Welkom op het Veteraneninstituut

Zingeving na de missie

Over trage vragen en aandachtige antwoorden

Coördinator Geestelijke VerzorgingHumanistisch raadsman i.r.g.m. KLTZ drs. Erwin Kamp

Wat ziet u?

Wat is zingeving?

• Moeilijk onderwerp• Ongrijpbaar• Iets wat privé is• Geen snelle antwoorden• Fundamentele menselijke behoefte

Wat is nodig voor zingeving?Amerikaanse wetenschapperProf. Dr. Roy F. BaumeisterMeanings of Life (1991)

• Doelgerichtheid• Rechtvaardiging• Controle• Eigenwaarde

Een omschrijving

Zingeving is wat motiveert om te leven!

(dat wat voor u van waarde en betekenis is)

Voorbeelden van zingeving

• Mijn kinderen/partner/vrienden• Mijn levensbeschouwing of geloof• Mijn werk• Mijn vrijetijdsbesteding• Mijn liefde voor kunst, muziek, theater• Mijn gezondheid• Maar ook waarden als vrijheid en

vriendschap

Wanneer wordt zingeving actueel?

Drie bijzondere omstandigheden:

• Problemen die maken dat er behoefte is aan verandering

• Gevoel van leegte doordat diepere behoeften niet worden bevredigd

• Getroffen worden door een ingrijpende levenservaring (belevenis intensieve ervaring)

Zingeving en levensbeschouwing

Antwoord op belevenis intensieve ervaringen ondermeer afhankelijk van levensbeschouwing en geloof

Monotheïstische godsdiensten: zin vooraf gegeven, in relatie met hogere macht

Humanisme: zin zelf vinden, in relatie tot medemens

Zingeving in cijfers

• 54% van de Nederlanders heeft behoefte om regelmatig de zin van zijn leven te overdenken

• 1,3 miljoen Nederlanders vindt dat het leven geen zin heeft

• 49% heeft behoefte aan iets wat hun dagelijkse leven nog zinvoller maakt

Gegevens afkomstig uit onderzoeksrapportage ‘Geloof jij dat je ertoe doet?’ in opdracht van het Leger des Heils uitgevoerd door

Motivaction International B.V. Amsterdam, mei 2012

Wat ziet u?

Zingeving en deelname aan missiesDrie waarnemingen:

• Dicht bij de grond houden (vooral niet zweverig doen)• Gepantserde omgang met ervaringen (er wordt gezegd dat ervaringen met

buitenstaanders moeilijk zijn te delen)• Proces van verwerking verloopt traag (vergt tijd om te landen en antwoord te krijgen

op trage vragen, vaak na diensttijd)

Vraag 1: Vond ik mijn deelname aan de missie zinvol?

• Geen standaard antwoord• Afhankelijk van je karakter• Verwachtingen vooraf• Overzien van de eigen rol en beperkingen• Publieke opinie• Wegen van positieve versus negatieve

ervaringen

Niet zinvolheid van missies in zijn algemeenheid

Vraag 2: Kijk ik na de missie anders tegen mijn relatie(s) aan?

• Relaties veranderen• Vergrootglas principe/herwaarderen• Communicatie voor en tijdens

uitzending bepalend voor na de missie• Begrip en inleving over en weer• Vermoeden van

echtscheidingspercentage• Meer diepgang in relaties

Vraag 3: Hoe ga ik om met mijn gevoelens zoals schuld en schaamte?

• Hangt samen met morele dilemma’s• 18% van de uitgezonden militairen heeft last

van schuldgevoelens als gevolg van de ‘omstandersrol’

• Schaamte wordt veroorzaakt door gevoel van ‘falen’, ‘machteloos zijn’ en ‘tekortschieten’

• Mate van schuld en schaamte is afhankelijk van: indringendheid, verantwoordelijkheid, machteloosheidsbeleving, leeftijd en mate van eigenwaarde

De gewetensvolle veteraan, Natasja Rietveld, 2009

Vraag 4: Hoe pak ik mijn leven weer op na de uitzending?

