presentatie september 2013 - "Zelfzorg" - Bruno Swinnen

29-09-2013

1

Zorgverleners moeten soms evenwicht zoeken tussen geven en nemen

tussen zich inzetten voor anderen en

het bewaken van de eigen grenzen

Wie goed voor zichzelf zorgt,

is ook beter in staat om voor anderen te zorgen

Bruno Swinnen 2013 2

29-09-2013

2

  Zelfzorg =   De capaciteit om zorgzaam om te gaan met jezelf

  Om je bewust te zijn van je eigen noden en behoeften

  Door er aandacht aan te geven

  Als je goed voor jezelf kan zorgen   Ken je en respecteer je je eigen grenzen

  Ben je in staat om met liefdevolle vriendelijkheid naar jezelf te kijken


  Zelfzorg = inkeer of veerkracht   Zelfzorg gaat verder dan de grenzen van je persoonlijke ik

  Zelfzorg is de basis van zorg voor de ander

  Enkel als je in staat bent genoeg aan jezelf te geven

  Hulpverlener is meester zijn in het er zijn voor de ander

  Veerkracht verhoogt wanneer je goed voor jezelf kan zorgen


29-09-2013

3

  Jaren ’90   Belimagerapport zegt:

  De verpleegkundige heeft een positief zelfbeeld

•  Fier, bekwaam, verantwoordelijk   Tegelijk is er de andere kant

•  Er is overspannenheid, frustratie, ontevredenheid, moeheid •  Ziekteverzuim, uitgeblust gevoel, burn-out, depressie

  En er is het moeten omgaan met compassievermoeidheid   Compassievermoeidheid is niet hetzelfde als burn-out

  Maar wat is het dan wel?


  De verpleegkundige is terecht fier, bekwaam en gelukkig   Omwille van de ‘kleine goedheid’ dwz

  Affectief gevoelig, bescheiden en kwetsbaar zijn voor het leed van een afzonderlijk en uniek ander

  Een beetje dwaas, nederig en naïef de ander laten voor gaan

  Wil elk afzonderlijk ander tot hun recht laten komen

  Want ieder zorgvrager is een onherleidbare en onherhaalbare uniciteit, altijd en iedere dag nieuw

  Zonder te wachten op het systeem dat voor oplossingen zou moeten zorgen in een totaalprogramma

  Barmhartigheid – in een beperkte, kleine plaats doet ze wat ze kan – het ondenkbare - tegenover deze unieke ander


29-09-2013

4

  De hulpverlener heeft empathische kwaliteiten   Je kiest een hulpverlenend beroep

  Je neemt de zorg op voor de mensen in je omgeving

  Je leeft je in in de ander

  Soms zodanig dat je het contact met jezelf verliest

  Je dreigt voorbij te gaan aan je eigen pijn

  Mensen hebben spiegelneuronen   Deze helpen je bij het registreren van (subtiele) tekens van

emoties bij anderen

  We ‘lezen’ deze emoties niet, maar spiegelen ze en voelen ze zelf ook


  Als we pijn en lijden bij anderen waarnemen   Voelen we die pijn en dat lijden zelf ook

  Als we hier geen aandacht besteden   Lopen we leeg

  Het is van belang dat we eerst voor onszelf zorgen

Het hart pompt eerst bloed naar zichzelf, voordat het bloed pompt naar andere delen van het lichaam. Deed het dat niet, dan zou het hart eerst zelf

sterven en vervolgens de rest van het lichaam. We kunnen dus pas goed voor anderen zorgen wanneer we eerst voor

onszelf zorgen


29-09-2013

5

  Draait om de vraag   “Heeft het zorgen voor anderen ertoe geleid dat je te vermoeid bent

om voor jezelf te zorgen?”   Compassievermoeidheid bij verpleegkundigen, artsen, …

•  Niet allen zijn er vatbaar voor

  Vooral in specialismen met zorg voor mensen met ernstige aandoeningen, hoge sterftekans, veel lijden

