Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en...

96
Procesindustrie Biobased Economy Inzicht en inspiratie voor het MKB

Transcript of Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en...

Page 1: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

www.innovatiezuid.nl

Procesindustrie

Dit is een uitgave van het projectteam van Innovatie Zuid.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt met fi nanciële steun uit het

Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling in het kader van OP-Zuid.

Biobased EconomyInzicht en inspiratie voor het MKB

Page 2: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse
Page 3: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse
Page 4: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Innovatie Zuid

Februari 2014

Thema

Procesindustrie: Biobased Economy – Inzicht en inspiratie voor het MKB

Samengesteld door

Laurens Meijering, Luminnova

Dirk Vermaire, DCV Consulting

Eindredactie

Hans van Eerden, Van Eerden Tekst

In opdracht van

Brabantse Ontwikkelings Maatschappij

NV Industriebank LIOF

NV Economische Impuls Zeeland

Kamer van Koophandel

Contactpersoon

NV Industriebank LIOF

Raymond Bevers, [email protected]

Concept en grafisch ontwerp

Something New

Djordi Luymes en Marc Buijs

www.something-new.nl

Oplage

150 exemplaren

Rechten

De uitgever kan op generlei wijze aansprakelijk worden gesteld voor enige

eventueel geleden schade door foutieve vermelding in deze survey.

© Copyright 2014, BOM. Niets aan deze uitgave mag worden overgenomen in

welke vorm dan ook zonder nadrukkelijke toestemming van de uitgever.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt met

financiële steun uit het Europees Fonds voor

Regionale Ontwikkeling in het kader van OP-Zuid.

Colofon

Page 5: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Voorwoord 4

Samenvatting 6

Leeswijzer 10

1 Tips voor de MKB-ondernemer 12

1.1 Kansen voor het MKB 13

1.2 Schoenmaker blijf bij je leest 14

1.3 Marktvraag als uitgangspunt 15

2 Begripsvorming 18

2.1 Niets nieuws onder de zon…? 19

2.2 Strategische drivers 20

2.3 Biobased markten en waardecomponenten 21

2.4 Bioraffinage 23

2.5 Waardecomponenten en toepassingsgebieden 24

3 Stakeholders, locaties en initiatieven 28

3.1 Inventarisatie 29

3.1.1 Zuidwest-Nederland 30

3.1.2 Zuidoost-Nederland 34

3.2 MKB-succesverhalen 38

4 Positionering van de regio’s 40

4.1 Regionale biobased thema’s 41

4.2 Sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen 42

5 Voorbeelden potentiële samenwerking 46

5.1 Valorisatie agrofoodreststromen 47

5.2 Biobased OEM’ers 48

5.3 Plant als fabriek 49

5.4 Bioaromaten 49

5.5 Biobased bouwmaterialen 50

5.6 Biomedische toepassingen 51

5.7 Vergisting 52

6 Biobased beleid en overheidsfinanciering 54

6.1 Provinciaal beleid 55

6.2 Provinciale financieringsinstrumenten 57

6.3 Nationaal en Europees beleid en financiering 60

Referenties 66

Bijlage 1: Literatuur ter verdieping 67

Bijlage 2: Aanpak inventarisatie 68

Bijlage 3: Overzicht organisaties biobased economy Zuid-Nederland 70

Inhoudsopgave

Page 6: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

4 InnovatieZuid-SurveyBiobasedEconomy

Voorwoord

Page 7: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

5Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

De ‘biobased economy’ is hot. Biobased congressen, nieuw biobased overheidsbeleid in binnen-

en buitenland en biobased magazines schieten als paddenstoelen uit de grond. Ook de drie

Zuid-Nederlandse provincies Zeeland, Brabant en Limburg hebben gekozen voor de biobased

economy als een belangrijk speerpunt in hun economische ontwikkeling. En niet onterecht, want

er is nogal wat bedrijvigheid in Zuid-Nederland op dit terrein. Veel (MKB-)bedrijven zijn met

elkaar en met onderwijs- en kennisinstellingen, overheden en intermediairs actief bezig nieuwe

biobased markten te ontginnen.

De regionale ontwikkelingsmaatschappijen BOM, Impuls, LIOF en REWIN en Syntens (inmiddels

opgegaan in Kamer van Koophandel) willen daarbij graag helpen. Een eerste stap is om eens te

bekijken wat er allemaal al gebeurt in biobased Zuid-Nederland. Momenteel is de aanpak hier

nog grotendeels decentraal en is er weinig onderlinge afstemming, waardoor zaken wellicht

dubbel gebeuren en mogelijke synergieën niet worden benut. Voor u ligt dan ook een

inventarisatie van biobased initiatieven, spelers en biobased regiobeleid. Een rechttoe-rechtaan

uitleg van wat een biobased economy inhoudt, maakt uiteraard onderdeel uit van deze survey.

Het ontwikkelen van nieuwe producten in een biobased economy gaat eigenlijk niet anders dan

elders in de economie. Toch geven we nog een aantal zinvolle tips die we uit onze gesprekken

met de relevante spelers hebben meegenomen. Voor de MKB’er liggen er met name kansen in

specifieke biobased marktniches met een concrete marktvraag als uitgangspunt. In deze survey

onderbouwen we dat met de voorbeelden van succesvolle MKB-bedrijven als Isobionics

(biobased smaak- en geurstoffen), Bodec (innovatieve bioraffinage), Eco-Point (biobased

reinigingsmiddelen) en Van de Bilt zaden en vlas (vlasvezels in bouw en composieten). Het

biobased product moet in een marktniche een robuuste oplossing voor een prangend vraagstuk

bieden; een oplossing die kan concurreren met bestaande producten op kwaliteit, functionaliteit

of prijs – het liefst op een combinatie van die elementen. Zowaar geen eenvoudige opgave. Als

MKB’er moet je daar niet zonder goed nadenken instappen. Een goed businessplan helpt daarbij.

De ontwikkelingsmaatschappijen en Kamer van Koophandel kunnen daarin ondersteunen. Deze

survey kan voor hen tevens als hulpmiddel dienen om veelbelovende initiatieven uit de regio’s

met elkaar te verbinden – waar dat zinvol is (natuurlijk is concurrentie ook niet verkeerd). Dit

moet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en

initiatieven vergroot.

Wij hopen dat het lezen van deze survey u meer inzicht geeft in het Zuid-Nederlandse biobased

landschap en leidt tot inspiratie voor ondernemerschap. En wilt u verder praten over uw biobased

plannen, neem gerust contact met ons op.

Mede namens de Zuid-Nederlandse ontwikkelingsmaatschappijen en Kamer van Koophandel,

Raymond Bevers,

Projectmanager Ontwikkeling & Innovatie, NV Industriebank LIOF

Deze survey geeft geen inzicht in biobased kringlopen, nutriëntenmanagement en bijbehorende

massabalansen. Deze zijn doorgaans niet regionaal maar (inter)nationaal en vergen zeer veel tijd om

goed in kaart te brengen.

Page 8: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

6 InnovatieZuid-SurveyBiobasedEconomy

Samenvatting

Page 9: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

7Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Deze inventarisatie is opgesteld in opdracht van de regionale ontwikkelingsmaatschappijen van

Limburg (LIOF), Noord-Brabant (BOM) en Zeeland (Impuls) samen met Syntens (nu Kamer van

Koophandel). De survey is vooral bedoeld om het midden- en kleinbedrijf inzicht te geven in de

ontwikkelingen rond de biobased economy in Zuid-Nederland. De hoop van de samenstellers is

MKB’ers te inspireren en hun deelname aan biobased initiatieven te stimuleren.

De biobased economy is erop gericht om op de lange termijn aardolie en de daarvan afgeleide

producten te vervangen door natuurlijke grondstoffen in een circulaire economie, waar producten en

groene grondstoffen zoveel mogelijk worden hergebruikt en belasting van het milieu wordt beperkt of

voorkomen. Het is duidelijk geworden dat dit geen gemakkelijke opgave is en dat deze transitie zeker

niet in korte tijd zal plaatsvinden.

De biobased economy staat nu nog in de kinderschoenen. Veel activiteiten zijn gericht op het

onderzoeken van de technische mogelijkheden om aardoliegebaseerde producten te vervangen door

producten gemaakt uit groene grondstoffen. Het is ook zoeken naar waar de markt behoefte aan heeft

en hoe die behoefte ingevuld kan worden. Zoals elke verandering biedt deze transitie kansen en zijn er

valkuilen. Aardoliegebaseerde producten hebben al een lange ontwikkeling achter zich en voldoen aan

hoge kwaliteitseisen. Nieuwe biobased producten moeten daarom direct concurreren in volwassen

markten. Dit maakt het lastig en dus moet men met beperkte middelen weloverwogen te werk gaan

om een nieuw biobased product op de markt te brengen.

Het thema biobased spreekt consumenten aan, maar ze zijn niet bereid daarvoor meer te betalen of

een mindere kwaliteit te accepteren. Biobased producten zullen dus voordelen moeten bieden die

bestaande producten niet hebben. En daarvoor zijn mogelijkheden: groene grondstoffen en biobased

reststromen hebben immers andere eigenschappen dan olie, zoals biologische afbreekbaarheid. En in

sommige gevallen zijn ze goedkoper en effectiever in hun functionaliteit. De functionaliteit van groene

grondstoffen is voor de chemie interessant, omdat deze in aardolie grotendeels verloren is gegaan

tijdens de ontstaansgeschiedenis. Voor het terugbrengen van de gewenste functionaliteit zijn dan vaak

kostbare chemische processen nodig. De natuurlijke aanwezigheid van die functionaliteit in biobased

grondstoffen biedt daarom kansen om kosten te besparen.

Deze survey gaat in op de redenen voor het streven naar een biobased economy en doet een poging de

belangrijkste begrippen in de biobased economy eenvoudig uit te leggen. Stakeholders, locaties en

belangrijke initiatieven in het Zuid-Nederlandse biobased landschap – zoals Biobased Delta in

Zuidwest-Nederland – worden aan de hand van schema’s uitgelicht en besproken. De sterktes en

zwaktes van de verschillende regio’s worden benoemd. De succesverhalen van Isobionics, Bodec,

Eco-Point en Van de Bilt zaden en vlas dienen daarbij als bron van inspiratie.

Provincie-overstijgende biobased thema’s komen eveneens aan bod. Dit betreft thema’s die breed in

Zuid-Nederland zouden kunnen worden opgepakt, zoals de valorisatie van agroreststromen, nieuwe

OEM’ers (Original Equipment Manufacturers) binnen de biobased industrie, de plant als fabriek waar

gewassen worden geoptimaliseerd voor een specifieke toepassing in de biobased economy, biobased

bouwmaterialen, etc. Niet alle thema’s zijn echter even geschikt voor het MKB. Zo is de productie van

bioaromaten typisch iets voor de chemische industrie; hier kan het MKB vanwege de grootschaligheid

en de hoge kosten nauwelijks een rol van betekenis spelen, anders dan als toeleverancier van

grondstoffen of afnemer van producten.

Page 10: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

8 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Een belangrijke ‘opbrengst’ van het proces dat tot deze survey heeft geleid, zijn tips voor de MKB-

ondernemer met biobased aspiraties. Zo wordt sterk aanbevolen de keten én brand owners in een

vroeg stadium bij een biobased ontwikkeling te betrekken. Nichemarkten, zo luidt een andere tip,

geven het MKB een grotere kans van slagen dan bulkmarkten, waar de concurrentie groot is en de

marges klein zijn.

De survey besluit met een overzicht van beleid en financieringsmogelijkheden op regionaal,

nationaal en Europees niveau. Dit laat zien dat er een breed scala aan mogelijkheden is om

ontwikkelingen in de biobased economy te stimuleren. Dat is al met al geen vetpot en de

concurrentie om financiën is groot. Niettemin komt er de komende jaren met name op Europees

vlak veel geld beschikbaar voor biobased initiatieven.

Page 11: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

9Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 12: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

10 InnovatieZuid-SurveyBiobasedEconomy

Leeswijzer

Page 13: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

11Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Deze survey telt zes hoofdstukken:

1. Tips voor het MKB

De rapportage valt meteen met de deur in huis, met tips en andere bevindingen uit interviews

met relevante biobased partijen. De tips gaan over de markt, producten, technologie en

businessplannen.

2. Begripsvorming

De belangrijkste biobased begrippen en concepten zijn in handzame schema’s en overzichten

kort en bondig samengevat. Bijlage 1 reikt desgewenst verdere verdieping aan.

3. Inventarisatie

Er is een niet-uitputtend overzicht gemaakt van MKB-bedrijven en onderwijs- en kennis-

instellingen die actief zijn in de biobased economy binnen de verschillende regio’s van Zuid-

Nederland. Verder zijn de competenties van veelbelovende biobased initiatieven en biobased

locaties met kritische massa schematisch in kaart gebracht. Ter inspiratie dienen enkele

voorbeelden van succesvolle biobased MKB-businesscases.

4. Positionering

Op basis van verkregen gegevens en interviews worden de belangrijkste regionale biobased

thema’s benoemd en volgt een SWOT-analyse van de provincies.

5. Samenwerkingscases

Enkele voorbeelden van biobased thema’s krijgen een uitwerking tot mogelijke samenwerkings-

cases op Zuid-Nederlandse schaal. Daarbij ligt de nadruk op het businesspotentieel voor het

MKB. Vraaggerichtheid, beschikbare competenties, kritische massa en economische haalbaarheid

spelen daarin een belangrijke rol. Of de beoogde samenwerkingscases op Zuid-Nederlandse

schaal zijn te realiseren, is sterk afhankelijk van de wensen en het commitment van betrokken

stakeholders.

6. Beleid en financiering

De regionale biobased beleidsinitiatieven van de drie provincies zijn in kaart gebracht inclusief

provinciale financieringsinstrumenten. Daarop volgt een schets van de raakvlakken van het

topsectorenbeleid met de biobased economy en een overzicht van gerelateerde financierings-

mogelijkheden. Tot slot is er een analyse op hoofdlijnen van overige landelijke en Europese

financieringsbronnen voor nieuwe initiatieven/projecten.

Page 14: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Tips voor de MKB-ondernemer1

12 InnovatieZuid-SurveyBiobasedEconomy

Page 15: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

13Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Voor onderhavige survey zijn vele gesprekken gevoerd; Bijlage 1 geeft een overzicht van de

interviews. Daaruit zijn veel suggesties en inzichten naar voren gekomen, die MKB-ondernemers

mogelijk kunnen helpen om de slaagkans van hun biobased initiatieven te vergroten. Hierna volgt

een weergave van de tips die in de gesprekken de revue passeerden.

1.1 Kansen voor het MKB

Voor het MKB kan de biobased economy interessant zijn vanwege de potentie om nieuwe

markten te ontsluiten of te creëren met onderscheidende producten en om kostenvoordelen te

behalen door het gebruik van nieuwe grondstoffen. Tabel 1 zet de drivers voor het MKB op een

rijtje. Het ontsluiten van nieuwe markten is aan de ene kant van het spectrum mogelijk met

geheel nieuwe producten die een eigen markt creëren en aan de andere kant door het toetreden

tot bestaande markten met producten die biobased zijn.

Tabel 1 - Drivers voor het MKB in een biobased economy.

• Nieuwe of onderscheidende producten:- nieuwe functionaliteiten (bijv. afbreekbaarheid);- gebaseerd op natuurlijke grondstoffen;- nieuwe gewassen voor de landbouw.

• Kostenvoordelen:- goedkopere grondstoffen;- potentieel vereenvoudigde chemische en biotechnologische procesroutes.

• Markten:- nieuwe toepassingen in bestaande markten;- potentieel nieuwe toepassingen in nieuwe markten;- verbreding van het agro-marktpotentieel.

Er is een belangrijke rol weggelegd voor de landbouw en de boer als MKB’er. Deze staat immers

aan de basis van de biobased economy. Door de overgang naar een biobased economy zal er een

grotere vraag ontstaan naar bestaande gewassen én nieuwe gewassen, die nu niet of maar heel

beperkt worden verbouwd. Voor de boer als MKB’er is het belangrijk om goed in te zoomen op

de vraag in de markt en wat hij daarin kan betekenen. Het te telen gewas, de inhoudsstoffen, de

benodigde kennis, etc., moeten goed aansluiten op de productwensen van de klant.

Potentiële kostenvoordelen kunnen op meerdere manieren ontstaan. Zo wordt de inzet van

goedkopere grondstoffen mogelijk door het gebruik van agro-reststromen. Daarnaast zijn

chemische procesroutes te vereenvoudigen door de plant te gebruiken als een fabriek voor de

productie van chemische bouwstenen en waardevolle moleculen.

Voor Nederland is de biobased economy aantrekkelijk vanwege het potentieel duurzame

karakter en de economische onafhankelijkheid van olie die het kan creëren op de langere termijn.

De ontwikkeling van de biobased economy biedt in deze context nieuwe kansen voor

economische activiteiten van het MKB met nieuwe producten, productketens en markten en het

creëren van werkgelegenheid. De vraag uit de markt dient daarbij liefst als uitgangspunt te

worden genomen; een technology push markt is vele malen moeilijker.

Page 16: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

14 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Voorbeelden van nieuwe biobased kansen in de markt zijn te vinden in:

De landbouw: nieuwe gewassen telen specifiek gericht op de biobased economy.

Technologische ontwikkeling: nieuwe technologieën ontwikkelen om de nieuwe grondstoffen op

efficiënte en energetisch gunstige wijze om te zetten in producten.

Apparaten- en machinebouw: verwerking van de nieuwe grondstoffen en producten.

Productontwikkeling: de nieuwe bouwstenen zullen door hun andere functionaliteiten nieuwe

mogelijkheden voor producten en toepassingen creëren.

Het verzilveren van biobased kansen verloopt vaak niet via de traditionele verticale ketens uit de

aardoliegebaseerde economie. Een voorbeeld betreft de link tussen (MKB-)agrobedrijven en de

chemie; hiervoor is het nodig gezamenlijk een nieuwe keten en aanpak op te bouwen. Dit kan

soms lastig zijn, omdat men niet dezelfde ‘taal’ spreekt. De ontwikkelingsmaatschappijen, Kamer

van Koophandel en ZLTO kunnen in dergelijke trajecten ondersteuning bieden.

Onderscheidende kwaliteiten

De eisen aan biobased producten zijn van meet af aan hoog, omdat ze moeten concurreren in

bestaande en volwassen markten:

met hoge kwaliteitseisen, tot stand gekomen over jaren van productontwikkeling en aanpassingen;

met lage prijzen, vanwege hoge productievolumes en synergievoordelen door geïntegreerde

materiaal- en energieketens;

die zich onder druk van de concurrentie geen risico’s kunnen veroorloven;

waar de gevestigde bedrijven hun investeringen zullen verdedigen.

Om de concurrentie aan te kunnen gaan, moeten biobased producten een of meerdere

onderscheidende kwaliteiten hebben. Ze moeten tastbare voordelen bieden zoals een betere

kwaliteit, effectiever zijn of problemen met bestaande producten kunnen oplossen. Alleen het

predikaat biobased of biologisch afbreekbaar is onvoldoende onderscheidend. Consumenten

kiezen bijvoorbeeld voor een nieuw schoonmaakmiddel als het beter schoonmaakt, lekkerder ruikt

of zachter is op de handen. Als het product daarnaast ook nog eens biobased of biologisch

afbreekbaar is, voegt dat wel extra waarde toe.

1.2 Schoenmaker blijf bij je leest

Een nieuw product op de markt brengen is niet eenvoudig en zeker niet als er tezelfdertijd ook een

nieuwe markt voor moet worden gecreëerd. Het MKB moet het daarom vooral zoeken in een

goede nichemarkt. Dat beperkt de concurrentie en helpt de ondernemer zich te richten op waar hij

echt goed in is. Ontplooi initiatieven dus in markten die bekend zijn, met bestaande product-

marktcombinaties, oftewel: “Schoenmaker blijf bij je leest”. In onbekende markten is het lastig de

gewenste producteigenschappen te kennen, de juiste kanalen en partners te vinden en nieuwe

vertrouwensrelaties op te bouwen.

In dit vroege stadium van de ontwikkeling naar een biobased economy is het voor een MKB’er

verstandig zich te richten op niches waar hij met beperkte middelen echt een verschil kan maken.

Bulkchemie, zoals de productie van bioaromaten of biobrandstoffen, kan beter worden

overgelaten aan de grotere industrieën. Dergelijke producten vergen vele jaren van kostbaar

onderzoek en ontwikkeling en vervolgens grote investeringen voor de productie. Ook MKB en

farma is veelal geen goede combinatie, aangezien de farma vaak erg lange R&D- en

Page 17: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

15Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

certificeringstrajecten kent. Het leidt naar verwachting sneller tot succes om bijvoorbeeld een

food-, voeder- of technische toepassing als insteek te nemen.

1.3 Marktvraag als uitgangspunt

Streven naar een nieuw biobased product en hopen daar een markt voor te vinden, is weinig

kansrijk. Er moet een vraag in de markt leven. Een nieuw biogebaseerd product moet kunnen

concurreren op kwaliteit en prijs en iets toevoegen aan wat er al op de markt is. Een copycat zal

weinig succes hebben. Momenteel worden te veel biobased initiatieven vanuit de technologie

gedreven. Er kan bijvoorbeeld wel een kwalitatief goed product worden gemaakt, maar dat is dan

prijstechnisch niet interessant, er is geen behoefte in de markt of het voegt weinig toe aan het

bestaande productpalet.

Een vroege betrokkenheid van brand owners in de ontwikkeling van nieuwe biobased producten

kan in een ontwikkeltraject van zeer grote betekenis zijn, omdat het:

in een vroeg stadium inzicht geeft in de noodzakelijke functionaliteit en specificaties van het

nieuwe product;

in een vroeg stadium duidelijkheid geeft over de voor- en nadelen van het nieuwe product ten

opzichte van de concurrentie;

de risicobeleving bij brand owners verlaagt en daarmee de kans op acceptatie vergroot.

Overschat ten slotte de waarde van duurzaam geproduceerde producten niet. In de meeste

gevallen is de markt niet bereid daar meer voor te betalen (niet business-to-business en niet

business-to-consumer). Eventuele premiums zijn meestal van korte duur.

Technologie

De bestaande extractie- en verwerkingstechnologieën blijken onvoldoende geënt op een

biobased economy. Om de transitie naar biobased mogelijk te maken, zullen:

nieuwe en energie-efficiënte technologieën moeten worden ontwikkeld; vooral op het gebied van

conversie en scheidingstechnologie zijn nog veel stappen te zetten;

bestaande technologieën moeten worden aangepast; dit geldt ook voor de verwerkende industrie

die gebruik maakt van de halffabrikaten, zoals kunststoffen en vezels uit de petrochemie.

Hier liggen concrete kansen voor MKB-bedrijven, maar pas op voor een te hoog technology push

gehalte. Opereer vanuit een concrete marktbehoefte.

Robuust businessplan

Het is belangrijk om initiatieven in een vroeg stadium te toetsen op realiteitszin en haalbaarheid

aan de hand van een gedegen en kritische uitwerking van de businesscase. Probeer zo goed als

mogelijk daarin zaken te kwantificeren. Dit geeft snel een overzicht van de waardepropositie en

van de blinde vlekken die ingevuld moeten worden om tot een realistisch businessplan te komen.

Hierbij kunnen de regionale ontwikkelingsmaatschappijen en Kamer van Koophandel een

helpende hand bieden. Daarnaast vergroot een robuust businessplan de kans op eventueel

gewenste externe financiering.

Als uit het plan een goede slaagkans blijkt, is dat een grote motivatie. Zo niet, dan hoeft er ook

niet onnodig tijd in te worden gestoken. Dat bespaart dus geld en beperkt de risico’s. Tijdens de

Page 18: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

16 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

ontwikkeling moet het businessplan regelmatig worden bijgewerkt. Dit geeft focus en sturing aan

het initiatief.

Ten slotte, begin simpel met nieuwe biobased activiteiten en breid uit met gegenereerde winsten.

Laat de haalbaarheid liefst niet afhankelijk zijn van langlopende subsidies. Subsidies zijn interessant,

maar overheidsbeleid is wisselvallig en kan de rentabiliteit op termijn zwaar onder druk zetten. Dit

geldt zeker voor de toepassing van biomassa voor energie; deze toepassing leeft veelal bij de gratie

van subsidie.

Wet- en regelgeving

De transitie naar een biobased economy stelt nieuwe eisen, terwijl wet- en regelgeving is gebaseerd

op de bestaande situatie. Veel (MKB-)bedrijven ondervinden daardoor op allerlei gebied problemen.

Houd als MKB-ondernemer rekening met onzekerheden en mogelijke barrières op dit terrein en

informeer tijdig naar bijvoorbeeld benodigde vergunningverlenings- of certificeringstrajecten.

Denk er aan dat de milieuregelgeving per provincie kan verschillen.

In opdracht van Agentschap NL (nu RVO.nl, Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) heeft Sira

Consulting een uitgebreid overzicht gemaakt van de belemmeringen.1 Het meest gehoord waren de

klachten over de afvalwetgeving:

Deze verplicht ondernemers die reststromen met de status van afval willen verwerken, zich te

registreren als afvalverwerkers. Men wil vaak niet een dergelijk imago en het geeft ook nog eens

veel administratieve rompslomp.

Als een reststroom de status van afval heeft, is de inzetbaarheid beperkt.

Er zijn hoge kosten om te voldoen aan regelgeving. Te denken valt aan de regelgeving rond afval

en de verwerking ervan, REACH-registratie voor nieuwe stoffen en de Novel Food-verklaring.

Subsidieregelingen zijn wisselvallig, onduidelijk en niet eenduidig.

Hier ligt duidelijk een spanningsveld tussen de zorgplicht van de overheid om een veilig en

verantwoord gebruik van grondstoffen te garanderen en anderzijds het optimaal en effectief

benutten van alle beschikbare grondstoffen tegen zo laag mogelijke kosten. De overheid kan

bijvoorbeeld via duurzaam inkopen of via specifieke regelgeving (zoals een verbod op

oliegebaseerde plastic tasjes) dit spanningsveld overbruggen.

Tabel 2 geeft een samenvatting van de adviezen voor het MKB die uit de gesprekken met diverse

partijen zijn gedestilleerd.

Tabel 2 - Adviezen voor het MKB.

Ontplooi biobased activiteiten in ketens die je kent en liefst met bestaande product-marktcombinaties.

• Schoenmaker blijf bij je leest!

• Stel zo snel mogelijk een businessplan op en wees kritisch.

• Neem bij voorkeur de markt als uitgangspunt. Een technology push markt is moeilijker!

• Begin simpel en breid uit met verdiend geld.

• Betrek brand owners in een vroeg stadium:

- dit geeft snel inzicht in de noodzakelijke functionaliteit en specificaties van het nieuwe product;

- dit geeft duidelijkheid over de voor- en nadelen van het nieuwe product ten opzichte van zijn

concurrenten;

- dit verlaagt de risicobeleving bij brand owners.

Page 19: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

17Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 20: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

1818 InnovatieZuid-SurveyBiobasedEconomy

Begripsvorming2

Page 21: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy 19

2.1 Niets nieuws onder de zon…?

De economie was reeds lang voor de industriële revolutie biobased, dat wil zeggen: alles wat we

produceerden en gebruikten was van biologische oorsprong. Natuurlijk was ons voedsel

biobased, zoals dat ook nu nog het geval is, maar ook de constructiematerialen die we

gebruikten, zoals hout en stro, en de stoffen om ons te kleden, zoals katoen, linnen, wol, zijde en

leer. Met de industriële revolutie kwam daar verandering in, vooral met de ontwikkeling van de

mobiliteit en de chemie in combinatie met de vondst van grote hoeveelheden aardolie. Figuur 1

zet de traditionele (biobased) en de aardoliegebaseerde economie naast elkaar.

Cyclisch

Traditionele economie Aardolie-economie

Gewassen

AfvalVerterenVerrotten

VoedselVoer &

Materialen

Gebruik

Materiaal-hergebruik

Afval-verbranding

BrandstoffenMaterialen

Chemicaliën

Aardolie

LineairFiguur 1 - De traditionele (biobased) en de aardoliegebaseerde economie.

Circa 90% van de gewonnen aardolie wordt verbrand in motoren. De resterende 10% wordt

omgezet in materialen (vooral kunststoffen), petrochemicaliën, organische oplosmiddelen en

bijproducten als teer:

Kunststoffen zijn na brandstoffen de grootste toepassing van aardolie, goed voor ongeveer 6%

van het verbruik.

Petrochemicaliën zijn zeer divers en worden toegepast in alle industrieën, de farmaceutische,

voedings- en chemische industrie, en als toevoegingen in brandstoffen.

Organische oplosmiddelen zijn de basis van veel verven maar vinden ook toepassingen in

schoonmaakmiddelen, lijmen, cosmetica, etc.

Het interessante is dat volgens de meest algemeen geaccepteerde theorie aardolie een

biologische oorsprong heeft. Het is vele miljoenen jaren geleden in diepe zeeën gevormd uit

plankton, algen en dode zeedieren. Wanneer deze afzonken naar de bodem en door

onvoldoende zuurstof niet konden afbreken, werden ze bedekt met sediment en ontstond er na

verloop van tijd aardolie en aardgas.2

Het probleem is dat er maar een beperkte hoeveelheid aardolie is, Europa niet zelfvoorzienend is

en de in aardolie opgesloten koolstof door verbranding bijdraagt aan een toename van de

hoeveelheid CO2 in de atmosfeer.

Page 22: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

20 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Alleen organismen zoals planten, algen en wieren, die aan fotosynthese doen, kunnen

kooldioxide uit de atmosfeer opnemen en omzetten in complexe organische moleculen. Deze

moleculen zijn als vervanging van aardolie goed bruikbaar, worden continu opnieuw aangemaakt

en zijn in principe zelfs beter omdat hun functionaliteit groter is.

Daarnaast hebben deze moleculen het grote voordeel dat de koolstof eerst aan de atmosfeer is

onttrokken en verbranding dus geen netto verhoging van het CO2-gehalte in de atmosfeer

teweegbrengt. Zo wordt het cyclische proces waarvan de mens duizenden jaren gebruik heeft

gemaakt, weer hersteld; zie Figuur 2.

Cyclisch

Biobased economy

Gewassen

AfvalVerterenVerrotten

VoedselVoer &

Materialen

Gebruik

Materiaal-hergebruik

BrandstoffenMaterialen

Chemicaliën

Figuur 2 - Het cyclische proces van de biobased economy.

2.2 Strategische drivers

De gedachte zou kunnen zijn dat de biobased economy vooral wordt gedreven door het streven

naar een duurzame samenleving. Dit is zeker een belangrijke drijvende kracht, maar zoals in het

Renewable Energy Directive3 gesteld zijn er twee andere factoren die een doorslaggevende rol

spelen. Dit betreft energie (vooral de leveringszekerheid ervan) en economie, waarbij nieuwe

economische activiteiten, kennisontwikkeling en werkgelegenheid belangrijk zijn.4 Tabel 3 vat de

drie drivers voor een biobased economy samen.

Functionaliteit

Met functionaliteit wordt verwezen naar de opbouw van complexe organische moleculen (zoals suikers,

proteïnen, zetmeel, etc.) en de aanwezigheid van stikstof (N) en zuurstof (O) in deze moleculen. Die

functionaliteit is voor de chemie interessant omdat deze in aardolie grotendeels verloren is gegaan bij de

vorming ervan. Voor het terugbrengen van de gewenste functionaliteit zijn dan vaak kostbare chemische

processen nodig. De natuurlijke aanwezigheid in plantaardige grondstoffen biedt daarom kansen op

kostenbesparing.

Page 23: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

21Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Tabel 3 - Strategische drivers voor een biobased economy.

• Duurzaamheid:- klimaatdoelstellingen;- hernieuwbare grondstoffen.

• Economie:- nieuwe economische activiteiten;- kennisontwikkeling;- werkgelegenheid.

