Hier de titel van deze presentatie

1

Circulaire EconomieJacqueline Cramer, Voorzitter Utrecht Sustainability Institute

1

Setting the scene (risicos)2

3Setting the Scene (risicos)

Na 2000 lijkt de relatie tussen groei en grondstoffengebruik te zijn veranderd (Bron: Accenture) Het groeiende gat tussen aanbod en vraag naar grondstoffen (Bron: Accenture)

3

4Setting the Scene (risicos)

4

Setting the Scene (kansen)Directe financile batenIndirecte voordelenKostenbesparingen in de EU van 380-630 miljard per jaar (Ellen MacArthur Foundation, 2012)Besparingen van $ 2.9 3.7 triljard in 2030 door toename van resource productivity wereldwijd (McKinsey, 2011)We conclude that the circular economy has the potential to become a trillion-dollar opportunity globally in the near future (Accenture, 2014)VoorzieningszekerheidOntwikkeling van nieuwe kennis Stimulans voor innovatieCreatie van nieuwe bedrijvigheid en werkgelegenheid (elke procent toename van de resource productivity in de EU betekent 23 miljard extra business en ca. 200.000 extra banen (Accenture, 2014); In Amsterdam zou sluiten van kringloop van bouw- en sloopafval op termijn leiden tot productiviteitsgroei in bouwsector van 3%, ofwel een waardecreatie van 85 miljoen per jaar.Milieubaten

Setting the Scene (kansen)

6

7Circulaire economieIn 2025 wil de MRA wereldwijd voorloper zijn op het gebied van slimme oplossingen voor de beperkte beschikbaarheid van grondstoffen door het herontwerpen en sluiten van kringlopen. Tegelijkertijd realiseren we daarmee innovatie en nieuwe bedrijvigheid in de eigen regio.

Speerpunten: Hoogwaardig verwaarden van grondstofstromenHerontwerpen van producten en producthergebruikVersnellen van energietransitie

Context: Hoe staat de MRA er voor?Waarom inzetten op deze uitdaging?De MRA is een dichtbevolkte regio waar grote hoeveelheid producten en grondstoffen circuleren en waar een grote hoeveelheden innovatie ondernemers een thuisbasis heeft.De MRA is erg afhankelijk van de import van grondstoffen. Deze afhankelijkheid kan worden beperkt door in te zetten op het sluiten van deze grondstofstromen. Vanwege de diverse economische structuur van de MRA zijn er volop mogelijkheden om cross overs te stimuleren die de circulaire economie versterken. Zo kan de expertise van de financile sector bijvoorbeeld worden gebruikt om business en financieringsmodellen te ontwikkelen die aansluiten op de circulaire economie.

Wat is de positie van de MRA op deze uitdaging? Op die moment zijn er (nog) nauwelijks bruikbare benchmarks.Statistieken van Eurostat laten zien dat Nederland in 2013 op de 5e plek in Europe stond waar het gaat om de mate van recycling van huishoudelijk afval.

8

Focus voor de uitdaging Circulaire Economie

GrondstoffenHoogwaardige verwaarding 8 prioritaire stromen in 2016Herontwerpen van producten en producthergebruik9

Klimaat en energieHergebruik van warmte en (industrile) CO2Energietransitie in de gebouwde omgeving

En doorsnijdend focusgebied: Circulair ondernemerschapStimuleren van circulaire start-ups en versterken van ondernemerschaps- ecosysteem

Twee thematische focusgebiedenCriteria: Actie vereist op MRA-schaalRelevant voor regionale overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven

De ambities op de subthemasGrondstoffenprogramma:Gerichte inzet op sluiten van 12 belangrijkste grondstoffenstromen in de MRA (2017)Beperking import van grondstoffen met 30% (2025)Creren van 3600 nieuwe banen en 480 miljoen extra omzet (2025) Warmte- & Koudeprogramma MRA: Jaarlijkse CO2-besparing van 400 kton per jaar (2040) Verduurzaming van 400.000 woning equivalenten d.m.v. nieuwe en uitbreiding van bestaande warmte infrastructuur (2040)

CO2-reductie:Creren van een innovatieve economische dynamiek rond het uitkoppelen, vervoeren en hergebruiken van CO2

Energietransitie in de gebouwde omgeving:Lancering van ambitieus triple helix MRA-programma (2017)

Circulair ondernemerschap:75 startups passeren de valley of death (2020)Ten minste 150 nieuwe startups (2025)10

10

Grondstoffenprogramma is opgesteld en besproken met meest relevante stakeholders. Aantal protocollen is gereed en kan als leidraad dienen voor inzet van overheden en bedrijfsleven. Programma voor circulair inkopen is in concept gereed.