  Oncologie, neanatologie, intensive care, spoedeisende hulp, forensische zorg, …

  Vooral in beroepen: verpleegkundigen, artsen, soldaten, politieagenten, brandbestrijders, gevangenenbewaarders, maatschappelijk werkenden, jeugdzorgwerkers


  De meest empathische verpleegkundigen

  Die het grootste medeleven hebben

  Verliezen gevoel van empathie

  Ziekteverzuim, klachten als hoofdpijn en rugpijn

  Problemen met alledaagse emotionele zaken in hun privé

  Ervaren slaapproblemen

  Depersonaliseren van zorgvragers: “de falende lever in bed 7”

  Betrokkenheid en contact is minimaal

  Het professionele werk wordt oppervlakkig, vluchtig, onvoldoende


29-09-2013

6

  Compassievermoeidheid   Is een werkelijk gevaar voor de zorgvrager, de familie en

de andere hulpverleners

  Herkenning en erkenning is belangrijk


  Hoe kan je compassievermoeidheid meten?   Gevalideerde instrumenten:

  STSS: Secondary Traumatic Stress Scale

  ProQOL5: Professional Quality of Life Scale versie 5

  Leidinggevenden moeten bedacht zijn op CompVermoei   Zonder schroom aanspreken in risicosituaties

  Scholing over CompVermoei in bijscholingstrajecten


29-09-2013

7

  (H)erkennen en benoemen “van wat er is”   Geeft duidelijkheid

  Is een begin van herstel

  Positieve feedback   Praten met en begeleiding door empathische collega’s

  Vormen van intervisie

  Bewustzijn   Van jezelf en je eigen ontstane afstandelijkheid

  Werklast verlichten   De betrokken verpleegkundigen indelen bij minder ernstige

zorgvragers


  Morele ontevredenheid blijkt uiteindelijk   de grondslag en de oorzaak te zijn

•  van onverschilligheid en compassievermoeidheid

  Met als diepere oorzaak blijkt te liggen   Communicatie en stervenszorg

•  Vb: verschil in opvatting over lijden en disproportionele behandeling tussen artsen en verpleegkundigen

•  Artsen willen maar blijven behandelen en verpleegkundigen moeten mee doorgaan tegen hun gevoel en empathie in – dit wordt ervaren als mishandelen

  Dit kan teveel worden en oorzaak van CV

  Goede afstemming, wederzijds respect, goede communicatie kunnen veel voorkomen


29-09-2013

8

Elke keer als je iemand geneest, geef je een stukje van jezelf weg

  Tot het moment dat je zelf heling nodig hebt

  We moeten met z’n allen langer werken

  Een hoog percentage van compassievermoeidheid ligt op de loer

  Hopelijk kunnen we dat vermijden



29-09-2013

9

tijdsgeest

zelfzorg

Behoeftige structuur, verstand, geweten

Belangensfeer, interessekern, waardesysteem

17 Bruno Swinnen 2013

  Mens is   Uniek individu

  Dynamisch en relationeel

  Drievoudig wezen: •  een ‘ik’ (psychosomatische uniciteit) •  in relatie met ‘jij’ (intersubjectieve relatie) •  in een ‘het’ (maatschappelijke context)

  Meerstemmig en dialogaal

  Een samenspel van veel innerlijke stemmen •  Waarbij innerlijke stemmen verbonden zijn met ik-posities •  Ik voel, ik denk, ik zou graag, ik doe …

  Elke situatie lokt een innerlijke stem uit, niet alleen bij jezelf, ook bij de ander


29-09-2013

10

  Het beeld dat men van zichzelf vormt en construeert is dat van een zich ontwikkelend verhaal

  Al naargelang de situatie en wat men meemaakt legt men in het verhaal wisselende accenten

  Men figureert in dit verhaal   als verteller

  als hoofdpersoon of winnaar die successen boekt

  als under-dog of verliezer die zich te kort gedaan voelt, die incasseert, en/of streeft naar meer erkenning en macht


Zorgverlening   = gericht op de (mede)mens als een zingevend

en zinontvangend wezen

Gezondheidszorg   wil de gezondheid voor de drie-voudige

menselijke bestaanswijze (ik - jij – het)   bevorderen   herstellen   zo goed mogelijk handhaven


29-09-2013

11

Hoe omgaan met de emoties/ervaringen die zich aandienen?

