4 Boerenpalet

Inhoudsopgave

Inleiding: inventief boeren in veenweidegebieden 6

Watervliet: zorgboeren uit sociale betrokkenheid 14

Hoeve Meerzicht: luxe hotelkamers in een prachtige omgeving 24

De Dikhoeve: schapen melken en schapenkaas maken 32

Biologisch dynamische veehouderij Rutte: natuurboer aan de rand van de stad 42

De Zwethoeve: varend boeren en boten verhuren 52

Melkveehouderij Glijnis: kiezen voor schaalvergroting 60

De Speelboerderij: professionele kinderopvang met een groen tintje 68

De Demmerik: slapen in een hooiberghut, caravan of tent 76

De Hooizolder: moderne robots en vergaderen in nostalgische sfeer 84

De Jonge Linde: succesvol met boerderijeducatie 92

Kaasboerderij Vierhuizen: kwaliteit in plaats van kwantiteit 100

Nuttige adressen 110

14 Boerenpalet | de zorgboerderij

15

‘En dan te bedenken dat het helemaal niet zeker was dat we boer zouden worden’, geven Benno (34) en

Pauline (33) aan. Ze runnen hun veelzijdige bedrijf samen met Benno’s ouders Frans (63) en Truus (57). De laatsten wonen in de karakteristieke stolpboerderij, Benno en Pauline huizen met hun twee kinderen Amber en Luca in een houten woning op het erf.

‘Na de middelbare agrarische school in Alkmaar wilde ik iets anders’, zegt Benno. ‘Het werd de opleiding Cultureel Maatschappelijke Vorming, met als studierichting educatief mediawerk. Toen ik klaar was, ging ik jongerenwerk doen in een achterstandswijk in Den Haag.’ Maar in 2007 besloot hij samen met Pauline terug te keren naar het ouderlijk bedrijf. ‘Wij wilden ons daar vooral gaan richten op de zorgfunctie, met name de dagopvang voor dementerende ouderen.’ Dat sloot goed aan bij Pauline’s opleiding Sociaal Pedagogische Hulpverlening. Ze werkt nu fulltime in het bedrijf en heeft samen met Benno de zorg voor hun twee de kinderen. Verder

‘Kwaliteit is voor ons belangrijker dan kwantiteit’

Watervliet: zorgboeren uit sociale betrokkenheid

De doodlopende weg voert door een oer-Hollands veenweidelandschap met water, riet en weilanden. Dit is het Wormer- en Jisperveld, een van de belangrijkste weidevogelgebieden in Noord-Holland. Aan het eind van de weg ligt boerderij Watervliet, een echt familiebedrijf. Frans, Truus, Benno en Pauline de Hertog zijn de boeren en boerinnen op dit veelzijdige bedrijf dat bestaat uit diverse onderdelen: veehouderij, groentetuin en groentekas, dagopvang voor zorgvragers, natuurbeheer, vleesverkoop en vergaderaccommodatie. Ondernemers met een duidelijke filosofie, waarbij de sociale betrokkenheid overheerst.

Watervliet

Deherkomstvandeboerderijnaam‘Water-vliet’isniethelemaalduidelijk.Bennoheeftzozijneigentheorie.‘DeboerderijligtaanderandvanhetvoormaligemeerWijdeWormer,entoendedroogmakerijWijdeWor-merwerddrooggemalen,moesthetwater‘vlieden’!Zoontstonddenaam‘Wa-tervlied’,laterverbasterdtotWatervliet.’

werkt ze af en toe als vrijwilliger mee aan een kerkelijk pro-ject in een achterstandswijk van Zaandam. Op de 35 hectare grond, deels eigendom en deels natuurland gepacht van Natuurmonumenten, houdt De Watervliet 44 vleesrunderen, van klein tot groot, en daarnaast 75 schapen, enkele pony’s, geiten en kippen.

Boer worden of niet?Over de beslissing om wel of geen boer te worden, heb-ben Benno en Pauline hard nagedacht. Ze schakelden een bedrijfsadviseur in om de mogelijkheden door te rekenen en het advies was duidelijk. Benno: ‘Dat luidde: als je het wilt doen, doe het dan nu! Langer wachten heeft weinig zin en maakt het ook financieel alleen maar moeilijker. En dus waagden we de stap.’Voor Benno en Pauline was direct duidelijk dat zij op het bedrijf vooral met zorgvragers aan de slag wilden. Vanwege hun sociaal georiënteerde achtergronden en hun passie om mensen te helpen. Daarbij wilden ze zich op de boerderij als eerste richten op dagopvang van dementerende ouderen. Via een tante die in een zorginstelling werkte, werden de eerste contacten gelegd. Ze gingen kleinschalig aan de slag, maar al snel bleek er een grote behoefte te zijn aan deze vorm van dagopvang.

