Presentatie Erf de Kleine Beerze of Romeins Dorp Hoogeloon (educatie centrum)

Erf$de$Kleine$Beerze/$Romeins$Dorp$Bezoekers$en$educatie$centrum$

Een$smeltkroes$van$natuur$&$historie,$cultuur,$beweging,$$innovatie$en$creativiteit.$$

Jong$&$oud$verenigd$voor$leefbaar$De$Kempen$$$$$$$$$$$$$$$$$

$$$$$$$$$$

Jutka$van$den$Heuvel$Maarten$Rietveld$

Stichting$Vrienden$van$de$Kleine$Beerze$Stichting$Loons$Heem$

Koning$Kyriepad$

!

E r f d e K l e i n e B e e r z eSpelen en leren in een bijzonder landschap

Boerenloft: nieuw

leven voor de schuren

Hergebruikte stenen als “R

omeins” detail

Één erfcom

posite van oude en nieuwe “schuren”

$$Inhoudsopgave!! ! ! ! ! ! ! ! ! ! !

$Voorwoord$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $$Samenvatting$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $$Stellingen$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $$Inleiding$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $!

Hoofdstuk$1:$Educatiecentrum$Romeins$Dorp$of$De$Kleine$Beerze$ $ $$ $ $Hoofdstuk$2:$Kabouter$Koning$Kyrië$$ $ $ $ $ $!

Hoofdstuk$3:$Het$Koebosch$en$de$Kleine$Beerze$ $ $ $! ! ! 3.1!Het!Koebosch! ! ! ! ! ! ! !

! ! ! 3.2!De!Kleine!Beerze! ! ! ! ! ! !

!

Hoofdstuk$4:$Koppeling$van$theorie$naar$praktijk$ $ $ $!

Hoofdstuk$5:$Verdienmodel$ $ $ $ $! ! ! $Hoofdstuk$6:$Conclusies$$ $ $ $ $ $ $ $ $! ! ! !

$ $ $ $ $ $ $ $ $! ! ! !

! ! ! ! !

Nawoord$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $$Literatuurlijst$ $ $ $ $ $ $ $ $ $ $Bijlage$1$ Omgeving$Bijlage$2$Romeinse$spellen$$$

$$Voorwoord$$Voor!u!ligt!het!plan!voor!een!uniek!project.!Ontsproten!via!ideeën!van!tal!van!

mensen!die!geboeid!zijn!door!historie,!cultuur!en!natuur.!Allereerst!werd!1!idee!

geboren:!Het!Koning!Kyrie!Avonturenpad.!En!toen!kwamen!de!overige!ideeën!in!een!

stroomversnelling:!

Hoe!mooi!zou!het!zijn!als!allerlei!mensen,!wandelaars,!bezoekers,!ouderen!&!

kinderen,!groot!en!klein!zich!nog!verder!kunnen!verdiepen!in!de!verhalen!van!

Hoogeloon?!En!de!sagen!en!legendes!rondom!de!Kleine!Beerze!en!de!andere!parels!

van!de!Kempen?!Opdat!zei!samenwerken!in!de!moestuin!met!inheemse!gewassen!

en!verhalen!delen!van!toen!en!nu?!

Want!hoe!rijk!zijn!we!met!een!Romeinse!Villa,!Kaboutersberg!en!een!Koebosch:!

verbonden!door!een!schitterend!riviertje!De!Kleine!Beerze.!

Daarnaast!is!er!de!verbinding!met!ondernemende!Kempenvolkeren.!Wat!kunnen!wij!

veel!leren!van!de!knowLhow!en!vaardigheden!van!ambachten!en!agrariërs.!

Ooit!zei!een!kind!tegen!mij!terwijl!we!op!een!educatief!kamp!waren,!want!ik!was!

naast!het!onderwijs!ook!actief!bij!de!Scouting:!

“Wat!leer!ik!hier!toch!veel,!ik!leer!hier!zelfs!meer!dan!op!school!”!

Dat!heeft!mij!aan!het!denken!gezet.!Wat!is!het!dat!iedereen!bijblijft?!Juist:!de!

optimale!ervaring!met!alle!zintuigen!en!beweging.!Hoor,!zie!en!voel:!de!

mogelijkheden!zijn!oneindig.!De!Romeinen!(en!kabouters)!wisten!dit!al.!!

Dat!is!de!bron!voor!dit!educatie!centrum.!

!

$$$$$$$

$$$Samenvatting$$Diverse!crossedLlinks!worden!in!de!hoofdstukken!uiteengezet.!De!basis!is!de!unieke!

en!schitterende!locatie!Heuvel!7a!Hoogeloon.!Pal!gesitueerd!aan!de!kleine!Beerze,!

het!Koebosch,!de!Romeinse!Villa!en!de!Kaboutersberg.!

De!eigenaren!van!het!perceel!willen!een!deel!belangeloos!ter!beschikking!stellen!om!

dit!prachtige!gebied!te!delen!met!iedere!belangstellende.!

!

In!hoofdstuk!1!wordt!het!concept!educatiecentrum!beschreven.!Wat!is!een!

educatiecentrum?!U!vindt!hier!de!doelen!op!een!rijtje.!

!

Hoofdstuk!2!vertelt!over!Kabouter!Koning!Kyrië.!Koning!Kyrië!is!een!bekend!gezicht!

in!Hoogeloon!en!op!het!Valensplein.!Achter!dit!beeld!schuilt!een!uitgebreid!verhaal!

(sage)!over!onze!kabouter!koning.!

!

Het!derde!hoofdstuk!!gaat!over!de!locatie.!De!perfecte!locatie!voor!een!

educatiecentrum!direct!aan!de!kleine!Beerze,!Romeinse!Villa!en!het!Koebosch.!!

!

In!hoofdstuk!4!koppelen!wij!de!theorie!met!de!praktijk.!!

!

Hoofdstuk!5!is!het!Verdienmodel!

!

Hoofdstuk!6!gaat!over!onze!conclusie!ten!aanzien!van!ons!idee.!

!

In!de!bijlagen!hebben!we!het!gebied!weergegeven!en!een!spel!toegevoegd.!

!

In!het!nawoord!is!te!lezen!hoe!wij!het!hele!project!tot!nu!toe!ervaren!hebben.!

$

Stellingen$ $$Enkele!stellingen!over!Bezoekerscentrum/!educatie!Centrum!Hoogeloon:!

!

• Een!educatief!centrum!in!Hoogeloon!is!geschikt!voor!jong!en!oud.!

• Kinderen!en!(groot)ouders!krijgen!een!unieke!kans!om!de!natuur,!historie!en!

cultuur!van!Hoogeloon!te!beleven.!

• De!kosten!voor!realisatie!en!onderhoud!zijn!hoog.!

• Het!sluit!direct!aan!op!een!netwerk!van!routes,!zoals!fietsL!en!wandelroutes,!

doortocht!Santiago!de!Compostela,!het!Avonturenpad!door!het!Koebosch!en!

langs!De!Kleine!Beerze!aan!de!noordzijde.!

• Het!sluit!direct!aan!op!een!route!langs!de!Kleine!Beerze!vanuit!de!zuidzijde,!

vanaf!de!bron!bij!Eersel!/!Duizel,!Ruurhoeve,!zwembad!Op!dn!Heuvel.!

• Kinderen!willen!niet!naar!buiten,!maar!worden!meer!uitgedaagd!door!

computers!en!televisie.!

• Er!zijn!al!musea!genoeg,!denk!aan!Groene!Poort!in!Eindhoven,!Prehistorisch!

Dorp.!

• Of!kunnen!wij!juist!op!deze!manier!een!een!brug!slaan!met!de!Groene!Poort?!

• Kabouters!en!Romeinen!horen!tot!het!verleden!en!niet!tot!het!heden.!

• De!goed!zichtbare!sterrenhemel!bij!nacht!leent!zich!bij!uitstek!ook!voor!

sterrenkunde.!

!

$

$

Inleiding$!

De!Kempen!is!toeristisch!een!aantrekkelijk!gebied!

met!bossen,!vennen!en!heidevelden.!Het!gebied!is!

mooi,!en!er!zijn!in!Nederland!genoeg!mooie!

gebieden.!Naar!aanleiding!van!gesprekken!met!