Hoe ‘vriendschappelijk’ - constructief omgaan met datgene wat er is?

We zijn als een ijsberg   Een deeltje aan de oppervlakte

  Het grootste deel verborgen onder de oppervlakte


29-09-2013

12

Spectrum van beleefde ervaring

Verstand,

emoties, wil

Gevoelens

Gevoelsgewaarwordingen

Ongevormde levensenergie

Oppervlakte

Die

pgan

g...


  Emoties/ervaringen kunnen   Ons volledig in beslag nemen – “ons overspoelen”

  Opgekropt worden

  Tot uitbarsting komen

  Of: vriendelijke/constructief werken met emoties/ervaringen

  Door decentratie   Het centrum verlegt zich

  Solidariteit en zorg voor de ander(en)


29-09-2013

13


  1. Bij het ontstaan van emotionele knopen   Je kan zwelgen, uitbarsten, verlammen, spanning voelen, prikkelbaar

worden… bij het geen je meemaakt

  Negatieve spiraal van erg naar erger: teleurstelling, hopeloosheid, belasting, …

  2. De therapeutische benadering van emotie/ervaring   Antwoord en inzicht zoeken in de ervaring zelf

  Uitpellen van de ervaring tot levensenergie terug stroomt

  3. De integratieve/meditatieve benadering van emotie/ervaring

  Rechtstreeks contact met de ongevormde levensenergie

  Niet gericht op inhoud of betekenis of psychische structuur

  Oefenen in blijven zitten en je openstellen voor de energie

  Diepzeeduiken Bruno Swinnen 2013 26

29-09-2013

14

Bruno Swinnen 2013

Bijvoorbeeld: Je wordt met een droevig gevoel wakker

–  Of je laat je door de droefheid niet raken

–  Of je laat je aanspreken door de droefheid die je wijst op iets wat je aandacht nodig heeft

–  Of je denkt dat die droefheid bedreigend is voor we je bent (identiteit)

»  Dus wegduwen

»  negatief beoordelen en afwijzen = het bevriezen = het losmaken van je ongevormde levensenergie = verstrikt raken in een donkere, depressieve verhaallijn, melancholieke gedachten en voorstellingen op verleden en toekomst geprojecteerd

»  “Wat is er met me aan de hand?” “Waarom voel ik me toch altijd zo?” “Ik krijg het ook nooit voor elkaar!”

»  Op deze wijze met gevoelens omgaan is veel erger dan de primaire gevoelens zelf – het keert zich tegen jezelf 27

  Onderzoek van de omvattende gevoelsgewaarwording bevrijdt uit emotionele draaikolken

  Onder de depressie tref je verdriet aan,

•  want je weet niet wat je met je leven aan moet   Deze ontdekking helpt je intenser zoeken

•  naar de richting die je uit kan   Of onder woede tref je de behoefte

•  iets essentieels duidelijk te maken aan een ander, dat je nu pas herkend

  Uitpellen van de gevoelsgewaarwording werpt licht

•  op onze algemene relatie tot de situatie, geeft inzicht in structuren

  Dit lijdt tot verandering en doorbreekt de negatieve verhaallijn

  Fixaties kunnen doorbroken worden Bruno Swinnen 2013 28

29-09-2013

15

  Integratieve of meditatieve wijze van omgaan met emotie/ervaring

  Dit is een minder conceptuele en minder directe weg

  Niet gericht op inhoud of betekenis of structuur

  Het is rechtstreekse – vriendelijke - opening voor de gevoelens

  Wanneer emotionele beroering oprijst, blijven we zitten, in alle openheid

  Midden de uitbarsting stelt de meditatiebeoefenaar zich de vraag:

•  “Ben ik werkelijk zo kwaad?” •  “Moet ik me daar nu zo over opwinden?” •  “Is dit wel zo belangrijk als ik denk?” •  “Hebben de anderen het echt zo volstrekt verkeerd voor?” •  …