• Energie:- onafhankelijkheid van olieproducerende landen;- leveringszekerheid.

2.3 Biobased markten en waardecomponenten

De zes biobased markten Gezondheid & Lifestyle, Voedsel, Diervoeder, Chemie, Materialen en

Energie zijn wel bekend. Wanneer de volumes toenemen, neemt de waarde per ton af.

Omgekeerd wordt van de producten met een hoge toegevoegde waarde slechts weinig

geproduceerd. Selectief dure producten maken uit goedkope grondstoffen is nauwelijks mogelijk,

omdat er vaak veel grondstof nodig is om voldoende te kunnen maken en de vrijkomende

hoeveelheden afval het economisch onrendabel zouden maken. De volgordelijkheid van de

markten in de biobased piramide is altijd een vereenvoudiging van de werkelijkheid. Specifieke

fijnchemische materialen bijvoorbeeld kunnen meer marktwaarde vertegenwoordigen dan

diervoeder en voedselcomponenten.

In een biobased economy moet afval worden voorkomen. Dit kan door de reststromen om te

zetten in waardevolle producten, met een cascade naar steeds lagere waarde. De minst

waardevolle producten zullen eindigen als energiebron in vloeibare of vaste vorm. Een dergelijke

cascade maakt ook de productie van kleine hoeveelheden complexe waardevolle producten

interessant, omdat de kosten voor raffinage worden gedragen door de grote hoeveelheden

minder waardevolle producten in de keten.

De biobased waardecomponenten kunnen worden gehaald uit groene grondstoffen (denk aan

granen, suikerbieten, koolzaad en grassen) of groene reststromen (mest, sloophout, afvalwater,

etc.). Figuur 3 geeft een overzicht van de waardecomponenten en markten voor groene

grondstoffen (en illustreert het verband tussen afnemende waarde en toenemend volume, en

vice versa).

Page 24: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

22 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Waarde

Volume

Groenegrondstoffen

Voorbeelden waarde-

componenten

Granen, soja, bonen, etc.

Eiwitten, zetmeel

Suikerbiet / riet Suikers

Koolzaad, palm, algen, wieren, etc.

Oliën, eiwitten

Bomen, grassen

Materialen, cellulose, lignine

Agrofoodreststromen Inhoudstoffen

Gezondheid & Lifestyle

Markten

Voedsel

Diervoer

Chemie

Materialen

Energie

Figuur 3 - Waardecomponenten en markten voor groene grondstoffen.

Groene reststromen worden apart benoemd, omdat de verwaarding van reststromen van buiten de

voedings- of diervoederindustrie meestal beperkt blijft tot toepassing in producten met een wat

lagere waarde, zoals in bulkchemie, materialen en brandstoffen; zie Figuur 4. De reden hiervoor is

– ook al bevatten deze reststromen waardevolle inhoudsstoffen als suikers, eiwitten en oliën – dat

regelgeving de toepassingen in voedsel en diervoeders verbiedt. Te denken valt aan

afvalwaterzuiveringsslib, bermgras, snoeihout en dergelijke.

Waarde

Volume

Groenereststromen

Voorbeelden waarde-

componenten

Mest Nutriënten, energie

Sloophout,snoeisel, etc.

Energie, eiwitten, cellulose, lignine

AfvalwaterNutriënten, energie,

vezels, etc.

Industriëlereststromen

Uiteenlopend

Gezondheid & Lifestyle

Markten

Voedsel

Diervoer

Chemie

Materialen

Energie

Toepassings-gebieden

Figuur 4. Waardecomponenten en markten voor groene reststromen.

Behalve de zes reeds genoemde (toepassings)markten zijn er nog twee toelevermarkten die vaak

wat minder worden belicht: de productie/teelt van groene grondstoffen en de machine- en

apparatenbouw; zie Figuur 5. Bij productie/teelt moet vooral worden gedacht aan nieuwe gewassen

en optimalisatie van bestaande gewassen. Hier speelt de boer een belangrijke rol. De kweek van

nieuwe gewassen vergt nieuwe kennis. Mogelijk kunnen groepen van boeren door middel van

coöperaties de eerste raffi nagestappen uitvoeren en zo leveranciers van halffabrikaten worden.

Page 25: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

23Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Bij machinebouw gaat het om het (selectief) oogsten en de eerste verwerkingsstappen.

Apparatenbouw is van toepassing op de raffi nage; voor nieuwe grondstoffen zullen andere eisen

aan de apparaten gelden. Innovatie en ontwikkeling zijn derhalve belangrijke voorwaarden om de

nieuwe grondstoffen optimaal te kunnen verwaarden.

Waarde

Volume

Gezondheid & Lifestyle

Markten

Voedsel

Diervoer

Chemie

Materialen

Energie

Groene grondstoffen

• (Nieuwe) gewassen• Aquacultuur (algen, wieren, vis & schelpdieren)• Dierlijk• (Agro-)reststroomverwaarding

Productietechnologie• Onderzoek en Ontwikkeling• Machinebouw (landbouw)• Apparatenbouw (scheidings- technieken & conversiemethoden)• Energie-efficiency

Figuur 5 - Groene grondstoffen, productietechnologie en markten.

2.4 Bioraffi nage

Bioraffi nage is de verwerking van de groene grondstoffen tot tussenproducten die andere

industrieën op hun beurt kunnen gebruiken om eindproducten van te maken; zie Figuur 6. Dit naar

analogie met de raffi nage van aardolie tot brandstoffen, oplosmiddelen en chemicaliën. Bij de

raffi nage van gewassen vindt vaak een eerste extractie plaats van waardecomponenten als suikers,

zetmeel, eiwitten, oliën, etc. Er zijn scheidingstechnieken nodig om deze componenten te zuiveren

en zo geschikt te maken voor verdere verwerking. Ook kunnen deze componenten worden

omgezet in andere verbindingen, zoals suikers in ethanol, dat weer als een biobrandstof kan dienen.

Producten• Gezondheid & Lifestyle• Voedsel• Voeders• Chemicaliën• Materialen• Meststoffen• Energie

Conversie-technieken• Pyrolyse• Hydrolyse• Vergassing• Vergisting• Etc.

Bioraffinage

Scheidings-technieken• Destilleren• Extraheren• Centrifugeren• Filtreren• Adsorptie• Enzymatisch• Kristalliseren• Etc.

Platforms• Suikers• Eiwitten• Zetmeel • Vetten/Oliën• Cellulose • Lignine• Nutriënten

Scheidings-technieken• Extraheren• Centrifugeren• Filtreren• Malen• Persen• Drogen• Etc.

Biomassa• Gewassen - Granen - Suikerbiet/riet - Koolzaad, etc.• Algen/wieren• Reststromen• Dierlijk• Bomen/grassen

Innovatie en ontwikkeling nodig om groenegrondstoffen optimaal te kunnen verwaarden

Figuur 6 - Bioraffi nage: de duurzame verwerking van biomassa in een spectrum van vermarktbare producten en energie (IEA Bioenergy Task 42 on Biorefi neries, 2009a. “Biorefi neries: adding to the sustainable utilisation of biomass”).

Page 26: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

24 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Chemische conversies zijn vaak noodzakelijk om de reststromen uit de eerste extractie te

verwaarden. Zo kan cellulose worden omgezet naar suikers en die weer naar ethanol. Ook na een

chemische conversie zijn er weer energie-efficiënte scheidingstechnieken nodig om de producten

te zuiveren voor verdere verwerking.

Op het gebied van de raffinage van groene grondstoffen is nog veel ontwikkeling en innovatie

nodig om op een energetisch en economisch efficiënte wijze tot een optimale benutting van de

grondstoffen te kunnen komen.

2.5 Waardecomponenten en toepassingsgebieden

In Tabel 4 zijn de waardecomponenten ingedeeld in een aantal toepassingsgebieden. Deze

indeling is deels willekeurig, aangezien een strikte scheiding niet altijd mogelijk is. Het doel is een

indruk te geven waar welke waardecomponenten worden toegepast. De genoemde producten

dienen dus ter illustratie en zijn zeker niet uitputtend opgesomd.

Tabel 4 - Waardecomponenten en toepassingsgebieden.

Farmaceutica Nutraceuticals Voedingsmiddelen & voeders

• Isolatie van actieve farmaceutische ingrediënten uit biomassa lijkt commercieel niet interessant. Nadruk op isolatie van chemische bouwstenen uit planten.

• Antioxidanten• Vetzuren• Vitaminen• Probiotica• Prebiotica (voedingsvezels)

• Eiwitten/polypeptiden• Koolhydraten• Oliën en vetten• Vetzuren• Antioxidanten• Vitaminen• Enzymen• Voedingsvezels (inuline)• Kleur-, geur- en smaakstoffen

Chemicaliën Materialen Energie

• Aromaten• Fenolen• Furanen• Barnsteenzuur• Melkzuur• Glycolen• Ethyleen• Epichloorhydrine• Hydroxyalkanoaten• Alcoholen

• Polymeren:- polylactic acid- polyhydroxy-alkanoaten

• Composieten• Harsen• Verpakkingsmaterialen

• Brandstoffen:- diesel- ethanol- kerosine- methaan

• Warmte • Elektriciteit

Fijnchemicaliën Vezels Nutriënten

• Oppervlakte-actieve stoffen• Kleurstoffen• Enzymen• Biociden (tomatine)

• Cellulosevezels• Nanocellulose• Koolstofvezels

• Meststoffen

Page 27: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

25Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Farmaceutica

De isolatie van bekende medicijnen uit biomassa lijkt voor de farmaceutische industrie commercieel

minder interessant, omdat deze niet patenteerbaar zijn. Wel geldt dat de gewonnen stoffen vijf jaar

exclusief voor de ontdekker vermarktbaar zijn. Naar verwachting zal er veel interesse zijn voor

complexe moleculen die als bouwstenen kunnen dienen voor medicijnen en daarmee complexe

syntheseroutes vermijden of vereenvoudigen.

Nutraceuticals

Het woord ‘nutraceutical’ is een samentrekking van het Engelse ‘nutrition’ (voeding) en

‘pharmaceutical’ (farmaceutisch). Het is een vrij ruim gedefinieerd begrip. Doorgaans slaat het op

een voedingsmiddel of product dat de gezondheid bevordert of medische voordelen biedt, zoals

de bescherming tegen, of de behandeling van, een ziekte of aandoening.

Stoffen als antioxidanten, vetzuren en vitaminen komen in planten en dieren voor en kunnen na

zuivering als voedingssupplementen worden verkocht of als toevoeging dienen in voedings-

producten. Zo bevat prei-afval antioxidanten zoals polyfenolen, vitamine C en organosulfiden,

en zit er in uienresten een antioxidant, quercitine 5.

Probiotica zijn voedingsmiddelen met micro-organismen waaraan een gezondheidsbevorderende

werking wordt toegeschreven. Prebiotica zijn niet-verteerbare levensmiddeleningrediënten, die

selectief de groei en/of activiteit van één of meerdere soorten bacteriën in de dikke darm

stimuleren, en zo de gezondheid van de gastheer bevorderen. Een voorbeeld zijn voedingsvezels.

Voedingsmiddelen & diervoeders

Het belang van de biobased economy voor voedingsmiddelen en diervoeders ligt vooral in het

verwaarden van nieuwe bronnen van eiwitten, koolhydraten (zetmeel en suikers), oliën, vetzuren,

etc. uit bijvoorbeeld nieuwe gewassen of bestaande reststromen. Eiwitten die niet in aanmerking

komen voor gebruik in voedingsmiddelen of voeders, kunnen mogelijk worden ingezet in

technische toepassingen, zoals in shampoos, coatings en lijmen. Door eiwitten te hydrolyseren

kunnen de aminozuren worden geïsoleerd en gezuiverd. De technologie hiervoor dient overigens

nog wel verder te worden ontwikkeld en geoptimaliseerd. De zuivere aminozuren kunnen weer

worden toegepast in voeders, zoals methionine, of worden omgezet in een scala van chemische

componenten, zoals 1,2-ethaandiamine, maleïnezuur, oxaalzuur, caprolactam, pyrolidine, etc.6

Biochemicaliën

Het begrip biochemicaliën7 verwijst naar chemicaliën die met groene grondstoffen worden

geproduceerd. Enkele chemicaliën hebben momenteel de aandacht omdat deze uit plantaardige

materialen kunnen worden gewonnen en van belang zijn als chemische bouwstenen voor een

scala aan producten, zoals kunststoffen, harsen, reinigingsmiddelen, etc. Enkele voorbeelden van

biochemicaliën zijn:

aromaten, fenolen en furanen die uit lignine zijn te winnen;

barnsteenzuur en melkzuur, door de fermentatie van suikers uit biomassa;

glycolen;

ethyleen, door de dehydratie van ethanol;

epichloorhydrine;

hydroxyalkanoaten;

alcoholen: bioethanol wordt al op redelijke schaal geproduceerd door de hydrolyse en

fermentatie van suikers en wordt vooral ingezet als brandstof ter vervanging van benzine.

Page 28: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

26 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Het Amerikaanse Departement of Energy heeft een uitgebreid overzicht opgesteld met de twaalf

waardevolste (groepen van) chemicaliën die uit groene grondstoffen kunnen worden gewonnen.8

Fijnchemicaliën

Bij fijnchemicaliën gaat het om chemicaliën die op relatief kleine schaal worden geproduceerd.

Voorbeelden zijn kleurstoffen, oppervlakte-actieve stoffen, enzymen, biociden, etc. Een

voorbeeld van een kleurstof is Turks rood (alizarine of1,2-dihydroxyanthraquinoon), dat uit

meekrap wordt gewonnen. Meekrap bevat overigens nog een andere kleurstof, purpurine

(1,2,4-trihydroxyanthraquinoon), waarvan op experimentele schaal is aangetoond dat het kobalt

zou kunnen vervangen in Li-ion accu’s. Interessant is ook de winning van biociden en fungiciden

uit planten, daar planten deze produceren om zich te beschermen. Zo bevatten tomaten en

paprikaloof glycoalkaloïden die als fungiciden kunnen dienen.9

Materialen

Onder materialen vallen (bio)kunststoffen, composieten (vezelversterkte kunststoffen) en harsen.

Verpakkingsmateriaal is geen specifiek materiaal maar een interessante toepassing, omdat er

relatief veel initiatieven zijn rond biobased verpakkingsmaterialen: van biobased polymeren,

zoals expanded PLA, tot verschillende soorten plantaardige vezels, gewonnen uit reststromen.

Bioplastics zijn kunststoffen gebaseerd op natuurlijke monomeren en biologisch afbreekbaar.

Voorbeelden zijn PLA (polylactic acid), PHA’s (polyhydroxyalkanoaten), cellulose-acetaat, PVA

(polyvinylalcohol), etc.

Er zijn echter ook kunststoffen waarvan de grondstoffen uit natuurlijke bronnen kunnen komen,

maar die zich verder niet onderscheiden van aardoliegebaseerde kunststoffen. Een voorbeeld is

polyethyleen. Het monomeer ethyleen kan worden verkregen uit bioethanol afkomstig van de

fermentatie van suikers. Duurzaam geproduceerde polyethyleen is bij de verwerking en toepassing

niet te onderscheiden van polyethyleen afkomstig van aardolie en is niet biologisch afbreekbaar.

Page 29: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

27Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 30: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

InnovatieZuid-SurveyBiobasedEconomy28

Stakeholders, locaties en initiatieven

3

Page 31: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

29Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

3.1 Inventarisatie

Er gebeurt heel veel in Zuid-Nederland rond het thema biobased economy. Veel van de

activiteiten hebben de vorm van concrete projecten of samenwerkingsinitiatieven. In bijna alle

gevallen werken bedrijven en/of kennisinstellingen samen met overheden, lokaal en regionaal,

om een zo breed mogelijk draagvlak te creëren. In Zuidwest-Nederland maken de biobased

initiatieven onderdeel uit van de gezamenlijke programmatische aanpak Biobased Delta.

Het is niet eenvoudig om een overzicht te krijgen van alle initiatieven en het doel dat ze voor

ogen hebben. Daarom is van de belangrijkste biobased initiatieven en hun locaties – voor

Zuidwest- en Zuidoost-Nederland – een inventarisatie gemaakt; zie Figuur 7. Deze omvat

bedrijven, kennis- en onderwijsinstellingen en projecten. Voor elk van de in totaal zestien

initiatieven/locaties is een samenvatting gemaakt met doel, thema’s en betrokken partijen,

aangevuld met budget, looptijd en (web)locatie.

Food Tech Park Brainport

Byproducts Business Lab & Open Innovation Site (Byblos)

Biobased Oost-Brabant “Agrofood meets Technology”

Biotech Systems Platform (BSP)

Chemelot Institute for Science & Technology (InSciTe)

Chemelot Innovation & Learning Labs (CHILL)

Aachen-Maastricht Institute for Biobased Materials (AMIBM)

Biotransitiehuis / Greenport Venlo Innovation Centre

Zuidoost-Nederland

Bio Base Europe Pilotplant & Trainingscentrum

Proefboerderij Rusthoeve

Biopark Terneuzen / Kanaalzone Gent-Terneuzen

Sloe Vlissingen-Oost

Green Chemistry Campus (GCC)

Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland

Industriegebied Moerdijk

Centre of Expertise Biobased Economy (CoE BBE)

Zuidwest-Nederland

Figuur 7 - Biobased initiatieven en locaties.

Naast deze initiatieven zijn er nog heel veel bedrijven actief in de biobased economy. Dit kan een

klein project zijn of juist een belangrijk deel van hun omzet vertegenwoordigen. Bijlage 3 bevat

een lijst van meer dan 200 bedrijven en organisaties in Zuid-Nederland met een korte

beschrijving van hun (biobased) activiteiten en vermelding van website, locatie en organisatie-

type. Deze lijst pretendeert zeker niet omvattend te zijn, maar geeft wel aan hoe groot de

belangstelling is en hoe divers de bedrijven zijn.

Page 32: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

30 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

3.1.1 Zuidwest-Nederland

Bio Base Europe Pilotplant & Trainingscentrum

Doelstelling

Bio Base Europe is het eerste open innovatie- en opleidingscentrum voor de biogebaseerde economie in Europa en

bestaat uit de Bio Base Europe Pilot Plant (pilotfabriek) bij Gent en het Bio Base Europe Training Center in Terneuzen.

Doel is het versnellen van de biobased economische groei, innovatiecapaciteit en duurzame ontwikkeling van

onze maatschappij.

Thema’s

• De pilotplant is gespecialiseerd in het ontwikkelen en opschalen van biogebaseerde processen. Hier kunnen bedrijven

processen op kleine schaal testen om de investeringsrisico’s te verkleinen.

• Het trainingscentrum richt zich op het opleiden van operators voor de bioprocesindustrie, met zowel reguliere als

bedrijfsspecifieke opleidingen.

Betrokkenen

Initiatiefnemers en oprichters zijn Biopark Terneuzen en Ghent Bio-Economy Valley.

Sponsoren:

• Europese Unie

• Oost-Vlaanderen

• Provincie Zeeland

• Agentschap Ondernemen

• Min. Economische Zaken

• Zeeland Seaports

• Vlaanderen in Actie

• Delta

• Universiteit Gent

• ROC Westerschelde

• Port of Ghent

Locatie en informatie Looptijd en budget

Gent, Oost-Vlaanderen, en Terneuzen, provincie Zeeland

www.bbeu.org/nl

De looptijd is onbeperkt.

Proefboerderij Rusthoeve

Doelstelling

Agrarisch Innovatie en Kenniscentrum Rusthoeve faciliteert onderzoek en demonstraties in akkerbouw- en groente-

gewassen op het gebied van onder meer rassen, bemesting en ziektebestrijding. De beproeving en demonstratie van

nieuwe, innovatieve technieken is een belangrijk onderdeel; te denken valt aan GPS en Remote Sensing. Rusthoeve heeft

een bedrijfsoppervlakte van 100 ha.

Thema’s

Enkele voorbeelden zijn onderzoek naar de teelt van:

• cichorei voor inuline en fructosestroop;

• uien in samenwerking met DLV Plant (Het Uien Innovatie en Kennis Centrum)

• graszaad in samenwerking met DLV Plant (het Graszaad Expertisecentrum)

• vezelvlas, granen, etc.

Betrokkenen

Proefboerderij Rusthoeve is een stichting en heeft samenwerkingsverbanden met:

• DLV Plant;

• Institut Technique du Lin te Ecardenville-la-Campagne (Frankrijk) voor vlas;

• POVLT (België) voor vlas.

Locatie en informatie Looptijd en budget

Colijnsplaat, provincie Zeeland

www.proefboerderij-rusthoeve.nl

De looptijd is onbeperkt.

Page 33: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

31Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Biopark Terneuzen Kanaalzone Gent-Terneuzen

Doelstelling

Biopark Terneuzen promoot en faciliteert onder de noemer ‘Smart Link’ de exploitatie van synergiën tussen bedrijven die

in de regio Terneuzen zijn gevestigd.

Thema’s

Het Biopark helpt de voordelen te realiseren die behaald kunnen worden met het optimaal uitwisselen en gebruiken

van elkaars bij- en afvalproducten. Dit worden dan grondstoffen of aanvullingen op de energievoorziening van het

eigen productieproces.

Betrokkenen

Partners in het initiatief:

• Holland Innovation

• Biomass Trading & Handling

• Cargill

• DELTA

• Dow

• DSD

• Econcern/Evelop

• Impuls Zeeland

• Express Energy/Bio2E

• Gemeente Terneuzen

• Ghent Bio-Energy Valley

• Goes on Green

• Heros Sluiskil

• Sagro

• Lijnco Green Energy

• Nedalco

• ICL-IP

• Provincie Zeeland

• ROC Westerschelde

• Valuepark Terneuzen

• Wageningen UR

• WarmCO2

• Yara

• HZ UAS (CoE BBE)

• Zeeland Seaports

Locatie en informatie Looptijd en budget

Kanaalzone, Zeeuws-Vlaanderen, provincie Zeeland

www.bioparkterneuzen.com/nl

De looptijd is onbeperkt.

SloeVlissingen-Oost

Doelstelling

Dit haven- en industriegebied ten oosten van Vlissingen is de derde haven van Nederland. De gevestigden bedrijven zijn

actief op het gebied van basis- en offshore-industrie, chemie, olieraffinage, op- en overslag van onder meer fruit, metaal

en hout, en energieopwekking. Sloe Vlissingen-Oost is onderdeel van het Vitaal Sloegebied en Kanaalzone initiatief van

de Provincie Zeeland.

Thema’s

• Algemeen: vergroening procesindustrie, kennisvalorisatie en opleiding.

• Arkema: teelt van wieren in samenwerking met WUR en NSW, ten behoeve van inhoudsstoffen chemie en food.

• EPZ: studie ombouw kolencentrale op biomassa.

• Zeeland Refinery: pilot CO2-afvang en zuivering, restwarmtekoppeling met Martens Cleaning, beschikking over waterstof.

Betrokkenen

Initiatiefnemers:

• Provincie Zeeland

• Zeeland Seaports

• Projectgroep Vitaal Sloegebied en Kanaalzone

Diverse bedrijven, waaronder Arkema, Zeeland Refinery,

Delta en EPZ.

Locatie en informatie Looptijd en budget

Vlissingen, Borssele, provincie Zeeland

www.vitaalsloegebiedenkanaalzone.nl

Niet van toepassing.

Page 34: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

32 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Green Chemistry Campus (GCC)

Doelstelling

De GCC heeft als doel het versnellen van biobased ontwikkelingen. Het is een open innovatie-omgeving met veel

faciliteiten voor de biobased economy,. Hier kunnen bedrijven (groot en klein), kenniscentra en overheden zich vestigen

en samenwerken voor de ontwikkeling van nieuwe biobased technologieën. Op de GCC kunnen biobased ondernemers de

gehele business lifecycle doorlopen: onderzoeksfase, labfase, demofase en opties tot co-siting op het terrein van SABIC.

Thema’s

• Biorizon: shared research centre voor bioaromaten

• Bioplastics

• Coatings

• Performancematerialen

Betrokkenen

Initiatiefnemers:

• SABIC

• Gemeente Bergen op Zoom

• Provincie Noord-Brabant

• REWIN

Gevestigd op de GCC:

• o.a. Millvision, BioClear, BioTorTech, Alpha-enzymes,

Retoplast, Rasenberg, Aiforo, Nettenergy, Progression

Industry, Planty Pot, Groene Vaert

• TNO, Vito, Avans Hogeschool (CoE BBE)

• DPI Value Centre

Locatie en informatie Looptijd en budget

Bergen op Zoom, provincie Noord-Brabant

www.greenchemistrycampus.com

Opstart in 2012.

Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland

Doelstelling

Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland is de nieuwste gebiedsontwikkeling in West-Brabant (2012). Het betreft een

grootschalige projectvestiging voor glastuinbouw, een agro & food-bedrijventerrein en de autonome ontwikkelingen

van de suikerfabriek van Suiker Unie. Het doel is een knooppunt en toplocatie te worden in de groene economie voor

glastuinbouwbedrijven en bedrijven specifiek in de agro & food-sector of daaraan gelieerd.

Thema’s

• Creëren van een winstgevende symbiose en samenwerking tussen de suikerfabriek, nieuwe bedrijven in de agro & food-

sector en de glastuinbouw.

• Uitwisseling en hergebruik van reststromen.

• Gemeenschappelijke faciliteiten (biomassavergister, energie, water, etc.).

Betrokkenen

Initiatiefnemers:

• Suiker Unie

• Tuinbouwontwikkelingsmaatschappij

• Provincie Noord-Brabant

• ZLTO

Locatie en informatie Looptijd en budget

Dinteloord, provincie Noord-Brabant

www.nieuwprinsenland.nl

De looptijd is onbeperkt. Het gebied omvat 40 ha voor

autonome ontwikkeling van de suikerfabriek, 220 ha netto

voor glastuinbouwbedrijven en 40 ha netto uitgeefbaar

bedrijventerrein voor agro & food-bedrijven.

Page 35: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

33Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Industriegebied Moerdijk

Doelstelling

Moerdijk is een van de toplocaties in Noord-Brabant waar de biobased economie zich grootschalig kan ontwikkelen,

aan diep vaarwater en met een excellente infrastructuur. Een aantal pioniers in de biobased economy is hier al

gevestigd, zoals SNB, Bewa en BMC Moerdijk. Middels “Duurzame Verbindingen Moerdijk” wordt de industriële

symbiose tussen de bedrijven sterk gestimuleerd.

Thema’s

• Warmtenet Appelweg Moerdijk is een warmtekoppeling van de bedrijven Bewa, Bolsius en Drecht Coating Services (DCS).

• Energieproductie: winning van energie uit bijvoorbeeld kippenmest (BMC) en van biobrandstoffen uit frituuroliën (BEWA).

• Biobased Delta Pyrolysecluster: multifeedstock richting energie- en chemietoepassing.

Betrokkenen

Partners in het initiatief:

• Havenschap Moerdijk

• Bedrijvenkring Industrieterrein Moerdijk

• Provincie Noord-Brabant

• Gemeente Moerdijk

• en anderen.

Locatie en informatie Looptijd en budget

Moerdijk, provincie Noord-Brabant

www.dvmoerdijk.nl

De looptijd is onbeperkt.

Centre of Expertise Biobased Economy (CoE BBE)

Doelstelling

Het CoE BBE laat een vruchtbare wisselwerking en versterking plaatsvinden tussen het biobased (HBO-)onderwijs,

onderzoek en kennisdisseminatie. Centraal staan verdieping, verbreding en integraliteit in de aanpak. Het CoE zet ook in

op verbreding van de competenties van startende HBO-professionals richting het beroepenveld in een biobased society.

Thema’s

Het CoE BBE versterkt met kwalitatief hoogstaand onderwijs, onderzoek en kennisdisseminatie de Biobased Agenda

“Agro meets Chemistry” van de Biobased Delta binnen de thema’s:

• groene grondstoffen;

• groene bouwstenen;

• vergroening van de procesindustrie;

• van biobased chemistry naar een biobased economy naar een biobased society.

Diverse lectoraten zijn betrokken (onder meer Biobased Products en Biobased Energy).

Betrokkenen

Initiatiefnemers zijn Avans Hogeschool en HZ University of

Applied Sciences.

Partners:

• Centre for Biobased Economy (CBBE)

• Strategic Board Zuidwest-Nederland / Biobased Delta

• Bedrijven als SABIC, Rubia, Cosun en Arkema

• Vitaal Sloegebied en Kanaalzone

• Bio Base Europe

• CIV Biobased Economy en diverse HBO-instellingen.

• Provincie Noord-Brabant en diverse (semi-)overheden

Locatie en informatie Looptijd en budget

Breda, provincie Noord-Brabant, en Vlissingen,

provincie Zeeland

www.coebbe.nl

Opstart in 2013.

Investeringen: > € 10 mln, waarvan > € 6 mln door

initiatiefnemers en bedrijfsleven, en € 4 mln door Rijk.

Page 36: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

34 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

3.1.2 Zuidoost-Nederland

Food Tech Park Brainport

Doelstelling

Het Food Tech Park Brainport biedt een unieke omgeving waar MKB-ondernemingen veelbelovende en innovatieve

technologieën kunnen omzetten tot marktrijpe producten of verbeterde productieprocessen. Ze kunnen hier terecht

voor gerichte applicatieontwikkeling, testen en zelfs kleinschalige pilotproducties.

Thema’s

Het Food Tech Park Brainport richt zich op:

• procesautomatisering;

• measuring & sensoring;

• bereidingstechnologie;

• intelligente verpakkingen;

• MKB-dienstverlening rondom de marktintroductie

van nieuwe producten;

• praktijkgerichte opleidingen op het snijvlak van

Food & Technology.

Op biobased terrein zijn diverse pilotfaciliteiten beschikbaar, waaronder droogtechnologie, indampers, adsorptie en high

pressure processing.

Betrokkenen

Het Food Tech Park Brainport richt zich primair op MKB- en MKB+-bedrijven die voedingsmiddelen, grondstoffen en half-

fabrikaten produceren. Ook ontwikkelaars/producenten van food processing systems en processingtechnologie vinden

aansluiting.

Momenteel hebben zich gevestigd:

• Bodec, Chez Pascal, Pascal Processing

• Food & Fresh Lab, De Groene Campus

• Holland Food Camp

• Food Connection Point

• Triple E: Thermoregulatie- en

Mycorrhizalab

Locatie en informatie Looptijd en budget

Helmond, provincie Noord-Brabant

www.foodtechpark.nl

Fase 1 in 2013 gerealiseerd, in 2020 totaalpark gereed.

Investeringen: > € 20 mln.

Byproducts Business Lab & Open Innovation Site (Byblos)

Doelstelling

Byblos is een open innovatiecluster op het gebied van de valorisatie van (dierlijke) bijstromen. Het is dé ontmoetingsplek

en een gezamenlijk ‘business lab’ voor een grens-, regio-, keten- en industrie-overstijgend cluster.

Het cluster richt zich op innovatie en business development door samenwerking in projecten en het delen van kennis en

faciliteiten. Byblos zal beschikken over laboratoria, proeffabrieken, onderwijsfaciliteiten en demonstratieruimten.

Thema’s

Belangrijkste biobased thema’s:

• Optimale verwaarding van dierlijke (bij)stromen.

• Biodiscovery en food, feed, pharma design.

• Ontwikkeling van innovatieve procestechnologieën, process design en pilots.

Betrokkenen

Initiatiefnemer is Teeuwissen, internationale speler in de verwaarding van dierlijke bijstromen. Daarnaast:

• Hickmann, slachterijprocestechnologie;

• HAS Hogeschool, (HBO) opleidings- en kenniscentrum in de agrofoodsector;

• FI&S, ontwikkelaar en producent van “high quality functional blends” voor de voedselindustrie.

Verder zijn betrokken de provincies Noord-Brabant en Gelderland, gemeente Cuijk, BOM, Oost NV, AgriFood Capital,

Health Valley en Food Valley.