Loons!Heem,!de!ondernemers,!liefhebbers!van!

natuur!en!toeristen!zijn!wij!op!een!idee!gekomen!

waardoor!jong!en!oud,!vanuit!zorginstellingen!!en!scholen!met!elkaar!kunnen!

samenwerken!en!genieten!van!de!verhalen!van!toen!en!nu.!

Vele!vrijwilligers!kunnen!zo!elkaar!ontmoeten,!en!tevens!nieuwe!bezoekers!

ontvangen!en!zo!vertellen!over!een!uniek!stukje!Brabant.!

!

De!locatie!is!direct!gelegen!aan!De!Kleine!Beerze!te!Hoogeloon.!

Daarnaast!is!het!een!mooi!verlengstuk!van!Het!Kyriepad,!en!gelegen!bij!de!

opgravingen!van!de!Romeinse!Villa.!

!

Het!adres!is!Heuvel!7L!7a!

Bestemming!natuur,!via!de!gemeente!kan!bestemming!recreatie!aangevraagd!

worden.!

!!

!

Hoofdstuk$1:$Romeins$Dorp$!

Educatief!Centrum!Romeins!Dorp!heeft!als!!

doelstelling!een!bijdrage!te!kunnen!leveren!!

aan!informatieve!natuurvoorlichting.!!

Uit!ervaringen!is!gebleken!dat!kinderen!en!

jongeren,!met!name!in!de!leeftijdsgroep!van!

6!tot!20!jaar,!de!bossen,!beken!en!

natuurgebieden!niet!of!nauwelijks!

bezoeken.!!Het!kennisniveau!van!de!natuur!

onder!deze!groep!is!dan!ook!erg!laag.!

Door!het!laten!participeren!van!deze!groep!in!natuurprojecten!zoals!een!Educatie!

Centrum!en!het!Koning!Kyrie!Avonturenpad!wordt!de!kennis!structureel!vergroot.!

Bovendien!bevordert!dit!de!betrokkenheid!en!het!draagvlak!voor!instandhouding!en!

verbetering!van!de!natuur.!De!groep!senioren!is!over!het!algemeen!al!wel!bekend!

met!de!natuur!en!behandelt!haar!met!respect.!Desalniettemin!is!deze!groep!

bijzonder!leergierig,!wil!graag!alles!weten.!Met!voorlichting!en!educatie!door!

professionele!mensen!uit!de!praktijk!kan!een!grote!leemte!worden!gevuld.!

$

Waarom$een$Educatie$Centrum$De$Kleine$Beerze?!!

De!reden!waarom!wij!deze!stichting!hebben!opgericht!kan!het!beste!worden!

toegelicht!aan!de!hand!van!een!aantal!stellingen:!

1. Voor!een!gezonde!geestelijke!en!emotionele!ontwikkeling!van!opgroeiende!

kinderen!is!een!natuurlijke!leefomgeving!van!groot!belang,!zo!blijkt!uit!recent!

wetenschappelijk!onderzoek;!

2. Natuureducatie!bevordert!het!draagvlak!en!de!betrokkenheid!bij!de!natuur!van!met!name!de!jeugd;!

3. Wanneer!een!duurzame!verbondenheid!met!de!natuur!gecreëerd!wordt,!zal!dit!

bijdragen!aan!behoud'van'onze'natuur'in'de'verre'toekomst;!4. Vergroten!van!het!kennisniveau!over!natuur!en!historie!Hoogeloon,!De!kleine!

Beerze!en!Koebosch!met!haar!Kaboutersberg!en!Romeinse!Villa.!

5. Toerisme!in!de!Kempen!bevorderen,!heeft!zodoende!een!positief!effect!op!

bedrijfsleven!en!horeca!in!Hoogeloon!en!de!Kempen.!

!

!

Doelgroepen:!

!

◦ Wandelaars!die!voorbij!komen!en!willen!schuilen!of!een!sanitaire!stop!

maken.!

◦ Samenwerking!Oud!en!Jong:!Vanuit!de!scholen!en!zorgcentra!in!de!buurt!

kunnen!jeugd!en!ouderen!samen!actief!de!kinderboerderij!met!

moestuin!onderhouden.!

◦ Onderwijs!aan!jeugd!tussen!6!en!20!jaar;!

◦ (Toekomstige)!leerkrachten!voor!primair!en!voortgezet!onderwijs;!

◦ Maatschappelijke!organisaties!zoals!diverse!typen!zorginstellingen,!IVN,!

Loons!Heem,!Natuurmonumenten,!ZLTO,!Zorgcooperatie;!

◦ Iedereen!die!een!bezoek!brengt!aan!het!beschermd!natuurmonument!De!

Kleine!Beerze,!Koebosch!en!de!omringende!agrarische!landen!en!

natuurterreinen!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

Hoofdstuk$2:$Kabouter$Koning$Kyrië$!

Ze!noemden!hem!wel!Kyrië,!maar!dat!was!niet!

zijn!echte!naam.!Het!was!meer!een!eretitel!die!

zijn!rang!aanduidde.!Kyrië!is!afkomstig!uit!het!

Grieks!waar!het!de!aangesproken!vorm!Kyrios!is,!

wat!Heer!betekent.!De!term!Kyrië!is!ons!bekend!

uit!het!Kyrie!Eleison!(Heer,!ontferm!U).!!Echte!

kabouters!zijn!iets!typisch!Nederlands.!Overal!

waar!de!Germanen!en!Kelten!geleefd!hebben!

spreken!ze!wel!over!trollen!en!dwergen.!De!

kabouternaam!Kyrië!komt!alleen!in!NoordL

Brabant!voor.!Kabouters!dragen!een!baard!en!

hebben!altijd!een!puntmuts!op.!

!

Kabouterkoning!Kyrië!is!volgens!oude!plaatselijke!

kabouterverhalen!de!leider!van!kabouters!die!in!

de!Kempen!leefden.!Deze!kabouters!hadden!hun!

hoofdkwartier!in!Hoogeloon.!Vanuit!dit!dorp!ondernam!het!kaboutervolk!regelmatig!

tochten!in!de!omgeving.!Volgens!de!sage!woonde!Kabouterkoning!Kyrië!op!de!

Kerkakkers!in!de!Kabouterberg,!een!van!de!grafheuvels,!gelegen!in!de!hei!van!

Hoogeloon.!Kabouters!zouden!vaak!wonen!op!plaatsen!waar!Romeinse!vestigingen!

stonden!of!waar!prehistorische!grafheuvels!waren.!Op!veel!plaatsen!waar!

graafwerkzaamheden!plaats!vonden!zouden!aarden!tabakspijpjes!met!een!korte!

dikke!steel!gevonden!zijn.!Deze!tabakspijpjes!zouden!de!kabouters!roken.!

!

Het!woord!kabouter!is!afgeleid!van!Kubla!walda!wat!

huiswaarder!betekent.!De!kabouters!in!de!Kempen!waren!

behulpzame!wezentjes!die!vooral!de!boeren!en!de!

bewoners!in!de!buurt!hielpen.!Ze!deden!dit!vooral!!!!!!!!

's!nachts!en!wilden!hierbij!absoluut!niet!door!mensen!

bekeken!worden.!Als!mensen!dit!toch!deden!werden!zij!

gestraft!door!de!kabouters.!Eén!verhaal!vertelt!over!een!

nieuwsgierige!boer!die!stiekem!de!kabouters!bespied!had!

en!daarna!blind!werd!aan!één!oog.!Het!viel!de!boeren!op!

dat!er!door!de!kabouters!nooit!iets!gestolen!werd.!Een!

enkele!keer!droegen!ze!per!ongeluk!het!

rogge!naar!de!zolder!van!een!andere!

boer.!Je!kon!ze!wel!horen,!maar!kreeg!

ze!nooit!te!zien.!

!

!

Hoofdstuk$3:$Het$Koebosch$en$de$Kleine$Beerze$

$Hoogeloon!is!een!dorp!in!de!Nederlandse!gemeente!Bladel!(provincie!NoordL!

Brabant).!Hoogeloon!ligt!te!midden!van!landbouwgebied.!In!het!oosten!ligt!de!Kleine!