Dat hulpverleners niet alleen zichzelf maar ook hun cliënten helpen door regelmatig te mediteren, wordt ondersteund door

dubbelblind(!) gecontroleerd onderzoek onder therapeuten in opleiding. De therapeuten die een meditatieprogramma aan hun

training kregen toegevoegd, bereikten een duidelijk beter behandelresultaat met hun cliënten dan hun collega’s die de

gebruikelijke training volgden. De cliënten hadden meer inzicht in zichzelf en toonden meer verbetering in klachten en symptomen dan de cliënten van therapeuten die niet aan meditatieoefening

deden. uit Compassievol leven,

Frits Koster en Erik van den Brink


29-09-2013

16

  De zorgverlener heeft te werken aan zichzelf

  De eigen zorg staat niet los van de dialoog van het zelf met een ander   het zelf is een gedecentreerd subject   en ontdekt de eigen levenskracht in relatie met de ander

  Een zorgverlener leert   vanuit de dialoog in betrokkenheid met de ander   ook van zichzelf of in relatie met zichzelf

  Enkele mogelijke wegen tot spirituele bewustwording:   introspectie, focusing, zelfanalyse, zelfreflectie, meditatie/integratie   zelfontplooiingsvormen dienstbaar voor

  een communicatie met de zorgvrager   een dialoog met het multidisciplinaire team   de kennis van zichzelf   het leren omgaan met de grenzen


  Als je wilt ontdekken wie je bent,   stel je dan op dit moment rechtstreeks voor jezelf open,   ga binnen in de wijze van zijn waarin je bent wat je bent en

  rust in je eigen aard


29-09-2013

17

De meditatieve/integratieve wijze van omgaan met jezelf brengt je onvermijdelijk bij de zin- en levensvragen

  De mens is een behoefte- en zinwezen Behoefte aan en antwoord zoekend omtrent

•  veiligheid en bescherming, •  honger en dorst, •  sexueel-affectieve energie

Verlangens naar en antwoord zoekend omtrent •  zin betekenis van het leven •  spiritualiteit of diepere levenskracht

  De mens zoekt •  Individueel en •  Via collectieve zingevingsytemen naar antwoorden

  De mens zoekt •  Vanuit een mensbeeld en •  wil zo menswaardig mogelijke zorg voor zichzelf en de

zijnen


29-09-2013

18

Buiten: behoeftige narcistische structuur:

behoefte aan veiligheid en bescherming, honger en dorst, sexueel-affectieve energie

Binnen: verlangende zingevende structuur:

verlangen naar antwoord op vragen omtrent de diepere vragen, twijfels, hoop en wanhoop, geloof en liefde

Vragen naar informatie

Zingevingsvragen naar verdere antwoorden

Spectrum van zinzoeken

Verstand, emoties,

wil

Gevoelens

Gevoelsgewaarwordingen

Ongevormde levensenergie

Oppervlakte

Die

pgan

g...


  Emoties

  Gevoelens

  Gevoelsgewaarwording

  Ongevormde levensenergie

  Gevoel van droefheid wordt lijden   Gevoel van angst wordt paniek

  Droefheid, blijdschap, woede

  Angst, eenzaamheid, onzekerheid

  Brandende hitte onder het gevoel

  Gevoel van spanning en prikkelbaarheid

  Joie de vivre of gezonde vitaliteit

  Onafhankelijk de omstandigheden


29-09-2013

19

Heeft het wel zin deze vraag te stellen?

Wie zijn eigen leven en dat van zijn medemensen als zinloos ervaart, is niet alleen ongelukkig, maar is ook

nauwelijks tot leven in staat. (Einstein 1879-1955)

Zin bestaat niet en het zoeken daarnaar komt neer op waanzin en vervreemding.

(Nietsche 1844-1900 en Freud 1856-1939)


De mens treft zichzelf aan in zijn radicale eindigheid, waartegen levensbeschouwingen, ideologieën en religies dammen opwerpen. Zin lijkt

van daaruit een gronddimensie van de menselijke werkelijkheid. Het heeft te maken met een verlangen, een oerschreeuw van het begeren, die behoort tot

de meest fundamentele menselijke structuur en dus ook begrensd is.