Vooruitstrevend boerenInmiddels boert de derde generatie De Hertog op Watervliet. De opa van Benno kocht de boerderij in 1955. Het was toen-tertijd een melkveebedrijf en de koeien stonden ‘s winters in de stolpboerderij. Opa was een vooruitstrevende boer. Benno: ‘Hij was de eerste in de regio die een zogenoemde loopstal met visgraatmelksysteem bouwde. Supermodern voor die tijd!’ Vader Frans en moeder Truus namen het be-drijf in 1983 over. Ook zij gingen koeien melken, waarbij ze de overstap maakten naar biologisch boeren (zie kader).

16 Boerenpalet | de zorgboerderij

Sterke toename van zorgboerderijen

Opzorgboerderijengaanagrarischwerkenzorghandinhand.Cliëntenuitbijvoorbeelddeverstandelijkegehandi-captenzorg,psychiatrie,ouderenzorg,jeugdhulpverleningenverslavingszorgvindeneendagbestedingopzorgboer-derijen.Zehelpenals‘hulpboer’meeophetbedrijfendoenallerleiklusjes.Naastdagbestedingbiedensommigeboerde-rijenookdemogelijkheidomopdeboerderijtewonenoftelogeren.

Inmiddelsisereenkeurmerkvoorzorgboerderijen:hetKwaliteitswaarborgZorgboerderijen.DeStichtingVerenigdeZorgboeren,eenlandelijkeorganisatievoorzorgboeren,ver-leentditkeurmerk.OnderanderehetministerievanWVSendeZorgverzekeraarsNederlanderkennenhetkeurmerk.

Hetaantalzorgboerderijenisdeafgelopenjarensterktoegenomen.Erzijnerinmiddelsalmeerdanduizend.Inhetgrafiekjeistezienhoesneldetoenamevanhetaantalzorgboerderijenisgegaan.

00

200

400

600

800

1.000

01 02 03 04 05 06 07 08 09

aant

al zo

rgbo

erde

rijen

jaar

17

18 Boerenpalet | de zorgboerderij

Tot 1998, want toen gingen de melkkoeien weg en verkochten ze hun productierecht, het melkquotum. Op dat moment was er nog geen opvolger in beeld en de prijzen van de productie-rechten voor melk waren goed. Maar er kwamen vleesrunde-ren in de plaats van melkkoeien. Truus begon bovendien met een bed-and-breakfast in de stolpboerderij.

Vleesvee in een potstalVoor de vleesrunderen viel de keus op Blonde d’Aquitaine. Dit ras vindt zijn oorsprong in de regio Aquitaine in het zuidwesten van Frankrijk. Doordat Blonde d’Aquitainen goed kunnen rondkomen van een sober rantsoen en weinig afkalfproblemen hebben, zijn ze ook goed in te zetten voor het begrazen van natuurterreinen.In de winterperiode staan de runderen in een zogenoemde potstal. Dit is een stal waarbij de mest op gezette tijden wordt bedekt met een nieuwe laag strooisel. Hierdoor komt het vee steeds hoger te staan. Daarom is de ruimte waar het vee loopt enigszins verdiept: de zogenoemde ‘pot’. Vandaar de naam potstal. De familie De Hertog gebruikt als strooisel riet in plaats van stro. Riet is voldoende voorhanden in de omge-ving en is aanmerkelijk goedkoper dan stro. Het mengsel van mest en riet uit de potstal wordt ‘ruige mest’ genoemd. Deze ruige mest gaat vervolgens als waardevolle meststof op het land.Familie De Hertog werkt biologisch. Dit betekent onder an-dere dat er geen chemische bestrijdingsmiddelen en kunst-mest mogen worden gebruikt. Het bedrijf is gecertificeerd en mag daarom het EKO-keurmerk voeren (zie kader).

Vleesverkoop in eigen handEens per twee maanden laat Benno een stier of koe slachten. De verkoop van het vlees doet hij zelf. Hij stuurt zijn vaste klanten van tevoren een mailtje en zij kunnen vervolgens hun wensen doorgeven. De verkoopdag is een drukke dag.

‘Het bieden van een zinvolle tijdsbesteding

aan de zorgvragers is voor ons

belangrijker dan een

commercieel succes’

Benno: ‘Hiervoor huur ik een aantal koelkasten en in de loop van de dag komen de klanten dan hun bestellingen ophalen. Daarvoor ben ik al druk in de weer geweest met het mailen van de klanten, het vastleggen van de bestellingen, het maken van afspraken met de slachterij en het regelen van de verkoopdag.’De luxere delen van het dier, bijvoorbeeld de haasbiefstuk, verkoopt hij aan twee restaurants: de Koekfabriek in Zaan-dam en de Vijfde Smaak in Wormer. Onlangs ontwikkelde Benno samen met een kok van de Koekfabriek een van deze restaurants een biologische kroket: de Zaanse Veenweide Kroket. Restaurant de Vijfde Smaak neemt ook groenten uit de zorgtuin af.