Beerze.!Deze!rivier!had!een!sterk!gekanaliseerd!karakter.!Enkele!jaren!geleden!heeft!

waterschap!de!Dommel!de!rivier!zijn!natuurlijke!karakter!terug!gegeven.!Hierdoor!is!

de!rivier!meer!geschikt!voor!waterberging.!

Ten!oosten!van!Hoogeloon!ligt!het!Koebosch!of!Loons!bos.!Dit!heeft!onderdeel!

uitgemaakt!van!een!oud!landgoed.!!

Ten!noorden!van!Hoogeloon!ligt!een!afwisselend!landschap!

van!stukken!naaldbos!die!op!stuifzand!zijn!aangelegd,!

afgewisseld!met!open!weiland.!Hier!en!daar!zijn!nog!kleine!

wateren!en!stukjes!heide!te!vinden.!!

!

3.1!Koebosch!!

Het!Koebosch!is! een!oud!loofbos!

dat!er!in!de!16de! eeuw!al!lag.!Het!

is!ongeveer!13!ha! groot!en!gelegen!

bij!de!waterloop! De!Beerze.!De!

afgelopen!150!jaar! is!er!weinig!

veranderd.!Het! overgrote!deel!

van!het!bos! bestaat!uit!oude!

eiken.!Daarnaast! staan!er!berken,!

elzen,!essen,! haagbeuken!en!

zoete!kersen.!Onder!de!oude!dikke!eiken!komt!een!rijke!ondergroei!voor!van!

hazelaar,!lijsterbes,!inlandse!vogelkers!en!krent.!Op!een!wal!staan!drie!zeer!oude!

beuken.!De!grove!dennen!aan!de!

noordzijde!van!het!Koebosch!zijn!de!

oudste!dennen!van!het!Bladels!bos!bezit!

en!zijn!naar!schatting!rond!1850!

gekiemd.!!

Boomsoorten!die!niet!van!oorsprong!in!

Nederland!thuishoren!noemen!we!

uitheems.!Sommige!uitheemse!soorten!

zijn!bedreigend!voor!de!ontwikkeling!van!natuurlijk!bos.!Voorbeelden!daarvan!zijn!

de!Amerikaanse!eik!en!Amerikaanse!vogelkers.!Door!het!dominante!karakter!van!

deze!bomen!worden!inlandse!boomL!en!struiksoorten!verdrongen.!Daarom!zijn!in!

2004!zijn!de!meeste!Amerikaanse!eiken!gekapt.!Het!resultaat!daarvan!is!een!bos!

met!veel!open!plekken!en!een!flink!aandeel!dood!hout.!

!

Het!Koebosch!wordt!beheerd!als!bosreservaat.!

Dit!betekent!dat!er!in!het!bos!zo!min!mogelijk!

wordt!bijgestuurd!door!de!beheerder!en!dat!

natuurlijke!processen!de!bosontwikkeling!

bepalen.!Zo!worden!bijvoorbeeld!na!een!storm!

de!omgewaaide!bomen!niet!opgeruimd.!We!

spreken!dan!over!een!zelfregulerend!bos!waar!

het!afsterven!van!bomen!samen!gaat!met!het!

opkomen!van!nieuwe!bomen!en!struiken.!!

Het!instellen!van!een!bosreservaat!is!om!

verschillende!redenen!zinvol.!De!beheerder!kan!

met!spontane!ontwikkelingen!in!het!

bosreservaat!ervaring!opdoen!en!de!opgedane!

kennis!toepassen!in!andere!delen!van!het!bos.!!

Door!in!een!stuk!bos!de!natuurlijke!ontwikkeling!niet!te!verstoren,!zal!het!bos!steeds!

ouder!worden.!Oud!bos!en!oude!bosbodems!zijn!relatief!zeldzaam!in!Nederland.!Op!

een!oude!en!onverstoorde!bosbodem!groeien!op!den!duur!bijzondere!

plantensoorten.!Voorbeelden!daarvan!zijn!de!varensoort!dubbelloof,!dalkruid!en!

kamperfoelie.!Ook!profiteren!allerlei!diersoorten!van!de!rust!in!het!bosreservaat.!!

!

3.2!De!Kleine!Beerze!!

De!Beerze!bestaat!uit!de!Grote!en!de!Kleine!Beerze.!De!

Kleine!Beerze!begint!bij!Duizel,!loopt!langs!Hoogeloon,!

Vessem!en!tussen!Oostelbeers!en!Middelbeers!door!naar!

landgoed!de!Baest!om!daar!over!te!gaan!in!de!Grote!

Beerze.!De!Kleine!Beerze!heeft!van!oorsprong!tot!!aan!de!

Grote!Beerze!een!lengte!van!omstreeks!15!km.!In!

tegenstelling!tot!de!Grote!Beerze!stroomt!de!Kleine!Beerze!

voornamelijk!door!agrarisch!grondgebied.!De!zijbeek!de!Kleine!Aa!stroomt!ter!

hoogte!van!Hoogcasteren!de!Kleine!Beerze!in.!

Enkele!jaren!geleden!is!het!zuidelijke!deel!van!de!Kleine!Beerze!opnieuw!ingericht.!!

De!beek!stroomt!nu!weer!kronkelend!door!het!

landschap.!Hierdoor!ontstaat!een!meer!

natuurlijke!en!evenwichtiger!watersysteem.!!

Om!flora!en!fauna!de!ruimte!te!geven!zijn!er!

maatregelen!genomen.!Er!zijn!poelen!voor!

amfibieën!en!houtsingels!aangelegd!waar!

struweelvogels!een!plek!kunnen!vinden.!!

!

!

Om!de! natuur!optimaal!te!kunnen!

beleven!zijn!er!recreatieve!

voorzieningen!zoals!

wandelpaden,!

voetgangersbruggen,!

zitbanken!en!informatiezuilen!

geplaatst.!!

!

$

$

Hoofdstuk$4:$Koppeling$van$theorie$naar$praktijk$!

Denken!in!mogelijkheden!

Via!Brainport!technologie,!reanactment!verenigingen!zoals!Gemina,!zijn!

er!tal!van!mogelijkheden!die!kansen!bieden!voor!lokale!ondernemers,!

zoals!de!Ruurhoeve,!de!Beukentuin,!Kempengoed!en!anderen.!

!

Een!multifunctionele!indeling!van!de!ruimten!biedt!kansen!voor!

kleinschalig!theater,!lezingen!en!wandelingen,!een!keuken!zoals!de!

Romeinse!Culina,!voor!Workshops!met!produkten!uit!eigen!tuin!e.d.,!!een!

Rozentuin:!past!uitstekend!bij!deelaspecten!van!de!Romeinse!

tradities/cultuur,!bordspelen.!Oud!en!modern!kan!prima!samengaan,!met!

respect!voor!de!omgevingen.!De!gebouwtechnische!combinaties!maken!

de!ruimten!alleen!al!bijzonder.!!

!

Dit!alles!kan!worden!ingepast!in!de!lijn!van!de!levende!Beerze.!

!

!!

Als!we!de!crossed!links!inzetten!naar!alles!wat!de!Kempen!te!bieden!heeft,!zijn!de!

mogelijkheden!oneindig.!Er!zijn!veel!succesvolle!voorbeelden!van!educatiecentra!en!

hun!omgeving.!Kijkende!naar!Prehistorisch!Dorp,!De!groene!Poort!Eindhoven,!

GeoFort,!Museum!het!oude!Slot!te!Zeelst,!zijn!dit!slechts!enkele!voorbeelden.!

Hoogeloon!en!de!Kempen!hebben!meer!te!bieden.!Er!hoeft!geen!natuur!gecreëerd!

te!worden:!het!is!er!al.!

Er!hoeft!geen!agrarisch!landschap!aangelegd!te!worden:!je!zit!er!midden!in.!

Innovatieve!ondernemers!zijn!er!al,!er!is!volop!wetenschap.!

Wij!gaan!hier!het!1!en!ander!op!een!rijtje!zetten:!

!

Boerderij!Spa!Hoogeloon! www.boerderijspa.nl!

Een!combinatie!met!de!boerderij!spa!Hoogeloon!is!realistisch.!Er!kan!

relatief!eenvoudig!een!"Romeins!arrangement""!ontwikkeld!worden!

waarbij!het!Romeins!dorp!en!de!boerderij!spa!elkaar!kunnen!versterken.!