• Voor de meeste militairen verloopt de terugkeer geleidelijk

• Bij eenheid blijven of over worden geplaatst?• Bij defensie blijven of naar de

burgermaatschappij?• Rekening houden bij keuze met omgeving

(partner en gezin)• Terug verlangen naar de uitzending

Tips en tools rond zingeving

• Formuleer uw vraag in een of twee zinnen• Waarom houdt juist deze vraag u bezig?• Schrijf uw levensverhaal in een tijdlijn• Zoek een gesprekspartner (partner, GV-er)• Realiseert u zich dat snelle antwoorden niet

mogelijk zijn• Trage vragen horen bij het leven (niet

problematiseren)

Samenvattend

• Doelgerichtheid, rechtvaardiging, controle en eigen waarde spelen centrale rol

• Zingeving is wat motiveert om te leven• Levensbeschouwing en geloof spelen een rol

bij vinden van een antwoord• Vier centrale trage vragen na de missie• Tips en Tools die behulpzaam kunnen zijn• Zingeving vaak vergeten dimensie maar doet

er toe

Vragen of opmerkingen?

ZINGEVING NA DE MISSIE

Na de missie: zingeving, groei en veerkracht

Dr. Michaela Schok, Veteraneninstituut

Presentatie symposium ‘Zingeving na de missie’Doorn, 28 november 2012

Presentatie

• Veteranen en hun missies

• Doel en methoden onderzoek

• Terugblik op uitzending

• Thema’s van zingeving

• Conclusies en aanbevelingen

www.nimh.nl

UITZENDINGEN NA 1950

Doel van het onderzoek• In hoeverre betekenisgeving een rol speelt in de

psychologische aanpassing na een militaire missie?

Psychotrauma en cognitieve theorieën: Herbeleven en vermijden Schema Zingeving, controle en herstel zelfvertrouwen

Twee processen van betekenisgeving: Zingeving – search for meaning Persoonlijke groei – finding meaning

Schok, M.L., Kleber, R.J., Elands, M. & Weerts, J.M.P. (2008). Meaning as a mission: a review of empirical studies on appraisals of war and peacekeeping experiences. Clinical Psychology Review, 28, 357-365.

Methoden van onderzoek

Literatuuronderzoek Vragenlijstonderzoek1.561 veteranen

Interviews19 veteranen

2003/2004 2004/2005 2006/2007 > tijd

Deelnemers en hun missies (%)

Overig

Voormal. Joegoslavie 1992-heden

Cambodja 1992-1993

Nieuw-Guinea 1950-1962

Korea 1950-1953

Ned-Indië 1945-1949

8

31

14

13

7

28

Tabel- Deelname 1e uitzending (%)

Oorlogservaringen

Aanblik van ernstig gewonden

Aanblik van doden

Aanwezigheid van landmijnen

Het zien van menselijk leed

Beschietingen (niet gericht)

0 10 20 30 40 50 60 70 80

50.5

51.2

61.9

70.5

70.9

Oorlogservaringen

Terugblik op uitzending

Positief tot zeer positief Positief en negatief Negatief tot zeer negatief0

25

50

75

51.9

33.9

8

↓ Posttraumatische stress-reacties

↓ Negatieve opvattingen

↑ Persoonlijke groei

↑ Kwaliteit van leven

Positief 68%

• Levenservaring en verbreding horizon • Kameraadschap en verbondenheid• Persoonlijke groei en ontwikkeling• Werkervaring en loopbaan• Directe steun en hulp lokale bevolking• Bijdrage aan vrede en veiligheid• Internationale samenwerking• Financiële voordelen• Waardering• Positieve gevolgen thuisfront• Dienen landsbelang

Negatief 51%

• Slechte voorbereiding, leefomstandigheden en lange duur

• Onderlinge verhoudingen• Zinloosheid van de missie• Negatieve rol autoriteiten• Slechte opvang en nazorg• Getuige van oorlogsellende• Machteloosheid• Weinig begrip en waardering• Negatieve gevolgen thuisfront• Psychische en gezondheidsproblemen• Negatieve houding lokale bevolking

Evaluaties over uitzendervaringen

Top 5 positieve evaluaties (%)

Levenservaring en verbreding horizon

Kameraadschap en verbondenheid

Persoonlijke groei en ontwikkeling

Werkervaring en on-twikkeling loopbaan

Directe steun lokale bevolking

30

17

12.911.5 11.2

Foto: Herinneringsboek SFIR

Top 5 negatieve evaluaties (%)

Omstandigheden Verhoudingen Zinloosheid Rol autoriteiten Machteloosheid

12.4

7.9 7.8 7.74.5

Foto: NIMH

Model betekenisgeving

Schok, M.L., Kleber, R.J., Lensvelt-Mulders, G.J.L.M., Elands, M. & Weerts, J. (2011). Suspicious minds at risk? The role of meaning in processing war and peacekeeping experiences. Journal of Applied Social Psychology, 41, 61-81.