Dagopvang voor ouderen en jongerenNaast de veehouderij is de zorg voor ouderen en jongeren de belangrijkste pijler onder het bedrijf. Drie dagen per week, op maandag, dinsdag en donderdag, bieden Benno en Pauli-ne dagbesteding aan acht zorgvragers. Benno: ‘In hoofdzaak zijn dit dementerende ouderen, maar er komen ook jongere zorgvragers. We hebben iemand met een verstandelijke han-dicap, jongere zorgvrager met psychische klachten en een ex-verslaafde.’ Een vaste groep vrijwilligers helpt Benno en Pauline bij het begeleiden van de zorgvragers.‘Een leuke voorziening is ons koecafé’, zegt Benno. ‘Het is een kantine met een keuken en sanitaire voorzieningen. Hier drinken onze zorgvragers en begeleiders koffie en lunchen ze gezamenlijk. En bij slecht weer kunnen ze hier ook klusjes doen. Vanuit het koecafé kun je door ramen de stal inkijken, met de koeien en de pony’s.’ Het koecafé wordt af en toe verhuurd, gemiddeld eenmaal per maand, ook voor vergade-ringen en workshops. Een kookworkshop met een chef-kok, bijvoorbeeld.De zorgvragers verrichten verschillende werkzaamheden op het bedrijf, bijvoorbeeld in de kas en in de tuin, houtzagen

19

20 Boerenpalet | de zorgboerderij

of schilderen. In ieder geval passend bij de fysieke gesteld-heid van de mensen. Er is een goede wisselwerking tussen de ouderen en de jongeren, vindt Benno. ‘De ouderen zijn soms wat meer passief. Het leuke is dat de jongeren de ouderen meeslepen in hun enthousiasme.’

Praktische activiteitenBenno haalt een aantal zorgvragers ‘s morgens van huis op. ‘Als iedereen er is, gaan we eerst gezamenlijk koffiedrinken in het koecafé. Om 10.30 uur start dan de eerste activiteiten-ronde met bijvoorbeeld een rondwandeling, boomtakken knippen, schoffelen en bollen planten in de tuin. Om 12.15 uur zet Pauline de lunch klaar en dan is het tijd voor eten en ontspanning. Om 13.30 uur start de tweede activiteitenronde met paarden borstelen, konijnenhokken uitmesten en een tuinhek plaatsen.’ Om 15.00 uur is het gezamenlijk theedrin-ken, waarna Benno of een vrijwilliger de mensen weer naar

huis brengt.De zorg die ze leveren, sluit perfect aan bij de opleiding en werkervaring van Benno en Pauline. Hun passie is om mensen tot bloei te laten komen. Benno: ‘Het bieden van een zinvolle tijdsbesteding aan de zorgvragers is voor ons belang-rijker dan een commercieel succes. Uiteraard willen we een inkomen verdienen, maar winst is niet onze belangrijkste drijfveer.’ Hij wil trouwens het woord ‘zorgvrager’ of ‘zorg-cliënt’ ook liever niet gebruiken. Hij vindt ‘gast’ een betere term. ‘De mensen zijn immers te gast op het bedrijf. Ons doel is vooral om ze een mooie dag te geven.’

Stichting LandzijdeWatervliet is als zorgboerderij aangesloten bij Stichting Landzijde. Zorgboeren in Noord-Holland worden onder-steund door deze stichting. Doel van Landzijde is het samen-brengen en samenwerken van meerdere zorgboerderijen, zodat mensen die ondersteuning zoeken bij hun dagbeste-ding makkelijker een zorgboerderij kunnen vinden. En er voor iedereen een plek op een zorgboerderij is in zijn of haar directe woonomgeving. Landzijde ondersteunt de mensen die gebruikmaken van de zorgboerderijen en ontlast de zorg-boerderijen van een hoop administratie. Benno: ‘Heel prettig dat we gebruik kunnen maken van hun diensten.’

Bedrijfsvoering sterk op natuurbeheer gerichtBoerderij Watervliet is gelegen in het Wormer- en Jisperveld, een karakteristiek veenweidegebied in het hart van Nationaal Landschap Laag Holland. Het Wormer- en Jisperveld is zelfs het grootste aaneengesloten veenweidegebied van West-Eu-ropa, met veel weidevogels. Een flink deel van het gebied is eigendom van Natuurmonumenten. Natuurmonumenten be-trekt de boeren in het gebied bij het beheer van haar natuur-terreinen. In gezamenlijk overleg worden afspraken gemaakt over het beheer. De boeren zorgen voor het beweiden en het

maaien van de graslanden.De leden van de familie De Hertog richten de bedrijfsvoe-ring sterk op natuurbeheer, zowel op het eigen land als op het pachtland van Natuurmonumenten. Ze hebben ook een erkenning als particuliere natuurbeheerders en ontvangen hiervoor vergoedingen. Het beheer is gericht op bescherming van weidevogels en op behoud van kruidenrijke vegetaties.De ruige mest uit de potstal komt voor het natuurbeheer goed van pas. Behalve dat ruige mest goed is voor de bemesting van het land, is deze ook goed voor de weidevogels. Ruige mest bevordert namelijk het bodemleven en de kruidenrijk-dom in het land. Kruiden trekken insecten aan en die zijn op hun beurt weer voedsel voor weidevogels.