De!boerderij!spa,!zou!dan!onderdeel!of!sluitstuk!kunnen!zijn!van!een!

""Romeinse!dag""!in!verschillende!varianten!of!opties!.!De!combinatie!

past!prima.!

Ook!Zwembad!Op!D’n!Heuvel!heeft!interesse!in!zo’n!verbinding.!

!

Inrichting!buitenruimte!

De!inrichting!van!de!buitenruimte!biedt!kansen!voor!diverse!groepen!

ondernemers!en!organisaties!die!hierin!gespecialiseerd!zijn.!Denk!aan!

hoveniers,!bloemisten!www.dehennekooi.nl,!en!tevens!de!groenafdeling!

Pius!X.!Samen!met!de!ouderen!een!collectieve!moestuin!realiseren.!

!

Lockale!streekproducten!

De!plaatselijke!bakker!kan!eveneens!een!rol!spelen!in!dit!concept:!

!

http://www.coquinaria.nl/recepten/Rombrood.htm!

http://www.smulweb.nl/recepten/1321217/RomeinsLlegerLbrood!

http://landentuinbouw.spinazieacademie.nl/2010/12/romeinsL

boerenbrood.html!

!

!

!

De!ondernemer!kan!op!deze!wijze!zijn!aantoonbare!aanwezige!

vakmanschap!tonen,!waarbij!hij!via!de!eerder!genoemde!voucherL

constructie!tevens!extra!traffic!in!zijn!winkel!zou!kunnen!krijgen,!dit!geldt!

natuurlijk!ook!!andersom!(PR!voor!Romeins!dorp.)!!!

Evenals!vele!andere!broodsoorten!valt!ook!Romeins!Brood!uitstekend!te!

combineren!met!Ruurhoeve!kaas,!dit!is!dus!een!winLwin!!De!produkten!

van!de!plaatselijke!bakker!kunnen!daarnaast!onderdeel!zijn!van!een!

fiets/wandelroute!(inclusief!Picknick!Romeinse!stijl,!met!het!Romeins!

dorp!als!startpunt!en!eindpunt!(in!andere!routes!kan!het!een!

tussenstation!zijn).!

!

!

!

!

Bordspellen!Zoals!bekend!waren!de!Romeinen!dol!op!bordspellen.!Dit!biedt!kansen!

om!samen!met!XLLgames!spelen!te!ontwikkelen!die!in!het!thema!passen!

(http://www.xlLgames.com/index.php/nl/)!met!verhuuropties,!

spellenmiddag!voor!kinderen,!buurtverenigingen,!themafeesten,!

themakisten.!Zie!bijlage!1.!

!

!

!

In!algemene!zin!zijn!er!tal!van!landelijke!en!regionale!instellingen!die!al!

over!de!nodige!kennis!beschikken!m.b.t!de!Rol!van!de!Romeinen!in!

Brabant.!(Denk!o.a.!aan!het!Museon!en!het!NoordBrabants!museum).!Het!

is!dus!niet!noodzakelijk!om!het!wiel!2x!uit!te!vinden.!

!

http://www.erfgoedbrabant.nl/watLdoenLwij/lesmateriaal/voortgezetL

onderwijs/toonLallesLvo/single/artikel/deLromeinseLtijdLinLbrabantL1/!

http://www.thuisinbrabant.nl/geschiedenis/romeinen/komst/kaart!

http://www.hetnoordbrabantsmuseum.nl/onderwijs/aanbodLprimairL

onderwijs/museumlesLromeinenLinLbrabant/!

!

Grafische!links!

Voor!de!grafische!bedrijven!in!de!gemeente!Bladel!liggen!er!eveneens!

kansen!(tentoonstellingspanelen,!PR!display.!Interdisiciplinair!boek,!dat!

vanuit!verschillende!invalshoeken!het!project!belicht)!

!

Fondsen!

De!interdisiciplinaire!benadering!heeft!mogelijkheden!tot!crowdfunding!

per!deelsegment/onderdeel.!!Verschillende!fondsen!kunnen!gericht!

benaderd!worden!(onderzoek!volgt,)!

!!

!

!

!

!

$$$$Hoofdstuk$5:$Verdienmodel$

'Algemeen:!

Door!de!verschillende!invalshoeken!ontstaan!er!mogelijkheden!om!crossL

linked!inkomsten!te!genereren!waardoor!je!minder!afhankelijk!bent!en!de!

locatie!het!hele!jaar!bezoekers!kan!trekken.!Er!is!door!ons!het!nodige!in!

kaart!gebracht.!!

!

Het!is!om!deze!reden!verstandig!om!in!verschillende!scenario's!te!denken,!

waarbij!je!wel!de!kern!van!het!concept!overeind!kan!houden,!alleen!

soberder!of!anders!wellicht.!Er!leiden!meerdere!wegen!naar!Rome.!

!

Mogelijkheden!zijn!diverse!groepen!ondernemers.!Ondersteuning!in!

natura!is!ook!sponsoring.!Het!is!dus!belangrijk!om!bedrijven!of!instituten,!

creatieve!ondernemingen!binnen!Brainport!en!Strijp!S!uit!te!dagen!om!

zowel!in!de!binnenL!en!buitenruimte!het!beste!van!zichzelf!te!tonen,!

waardoor!zij!hun!potentiele!klanten!meenemen!naar!de!multifunctionele!

locatie.!!

!

Er!zijn!vele!mogelijkheden!tot!deelfinanciering!die!kunnen!worden!

ingebed!in!een!integraal!breed!ondersteund!!projectvoorstel!!met!de!op!

te!richten!stichting!en!steunstichting!als!paraplu.!!

!

Kortom:!!Een!schitterend!project!dat!tal!van!mooie!uitdagingen!in!zich!

heeft!op!een!toplocatie,!beter!kan!niet.!!

!

!

!

!

!

!

!

!

Verdienmodel!vervolg:!3!hoofdstrategieen!

!

1.!Coaching!en!trainingssessies.!!

In!en!om!het!educatiecentrum!worden!coachings!en!trainingen!gehouden!

door!onder!andere!www.kiekcoaching.nl.!Daarnaast!is!er!een!

samenwerkingsverband!met!trainers!en!coaches!uit!de!regio!of!verder.!

Vergaderruimte!in!de!natuur!is!tevens!een!unieke!werkplek.!Zie!ook!

www.praktijkdeweide.nl!!in!Helmond.!

!

!

2.!Workshops!outdoor!op!Romeinse!wijze!

In!groepsverband!met!kinderen!en!jeugd!worden!

weerbaarheidstrainingen!gegeven.!We!geven!daarin!de!Romeinse!

insteek:!koken,!bomen!klim!parcours,!Avonturenpad,!‘overleven’!in!de!

natuur,!sterrenkunde.!Een!Romeinse!teil!vaartochtje!op!de!Kleine!Beerze.!

De!kinderen!voelen!zich!herboren.!Hot!thermen!zoals!Romeinen!bij!

Zwembad!op!D’n!Heuvel/!Boerderij!Spa.!

Er!zijn!ook!voorbeelden!in!Finland!of!NieuwL!Zeeland,!die!lijken!op!

Romeinse!overgangsrituelen.!

!

3.!Jeugd!project!zoals!!www.summerwise.nl!!in!de!natuur.!Bij!voorkeur!

laatste!week!van!de!zomervakantie!regio!zuid.!Romeinse!tentenkamp.!

!

4.!Workshops!slow!cooking!met!

kinderen.!Dit!is!gericht!op!de!

coaching!in!combinatie!met!punt!

1.!Kinderen!bereiden!zelf!

individueel!of!!in!groepsverband!

Romeinse!of!kabouter!gerechten.!

Onderwijl!worden!ze!in!gerichte!

vragen!gecoached.!Zie!ook!Adventure!Cooking.!

!

!

Dogs!kunnen!zijn:!locale!producten,!kruidenthee,!honing.!Veel!VVV/PR!

voordeel.!

!

!

!

Kunnen!jullie!bokspringen?!Wij!doen!dat!ook!alleen!dan!

over!paddenstoelen.!Probeer!jij!dat!ook!maar!eens.!

!

$!

!

!

!

Financieel!overzicht!Romeins!Dorp/!Groene!Poort!Hoogeloon!

!

Wat$ Materiaal$ Waar$te$maken/halen$ €$1.!Gebouw!