(Yalom 1931-…)

Mensen zijn zinzoekers, vooral wanneer men vroeg of laat wordt geconfronteerd met diep-ingrijpende gebeurtenissen die men ervaart als crisis.

Bvb Ernstige ziekte, het verlies van dierbaren, een nieuwe liefde, verandering van werkkring, fundamentele wijzigingen in het leefklimaat.

Cynisme, fatalisme, nihilisme zijn nooit ver weg...


29-09-2013

20

De (lijdende) mens stelt zich vragen...

Zin- of levensvragen:

- Wie ben ik? (identiteit)

- Vanwaar kom ik? (verleden)

- Waar ga ik naartoe? (toekomst)

Individueel en

Collectief

1. Wie ben ik? (identiteit)

2. Vanwaar kom ik? (geschiedenis)

3. Waar ga ik naar toe? (toekomst)


Opdracht: Haal er een paar zinvragen uit die je raken, die belangrijk voor je zijn en bespreek deze

Bruno Swinnen 2013

1. Wie ben ik? (identiteit)

2. Vanwaar kom ik? (geschiedenis)

3. Waar ga ik naar toe? (toekomst)

a. Hoe sta je in het leven nu je ziek bent? b. Hoe zie je jezelf als zieke? c. Hoe voel je jezelf als lijdende mens? d. Hoe gaat je familie daar mee om? e. Wat vind je waardevol? f. Waar kies je ten diepste voor? g. Waar geloof je in? h. Waar heb je twijfels rond? i. Wat maakt je onzeker? j. Wat maakt je blij of verdrietig? k. Wie is God voor jou? l. Met wie zou je daarover kunnen praten?

a. Vertel eens iets over je verleden? b. Wat heb je meegemaakt? c. Waar heb je spijt van? d. Waar ben je blij om? e. Waar voel je je schuldig om? f. Wat had je graag anders gedaan? g. Heb je daar ooit met iemand kunnen over praten? h. Hoe was je geloofsbeleving vroeger? i. Was je daar gelukkig mee? j. Hoe was dat voor je familie?

a. Welke toekomst heb je nog? b. Wat verwacht je zelf? c. Waarop hoop je en waarin geloof je? d. Wat zijn je diepste wensen? e. Wat verwacht je van je familie? f. Van wie verwacht je nog iets bijzonders? g. Waar ben je bang voor? h. Welke beeld van de toekomst heb je? i. Waar ga je terechtkomen? j. Met wie zou je daarover willen of kunnen praten? k. Waar haal je je kracht uit? l. Hoe ziet je familie de toekomst?

40

29-09-2013

21

  Wie ben ik?   identiteit

  Van waar kom ik?   verleden

  Waar ga ik naar toe?   toekomst

Bruno Swinnen 2013

= Trage vragen of een zoektocht naar een complexer beeld van jezelf en van je leven, naar een rijkere taal om te benoemen waar het in het leven uiteindelijk echt om gaat. Ze zijn een appél voor de zorgverlener zelf en een uitdaging om er zo zinvol mogelijk mee om te gaan in de relatie met de zorgvrager.

41

… en zoekt antwoorden:

- Individueel: uitgangspunt of onderliggend mensbeeld =

De mens is een relationeel/dialogaal wezen (personalisme), en heeft een narratieve, meervoudige structuur (Ricoeur, Hermans). De mens is:

-  een ik dat spreekt,

-  dat een eigen verhaal vertelt,

-  die handelt,

-  aan wie handelingen worden toegeschreven,

-  die verantwoordelijk is voor de eigen handelingen,

-  interactie tussen ik en zichzelf, maar ook interactie tussen ik en een ander, de wereld, de kosmos (holisme)

>“Je pense donc je sui”

- Descartes (1596-1650) -

waarbij de mens gesplitst wordt in lichaam en geest, gevoel en verstand

> de Autonome mens

de liberale autonomie - (Kant 1724-1804) - waarbij de mens vrij is in zijn persoonlijk leven, en anderen er zich niet mogen in mengen. Autonomie als radicale onafhankelijkheid.