Van bed-and-breakfast naar vergaderaccommodatieBoerderij Watervliet heeft jarenlang bed-and-breakfast gebo-den. Maar doordat de nadruk en het werk steeds meer bij de zorg kwam te liggen, stopte Truus hier vorig jaar mee. ‘Vooral het elke ochtend weer zorgen voor ontbijt voor de gasten kostte me veel tijd’, zegt ze. Op dit moment is er geen moge-lijkheid meer om te logeren op Watervliet. Benno:’ misschien dat we dit in de toekomst weer oppakken als de kinderen groter zijn. Maar nu is het verhuren van het koecafé makkelij-ker in te passen in ons gezinsleven.’

Goede taakverdeling......is het halve werk. Aangezien boerderij Watervliet meerdere takken van sport kent, is een goede taakverdeling tussen Benno, Pauline, Frans en Truus belangrijk. Benno: ‘Elke week hebben we met z’n vieren een kort werkoverleg om de lopende zaken te bespreken.’ Voor ieder onderdeel is iemand eindverantwoordelijk. Zo is Frans verantwoordelijk voor de veehouderij, Benno en Pauline samen voor de zorg en ver-huur van het koecafé, Benno voor de vleesverkoop, Pauline voor de groentetuin en Truus voor de boekhouding en admi-

Bedrijfsschets

Boerderijnaam Watervliet

Gebied Laag Holland

Polder Wormer- en Jisperveld

Ondernemers Benno, Pauline, Frans en Truus De

Hertog

Grond 35 hectare eigendom en pacht in

natuurgebied Wormer- en Jisperveld

Veestapel 44 vleesrunderen, 75 schapen,

4 pony’s, 3 geiten

Vleesverkoop Verkoop eigen rundvlees aan vaste

klanten en restaurants

Zorgvragers Drie dagen per week, acht zorgvra-

gers per dag

Natuurbeheer Weidevogels, slootkantenbeheer,

botanisch beheer

Gebouwen Ligboxenstal uit 1989, jongveestal

uit 2002

Logies Verhuur van een appartement in de

stolpboerderij

Bedrijfsvoering Biologisch

Gebouwen Potstallen, zorgruimte (koecafé)

Ondersteuning Stichting Vrienden van Watervliet

Website www.watervliet.nl

Wormervliet

21

22 Boerenpalet | de zorgboerderij

Biologische landbouw in de lift

InNederlandvaltongeveer52.000hectarelandonderdebiologischeproductie.Ditisongeveer2,7%vanhettotaleareaallandbouwgrondinonsland.HetaantalbiologischebedrijvendathetEKO-keurmerkmagvoeren,bedroegvorigjaarbijna1.488stuksofwel2%vanalleagrarischebedrij-ven.Deomzetvanbiologischevoedingbedroegvorigjaar646miljoeneuro:eenmarktaandeelvan2,3%vandetotalevoedinginNederland.

Uitdecijfersblijktdathetaandeelbiologischelandbouwnogbeperktis.Dezevormvanlandbouwheefteenbescheidenpositie,maarhetmarktaandeelneemtgestaagtoe.Deomzetaanbiologischevoedinggroeitnamelijkflinkharderdandeomzetvanhettotalevoedingspakket.ZwedenisinEuropa

opditmomentkoploperindebiologischelandbouwmeteenmarktaandeelvan6%,gevolgddoorDenemarken,Zwitser-land,DuitslandenItalië.

DaartegenoverscorenhetVerenigdKoninkrijkenFrankrijkslechterdanNederlandmetdebiologischelandbouw.Biologischproducentbenjenietzomaar.Hetproductieprocesmoetdaarvooraanwettelijkevoorschriftenvoldoen.Destich-tingSkalzorgtvoorhettoezichtopdenalevinghiervan.Ditdoetdestichtingdoormiddelvaninspecties,certificeringensanctiesbijovertredingen.EenbedrijfdatdoordestichtingSkalisgecertificeerd,maghetEKO-keurmerkvoeren.NaasthetEKO-keurmerkzijnernoganderebio-keurmerken,zoalsDemetervoorbiologisch-dynamischelandbouw.