!

Recreatie!!

Koffie!!

Ontmoetingsruimte!

!

Ruwbouw!

Panelen!

Beton!

Electriciteit!

Glazen!wand!met!gravure!

van!Romeinse!Villa,!Kleine!

Beerze!en!Kaboutersberg!

met!Koebosch!

Vrijwilligers!uren!

! !

2.!Sterrenkijker!!

Zie!GeoFort!

Houten!boomstammen!4x!

IJzeren!kettingen!4x!

Boutje!

Moertje!

Haken!8x!

Uren!om!te!maken!

!

!

!

3.!Yurt!of!Romeinse!tent! 2e!hands!tent! !

!

!

!

!

!

!

4.!Vuurplaats! Stookhout,!via!privé!en!

vrijwilligers!

!!

!

!

!

5.Theater/!arena! Graafwerkzaamheden,!kan!

via!privé!en!vrijwilligers!

Beton!en!zwerfkeien!uit!

Limburg!

!

!

!

!

6.Romeinse!Kruidentuin!

!

!

!

!

!

!

!

Kabouterzitje!

Via!Kruidenhuis!Monique!

www.kruidenhuismonique

.nl!

!

!

Aanleg!Pius!X!

!

!

! !

7.!Digibord! Voor!in!vergaderzaal,!via!

school!een!oude?!

!

!

! !

8.!SummerWise! Ellen!Altenburg!!

!

!

! !

9.!Romeinse!

kinderboerderij!

Boomstammen!4!stuks!

Vogelnestkastjes!

Kerkuilennestkastjes!

!

Uren!vrijwilligers!

! !

10.Vissen! Hengels!uit!prive!

!!

! !

11.Boom!klimmen! Zie!boomkroontoppen!

parcours!

!

! !

12.!Parkeerruimte!

!

!

zelf! ! !

13.!Wandelpaadjes!

!

!

zelf! ! !

14.!Kantoor!!

!

!

!

!

!

! !

15.!Tentoonstellings!

ruimte!

!

!

!

Zie!ook!expositie!Zonder!

boer!geen!voer.!

! !

16.!Boeren!put!

neolythicum!

Stenen!

Halve!boomstammen!dak!

Boomstammen!2x!

Bakjes!van!hout!

Verf!

Vernis!

Kwasten!

Water!

Slot!!

Licht?!

Rooster!

Cement!

Uren!om!te!maken!

! !

!

Financieel!overzicht!educatie!materiaal!of!doeboekje:!

Wat$ Materiaal$ Waar$te$maken/halen$ Kosten$Romeinse!weg!naar!

rome!

bewegwijzering!

Hout!

Verf!

Vernis!

Kwasten!

Uren!om!te!maken!

! !

Opdrachten!boekje! Drukwerk!

Papier!

! !

Diploma! Drukwerk!

Papier!

! !

Rugzak!met!borg! Rugzak!

Bedrukking!

! !

!

Financieel!overzicht!allerlei:!

Verkorte!route!bord! Boomstampalen!

boomstamschijven!

! !

Romeins!Dorp!folder!

!

!

Drukwerk!

Papier!

! !

Reclame!folder! Drukwerk!

Papier!

! !

Romeins!Dorp!boek! Drukwerk!

Papier!

Inbinden!

! !

Romeins!Dorp!

kookboek!

Drukwerk!

Papier!

Inbinden!

! !

!

Totale!kosten:!

Educatie!Centrum! €!

Opdrachtenboekje! €!

Allerlei! €!

! €!

!

Wij!hopen!door!middel!van!subsidie!en!sponsoring!veel!te!kunnen!realiseren.!Omdat!

dit!“gekregen!geld”!is!willen!wij!ervoor!waken!dat!het!geld!goed!en!naar!waarde!

besteed!wordt.!!Wij!willen!sponsoring!aan!ondernemers!en!vrijwilligers!(het!liefst!uit!

De!Kempen)!vragen,!zodat!het!een!project!is!door!en!voor!De!Kempen.!!Door!zoveel!

mogelijk!sponsoring!en!vrijwillige!bijdragen!hopen!wij!het!geheel!op!een!zo!

goedkoop!mogelijke!wijze!te!realiseren.!!

!!!

Wij!willen!veel!reclame!maken!door!folders!neer!te!leggen!in!de!omgeving.!Denk!

hierbij!aan!campings,!vvv!kantoren!en!andere!bedrijven!met!

overnachtingsmogelijkheden!of!bedrijven!die!veel!bezocht!worden!door!dagjes!

mensen.!Deze!mensen!zouden!door!mond!op!mond!reclame!weer!nieuwe!mensen!

naar!ons!project!kunnen!verwijzen.!

!

!

!

!

!

!

!

!

!

$

$

$

Hoofdstuk$6:$Conclusies$!

!

Wij!zijn!overtuigd!dat!een!Educatiecentrum!zo!actief!als!deze!een!grote!meerwaarde!

zal!hebben!voor!de!Kempen,!want!mensen!gaan!weer!naar!buiten!om!actief!te!

ondernemen!met!kinderen.!!

!

Ten!eerste!zal!het!bijdragen!aan!de!leefbaarheid!en!recreatie!van!De!Kempen.!Ten!

tweede!zal!Koning!Kyrië!en!de!Romeinse!Villa!voor!jong!en!oud!voortbestaan.!

Daarnaast!is!samenwerken!met!mensen!belangrijk!om!als!gemeenschap!hecht!te!

blijven!en!samen!sterk!te!blijven!staan!voor!ons!dorp.!

!

Vrijwilligers!en!clubs,!ondernemingen!en!creatieve!processen,!het!kan!hier!allemaal!

samen!komen.!Romeinen!waren!mega!slim,!veel!hadden!zij!al!uitgevonden.!

Heden!–!verleden!–!toekomst!

Alle!wegen!naar!Rome!komen!samen!in!de!Kempen.!

!

!

VENI!! ! ! VIDI!! ! ! VICI!

!

!

$

Nawoord$$Veel!dank!willen!we!geven!aan!het!bestuur!van!Stichting!Zorgcooperatie!Hoogeloon,!

de!vrijwilligers!van!het!Koning!Kyrie!Avonturenpad,!en!Loons!Heem,!Gemeente!

Bladel!en!alle!organisaties!die!helpen!om!dit!centrum!te!helpen!realiseren.!!

Er!sluimerden!al!veel!ideeën!onder!de!horizon,!nu!door!dit!traject!zijn!ze!concreet!

geworden!en!uitgehard!zoals!Romeins!beton.!Vanuit!het!pad!ontsproot!toen!het!

idee!voor!een!Bezoekerscentrum/!Educatie!centrum.!En!daar!stopt!het!niet!bij.!Er!is!

zelfs!een!stroming!naar!Vernieuwend!onderwijs.!

Die!expansie!drift!van!de!Romeinen!zien!we!nu!dus!weer,!vooral!in!NoordLBrabant!

en!specifiek!in!De!Kempen.!

Zit!het!Romeinse!bloed!nog!zo!sterk!in!ons?!Of!zijn!we!met!de!gehele!aardbevolking!

toe!aan!een!nieuw!tijdperk,!‘a!new!era?’!

!

Met!plezier!leggen!we!de!verbindingen,!de!bruggen,!de!poorten,!de!viaducten.!

We!reinigen!ons!in!baden!en!vinden!mengkranen!uit.!

En!wie!weet,!overnachten!we!als!een!veldheer!bij!de!Romeinse!Villa,!onder!een!

schitterende!sterrenhemel,!om!herboren!te!ontwaken.!

Ter!inspiratie!bekijkt!u!deze!films:!!

Opening!Kaboutersberg!www.youtube.com/watch?v=XdTumeV2EPg!

Omroep!Brabant!Romeins!grafmonument!

www.youtube.com/watch?v=MMdjMJZnr00!

!

!

!

!

CARPE!DIEM!

Literatuurlijst$

$Boeken:!

Gert!Frens:!De!dood!van!koning!kyrië!

!

Artikelen:!

Artikel!van!Teun!Cortooms!

Artikel:!Kabouter!Kyrië!en!andere!verhalen.!

$Internetsites:!