Locatie en informatie Looptijd en budget

Gemeente Cuijk, provincie Noord-Brabant

www.teeuwissen.nl

Opstart in 2012.

Investeringen: onbekend.

Page 37: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

35Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Biobased Oost-Brabant “Agrofood meets Technology”

Doelstelling

Kennisinstellingen, bedrijfsleven en overheid vinden elkaar in “Agrofood meets Technology”, gericht op het maximaal

verwaarden van de grondstoffen en energie uit agro-, food- en veeteeltreststromen. Door kennis, kunde, netwerken

en technologische innovaties (malen/breken, scheiding, (de)polymerisatie, vergisting, vergassing) te benutten, kunnen

bedrijven op een effectieve en schone manier uit co- en reststromen waardevolle stoffen winnen en vermarkten.

Thema’s

Kernthema’s:

• Functionele eiwitten

• Bioactieve stoffen

• Nutriënten en mineralen

Diverse projecten lopen op het gebied van onder

meer algen, mestverwaarding, insecten, verwaarding

plantaardige reststromen, pyrolyse, kroost en

enzymtechnologie.

Betrokkenen

Partners in het initiatief:

• SRE

• BOM

• Agrifood Capital

• Brainport Development

• ZLTO

• Avans Hogeschool

• TU/e Innovatienetwerk.

Directe doelgroep zijn ondernemers in de agrofood en machinebouw.

Voorbeelden van clusters van bedrijven:

• Initiatief Eindeloos op Food Tech Park Brainport’;

• Insect Centre / Insect Technology Campus;

• Teeuwissen, Marel: verwaarding dierlijke eiwitten.

Locatie en informatie Looptijd en budget

Zuidoost- en Noordoost-Brabant

www.sre.nl/projecten/energietransitie-in-de-

brainportregio/biobased-en-bioenergy/biobased-economy

Opstart in 2013.

Investeringen: onbekend.

Biotech Systems Platform (BSP)

Doelstelling

BSP is een kraamkamer, aanjager en vormgever voor versnelde clustervorming rondom bedrijven actief op de cross-over

van high-tech en bio-lifetech sectoren (biotech, lifetech, agrotech en high-tech systems). BSP faciliteert de ontwikkeling

van nieuwe business onder meer via clustervorming ten behoeve van nieuwe innovatiekansen, producten en diensten.

Thema’s

BSP richt zich op de thema’s:

• Gezondheid

• Voedsel

• Energievoorziening

• Milieu en water

Biobased is een dwarsdoorsnijdend onderwerp binnen deze aandachtsgebieden.

Betrokkenen

Initiatiefnemers:

• Chematronics

• Mikrocentrum

• Brainport Development

Circa 70 MKB-bedrijven zijn lid van het BSP-

platform, waaronder start-ups, toeleveranciers,

machine(componenten)bouwers en engineeringbedrijven.

Enkele voorbeelden:

• Plantlab • Promatec Food Ventures

• Ingenia Engineering • Yparex

Locatie en informatie Looptijd en budget

Eindhoven, provincie Noord-Brabant

www.bsp-platform.nl

Opstart in 2008.

Investeringen: > € 5 mln, waarvan > € 3 mln door

initiatiefnemers en circa € 2 mln door Rijk.

Page 38: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

36 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Chemelot Institute for Science & Technology (InSciTe)

Doelstelling

InSciTe richt zich op de opschaling van verwerkingsmethoden voor ‘biobased building blocks’. Er wordt onder meer een

opschalingspilotplant gerealiseerd voor chemische conversie met katalysatoren. Ook worden biomedische materialen

ontwikkeld (waaronder verfijnde protheses): cardiovasculair, orthopedisch en oogheelkundig.

Thema’s

Het R&D-programma richt zich op de vervaardiging van ‘drop-ins’ en nieuwe biobased building blocks:

• Conversie van hemicellulose naar furfural en chemische conversie van furfural.

• Conversie van cellulose naar HMF (hydroxymethyl-furfural) en multistep-conversie van HMF.

• Multistep-conversie van lignine.

Centraal staan thermochemische, katalytisch-chemische en biochemische processing (excl. fermentatie).

Betrokkenen

Initiatiefnemers:

• DSM

• Chemelot

• Universiteit Maastricht / MUMC+

• TU Eindhoven

Locatie en informatie Looptijd en budget

Sittard-Geleen, provincie Limburg

www.chemelot-inscite.com

Opstart in 2013.

Investeringen: > € 90 mln, waarvan 1/3 door

initiatiefnemers, 1/3 provincie en 1/3 beoogd Rijk en EU.

Chemelot Innovation & Learning Labs (CHILL)

Doelstelling

CHILL richt zich op de moderne chemie ten behoeve van slimme materialen, verbeterde technieken en duurzame

ontwikkelingen. CHILL helpt ondernemers bij het ontwikkelen van hun ideeën met de inzet van specialisten, studenten

en state-of-the-art faciliteiten en in samenwerking met bedrijven op de Chemelot Campus. CHILL beschikt over een

materiaallab, een organisch-chemisch lab (met microreactortechnologie) en een moleculair-genetisch lab.

Thema’s

Thema’s zijn vraaggestuurd en lopen uiteen van laboratoriumanalyse tot wetenschappelijk onderzoek:

• Functionele verbindingen

• Slimme (bouw)materialen

• Biobased materialen

• Energie-oplossingen

• Flowchemie

• Moleculaire diagnostiek

Betrokkenen

CHILL is een samenwerking tussen:

• Arcus College

• Leeuwenborgh Opleidingen

• Zuyd Hogeschool

• Universiteit Maastricht

• DSM

• SABIC

CHILL is een landelijk Center of Expertise (HBO) en een Centrum voor Innovatief Vakmanschap (MBO) op het gebied van

de chemie.

Locatie en informatie

Geleen, provincie Limburg

www.chillabs.com

Page 39: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

37Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Aachen-Maastricht Institute for Biobased Materials (AMIBM)

Doelstelling

Het AMIBM richt zich op het ontwikkelen van biobased materialen en procestechnologieën die de transitie naar

biobased faciliteren. AMIBM-competenties liggen op het gebied van (moleculaire) biologie, chemische processing

en moleculaire upgrading, materiaalengineering en opschalingstechnieken. Mogelijke markten zijn onder meer de

automotive, medische applicaties en textiel. AMIBM zal beschikken over diverse laboratoriumfaciliteiten.

Thema’s

Innovatieve polymeren en medische producten:

• biobased rubber en latex polymeren;

• nieuwe biobased starches;

• biobased additieven;

• biobased nanocellulosematerialen;

• biobased high-value small-molecule building blocks;

• polymeer engineering;

• biobased materialen voor medische toepassingen.

Betrokkenen

Initiatiefnemers:

• Universiteit Maastricht

• Universiteit Aachen

Betrokken partijen:

• Diverse bedrijven op Chemelot: DSM, Lanxess, Bayer,

Applied Medical Engineering (AME);

• Fraunhofer, Institut für Textiltechnik (ITA);

• Academisch Ziekenhuis Maastricht.

Locatie en informatie Looptijd en budget

Maastricht, provincie Limburg

Aachen, Nordrhein-Westfalen

www.amibm.org

€ 40 mln voor de periode 2013-2018, waarvan € 10 mln

vanuit de provincie Limburg.

BioTransitieHuis / Greenport Venlo Innovation Centre

Doelstelling

Binnen Greenport Venlo Innovation Centre (GVIC) zijn de activiteiten rond het thema biobased samengebracht in het

BioTransitieHuis. De regio Greenport Venlo omvat het tweede land- en tuinbouwgebied van Nederland met uitstekende

logistieke voorzieningen.

De aanpak van het BioTransitieHuis omvat het faciliteren van netwerkvorming en ketensamenwerking, het opzetten van

clusters, valorisatie- en pilotprojecten, en kenniscreatie.

Thema’s

• Agro- en foodreststromen, waaronder

tomatencascadering;

• Kleinschalige bioraffinage;

• Hernieuwbare biobased substraten;

• Biobased machinebouw;

• Innovatief platteland: tuinbouw, open teelt en

dierveehouderij;

• Materialen en biopolymeren.

Betrokkenen

Initiatiefnemer is GVIC.

Er wordt nauw samengewerkt met:

• Greenport Venlo;

• een breed scala aan MKB-bedrijven (agro, food,

tuinbouw, machinebouw);

• Provincie Limburg;

• Chemelot;

• Universiteit Maastricht.

Locatie en informatie Looptijd en budget

Venlo, provincie Limburg

www.innovatiecentrumvenlo.nl

Opstart in 2010.

Investeringen: onbekend.

Page 40: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

38 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

3.2 MKB-succesverhalen

Er zijn slechts weinig succesvolle biobased businesscases te benoemen. De biobased markt is

immers nog pril en moet opboksen tegen de gevestigde belangen. Enkele mooie voorbeelden van

biobased MKB successen zijn er wel, zoals Isobionics, Bodec, Eco-Point en Van de Bilt zaden & vlas.

Isobionics

Activiteit

Isobionics richt zijn activiteiten op de natuurlijke grondstoffen voor de smaak- en geurindustrie. Deze worden bereid

met een innovatief, geoctrooieerd fermentatieproces. Deze technologie is duurzaam en zeer milieuvriendelijk en

maakt gebruik van hernieuwbare grondstoffen. Dit resulteert in een hoge kwaliteit natuurlijke eindproducten voor de

voedingsmiddelen-, dranken-, smaak- en geurmarkt.

De biobased producten hebben een hoge zuiverheid en hun productie is oogstonafhankelijk, waardoor er sprake is van

een constante beschikbaarheid en een stabiele prijsstelling.

Wetenswaardigheden

Isobionics Natural Ingredients is in 2008 opgericht, wordt aangedreven door DSM en heeft toegang tot DSM’s

competenties. Isobionics werkt veel samen met externe partners, waaronder Plant Research International (PRI). In 2008

heeft Isobionics de nationale BioBusiness Award gewonnen. Er werken circa 25 mensen (2013).

Isobionics beschikt over toonaangevende IP en technologie op het terrein van strain construction, metabolic pathway

engineering, fermentatie, (bio)katalyse, organische chemie, procestechnologie, biochemische engineering en

downstream processing & schaalvergroting.

Grondstoffen Informatie

• Sinaasappelen

• Citrusvruchten, grapefruit

• Gemberwortels

• Diverse plantaardige gewassen en kruiden

Isobionics

Urmonderbaan 22

6167 RD Geleen

www.isobionics.com

Bodec

Activiteit

Bodec ontwikkelt en optimaliseert productieprocessen en vertaalt nieuwe, innovatieve technologie door naar

de praktijk van het bedrijfsleven. De focus van Bodec ligt op isoleren, scheiden, concentreren en drogen in de

voedingsmiddelenindustrie. Bioraffinage is daarbij een belangrijke technologiepoot.

Bodec realiseert projecten die zich uitstrekken van conceptontwikkeling, testen en engineering tot aan de complete

invulling en optimalisatie van het proces. Dit betreft valorisatieprojecten en nieuwe productieprocessen.

Wetenswaardigheden

Op het FoodTechPark Brainport in Helmond heeft Bodec de beschikking over een laboratorium en pilotplant, waarin

optimale processen worden ontwikkeld voor klanten. Diverse technologieën kunnen naast elkaar worden vergeleken

(onder meer diverse droogtechnologieën, vortex, indampers, adsorptie).

Na labtesten kan er worden opgeschaald naar proefproductie, waardoor klanten investeringen in eigen productielijnen

kunnen uitstellen totdat alles optimaal getest en bewezen is (tolling facilities).

Bodec werkt wereldwijd nauw samen met meer dan 20 universiteiten en kennisinstellingen. Het bedrijf is opgericht in

1994 en heeft 18 medewerkers (2013).

Grondstoffen Informatie

• Valorisatie agrofood(rest)stromen (bijv. suikerbiet);

• Procesoptimalisatie en procesontwikkeling (bijv. granen,

pinda’s, eiwitten, probiotica);

• Equipment (drogen, coaten, etc.).

Bodec

Scheepsboulevard 3

5705 KZ Helmond

www.bodec.eu

Page 41: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

39Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Eco-Point

Activiteit

Eco-Point is een innovatieve groep van bedrijven die zich bezighouden met ontwikkeling, productie en marketing van

onderhouds- en reinigingsmiddelen.Het unieke is dat de grondstoffen bestaan uit ecologisch verantwoorde alternatieven

voor traditionele, milieubelastende middelen.

Eco-Point produceert een breed scala aan producten, waaronder reinigings-, afbijt-, oplos-, en oppervlaktebehandelings-

middelen. Het richt zich daarbij op de voedingsmiddelenindustrie, grafische sector, metaal, chemie, automotive, bouw

en de diensten- en non-profitsector.

Wetenswaardigheden

Eco-Point bestaat al meer dan 20 jaar en is dus begonnen voordat biobased producten veel bekendheid hadden.

Het is een mooi voorbeeld van een bedrijf dat plantaardige grondstoffen gebruikt voor zijn producten. Voorbeelden

zijn oppervlakte-actieve stoffen op basis van suikers uit suikerbieten/rietsuiker, ontvetters uit de schil van vruchten en

vetzuren uit raapzaad voor de productie van reinigingsmiddelen en smeermiddelen.

Grondstoffen Informatie

• Oliën uit citrusvruchten;

• Plantaardige vetzuren uit bijv. raapzaad;

• Kokosolie;

• Mais, suikerbieten, etc.

Eco-Point

Canadaweg 28

4661 PZ Halsteren

www.eco-point.com

Van de Bilt zaden en vlas

Activiteit

Van de Bilt zaden en vlas teelt en verwerkt vlas tot halffabrikaten als lange vlasvezels en korte vezels en eindproducten

als lijnzaad en lemen. Het bedrijf heeft een eigen veredelingsafdeling en is een mondiale speler voor uitgangsmateriaal

van zowel vezelvlas (Marylin, Suzanne, Sofie, Chantal en de nieuwe rassen) als olievlas (Bilton, Biltstar, Brighton).

Het is een van de weinige vlasbedrijven die beschikt over een totaal geïntegreerde productieketen van veredeling tot en

met verwerking en handel van (lange) vezels en zaden. Het bedrijf herbergt daardoor veel kennis van de verschillende

facetten van de vlasindustrie.

Wetenswaardigheden

Van de Bilt zaden en vlas is opgericht in 1897 als zaaizaadbedrijf voor de vlasteelt. Dit familiebedrijf is inmiddels

uitgegroeid tot een begrip in de West-Europese zaaizaad- en vlasindustrie en ver daarbuiten.

Vlas kent traditioneel twee markten, namelijk textiel zoals linnen, en industriële toepassingen. Linnen mag zich

verheugen in een toenemende belangstelling door spanningen op de grondstoffenmarkten. Datzelfde geldt voor vezels

als vervanging van petrochemische vezels in de bouw en in composieten.

Grondstoffen Informatie

• Lijnzaad

• Lange & korte vlasvezels

• Lemen

Van de Bilt zaden en vlas

Langeweg 26

4541 PC Sluiskil

www.vandebiltzadenvlas.com

Page 42: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

InnovatieZuid-SurveyBiobasedEconomy40

Positionering van de regio’s4

Page 43: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

41Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

4.1 Regionale biobased thema’s

De biobased activiteiten en initiatieven in Zuid Nederland zijn bijzonder breed. Ze lopen uiteen

van de teelt van nieuwe gewassen en de primaire verwaarding van reststromen, tot technologie-

en kennisintensieve initiatieven, zoals het isoleren van geur- en smaakstoffen (Isobionics) en

kleurstoffen (Rubia), tot het op de markt brengen van bijvoorbeeld gebruiksklare producten zoals

reinigings- en smeermiddelen door Eco-Point. Daarnaast zijn er grote initiatieven op het gebied

van onderzoek en ontwikkeling om tot nieuwe gewassen voor de biobased economy te komen.

Voorts worden er nieuwe extractie-, conversie- en scheidingstechnieken ontwikkeld, waarmee

bestaande en nieuwe chemicaliën aan de biobased grondstofstromen kunnen worden onttrokken.

Al deze activiteiten vinden, zoals in het voorgaande hoofdstuk is gebleken, plaats in heel Zuid-

Nederland. Toch zijn er wel enkele duidelijke accenten zichtbaar. Zo springt Zeeland er onder

meer expliciet uit vanwege de aquacultuur, Limburg vanwege de high-value inhoudsstoffen en

Noord-Brabant met activiteiten op het snijvlak van biobased en voeding en chemie. Figuur 8 zet

de accenten per regio op een rij. NB: dit is geen wet van Meden en Perzen.

• Chemie• Materialen• High-value

inhoudsstoffen

Limburg• Voeding

• Dierlijke stromen• Diervoeding

Oost-Brabant• Chemie

• Materialen• Voeding

West-Brabant

• Agroreststromen• Apparaten- en machinebouw

• Plantveredeling• Energie

Zuid-Nederland

• Chemie• Groene grondstoffen

• Aquacultuur

Zeeland

Figuur 8 - Regionale biobased thema’s.

Er zijn ook biobased activiteiten die in heel Zuid-Nederland plaatsvinden, zoals het opwekken van

energie, meestal door vergisting, en de ontwikkeling van onder meer bioraffinageconcepten in de

apparaten- en machinebouw. Duidelijk is ook dat er op het gebied van de chemie mogelijkheden

liggen voor brede samenwerkingsverbanden. Het lijkt goed om synergieën te zoeken, waarbij de

diverse regionale activiteiten elkaar kunnen versterken. Onderlinge concurrentie daarentegen is

ook niet verkeerd. Ook daaruit kan zich een economische voorsprong ontspinnen.

Page 44: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

42 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

4.2 Sterktes, zwaktes, kansen en bedreigingen

Op basis van de gevoerde gesprekken en het beschikbare materiaal zijn de sterktes, zwaktes,

kansen en bedreigingen (SWOT-analyse) voor heel Zuid-Nederland in kaart gebracht alsook voor

de verschillende regio’s. Een belangrijke constatering is dat alle noodzakelijke facetten om een

biobased economy te ontwikkelen in Zuid-Nederland aanwezig zijn. Dit omvat landbouw voor

de grondstoffen, bedrijven in de voedingsmiddelenindustrie, chemie, logistiek, apparaten- en

machinebouw, productontwikkeling, etc., alsook de nodige onderwijs- en kennisinstellingen (in

Zeeland wordt er samengewerkt met onder meer Wageningen UR en de universiteit van Gent).

Ook de noodzakelijke toevoer van grote hoeveelheden grondstoffen bij een succesvolle transitie

naar een biobased economy kan goed worden opgevangen door de uitstekende infrastructuur en

de aanwezige diepzeehavens.

Daarnaast hebben de regionale overheden de biobased economy als een speerpunt in het

provinciale beleid. Tot slot zijn er verschillende instrumenten beschikbaar om de biobased

ontwikkelingen te stimuleren, zoals de ondersteuning door de ontwikkelingsmaatschappijen

en Kamer van Koophandel en de verschillende subsidie- en stimuleringsmaatregelen op

provinciaal niveau.

Zwakke punten zijn de versnippering van de initiatieven en de nog ontoereikende samenwerking

tussen de regio’s en tussen sectoren. In Oost-Brabant en Limburg ontbreekt het nog aan een

duidelijke en overkoepelende biobased strategie, waardoor de regie beperkt is. Daarnaast worden

initiatieven vaak vanuit de techniek gedreven (push), zonder dat de omvang of de exacte eisen

van de markt helder zijn. Dit brengt voor de ondernemer grote risico’s met zich mee. Vanwege de

economische crisis zijn investeringsmiddelen beperkt, wat het voor veel initiatieven moeilijk

maakt om een opschalingsstap te zetten. Voorts zijn de individuele regio’s relatief klein. Vandaar

dat samenwerking niet alleen kansen biedt, maar voor succes ook noodzakelijk is.

Belangrijke bedreigingen zijn een langdurig lage energieprijs dankzij de winning van schaliegas en

de krappe beschikbaarheid van financiële middelen voor onder meer grootschalige prototypes en

demonstraties. In de EU worden nog geen noemenswaardige hoeveelheden schaliegas

gewonnen; de winning van schaliegas in Amerika echter zet de energieprijzen niet alleen daar

maar ook elders ter wereld onder druk. Lage energieprijzen in de VS maken het met name voor

grote bedrijven minder aantrekkelijk om in Europa te investeren.

Tabel 5 vat de SWOT-analyse voor Zuid-Nederland samen. De twee daaropvolgende figuren

verschaffen meer diepgang over de sterktes en zwaktes van de afzonderlijke regio’s Zeeland,

West-Brabant, Oost-Brabant en Limburg.

Page 45: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

43Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Tabel 5 - Biobased SWOT-analyse voor Zuid-Nederland.

Sterktes Kansen

• Brede aanwezigheid in de sectoren agro, aqua, tuinbouw,

chemie, food, logistiek en life sciences.

• Actief bedrijfsleven in gehele biobased piramide.

• Unieke biobased faciliteiten in geheel Zuid-Nederland.

• Eigen havens en nabijheid (Rotterdam, Antwerpen).

• Actieve kennis- en onderwijsinstellingen (CoE BBE Avans/

HZ UAS, UM, Zuyd, TU/e, WUR-Imares, TNO).

• Stimulerend regionaal overheidsbeleid.

• Regionale diversiteiten aan biomassastromen.

• Toenemende behoeften/eisen vanuit afnemers.

• Duurzaamheid als driver voor biobased innovaties.

• Integrale benadering biobased/crossovers.

• Biobased kansen onder meer op materials, chemie,

reststromen en farma.

• Prioriteitsstelling biobased door Rijk (topsectoren,

Green Deal) en Europa (onder meer BRIDGE, SPIRE).

• Samenwerking over de grens (onder meer Zuid-Holland,

Noordrijn-Westfalen, Vlaanderen).

Zwaktes Bedreigingen

• Te weinig cross-sectorale samenwerking.

• Tekort aan specifieke investeringsmiddelen voor

innovatie in hoogwaardige biobased toepassingen.

• Versnippering van initiatieven, te weinig regie.

• Kostprijs biobased producten nog onvoldoende

concurrerend.

• Te kleine projecten met lange opstartperiodes.

• Te weinig businessgedreven initiatieven / te veel

technology push.

• Onvoldoende (inter)nationale zichtbaarheid van kritische

massa bedrijven en kennisinstellingen.

• Belemmerende (afval) wet- en regelgeving.

• Certificerings- en aansprakelijkheidsvraagstukken.

• Lage (markt)acceptatie nieuwe eigenschappen en

toepassingen van biobased innovaties/producten.

• Concurrentie op (inter)nationaal niveau.

• Ontwikkeling energieprijs als gevolg van schaliegas.

• Te veel versnipperde financiële instrumenten met

regioverschillen.

• Te weinig geld voor opschaling (onder meer subsidie,

venture capital).

Tabel 6 - Specifieke sterktes en zwaktes per regio.

Zeeland West-Brabant

Sterktes

• Aanwezigheid van grote chemische industrie, brede

agrosector en aquacultuursector met veel mogelijkheden

en brede ervaring.

• Beschikbare havens (Sloe, Kanaalzone) onder meer voor

de import van biomassa.

• Bedrijven met toegang tot internationale markten.

• Heldere Triple Helix agenda Biobased Delta.

• Biobased is speerpunt van de provinciale overheid.

• Grote diversiteit aan biomassastromen.

• Unieke biobased faciliteiten als Bio Base Europe,

Rusthoeve, Sloe, Biopark Terneuzen en Centre of

Expertise Biobased Economy (Avans en HZ UAS).

• Aanwezigheid van grote industrieën (food, agro en

chemie) die interesse hebben in de biobased economy.

• Goede logistieke positie tussen de havens van

Rotterdam, Antwerpen en Vlissingen.

• Heldere Triple Helix agenda Biobased Delta.

• Biobased is speerpunt van de provinciale overheid.

• Bedrijven met toegang tot internationale markten.

• Unieke biobased faciliteiten als Green Chemistry

Campus, Nieuw Prinsenland, CFTC, Centre of Expertise

Biobased Economy (Avans en HZ UAS) en CIV Biobased.

Zwaktes

• Beperkte aanwezigheid van universiteiten en onderzoeksinstellingen.

• Beperkte financiële armslag voor biobased ambities in de ‘valley of death’.

• Veelal te kleine initiatieven met weinig onderlinge samenhang.

Page 46: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

44 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Oost-Brabant Limburg

Sterktes

• Actief MKB-bedrijfsleven in de sectoren food, agro,

apparaten- en machinebouw en dierlijke reststromen,

én aanwezigheid grote spelers.

• Partijen staan dicht bij elkaar, zijn praktisch ingesteld en

hebben marktgerichte focus.

• Actieve kennisinstellingen (TU/e, DPI, TNO).

• Unieke biobased faciliteiten als Food Tech Park Brainport,

AgriFood Capital, Biotech Systems Platform, Veghel Food

Processing en Byblos.

• Actief bedrijfsleven boven in de biobased piramide.

• Aanwezigheid in de sectoren agro, chemie, food, papier

en karton, logistiek en life sciences.

• Actieve kennisinstellingen (UM, Zuyd, RWTH).

• Breed inzetbaar provinciaal instrumentarium.

• Regionale diversiteit aan biomassastromen.

• Brede kennis over biobased materials en chemie.

• Unieke biobased faciliteiten als CHILL, Chemelot InSciTe,

AMIBM en Greenport Venlo.

Zwaktes

• Onvoldoende zichtbaarheid van biobased activiteiten.

• Nog geen duidelijke overkoepelende biobased agenda, versnippering van initiatieven, te weinig regie.

• Tekort aan specifieke investeringsmiddelen voor innovatie in hoogwaardige biobased toepassingen.

• Geen zeehaven, wel waterwegen.

• Kleine kritische massa aan biomassastromen (mest uitgezonderd).

Page 47: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

45Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 48: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

46 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy46

Voorbeelden potentiële samenwerking

5

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 49: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Er zijn vele opties tot samenwerking over de provinciegrenzen heen. Van groot belang is telkens dat

er sprake moet zijn van een concrete marktvraag en dat er voldoende kritische massa aanwezig is

om een ketenaanpak op te zetten.

In dit hoofdstuk worden voorbeelden geschetst van biobased thema’s waarop samenwerking zou

kunnen worden opgezocht. Het betreft:

valorisatie agrofoodreststromen;

biobased OEM’ers (Original Equipment Manufacturers);

plant als fabriek;

bioaromaten;

biobased bouwmaterialen;

biomedische toepassingen;

vergisting.

Let op: het gaat expliciet om voorbeelden van potentiële samenwerking. Ook de diverse genoemde

stakeholders zijn voorbeelden van organisaties die binnen de betreffende biobased thema’s een rol

spelen of zouden kunnen spelen. Er zijn zeker nog andere relevante biobased thema’s en

stakeholders te benoemen. Ten slotte: verticale samenwerking in de keten komt veelal

gemakkelijker van de grond dan horizontale samenwerking (waarbij concurrentiegevoeligheden

kunnen optreden).

5.1 Valorisatie agrofoodreststromen

Overkoepelend thema Voorbeelden van betrokkenen

Slimme verwaarding/cascadering van agrofoodrest-

stromen op basis van marktvraagarticulatie, waaronder:

• suikerbieten

• komkommer

• tomaten

• maïs

• paprika

• uien

• aardappelen

Zeeland:

• Biopark Terneuzen

• Van der Lans, Zuver, Lamb Weston

Brabant:

• Green Chemistry Campus, Agro & Food Cluster Nieuw

Prinsenland, Suiker Unie

• Eindeloos, Huijbregts, Van Rijsingen, Rijko

• Food Tech Park Brainport, Bodec

Limburg:

• Biotransitiehuis (Greenport Venlo Innovation Centre)

• Laarakker, Attero

• Tasty Tom, CSV COVAS

Overig:

• WUR-FBR (Food & Biobased Research)

• Glastuinbouw Zuid-Holland

• Retail: Jumbo, Sligro

Samenwerkingsvormen?

• Kennisuitwisseling

• Ketensamenwerking

• Marktverkenning

• Pilotprojecten

Zuid-Nederland heeft een rijke historie in de teelt van een breed scala aan gewassen in land-

en tuinbouw. Denk aan suikerbieten, komkommers, tomaten, maïs, paprika, uien en aardappelen.

Er vindt momenteel in alle drie de provincies veel onderzoek plaats naar de verwaarding van

reststromen van deze gewassen; deze reststromen komen vrij tijdens de oogst of in het

productieproces. De zoektocht naar continue verbetering in de volledige verwaarding van de

suikerbietplant door Suiker Unie (Cosun) is een mooi voorbeeld.

47

Page 50: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Kritische elementen voor verwaardingsroutes zijn marktvraagarticulatie, een efficiënte logistiek,

een ondernemersgedreven aanpak en effectieve raffinageconcepten. De onderlinge uitwisseling

van kennis hierover lijkt beperkt te zijn binnen Zuid-Nederland. Onderlinge kennisuitwisseling,

ketensamenwerking, marktverkenningen en pilotprojecten kunnen wellicht helpen om sneller tot

een succesvolle cascadering van agrofoodreststromen op basis van marktvraagarticulatie te

komen. Een eerste goede stap is het maken van een selectie van agrofoodreststromen die met

veel potentie kunnen worden gevaloriseerd.

5.2 Biobased OEM’ers

Overkoepelend thema Voorbeelden van betrokkenen

Doorontwikkelen en vermarkten biobased processing &

machinebouw:

• Transitie naar robuuste Original Equipment

Manufacturers (biobased OEM’ers).

• Regionale proeftuin & faciliteiten.

• Internationaal exportproduct.

Zeeland:

• Bio Base Europe

• AWWS, DSD

Brabant:

• Green Chemistry Campus

• Food Tech Park Brainport

• Cosun Food & Technology Centre

• Bodec, TOP, Vencomatic, Houbraken

Limburg:

• Chemelot InSciTe

• Dinissen, Kusters, Botany

Overig:

• Bioprocess Pilot Facility (Delft)

• WUR-FBR (Food & Biobased Research)

• VLM (Vereniging van Leveranciers van

Milieutechnologie), FME

Samenwerkingsvormen?

• Clustergerichte ketenaanpak samen met primaire sector,

gezamenlijke probleemanalyses.

• Kennisuitwisseling.

• Gezamenlijk aanbod faciliteiten, opzet marktplaats.

• Gezamenlijke internationalisering/export.

Zuid-Nederland kent een breed scala aan apparaten- en machinebouwers die een niche zien in

de biobased economy naast hun huidige activiteiten of die zich specifiek focussen op biobased

technieken. Bij machinebouw gaat het om het (selectief) oogsten en de eerste verwerkings-

stappen voor biomassa. Apparatenbouw betreft met name de raffinage. Er is een grote diversiteit

aan procestechnieken; denk aan elektrolyse, comprimeren, injecteren, chemisch scheiden, fysisch

scheiden, pyrolyse, torrefactie, vergisten, extruderen en granuleren, mengen, verwarmen, drogen

en koelen. Veelal gaat het om MKB-bedrijven met een basis in de metaal, chemie of

engineeringsector.

Uit het brede scala aan apparaten- en machinebouwers kunnen Biobased Original Equipment

Manufacturers (OEM’ers) voortkomen die de Zuid-Nederlandse maakindustrie een boost geven.

Deze OEM’ers zouden afzonderlijk én gezamenlijk een uitstekende positie kunnen verkrijgen als

internationaal exportproduct. Daarnaast bieden veel bedrijven laboratorium- en pilotomgevingen

voor biobased testen. Een helder overzicht van dit aanbod zou kunnen helpen om biobased

ontwikkelingen in Zuid-Nederland te versnellen.

Nieuwe activiteiten rondom biobased OEM’ers moeten echter altijd in een marktgerichte context

worden geplaatst, ofwel in samenwerking met de primaire sector en de biobased eindmarkten.