Programma MRA Warmte & Koude gelanceerd en gefinancierd. Belangrijkste partijen aangesloten. Plan van aanpak CO2-reductie in West Nederland wordt voorbereid door beperkt aantal partijen. Inzet is Green Deal met het rijk. Draagvlak en financiering moeten nog worden geregeld.

Startfase: Verkennende gesprekken gestart over opzetten van triple helix MRA-programma op energietransitie in de gebouwde omgeving.

1e circulaire startup caf gehouden en 2e gepland. Inzet bij circulair ondernemerschap gericht op praktische acties in samenwerking met andere actieve partijen. 11De inzet op de subthemas: waar staan we nu?

11

GrondstoffenAmbitie / doelstellingen(in 2016)Protocollen voor prioritaire stromen zijn ondertekend en opgepakt; een programma voor circulair inkoopbeleid is geformuleerdStatusHet plan de MRA als een circulaire grondstoffen hub is opgesteld en ondersteund. Kernspelers zijn betrokken. Protocollen voor 4 stromen zijn klaar voor besluitvorming. Programma voor circulair inkoopbeleid is in concept gereed. Programmas voor herontwerp van productketens is gepland voor eerste helft van 2016AanpakPragmatisch: Op basis van een quick scan, kennis van de clusters en bijeenkomsten met stakeholders; Jacqueline Cramer, John Nederstigt en Dominique van Ratingen zijn trekkersBelemmeringenInvesteringsgeld voor bouwen van industrile verwerkingsinstallaties; bestaande inkoopbeleid; gebrek aan innovatieve financile arrangementen; gebrek aan kennis; ingesleten patronen en verkokering van organisaties; gevestigde belangen; belemmerende wetgeving;KansenExpo NL en Floriade als showcases, EU voorzitterschap, Innovation ExpoVervolgstappenGesprekken met bestuurders van MRA-subregios over protocollen (maart); Klankbordgroep (31 maart); position paper over herontwerp van productketens (maart/april); Sessie met inkopers over programma voor circulair inkoopbeleid (april); Afronding van overige protocollen en mobiliseren van partijen o.b.v. protocollen voor eerste 4 stromen (Q1/Q2);

12

12

Klimaat en energie: gebruik van warmte Ambitie / doelstellingen(in 2016)Stimuleren van gebruik van warmte via bereiken van overeenstemming over een Grand Design voor een regionale warmtenetStatusProgramma is geformuleerd en gestart (MRA warmte- en koudeprogramma). Kernspelers zijn aangesloten. Tijdens eerste helft van 2016 zal Grand Design worden ontwikkeld en zal route daar naartoe worden besprokenAanpakGenstitutionaliseerd (met inhoudelijke en financile steun van kernspelers). Warmteregisseur Jan van der Meer is trekker. BelemmeringenAarzelende houding van woningbouwcorporaties en Nederlandse regering; zoektocht naar het juiste financieringsmodelKansenMomentum veroorzaakt door Klimaattop van Parijs; voorbereiding Warmtewet; nationale discussie over aardgas en noodzaak om gasnet te moderniseren; Floriade als showcase; Aanhaken nieuwe bronnen; Aanvullende Europese financiering Vervolgstappen2e Stakeholder Meeting (maart), indiening EFRO-aanvraag (Q2); Organisatorische expertmeeting (Q2),

13

Klimaat en energie: hergebruik van CO2Ambitie / doelstellingen(in 2016)Ontwikkeling en implementatie van een aanpak om een robuust netwerk op te zetten voor het hergebruik van (industrile) CO2StatusInitiatief van Tata, AEB en OCAP om te starten met een marktconsultatie. De inzichten daaruit worden dankzij financile bijdragen van de provincies Noord en Zuid Holland vertaald in een position paperAanpakVerkennend, stap voor stap. John Nederstigt en Petrus Postma zijn trekkers. Inzet is om te komen tot een Green Deal met het Ministerie van Economische Zaken BelemmeringenAarzelende houding van Nederlandse regering; publieke houding m.b.t. CO2-opslag; zoektocht naar het juiste financieringsmodelKansenMomentum veroorzaakt door Klimaattop van Parijs; nationale discussie over aardgas; Aanhaken nieuwe bronnen; Europese financiering Waste2Grow project; Floriade als showcaseVervolgstappenPosition paper gebaseerd op marktconsultatie (april); Voorbereiding en validatie van de business case met betrokken partijen (april/mei); Consultatie en betrekken van andere stakeholders (mei/juni); voorbereiding en sluiten van Green Deal (juli/sept.)