$www.dommel.nl!

www.natuurmonumenten.nl!

www.summerwise.nl!

www.brainport.nl!

www.kiekcoaching.nl!

www.praktijkdeweide.nl!

www.fontys.nl!

www.ruurhoeve.nl!

!

!

$

Bijlage$1$

Gebied$

$

Het$Educatie$Centrum$bevindt$zich$ten$oosten$en$halverwege$van$De$Kleine$Beerze.$Kadastrale$kaart$M501$Hoogeloon$

!"#$"%

!&&'()*+",*"-"'

./011

2,&34"%56

2,&34"%57

89:

8981

2,&34"%5:

./011

8071

6011

2,&34"%5;

7011

;011

8071

2,&34"%58 �� <"='+"95:/>65?@0&0@095@&A"?B&&'+"5C)$"%*%&&+

:011

�� <"='+"95;8>D5?@0&0@095@&A"?B&&'+"5C)$"%*%&&+

�� <"='+"95:8>;5?@0&0@095@&A"?B&&'+"5C)$"%*%&&+

�� <"='+"95E>D5?@0&0@095@&A"?B&&'+"5C)$"%*%&&+

�� <"='+"958D>/5?@0&0@095@&A"?B&&'+"5C)$"%*%&&+

�� <"='+"956>/5?@0&0@095@&A"?B&&'+"5-)+",')='

F"*+))=A"5?4AA"=*G)==4='��F"*+))=A"5?4AA"=*G)==4='��F"*+))=A"5?4AA"=*G)==4='��

)3*+)=A5+#**"=,)*+",*5()0575?

)3*+)=A5+#**"=54=*+""C5"=C)A)*+,)%"5',"=*5?4=4?))%5/5?

)3*+)=A5+#**"=54=*+""C5G&"%5"=C)A)*+,)%"5',"=*5?4=4?))%58>75?

)3*+)=A5+#**"=54=*+""C5"=C)A)*+,)%"5',"=*5?4=4?))%5/5?

H&&,*+""C5&$",@"*+))=A"5',&=AA)?I J4"5A"+)4%5&G

+"C05::;:K/18

<"'"=A)

2%)=',"=*H,))4G&&,+5))=@,"='"=L+&#,=4M#"+>5N4"5A"+)4%&G5+"C05::;:K/18

2&"%5@"*+))=A

O)+",')='5@"*+))=A

F&*5P5B&#+&G*+)=A@"*+))=A

F&&?5@"*+))=A

Q%'"?""=R=,4(B+4='*?))+,"'"%"=

2&"%5',)$"=5+0G0$0@"*+))=A"5@""C%&&G

O)+",')='5',)$"= S+,#-""%5"=5@&?"=))=G%)=+"=

F&&?5))=G%)=+"=>5+TG"%))=@&&?05R=(%05)3,)*+",4='

H#4C",5@"*+))=A H#4C",5))=@,"='"=

<U2K*+#-5@"*+))=A

F,#'55@"*+))=A

F&&?*+)?5@,#'))=%"''"=5LN4"5A"+)%&G5+"C05::;:K/18V

Q)=%"'5-)=A"%,&#+"

U@*+)C"%$,4W"5N&="+0@0$05&=A",B&#AL;?54=5@&*>5&$",4'56?5@,""AV

F"*+))=A5L+"5B)=AB)$"=V

X)A)*+,)%"5',"=* H,4=CG&"%5$&&,,#=A","=5',)$"=

S+#-5*+,4WC"=5"=$",-4WA","=5N)=AP*%4@

2&&,+5+0@0$054=,4+&=A",B&#A5LB&#+V

Y)*+",5?"+A,))AG&&,+5L@Z565?V

O)+",')='5$",&=A4"G"=+&+5@&@5A#4C",>5()05;:>1?5[\Q25L15+&+51>;75?V

Q)=@,"='"=5$"",)*+",

]",%)'"=5?))4$"%A?"+51>:15?

Q)=@,"='"=5$)='@)%C

2&&,+5+0@0$054=,4+&=A",B&#A5@"*+))=A

2)%"=5&G5B&"CG#=+"="=5&?5A"5715?"+",

S+,#4C$&,?",*))=G%)=+"=5LN&="5/>75?V

^&#,=4M#"++"@"*+))=A

!&#+*4='"%5))=G%)=+"=

F&?"=5))=G%)=+"=>5+TG"N))A@,&=@&&?

-)+",')=' C#=*+-",C"= +",,"4=4=,4(B+4=' @"G%)=+4='

R=N))4"=5@%&"?,4WC',)*%)=A

!"#$%&'()'*+

,&!(-$.*/""-& .-0-*'*+*/""-&

12!&"33. #$%334 23#-

,&!(-$.

!,5&3$%.+-)-&

6'4-*3"-78

9-4-2!!*63:;<"3'4=*.-&*-.

&-)'#'- !"#$%&'()'*+ +-.-0-*5 +-$!*.&!4--&5 300!!&5 53./"

)3*>435*&?

@@@?&!A34%3#0!*'*+5%)?$!"

B!#$%)-45@-+7CDE!#.>/#7FCF

FCGD7HI7J#<K-&.!+-*>!#$%LMD7NGOPM7QRP7SD7DDLMD7NGOPM7QDC7GP7PQ

'*2!T5-*<>!#$%?&%5%)?$!"

UVSGRG?6G MMCM<DGDHD D8DGGG B-#.-0

I?7W!#.-&>33* X?7)3*7Y!)-&-* X?7)3*7Y!)-&-* GR<GF<CGDM

=*&'$%.'*+#.-0-*'*+

B--0%-&#.-47Z4-'*-7B--&[-.&3(-$.7JY-*7%-/)-4J

\3.-&#$%3,7Y-7Y!""-4

!"#$%&'&()&*+*,-"&+)./0/'1234563786773

]8^_'.-#^`]<Y-*>!#$%^E&!(-$.^UVSGRG^9-$%*'$34aY3.3^XHY^035-&^MMCM7<7B-#.-0^MMCM<DGD7<7=*&'$%.'*+7Z4-'*-7B--&[-?5@+

Bijlage$2$!

Bordspellen$en$speelsteentjes$in$de$Romeinse$tijd$

$

Joop$van$der$Groen$

$

Uit$vele$schriftelijke$bronnen$maar$ook$uit$diverse$afbeeldingen$weten$we$dat$de$Romeinen$bordspellen$

als$denksport$beoefenden.$Ook$de$talloze$archeologische$vondsten$verspreid$over$het$hele$Rijk$van$o.a.$speciaal$gemaakte$speelsteentjes$van$glas$bewijzen$dit$onomstotelijk.$De$vele$volkeren$die$aan$het$gezag$van$ Rome$ werden$ onderworpen$ namen$ dit$ tijdverdrijf$ veelal$ vrij$ snel$ over.$ Ook$ in$ Halder$ werden$

bordspellen$gespeeld$en$daarvoor$hadden$de$bewoners$bijzondere$eigen$speelsteentjes$gemaakt.$

$

Bordspellen$waren$geliefd$tijdverdrijf$

bij$de$Romeinen$

De!komst!van!de!Romeinen!in!ons!land!bracht!voor!de!

inheemse!bewoners!enorme!veranderinLgen!op!velerlei!

terrein!met!zich!mee.!Op!materieel!gebied!denken!we!

daarbij!allereerst!aan!de!bouw!van!forten!en!steden,!de!

aanleg! van! wegen,! brugLgen! en! kanalen! en! de!

producten! van! industriële! ontwikkelingen! zoals!

aardewerk!en!glaswerk.!

Maar!ook!in!de!immateriële!sfeer!bracht!de!komst!van!

de! Romeinen! veel! nieuwigheden,! die! geleideLlijk! ook!

hun! intrede! deden! in! het! sociaalLmaatLschappelijk!

leven! van! de! inheemse! bevolking.! Een! typisch!

voorbeeld! daarvan! is! de! beoefening! van! bordspelen.!

Terwijl!het!bordspel! in!ons!land!tot!dan!een!onbekend!

fenomeen!was,!was!dit!bij!de!RoLmeinen!al!tijden!lang!

een! geliefd! tijdverdrijf,! en! dan! met! name! voor!

volwassenen.! De! grote! thermenLcomplexen! in! de!