48

Page 51: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

5.3 Plant als fabriek

Overkoepelend thema Voorbeelden van betrokkenen

Beproeving en demonstratie van nieuwe teelten ten

behoeve van nieuwe biobased toepassingen. Voorbeelden

van teelt:

• Russische paardenbloem: bron van latex;

• Miscanthus: als constructiemateriaal;

• Stevia: calorieloze zoetstof;

• Hennep: vezels en voedingsstoffen uit de zaden;

• Yacon: alternatieve voedingsbron;

• Deder: alternatief oliehoudend gewas.

Zeeland:

• Agrarisch Innovatie en Kenniscentrum De Rusthoeve

• DLV Plant

• Cradle Crops

Brabant:

• Roba Advies

• Cosun/Suiker Unie

Limburg:

• Aachen Maastricht Institute for Biobased Materials

(AMIBM)

• Greenport Venlo Innovation Centre

Overig:

• ZLTO/agrosector (teelt, coproductie)

• WUR-PPO (Praktijkonderzoek Plant & Omgeving)

Samenwerkingsvormen?

• Kennisuitwisseling

• Ketensamenwerking

• Marktverkenning

• Pilotprojecten teeltoptimalisatie

Een van de grote pluspunten van een biobased economy is dat planten veel verbindingen

aanmaken die langs chemische weg alleen met hoge kosten en hoog energieverbruik zijn te

maken. Nu maakt elke plant niet alle verbindingen aan, maar er zijn wel planten die bepaalde

verbindingen in interessante hoeveelheden produceren; voor voorbeelden zie bovenstaande tabel.

In het Interreg-project “Innovatief gebruik van landbouwgewassen” is naar een aantal planten

gekeken.5 Deze gewassen worden momenteel beperkt of nog niet in Nederland verbouwd. Het is

dus interessant om een aantal gewassen verder te onderzoeken en te kijken welke gewassen het

kansrijkst zijn in de biobased economy van Zuid-Nederland.

5.4 Bioaromaten

Overkoepelend thema Voorbeelden van betrokkenen

• De ontwikkeling van nieuwe technologie om

bioaromaten zoals BTX, fenolen en furanen uit biomassa

te produceren.

• Optimaliseren van gewassen voor de productie van

grondstoffen voor bioaromaten.

• Het opzetten van productieketens van

grondstoffenleveranciers, logistieke dienstverleners,

producenten en gebruikers van bioaromaten.

Brabant:

• Biorizon: shared research centre TNO, Vito en Green

Chemistry Campus

• SABIC

Limburg:

• Chemelot

• SABIC

• DSM

Overig:

• Bio Base Europe Pilot Plant (België)

• Universiteit Groningen

Samenwerkingsvormen?

• Kennisuitwisseling

• Ketensamenwerking

• Pilotproject

49

Page 52: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

50 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Met bioaromaten wordt vooral verwezen naar benzeen, tolueen en xyleen (afgekort als BTX),

furanen en fenolen. Dit is een beperkte groep basischemicaliën met een simpele structuur

waarvan wereldwijd per jaar enorme hoeveelheden worden geproduceerd en verbruikt. Planten

maken aromaten aan. Vooral lignine is rijk aan aromaten, zij het in complexe structuren. Gunstig

is dat aromaten vooral voorkomen in die delen van de plant die voor consumptie niet interessant

zijn. De productie van bioaromaten concurreert daardoor niet met de productie van voedsel.

Bioaromaten passen goed in Zuid-Nederland, omdat 20% van de huidige productiecapaciteit

(krakercapaciteit) van de EU staat in de regio Rotterdam, Antwerpen, Terneuzen, Gent. Een

verder voordeel van deze bioaromaten is dat ze als zogeheten ‘drop in’ moleculen kunnen

worden gebruikt. Ze zijn dus identiek aan de aromaten die uit aardolie worden gewonnen en

kunnen deze één-op-één vervangen zonder aanpassing van de productieprocessen die deze

aromaten verwerken.

Momenteel is de technologie voor de winning van bioaromaten nog onvoldoende ontwikkeld.

Er zijn meerdere initiatieven gaande om daarin verandering te brengen, onder meer op de Green

Chemistry Campus (GCC) in West-Brabant en op Chemelot in Limburg. Een gezamenlijke aanpak

ligt daarom voor de hand. Er zijn vanuit de GCC ook banden met Vito en de Bio Base Europe Pilot

Plant in België. Gezien het belang van deze basischemicaliën en de grote behoefte aan

grondstoffen voor de productie ervan is dit thema zeer geschikt voor een brede samenwerking,

ook met bedrijven uit Duitsland.

Voor een economische en duurzame productie van bioaromaten moet een keten van grond-

stoffenleveranciers, logistiek, productie en afnemers worden opgebouwd. In deze keten moeten

de schakels goed op elkaar zijn afgestemd en moet voldoende grondstof van constante kwaliteit

beschikbaar zijn. Ook hiervoor zijn er in Zuid-Nederland en daarbuiten volop mogelijkheden om

samenwerkingsverbanden te realiseren. Het thema Bioaromaten lijkt op de korte termijn weinig

aanknopingspunten voor het MKB te bieden.

5.5 Biobased bouwmaterialen

Overkoepelend thema Voorbeelden van betrokkenen

Toepassing van biobased materialen in de gebouwde

omgeving. Opzet van pilotprojecten en aanpak van

knelpunten:

• Kostprijsreductie en robuuste levensduur.

• Doorbreken van traditionele methodieken in de bouw.

• Betrekken van de consument.

• Toenemende concurrentie in teelten en afzetzekerheid

voor de akkerbouw.

Limburg:

• Hogeschool Zuyd

• Wijk van Morgen (Heerlen) met vele bedrijven,

onderwijsinstellingen en overheden

Zeeland:

• Van de Bilt zaden & vlas

• Woningcorporatie R&B Wonen

• FaktorPlus, Ro&Ad, Projectbureau Zeeland

Brabant:

• SABIC

• Isovlas Oisterwijk

Overige:

• WUR-FBR (Food & Biobased Research)

• Hempflax (Oude Pekela), NPSP

• Grow2Build, Rijkswaterstaat

Samenwerkingsvormen?

• Inventariseren gemeenschappelijke knelpunten en

marktkansen.

• Opzet ketenprojecten en pilotprojecten gebouwde

omgeving.

• Kennisuitwisseling.

Page 53: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

51Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Biobased bouwen van huizen en toepassingen in de openbare ruimte lijkt een markt met

perspectief. Voorbeelden van de toepassing van biobased materialen in de gebouwde omgeving

zijn hout, vlas, riet, hennep, bamboe en biobased verven (kleurstoffen). Het grootste probleem

op dit moment is dat er veel nieuwe materialen ontwikkeld zijn, maar dat er nog te weinig kennis

is over hun levensduur en houdbaarheid.

De bouwsector is terughoudend in het gebruik van materialen waarvan niet bekend is hoe lang

ze mee zullen gaan, omdat er dan nog geen garantietermijn kan worden afgegeven. Een ander

probleem is dat veel aannemers nog niet met biobased materialen werken, omdat ze er te weinig

van af weten, het duurder achten of huidige materialen gemakkelijker vinden. Meer en meer zien

onder meer architecten echter ook de kansen die biobased bouwen biedt. Geïnspireerd door de

optimale en efficiëntste vormen in de natuur, kunnen ze structuren en technieken vinden die

leiden tot materiaal- en energiebesparing bij het bouwen. Deze vorm van biobased bouwen

noemt men biomimetica.

In met name Zeeland en Limburg vinden enkele demonstratie- en pilotprojecten plaats rondom

biobased bouwen. Aandacht is er voor kostprijsreductie en het aantonen van een robuuste

levensduur. De pilots laten zien dat er alternatieven zijn voor de traditionele methodieken in de

bouw. Meer samenwerking rond het oplossen van gemeenschappelijke knelpunten en het grijpen

van marktkansen kan mogelijk tot een snellere doorbraak leiden in de bouw en bij de consument.

5.6 Biomedische toepassingen

Overkoepelend thema Voorbeelden van betrokkenen

Ontwikkeling van biobased materialen voor

medische toepassingen door samenwerking tussen

kennisinstellingen, universiteiten, bedrijfsleven en zorg:

• Ontwikkeling van biomedische materialen: onder meer

cardiovasculair, orthopedisch (bijvoorbeeld verfijnde

protheses) en oogheelkundig.

• Uitvoeren van klinische trials en certificeringstrajecten.

Brabant:

• Pivot Park Oss

• MSD

• BioConnection

• ChemConnection

Limburg:

• AMIBM

• Universiteit Maastricht

• Academisch Ziekenhuis Maastricht

• Chemelot

• DSM

Overig:

• Applied Medical Engineering

• RWTH Aachen

• Universiteit Aachen

Samenwerkingsvormen?

• Kennisuitwisseling

• Ketenprojecten

• Verkenning specifieke marktniches

• Inventarisatie grondstoffen

Ontwikkeling van biobased materialen voor medische toepassingen is gericht op het boven-

segment van de biobased piramide. Het betreft een moeilijk toegankelijke markt die een lange

adem vergt vanwege acceptatievoorwaarden en certificeringstrajecten.

Een belangrijk aandeel in de biomedische toepassingen betreft de biotechnologie. Hieronder

wordt verstaan het gebruik van micro-organismen en planten maar ook enzymen voor de

productie van gewenste stoffen. Rode biotechnologie betreft toepassingen in de medische sector

Page 54: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

52 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

voor mens en gezondheid. Ook de ontwikkeling van biomedische materialen voor onder meer

cardiovasculaire, oogheelkundige en orthopedische (bijvoorbeeld verfijnde protheses)

toepassingen is mogelijk.

Meer samenwerking tussen kennisinstellingen, universiteiten, bedrijfsleven en de zorg kan helpen

om specifieke marktniches te ontginnen en meer kennis te krijgen over de juiste biobased

grondstoffen voor biomedische toepassingen. Met name tussen Limburg en Brabant lijken hier

aanknopingspunten te liggen. Denk aan een crosslink tussen het Pivot Park Oss en AMIBM.

Relevante links met onder meer Leiden Bioscience Park kunnen ook meerwaarde bieden.

5.7 Vergisting

Overkoepelend thema Voorbeelden van betrokkenen

Procesoptimalisatie en digestaatverwerking:

• Grondstoffenvergisters;

• Operational excellence;

• Mestanalyses;

• Optimale verwaarding van nutriënten uit digestaat;

• Vervaardiging bio-LNG.

NB: Vergistingsinstallaties zijn sterk afhankelijk

van subsidies (onder meer Stimulering Duurzame

Energieproductie, SDE+).

Zeeland:

• Lijnco Green Energy, Indaver, Van Alphen, De Groene

Poort, Lamb Weston, e.a.

Brabant:

• Cosun/Suiker Unie

• BEWA

• Agro & Food Cluster Nieuw Prinsenland

• Ecoson, e.a.

Limburg:

• Attero, Energiepark Cuijk, e.a.

Overig:

• CoE BBE (Brabant en Zeeland)

• WUR-FBR (Food & Biobased Research)

• Stichting Groen Gas

• (Z)LTO

Samenwerkingsvormen?

• Kennisuitwisseling

• Marktverkenningen digestaat

• Marktontwikkeling bio-LNG

• Partijen uit Zeeland, Brabant en Limburg bij elkaar

zoeken die vergelijkbare stromen vergisten.

Bij vergisting worden organische reststromen anaerobisch afgebroken. Hierbij ontstaat onder

meer methaan, dat na zuivering als brandstof kan worden ingezet voor het opwekken van

elektriciteit. Bij vergaande zuivering kan het ook ter vervanging van aardgas dienen.

De organische stromen (substraten) zijn zeer divers van oorsprong en kunnen bestaan uit mest,

slibben, voedselafval, agrarisch afval, etc. Agentschap NL heeft een studie laten uitvoeren die

een duidelijk beeld geeft van de stand van zaken rond vergisters in Nederland.10 Hieruit komen

enkele belangrijke knelpunten naar voren:

Het toelaten van nieuwe stromen voor vergisters is een tijdrovend en kostbaar proces.

De subsidiebedragen zijn ontoereikend.

Er is gebrek aan kennis bij exploitanten.

De winstgevendheid van vergisters is beperkt en de inkomsten bestaan voor circa 60% uit

subsidies en voor de rest uit de verkoop van stroom. Daarmee zijn vergisters dus sterk afhankelijk

van toekomstige regelgeving. Er zijn meerdere provincie-overstijgende thema’s te benoemen

voor vergisters; een interessant thema zou zijn het faciliteren van de uitwisseling van kennis op

het gebied van substraten en bedrijfsvoering.

Page 55: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

53Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 56: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

54 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Biobased beleid en overheidsfinanciering

6

54 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 57: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

55Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

De biobased economy is ook in provinciaal, nationaal en Europees beleid een trending topic. Dit

hoofdstuk geeft een overzicht van de huidige beleidsinitiatieven in Zeeland, Brabant en Limburg en

legt een link met het nationaal topsectorenbeleid en enkele Europese biobased beleids-

voornemens. Daarnaast wordt ingegaan op financieringsmogelijkheden vanuit de overheden elk op

hun eigen schaalniveau. Het beleidsveld en de bijbehorende financieringsinstrumenten zijn volop in

beweging. Het gaat derhalve om een ruwe schets met een beperkte houdbaarheidsdatum.

6.1 Provinciaal beleid

Figuur 9 vat het regionale biobased beleid samen.

Economische Agenda Zeeland, businesscase

Biobased Economy

“Agrofood meets Technology”

(AgriFood Capital, BOM, SRE-Brainport)

Strategische Kader Economie en

Concurrentiekracht

Intentieverklaring Biobased

Economy Limburg

Kennis-As Limburg

LimburgBrabantZeeland

Economisch Programma Brabant 2020

Triple Helix Businessplan Biobased Delta ZW-Nederland,

“Agro meets Chemistry”(Zeeland / West-Brabant)

Figuur 9 - Regionaal biobased beleid in Zuid-Nederland.

Gezamenlijke biobased agenda Zuidwest-Nederland

Zeeland en West-Brabant hanteren een gezamenlijk biobased agenda, “Agro meets Chemistry”11.

Deze agenda is opgesteld door de triple helix uit deze regio: bedrijfsleven, kennis- en

onderwijsinstellingen, ontwikkelingsmaatschappijen en de provincies Zeeland en Brabant. De

agenda is voorjaar 2013 vertaald in het gezamenlijke businessplan Biobased Delta Zuidwest-

Nederland12 en legt de nadruk op de verbinding tussen agro, food en chemie.

De ambitie van de Biobased Delta is om in 2016 te behoren tot de Europese kopgroep op drie

kernthema’s in de biobased economy:

1. Groene grondstoffen:

a. algen & wieren;

b. agroreststromen;

c. inhoudsstoffen;

d. natuurlijke vezels.

55

Page 58: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

56 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

2. Groene bouwstenen – building blocks voor de chemische industrie:

a. bioaromaten voor performance materials, performance coatings en specialty chemicals;

b. groene bouwstenen: agrogebaseerde lignocellulose vezels.

3. Vergroenen van de procesindustrie en het sluiten van kringlopen:

a. koppeling van reststromen van bedrijven;

b. ontwikkeling van bio-energie en biobrandstoffen.

Bij de ontwikkeling van de drie kernthema’s volgt de Biobased Delta een integrale aanpak. Dat

betekent dat voor elk kernthema vijf ondersteunende pijlers in onderlinge samenhang tot

ontwikkeling worden gebracht:

1. Kennis en onderwijs

2. R&D en business development

3. Toplocaties

4. Financieringsinstrumenten

5. Branding, communicatie en acquisitie

De Biobased Delta wordt aangestuurd door een stuurgroep met vertegenwoordigers uit de triple

helix en met Willem Sederel, oud-directeur van SABIC te Bergen op Zoom, als trekker. Er zijn

uitbreidingen in voorbereiding voor een integrale biobased agenda samen met de provincie

Zuid-Holland en met Vlaanderen. De Biobased Delta valt onder de stichting Strategic Board

Zuidwest-Nederland (evenals de stuurgroep Logistiek en de stuurgroep Maintenance).

Provinciaal beleid Zeeland

De Economische Agenda van de provincie Zeeland13 beschrijft het regionaal economisch beleid:

richting geven aan een duurzame ontwikkeling van de economie die aansluit bij de sterktes van

de ligging van Zeeland (LAND IN ZEE!) en bijdraagt aan een duurzame samenleving. Deze

abstracte ambitie is vertaald in onder meer negen businesscases (naast een goed economisch

vestigingsklimaat en ondernemersondersteuning).

Een van de provinciale economische businesscases betreft Biobased Economy; deze wordt

gepositioneerd als onderdeel van het programma Biobased Delta. Zeeland concentreert zich

daarbij met name op de inhoudelijke lijnen ‘ontwikkeling en teelt van groene grondstoffen’ en

‘vergroening van de procesindustrie’. De provincie heeft een strategische samenwerking opgezet

met Wageningen Universiteit en Researchcentrum (WUR), maar ook met andere

kennisleveranciers kan worden samengewerkt. Het Uitvoeringsbureau Biobased Zeeland is

verantwoordelijk voor de uitvoering van alle activiteiten. Daarin hebben zitting NV Economische

Impuls Zeeland, Kamer van Koophandel, Zeeland Seaports, WUR, ZLTO en de provincie Zeeland.

Provinciaal beleid Noord-Brabant

De Biobased Economy is benoemd als een van de Brabantse topclusters in het Economisch

Programma Brabant 202014 en is vastgelegd als speerpunt in de Energieagenda15 van de provincie

Noord-Brabant. Binnen de economische agenda wordt gezocht naar nieuwe verbindingen tussen

economische clusters en maatschappelijke doelen. De Energieagenda – met de speerpunten

zonne-energie, biobased economy en elektrisch rijden / slimme netten – is gepositioneerd als een

van de nieuwe pijlers van de Brabantse economie. De marktpotentie wordt voor 2020 ingeschat

op € 1 miljard en de werkgelegenheid op 3.000 tot 5.000 banen. De provincie investeert in

kennisinfrastructuur en innovatieve bedrijvigheid, wil proeftuinen realiseren en aldus ook een

bijdrage leveren aan (inter)nationale klimaatdoelstellingen.

Page 59: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

57Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Voor West-Brabant wordt net als in Zeeland direct aangesloten op de gezamenlijke agenda van

de Biobased Delta. Voor Oost-Brabant werkt de triple helix aan de Biobased Oost Agenda,

“Agrofood meets Technology”16. Kernthema’s in de agenda van Oost-Brabant zijn functionele

eiwitten, bioactieve stoffen en nutriënten en mineralen. Ontwikkelingsmaatschappij REWIN

focust met name op de biobased agenda in West-Brabant, de BOM op die in Oost-Brabant.

Provinciaal beleid Limburg

De Limburgse ambities voor de biobased economy zijn vertaald in drie strategische beleidskaders:

Strategisch Kader Economie en Concurrentiekracht17:

Hiermee wil de provincie Limburg een versterkte uitbouw realiseren van de fundamenten die

gelegd zijn op onder meer Chemelot Campus, Maastricht Health Campus en Greenport Venlo.

Sleutelwoorden in de strategie zijn het versterken van de internationale concurrentiekracht en

een krachtig en toekomstbestendig verdienvermogen voor de provincie. De biobased economy

wordt niet als losstaande topsector benoemd, maar geldt als een cross-over thema tussen de

Limburgse topsectoren chemie & materials, life sciences, agrofood, logistiek en high-tech

systems. Er zijn ook verbindingen naar beleidsvelden energie (kadernota Energie en

Duurzaamheid), landbouw (“Limburgse Landbouw Loont”), water (waterketen), ruimtelijke

ordening (beleid en regelgeving) en vergunningen (vergunningverlening).

Intentieverklaring Biobased Economy Limburg18:

Op 26 juni 2012 hebben Chemelot Campus, Universiteit Maastricht, Greenport Venlo en de

provincie Limburg, met ondersteuning van LIOF, deze intentieverklaring ondertekend. Hierin

spreken de partijen af om de komende vijf jaar gezamenlijk Limburg als biobased regio tot

ontwikkeling te brengen. Er wordt daarbij ingezet op een zo hoog mogelijke verwaarding in de

biobased piramide, waarbij farma, life sciences, chemie en food een duidelijke positie innemen in

Limburg. In principe wordt geen apart beleid ingezet op energetische toepassingen van biomassa,

met uitzondering van de verwerking van mest.

Kennis-As Limburg19:

De ontwikkeling van de biobased economy kan een stuwende bijdrage leveren aan de

totstandkoming van de zogeheten Kennis-As Limburg, waarin de drie kristallisatiepunten van de

Limburgse topsectoren samenkomen: Chemelot Campus, Maastricht Health Campus en Greenport

Venlo. Kennis-As Limburg is een ambitieus tienjarig strategisch programma van de kennispartners

UM, MUMC+ en Zuyd Hogeschool. Het richt zich op economische en maatschappelijke

structuurversterking in Limburg, voortkomend uit de kracht van gezamenlijke kennisontwikkeling,

in samenwerking met grote en kleine bedrijven in Limburg en met de provincie. De Kennis-As

Limburg verbindt de subregio’s Greenport Venlo in Noord-Limburg, Keyport in Midden-Limburg en

LED in Zuid-Limburg. Binnen Keyport zijn onder meer het cluster papier/karton/verpakkingen, de

bouwsector en meubelbouw sterk vertegenwoordigd.

6.2 Provinciale financieringsinstrumenten

Elke provincie in Zuid-Nederland beschikt over specifieke biobased financierings- en

ondersteuningsinstrumenten of over generieke financieringsmogelijkheden met potentieel voor

biobased initiatieven. In Figuur 10 zijn de belangrijkste instrumenten opgesomd. Let op: de diverse

instrumenten kennen elk hun eigen focus, doelstelling en doelgroepen, en ze acteren in

verschillende stadia van ontwikkeling (van R&D tot demonstraties tot (pre)seed en participatie).

Onderstaand zijn de instrumenten van een korte toelichting voorzien. Informeer altijd naar de

laatste stand van zaken. De Kennis-As Limburg verbindt de subregio’s Greenport Venlo in Noord-

Page 60: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

58 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Limburg, Keyport in Midden-Limburg en LED in Zuid-Limburg. Binnen Keyport zijn onder meer het

cluster papier/karton/verpakkingen, de bouwsector en meubelbouw sterk vertegenwoordigd.

InnoGo!

Zeeuws InvesteringsFonds, Zeeuws Participatiefonds

Biobased innovatievouchers

Financiering via Economische Agenda

Biobased Brabant Fonds

Ontwikkelfonds

Starterslift en Brightmove

Valorisatieplan AgriFood Capital

NB: Overzicht is een tijdsopname en niet volledig.

Limburgs Energie Fonds

Chemelot Ventures

Kennis-As fonds

Financiering via Economische Agenda

LimburgBrabantZeeland

Figuur 10 - Specifieke financiering en ondersteuning per provincie.

Provincie Zeeland

InnoGo!:

Dit startersprogramma heeft sinds 2013 een specifiek portal voor het MKB. Naast toegang tot

financiering – preseed kapitaal met een gemiddelde omvang van k€ 30 tot k€ 50 – biedt InnoGo!

ondersteuning door middel van coaching, begeleiding en toegang tot een uitgebreid netwerk en

kennisinstellingen. Innogo! is een initiatief van Impuls en Hogeschool Zeeland.

Zeeuws InvesteringsFonds:

Dit fonds heeft een totale omvang van € 10 mln. Het investeert in jonge ondernemingen die een

nieuw product, proces of dienst hebben ontwikkeld dat ze onlangs op de markt hebben

geïntroduceerd of binnen maximaal twee jaar gaan introduceren. De financiële investering per

participatie ligt globaal tussen € 0,2 en 1 mln. De investering komt in de vorm van

aandelenkapitaal beschikbaar, met in uitzonderlijke gevallen een deel als achtergestelde lening.

NV Economische Impuls Zeeland, stichting ZIGZAG en een aantal private investeerders zijn

aandeelhouder.

Zeeuws Participatiefonds:

Dit fonds verstrekt hoog-risicodragend (start)kapitaal aan startende en doorstartende

ondernemers in Zeeland. Dat kan in de vorm van een achtergestelde lening, deelname in het

aandelenkapitaal of een combinatie van beide. Per onderneming geldt een maximum van k€ 150.

De partners in het fonds zijn provincie Zeeland, ABN AMRO en ZLM Verzekeringen.

Biobased innovatievouchers:

Met de vouchers wil Zeeland MKB-bedrijven stimuleren om sneller nieuwe ideeën en

ontwikkelingen te realiseren in de biobased economy. Partners hierin zijn de Kamer van

Page 61: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

59Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Koophandel Zuidwest-Nederland en Impuls. Er zijn opstapvouchers beschikbaar van k€ 5 (zonder

eigen bijdrage van de ondernemer) en doorpakvouchers van k€ 5 tot k€ 10, waarbij de

ondernemer eenzelfde bedrag inbrengt.

Financiering via provinciale Economische Agenda:

De provincie Zeeland kan in sommige gevallen direct innovatieve biobased projecten

ondersteunen. Projecten dienen te passen binnen de provinciale Economische Agenda en de

Algemene Subsidieverordening Zeeland 2013. Beschikbare budgetten en mogelijkheden kunnen

jaarlijks variëren.

Provincie Noord-Brabant

Biobased Brabant Fonds:

Het doel van dit fonds is het vestigingsklimaat voor nieuwe bedrijvigheid en kenniswerkers op het

gebied van de groene chemie te bevorderen. Het fonds richt zich op startende, snelgroeiende

bedrijven en kennisintensieve ondernemingen. De provincie Noord-Brabant heeft € 10 mln

verstrekt aan de BOM voor dit investeringsfonds. De BOM verstrekt het geld in de vorm van

risicokapitaal en steunt bedrijven ook met marktkennis, een uitgebreid netwerk en ervaring.

Ontwikkelfonds:

Het fonds heeft tot doel maatschappelijk betekenisvolle en technologische innovaties naar de

markt te brengen en groei van innoverende MKB-bedrijven een extra impuls te geven. Het maakt

onderdeel uit van het InnovatieFonds. De BOM beheert het InnovatieFonds met een omvang van

€ 125 mln in de komende 24 jaar. Om voor financiering vanuit het InnovatieFonds in aanmerking

te komen, moeten bedrijven hun wortels hebben in high-tech, life sciences & health, agro & food,

maintenance & logistiek of biobased economy. De BOM is druk doende om het InnovatieFonds

volledig in te richten.

Starterslift en Bright Move:

Deze twee initiatieven verstrekken preseed en proof-of-concept leningen in respectievelijk

West- en Zuidoost-Brabant. Leningen kunnen variëren tussen k€ 50 en 125. De initiatieven

leveren via partners noodzakelijke kennis, vaardigheden en leningen om startende ondernemers

en spin-offs te ondersteunen bij de realisatie van hun bedrijfsplannen in de regio. Ook biobased

starters kunnen ondersteuning verkrijgen.

Valorisatieplan AgriFood Capital:

De samenwerkende partners zijn HAS Hogeschool, ZLTO, acht Rabobanken, Stichting

Ondernemerslift, Starters Succes Oss, Startersmarktplaats Veghel-Uden-Schijndel, ROC De

Leijgraaf, ROC Koning Willem I College en de twintig regiogemeenten in Noordoost-Brabant. De

komende zes jaar bundelen zij in AgriFood Capital hun krachten. Met een budget van € 14 mln

gaan zij de regionale economische slagkracht stimuleren vanuit drie activiteiten: Center of

Enterpreneurship Noordoost-Brabant, een Competence Center en een Starters Center op het

gebied van agro, food, farma en health. Biobased is een thema dat daar dwars doorheen snijdt.

Page 62: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

60 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Provincie Limburg

Limburgs Energie Fonds (LEF):

Met leningen, garanties en participaties (max. € 1 mln) wil de provincie Limburg investeringen

stimuleren op het gebied van energiebesparing en opwekking van duurzame energie. Het LEF

richt zich op het MKB en grootbedrijf dat projecten wenst te realiseren en exploiteren. Biomassa

en mestverwerking behoren eveneens tot de inhoudelijke speerpunten van het fonds. Het

fondsbeheer van € 18 mln wordt verzorgd door Finquiddity Vermogensbeheer.

Chemelot Ventures (Limburg Ventures II):

Het fonds beoogt het investeren in, faciliteren van en support bieden aan innoverende

ondernemingen die concrete producten ontwikkelen, produceren en vermarkten of diensten

leveren in de doelsegmenten van Chemelot en Maastricht Health Campus. Inhoudelijke

speerpunten zijn Performance Materials, Biomedical Materials, Biotechnologie/biosynthese,

Biobased Chemicals en Materialen, en R&D Enabling Technologies. Het fonds participeert in

veelbelovende start-up bedrijven, groeiers en doorgroeiers in life sciences of (advanced)

materials, eventueel in combinatie met achtergestelde lening (min. € 0,25 mln en max. € 8 mln).

Het fonds zal begin 2014 van start gaan en heeft een beoogde omvang van € 40 mln. Het fonds

is een samenwerkingsverband van provincie Limburg, LIOF, DSM en de Rabobank.

Kennis-As fonds:

De totale ambitie van Kennis-As Limburg (zie Par. 6.1) omvat een investering van € 580 mln t/m

2020 van diverse partijen uit de triple helix. De specifieke opzet en omvang van het fonds is nog

in ontwikkeling.

Financiering via provinciale Economische Agenda:

De provincie Limburg kan in sommige gevallen direct innovatieve biobased initiatieven

ondersteunen. Projecten dienen te passen binnen het provinciale Strategisch Kader Economie en

Concurrentiekracht. Voorbeelden van bijdragen betreffen de Sciences-opleiding (€ 15 mln),

HAS-Limburg (€ 3 mln), CHILL (€ 0,9 mln) en het BioTransitieHuis (€ 1,4 mln voor vier jaar).

Beschikbare budgetten en mogelijkheden kunnen jaarlijks variëren.

Innovatiefonds Limburg (vanaf 2013 is dit fonds gesloten):

Dit fonds beoogt een impuls te geven om innovaties te realiseren of innovatieve ondernemingen

die financieringsmoeilijkheden ondervinden vooruit te helpen. Financiering gebeurt in de vorm

van achtergestelde leningen (converteerbaar), participaties en borgstellingen tot maximaal € 1

mln. Doelgroep zijn innovatieve en industriële (pre-)starters en jonge MKB-ondernemingen. Ook

biobased initiatieven kunnen een plek vinden. Het fonds wordt beheerd door LIOF.

6.3 Nationaal en Europees beleid en financiering

Nationaal topsectorenbeleid

In het topsectorenbeleid van het ministerie van Economische Zaken is de biobased economy

benoemd als een cross-over tussen de volgende zes topsectoren (zie Figuur 11):

Chemie: onder meer nieuwe en duurzame biobased materialen; deze topsector is de thuisbasis

van het thema biobased economy.

Agro&Food: onder meer benutting en verwaarding van reststromen via bioraffinage.

Tuinbouw en Uitgangsmaterialen: onder meer nieuwe biobased uitgangsmaterialen, verwaarding

van reststromen.

Logistiek: onder meer biomassatransport, import en export van biomassa.

Energie: onder meer duurzame biomassa voor elektriciteit en warmte, biobased brandstoffen.

Water: onder meer verwaarding van reststoffen uit waterige stromen.

Page 63: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

61Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Ook is een biobased link te maken met de ambities binnen de topsector Life Sciences & Health.

Cross-over Biobased Economy

Interdepartementaal Progamma BBE

Tuinbouw en Uitgangs-materialen

Energie(Life Sciences & Health)

Agro&FoodWater

Logistiek

Chemie

Figuur 11 - De biobased economy in het nationaal topsectorenbeleid.

De topsectoroverstijgende biobased ambities zijn uitgewerkt in een afzonderlijk programma,

“Groene Groei; Van biomassa naar business” 20: de overgang naar de biobased economy zal rond

2050 voltooid moeten zijn, met als ambitie dat Nederland in deze transitie wereldwijd een

leidende en initiërende rol speelt. Niet alleen op het gebied van kennis, maar ook in productie.