14

14

Klimaat en energie: energietransitie in de gebouwde omgevingAmbitie / doelstellingen(in 2016)Formuleren van een ambitieus triple helix MRA-programma voor energietransitie in de gebouwde omgeving StatusOp dit moment zien we veel relatief kleinschalige lokale projecten. Er is ook een ambitie om te komen tot een gecordineerde MRA-inzet, maar nog geen echte voortgang op dat punt. Via een verkenning moeten de mogelijkheden en voor- en nadelen van een gecordineerde triple helix aanpak voor de MRA in beeld worden gebrachtAanpakVerkennend. Boardorganisatie zoekt samenwerking met MRA-overheden, start met een inventarisatie van lopende projecten (inclusief CityZen and Transform) en een consultatie van stakeholdersBelemmeringenGebrek aan ambitie en cordinatie. Gebrek aan systematische betrokkenheid van bedrijfsleven en kennisinstellingen; een vergelijkbaar project in Utrecht loopt moeizaamKansenMobiliseren van Europese financiering voor een gezamenlijke MRA-inzet; de ambities van de provincie Noord Holland zoals geformuleerde in de beleidsagenda Energietransitie 2016-2020VervolgstappenInventarisatie van lopende projecten binnen en buiten de MRA en consultatie van belangrijkste stakeholders (maart/april); Organisatie van een expert meeting over vervolgstappen (april); voorbereiding van Europese aanvraag (Q2)

15

15

Circulair ondernemerschapAmbitie / doelstellingen(in 2016)Benutten van de kracht van innovatief ondernemerschap om de circulaire economie te versterken. Koppelen van startups aan specifieke circulaire uitdagingen. Analyse van het ecosysteem voor circulaire ondernemers (Hoe werkt het? Ontbreken er elementen?); Formuleren van een programma om de kracht van start-ups maximaal te benutten; StatusEerste Cirular Startup cafs zijn geplandAanpakDiverse initiatieven worden ontwikkeld door verschillende partijen. Nog geen afspraken gemaakt over inzet en trekkers. Cordinatierol Boardorganisatie.Gesprek moet zijn gebrekBelemmeringenEr is een gebrek aan cordinatie (maar is dat een probleem?)KansenHet momentum rondom startups; kansen om aan te sluiten op startup en acceleratorprogrammas); EXPO Center in HaarlemmermeerVervolgstappenDiscussiebijeenkomst over ecosysteem voor circulaire ondernemers (maart/april);2e Circular Startup Caf (Q2),

16

Relaties met andere uitdagingenTalent voor de toekomst

Creatie van nieuwe banen: zowel voor hoogopgeleiden (herontwerp, circulair innoveren) en laagopgeleiden (sorteren van materiaalstromen)Integratie van circulaire economie in curricula MBO, HBO, WOMobiliteit

Zero emissie vervoer: via elektriciteit of waterstofDigitale connectiviteit

Disruptieve digitale technologien zijn een enorme impuls voor de circulaire economieRecycling van serversGreening of IT en greening by IT Gezondheid

Milieubaten gaan gepaard met gezondheidswinst

17

De verbinding met het rijkWat zoeken wij bij het rijk? Wat heeft het rijk te bieden?Hulp bij wegnemen van knelpunten (bijv. in Europese of nationale wetgeving) die hergebruik in de weg staan.Hulp bij stimuleren van kennisontwikkeling en innovatie om hoogwaardig hergebruik te stimuleren. Erkenning als regionale hotspot en living lab circulaire economie (en experimenteerruimte)Gezamenlijk optreden richting EuropaEen consistente toekomstvisie op hergebruik van warmte en CO2 (een goede Warmtewet)Een green deal over CO2-reductie en hergebruik in West NederlandHulp bij analyseren van knelpunten die hergebruik in de weg staan en zonodig hulp bij benaderen van EU. Hulp bij stimuleren van kennisontwikkeling en innovatie om hoogwaardig hergebruik te stimuleren Subsidies City Deal (met bijv. ruimte voor experimenteren)Green Deals