Romeinse! steden! dienden! niet! alLleen! als! badhuis,!

maar!waren! bij! uitstek! de! plaats! voor! ontspanning! en!

sociale! contacten.! Winkels,! sportterreinen,!

horecazaken! en! soms! zelfs! een! biLbliotheek! maakten!

onderdeel!van!het!complex!uit.!Daar!(maar!ook!elders)!

ontspanden! vooral! de! mannen! zich! onder! meer! door!

met!elkaar!te!wedLijveren!in!een!bordspel.!Er!werd!een!

aantal! verLschillende! bordspellen! beoefend.! Drie! van!

die! bordspellen! zijn! ons! uit! historische! bronnen! met!

name! bekend! en! soms! ook! (een! deel! van)! de! spelL

regels:!het!ludus'duodecim'scripta'(twaalf!punten!spel),'

alea' later! ook! tabula! geheten,! een! voorloper! van! het!middeleeuwse!trictracspel,!en!het!ludus'la5trunculorum'

(het! spel! van! de! soldaten).! Bij! de! geLnoemde! spellen!

bestrijden!steeds!twee!tegenstanLders!elkaar.!

!

Ludus$latrunculorum!

Het! ludus! latrunculorum,! ook! wel! kortweg! latrunculi!

genoemd,! was! het! meest! beoefende! denkspel! bij! de!

Romeinen.!Het!spel!werd!gespeeld!met!speelLsteentjes!

van! ondoorzichtig! glas! die! ook! latrunculi! worden!

genoemd.! Iedere! speler! heeft! speelsteenLtjes! in! een!

eigen!kleur.!De!kleuren!zijn!meestal!wit!en!zwart,!soms!

komen!andere!kleuren!voor!zoals!blauw!of!geel!en!zelfs!

meerkleurig.!De! speelsteenLtjes! zijn! rond,! hebben! aan!

de!bovenzijde!een!zwak!bolronde!vorm!en!zijn!aan!de!

onderzijde!plat.!De!gemiddelde!diameter!bedraagt!1,5!

cm!en!de!hoogte!bedraagt!gemiddeld!0,6!cm.!Op!afb.!1!

op! de! volgende! pagina! zijn! een! aantal! van! deze!

standaard! speelsteentjes! te! zien.!De! fabricage!hiervan!

was! heel! eenvoudig.! Men! liet! een! druppel! glasmassa!

op! een! (marmeren)! plaat! vallen.! De! druppel! vloeide!

vanzelf! uit! tot! de! gewenste! vorm.!Na! afkoeling!waren!

het!speelsteentjes.!!

Uit! archeologische! bewijzen! blijkt! dat! het! speelLbord!

van! verschillende! materialen! werd! vervaarLdigd:!

ingekrast!op!een!daktegel!(bijv.!in!Mainz/Dld)!of!op!een!

platte!steen!(bijv.! in!Colbridge/GB)!en!zo!is!er!nog!een!

aantal! voorbeelden! bekend.! Het! speelbord! was!

verdeeld!in!vierkante!velden,!waarLvan!het!aantal!sterk!

kan! verschillen.! 7x7,! 8x7! (platLte! steen! in! Colbridge),!

8x8,! 8x12,! 9x9! (de! daktegel! in! Mainz),! 9x10,! 10x11,!

10x12!en!10x13.!Het!bord!met!12x8!=!96!velden!schijnt!

het!meest!algemeen!te!zijn!geweest.!Omdat!niet!alleen!

het! aantal! velLden! sterk! kon! verschillen,! en! omdat!

mogelijk! in! verband! daarmee! ook! de! spelregels! niet!

altijd! heLlemaal! hetzelfde! waren,! zal! ook! het! aantal!

latrunLculi!hebben!kunnen!variëren..!

!

Datering$en$verspreiding!!

Het!spel!wordt!voor!het!eerst!vermeld!door!de!schrijver!

Varro! (Marcus!Terentinus!Varro,!116L27!v.!Chr.)! in!zijn!

publicatie!De!Lingua!Latina! (“Over!de!Romeinse!taal”).!

Ook! in!de! teksten!van!andere!Romeinse!auteurs!komt!

latrunculi!voor,!zoals!bij!Ovidius!(43!v.!Chr.L17!na!Chr,)!

en! bij! Martialis! (40L102! na! Chr.).! De! laatste! keer! dat!

latrunculi! in! de! Romeinse! literatuur! wordt! vermeld! is!

door! AmbroLsius! Theodosius! Macrobius! in! zijn!

Saturnalia! (ca.! 400! na! Chr.)! Het! spel! werd! dus! zeker!

gedurende! vijf! eeuwen! gespeeld.! Daarom! kunnen! de!

glazen! speelsteentjes! alleen! nauwkeurig! gedateerd!

worLden,! als! de! context! van! de! vondst! een! datering!

mogelijk!maakt.!

Glazen!speelsteentjes!komen!in!het!hele!RomeinLse!Rijk!

voor.! Gezien! het! feit! dat! het! grootste! deel! van! de!

speelsteentjes! in! WestLEuropa! in! forten! en!

wachtposten! is! aangetroffen,! zal! het! spelen! van! dit!

bordspel!een!favoriet!tijdverdrijf!binnen!het!RoLmeinse!

leger!zijn!geweest.!

!!

!!!!!!!!! !

$

Afb.$1.$Speelsteenjes$van$opaakwit$en$opaakzwart$glas.$Gevonden$in$de$omgeving$van$

Xanten$(Duitsland).$Datering:$1e$–$4e$eeuw$na$Chr.$(Nederlandse$particuliere$collectie)$

$

$

$

Afb.$2.$Speelsteentjes$gemaakt$van$scherven$van$diverse$soorten$aardewerk.$

Gevonden$in$waterput$2$op$Halder$in$1964.$Datering:$1e$eeuw$na$Chr.$

In! Nederland! zijn! de! glazen! latrunculi! onder! andere!

aangetroffen! in! de! castella! (forten)! van! Velsen! (113!

stuks)!en!Valkenburg!ZH!(36!stuks).!Ook!in!het!Rijnland!

(o.a.! in! legioenplaats! Xanten! en! in! de! castella! van!

Haltern! en! Hofheim)! en! GrootLBrittanLnië! (o.a.! in!

Colchester,!Corbridge,!Richborough!en!in!de!castella!en!

wachtposten! langs! de! muur! van! Hadrianus)! zijn!

latrunculi!aangetroffen.!

Maar! er! zijn! ook! glazen! speelsteentjes! gevonden! op!

plaatsen! waar! geen! onderdelen! van! het! RoLmeinse!

leger!waren!gevestigd.!Een!mooi!voorLbeeld!daarvan!is!

het!grafveld!op!de!Kollenberg!in!Esch,!dat!waarschijnlijk!

bij!een!grote!plattelandsLvilla!hoorde.!In!Graf!II!werden!

8!zwarte!glazen!speelsteentjes!gevonden,!gelijk!aan!die!

op!afb.! 1.! op!de! vorige!pagina.! Er!werd!eveneens!een!

onbeLkend!aantal!witte!speelsteentjes!gevonden,!maar!

die! zijn! helaas! verloren! gegaan.! De! ligging! van! de!

steentjes!in!het!graf!–!dicht!bij!de!crematieresten!–!kan!

een!indicatie!zijn!dat!ze!behoorden!tot!de!persoonlijke!

bezittingen!van!de!gecremeerde.!

!

Op$Halder$gevonden$speelsteentjes$

Op!Halder! zijn!niet!de!gebruikelijke! latrunculi! van!glas!

gevonden! maar! wel! tientallen! speelsteentjes! die!

gemaakt!zijn!uit!scherven!van!aardewerk.!In!de!in!1963!

opgegraven! 1e! waterput! betrof! het! slechts! één!

exemplaar,! maar! toen! men! in! 1964! de! 2e! waLterput!

opgroef! werden! daarin! niet! minder! dan! 17! stuks!

gevonden.! Op! Afb.! 2.! op! de! vorige! pagina! staan! ze!

afgebeeld.!Door!de!verschillende!tinten!van!de!stukken!

is!waarneembaar!dat!ze!gemaakt!zijn!uit!scherven!van!

verschillende! soorten! aardeLwerk.! Nadat! de!

waterputten! buiten! gebruik! waren! geraakt! zijn! ze! als!

afvalkuil! gebruikt.! Hetzelfde! is! ook! gebeurd! met!

voorraadkuil! 2! voor! klei! voor! een! pottenbakkersoven,!

die! in! de! laatste! maanden! van! 1967! en! begin! 1968!

werd! opgegraven.! Daarin! werLden! 25! speelsteentjes!

gevonden,!die!eveneens!uit!scherven!van!verschillende!

soorten!aardewerk!waLren!gemaakt.!!