Vanuit de zes topsectoren zijn middelen vrijgemaakt om in te zetten op de (kennis)ontwikkeling

voor de biobased economy. De biobased ambities zijn door het ministerie van EZ ingebed in het

Interdepartementaal Programma Biobased Economy (IPBBE).

Page 64: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

62 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

In het nieuwe regeerakkoord is duurzaamheid verzwaard aangezet. Het kabinet wijst erop dat een

groot aantal veelbelovende ‘biobased’ initiatieven de laatste jaren al tot stand is gekomen. Deze

‘biobased economy’ kan een van de pijlers vormen voor groene groei in Nederland. Het kabinet is

van mening dat biomassa zo hoogwaardig mogelijk moet worden ingezet (‘cascadering’) en dat de

duurzame productie en herkomst van biomassa gegarandeerd moeten zijn.

Financieringsmogelijkheden nationaal

Vanuit het topsectorenbeleid én vanuit een breed scala aan stimuleringsregelingen heeft het Rijk

middelen vrijgemaakt, hetzij expliciet voor het onderwerp biobased economy (zoals TKI Biobased

Economy), hetzij in meer generieke zin (zoals WBSO, SDE+ en het Innovatiekrediet MKB+). In Tabel 7

zijn de diverse mogelijkheden schematisch weergegeven. Elk instrument kent eigen voorwaarden

voor deelname, financiering en aanpak. Het kan onder meer gaan om subsidies, kredieten, kortingen

op de vennootschapsbelasting en randvoorwaardelijke hulp vanuit de overheid (Green Deals).

Let op: de inzet van deze instrumenten is niet volledig in beeld gebracht en kan in de loop der tijd

flinke wijzigingen ondergaan. Voor een actueel overzicht is het raadzaam informatie in te winnen bij

de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland.

Tabel 7 - Landelijke financieringsmogelijkheden.

Topsectoren Regelingen generiek

MKB Innovatie- stimulering Topsectoren(MIT) {

TKI WBSO, RDA

Technische haalbaarheidsprojecten MIA, VAMIL, EIA

R&D-samenwerkingsprojecten Innovatiebox

Innovatie Prestatie Contracten (IPC) Exploitatiesteun SDE+

Kennisvouchers Innovatiekrediet MKB+

Inhuur hooggekwalificeerd personeel door MKB Green Deals

Europees beleid

De fundamentele uitdagingen voor Europa zijn voor de periode 2014-2020 gebundeld tot drie

groeilijnen binnen de beleidsvisie Europe 2020:

Slimme groei: verhogen van concurrentiekracht en innovatievermogen.

Duurzame groei: verbeteren van het milieu, omgaan met gevolgen van klimaatverandering.

Inclusieve groei: sociale samenhang, omgaan met demografische ontwikkelingen.

In deze beleidsvisie legt de EU de basis voor een omslag naar een bioeconomy. De definitie van

bioeconomy is breder dan de in Nederland ingeburgerde term biobased economy. Tot de

bioeconomy worden bijvoorbeeld ook land- en bosbouw, voedselveiligheid en wateronderzoek

gerekend. De ‘smart, sustainable and inclusive growth’ agenda pleit voor een bioeconomy als

hoeksteen voor slimme en groene groei in Europa. De Europese Commissie heeft in februari 2012

een strategie en het actieplan “Innovating for Sustainable Growth: A Bioeconomy for Europe” 21

gepresenteerd. Dit richt zich onder meer op investeringen in onderzoek, innovatie en vaardigheden,

de ontwikkeling van een biobased markt en de oprichting van een Europees Bioeconomy Panel.

Dat panel moet beleid coördineren, versnippering tegengaan en de betrokkenheid van

belanghebbenden vergroten.

Page 65: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

63Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Het begrip ‘smart specialisation’ wordt omarmd binnen het Europese beleid. Een smart

specialisation strategie brengt de economische ontwikkeling van een regio aantoonbaar in beeld

en zet deze in perspectief. Voor Zuid-Nederland geldt dat de biobased economy integraal als

smart specialisation zou kunnen worden geformuleerd. Dat gebeurt momenteel al wel in

Zuidwest-Nederland, maar nog niet in Zuidoost-Nederland.

Figuur 12 schetst, sterk vereenvoudigd, het Europees beleid en de Europese financieringsopties

op het gebied van biobased. Net als bij het nationaal beleid biedt het EU-beleid aanknopings-

punten voor financiering van onderzoek en innovatie, specifiek voor biobased en in meer

generiek kader. Bij EU-financiering is onderscheid te maken tussen Horizon 2020 en de

structuurfondsen.

BBI SPIRE

COSMEEFRO

(OP-Zuid)Interreg ABC POP

SME Instrument

Scheme Horizon 2020

Public Private

Partnerships (PPP)

KIC’s, EIT, IEE, LIFE+

StructuurfondsenHorizon 2020: Excellent Science,

Industrial Leadership, Societal Challenges (nr. 2 = Bioeconomy)

Smart SpecialisationEU-vision: “Innovating for Sustainable Growth, A Bioeconomy for Europe”

Biobased MKB-aanknopingspunten zitten met name in de groen gekleurde instrumenten.

NB: Het schema is een sterk vereenvoudigde en onvolledige weergave!

Figuur 12 - Europees beleid en financiering

Horizon 2020

Onder invloed van genoemde beleidsvisies heeft de biobased onderzoeks- en innovatieagenda

een belangrijke positie binnen Horizon 2020 verworven. Horizon 2020 is de Europese

onderzoeks- en innovatieagenda voor de periode 2014-2020 met een gepland budget van € 70

miljard. Deze agenda is gegrondvest op een drietal pijlers: excellent science, industrial leadership

en societal challenges.

De biobased economy komt in verschillende onderdelen voor. De tweede titel binnen de societal

challenges is ‘European Bioeconomy Challenges’. Ook wordt de bio-economy benoemd als

‘societal challenge’ die de afhankelijkheid van fossiele hulpbronnen en de schaarste van

natuurlijke hulpbronnen kan verminderen, meer voedselzekerheid kan bieden, alsmede

klimaatverandering en tegelijkertijd duurzame economische groei tot stand kan brengen. Voor

deze challenge is vooralsnog circa € 4,5 miljard begroot, waarvan circa € 1,5 miljard door

directoraat-generaal Agri van de Europese Commissie wordt ingevuld. Ook de vijfde societal

challenge, die gaat over klimaat en raw materials, heeft een duidelijke link met de biobased

Page 66: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

64 Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

economy. Hier wordt gesproken over CO2-reductie en resource efficiency. Eind 2013 zijn de eerste

‘calls for projects’ binnen Horizon 2020 opengegaan.

Binnen de kaders van Horizon 2020 betreffen de volgende instrumenten belangrijke voorbeelden

voor biobased onderzoek en innovatie:

De publiek-private partnerships (PPP) BBI en SPIRE.

BBI, het Biobased Industry Initiative, moet bedrijvigheid en banen in de bio-economie opleveren.

De BBI-partners willen met de PPP de groene grondstoffen van morgen produceren. Kern van het

programma zijn demonstratieprojecten waarin de innovaties worden gerealiseerd. De eerste

subsidierondes in het kader van BBI worden medio 2014 verwacht. De calls staan dan open voor

universiteiten, hogescholen en onderzoeksinstellingen en er is veel aandacht voor het MKB. Het

BBI budget omvat € 4 miljard voor de periode 2014-2020.

SPIRE staat voor Sustainable Process Industry through Resource & Energy Efficiency en richt zich

op een duurzame procesindustrie (chemie, ijzer en staal, papier, etc.) in Europa. Nadrukkelijk

hebben biobased initiatieven hierin een plaats. Ook hier veel aandacht voor pilot- en

demonstratieprojecten binnen de calls, die begin 2014 naar verwachting zullen openen. Het

budget omvat circa € 3 miljard.

Binnen Horizon 2020 is een nieuw, separaat MKB-instrument ingericht voor R&D- en

innovatieprojecten. Financiering kan worden verkregen voor concept & feasibility assessments

(zogeheten fase 1 projecten) en voor innovatie- en R&D-activiteiten (fase 2). Het betreft een open

call, die naar verwachting begin 2014 zal opengaan. Biobased activiteiten kunnen uiteraard een

plek krijgen. Waarschijnlijk zal de animo voor deze regeling uitzonderlijk groot zijn.

COSME staat voor Programme for the Competitiveness of enterprises and SMEs 2014-2020 en

omvat het stimuleringsprogramma voor de groeifase van MKB-bedrijven binnen Horizon 2020,

met een budget van € 2,3 miljard. COSME stimuleert onder meer een betere toegang tot (private)

financieringsmogelijkheden.

Biobased elementen binnen de programma’s Intelligent Energy for Europe (IEE), LIFE en de

Knowledge & Information Communities (zoals KIC Climate) van het European Institute of

Innovation & Technology.

Structuurfondsen

Met de structuurfondsen wil de Europese Unie de welvaartsverschillen tussen de regio’s en de

lidstaten onderling verkleinen. Binnen structuurfondsen zijn diverse biobased aanknopingspunten

te vinden:

De biobased economy heeft een stevige positie in de Regionale Innovatie Strategie (RIS) voor

Zuid-Nederland (Brabant, Limburg en Zeeland) als onderdeel van het operationele programma

Zuid-Nederland (OP-Zuid) voor de nieuwe periode 2014-2020. Binnen OP-Zuid zullen vanaf 2014

diverse mogelijkheden zijn voor biobased projecten en initiatieven, ook voor het MKB.

Binnen de contouren van de Interreg-progamma’s A (regionaal grensoverschrijdend), B (onder meer

Noordwest-Europa) en C (samenwerking tussen regio’s Europabreed) kunnen eveneens biobased

initiatieven een plek krijgen. Ruimte voor directe financiering van (MKB-)bedrijven is beperkt.

Het Plattelands Ontwikkelings Programma (POP) biedt subsidiemogelijkheden gericht op de

ontwikkeling van het platteland in brede zin.

Page 67: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

65Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 68: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy66

1 Bex, P.M.H.H. en Blank, R.E., “Botsende belangen in de biobased economy”, Sira Consulting,

november 2013.2 http://nl.wikipedia.org/wiki/Aardolie#Ontstaan.3 Directive 2009/28/EC of the European Parliament and of the Council of 23 April 2009.4 Corbey, D. et al., “Waarom een duurzame biobased economy? Achtergrondnotitie over

duurzame biomassa”, Commissie duurzaamheidsvraagstukken Biomassa, december 2011.5 Oers, van C., “Groene Grondstoffen”, Interreg-project ‘Innovatief gebruik van

landbouwgewassen’, DLV Plant.6 Mulder W., et al., “Biobased Economy: De Potentie van Eiwitten voor Technische Toepassingen”,

Wageningen UR Food & Biobased Research, maart 2012.7 Harmsen, P. en Hackmann, M., “Groene bouwstenen voor biobased plastics”, Wageningen UR

Food & Biobased Research, 2012, ISBN 978-94-6173-482-2.8 Werpy, T., Petersen, G. et al., “Top Value Added Chemicals From Biomass”, U.S. Department of

Energy, 2004.9 Smits, J., “Tuinbouw meets Agrochemie”, Event Biobased Business: ‘Profit from Plants’, Den Haag,

13 februari 2013.10 Peene, A. et. al., “Evaluatie van de vergisters in Nederland”, in opdracht van Agentschap NL,

Divisie Energie & Klimaat, november 2011. 11 “Agro meets Chemistry, Biobased Economy in Zuidwest-Nederland”, mei 2011.12 Businessplan 2013-2016, Biobased Delta Zuidwest-Nederland, voorjaar 2013.13 “Voor een duurzame economische ontwikkeling van Zeeland”, Economische Agenda 2013-2015,

december 2012.14 Economisch Programma Brabant 2020, Den Bosch, maart 2012.15 “Energietransitie als kans voor innovatie en duurzaamheid”, Energieagenda provincie Noord-

Brabant 2010-2020, juli 2010.16 Startnotitie Strategische Agenda Biobased Oost-Brabant, AgriFood Capital, BOM en Brainport

Development, januari 2013.17 “Limburgse concurrentiekracht”, Strategische Kadernotitie voor Economie en Concurrentiekracht,

januari 2012.18 Uitwerkingsnotitie Biobased Economy Limburg, april 2013.19 Kennis-As Limburg, groeimotor van de regio, april 2013.20 Innovatiecontract Biobased economy 2012-2016, december 2011.21 “Innovating for Sustainable Growth: A Bioeconomy for Europe”, COM(2012) 60, Europese

Commissie.

Referenties

Page 69: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Voor diegene die zich verder willen verdiepen in de biobased economy, volgen hier enkele

literatuurbronnen. Deze geven inzicht in het nationaal en Europees perspectief op de ontwikkeling

van een biobased economy, het belang ervan en de verwachte ontwikkelingen.

NB: Het betreft geen compleet overzicht.

“Naar groene chemie en groene materialen, Kennis- en innovatieagenda voor de biobased

economy”, Wetenschappelijke en Technologische Commissie voor de biobased economy,

Den Haag, 2011

Een kennis- en innovatieagenda, opgesteld in opdracht van de Wetenschappelijke en

Technologische Commissie (WTC), ministerie van EL&I. Het document bespreekt de achtergronden,

de noodzaak, de kansen en de transitie naar een biobased economy. De agenda is in een vijftigtal

interviews getoetst in een brede kring van bedrijfsleven, kennisinstellingen en overheid, en

besproken met een tiental NGO’s.

“The Biobased Economy: biofuels, materials and chemicals in the post-oil era”, H. Langeveld,

J. Sanders & M. Meeusen (red.), Routledge, 2010 (herdruk 2012)

Uitgebreid boekwerk met veel detailinfo over de biobased economy. Met belangrijke bijdragen

vanuit Wageningen Universiteit en andere kennisinstellingen uit binnen- en buitenland.

Hoofdlijnennotitie Biobased Economy, ministerie EL&I, 2012

Deze notitie schetst de integrale middellange termijnvisie van het kabinet.

“Innovating for Sustainable Growth: A Bioeconomy for Europe”, COM(2012) 60, Europese

Commissie (d.d. 13-2-2012)

Dit is een mededeling aan het Europese Parlement, betreffende een Bioeconomy strategie voor

Europa en een plan van aanpak.

“Bio-based economy for Europe: state of play and future potential”, Europese Commissie, mei 2011

Part 1 - Report on the European Commission’s Public on-line consultation

Part 2 - Summary of the position papers received in response to the European Commission’s

Public on-line consultation

Laat goed zien waarom landen, bedrijven, organisaties, etc., de ontwikkeling naar een biobased

economy belangrijk vinden, en wat daarvoor zou moeten gebeuren. De nadruk ligt op meningen uit

Noordwest-Europa.

“Biobased for Growth”, A Public-Private Partnership on Biobased Industries, 2012

Een initiatief van Europese bedrijven en belangenorganisaties die pleiten voor een Europees

Public-Private Partnership om de strategie van de Europese Commissie, “A Bioeconomy for Europe”,

in de praktijk om te zetten. Er wordt duidelijk uitgelegd waarom het nodig is om naar een biobased

economy te gaan en wat daarvoor nodig is.

“Bio Based Economy in Nederland”, IA Special, oktober 2013

Deze special is afkomstig van het Innovatie Attaché Netwerk “from Biomass to Bioproducts”. De

special richt zich op nationale en internationale (in onder meer Frankrijk, Duitsland, Taiwan en

China) ontwikkelingen op het gebied van de biobased economy, meer specifiek bioraffinage, witte

biotechnologie en bioproducten. Een voorbeeld van een vermaarde biobased kennisinstelling in

Bijlage 1: Literatuur ter verdieping

67Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 70: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

x

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy68

Duitsland is het Nova Institute. Dat is actief in studies op het terrein van feedstock supply,

technisch-economische evaluaties, marktonderzoeken, kennisverspreiding en beleidsvorming op

het terrein van de biobased economy.

Bijlage 2: Aanpak inventarisatie

Interviews

Er zijn in totaal twintig interviews gehouden op basis van een vooraf vastgestelde vragenlijst met

een selectie van relevante bedrijven, biobased initiatieven, onderwijs, kennisinstellingen,

overheden en/of intermediairs. In navolgende tabellen zijn de gesprekspartners opgesomd.

Tablel B2.1 - Partijen voor de inventarisatiegesprekken.

Zuidwest-Nederland Zuidoost-Nederland Algemeen

Biobased Delta BOM Agentschap NL (nu Rijksdienst voor Ondernemend Nederland)

Kamer van Koophandel Food Connection Point Syntens (nu Kamer van Koophandel)

Zeeland Seaports SRE / Brainport ZLTO

Rusthoeve AgriFood Capital WUR-FBR

REWIN LIOF

Green Chemistry Campus Greenport Venlo

Nieuw Prinsenland Chemelot

Centre of Expertise BBE Maastricht University

Vier keer overleg stuurgroep (LIOF, BOM, Impuls, Syntens), deels combinatie stuurgroep met regionale biobased stakeholders.

Page 71: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

x

Tablel B2.2 - Gesprekspartners.

Organisatie Contactpersoon

Agentschap NL (nu Rijksdienst voor Ondernemend Nederland) E. (Edith) EngelenW. (Wouter) Siemers

Centre of Expertise Biobased Economy (Avans Hogeschool en HZ University of Applied Sciences)

P. (Petra) KoendersH. (Han) van OschD. (Dick) van der Ploeg

Chemelot F. (Frank) SchaapB. (Bart) van As

Food Connection Point (FCP) Innovatie J. (Jan) van Rijsingen

Biobased Delta W. (Willem) Sederel

Greenport Venlo P. (Patrick) Lemmens

Kamer van Koophandel H. (Huub) Dormans

Millvision L. (Leon) Joore

Nieuw Prinsenland / Suiker Unie P. (Paul) Hagens

Brabantse Ontwikkelings Maatschappij P. (Paul) Gosselink

N.V. Economische Impuls Zeeland P. (Peter) Bijkerk

N.V. Industriebank LIOF R. (Raymond) Bevers

Green Chemistry Campus D. (Dennis) van der Pas

Proefboerderij de Rusthoeve / DLV Plant C. (Cor) van Oers

REWIN F. (Freek) van den HeuvelH. (Hugo) Dekkers

SRE J. (Jan) WestraE. (Ella) van Melis

AgriFood Capital D. (Daan) ArkesteijnT. (Twan) Goossens

Syntens (nu Kamer van Koophandel) W. (Willy) ReijniersG. (Gert) van Staalduinen

Universiteit Maastricht F. (Fred) Offerein

Wageningen UR, Food & Biobased Research T. (Brenda) Israël-Hoevelaken,A. (Arie) van der Bent

Zeeland Seaports P. (Peter) Geertse

ZLTO R. (Roel) Clement

Stuurgroep en MKB-panel

Gedurende de looptijd heeft vier keer overleg plaatsgevonden met de Innovatie Zuid stuurgroep, waarin BOM,

LIOF, Impuls en Syntens (nu Kamer van Koophandel) zitting hebben. Daarvan was één overleg samen met de

organisaties REWIN, SRE, Greenport Venlo Innovation Centre en Biobased Delta, voor feedback op de overall

resultaten. Daarnaast is de roadmap op 19 november 2013 gepresenteerd aan het MKB-panel van de

Biobased Delta aangevuld met enkele MKB-bedrijven uit Oost-Brabant en Limburg.

Literatuur

Voor de roadmap is gebruik gemaakt van een breed scala aan beleids- en onderzoeks documenten, bedrijfs-

en projectinformatie, artikelen, brochures en is veel internet research gedaan. Zie ook Bijlage 1.

69Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 72: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy70

Bijlage 3: Overzicht organisaties biobased economy Zuid-Nederland

Deze bijlage bevat een lijst van meer dan 200 bedrijven en organisaties in Zuid-Nederland met een korte

beschrijving van hun (biobased) activiteiten en vermelding van website, locatie en organisatietype. Deze lijst

pretendeert zeker niet omvattend te zijn, maar geeft wel aan hoe groot de belangstelling is en hoe divers de

bedrijven zijn.

3.1 Alfabetisch

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

5-sterrenregio NOB In Noordoost-Brabant werken ondernemers, onderwijs en overheid nauw samen om de economische

bedrijvigheid in de regio te stimuleren met focus op de agro & food-sector en cross-overs.

Den Bosch Noord-Brabant www.5nob.nl Overheid

Advanced Waste

Water Solutions

Levert producten, installaties en servicediensten op het gebied van watermanagement binnen bedrijven. Kapellebrug Zeeland www.awws.eu MKB

AlgaeLink A Company that designs and manufactures algae growing equipment and cultivates algae for various global

markets. Operations cover algae production, equipment, consultancy, installation support and training.

Yerseke Zeeland www.algaelink.com MKB

AlgaeRithm Richt zich op het winnen van kleurstoffen uit algen, door middel van licht. De duurzaam verkregen kleurstoffen

zijn geschikt voor meerdere toepassingen, zoals het kleuren van kunststoffen.

Bergen op Zoom Noord-Brabant Onbekend MKB

Allplast Allplast ontwikkelt plaatmateriaal op basis van biogebaseerde grondstoffen. Tholen Zeeland www.allplast.nl MKB

Alpha-enzymes Richt zich op (ontwikkeling van) de productie van enzymen (zoals die voorkomen in bacteriën en schimmels),

biochemicalieën en bioplastics.

Oosterhout Noord-Brabant www.biobaseddelta.nl/onderneming/alpha-enzymes MKB

AMIBM Het AMIBM richt zich samen met RWTH Aachen op het ontwikkelen van biobased materialen en

procestechnologieën die de transitie naar biobased faciliteren.

Maastricht Limburg www.amibm.org Kennisinstelling

Arcus College Regionaal MBO Opleidingencentrum met onder meer opleiding Procestechniek die biobased invalshoeken biedt. Parkstad Limburg www.arcuscollege.nl Onderwijsinstelling

Arjazon Uienhandel Verhandelt, sorteert en verpakt uien; levert biomassa aan vergistingsbedrijven voor de productie van onder meer

biogas; beheert tevens een biomassamarktplaats.

Kruiningen Zeeland www.arjazon.nl MKB

Arkema Vervaardigt onder meer chemicaliën voor de glasindustrie en hulpstoffen voor verbetering van de stabiliteit en

slagvastheid van kunststoffen; verkoopt onder meer BioStrength® producten voor de verbetering van PLA.

Vlissingen-Oost Zeeland www.arkema.com Grootbedrijf

Arvalis Agrarisch adviesbedrijf, ontstaan vanuit de Limburgse Land- en Tuinbouwbond (LLTB) in augustus 2006. Roermond Limburg www.arvalis.nl MKB

Attero Ontzorgt afvalstromen voor huishoudens en bedrijven en richt zich op de terugwinning van herbruikbare

(biobased) grondstoffen en de omzetting van reststromen in (duurzame) energie en nuttige producten.

Venlo Limburg www.attero.nl MKB

Avans Hogeschool Penvoerder van het Centre of Expertise Biobased Economy en werkt daarin samen met Hogeschool Zeeland en het

CBBE (Wageningen UR).

Breda Noord-Brabant www.avans.nl Onderwijsinstelling

Avantium Technologiebedrijf actief in de chemie en cleantech; ontwikkelt en commercialiseert YXY - een gepatenteerde

route naar biobased basischemicaliën als grondstof voor polymeerproductie.

Geleen Limburg www.avantium.com MKB

BASF BASF (hoofdkantoor in Duitsland) produceert specialties, polymeren en katalysatoren; productielocatie Maastricht

maakt pigmentenpreparaten en inkten; BASF koopt circa 3% biobased grondstoffen in.

Maastricht Limburg www.basf.nl Grootbedrijf

Bayer Bayer (hoofdkantoor in Duitsland) produceert specialty chemicaliën en polymeren. Bayer maakt internationaal

onder meer biobased bestrijdingsmiddelen, consumer care products, polyolen en polycarbonaatmix.

Haelen Limburg www.bayer.nl Grootbedrijf

Bewa groep Producent bioenergie via organische reststromen uit vergister, verwerking frituurvetten en oliën tot biodiesel,

verhitten aardappelproducten tot diervoeder, op/overslag van plantaardige vloeibare producten.

Moerdijk Noord-Brabant www.bewagroep.nl MKB

Bio Base Europe Open innovatie- en opleidingscentrum voor de biogebaseerde economie in Europa, bestaande uit de Bio Base

Europe Pilot Plant (pilotfabriek) bij Gent en het Bio Base Europe Training Center in Terneuzen.

Terneuzen Zeeland www.bbeu.org Kennisinstelling

Bio-energiecentrale Cuijk Gecombineerde 'multifuel-centrale' van Essent die zowel stroom als warmte levert op basis van papierslib,

bermgras, afvalhout en houtsnippers; het vermogen bedraagt 25 MWe en 40 MWth.

Cuijk Limburg www.essent.nl Grootbedrijf

Biobased Delta Biobased Delta is een gezamenlijke progammatische biobased aanpak voor Zeeland en West-Brabant opgesteld,

door triple helix partijen uit deze regio (bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen en overheden).

Breda Noord-Brabant www.biobaseddelta.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Middelburg Zeeland www.biobaseddelta.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Page 73: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Bijlage 3: Overzicht organisaties biobased economy Zuid-Nederland

Deze bijlage bevat een lijst van meer dan 200 bedrijven en organisaties in Zuid-Nederland met een korte

beschrijving van hun (biobased) activiteiten en vermelding van website, locatie en organisatietype. Deze lijst

pretendeert zeker niet omvattend te zijn, maar geeft wel aan hoe groot de belangstelling is en hoe divers de

bedrijven zijn.

3.1 Alfabetisch

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

5-sterrenregio NOB In Noordoost-Brabant werken ondernemers, onderwijs en overheid nauw samen om de economische

bedrijvigheid in de regio te stimuleren met focus op de agro & food-sector en cross-overs.

Den Bosch Noord-Brabant www.5nob.nl Overheid

Advanced Waste

Water Solutions

Levert producten, installaties en servicediensten op het gebied van watermanagement binnen bedrijven. Kapellebrug Zeeland www.awws.eu MKB

AlgaeLink A Company that designs and manufactures algae growing equipment and cultivates algae for various global

markets. Operations cover algae production, equipment, consultancy, installation support and training.

Yerseke Zeeland www.algaelink.com MKB

AlgaeRithm Richt zich op het winnen van kleurstoffen uit algen, door middel van licht. De duurzaam verkregen kleurstoffen

zijn geschikt voor meerdere toepassingen, zoals het kleuren van kunststoffen.

Bergen op Zoom Noord-Brabant Onbekend MKB

Allplast Allplast ontwikkelt plaatmateriaal op basis van biogebaseerde grondstoffen. Tholen Zeeland www.allplast.nl MKB

Alpha-enzymes Richt zich op (ontwikkeling van) de productie van enzymen (zoals die voorkomen in bacteriën en schimmels),

biochemicalieën en bioplastics.

Oosterhout Noord-Brabant www.biobaseddelta.nl/onderneming/alpha-enzymes MKB

AMIBM Het AMIBM richt zich samen met RWTH Aachen op het ontwikkelen van biobased materialen en

procestechnologieën die de transitie naar biobased faciliteren.

Maastricht Limburg www.amibm.org Kennisinstelling

Arcus College Regionaal MBO Opleidingencentrum met onder meer opleiding Procestechniek die biobased invalshoeken biedt. Parkstad Limburg www.arcuscollege.nl Onderwijsinstelling

Arjazon Uienhandel Verhandelt, sorteert en verpakt uien; levert biomassa aan vergistingsbedrijven voor de productie van onder meer

biogas; beheert tevens een biomassamarktplaats.

Kruiningen Zeeland www.arjazon.nl MKB

Arkema Vervaardigt onder meer chemicaliën voor de glasindustrie en hulpstoffen voor verbetering van de stabiliteit en

slagvastheid van kunststoffen; verkoopt onder meer BioStrength® producten voor de verbetering van PLA.

Vlissingen-Oost Zeeland www.arkema.com Grootbedrijf

Arvalis Agrarisch adviesbedrijf, ontstaan vanuit de Limburgse Land- en Tuinbouwbond (LLTB) in augustus 2006. Roermond Limburg www.arvalis.nl MKB

Attero Ontzorgt afvalstromen voor huishoudens en bedrijven en richt zich op de terugwinning van herbruikbare

(biobased) grondstoffen en de omzetting van reststromen in (duurzame) energie en nuttige producten.

Venlo Limburg www.attero.nl MKB

Avans Hogeschool Penvoerder van het Centre of Expertise Biobased Economy en werkt daarin samen met Hogeschool Zeeland en het

CBBE (Wageningen UR).

Breda Noord-Brabant www.avans.nl Onderwijsinstelling

Avantium Technologiebedrijf actief in de chemie en cleantech; ontwikkelt en commercialiseert YXY - een gepatenteerde

route naar biobased basischemicaliën als grondstof voor polymeerproductie.

Geleen Limburg www.avantium.com MKB

BASF BASF (hoofdkantoor in Duitsland) produceert specialties, polymeren en katalysatoren; productielocatie Maastricht

maakt pigmentenpreparaten en inkten; BASF koopt circa 3% biobased grondstoffen in.

Maastricht Limburg www.basf.nl Grootbedrijf

Bayer Bayer (hoofdkantoor in Duitsland) produceert specialty chemicaliën en polymeren. Bayer maakt internationaal

onder meer biobased bestrijdingsmiddelen, consumer care products, polyolen en polycarbonaatmix.

Haelen Limburg www.bayer.nl Grootbedrijf

Bewa groep Producent bioenergie via organische reststromen uit vergister, verwerking frituurvetten en oliën tot biodiesel,

verhitten aardappelproducten tot diervoeder, op/overslag van plantaardige vloeibare producten.

Moerdijk Noord-Brabant www.bewagroep.nl MKB

Bio Base Europe Open innovatie- en opleidingscentrum voor de biogebaseerde economie in Europa, bestaande uit de Bio Base

Europe Pilot Plant (pilotfabriek) bij Gent en het Bio Base Europe Training Center in Terneuzen.

Terneuzen Zeeland www.bbeu.org Kennisinstelling

Bio-energiecentrale Cuijk Gecombineerde 'multifuel-centrale' van Essent die zowel stroom als warmte levert op basis van papierslib,

bermgras, afvalhout en houtsnippers; het vermogen bedraagt 25 MWe en 40 MWth.

Cuijk Limburg www.essent.nl Grootbedrijf

Biobased Delta Biobased Delta is een gezamenlijke progammatische biobased aanpak voor Zeeland en West-Brabant opgesteld,

door triple helix partijen uit deze regio (bedrijfsleven, kennis- en onderwijsinstellingen en overheden).

Breda Noord-Brabant www.biobaseddelta.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Middelburg Zeeland www.biobaseddelta.nl Ontwikkelingsmaatschappij

71Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 74: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy72

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Biomassa.eu Handelsnaam waaronder vraag en aanbod van biomassa bij elkaar worden gebracht; deze activiteit is

voortgekomen uit het familiebedrijf Arjazon Uienhandel.

Kruiningen Zeeland www.biomassa.eu MKB

BioMoer Energie Producent van duurzame energie: groene stroom en warmte (heet water) via vergisting van reststoffen;

het biogas gaat naar een wkk-centrale (warmtekrachtkoppeling) voor opwekking van groene stroom.

Moerstraten Noord-Brabant www.biomoer.nl MKB

Biopark Terneuzen Promoot en faciliteert onder de noemer 'Smart Link' de exploitatie van synergiën tussen bedrijven die zijn

gevestigd in de regio Terneuzen.

Terneuzen Zeeland www.bioparkterneuzen.com/en/biopark.htm Kennisinstelling

Biotech Systems Platform Kraamkamer, aanjager en vormgever voor versnelde clustervorming rondom bedrijven actief op de cross-over

van high tech en bio-lifetech sectoren (biotech, lifetech, agrotech en high tech).