Of de socratische autonomie - (Socrates 469-399) die zegt dat de vrije en kwetsbare mens voor zichzelf moet zorgen. Autonomie als radicale zelfzorg.


29-09-2013

22

Bruno Swinnen 2013

- Collectieve zingevingssystemen

(levenbeschouwingen, religies en godsdiensten)

Met God Hindoeïsme Islam Jodendom Christendom: -  Katholiek -  Protestant -  Anglicaan -  Orthodox ….

Zonder God Humanisme Boeddhisme Ietsisme Agnosticisme Posttheïsme-Beyondisme (mystiek) ….

43

Deze zegt ons:   “Ik ben onvolmaakt en onaantrekkelijk”   “Ik ben sociaal onwenselijk, ze moeten mij niet”   “Ik ben onbekwaam en een mislukkeling”   “Ik verlies mij populariteit   … als ik met zelfzorg bezig ben …”   “Zelfzorg is voor flauwerikken en zwakken…”   “Wat gaan de mensen denken…”   “Ik voel me schuldig en voel me onnozel, niet ernstig ”   “Ik voel me beschaamd en gegeneerd”   “De norm en het ideaal zeggen me toch dat …”   “Ik heb altijd geleerd dat ... dus doe ik dat zo …”   “Ik ben nu eenmaal zo en dit kan ik niet veranderen …”   …


29-09-2013

23

“Een cognitief geheel van opvattingen, houdingen, waarden en normen,

dat het individu zich in de loop van zijn of haar persoonlijke geschiedenis

eigen maakt in een continu proces van interpreteren, systematiseren en legitimeren

van zichzelf, van anderen en van gebeurtenissen.

Vanuit een zingevingsysteem brengt het individu structuur, tracht men zijn of haar onmiddellijke levenssituatie

te doorleven of te overstijgen, schrijft men zin en betekenis toe aan zijn of haar leven,

en verwerft hierdoor een relatieve subjectieve zekerheid.

Het zingevingsysteem helpt mensen

om ervaringen die in het leven opgedaan worden

te ordenen en in te passen in het leven.”


Toemaat

Mens

Kunstmatige w

eg

Doel, taak, zinvolle bezigheid

Genot, geluk, zelfontplooiing, zelfrealisatie,...

Keuze, wil tot leven

Kunstmatige strategieën, methodes en middelen: drugs, drank, medicatie, leiderschap,...

Kunstmatige geluk:

kortstondig of vluchtig

- Sommigen kunnen de keuze maken tot zinvolheid, hoop, liefdevolle aanwezigheid

- Anderen kunnen de keuze niet maken en vervallen in zelfmedelijden, wanhoop en cynisme

De mogelijkheid tot keuze heeft te maken of is verbonden met je mens-zijn, met wie je bent! En met de grond onder je voeten, dwz je fundament, je basis, je diepste wezen, je stevigheid,... De grond onder je voeten wordt gevormd vanuit ervaringen, van wat je overkomt:

1ste vanuit basisvertrouwen: dwz moederlijkezorg (veiligheid en geborgenheid) en

2de vaderlijke zorg (veiligheid tov de wereld) De grond onder je voeten is ook waar je ten diepste voor en van leeft, het is wat ons overkomt via sacrale momenten, iets heiligs, heil, heel, iets wat thuis doet komen

= De basis van alles

Je kan geven (actief) van wat je hebt gekregen (passief)

Er zijn mensen die een keuze kunnen maken of de wil tot leven hebben om een doel te bereiken. Het geluk krijgen ze er als toemaat bij.

Sommigen kunnen die keuze niet maken en zoeken het geluk op kunstmatige wijze. Dit geeft een kunstmatig, voorbijgaand geluksgevoel.