!

Conclusie$

Uit!de!vele!bodemvondsten!uit!de!Romeinse!tijd!weten!

we!dat!Halder!al!in!de!tweede!helft!van!de!1e!eeuw!na!

Chr.! een! inheemse! landelijke! nederzetLting! was,! die!

duidelijk! geromaniseerd! was.! Dit! laatLste! blijkt! onder!

meer!uit!het! feit!dat!er!een!pottenLbakkerij!was,!waar!

met! behulp! van! moderne! RoLmeinse! technologie!

geproduceerd!werd.! Er! zijn!overigens!nog! vele! andere!

bewijzen! voor! het! geroLmaniseerde! karakter! van! de!

samenleving!op!HalLder!in!de!1e!eeuw!na!Chr.!!

De! vondst! van! de! vele! speelsteentjes! op! Halder! is!

daarvoor! eveneens! een! bewijs.! Zij! tonen! immers!

onomstotelijk! aan! dat! de! samenleving! op! Halder! het!

door! de! Romeinen! geliefde! beoefenen! van! het!

bordspel! heeft! overgenomen.! Uit! de! archeologiLsche!

context! waarin! de! steentjes! werden! gevonLden! staat!

voorts!vast!dat!ook!deze!vorm!van! roLmanisering!al! in!

de!1e!eeuw!na!Chr.!een!feit!was.!!

!

Hypothesen$

De! gevonden! speelsteentjes! uit! scherven! van! aarL

dewerk! roepen! echter! ook! vragen! op,! die! niet! met!

zekerheid!beantwoord!kunnen!worden.!!

Welk! denkspel! werd! er! op! Halder! beoefend! en! op!

welke! manier! was! men! daarmee! op! Halder! in! aanL

raking! gekomen?! Eerder! werd! al! opgemerkt! dat! het!

bordspel! latrunculi! het! meest! beoefend! werd! in! de!

Romeinse!tijd!en!dat!archeologische!vondsten!bewijzen!

dat!dit!spel!met!name!ook!veel!beoefend!werd!door!de!

soldaten! die! in! de! forten! waren! geleLgerd.! Daartoe!

behoorden! ook! de! hulptroepen,! samengesteld! uit!

mannen!van!volkeren!en!stamLmen!die!onder!Romeins!

gezag! waren! gekomen.! Na! hun! diensttijd! van! 25! jaar!

trokken! deze! mannen! veelal! terug! naar! hun!

geboortestreek.! Het! is! dan! ook! niet! uit! te! sluiten! dat!

zulke! oudLmilitairen! het! bordspel! in! de! Halderse!

samenleving! hebben! geÏnLtroduceerd.! En! in! dat! geval!

lijkt! het! niet! onwaarLschijnlijk! dat! dan! het! ludus!

latrunculorum,! “het! spel! van! de! soldaten”! werd!

gespeeld.!Maar!de!bewoLners!van!Halder!in!de!1e!eeuw!

na!Chr.!zouden!ook!op!een!andere!wijze!met!dit!spel!in!

aanraking! kunLnen! zijn! gekomen.! Voorts! kan! ook! niet!

uitgesloten!worden!dat! op!Halder! een! ander! Romeins!

bordLspel!werd!beoefend.!!

Een! volgende! vraag! die! rijst! heeft! betrekking! op! de!

speelsteentjes.! Waarom! speelde! men! niet! met! de!

gebruikelijke! glazen! steentjes?! Het! antwoord! hierLop!

kan!simpel!zijn,!dat!men!er!niet!aan!kon!komen.!De!af!

en! toe! langskomende! reizende! handelaren! hadden! ze!

niet!en!in!de!verre!omgeving!was!geen!plek!waar!men!

ze!kon!kopen.!En!dus!bedacht!men!de!slimme!oplossing!

om! ze! zelf! zonder! kosten! te! fabriceren! uit! nutteloze!

scherven!van!aardewerk.!De!verschillende!kleuren!van!

het! aardewerk! maakLten! het! dan! toch! mogelijk! de!

eigen! steentjes! te! onderscheiden! van! die! van! de!

tegenstander.!

Tenslotte!kan!de!vraag!gesteld!worden!wat!voor!soort!

speelbord!men!op!Halder!gebruikte.!Omdat!

hieromtrent!geen!enkel!archeologisch!bewijs!is!

gevonden!kan!de!vraag!niet!beantwoord!worden.!Maar!

simpelweg!een!aantal!lijntjes!in!de!grond!trekken!levert!

natuurlijk!ook!al!een!speelbord!op!

Speel$het$bordspel$Ludus$Latrunculorum,$een$2000$jaar$oude$denksport$

Met! behulp! van! de! hierna! vermelde! gegevens! kunt! u!

het! Romeinse! bordspel! Ludus! Latrunculorum,! of!

kortweg!Latrunculi,! spelen.!U!zult!merken!dat!het!een!

echte! denksport! is.! Wij! wensen! u! er! veel! plezier! en!

succes!bij.!

Het!spel!wordt!gespeeld!door!twee!spelers.!Gebruik!12!

speelsteentjes!per!speler!(per!speler!te!onderscheiLden!

speelstenen)! en! een! speelveld! van! 12! x! 8! vierkanten.!

De! spelregels! van! de! originele! versie! zouden! voor! zo!

ver!bekend!als!volgt!luiden:!

1. Beurtelings! zetten! de! spelers! een! eigen!

speelsteen!op!een!veld!ergens!op!het!bord!neer.!

Pas! als! alle! speelsteentjes! op! het! bord! zijn!

geplaatst,!gaat!de!volgende!spelfase!in.!

2. De! spelers! mogen! om! de! beurt! één! zet! doen.!

Daarbij! kunnen! ze! een! speelsteen! één! leeg! veld!

voorLwaarts,! zijwaarts! of! achterwaarts! (niet!

diagonaal)! verschuiven.! Men! mag! met! een!

speelsteen!ook!in!rechte!lijn!over!één!eigen!steen!

springen!naar!een!direct!volgend!leeg!veld.!

3. Een! speelsteen! van! de! tegenstander! wordt!

“verslagen”! en! van! het! bord! verwijderd! als! deze!

door!twee!speelstenen!van!de!tegenpartij!op!één!

rechte!lijn!wordt!ingesloten.!Het!kan!gebeuren!dat!

door! één! zet! meerdere! speelstenen! van! de!

tegenstander! worden! ingesloten! en! dus!

“verslagen”! worden! en! van! het! bord! verwijderd!

moeten!worden.!

4. Een!speelsteen!kan!door!een!speler!zelf! in!rechte!

lijn!tussen!twee!speelstenen!van!de!tegenstander!

gezet!worden.!Dan! is!hij!niet! “verslagen”!en!mag!

blijven!staan.!


















moeten!worden.!



gezet!worden.!Dan!is!hij!niet!“verslagen”!


















moeten!worden.!




blijven!staan.!

13. De! speler! die! alle! speelstenen! van! de!

tegenstander! heeft! verslagen! is! de! winnaar.! Als!

het!spel!een!situatie!bereikt!waarin!beide!spelers!

geen!speelstenen!van!de!tegenpartij!meer!kunnen!

verslaan,! wint! de! speler! met! de! meeste!

speelstenen!op!het!speelbord.!


















moeten!worden.!




blijven!staan.!

18. De! speler! die! alle! speelstenen! van! de!

tegenstander! heeft! verslagen! is! de! winnaar.! Als!

het!spel!een!situatie!bereikt!waarin!beide!spelers!

geen!speelstenen!van!de!tegenpartij!meer!kunnen!

verslaan,! wint! de! speler! met! de! meeste!

speelstenen!op!het!speelbord.!

!

!

Presentatie Erf de Kleine Beerze of Romeins Dorp Hoogeloon (educatie centrum)

Documents

Transcript of Presentatie Erf de Kleine Beerze of Romeins Dorp Hoogeloon (educatie centrum)