Eindhoven Noord-Brabant www.bsp-platform.nl MKB

BioTorTech Een technologische start-up die een nieuwe biomassaconversietechnologie, genaamd torrefactie, uitontwikkelt

en commercialiseert; de expertise ligt ook in technologie- en due-diligence-studies en assessments.

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.biotortech.com MKB

BMC Genereert groene stroom door de verbranding van kippenmest Moerdijk Noord-Brabant www.bmcmoerdijk.nl MKB

Bodec Advies- en ingenieursbureau in de voedingsmiddelenindustrie, (bio)farma en chemie; beschikt over laboratorium

en pilotfaciliteiten voor onder meer biobased research.

Helmond Noord-Brabant www.bodec.eu MKB

BOM Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, met als een van de speerpunten de biobased economy; is een van de

partners binnen het initiatief Biobased Oost-Brabant.

Tilburg Noord-Brabant www.bom.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Botany Jong bedrijf dat onderzoekbureaus en R&D-afdelingen in de agrarische sector faciliteert bij de uitvoering van

onderzoeksopdrachten met eigen faciliteiten en expertise in teelt en onderzoek.

Sevenum Limburg www.botany.nl MKB

Bovitec Bouwchemie Gespecialiseerd in bedrijfsvloeren, zwembadcoatings, kitmontage, betonrenovatie, betoninjectie en vochtwering. Geleen Limburg www.bovitecbouwchemie.nl MKB

Brainport Development Ontwikkelingsmaatschappij van de regio Eindhoven; is een van de partners binnen het initiatief Biobased

Oost-Brabant.

Eindhoven Noord-Brabant www.brainportdevelopment.nl Ontwikkelingsmaatschappij

C2Circle Adviesbureau dat zich richt op onder meer het ontwikkelen van CO2-reductie met behulp van algentechnologie

en bioraffinage van diverse reststromen.

Halsteren Noord-Brabant www.c2circle.eu MKB

Cargill Internationaal producent en leverancier van producten en diensten in de voedings- en landbouwsector en

industriële sector; vestigingen in Sas van Gent, Zeeland, en Bergen op Zoom, Noord-Brabant.

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.cargill.nl Grootbedrijf

Sas van Gent Zeeland www.cargill.nl Grootbedrijf

Carnola Coöperatie die inname van koolzaad, tarwe en gerst van telers in de regio organiseert; richt zich onder meer op

biobrandstoffen.

Oirlo Limburg www.carnola.nl MKB

Centre of Expertise Biobased

Economy

Het CoE BBE versterkt met kwalitatief hoogstaand onderwijs, onderzoek en kennisdisseminatie de agenda “Agro

meets Chemistry” van de Biobased Delta. Samenwerkingsverband van Avans Hogeschool, HZ UAS en CBBE.

Breda Noord-Brabant www.coebbe Kennisinstelling

Vlissingen Zeeland www.coebbe Kennisinstelling

Chemelot Doel is om de campus te ontwikkelen tot internationale vestigingsplaats voor de geavanceerde chemie; focus ligt

op performance, biobased en biomedische materialen, biotechnologie en R&D-ondersteuning.

Geleen Limburg www.chemelot.nl Grootbedrijf

Chemelot InSciTe Richt zich op opschaling van verwerking van biobased building blocks. Er wordt onder meer een

opschalingspilotplant gerealiseerd voor chemische conversie met katalysatoren en er worden biomedische

materialen ontwikkeld.

Geleen Limburg www.chemelot-inscite.com Grootbedrijf

CHILL Richt zich op moderne chemie ten behoeve van slimme materialen en duurzame ontwikkelingen; helpt

ondernemers met het ontwikkelen van hun ideeën en state-of-the-art faciliteiten samen met bedrijven

op Chemelot.

Geleen Limburg www.chillabs.com Kennisinstelling

CIV Biobased Namens ROC West-Brabant werken Prinsentuin College (Breda), Radius College (Breda) en Markiezaat College

(Bergen op Zoom) samen aan de vormgeving van het CiV Biobased voor het MBO.

Etten-Leur Noord-Brabant www.rocwb.nl Kennisinstelling

Clean Minerals

Bio Energy

Produceert groene stroom, door mest- en maisafval te verwerken; bij de vergisting daarvan komt methaangas vrij,

dat wordt opgevangen, gefilterd en gezuiverd.

Esbeek Noord-Brabant www.avandommelen.nl/home/clear-minerals-

bio-energy-bv/

MKB

Cleanmaster Biolux Servicegroothandel met al ruim 17 jaar een uitstekende reputatie op het gebied van ecologisch verantwoorde

bedrijfshygiëne.

Goes Zeeland www.cleanmasterbiolux.nl MKB

Climalife Dehon Europees specialist voor koudemiddelen, bestemd voor de sectoren koeling en klimaatbeheersing. Bergen op Zoom Zeeland www.climalife.dehon.com Grootbedrijf

Colorex Master Batch Ontwikkelaar en producent van masterbatches en compounds voor de kunststofverwerkende industrie. Helmond Noord-Brabant www.colorex.nl MKB

Page 75: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Biomassa.eu Handelsnaam waaronder vraag en aanbod van biomassa bij elkaar worden gebracht; deze activiteit is

voortgekomen uit het familiebedrijf Arjazon Uienhandel.

Kruiningen Zeeland www.biomassa.eu MKB

BioMoer Energie Producent van duurzame energie: groene stroom en warmte (heet water) via vergisting van reststoffen;

het biogas gaat naar een wkk-centrale (warmtekrachtkoppeling) voor opwekking van groene stroom.

Moerstraten Noord-Brabant www.biomoer.nl MKB

Biopark Terneuzen Promoot en faciliteert onder de noemer 'Smart Link' de exploitatie van synergiën tussen bedrijven die zijn

gevestigd in de regio Terneuzen.

Terneuzen Zeeland www.bioparkterneuzen.com/en/biopark.htm Kennisinstelling

Biotech Systems Platform Kraamkamer, aanjager en vormgever voor versnelde clustervorming rondom bedrijven actief op de cross-over

van high tech en bio-lifetech sectoren (biotech, lifetech, agrotech en high tech).

Eindhoven Noord-Brabant www.bsp-platform.nl MKB

BioTorTech Een technologische start-up die een nieuwe biomassaconversietechnologie, genaamd torrefactie, uitontwikkelt

en commercialiseert; de expertise ligt ook in technologie- en due-diligence-studies en assessments.

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.biotortech.com MKB

BMC Genereert groene stroom door de verbranding van kippenmest Moerdijk Noord-Brabant www.bmcmoerdijk.nl MKB

Bodec Advies- en ingenieursbureau in de voedingsmiddelenindustrie, (bio)farma en chemie; beschikt over laboratorium

en pilotfaciliteiten voor onder meer biobased research.

Helmond Noord-Brabant www.bodec.eu MKB

BOM Brabantse Ontwikkelings Maatschappij, met als een van de speerpunten de biobased economy; is een van de

partners binnen het initiatief Biobased Oost-Brabant.

Tilburg Noord-Brabant www.bom.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Botany Jong bedrijf dat onderzoekbureaus en R&D-afdelingen in de agrarische sector faciliteert bij de uitvoering van

onderzoeksopdrachten met eigen faciliteiten en expertise in teelt en onderzoek.

Sevenum Limburg www.botany.nl MKB

Bovitec Bouwchemie Gespecialiseerd in bedrijfsvloeren, zwembadcoatings, kitmontage, betonrenovatie, betoninjectie en vochtwering. Geleen Limburg www.bovitecbouwchemie.nl MKB

Brainport Development Ontwikkelingsmaatschappij van de regio Eindhoven; is een van de partners binnen het initiatief Biobased

Oost-Brabant.

Eindhoven Noord-Brabant www.brainportdevelopment.nl Ontwikkelingsmaatschappij

C2Circle Adviesbureau dat zich richt op onder meer het ontwikkelen van CO2-reductie met behulp van algentechnologie

en bioraffinage van diverse reststromen.

Halsteren Noord-Brabant www.c2circle.eu MKB

Cargill Internationaal producent en leverancier van producten en diensten in de voedings- en landbouwsector en

industriële sector; vestigingen in Sas van Gent, Zeeland, en Bergen op Zoom, Noord-Brabant.

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.cargill.nl Grootbedrijf

Sas van Gent Zeeland www.cargill.nl Grootbedrijf

Carnola Coöperatie die inname van koolzaad, tarwe en gerst van telers in de regio organiseert; richt zich onder meer op

biobrandstoffen.

Oirlo Limburg www.carnola.nl MKB

Centre of Expertise Biobased

Economy

Het CoE BBE versterkt met kwalitatief hoogstaand onderwijs, onderzoek en kennisdisseminatie de agenda “Agro

meets Chemistry” van de Biobased Delta. Samenwerkingsverband van Avans Hogeschool, HZ UAS en CBBE.

Breda Noord-Brabant www.coebbe Kennisinstelling

Vlissingen Zeeland www.coebbe Kennisinstelling

Chemelot Doel is om de campus te ontwikkelen tot internationale vestigingsplaats voor de geavanceerde chemie; focus ligt

op performance, biobased en biomedische materialen, biotechnologie en R&D-ondersteuning.

Geleen Limburg www.chemelot.nl Grootbedrijf

Chemelot InSciTe Richt zich op opschaling van verwerking van biobased building blocks. Er wordt onder meer een

opschalingspilotplant gerealiseerd voor chemische conversie met katalysatoren en er worden biomedische

materialen ontwikkeld.

Geleen Limburg www.chemelot-inscite.com Grootbedrijf

CHILL Richt zich op moderne chemie ten behoeve van slimme materialen en duurzame ontwikkelingen; helpt

ondernemers met het ontwikkelen van hun ideeën en state-of-the-art faciliteiten samen met bedrijven

op Chemelot.

Geleen Limburg www.chillabs.com Kennisinstelling

CIV Biobased Namens ROC West-Brabant werken Prinsentuin College (Breda), Radius College (Breda) en Markiezaat College

(Bergen op Zoom) samen aan de vormgeving van het CiV Biobased voor het MBO.

Etten-Leur Noord-Brabant www.rocwb.nl Kennisinstelling

Clean Minerals

Bio Energy

Produceert groene stroom, door mest- en maisafval te verwerken; bij de vergisting daarvan komt methaangas vrij,

dat wordt opgevangen, gefilterd en gezuiverd.

Esbeek Noord-Brabant www.avandommelen.nl/home/clear-minerals-

bio-energy-bv/

MKB

Cleanmaster Biolux Servicegroothandel met al ruim 17 jaar een uitstekende reputatie op het gebied van ecologisch verantwoorde

bedrijfshygiëne.

Goes Zeeland www.cleanmasterbiolux.nl MKB

Climalife Dehon Europees specialist voor koudemiddelen, bestemd voor de sectoren koeling en klimaatbeheersing. Bergen op Zoom Zeeland www.climalife.dehon.com Grootbedrijf

Colorex Master Batch Ontwikkelaar en producent van masterbatches en compounds voor de kunststofverwerkende industrie. Helmond Noord-Brabant www.colorex.nl MKB

73Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 76: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy74

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Colsen adviesbureau

Milieu Techniek

Actief in de milieusector en voert projecten uit op het gebied van afvalwaterzuivering, vergisting, riolering,

procestechniek, luchtbehandeling, etc.

Hulst Zeeland www.colsen.nl MKB

Cosun Alle industriële activiteiten zijn gebaseerd op de grootschalige verwerking van plantaardige grondstoffen (biet,

aardappel, cichorei, fruit en groenten); onder Cosun valt onder meer CFTC, biomassavergister en Suiker Unie.

Roosendaal Noord-Brabant www.cosun.nl Grootbedrijf

Cradle Crops Nederlandse pionier met als doel het creëren van een markt voor Miscanthus Giganteus, oftewel olifantsgras en

andere vezel- en biobased gewassen.

Westdorpe Zeeland www.cradlecrops.nl MKB

CSV COVAS Suikerbietentelerscoöperatie met bijna 1.700 leden die hun bieten aan de coöperatie leveren. Asten Noord-Brabant www.bieten.nl MKB

De Groene Campus Uniek centrum waar (MBO-)onderwijs en bedrijfsleven bij elkaar komen; alles over voeding, gezondheid,

ontspanning, design en natuur is hier te vinden.

Helmond Noord-Brabant www.degroenecampus-eu.nl Onderwijsinstelling

De Groene Poort Samenwerking van vijf agrarische ondernemers die een van de grotere biovergisters in Nederland willen realiseren. Oosterland Zeeland www.degroenepoort.nl MKB

Deep Arctic Water Levert kasconstructies van 100 hectare waarmee tuinders, viskwekers en veehouders in verschillende Aziatische

kustgebieden onder Nederlands recht kunnen telen.

Made Noord-Brabant www.deeparcticwater.com MKB

Delmeco Adviseert, ontwerpt, tekent, berekent en inspecteert; ontwerpt machines die bedrijfsprocessen optimaliseren,

zorgt voor betrouwbare besturingssystemen en focust op veiligheid en duurzaamheid.

Goes Zeeland www.delmeco.nl MKB

Delta Full-service dienstverlener op het gebied van energie, water, infrastructuur en milieudiensten, internet en telecom. Middelburg Zeeland www.delta.nl Grootbedrijf

Den Ouden Levert een totaalconcept voor bodemverbeteraars, biobrandstoffen en organische meststoffen; werkt op basis

van PPS-constructies.

Schijndel Noord-Brabant www.denoudengroep.com MKB

Denissen Techniek Ingenieursbureau en machinefabriek op het terrein van engineering, verspaning, plaatwerk en constructie. Nispen Limburg www.denissentechniek.nl MKB

Desch Plantpak Produceert thermovorm potten en containers, transporttrays, zaaitrays, verspeentrays en perkgoed packs voor

de professionele tuinbouw.

Waalwijk Noord-Brabant www.desch-plantpak.com/nl MKB

DLV Plant Advies - en onderzoekspartner voor de plantaardige sectoren; richt zich op advies, (praktijk)onderzoek en

projecten, zowel in Nederland als internationaal.

Colijnsplaat Zeeland www.dlvplant.nl Kennisinstelling

DOW Benelux Chemisch bedrijf dat kunststoffen en basischemicaliën produceert. Terneuzen Zeeland www.dow.com/benelux Grootbedrijf

Dragon Plastics Rotomoulding Expert in het ontwikkelen en vervaardigen van klantspecifieke kunststofproducten en halffabrikaten met behulp

van rotatiegieten.

Sint-Maartensdijk Zeeland www.dragonplastics.nl/nl MKB

DSD (Dutch Sustainable

Development)

Adviesbureau actief op het gebied van duurzame landbouw, de voedselverwerkende industrie en biobrandstoffen;

is expert op gebied van bioraffinage.

Wemeldinge Zeeland www.dsdbv.com MKB

DSM Mondiale onderneming die vanuit wetenschappelijke basis actief is op het gebied van gezondheid, voeding en

materialen; heeft unieke competenties in Life Sciences en Materials Sciences.

Geleen Limburg www.dsm.com Grootbedrijf

DuPont Chemiebedrijf dat scala aan chemische producten vervaardigt. Landgraaf Limburg www2.dupont.com/Dordrecht_Plant_Site/nl_NL Grootbedrijf

Dutch Polymer Institute (DPI) Publiek-privaat partnerschap voor pre-competitief onderzoek naar polymeren en hun toepassing in de industrie. Eindhoven Noord-Brabant www.polymers.nl Kennisinstelling

Eastman Produceert een breed scala aan harsen voor toepassing in coatings, lijmen, banden, hygiëne, etc. Middelburg Zeeland www.eastman.com Grootbedrijf

Eco-Point Ontwikkelt , produceert en vermarkt onderhouds- en reinigingsmiddelen; gebruikt hierbij ecologisch hernieuwbare

grondstoffen en beschikt over eigen laboratorium.

Halsteren Noord-Brabant www.eco-point.com MKB

Ecoson Energiepark, is het jongste bedrijf van VION Ingredients; bestaat sinds 2007 en richt zich op de productie van

duurzame energie uit natuurlijke restproducten.

Son Noord-Brabant www.ecoson.nl MKB

EPL Europe Gaat volledig afbreekbare bakjes en bekertjes fabriceren uit papier- en kartonafval, voor de medische sector, de

voedingsmiddelen- en de verpakkingsindustrie.

Halsteren Noord-Brabant www.greenchemistrycampus.com MKB

EPZ Stookt in de kolencentrale sinds 2000 biomassa mee, de laatste jaren vooral in de vorm van houtpellets; op deze

wijze produceert het jaarlijks ruim 350.000 MWh, gelijk aan circa 100.000 huishoudens.

Borssele Zeeland www.epz.nl Grootbedrijf

Essent Werkt op biobased terrein onder meer met ZLTO samen aan de ontwikkeling van een biomineralenfabriek op

BioBased Economy-park Cuijk.

Den Bosch Noord-Brabant www.essent.nl Grootbedrijf

Evides Waterbedrijf Levert drinkwater in het zuidwesten van Zuid-Holland, Zeeland en de Brabantse Wal; produceert ook

verschillende watersoorten voor de industrie en is actief in de afvalwaterzuivering.

Middelburg Zeeland www.evides.nl Grootbedrijf

Evonik Industries Heeft hoofdzetel in het Duitse Essen en is een grote Internationale onderneming in de speciaalchemie. Maastricht Limburg www.evonik.com Grootbedrijf

Page 77: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Colsen adviesbureau

Milieu Techniek

Actief in de milieusector en voert projecten uit op het gebied van afvalwaterzuivering, vergisting, riolering,

procestechniek, luchtbehandeling, etc.

Hulst Zeeland www.colsen.nl MKB

Cosun Alle industriële activiteiten zijn gebaseerd op de grootschalige verwerking van plantaardige grondstoffen (biet,

aardappel, cichorei, fruit en groenten); onder Cosun valt onder meer CFTC, biomassavergister en Suiker Unie.

Roosendaal Noord-Brabant www.cosun.nl Grootbedrijf

Cradle Crops Nederlandse pionier met als doel het creëren van een markt voor Miscanthus Giganteus, oftewel olifantsgras en

andere vezel- en biobased gewassen.

Westdorpe Zeeland www.cradlecrops.nl MKB

CSV COVAS Suikerbietentelerscoöperatie met bijna 1.700 leden die hun bieten aan de coöperatie leveren. Asten Noord-Brabant www.bieten.nl MKB

De Groene Campus Uniek centrum waar (MBO-)onderwijs en bedrijfsleven bij elkaar komen; alles over voeding, gezondheid,

ontspanning, design en natuur is hier te vinden.

Helmond Noord-Brabant www.degroenecampus-eu.nl Onderwijsinstelling

De Groene Poort Samenwerking van vijf agrarische ondernemers die een van de grotere biovergisters in Nederland willen realiseren. Oosterland Zeeland www.degroenepoort.nl MKB

Deep Arctic Water Levert kasconstructies van 100 hectare waarmee tuinders, viskwekers en veehouders in verschillende Aziatische

kustgebieden onder Nederlands recht kunnen telen.

Made Noord-Brabant www.deeparcticwater.com MKB

Delmeco Adviseert, ontwerpt, tekent, berekent en inspecteert; ontwerpt machines die bedrijfsprocessen optimaliseren,

zorgt voor betrouwbare besturingssystemen en focust op veiligheid en duurzaamheid.

Goes Zeeland www.delmeco.nl MKB

Delta Full-service dienstverlener op het gebied van energie, water, infrastructuur en milieudiensten, internet en telecom. Middelburg Zeeland www.delta.nl Grootbedrijf

Den Ouden Levert een totaalconcept voor bodemverbeteraars, biobrandstoffen en organische meststoffen; werkt op basis

van PPS-constructies.

Schijndel Noord-Brabant www.denoudengroep.com MKB

Denissen Techniek Ingenieursbureau en machinefabriek op het terrein van engineering, verspaning, plaatwerk en constructie. Nispen Limburg www.denissentechniek.nl MKB

Desch Plantpak Produceert thermovorm potten en containers, transporttrays, zaaitrays, verspeentrays en perkgoed packs voor

de professionele tuinbouw.

Waalwijk Noord-Brabant www.desch-plantpak.com/nl MKB

DLV Plant Advies - en onderzoekspartner voor de plantaardige sectoren; richt zich op advies, (praktijk)onderzoek en

projecten, zowel in Nederland als internationaal.

Colijnsplaat Zeeland www.dlvplant.nl Kennisinstelling

DOW Benelux Chemisch bedrijf dat kunststoffen en basischemicaliën produceert. Terneuzen Zeeland www.dow.com/benelux Grootbedrijf

Dragon Plastics Rotomoulding Expert in het ontwikkelen en vervaardigen van klantspecifieke kunststofproducten en halffabrikaten met behulp

van rotatiegieten.

Sint-Maartensdijk Zeeland www.dragonplastics.nl/nl MKB

DSD (Dutch Sustainable

Development)

Adviesbureau actief op het gebied van duurzame landbouw, de voedselverwerkende industrie en biobrandstoffen;

is expert op gebied van bioraffinage.

Wemeldinge Zeeland www.dsdbv.com MKB

DSM Mondiale onderneming die vanuit wetenschappelijke basis actief is op het gebied van gezondheid, voeding en

materialen; heeft unieke competenties in Life Sciences en Materials Sciences.

Geleen Limburg www.dsm.com Grootbedrijf

DuPont Chemiebedrijf dat scala aan chemische producten vervaardigt. Landgraaf Limburg www2.dupont.com/Dordrecht_Plant_Site/nl_NL Grootbedrijf

Dutch Polymer Institute (DPI) Publiek-privaat partnerschap voor pre-competitief onderzoek naar polymeren en hun toepassing in de industrie. Eindhoven Noord-Brabant www.polymers.nl Kennisinstelling

Eastman Produceert een breed scala aan harsen voor toepassing in coatings, lijmen, banden, hygiëne, etc. Middelburg Zeeland www.eastman.com Grootbedrijf

Eco-Point Ontwikkelt , produceert en vermarkt onderhouds- en reinigingsmiddelen; gebruikt hierbij ecologisch hernieuwbare

grondstoffen en beschikt over eigen laboratorium.

Halsteren Noord-Brabant www.eco-point.com MKB

Ecoson Energiepark, is het jongste bedrijf van VION Ingredients; bestaat sinds 2007 en richt zich op de productie van

duurzame energie uit natuurlijke restproducten.

Son Noord-Brabant www.ecoson.nl MKB

EPL Europe Gaat volledig afbreekbare bakjes en bekertjes fabriceren uit papier- en kartonafval, voor de medische sector, de

voedingsmiddelen- en de verpakkingsindustrie.

Halsteren Noord-Brabant www.greenchemistrycampus.com MKB

EPZ Stookt in de kolencentrale sinds 2000 biomassa mee, de laatste jaren vooral in de vorm van houtpellets; op deze

wijze produceert het jaarlijks ruim 350.000 MWh, gelijk aan circa 100.000 huishoudens.

Borssele Zeeland www.epz.nl Grootbedrijf

Essent Werkt op biobased terrein onder meer met ZLTO samen aan de ontwikkeling van een biomineralenfabriek op

BioBased Economy-park Cuijk.

Den Bosch Noord-Brabant www.essent.nl Grootbedrijf

Evides Waterbedrijf Levert drinkwater in het zuidwesten van Zuid-Holland, Zeeland en de Brabantse Wal; produceert ook

verschillende watersoorten voor de industrie en is actief in de afvalwaterzuivering.

Middelburg Zeeland www.evides.nl Grootbedrijf

Evonik Industries Heeft hoofdzetel in het Duitse Essen en is een grote Internationale onderneming in de speciaalchemie. Maastricht Limburg www.evonik.com Grootbedrijf

75Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 78: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy76

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

ExxonMobil Chemical De plant in Kerkrade is een fabriek voor verpakkingsfilm en OPP-films; denkt na over biobased feedstocks. Kerkrade Limburg www.exxonmobil.nl Grootbedrijf

Faktor Plus FaktorPlus is een vast bouwteam in Zeeland en richt zicht ook op biobased bouwconcepten. Kloosterzande Zeeland www.faktorplus.nl MKB

Fargate Group Verkoopt algenoogstmachines, -pasta en -ingrediënten; heeft met een prototype machine aangetoond een

constante output en kwaliteit te kunnen leveren van algenpasta.

Oud Vossemeer Zeeland www.fargate.nl MKB

Feed Design Lab Stichting is het innovatie- en educatiecentrum in de keten farm-to-fork met focus op innovatie in diervoeders,

verwaarden van reststromen en technologieontwikkeling voor diervoederproductie.

Wanssum Limburg www.feeddesignlab.nl Kennisinstelling

Fire-Up Fire-Up is koploper op het gebied van duurzame en biologische aanmaakproducten. Noord-Brabant Oisterwijk www.fire-up.nl MKB

Fontys Hogeschool HBO-onderwijsinstelling met diverse techniekopleidingen met raakvlakken binnen de biobased economy. Eindhoven Noord-Brabant www.fontys.nl Onderwijsinstelling

Food Connection Point Netwerkorganisatie die de samenwerking tussen foodondernemers, overheid en onderwijs centraal stelt om de

economische positie van foodondernemingen in Zuid-Nederland te versterken.

Helmond Noord-Brabant www.foodconnectionpoint.nl MKB

Food Tech Park Brainport Wil een robuuste bijdrage leveren aan verduurzaming van de wereldwijde voedselproductie via valorisatie en

toepassing van nieuwe innovaties op het snijvlak van Food & Technology.

Helmond Noord-Brabant www.foodtechpark.nl MKB

Franken Inox Ontwikkelt en produceert voornamelijk waterzuiveringscomponenten en schelpdierverwerkingsinstallaties. Borssele Zeeland www.frankenmachines.com MKB

Fujifilm Manufacturing Produceert fotopapier en offsetplaten; werkt daarnaast in het Tilburg Research Laboratory aan de ontwikkeling

van nieuwe producten.

Tilburg Noord-Brabant www.fujifilm.eu/nl Grootbedrijf

Gastreatment Services Levert installaties die biogas kunnen verwerken dat vrijkomt bij afvalwaterzuivering of vuilverbranding; het biogas

wordt bewerkt voor gasmotoren en ketels of opwerking tot groen gas of vloeibaar biogas.

Bergambacht Zuid-Holland www.gtsbv.com MKB

GEA Food Solutions Gespecialiseerd in prestatiegerichte oplossingen voor de voedingsmiddelenindustrie, variërend van één machine

tot complete productielijnen.

Bakel Noord-Brabant www.gea-foodsolutions.com Grootbedrijf

Gipmans Kweker en leverancier van topplanten. Venlo Limburg www.gipmans.nl MKB

Green Chemistry Campus Open innovatie-omgeving met veel faciliteiten voor de biobased economy, waar bedrijven (groot en klein),

kenniscentra en overheden zich kunnen vestigen en samenwerken rond biobased technologieën.

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.greenchemistrycampus.com Kennisinstelling

Green Tech Engineering Richt zich op het managen en uitvoeren van het proces van productontwikkeling in bedrijf en biedt consultancy,

engineering services, projectrealisatie en turnkey productie-oplossingen.

Eindhoven Noord-Brabant www.gt-eng.nl MKB

Greenport Venlo Greenport Venlo is één van de zes Greenports in Nederland. Het is het tweede tuinbouwgebied van Nederland.

Het gebied is daarnaast een logistieke hotspot van Nederland.

Venlo Limburg www.greenportvenlo.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Greenport Venlo Innovation

Centre

Innovatiecentrum Greenport Venlo richt zich op het initiëren van innovaties, begeleiden en (laten) realiseren van

projecten binnen de sectoren 'fresh, food, flowers', logistiek, biobased economy en industrie.

Venlo Limburg www.greenportvenlo.nl/nl/innoveren Ontwikkelingsmaatschappij

Grovisco Groente- en viskwekerij Cornelissen richt zich op de kweek van tarbot en diverse zilte zeegroenten. Tholen Zeeland www.grovisco.eu MKB

HAS Hogeschool HBO-instelling voor studies op het gebied van Agro, Food en Groene Ruimte met vestigingen in Den Bosch

en Venlo.

Den Bosch Noord-Brabant www.hashogeschool.nl Onderwijsinstelling

Helicon Opleidingen Omvat eigentijds groen onderwijs en heeft duurzaamheid, ondernemerschap en innovatie hoog in het vaandel

staan; VMBO en MBO in onder meer Boxtel, Deurne, Eindhoven, Helmond, 's-Hertogenbosch, Tilburg en Velp.

Helmond Noord-Brabant www.helicon.nl Onderwijsinstelling

Huijbregts Groep Gespecialiseerd in poeders voor de voedingsmiddelenindustrie, onder meer kleur-, geur- en/of smaakstoffen;

zorgt voor outsourcing van poederbeheer.

Helmond Noord-Brabant www.huijbregts.nl MKB

HZ University of

Applied Sciences

HBO-instelling met onder meer de Delta Academy, die onderzoek doet op het gebied van aquacultuur, water, etc.;

beschikt over Sealab en is partner in Centre of Biobased Economy met Avans.

Vlissingen Zeeland www.hz.nl Onderwijsinstelling

ICL-IP Terneuzen Producent van een breed scala producten gebaseed op broom, met toepassingen in brandvertragers, life sciences,

oliewinning, water, etc.

Terneuzen Zeeland www.iclip-terneuzen.nl/home Grootbedrijf

IMARES Doet in Yerseke onderzoek op het gebied van de schelpdiervisserij, visteelt en ecologisch zeeonderzoek; is

onderdeel van Wageningen UR.

Yerseke Zeeland www.wageningenur.nl/nl/locatie/IMARES-Yerseke Kennisinstelling

Imperial Ventures Beoogt de ontwikkeling van een lijn bio-afbreekbare verpakkingen voor bloembollen en planten. Halsteren Noord-Brabant www.imperialventures.com MKB

Impuls NV Economische Impuls Zeeland is de ontwikkelingsmaatschappij van Zeeland en heeft tot doel het vergroten

van de dynamiek van de Zeeuwse economie.

Middelburg Zeeland www.impulszeeland.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Indaver Nederland Geeft met activiteiten op het gebied van composteren, vergisten en biomassa in Nederland en België invulling

aan het Europese klimaatbeleid.

Goes Zeeland www.indaver.nl Grootbedrijf

Page 79: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

ExxonMobil Chemical De plant in Kerkrade is een fabriek voor verpakkingsfilm en OPP-films; denkt na over biobased feedstocks. Kerkrade Limburg www.exxonmobil.nl Grootbedrijf

Faktor Plus FaktorPlus is een vast bouwteam in Zeeland en richt zicht ook op biobased bouwconcepten. Kloosterzande Zeeland www.faktorplus.nl MKB

Fargate Group Verkoopt algenoogstmachines, -pasta en -ingrediënten; heeft met een prototype machine aangetoond een

constante output en kwaliteit te kunnen leveren van algenpasta.

Oud Vossemeer Zeeland www.fargate.nl MKB

Feed Design Lab Stichting is het innovatie- en educatiecentrum in de keten farm-to-fork met focus op innovatie in diervoeders,

verwaarden van reststromen en technologieontwikkeling voor diervoederproductie.

Wanssum Limburg www.feeddesignlab.nl Kennisinstelling

Fire-Up Fire-Up is koploper op het gebied van duurzame en biologische aanmaakproducten. Noord-Brabant Oisterwijk www.fire-up.nl MKB

Fontys Hogeschool HBO-onderwijsinstelling met diverse techniekopleidingen met raakvlakken binnen de biobased economy. Eindhoven Noord-Brabant www.fontys.nl Onderwijsinstelling

Food Connection Point Netwerkorganisatie die de samenwerking tussen foodondernemers, overheid en onderwijs centraal stelt om de

economische positie van foodondernemingen in Zuid-Nederland te versterken.