© Viktor Frankl (Weens psychiater oprichter van de logotherapie 1905-1997)

Klei

ne fi

loso

fie v

an d

e zo

eken

de m

ens


29-09-2013

24

47

IJsbergmodel Mc Clelland

Kennis en

Gedragsvaardigheden

Waarneembaar en controleerbaar

Zelfbeeld

Normen en waarden

Eigenschappen en motieven

Oppervlakte

Die

pgan

g...

Bruno Swinnen 2013

29-09-2013

25

  Menswaardigheid = basis van zorg   Veronderstelt:

  Professionaliteit, kundige interventie én

  Zorg om de zorg, presentie

  Dwz: bij jezelf en bij de ander zijn


Bruno Swinnen 2013

Fysisch Psychisch Sociaal Existentieel

…in fragmenten? 50

29-09-2013

26

Bruno Swinnen 2013

Holisme betekent: ‘die alles omvat’ is te verstaan als:

de nadruk leggen op de totaliteit van het organisme dat als geheel meer is dan de delen.

Een persoon is niet alleen een lichaam of een psychè, maar wordt ook beïnvloed door de situatie en vooral de directe omgeving, en ondergaat samenwerkende processen waarbinnen men evolueert en verandert, dat wil zeggen dat de mens in zijn/haar gehele existentie betrokken is.

Zorg voor de gekwetste mens – jezelf én de ander betekent dus aandacht voor de lichamelijke, psychische en sociale lagen van zijn/haar bestaan of van zijn/haar existentie.

51

Bruno Swinnen 2013

fysisch

psychisch sociaal

Existentieel context

52

29-09-2013

27

“Je hebt niet een longziekte of een hartziekte of een kanker. Iedere lichamelijke ziekte heeft een psychische oorzaak, concomitant en gevolg, en iedere psychische ziekte heeft lichamelijke oorzaken, concomitanten* en gevolgen. Het is de mens in zijn globaliteit die ziek is. En het is geen geïsoleerde

mens maar een menselijke groep die geconfronteerd wordt met de ziekte, het is de familie die ziek is in één van haar leden. (...) Wat gebeurt er met de hartpatiënt? Dat hij nu en dan pijn heeft, dat hij

minder makkelijk kan gaan, dat hij minder lang inspanningen kan doen? Er gebeuren ook sociale zaken. Hij wordt geïsoleerd. Plotseling ziet hij dat hij tot een minderheidsgroep behoort. Hij zwemt

niet meer mee in de grote stroom. De anderen worden een beetje bang, gaan een beetje van hem weg, behandelen hem als een teer plantje. In zichzelf wordt hij heel sterk geconfronteerd met het feit dat

zijn leven een einde zal hebben. (...) De hartziekte, de beklemming van angina pectoris, is een fysische situatie maar ook een existentiële, psychische situatie. Je zit als in een gevangenis en je zou willen gillen en je eruit willen slaan. Als je dan geluk hebt om geneesheren tegen te komen die weten dat mensen totaliteiten zijn, zullen ze je zeggen: nu heb je een kans. (...) De kans van de ziekte is de

terugkeer tot jezelf en de kans om je lichaam als symbool te zien van de informatie die de evolutie in je heeft neergeslagen. De kans om tot een menselijke eenheid te komen. Om het dualisme van de

westerse maatschappij te overwinnen. Om de mens als totaliteit te beleven. Dat is een eerste punt. Ten tweede, als je ziek bent, word je vrijgestelde van de maatschappij. De maatschappij heeft geen eisen meer. (...) Het is een van de diepste aanklachten die men tegen onze maatschappij kan uitspreken, dat de grondvragen die draaien rond ‘hoe kan de menselijke eenheid zich uitdrukken in de intermenselijke

relaties’, dat die niet of bijna niet kunnen gesteld worden door personen die meedraaien in het productieproces.”

*Concomitant betekent volgens Van Dale: samengaand, medewerkend, begeleidend, niet relevant. Leo Apostel in J. Van Landschoot en K. Raes, Afbraak en Opbouw. Dialogen met Leo Apostel, Brussel, 1984, 20-23.


