1. Coperatieve antwoorden op maatschappelijke uitdagingen Brabantse Dag van de Coperatie 31 oktober 2012 Dr. Caroline Gijselinckx OnderzoeksleiderDesign Charles & Ray Eames - Hang it all Vitra Onderzoeksinstituut voor Arbeid en Samenleving KU Leuven

2. Context Enorme maatschappelijke uitdagingen Demografie Globalisering Milieu Innovatieve antwoorden voor een ecologisch duurzame en sociaal warme samenleving Meer welvaart en welzijn Een competitieve en duurzame economie Meer mensen aan de slag, in meer werkbare jobs en in gemiddeld langere loopbanen Levenskwaliteit van een hoog niveau Een efficint en doeltreffend bestuur Actoren: alle maatschappelijke actoren bedrijven, middenveld, private gezinnen, overheden Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 2

3. Renaissance van coperatief ondernemen:erkenningInternationale erkenning 2012 VN Jaar van de Coperatie ILO (2002) Aanbeveling No. 193 Promotion of Cooperatives Recommendation European Commission COM(2004)18 Greenbook on CSR (18 Juli 2001)Nationale wetten en beleidsmaatregelen om de ontwikkeling van coperaties te ondersteunen Vlaanderen: Aktieplan Coperatief Ondernemen (2011) Aktieplan Coperatie in de Land- en Tuinbouw (2005) Itali: Wet op de Sociale Coperaties (1991) Frankrijk: Socits Coopratives dIntrt Collectif (2002) Qubec: Solidarity Co-operatives (2007), Co-operative Investment Plan (sinds 1985) Canada: Co-operative Development Initiative (Canada, since 2003), Policy forum on Co-operatives (2010) Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 3

4. Coperaties wereldwijd Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 4

5. Coperatief ondernemen wereldwijd Traditioneel en wereldwijd sterk in Financile sector Verzekeringen Landbouw In sommige landen ook sterk in Retail (bv. UK, Zwitserland, Denemarken,) Huisvesting (bv. Canada, Duitsland, Frankrijk, Zwitserland, Zweden, Noorwegen,) Energie, water, nutsvoorzieningen (bv. Finland, USA,) Uitvaart (bv. in Nederland, UK, Canada,) Nieuwere sectoren: Kinderopvang (bv. in Zweden, Itali, Frankrijk,) Zorg (bv. in Itali, Japan, USA, Brazili, Canada, Finland, UK) (ESCOOP eerste SCE in de zorg) Duurzame productie en consumptie Opkomend in heel wat traditionele verzorgingsstaten o.m. NL en BE Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 5

6. Renaissance van coperatief ondernemen:op het terrein Vlaanderen Bestaande coperaties herontdekken coperatieve identiteit Groeiende initiatieven op vlak van consumptie en productie van (duurzame) energie en nutsvoorzieningen, wonen (gezamenlijk bouwen, groepswonen, investeren in aangepast wonen,) zorg, kinderopvang, ... Vaak op initiatief van het lokale middenveld, maar vaak ook op initiatief van losse verbanden van particuliere burgers. Ondersteund door Vlaamse overheid Onderzoek Eerstelijnsinformatie: www.cooperatiefvlaanderen.be Studiedagen/events/workshops Pilootprojecten Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 6

7. Coperatief ondernemen is Een manier van ondernemen (zie verder) in economische leden organisaties om hiermee gezamenlijk behoeften te bevredigen en voordelen te realiseren die ze afzonderlijk niet of niet in dezelfde mate zouden kunnen bevredigen of realiseren Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 7

8. Coperatieve principes De manier van ondernemen Cfr. de principes van de ICA (1995), de International Co-operative Alliance Vrijwillig en open lidmaatschap Democratische controle door de leden Economische participatie door de leden Autonomie en onafhankelijkheid Onderwijs, vorming en informatieverstrekking Coperatie tussen coperaties Zorg voor de gemeenschap Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 8