Helmond Noord-Brabant www.foodconnectionpoint.nl MKB

Food Tech Park Brainport Wil een robuuste bijdrage leveren aan verduurzaming van de wereldwijde voedselproductie via valorisatie en

toepassing van nieuwe innovaties op het snijvlak van Food & Technology.

Helmond Noord-Brabant www.foodtechpark.nl MKB

Franken Inox Ontwikkelt en produceert voornamelijk waterzuiveringscomponenten en schelpdierverwerkingsinstallaties. Borssele Zeeland www.frankenmachines.com MKB

Fujifilm Manufacturing Produceert fotopapier en offsetplaten; werkt daarnaast in het Tilburg Research Laboratory aan de ontwikkeling

van nieuwe producten.

Tilburg Noord-Brabant www.fujifilm.eu/nl Grootbedrijf

Gastreatment Services Levert installaties die biogas kunnen verwerken dat vrijkomt bij afvalwaterzuivering of vuilverbranding; het biogas

wordt bewerkt voor gasmotoren en ketels of opwerking tot groen gas of vloeibaar biogas.

Bergambacht Zuid-Holland www.gtsbv.com MKB

GEA Food Solutions Gespecialiseerd in prestatiegerichte oplossingen voor de voedingsmiddelenindustrie, variërend van één machine

tot complete productielijnen.

Bakel Noord-Brabant www.gea-foodsolutions.com Grootbedrijf

Gipmans Kweker en leverancier van topplanten. Venlo Limburg www.gipmans.nl MKB

Green Chemistry Campus Open innovatie-omgeving met veel faciliteiten voor de biobased economy, waar bedrijven (groot en klein),

kenniscentra en overheden zich kunnen vestigen en samenwerken rond biobased technologieën.

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.greenchemistrycampus.com Kennisinstelling

Green Tech Engineering Richt zich op het managen en uitvoeren van het proces van productontwikkeling in bedrijf en biedt consultancy,

engineering services, projectrealisatie en turnkey productie-oplossingen.

Eindhoven Noord-Brabant www.gt-eng.nl MKB

Greenport Venlo Greenport Venlo is één van de zes Greenports in Nederland. Het is het tweede tuinbouwgebied van Nederland.

Het gebied is daarnaast een logistieke hotspot van Nederland.

Venlo Limburg www.greenportvenlo.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Greenport Venlo Innovation

Centre

Innovatiecentrum Greenport Venlo richt zich op het initiëren van innovaties, begeleiden en (laten) realiseren van

projecten binnen de sectoren 'fresh, food, flowers', logistiek, biobased economy en industrie.

Venlo Limburg www.greenportvenlo.nl/nl/innoveren Ontwikkelingsmaatschappij

Grovisco Groente- en viskwekerij Cornelissen richt zich op de kweek van tarbot en diverse zilte zeegroenten. Tholen Zeeland www.grovisco.eu MKB

HAS Hogeschool HBO-instelling voor studies op het gebied van Agro, Food en Groene Ruimte met vestigingen in Den Bosch

en Venlo.

Den Bosch Noord-Brabant www.hashogeschool.nl Onderwijsinstelling

Helicon Opleidingen Omvat eigentijds groen onderwijs en heeft duurzaamheid, ondernemerschap en innovatie hoog in het vaandel

staan; VMBO en MBO in onder meer Boxtel, Deurne, Eindhoven, Helmond, 's-Hertogenbosch, Tilburg en Velp.

Helmond Noord-Brabant www.helicon.nl Onderwijsinstelling

Huijbregts Groep Gespecialiseerd in poeders voor de voedingsmiddelenindustrie, onder meer kleur-, geur- en/of smaakstoffen;

zorgt voor outsourcing van poederbeheer.

Helmond Noord-Brabant www.huijbregts.nl MKB

HZ University of

Applied Sciences

HBO-instelling met onder meer de Delta Academy, die onderzoek doet op het gebied van aquacultuur, water, etc.;

beschikt over Sealab en is partner in Centre of Biobased Economy met Avans.

Vlissingen Zeeland www.hz.nl Onderwijsinstelling

ICL-IP Terneuzen Producent van een breed scala producten gebaseed op broom, met toepassingen in brandvertragers, life sciences,

oliewinning, water, etc.

Terneuzen Zeeland www.iclip-terneuzen.nl/home Grootbedrijf

IMARES Doet in Yerseke onderzoek op het gebied van de schelpdiervisserij, visteelt en ecologisch zeeonderzoek; is

onderdeel van Wageningen UR.

Yerseke Zeeland www.wageningenur.nl/nl/locatie/IMARES-Yerseke Kennisinstelling

Imperial Ventures Beoogt de ontwikkeling van een lijn bio-afbreekbare verpakkingen voor bloembollen en planten. Halsteren Noord-Brabant www.imperialventures.com MKB

Impuls NV Economische Impuls Zeeland is de ontwikkelingsmaatschappij van Zeeland en heeft tot doel het vergroten

van de dynamiek van de Zeeuwse economie.

Middelburg Zeeland www.impulszeeland.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Indaver Nederland Geeft met activiteiten op het gebied van composteren, vergisten en biomassa in Nederland en België invulling

aan het Europese klimaatbeleid.

Goes Zeeland www.indaver.nl Grootbedrijf

77Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 80: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy78

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Ingenia Innovatief en onafhankelijk raadgevend ingenieurs- en adviesbureau op het gebied van duurzame energie

en milieu.

Eindhoven Noord-Brabant www.ingenia.nl MKB

Innosolids Staat voor Innovative Solutions in Liquids and Solids en biedt een uitgebreide portfolio aan van pigmenten,

masterbatches, liquid colors, compounds, DLCs (dry liquid colors) en microbeats.

Geleen Limburg www.innosolids.com MKB

Insect Centre Netwerkorganisatie met partijen die een bijdrage willen leveren aan de succesvolle introductie van insecten

ten behoeven van feed, food en farma.

Den Bosch Noord-Brabant www.insectcentre.com Kennisinstelling

Isobionics Richt activiteiten op de natuurlijke grondstoffen voor de smaak- en geurindustrie; deze worden bereid met

een innovatief geoctrooieerd fermentatieproces.

Geleen Limburg www.isobionics.com MKB

Isovlas Oisterwijk Vertaalt de unieke mogelijkheden van vlas in duurzame en hoogwaardige producten, zoals bouwisolatie,

SoundFelt (vlasvilt) en damp-open dakelementen.

Oisterwijk Noord-Brabant www.isovlas.nl MKB

Kamer van Koophandel Informeert en ondersteunt ondernemers van de start van een bedrijf tot het vinden van een opvolger. Eindhoven Noord-Brabant www.kvk.nl Overheid

Kamer van Koophandel Innovatienetwerk voor ondernemers (voorheen Syntens), stimuleert en begeleidt ondernemers in het midden-

en kleinbedrijf via tal van innovatieprojecten.

Eindhoven Noord-Brabant www.syntens.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Keulen Groep Expert op het gebied van brandstoffen, smeermiddelen en agroproducten. Elsloo Limburg www.keulengroep.com MKB

Keyport 2020 Verbindt overheid-ondernemers-onderwijs in Midden-Limburg om dat te laten uitgroeien tot een sterke

economische regio.

Roermond Limburg www.keyport.nl Overheid

Kolb AG Heeft hoofdkantoor in Hedingen (Zwitserland) en is een producent van niet-ionische tensiden, papierchemicaliën

en chemische tussenproducten.

Klundert Noord-Brabant www.kolb.ch Grootbedrijf

Kompany Verkooporganisatie is een samenwerkingsverband van de komkommertelers die lid zijn van de coöperaties

Komosa, Sun Quality en ZON Fruit & Vegetables.

Venlo Limburg www.kompany.nl MKB

Kusters Engineering Levert en ontwikkelt systemen op basis van bewezen technologie voor desintegratie-oplossingen onder meer

op het terrein van recycling.

Venlo Limburg www.kustersengineering.com MKB

Kwekerij Litjens Modern glastuinbouwbedrijf met een teeltoppervlakte van 13,8 hectare; teelt en verpakt jaarrond groene en

rode paprika’s.

Velden Limburg www.kwekerij-litjensbv.nl MKB

La Solitude Akkerbouwbedrijf met een pilotproject binnen de aquacultuur om mosselen (Mytulis edulis) binnendijks op te

kweken op grondwater.

St Philipsland Zeeland Onbekend MKB

Laarakker Groenteverwerking Specialist in de teelt, verwerking en verkoop van een breed pakket groenten voor de diepvries- en

conservenindustrie.

Well Limburg www.laarakker.nl MKB

Lamb Western Meijer Maakt diepgevroren aardappelproducten en appetizers; beschikt over vergister en experimenteert met

waterzuiveringsconcepten met algen; hoofdvestiging in Kruiningen en vestiging in Bergen op Zoom.

Kruiningen Zeeland www.lambweston-nl.com/nl Grootbedrijf

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.lambweston-nl.com/nl Grootbedrijf

Lans Produceert op verschillende locaties diverse typen trostomaten, met het accent op de troscherrytomaat,

de grove pruimtomaat en een fijne trostomaat met een verhoogd lycopeengehalte.

Rilland Zeeland www.lans.nl MKB

Lanxess Fabriceert op de locatie Geleen Keltan, een reeks kwaliteitsrubbers op basis van ethyleen-propyleen (EPDM). Geleen Limburg www.lanxess.nl Grootbedrijf

Leeuwenborgh College Regionaal Opleidingen Centrum (ROC) voor middelbaar beroepsonderwijs, beroepsopleidingen, om-, bij- of

nascholingsonderwijs en bedrijfstrainingen.

Sittard Limburg www.leeuwenborgh.nl Onderwijsinstelling

LEI Wageningen UR Internationaal toonaangevend sociaal-economisch onderzoeksinstituut, dat met de unieke data, modellen en

kennis opdrachtgevers in beleid en besluitvorming ondersteunt.

Goes Zeeland www.wageningenur.nl/lei Kennisinstelling

Meijel Noord-Brabant www.wageningenur.nl/lei Kennisinstelling

Oisterwijk Noord-Brabant www.wageningenur.nl/lei Kennisinstelling

Lijnco Green Energy Gericht op het produceren van duurzame energie uit biomassa door middel van vergisting; de centrale staat in

Sluiskil (nabij Terneuzen) en is eind 2010 in bedrijf genomen.

Sluiskil Zeeland www.ne-terminals.com MKB

Limburg Economic

Development

Samenwerkingsverband tussen bedrijfsleven, overheid en onderwijs, met als als doel het realiseren van het

Brainport 2020-programma in Zuid-Limburg.

Geleen Limburg www.ledbrainport2020.nl Overheid

Linex Pro-grass Verwerkt vlasscheven tot ecologisch verantwoorde bouwplaten; als grondstof worden hiervoor de houtachtige

stengeldeeltjes van de vlasplant gebruikt, de zogeheten lemen of scheven.

Koewacht Zeeland www.linex-pg.nl MKB

Page 81: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Ingenia Innovatief en onafhankelijk raadgevend ingenieurs- en adviesbureau op het gebied van duurzame energie

en milieu.

Eindhoven Noord-Brabant www.ingenia.nl MKB

Innosolids Staat voor Innovative Solutions in Liquids and Solids en biedt een uitgebreide portfolio aan van pigmenten,

masterbatches, liquid colors, compounds, DLCs (dry liquid colors) en microbeats.

Geleen Limburg www.innosolids.com MKB

Insect Centre Netwerkorganisatie met partijen die een bijdrage willen leveren aan de succesvolle introductie van insecten

ten behoeven van feed, food en farma.

Den Bosch Noord-Brabant www.insectcentre.com Kennisinstelling

Isobionics Richt activiteiten op de natuurlijke grondstoffen voor de smaak- en geurindustrie; deze worden bereid met

een innovatief geoctrooieerd fermentatieproces.

Geleen Limburg www.isobionics.com MKB

Isovlas Oisterwijk Vertaalt de unieke mogelijkheden van vlas in duurzame en hoogwaardige producten, zoals bouwisolatie,

SoundFelt (vlasvilt) en damp-open dakelementen.

Oisterwijk Noord-Brabant www.isovlas.nl MKB

Kamer van Koophandel Informeert en ondersteunt ondernemers van de start van een bedrijf tot het vinden van een opvolger. Eindhoven Noord-Brabant www.kvk.nl Overheid

Kamer van Koophandel Innovatienetwerk voor ondernemers (voorheen Syntens), stimuleert en begeleidt ondernemers in het midden-

en kleinbedrijf via tal van innovatieprojecten.

Eindhoven Noord-Brabant www.syntens.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Keulen Groep Expert op het gebied van brandstoffen, smeermiddelen en agroproducten. Elsloo Limburg www.keulengroep.com MKB

Keyport 2020 Verbindt overheid-ondernemers-onderwijs in Midden-Limburg om dat te laten uitgroeien tot een sterke

economische regio.

Roermond Limburg www.keyport.nl Overheid

Kolb AG Heeft hoofdkantoor in Hedingen (Zwitserland) en is een producent van niet-ionische tensiden, papierchemicaliën

en chemische tussenproducten.

Klundert Noord-Brabant www.kolb.ch Grootbedrijf

Kompany Verkooporganisatie is een samenwerkingsverband van de komkommertelers die lid zijn van de coöperaties

Komosa, Sun Quality en ZON Fruit & Vegetables.

Venlo Limburg www.kompany.nl MKB

Kusters Engineering Levert en ontwikkelt systemen op basis van bewezen technologie voor desintegratie-oplossingen onder meer

op het terrein van recycling.

Venlo Limburg www.kustersengineering.com MKB

Kwekerij Litjens Modern glastuinbouwbedrijf met een teeltoppervlakte van 13,8 hectare; teelt en verpakt jaarrond groene en

rode paprika’s.

Velden Limburg www.kwekerij-litjensbv.nl MKB

La Solitude Akkerbouwbedrijf met een pilotproject binnen de aquacultuur om mosselen (Mytulis edulis) binnendijks op te

kweken op grondwater.

St Philipsland Zeeland Onbekend MKB

Laarakker Groenteverwerking Specialist in de teelt, verwerking en verkoop van een breed pakket groenten voor de diepvries- en

conservenindustrie.

Well Limburg www.laarakker.nl MKB

Lamb Western Meijer Maakt diepgevroren aardappelproducten en appetizers; beschikt over vergister en experimenteert met

waterzuiveringsconcepten met algen; hoofdvestiging in Kruiningen en vestiging in Bergen op Zoom.

Kruiningen Zeeland www.lambweston-nl.com/nl Grootbedrijf

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.lambweston-nl.com/nl Grootbedrijf

Lans Produceert op verschillende locaties diverse typen trostomaten, met het accent op de troscherrytomaat,

de grove pruimtomaat en een fijne trostomaat met een verhoogd lycopeengehalte.

Rilland Zeeland www.lans.nl MKB

Lanxess Fabriceert op de locatie Geleen Keltan, een reeks kwaliteitsrubbers op basis van ethyleen-propyleen (EPDM). Geleen Limburg www.lanxess.nl Grootbedrijf

Leeuwenborgh College Regionaal Opleidingen Centrum (ROC) voor middelbaar beroepsonderwijs, beroepsopleidingen, om-, bij- of

nascholingsonderwijs en bedrijfstrainingen.

Sittard Limburg www.leeuwenborgh.nl Onderwijsinstelling

LEI Wageningen UR Internationaal toonaangevend sociaal-economisch onderzoeksinstituut, dat met de unieke data, modellen en

kennis opdrachtgevers in beleid en besluitvorming ondersteunt.

Goes Zeeland www.wageningenur.nl/lei Kennisinstelling

Meijel Noord-Brabant www.wageningenur.nl/lei Kennisinstelling

Oisterwijk Noord-Brabant www.wageningenur.nl/lei Kennisinstelling

Lijnco Green Energy Gericht op het produceren van duurzame energie uit biomassa door middel van vergisting; de centrale staat in

Sluiskil (nabij Terneuzen) en is eind 2010 in bedrijf genomen.

Sluiskil Zeeland www.ne-terminals.com MKB

Limburg Economic

Development

Samenwerkingsverband tussen bedrijfsleven, overheid en onderwijs, met als als doel het realiseren van het

Brainport 2020-programma in Zuid-Limburg.

Geleen Limburg www.ledbrainport2020.nl Overheid

Linex Pro-grass Verwerkt vlasscheven tot ecologisch verantwoorde bouwplaten; als grondstof worden hiervoor de houtachtige

stengeldeeltjes van de vlasplant gebruikt, de zogeheten lemen of scheven.

Koewacht Zeeland www.linex-pg.nl MKB

79Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 82: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy80

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

LIOF Limburgse Ontwikkelingsmaatschappij, met als een van de speerpunten de biobased economy; is voorzitter van

Biobased Economy Limburg.

Maastricht Limburg www.liof.nl Ontwikkelingsmaatschappij

LLTB Wil haar leden ondersteunen in goed ondernemerschap en een gezaghebbende partij zijn voor het algemeen

maatschappelijk belang van de Limburgse land- en tuinbouw.

Roermond Limburg www.lltb.nl MKB

Maastricht Universitair

Medisch Centrum+

MUMC+ richt zich op gezondheidsherstel, -behoud en -bevordering en werkt aan de ontwikkeling van

biomedische materialen.

Maastricht Limburg www.mumc.nl Kennisinstelling

Machinefabriek Stramproy Staalhandel, constructiebedrijf en machinefabriek. Stramproy Noord-Brabant www.machinefabriekstramproy.nl MKB

Marel Toonaangevende wereldwijde leverancier van geavanceerde apparatuur, systemen en diensten aan de vis-, vlees-,

gevogelte- en verdere-verwerkingsindustrieën.

Boxmeer Noord-Brabant www.marel.com Grootbedrijf

Maris Projects Richt zich op het verwerken van afvalproducten naar nuttige producten; zusterbedrijf Maris Machines richt zich op

hergebruik, ontwikkeling en verkoop van diverse machines en installaties.

Schijndel Noord-Brabant www.maris-projects.nl MKB

McCain Producent van aardappel- en frietenspecialiteiten; beschikt over vergister. Lewedorp Zeeland www.mccain.nl Grootbedrijf

MEAF Machines Producent van folie-extrusieapparaten en thermoformingmachines voor onder meer kunststofdisposables. Yerseke Zeeland www.meaf.com MKB

Meatless Maakt bijzondere vezels van granen en peulvruchten om producten als snacks, vleeswaren, gehakt en

hamburgers te ontwikkelen met een veel lager vetgehalte, zonder verlies van smaak of kwaliteit.

Goes Zeeland www.meatless.nl MKB

Midpoint Brabant Gebaseerd op samenwerking in de regio Midden-Brabant tussen overheden (gemeenten), onderwijs- en

kennisinstellingen en bedrijfsleven met focus op social innovation.

Tilburg Noord-Brabant www.midpointbrabant.nl Overheid

Millvision Adviesbureau voor procesontwikkeling, innovatie en implementatie van onder meer biobased processen met

veel kennis in de papier- en pulpindustrie.

Raamsdonk Noord-Brabant www.millvisionweb.eu MKB

Modified Materials Werkt als kunststofspecialist voor MKB en multinationals, zelfstandig vanuit het eigen kantoor, of op

locatie samen met het team van de klant.

Halsteren Noord-Brabant www.modifiedmaterials.nl MKB

Nieuw Prinsenland Dit Agro & Food Cluster is de nieuwste gebiedsontwikkeling in West-Brabant (2012); een grootschalige

projectvestiging voor glastuinbouw en een agro & food-bedrijventerrein.

Dinteloord Noord-Brabant www.nieuwprinsenland.nl MKB

NNRGY Crops Richt zich op nieuwe energie in braakliggende grond middels de teelt van miscanthus en bamboe. Hellevoetsluis Zuid-Holland www.plantolifantsgras.nl MKB

North Seaweed Levert food- en feed-kwaliteit wieren aan groothandel en bedrijven in de levensmiddelenindustrie. Kapelle Zeeland www.northseaweed.nl MKB

Nova Lignum /

Green Brothers

Producent van duurzame gevelbekleding, die de voordelen van hout, vezelcement en kunststof combineert;

door middel van de vezelfractie van planten en een geopolymeer ontstaat er een nieuw duurzaam product.

Zevenbergen Noord-Brabant www.novalignum.nl MKB

Pagter Innovations Is bezig om bestaande verpakkingsmaterialen voor snijbloemen te vervangen door biologisch afbreekbare

(biobased) verpakkingsmaterialen.

Roosendaal Noord-Brabant www.pagter.com MKB

Pascal Processing / Chez

Pascal / TOP

Bschikt in Helmond over twee industriële state-of-the-art machines voor de pascalisatie van voedingsmiddelen. Helmond Noord-Brabant www.pascalprocessing.com MKB

Planty Pot Planty Potten worden gemaakt van reststromen uit de agrarische sector, namelijk afval van de aardappelindustrie;

hebben nagenoeg dezelfde functionele eigenschappen als potten gemaakt van olieplastic.

Udenhout Noord-Brabant www.plantypot.nl MKB

Polyplex Group Richt zich op design plastics, sign & display en zwembaden. Maastricht Limburg www.polyplex.nl MKB

PPO Vredepeel Een proeflocatie van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) van Wageningen UR; hier wordt onderzoek

gedaan naar akkerbouw, groene ruimte en vollegrondsgroenten.

Vredepeel Limburg www.wageningenur.nl/ppo Kennisinstelling

Progression Industry Wil met zijn bedrijven Wedacs, Pfamen en CyclOx excelleren in onderzoek en ontwikkeling van

innovatieve 'groene' oplossingen voor de automotive industrie en aftermarket.

Eindhoven Noord-Brabant www.progression-industry.com MKB

Protix Biosystems Ontwikkelt duurzame eiwitten van hoge kwaliteit die dienen als alternatief voor vismeel en andere

voedingssupplementen.

Den Bosch Noord-Brabant www.protix.eu MKB

Purac A leading player in the field of natural food preservation, biobased chemicals and bioplastics a.o. produced from

lactic acid and lactic acid derivatives.

Gorinchem Zuid-Holland www.purac.com Grootbedrijf

Rasenberg Werkt al ruim 90 jaar in Nederland aan bouwkundige, ondergrondse infrastructurele en procestechnologische

projecten; ontplooit activiteiten op het terrein van biobased bouwen.

Breda Noord-Brabant www.rasenberg.nl MKB

Reverdia Joint venture tussen Royal DSM en Roquette Frères, wereldwijde zetmeel- en zetmeelderivatenonderneming;

wil de marktleider zijn op de markt van duurzaam barnsteenzuur.

Geleen Limburg www.reverdia.com MKB

Page 83: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

LIOF Limburgse Ontwikkelingsmaatschappij, met als een van de speerpunten de biobased economy; is voorzitter van

Biobased Economy Limburg.

Maastricht Limburg www.liof.nl Ontwikkelingsmaatschappij

LLTB Wil haar leden ondersteunen in goed ondernemerschap en een gezaghebbende partij zijn voor het algemeen

maatschappelijk belang van de Limburgse land- en tuinbouw.

Roermond Limburg www.lltb.nl MKB

Maastricht Universitair

Medisch Centrum+

MUMC+ richt zich op gezondheidsherstel, -behoud en -bevordering en werkt aan de ontwikkeling van

biomedische materialen.

Maastricht Limburg www.mumc.nl Kennisinstelling

Machinefabriek Stramproy Staalhandel, constructiebedrijf en machinefabriek. Stramproy Noord-Brabant www.machinefabriekstramproy.nl MKB

Marel Toonaangevende wereldwijde leverancier van geavanceerde apparatuur, systemen en diensten aan de vis-, vlees-,

gevogelte- en verdere-verwerkingsindustrieën.

Boxmeer Noord-Brabant www.marel.com Grootbedrijf

Maris Projects Richt zich op het verwerken van afvalproducten naar nuttige producten; zusterbedrijf Maris Machines richt zich op

hergebruik, ontwikkeling en verkoop van diverse machines en installaties.

Schijndel Noord-Brabant www.maris-projects.nl MKB

McCain Producent van aardappel- en frietenspecialiteiten; beschikt over vergister. Lewedorp Zeeland www.mccain.nl Grootbedrijf

MEAF Machines Producent van folie-extrusieapparaten en thermoformingmachines voor onder meer kunststofdisposables. Yerseke Zeeland www.meaf.com MKB

Meatless Maakt bijzondere vezels van granen en peulvruchten om producten als snacks, vleeswaren, gehakt en

hamburgers te ontwikkelen met een veel lager vetgehalte, zonder verlies van smaak of kwaliteit.

Goes Zeeland www.meatless.nl MKB

Midpoint Brabant Gebaseerd op samenwerking in de regio Midden-Brabant tussen overheden (gemeenten), onderwijs- en

kennisinstellingen en bedrijfsleven met focus op social innovation.

Tilburg Noord-Brabant www.midpointbrabant.nl Overheid

Millvision Adviesbureau voor procesontwikkeling, innovatie en implementatie van onder meer biobased processen met

veel kennis in de papier- en pulpindustrie.

Raamsdonk Noord-Brabant www.millvisionweb.eu MKB

Modified Materials Werkt als kunststofspecialist voor MKB en multinationals, zelfstandig vanuit het eigen kantoor, of op

locatie samen met het team van de klant.

Halsteren Noord-Brabant www.modifiedmaterials.nl MKB

Nieuw Prinsenland Dit Agro & Food Cluster is de nieuwste gebiedsontwikkeling in West-Brabant (2012); een grootschalige

projectvestiging voor glastuinbouw en een agro & food-bedrijventerrein.

Dinteloord Noord-Brabant www.nieuwprinsenland.nl MKB

NNRGY Crops Richt zich op nieuwe energie in braakliggende grond middels de teelt van miscanthus en bamboe. Hellevoetsluis Zuid-Holland www.plantolifantsgras.nl MKB

North Seaweed Levert food- en feed-kwaliteit wieren aan groothandel en bedrijven in de levensmiddelenindustrie. Kapelle Zeeland www.northseaweed.nl MKB

Nova Lignum /

Green Brothers

Producent van duurzame gevelbekleding, die de voordelen van hout, vezelcement en kunststof combineert;

door middel van de vezelfractie van planten en een geopolymeer ontstaat er een nieuw duurzaam product.

Zevenbergen Noord-Brabant www.novalignum.nl MKB

Pagter Innovations Is bezig om bestaande verpakkingsmaterialen voor snijbloemen te vervangen door biologisch afbreekbare

(biobased) verpakkingsmaterialen.

Roosendaal Noord-Brabant www.pagter.com MKB

Pascal Processing / Chez

Pascal / TOP

Bschikt in Helmond over twee industriële state-of-the-art machines voor de pascalisatie van voedingsmiddelen. Helmond Noord-Brabant www.pascalprocessing.com MKB

Planty Pot Planty Potten worden gemaakt van reststromen uit de agrarische sector, namelijk afval van de aardappelindustrie;

hebben nagenoeg dezelfde functionele eigenschappen als potten gemaakt van olieplastic.

Udenhout Noord-Brabant www.plantypot.nl MKB

Polyplex Group Richt zich op design plastics, sign & display en zwembaden. Maastricht Limburg www.polyplex.nl MKB

PPO Vredepeel Een proeflocatie van Praktijkonderzoek Plant & Omgeving (PPO) van Wageningen UR; hier wordt onderzoek

gedaan naar akkerbouw, groene ruimte en vollegrondsgroenten.

Vredepeel Limburg www.wageningenur.nl/ppo Kennisinstelling

Progression Industry Wil met zijn bedrijven Wedacs, Pfamen en CyclOx excelleren in onderzoek en ontwikkeling van

innovatieve 'groene' oplossingen voor de automotive industrie en aftermarket.

Eindhoven Noord-Brabant www.progression-industry.com MKB

Protix Biosystems Ontwikkelt duurzame eiwitten van hoge kwaliteit die dienen als alternatief voor vismeel en andere

voedingssupplementen.

Den Bosch Noord-Brabant www.protix.eu MKB

Purac A leading player in the field of natural food preservation, biobased chemicals and bioplastics a.o. produced from

lactic acid and lactic acid derivatives.

Gorinchem Zuid-Holland www.purac.com Grootbedrijf

Rasenberg Werkt al ruim 90 jaar in Nederland aan bouwkundige, ondergrondse infrastructurele en procestechnologische

projecten; ontplooit activiteiten op het terrein van biobased bouwen.

Breda Noord-Brabant www.rasenberg.nl MKB

Reverdia Joint venture tussen Royal DSM en Roquette Frères, wereldwijde zetmeel- en zetmeelderivatenonderneming;

wil de marktleider zijn op de markt van duurzaam barnsteenzuur.

Geleen Limburg www.reverdia.com MKB

81Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 84: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy82

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

REWIN Regionale ontwikkelingsmaatschappij voor West-Brabant versterkt de regionale economie door bedrijven te

stimuleren in de regio te investeren, onder meer in de biobased economy.

Breda Noord-Brabant www.rewin.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Rijko Levert een uitgebreid assortiment verse groenten vanaf het land aan de conserven- en diepvriesgroentenindustrie. Helmond Noord-Brabant www.rijko.nl MKB

Ro & Ad Architecten Ontwikkelt ideeën om de maatschappij te vergroenen; het bureau probeert in zijn projecten zoveel mogelijk

biologisch afbreekbare materialen te verwerken.

Middelburg Zeeland www.ro-ad.org MKB

ROC De Leijgraaf Jongeren en volwassenen kunnen er terecht voor een praktijkgerichte MBO-opleiding, deeltijd HAVO en VMBO-t. Veghel Noord-Brabant www.leijgraaf.nl Onderwijsinstelling

ROC Ter Aa Verzorgt MBO-beroepsopleidingen op vier niveaus, over de volle breedte van de arbeidsmarkt. Helmond Noord-Brabant www.roc-teraa.nl Onderwijsinstelling

Rockwool Produceert isolatiemateriaal van steenwol (minerale wol) voor thermische isolatie en geluidsisolatie. Roermond Limburg www.rockwool.nl Grootbedrijf

Rodenburg Biopolymers Produceert bioplastics op basis van aardappelzetmeel; producten bestaan voor tachtig procent uit hernieuwbare

grondstoffen; daarnaast maakt het bedrijf boorspoelingen en biolatex voor de papierindustrie.

Oosterhout Noord-Brabant www.biopolymers.nl MKB

Roem van Yerseke Producent van oesters en schelpdieren; doet onderzoek naar de mogelijkheden om voor de schelpdierkweek op

het land in afvalwater gekweekte algen te gebruiken.

Yerseke Zeeland www.roemvanyerseke.nl MKB

Rubber Resources Recyclage-activiteiten zijn bijna 50 jaar geleden begon in Maastricht als spin-off van de Nederlandse

bandenproducent Vredestein.

Maastricht Limburg www.rubber-resources.com MKB

Rubia Natural Colours Rubia Natural Colours produces natural colour agents from a renewable, natural source. Rubia Natural Colours is

market leader in the market for natural colouring of threads, fabrics, leather, paper and cosmetics.

Steenbergen Noord-Brabant www.rubia-nc.com MKB

Rusthoeve Kenniscentrum Agrarisch Innovatie en Kenniscentrum Rusthoeve faciliteert onderzoek en demonstraties in akkerbouw- en

groentegewassen op het gebied van o.a. rassen, bemesting en ziektebestrijding (100 ha).

Colijnsplaat Zeeland www.proefboerderij-rusthoeve.nl MKB

SABIC Een wereldleider in de petrochemische industrie, heeft productielocaties in Bergen op Zoom en Geleen;

richt zich onder meer op bioaromaten.