Zorg is te begrijpen als het

‘gezamenlijk antwoord op kwetsbaarheid en afhankelijkheid’,

vanuit de competentie van de zorgverlener

in het tegemoet komen aan zorgbehoeften,

in verbondenheid van de één met de ander.

Tronto onderstreept

de betrokkenheid (of het gezamenlijke) van zorg

als een proces met verschillende dimensies.


29-09-2013

28

- ik - - ander -

zorgverlener

zorgvrager

1. Caring about

4. Car-recieving

2. Caring for

3. Car-giving


Bruno Swinnen 2013

Joan Tronto onderscheidt verschillende fases in zorg: • de fase van ‘caring about’ of zich zorgen maken om:

het aandacht hebben voor het feit dat zorg nodig is, de erkenning dat er een behoefte is waaraan tegemoet moet worden gekomen

• de fase van ‘caring for’ of zorg op zich nemen: het aanvaarden van de verantwoordelijkheid om aan de behoefte van zorg tegemoet te komen

• de fase van ‘care-giving’ of zorg verlenen: de praktische zorgverlening, compentent zijn om de juiste zorg te verlenen

• ten slotte de fase van ‘care-receiving’ of zorg ontvangen: nagaan dat de zorg zo wordt gegeven, dat ze als het ware ook kan worden ontvangen, op een wijze dat de zorgontvanger zich gerespecteerd weet

Goede zorg wordt daarmee door Tronto gedefinieerd als op aandachtige, verantwoordelijke, competente en responsieve wijze geven én ontvangen van zorg

56

29-09-2013

29

  Zelfzorg veronderstelt   Op het spoor komen van de de eigen levenskracht van de

zorgverlener   Confrontatie met eigen waarden en overtuigingen   Passieve en actieve kant van de zorgrelatie   Zelfdiagnose

  Dit kan door bewustwording via vormen van reflectie   Introspectie   Focusing als methode tot zelfbewustzijn   Zelfanalyse   Zelfreflectie


  Aspecten van diepere communicatie   Gesprekken over zelfzorg

  Voorwaarden voor het gesprek   Geen oplossingen maar “er zijn voor”   Transculturele communicatie

  Tabel communicatie over spirituele aspecten   In het team

  Eigen grenzen

  Zingevende aanwezigheid   Non-verbale communicatie   Presentiedenken


29-09-2013

30

  Het uitgangspunt is altijd:   betrokkenheid   steunende relatie

  A. Baart spreekt uitdrukkelijk over aandacht   een praktijk waarbij de zorgverlener zich aandachtig en

toegewijd op de ander betrekt   zo leert zien wat er bij die ander op het spel staat

– van verlangens tot angst –   en vervolgens gaat begrijpen wat er in de desbetreffende situatie

gedaan zou kunnen worden   en wie hij/zij daarbij voor de ander kan zijn


Kenmerk Strekking 1 beweging, plaats en tijd de ander volgend

2 ruimte en begrenzing uit één stuk werken

3 aansluiting zoekend bij het geleefde leven zijn

4 zich afstemmen het goed van de ander centraal

5 betekenis minstens voor één in tel zijn

Presentie-benadering


29-09-2013

31

  Dr. Erwin J.O. Kompanje, Vermoeid van betrokkenheid, in Critical Care, Nr3, 2013, 14-15.

  Belimagerapport, Het verpleegkundig beroep in crisis? Een onderzoek naar het professionele zelfbeeld van verpleegkundigen, Project in opdracht van het Ministerie van Sociale Zaken, Volksgezondheid en Leefmilieu, KULeuven, 2001 – 2003.

  Frits Koster en Erik van den Brink, Compassievol leven, Van mindfulness tot heartfulness, 2013 (2).

  Andries Baart, Een theorie van de presentie, Utrecht, 2004.

  Leo Apostel in J. Van Landschoot en K. Raes, Afbraak en Opbouw. Dialogen met Leo Apostel, Brussel, 1984, 20-23.


presentatie september 2013 - "Zelfzorg" - Bruno Swinnen

Documents

Transcript of presentatie september 2013 - "Zelfzorg" - Bruno Swinnen