nodig: werken naar Gesubsidieerde arbeid blijft nodig: werken naar vermogen met loonkosten subsidie liefst bij reguliere vermogen met loonkosten subsidie liefst bij reguliere bedrijven en organisaties. Gaat dat lukken?bedrijven en organisaties. Gaat dat lukken?(Te?) Grote financiële risico’s voor gemeenten, zeker (Te?) Grote financiële risico’s voor gemeenten, zeker als de crisis doorzet, maar anders ook met WWnVals de crisis doorzet, maar anders ook met WWnV



Oplopende tekorten WWB bij Oplopende tekorten WWB bij gemeenten: gemeenten: het dak lekt al het dak lekt al (Bron: Ministerie Szw)(Bron: Ministerie Szw)

42

0

5.000.000

10.000.000

15.000.000

20.000.000

25.000.000

30.000.000

35.000.000

40.000.000

45.000.000

50.000.000

2004 2005 2006 2007 2008 2009

Budget I-deel

Uitgaven I-deel

Budget W-deel

Uitgaven W-deel


Peter de Groote lezing, Zaandam, 19 december 2011Ontwikkeling landelijk Ontwikkeling landelijk

macrobudget: macrobudget: de storm nadert de storm nadert met invoering WWNVmet invoering WWNV(Bron: Miljoenennota, 2011)(Bron: Miljoenennota, 2011)

Bron: Miljoenennota 201243

X mln. euro 2010 2011 2012 2013 2014 2015 2016

I-deel / uitkeringen

3.796

3.811

4.198 4.206 4.256 4.386 4.467

Kaders Wsw2.47

72.34

62.361

P-Budget /WWNV1.89

61.68

9993 3.079 2.753 2.647 2.637

Totaal WWNV 4.373 4.035 3.354 3.079 2.753 2.647 2.637

In % (2010=100)

101000

9292 7777 7070 6363 6161 6060

Overheveling AWBZ dagbesteding naar WMO

Wajong



44

ConclusiesConclusiesCrisis verhult vergrijzingsprobleem Crisis verhult vergrijzingsprobleem krapte komt krapte komtInvesteer nu in scholing, ook voor 45+Investeer nu in scholing, ook voor 45+Functies afstemmen op capaciteiten werknemerFuncties afstemmen op capaciteiten werknemerVoorkom instroom WAJONGVoorkom instroom WAJONG

Wees realistisch in het arbeidsmarktbeleid!Wees realistisch in het arbeidsmarktbeleid!Wet Werken naar Vermogen: kans en bedreigingWet Werken naar Vermogen: kans en bedreiging

gemeenten failliet als crisis doorzet gemeenten failliet als crisis doorzet

Vier O’sVier O’s: : OOndernemers, ndernemers, OOnderwijs, nderwijs, OOverheid en verheid en OOuders hebben eigen verantwoordelijkheden. uders hebben eigen verantwoordelijkheden. Werk samen op praktische punten, maar blijf niet Werk samen op praktische punten, maar blijf niet steken in platforms, task-forces, convenanten, etc.steken in platforms, task-forces, convenanten, etc.



‘‘Over verdringing aan de Over verdringing aan de onderkant van de arbeidsmarkt’onderkant van de arbeidsmarkt’

Presentatie voor Peter de Groote lezingPresentatie voor Peter de Groote lezingDoopsgezinde Vermaning, Zaandam, 19 december Doopsgezinde Vermaning, Zaandam, 19 december

20112011

45

Prof. dr Jouke van DijkHoogleraar regionale arbeidsmarktanalyse

Faculteit Ruimtelijke WetenschappenWaddenacademie / SER Noord Nederland

[email protected] www.joukevandijk.nl

Prof. dr. Jouke van Dijk

Business

Transcript of Prof. dr. Jouke van Dijk