9. Coperaties zijn ledenorganisatiesTypes bijdragen: Types leden:- coop. aandeel - Consumenten- ledenbijdrage - Producenten- prijs voor - Werknemersgdn/diensten - Lokale- arbeid (betaald, gemeenschapvrijwillig) - multiple- inbreng innatura- giften Voordelen: - Beschikbare gdn/diensten tegen goede prijs-kwaliteitsverhouding - coperatieve teruggave a rato van transacties - coperatief dividend Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 9

10. KapitaalsvormingAlle coperaties:dragen leden bij tot kapitaalsopbouw door transacties met decoperatie inhouding van winst, reserve-opbouw: maatschappelijkkapitaalCoperaties van het Coperatieve vennootschappen opverenigingstype: aandelen: coperatieve aandeelhoudershier kunnen stakeholders lage hebben een inbreng in het kapitaalinterestleningen aanbieden (aandeel) Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 10

11. Case studiesVlaamse cases Internationale casesEcopower SPES (Itali)Ecopuur Progetto92 (Itali)Limburg Wind CopeHope (Finland)Lilith Eno Energy Cooperative (Finland)Landelijk Dienstencoperatief Sunshine Care (UK)Duwolim Redditch Co-operative Homes (UK)Wonen Co-operative Development Services (UK)E.MM.A JAG (Zweden)Inclusie Invest HSB Riksfrbund (Zweden)Gijselinckx, C., A. Coates & P. Deneffe (2011), Coperatieve antwoorden op maatschappelijke uitdagingen.Leuven: HIVA KU Leuven i.s.m. UALS Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 11

12. 9 inzichten uit 2 x 9 cases1 Efficintie in coperaties Coperaties zijn organisaties die volgens een bedrijfseconomische logica worden geleid ten dienste van hun leden Efficintie met als doel een optimale prijs-kwaliteitsverhouding voor leden Efficintie door Schaalvoordelen en marktmacht Welwillend kapitaal Eigen vermogen door winstinhouding Giften en subsidies (non profit coperaties met asset lock) Vrijwillige inbreng van leden Lager personeelsverloop Lagere loonspanning Horizontalere arbeidsorganisatie Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 12

13. 9 inzichten uit 2 x 9 cases2 Coperaties zijn ledenorganisaties waarbij verschillende bijdragen erkend worden als toegang tot lidmaatschap In coperatieve vennootschappen: lid=gebruiker=aandeelhouder Verschillende aandeelhouderscategorien verschillende draagkracht Bijdrage of prijs voor diensten In modellen voor maatschappelijke dienstverlening: Ledenbijdrage of prijs voor diensten Betaalde of onbetaalde arbeid Donaties Lage rente- / renteloze / achtergestelde lening Inbreng van roerende of onroerende goederen Inbreng in natura Verschillende aandeelhouderscategorien verschillende draagkracht Bijdrage of prijs voor diensten Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 13

14. 9 lessen uit 2 x 9 cases3 Non-profit of not-for-profit karakter Winst (surplus) als middel, niet als doel Doel beschikbare gdn/diensten tegen goede prijs-kwaliteitsverhouding jobs tegen goede arbeidsvoorwaarden Coperatief kapitaal is goedkoper dan extern Aandeelhouders hebben directe gebruiksrelatie Of zijn persoonlijk of maatschappelijk betrokken bij doel coperatie Opbouw door inhouding winst Welwillend kapitaal Lage tot zero return on investment wordt aanvaard Op coperatieve aandelen of verstrekte leningen Lange termijn investering Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 14

15. 9 lessen uit 2 x 9 lessen4 Coperatie werkt empowerend Vacum aan dienstverlening invullen Vorming van leden en participatie van leden Ook van kansengroepen Aanscherpen en ontwikkelen vaardigheden Financile verankering in lokale gemeenschap Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 15

16. 9 lessen uit 2 x 9 cases5 Coperatie is een manier om economische democratie te realiseren Leden participeren in besluitvorming Stemrecht losgekoppeld van financile inbreng Stemrecht a rato van inbreng, maar beperking van stemmen En man n stem, met correctiemechanismen Transparante informatie aan leden via verschillende communicatiekanalen Tevredenheidsmetingen Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 16