Ervaren dreiging

Herbeleven en vermijden

Kwaliteit van leven

Negatieve zingeving

Persoonlijke groei

Leeftijd

-+

-

++

+++

+

+

Thema’s vanuit de interviews

Schok, M.L., Kleber, R.J. & Boeije, H.R. (2010). Men with a mission: Veterans meanings on peacekeeping in Cambodia. Journal of Loss and Trauma, 15, 279-303.

Militaire prestatie

Andere wereld

Waardering inzet

Kameraadschap

Professionele vaardigheden

Meer waardering eigen leven

Levenservaring

CAMBODJA THUIS

Andere werkelijkheid• Cultuurschok

• Primitieve leefomstandigheden

• Gevaar

• Gewonden/doden

• Cambodiaanse mentaliteit en gastvrijheid

• Mentale voorbereiding

Foto: NIMH

“Want je reed echt de middeleeuwen in. … alles houdt gewoon op bij de grens.”

Militaire prestatie

• Werken in een team

• Eigen verantwoordelijkheid

• Aandacht voor sfeer en moreel van de groep

• Gefixeerd op gevaar/emotionele afstand

• Ambitie

• Oplossingsgericht werken

Foto: NIMH

Kameraadschap• Gezamenlijk geloof in het doel van de missie

• Vertrouwen op elkaar

• Ervaringen delen

• Steun

• Afhankelijkheid

• Reminiscentie

Foto: NIMH

“Ja, je ging voor elkaar door het vuur. Dat was een ongeschreven wet.”

Waardering militaire inzet• Gevoel van voldoening

• Humanitaire hulpverlening

• Band met lokale bevolking

• Positieve herinneringen

• Steun van familie

• Waardering Defensie

Foto: NIMH

“Het gevoel dat je daar geweest bent en dat je toch een beetje hebt bijgedragen aan het stukje opbouw, mensen helpen.”

Persoonlijke winst

• Professionele vaardigheden

• Levenservaring en zelfvertrouwen

• Meer waardering voor eigen leven

Foto: NIMH

“Het blij zijn met de kleine dingen van het leven.”

Verschillen tussen veteranenVeteranen zonder stress-

reacties (n=10)Veteranen met stress-

reacties(n=9)

‘Incidenten’ Dreiging

Emotionele afstand Kwetsbaar

Acceptatie Moeite andere cultuur

In perspectief Machteloosheid onrecht

Aanpassing Tussen 2 werelden

Grip op de ervaringen Existentiële vragen

Conclusies en aanbevelingen• Veteranen overwegend positief over uitzendervaringen

• Een positieve terugblik op de missie is beter voor de geestelijke gezondheid en kwaliteit van leven op lange termijn in vergelijking met een negatieve terugblik.

• Betekenisgeving speelt een mediërende rol in de relatie tussen ervaren dreiging en posttraumatische stress reacties.

• Thema’s van betekenisgeving vanuit de interviews bevestigen en verdiepen de uitkomsten uit het vragenlijstonderzoek

• Negatieve opvattingen belemmeren zoeken naar hulp en vergroten sociaal isolement

• Professionals in de zorg nadruk op thema´s van zingeving bij veteranen in behandeling

Meer veerkracht • Maak sociale contacten

• Zie crises niet als onoverkomelijk

• Accepteer veranderingen

• Zoek naar mogelijkheden voor persoonlijke ontwikkeling

• Zorg voor een positieve kijk op jezelf

• Bekijk zaken in perspectief

• Wees optimistisch naar de toekomst

• Zorg goed voor jezelf

The road to resilience. American Psychological Association. Washington, DC: APA, 2004.

Dank voor uw aandacht!

Verkrijgbaar via: www.eburon.nl