18

De relevantie van EuropaToegang tot kennis en netwerken; partner bij leren van anderen en bij vinden van nuttige partnersToegang tot Europese middelen (subsidies of leningen)Innovatieprogramma H2020 (tot 2020 3 mld.) voor klimaat en H2020 Circular (t/m 2017 135 mln.)Life programma ( 330 mln. Voor 2016)Interreg ( 184 mln. Voor circular/waste) Ten-T (grootschalige infrastructurele investeringen)ESFI (Junckerfonds) voor grote investeringenWet- en regelgever (onlangs heeft de Commissie Innovation Deals gentroduceerd die obstakels in regelgeving moeten identificeren en aanpakken.

Uitgangspunten bij vormgeven aanpak richting Europa:Voortbouwen op basis die we als Board o.a. via Amsterdam Smart City hebben gelegdGebruik maken van onze netwerken en die van onze partners; waar relevant toegang tot andere netwerken zoeken of nieuwe netwerken vormen. Aansluiten op kansen die het MRA-EU samenwerkingsproject biedtOp basis van challenge roadmap en kick off onze inzet op EU-fondsen finetunen en kijken naar logisch eigenaarschap.

19

Aanpak richting Europa op de uitdaging circulaire economieVervolgstappen

Op basis van challenge roadmap bepalen hoe we:onze positie in Europese netwerken kunnen gebruiken voor het realiseren van onze ambities op deze uitdagingen, c.q. waar we aansluiting moeten zoeken op andere netwerkenzo gericht mogelijk een beroep kunnen doen op Europese middelen (zie vorige sheet).. welke concrete aanvragen zullen worden voorbereid en door wie (een EFRO-aanvraag voor het warmtedossier en een aanvraag voor energiebesparing in de gebouwde omgeving zijn al in voorbereiding) Aanbieden van position paper over innovatiebelemmerende regelgeving aan Europees commissaris Moedas

Het benutten van het Nederlandse voorzitterschap van de EU om te laten zien hoe MRA bezig is op het terrein van circulaire economie

20

Status: wat is er gebeurd na 10 december?Grondstoffenprogramma Eerste 4 protocollen afgerond en programma voor circulair inkopen in concept gereedpresentatie tijdens MRA congres, lijntjes met subregiosGesprekken en nadere afspraken met Ministerie EZ en I&M

Warmte & Koude Technische expertmeeting heeft plaatsgevonden als input voor ontwerp MRA-warmtenetGreen Deal afgesloten met Ministerie EZ CO2-reductie Eerste fase marktconsultatie afgerond en aanzet gemaakt voor Plan van Aanpak; Steun toegezegd door provincie Noord Holland

Energietransitie in de gebouwde omgeving:Eerste verkennende gesprekken gevoerdAanvraag voor Europese financiering in voorbereiding

Circulair ondernemerschap Eerste circulaire startup cafs gepland en discussiebijeenkomst over ecosysteem voor circulaire ondernemers voorbereidgesprek met EZ, gesprek met I&Mcirculair startup caf georganiseerd met ruim 100 aanmeldingen

21

21

Waar zit de energie? De meest actieve stakeholders in de MRA

22

22

Betrokkenheid vanuit de Board / Council (1)Vanuit de Board hebben naast John Nederstigt en Jacqueline Cramer een aantal personen hun commitment uitgesproken: Jos Nijhuis (CEO Schiphol Group), Hans Fischer (CTO Tata Steel), Marry de Gaay Fortman (voorzitter VNO-NCW MRA), Franc Weerwind (Burgemeester gemeente Almere), Marc Hameleers (Ministerie van EZ) en Gerald Schotman (CTO Shell).

Een aantal van deze personen heeft al een beeld bij de concrete invulling bij het uitspreken van dit commitment: Almere: Floriade en het Upcycle station als showcases benutten;Tata Steel: inzet op smart industry via de R&D dependance op Science Park Amsterdam en mogelijkheden verkennen voor benutting van reststromen (CO2, warmte, waterstof);Schiphol: koppelen van financile deskundigheid binnen Schiphol aan de uitdaging circulaire economie; platform en netwerk gebruiken om handjes te regelen; aanhaken bij de inititiatieven om grondstofkringlopen te sluiten.VNO-NCW: bestuursconferentie organiseren met regionale ondernemersverenigingen op de uitdaging (in voorbereiding voor juni 2016).