17. 9 lessen uit 2 x 9 cases6 Coperatie tussen coperaties werkt versterkend Tweedegraadscoperaties Consortia Coperatieve ontwikkelingsagentschappen Coperatieve fondsen voor (sociaal) coperatief ondernemerschap Financile en professionele ondersteuning Versterking van werking van leden-coperaties Coperatief ondernemen in het kwadraat Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 17

18. 9 lessen uit 2 x 9 cases7 Coperatie voor een hoge kwaliteit van de arbeid Verloning Vorming en opleiding Afstemming op waarden van de coperatie Meer horizontale arbeidsdeling Ondersteuning door leden-clinten/-consumenten Onderzoek toont aan: hogere arbeidstevredenheid en lager personeelsverloop in sociale coperaties Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 18

19. 9 lessen uit 2 x 9 cases8 Coperatie voor een hoge kwaliteit van de dienstverlening Dienstverlening is alpha en omega van de coperatie (hier draait het om) Gemotiveerde medewerkers Co-productie door leden Vrijwillige inzet Onderzoek toont aan: hoge tevredenheid clinten/klanten en hoge kwaliteit van dienstverlening in sociale coperaties Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 19

20. 9 lessen uit 2 x 9 cases9 Overheden zijn partners Coperaties in zorg en sociale dienstverlening kunnen niet zonder steun van overheden Overheden zijn stakeholders Kopen diensten aan / besteden diensten uit Oefenen controle uit op dienstverlening Financieren via directe betalingen of subsidies Stellen gebouwen/gronden ter beschikking Fiscale en sociale gunstmaatregelen Giften en vrijwilligerswerk mogelijk in coperaties met asset lock en sociaal doel Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 20

21. BronnenGijselinckx Caroline (2012), Co-operative answers to societal challenges. 9 insights from 2 x 9 casespp. 403-418 in: Brassard, M.-J. & E. Molina (eds), The amazing power of cooperatives. Texts selectedfrom the international call for proposals. Qubec: International Summit of Cooperatives(www.sommetinter2012.coop/site/summit-program/scientific-articles-selected).Gijselinckx Caroline, Coates Astrid & Deneffe Pauline (2011), Coperatieve antwoorden opmaatschappelijke uitdagingen. Onderzoeks-rapport in opdracht van het VIONA-programma, beheerddoor het Departement Werk en Sociale Economie. Leuven: HIVA - KU Leuven i.s.m. UniversiteitAntwerpen Law Research School (www.hiva.be)Gijselinckx Caroline (2011), Cooperatieve antwoorden op maatschappelijke uitdagingen: 9 inzichten uit2 x 9 cases. E-note 11 van het Cera Steunpunt Coperatief Ondernemen(www.cooperatiefondernemen.be)Jacobs, L. & Gijselinckx, C. (2011), Coperaties in de zorg: waar economische en maatschappelijkewinst elkaar ontmoeten. Leuven: HIVA-KU Leuven i.s.m. Cera en CES-ULg.Gijselinckx, C. & Van Opstal, W. (2010), Coperatief verantwoord ondernemen pp. 863-872 In: Galle,R. (ed), Handboek Coperatie. Convoy.Gijselinckx, C. (2010), Coperatief management Organisatieontwikkeling pp. 1-21 In: Castermans, G.,C. Gijselinckx & N. Vallet (eds) (2010), Handboek Management in de Sociale Economie (losbladig).Brussel: Politeia.Gijselinckx, C. & P. Deneffe (2010), Coperatief ondernemen: werkbaar en weerbaar De Gids opMaatschappelijk Gebied, 101(7): 20-27. Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 21

22. ContactDr. Caroline GIJSELINCKXOnderzoeksmanager Civiele Maatschappij, Sociaal en Coperatief OndernemenHIVA Onderzoeksinstituut voor Arbeid en SamenlevingKU LeuvenParkstraat 473000 LeuvenBelgiumTel. 00 32 16 32 33 28 (rechtstreeks)Tel. 00 32 16 32 31 35 (secretariaat)E-mail: caroline.gijselinckx@kuleuven.bewww.hiva.be Caroline Gijselinckx 31-10-2012 Brabantse Dag van de Coperatie 22