Geleen Limburg www.sabic.nl Grootbedrijf

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.sabic-bergenopzoom.nl/ Grootbedrijf

Sagro Milieu Advies

(SMA Zeeland)

Raadgevend bureau dat is gespecialiseerd in onderzoek, advies en ontwerp op het gebied van milieu en ruimte. ‘s-Heerenhoek Zeeland www.smazeelandbv.nl MKB

Sappi Internationaal opererend bedrijf met papierfabrieken in onder meer Maastricht, Nijmegen en Lanaken. Maastricht Limburg www.sappi.com Grootbedrijf

Scelta Mushrooms Ondersteunt de productiepartners met marketing, verkoop, onderzoek en ontwikkeling; Scelta-expertise omvat

elk aspect van de paddestoelproducten, ingevroren, bewaard, gecoat en geëxtraheerd.

Venlo Limburg www.sceltamushrooms.com MKB

Seafarm Vist, verwerkt en exporteert mesheften en andere schelpdieren wereldwijd; is daarnaast duurzaam kweker

van tarbot.

Kamperland Zeeland www.seafarm.nl MKB

Smood Verwerkt verse, zorgvuldig geselecteerde groente, fruit en granen, vrij van conserveringsmiddelen en kunstmatige

kleur-, geur- en smaakstoffen.

Horst a/d Maas Limburg www.smoodforyou.com MKB

Smurfit Kappa Group Ierse multinational die verpakkingsmaterialen maakt; heeft een enorme hoeveelheid specifieke kennis over

verpakkingen, verpakken en verpakkingsmachines.

Roermond Limburg www.smurfitkappa.com Grootbedrijf

Solvay Groep Internationaal chemisch en farmaceutisch concern met de divisies chemical, polymers en rhodia; produceert in het

buitenland onder meer PVC uit bio-etheen en ECH uit glycerol.

Herten Limburg www.solvay.com Grootbedrijf

Staatsbosbeheer Beheert 250.000 ha natuur van en voor alle Nederlanders, natuur om van te genieten, in te wandelen, te sporten

of vakantie te vieren.

Breda Noord-Brabant www.staatsbosheer.nl Overheid

Synbra Technology Ontwikkelt biologisch afbreekbare PLA-bolletjes en maakt hiervan geschuimde vormdelen en hittebestendig

plastic voor de productie van onder meer bestek, bekertjes en roerstaafjes en voor toepassing in de bouw.

Etten-Leur Noord-Brabant www.synbra-technology.nl MKB

Tamatgreen Richt zich op de ombouw van dieselmotoren (vaar- en voertuigen) met pure plantaardige olie (PPO) als brandstof;

verkoopt en distribueert tevens biobrandstof en produceert het koolzaad voor brandstof.

Colijnsplaat Zeeland www.tamatgreen.nl MKB

Tasty Tom Tasty Tom-tomaten worden het hele jaar door geoogst door acht samenwerkende telers. Venlo Limburg www.tastytom.nl MKB

Teeuwissen Group Staat voor maximale verwaarding van dierlijke bijproducten onder meer richting farmacie, diervoeding en

voedselingrediënten.

Cuijk Limburg www.teeuwissen.nl MKB

Telos / Universteit

van Tilburg

Maakt als universitair kenniscentrum duurzame ontwikkeling maatschappelijk hanteerbaar; daarbij ligt de nadruk

op het ontwerp, de inrichting en de monitoring van duurzame ontwikkelprocessen.

Tilburg Noord-Brabant www.telos.nl Kennisinstelling

Page 85: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

REWIN Regionale ontwikkelingsmaatschappij voor West-Brabant versterkt de regionale economie door bedrijven te

stimuleren in de regio te investeren, onder meer in de biobased economy.

Breda Noord-Brabant www.rewin.nl Ontwikkelingsmaatschappij

Rijko Levert een uitgebreid assortiment verse groenten vanaf het land aan de conserven- en diepvriesgroentenindustrie. Helmond Noord-Brabant www.rijko.nl MKB

Ro & Ad Architecten Ontwikkelt ideeën om de maatschappij te vergroenen; het bureau probeert in zijn projecten zoveel mogelijk

biologisch afbreekbare materialen te verwerken.

Middelburg Zeeland www.ro-ad.org MKB

ROC De Leijgraaf Jongeren en volwassenen kunnen er terecht voor een praktijkgerichte MBO-opleiding, deeltijd HAVO en VMBO-t. Veghel Noord-Brabant www.leijgraaf.nl Onderwijsinstelling

ROC Ter Aa Verzorgt MBO-beroepsopleidingen op vier niveaus, over de volle breedte van de arbeidsmarkt. Helmond Noord-Brabant www.roc-teraa.nl Onderwijsinstelling

Rockwool Produceert isolatiemateriaal van steenwol (minerale wol) voor thermische isolatie en geluidsisolatie. Roermond Limburg www.rockwool.nl Grootbedrijf

Rodenburg Biopolymers Produceert bioplastics op basis van aardappelzetmeel; producten bestaan voor tachtig procent uit hernieuwbare

grondstoffen; daarnaast maakt het bedrijf boorspoelingen en biolatex voor de papierindustrie.

Oosterhout Noord-Brabant www.biopolymers.nl MKB

Roem van Yerseke Producent van oesters en schelpdieren; doet onderzoek naar de mogelijkheden om voor de schelpdierkweek op

het land in afvalwater gekweekte algen te gebruiken.

Yerseke Zeeland www.roemvanyerseke.nl MKB

Rubber Resources Recyclage-activiteiten zijn bijna 50 jaar geleden begon in Maastricht als spin-off van de Nederlandse

bandenproducent Vredestein.

Maastricht Limburg www.rubber-resources.com MKB

Rubia Natural Colours Rubia Natural Colours produces natural colour agents from a renewable, natural source. Rubia Natural Colours is

market leader in the market for natural colouring of threads, fabrics, leather, paper and cosmetics.

Steenbergen Noord-Brabant www.rubia-nc.com MKB

Rusthoeve Kenniscentrum Agrarisch Innovatie en Kenniscentrum Rusthoeve faciliteert onderzoek en demonstraties in akkerbouw- en

groentegewassen op het gebied van o.a. rassen, bemesting en ziektebestrijding (100 ha).

Colijnsplaat Zeeland www.proefboerderij-rusthoeve.nl MKB

SABIC Een wereldleider in de petrochemische industrie, heeft productielocaties in Bergen op Zoom en Geleen;

richt zich onder meer op bioaromaten.

Geleen Limburg www.sabic.nl Grootbedrijf

Bergen op Zoom Noord-Brabant www.sabic-bergenopzoom.nl/ Grootbedrijf

Sagro Milieu Advies

(SMA Zeeland)

Raadgevend bureau dat is gespecialiseerd in onderzoek, advies en ontwerp op het gebied van milieu en ruimte. ‘s-Heerenhoek Zeeland www.smazeelandbv.nl MKB

Sappi Internationaal opererend bedrijf met papierfabrieken in onder meer Maastricht, Nijmegen en Lanaken. Maastricht Limburg www.sappi.com Grootbedrijf

Scelta Mushrooms Ondersteunt de productiepartners met marketing, verkoop, onderzoek en ontwikkeling; Scelta-expertise omvat

elk aspect van de paddestoelproducten, ingevroren, bewaard, gecoat en geëxtraheerd.

Venlo Limburg www.sceltamushrooms.com MKB

Seafarm Vist, verwerkt en exporteert mesheften en andere schelpdieren wereldwijd; is daarnaast duurzaam kweker

van tarbot.

Kamperland Zeeland www.seafarm.nl MKB

Smood Verwerkt verse, zorgvuldig geselecteerde groente, fruit en granen, vrij van conserveringsmiddelen en kunstmatige

kleur-, geur- en smaakstoffen.

Horst a/d Maas Limburg www.smoodforyou.com MKB

Smurfit Kappa Group Ierse multinational die verpakkingsmaterialen maakt; heeft een enorme hoeveelheid specifieke kennis over

verpakkingen, verpakken en verpakkingsmachines.

Roermond Limburg www.smurfitkappa.com Grootbedrijf

Solvay Groep Internationaal chemisch en farmaceutisch concern met de divisies chemical, polymers en rhodia; produceert in het

buitenland onder meer PVC uit bio-etheen en ECH uit glycerol.

Herten Limburg www.solvay.com Grootbedrijf

Staatsbosbeheer Beheert 250.000 ha natuur van en voor alle Nederlanders, natuur om van te genieten, in te wandelen, te sporten

of vakantie te vieren.

Breda Noord-Brabant www.staatsbosheer.nl Overheid

Synbra Technology Ontwikkelt biologisch afbreekbare PLA-bolletjes en maakt hiervan geschuimde vormdelen en hittebestendig

plastic voor de productie van onder meer bestek, bekertjes en roerstaafjes en voor toepassing in de bouw.

Etten-Leur Noord-Brabant www.synbra-technology.nl MKB

Tamatgreen Richt zich op de ombouw van dieselmotoren (vaar- en voertuigen) met pure plantaardige olie (PPO) als brandstof;

verkoopt en distribueert tevens biobrandstof en produceert het koolzaad voor brandstof.

Colijnsplaat Zeeland www.tamatgreen.nl MKB

Tasty Tom Tasty Tom-tomaten worden het hele jaar door geoogst door acht samenwerkende telers. Venlo Limburg www.tastytom.nl MKB

Teeuwissen Group Staat voor maximale verwaarding van dierlijke bijproducten onder meer richting farmacie, diervoeding en

voedselingrediënten.

Cuijk Limburg www.teeuwissen.nl MKB

Telos / Universteit

van Tilburg

Maakt als universitair kenniscentrum duurzame ontwikkeling maatschappelijk hanteerbaar; daarbij ligt de nadruk

op het ontwerp, de inrichting en de monitoring van duurzame ontwikkelprocessen.

Tilburg Noord-Brabant www.telos.nl Kennisinstelling

83Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 86: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy84

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Transmare Compounding Produceert zelf compounds en masterbatches en verhandelt onder meer kunststoffen en pigmenten. Roermond Limburg www.transmare.nl MKB

TU Eindhoven Technische universiteit met vele dwarsverbanden in de biobased economy, bijvoorbeeld biobased polymeren in

poederlaktoepassingen.

Eindhoven Noord-Brabant www.tue.nl Kennisinstelling

Unipak Produceert kunststofverpakkingen voor de levensmiddelenindustrie; kan biologisch afbreekbare kunststoffen

(PLA) maken en gerecycleerde materialen zoals PET toepassen.

Steenbergen Noord-Brabant www.unipak.nl MKB

UnitedGas Nederland Distribueert en verhandelt Liquid Bio Gas ten behoeve van de industrie en de logistieke sector; verhandelt

daarnaast agro-restmaterialen en -halffabrikaten.

Halsteren Noord-Brabant www.unitedgas.eu MKB

Universiteit Maastricht Opgericht in 1976, is de meest internationale universiteit in Nederland; werkt samen in vele biobased initiatieven,

waaronder CHILL en Chemelot InSciTe.

Maastricht Limburg www.maastrichtuniversity.nl Kennisinstelling

Van Alphen Gebruikt voor de productie als producten onder meer mest, maïs en producten van de positieve lijst (geen dierlijke

afvalstoffen); deze producten worden bewerkt tot duurzame energie (groene stroom) en warmte.

Axel Zeeland www.vanalphenaxel.com MKB

Van Antwerpen

Milieutechniek

Actief op het gebied van (afval)waterbehandeling en slibontwatering in diverse sectoren. Borssele Zeeland www.vambv.nl MKB

Van de Bilt zaden en vlas Een van de weinige vlasbedrijven die beschikt over een totaal geïntegreerde productie van veredeling tot en

met verwerking en handel van lange vezel en zaden.

Sluiskil Zeeland www.vandebiltzadenvlas.com MKB

Van Houtum Produceert en levert al ruim 75 jaar hygiënepapier en innovatieve oplossingen voor een betere toilethygiëne. Swalmen Limburg www.vanhoutum.nl MKB

Van Kaathoven Groep Biedt totaaloplossingen voor afvalvraagstukken en logistieke dienstverlening, onder meer via afvalinzameling,

afvalverwerking en de verkoop van producten uit afval.

St-Oedenrode Noord-Brabant www.vankaathovengroep.nl MKB

Van Rijsingen Groep Leverancier van een hoogwaardig assortiment voedingsproducten, waaronder verse gezonde groente en

duurzaam gekweekte vis.

Helmond Noord-Brabant www.vanrijsingen.com MKB

Varkens Innovatie Centrum

(VIC) Sterksel

Hét multifunctionele onderzoekscentrum voor de moderne, innovatieve en duurzame varkenshouderij in

binnen- en buitenland; is onderdeel van Wageningen UR.

Sterksel Noord-Brabant www.wageningenur.nl/nl/show/vic-sterksel.htm Kennisinstelling

Vatricom Verpakt en verkoopt houtpellets, streeft naar kwaliteit, duurzaamheid en tevreden klanten en medewerkers;

de verpakkingslijn draait vanaf eind 2012 op zonnepanelen.

Halsteren Noord-Brabant www.vatricom.nl MKB

Vencomatic Group Familiebedrijf met innovatieve merken in de pluimveesector. Eersel Noord-Brabant www.vencogroep.nl MKB

VION Food Group Internationaal opererend foodbedrijf dat actief is op het gebied van hoogwaardige voedingsmiddelen en

ingrediënten voor mens en dier.

Eindhoven Noord-Brabant www.vionfoodgroup.com Grootbedrijf

Vitelia Voeders Innovatief bedrijf dat mengvoeders produceert en verkoopt aan veehouders in Limburg en een deel van

Noord-Brabant.

Oirlo Limburg www.vitelia.nl MKB

Vlisco Nederlandse fabrikant van - op batiktechniek gebaseerde - textiel voor de West-Afrikaanse consument. Helmond Noord-Brabant www.vlisco.com Grootbedrijf

Waterschappen Er zijn momenteel zes waterschappen actief in Zuid-Nederland, die uiteenlopende taken op het gebied van

waterbeheer voor hun rekening nemen.

O.a. Sittard Limburg www.waterschappen.nl Overheid

Yara Sluiskil Kunstmestproducent die restwarmte en CO2 levert aan het kassengebied van Biopark Terneuzen; onderzoekt

tevens de mogelijkheden van inzet van biogas en waterzuivering met algen.

Sluiskil Zeeland www.yara.com Grootbedrijf

Yparex Produceert extrudeerbare hechtmiddelen voor onder meer meerlaagse buizen, folies en kabels met EVOH,

polyamide, PET, glas, koper en andere metalen.

Geleen Limburg www.yparex.com MKB

Zeeland Refinery Zeeland Refinery maakt van ruwe aardolie brandstoffen. Vlissingen-Oost Zeeland www.zeelandrefinery.nl Grootbedrijf

ZeeWaar ZeeWaar produceert duurzaam geteeld Nederlands zeewier voor de consumentenmarkt. Colijnsplaat Zeeland www.zeewaar.nl MKB

ZLTO Vereniging voor ondernemers in de groene ruimte; vertegenwoordigt in Noord-Brabant, Zeeland en

Zuid-Gelderland bijna 17.000 leden.

Den Bosch Noord-Brabant www.zlto.nl Belangenorganisatie

Goes Zeeland www.zlto.nl Belangenorganisatie

Zuver, Zeeuwse

Uienverwerkers Vereniging

Bevordert de samenwerking tussen de uienbewerkende bedrijven in de provincie Zeeland door een gezamenlijke

aanpak van voorkomende problemen en uitdagingen, studies en onderzoeken.

Krabbendijke Zeeland www.zuver.nl Belangenorganisatie

Zuyd Hogeschool Verzorgt bachelor- en masteropleidingen en cursussen voor studenten en professionals, met vestigingen in

Heerlen, Maastricht en Sittard; focust onder meer op biobased bouwen.

Heerlen Limburg www.zuyd.nl Onderwijsinstelling

Page 87: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Organisatie Activiteit Plaats Provincie Website Type

Transmare Compounding Produceert zelf compounds en masterbatches en verhandelt onder meer kunststoffen en pigmenten. Roermond Limburg www.transmare.nl MKB

TU Eindhoven Technische universiteit met vele dwarsverbanden in de biobased economy, bijvoorbeeld biobased polymeren in

poederlaktoepassingen.

Eindhoven Noord-Brabant www.tue.nl Kennisinstelling

Unipak Produceert kunststofverpakkingen voor de levensmiddelenindustrie; kan biologisch afbreekbare kunststoffen

(PLA) maken en gerecycleerde materialen zoals PET toepassen.

Steenbergen Noord-Brabant www.unipak.nl MKB

UnitedGas Nederland Distribueert en verhandelt Liquid Bio Gas ten behoeve van de industrie en de logistieke sector; verhandelt

daarnaast agro-restmaterialen en -halffabrikaten.

Halsteren Noord-Brabant www.unitedgas.eu MKB

Universiteit Maastricht Opgericht in 1976, is de meest internationale universiteit in Nederland; werkt samen in vele biobased initiatieven,

waaronder CHILL en Chemelot InSciTe.

Maastricht Limburg www.maastrichtuniversity.nl Kennisinstelling

Van Alphen Gebruikt voor de productie als producten onder meer mest, maïs en producten van de positieve lijst (geen dierlijke

afvalstoffen); deze producten worden bewerkt tot duurzame energie (groene stroom) en warmte.

Axel Zeeland www.vanalphenaxel.com MKB

Van Antwerpen

Milieutechniek

Actief op het gebied van (afval)waterbehandeling en slibontwatering in diverse sectoren. Borssele Zeeland www.vambv.nl MKB

Van de Bilt zaden en vlas Een van de weinige vlasbedrijven die beschikt over een totaal geïntegreerde productie van veredeling tot en

met verwerking en handel van lange vezel en zaden.

Sluiskil Zeeland www.vandebiltzadenvlas.com MKB

Van Houtum Produceert en levert al ruim 75 jaar hygiënepapier en innovatieve oplossingen voor een betere toilethygiëne. Swalmen Limburg www.vanhoutum.nl MKB

Van Kaathoven Groep Biedt totaaloplossingen voor afvalvraagstukken en logistieke dienstverlening, onder meer via afvalinzameling,

afvalverwerking en de verkoop van producten uit afval.

St-Oedenrode Noord-Brabant www.vankaathovengroep.nl MKB

Van Rijsingen Groep Leverancier van een hoogwaardig assortiment voedingsproducten, waaronder verse gezonde groente en

duurzaam gekweekte vis.

Helmond Noord-Brabant www.vanrijsingen.com MKB

Varkens Innovatie Centrum

(VIC) Sterksel

Hét multifunctionele onderzoekscentrum voor de moderne, innovatieve en duurzame varkenshouderij in

binnen- en buitenland; is onderdeel van Wageningen UR.

Sterksel Noord-Brabant www.wageningenur.nl/nl/show/vic-sterksel.htm Kennisinstelling

Vatricom Verpakt en verkoopt houtpellets, streeft naar kwaliteit, duurzaamheid en tevreden klanten en medewerkers;

de verpakkingslijn draait vanaf eind 2012 op zonnepanelen.

Halsteren Noord-Brabant www.vatricom.nl MKB

Vencomatic Group Familiebedrijf met innovatieve merken in de pluimveesector. Eersel Noord-Brabant www.vencogroep.nl MKB

VION Food Group Internationaal opererend foodbedrijf dat actief is op het gebied van hoogwaardige voedingsmiddelen en

ingrediënten voor mens en dier.

Eindhoven Noord-Brabant www.vionfoodgroup.com Grootbedrijf

Vitelia Voeders Innovatief bedrijf dat mengvoeders produceert en verkoopt aan veehouders in Limburg en een deel van

Noord-Brabant.

Oirlo Limburg www.vitelia.nl MKB

Vlisco Nederlandse fabrikant van - op batiktechniek gebaseerde - textiel voor de West-Afrikaanse consument. Helmond Noord-Brabant www.vlisco.com Grootbedrijf

Waterschappen Er zijn momenteel zes waterschappen actief in Zuid-Nederland, die uiteenlopende taken op het gebied van

waterbeheer voor hun rekening nemen.

O.a. Sittard Limburg www.waterschappen.nl Overheid

Yara Sluiskil Kunstmestproducent die restwarmte en CO2 levert aan het kassengebied van Biopark Terneuzen; onderzoekt

tevens de mogelijkheden van inzet van biogas en waterzuivering met algen.

Sluiskil Zeeland www.yara.com Grootbedrijf

Yparex Produceert extrudeerbare hechtmiddelen voor onder meer meerlaagse buizen, folies en kabels met EVOH,

polyamide, PET, glas, koper en andere metalen.

Geleen Limburg www.yparex.com MKB

Zeeland Refinery Zeeland Refinery maakt van ruwe aardolie brandstoffen. Vlissingen-Oost Zeeland www.zeelandrefinery.nl Grootbedrijf

ZeeWaar ZeeWaar produceert duurzaam geteeld Nederlands zeewier voor de consumentenmarkt. Colijnsplaat Zeeland www.zeewaar.nl MKB

ZLTO Vereniging voor ondernemers in de groene ruimte; vertegenwoordigt in Noord-Brabant, Zeeland en

Zuid-Gelderland bijna 17.000 leden.

Den Bosch Noord-Brabant www.zlto.nl Belangenorganisatie

Goes Zeeland www.zlto.nl Belangenorganisatie

Zuver, Zeeuwse

Uienverwerkers Vereniging

Bevordert de samenwerking tussen de uienbewerkende bedrijven in de provincie Zeeland door een gezamenlijke

aanpak van voorkomende problemen en uitdagingen, studies en onderzoeken.

Krabbendijke Zeeland www.zuver.nl Belangenorganisatie

Zuyd Hogeschool Verzorgt bachelor- en masteropleidingen en cursussen voor studenten en professionals, met vestigingen in

Heerlen, Maastricht en Sittard; focust onder meer op biobased bouwen.

Heerlen Limburg www.zuyd.nl Onderwijsinstelling

85Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 88: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy86

3.2 Naar organisatietype

MKB

Limburg Plaats

Arvalis Roermond

Attero Venlo

Avantium Geleen

Botany Sevenum

Bovitec Bouwchemie Geleen

Carnola Oirlo

Denissen Techniek Nispen

Gipmans Venlo

Innosolids Geleen

Isobionics Geleen

Keulen Groep Elsloo

Kompany Venlo

Kusters Engineering Venlo

Kwekerij Litjens Velden

Laarakker Groenteverwerking Well

LLTB Roermond

Polyplex Group Maastricht

Reverdia Geleen

Rubber Resources Maastricht

Scelta Mushrooms Venlo

Smood Horst a/d Maas

Tasty Tom Venlo

Teeuwissen Group Cuijk

Transmare Compounding Roermond

Van Houtum Swalmen

Vitelia Voeders Oirlo

Yparex Geleen

Noord-Brabant Plaats

AlgaeRithm Bergen op Zoom

Alpha-enzymes Oosterhout

Bewa groep Moerdijk

BioMoer Energie Moerstraten

Biotech Systems Platform Eindhoven

BioTorTech Bergen op Zoom

BMC Moerdijk

Bodec Helmond

C2Circle Halsteren

Page 89: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Noord-Brabant Plaats

Clean Minerals Bio Energy Esbeek

Colorex Master Batch Helmond

CSV COVAS Asten

Deep Arctic Water Made

Den Ouden Schijndel

Desch Plantpak Waalwijk

Eco-Point Halsteren

Ecoson Son

EPL Europe Halsteren

Fire-Up Oisterwijk

Food Connection Point Helmond

Food Tech Park Brainport Helmond

Green Tech Engineering Eindhoven

Huijbregts Groep Helmond

Imperial Ventures Halsteren

Ingenia Eindhoven

Isovlas Oisterwijk Oisterwijk

Machinefabriek Stramproy Stramproy

Maris Projects Schijndel

Millvision Raamsdonk

Modified Materials Halsteren

Nieuw Prinsenland Dinteloord

Nova Lignum / Green Brothers Zevenbergen

Pagter Innovations Roosendaal

Pascal Processing / Chez Pascal / TOP Helmond

Planty Pot Udenhout

Progression Industry Eindhoven

Protix Biosystems Den Bosch

Rasenberg Breda

Rijko Helmond

Rodenburg Biopolymers Oosterhout

Rubia Natural Colours Steenbergen

Synbra Technology Etten-Leur

Unipak Steenbergen

UnitedGas Nederland Halsteren

Van Kaathoven Groep St-Oedenrode

Van Rijsingen Groep Helmond

Vatricom Halsteren

Vencomatic Group Eersel

87Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 90: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

cv

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy88

Zeeland Plaats

AlgaeLink Yerseke

Allplast Tholen

Arjazon Uienhandel Kruiningen

Biomassa.eu Kruiningen

Cleanmaster Biolux Goes

Colsen adviesbureau Milieu Techniek Hulst

Cradle Crops Westdorpe

De Groene Poort Oosterland

Delmeco Goes

Dragon Plastics Rotomoulding Sint-Maartensdijk

DSD (Dutch Sustainable Development) Wemeldinge

Faktor Plus Kloosterzande

Fargate Group Oud Vossemeer

Franken Inox Borssele

Grovisco Tholen

La Solitude St Philipsland

Lans Rilland

Lijnco Green Energy Sluiskil

Linex Pro-grass Koewacht

MEAF Machines Yerseke

Meatless Goes

North Seaweed Kapelle

Ro & Ad Architecten Middelburg

Roem van Yerseke Yerseke

Rusthoeve Kenniscentrum Colijnsplaat

Sagro Milieu Advies (SMA Zeeland) ’s-Heerenhoek

Seafarm Kamperland

Tamatgreen Colijnsplaat

Van Alphen Axel

Van Antwerpen Milieutechniek Borssele

Van de Bilt zaden en vlas Sluiskil

ZeeWaar Colijnsplaat

Grootbedrijf

Limburg Plaats

BASF Maastricht

Bayer Haelen

Bio-energiecentrale Cuijk Cuijk

Chemelot Geleen

Chemelot InSciTe Geleen

DSM Geleen

Page 91: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

cv

Zeeland Plaats

AlgaeLink Yerseke

Allplast Tholen

Arjazon Uienhandel Kruiningen

Biomassa.eu Kruiningen

Cleanmaster Biolux Goes

Colsen adviesbureau Milieu Techniek Hulst

Cradle Crops Westdorpe

De Groene Poort Oosterland

Delmeco Goes

Dragon Plastics Rotomoulding Sint-Maartensdijk

DSD (Dutch Sustainable Development) Wemeldinge

Faktor Plus Kloosterzande

Fargate Group Oud Vossemeer

Franken Inox Borssele

Grovisco Tholen

La Solitude St Philipsland

Lans Rilland

Lijnco Green Energy Sluiskil

Linex Pro-grass Koewacht

MEAF Machines Yerseke

Meatless Goes

North Seaweed Kapelle

Ro & Ad Architecten Middelburg

Roem van Yerseke Yerseke

Rusthoeve Kenniscentrum Colijnsplaat

Sagro Milieu Advies (SMA Zeeland) ’s-Heerenhoek

Seafarm Kamperland

Tamatgreen Colijnsplaat

Van Alphen Axel

Van Antwerpen Milieutechniek Borssele

Van de Bilt zaden en vlas Sluiskil

ZeeWaar Colijnsplaat

Grootbedrijf

Limburg Plaats

BASF Maastricht

Bayer Haelen

Bio-energiecentrale Cuijk Cuijk

Chemelot Geleen

Chemelot InSciTe Geleen

DSM Geleen

89Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Grootbedrijf

Limburg Plaats

DuPont Landgraaf

Evonik Industries Maastricht

ExxonMobil Chemical Kerkrade

Lanxess Geleen

Rockwool Roermond

SABIC Geleen

Sappi Maastricht

Smurfit Kappa Group Roermond

Solvay Groep Herten

Noord-Brabant Plaats

Cargill Bergen op Zoom

Climalife Dehon Bergen op Zoom

Cosun Roosendaal

Essent Den Bosch

Fujifilm Manufacturing Tilburg

GEA Food Solutions Bakel

Kolb AG Klundert

Lamb Western Meijer Bergen op Zoom

Marel Boxmeer

SABIC Bergen op Zoom

VION Food Group Eindhoven

Vlisco Helmond

VION Food Group Eindhoven

Vlisco Helmond

Zeeland Plaats

Arkema Vlissingen-Oost

Cargill Sas van Gent

Delta Middelburg

DOW Benelux Terneuzen

Eastman Middelburg

EPZ Borssele

Evides Waterbedrijf Middelburg

ICL-IP Terneuzen Terneuzen

Indaver Nederland Goes

Lamb Western Meijer Kruiningen

McCain Lewedorp

Yara Sluiskil Sluiskil

Zeeland Refinery Vlissingen-Oost

Page 92: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy90

Kennisinstelling Plaats Provincie

AMIBM Maastricht Limburg

Bio Base Europe Terneuzen Zeeland

Biopark Terneuzen Terneuzen Zeeland

Centre of Expertise Biobased Economy Breda Noord-Brabant

Vlissingen Zeeland

CHILL Geleen Limburg

CIV Biobased Etten-Leur Noord-Brabant

DLV Plant Westmaas Zuid-Holland

Dutch Polymer Institute (DPI) Eindhoven Noord-Brabant

Feed Design Lab Wanssum Limburg

Green Chemistry Campus Bergen op Zoom Noord-Brabant

IMARES Yerseke Zeeland

Insect Centre Den Bosch Noord-Brabant

LEI Wageningen UR Goes Zeeland

LEI Wageningen UR Meijel Noord-Brabant

LEI Wageningen UR Oisterwijk Noord-Brabant

Maastricht Universitair Medisch Centrum+ Maastricht Limburg

PPO Vredepeel Vredepeel Limburg

Telos / Universteit van Tilburg Tilburg Noord-Brabant

TU Eindhoven Eindhoven Noord-Brabant

Universiteit Maastricht Maastricht Limburg

Varkens Innovatie Centrum (VIC) Sterksel Sterksel Noord-Brabant

Onderwijsinstelling Plaats Provincie

Arcus College Parkstad Limburg

Avans Hogeschool Breda Noord-Brabant

De Groene Campus Helmond Noord-Brabant

Fontys Hogeschool Eindhoven Noord-Brabant

HAS Hogeschool Den Bosch Noord-Brabant

Helicon Opleidingen Helmond Noord-Brabant

HZ University of Applied Sciences Vlissingen Zeeland

Leeuwenborgh College Sittard Limburg

ROC De Leijgraaf Veghel Noord-Brabant

ROC Ter Aa Helmond Noord-Brabant

Zuyd Hogeschool Heerlen Limburg

Page 93: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

Ontwikkelingsmaatschappij & (semi-)overheid Plaats Provincie

5-sterrenregio NOB Den Bosch Noord-Brabant

Biobased Delta Breda

Middelburg

Noord-Brabant

Zeeland

BOM Tilburg Noord-Brabant

Brainport Development Eindhoven Noord-Brabant

Greenport Venlo Venlo Limburg

Greenport Venlo Innovation Centre Venlo Limburg

Impuls Middelburg Zeeland

Kamer van Koophandel Eindhoven Noord-Brabant

Keyport 2020 Roermond Limburg

Limburg Economic Development Geleen Limburg

Midpoint Brabant Tilburg Noord-Brabant

Staatsbosbeheer Breda Noord-Brabant

LIOF Maastricht Limburg

REWIN Breda Noord-Brabant

Waterschappen O.a. Sittard Zuid-Nederland

Belangenorganisatie Plaats Provincie

ZLTO Den Bosch Noord-Brabant

ZLTO Goes Zeeland

Zuver, Zeeuwse Uienverwerkers Vereniging Krabbendijke Zeeland

91Innovatie Zuid - Survey Biobased Economy

Page 94: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse
Page 95: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse
Page 96: Procesindustrie Biobased Economy · PDF filemoet meer synergie opleveren, die de slagkracht en slaagkans van betrokken bedrijven en initiatieven vergroot. ... cases op Zuid-Nederlandse

www.innovatiezuid.nl

Procesindustrie

Dit is een uitgave van het projectteam van Innovatie Zuid.

Dit project wordt mede mogelijk gemaakt met fi nanciële steun uit het

Europees Fonds voor Regionale Ontwikkeling in het kader van OP-Zuid.

Biobased EconomyInzicht en inspiratie voor het MKB