23

23

Betrokkenheid vanuit de Board / Council (2)Voor het grondstoffendeel wordt een klankbordgroep gevormd bestaande uit Jacqueline Cramer, John Nederstigt, Henk Markerink, Jonas Stekelenburg (Schiphol), Dennis Straat, Hans Fischer, Dick Kuiper, Inge Oskam (HvA), Arjan van Timmeren (AMS), Ruben Nieuwenhuis (Startup Amsterdam) en Eduard de Visser (Port of Amsterdam). De klankbordgroep zal inhoudelijk en procesmatig advies geven en 2x per jaar bij elkaar komen.Bij de ontwikkeling en uitvoering van het grondstoffenprogramma zijn daarnaast heel veel andere partijen uit de triple helix betrokken. Voor het warmteprogramma bestaat al geruime tijd een stuurgroep met daarin o.a. bestuurders van de gemeente Amsterdam, de provincie NH, AEB en Alliander. Deze stuurgroep komt ca. 3x per jaar bij elkaar. Voor de inzet op hergebruik van CO2 ligt de lead bij een coalitie van AEB, BLOC, OCAP, Tata en de provincies Noord en Zuid Holland. John Nederstigt is bestuurlijk trekker binnen de MRA. 24

Wat hebben we nodig van Boardleden?Reeds toegezegd voor grondstoffenprogramma:(diverse Boardleden) Deelname aan klankbordgroep.(John Nederstigt) Inhoudelijke en financile support bij opzetten van grondstoffenprogramma Marry de Gaay Fortman) Jaarlijkse bestuursconferentie van VNO NCW benutten om regionale inzet op thema circulaire economie te agenderen en te bespreken met regionale ondernemersverenigingen. (Frank Weerwind) Hulp bij benutten van Floriade en Upcycle Station als showcases. (Jos Nijhuis) Beschikbaar stellen van (financile) expertise vanuit Schiphol organisatie.(Marcel van Loo) bijdrage in de vorm van korte adviezen

Aanvullende vragen voor grondstoffenprogramma: (aan vertegenwoordigers van regionale overheden) Hulp bij proces om te komen tot ondertekening van protocollen voor sluiting van grondstoffenstromen en tot invulling van programma voor circulair inkopen.(aan vertegenwoordigers van bedrijven) Bereidheid om protocollen te ondertekenen, al dan niet na enige aanpassingen.(aan vertegenwoordigers van kennisinstellingen) Actieve hulp bij integratie van circulaire economie in curricula. 25

25

Wat hebben we nodig van BoardledenReeds toegezegd Warmte & Koude, CO2-reductie: (overheidsvertegenwoordigers, Hans Fischer) Deelname in en financile bijdrage aan MRA-programma warmte en koude(Jaap Bond) Financile bijdrage aan het helpen ontwikkelen van plan van aanpak voor CO2-reductie in West Nederland. (John Nederstigt, Hans Fischer) Bijdrage aan het helpen ontwikkelen van plan van aanpak voor CO2-reductie in West Nederland.

Aanvullende vragen:(aan overheidsvertegenwoordigers in MRA stuurgroep duurzaamheid) Steun voor inzet om ambitieus MRA-programma op te zetten voor energietransitie in gebouwde omgeving in samenwerking tussen regionale overheden, kennisinstellingen en bedrijfsleven. (aan vertegenwoordigers van kennisinstellingen) Inbreng van expertise om te komen tot de beste aanpak voor het benaderen en meekrijgen van particuliere woningeigenaren en huurders in toekomstige aardgasloze wijken. Hoe richt je het proces in waarin een wijk binnen tien jaar van het aardgas af moet? (aan VNO-NCW en KvK) Steun bij vergroten van bewustzijn bij bedrijven dat overschakeling op andere warmtebronnen dan aardgas onvermijdelijk is. (aan overheidsvertegenwoordigers) Ondersteuning van de dialoog met het rijk en politiek over CO2 reductie en hergebruik op basis van in ontwikkeling zijnde plan van aanpak; ondersteuning bij poging om met het rijk Green Deal af te sluiten hierover waaraan ook financile ondersteuning is verbonden.

26

26

amsterdam economic board

27