PRAKTIJKGERICHT ONDERZOEK IN DE ZORG:

VERBEELDING OF REALITEIT?

Joan Verhoef, Hoofddocent Evidence-based Care

Karin Neijenhuis, Lector Zorg voor Communicatie

Kenniscentrum Zorginnovatie/ Instituut voor Gezondheidszorg

Doel workshop

Deelnemers zijn zich bewust van hun wensen ten

aanzien van praktijkgericht onderzoek in hun opleiding

en van de realiteit en haalbaarheid;

en hebben praktische handvatten voor uitvoering van

praktijkgericht onderzoek binnen hgzo-onderwijs.

Inhoud workshop

▸ Praktijkgericht onderzoek in hgzo

▸ Onze verbeelding en de realiteit

▸ Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek

▸ Uitwisseling aan de hand van opdrachten

▸ Afronding

Inleiding

▸ In hedendaagse zorg gaan veranderingen snel, neemt complexiteit

van zorgvragen toe, neemt diversiteit in patiëntenpopulaties toe en

vraagt besluitvorming over (geschikte, effectieve) zorg

verantwoording

▸Om in deze veranderende zorg goede kwaliteit van zorg te kunnen

(blijven) bieden, moeten zorgprofessionals van de toekomst

onderzoeksresultaten in de praktijk gebruiken maar zelf ook

praktijkgericht onderzoek uit kunnen voeren.

Inleiding

▸ Het is belangrijk dat hgzo-studenten leren hoe praktijkgericht

onderzoek wordt uitgevoerd zodat zij in de toekomst een bijdrage

kunnen leveren aan verbeteren en vernieuwen van zorg.

▸ Het vereiste niveau in praktijkgericht onderzoek wordt bepaald

door de eisen die beroepspraktijk daaraan stelt (Andriessen, 2017).

Onderzoekend vermogen in hgzo

Eisen aan onderzoek in hbo-opleidingen toegenomen.

Onderzoekend vermogen wordt onderscheiden in:

▸ Onderzoekende houding (veranderingsbereid)

Toont een nieuwsgierige, opmerkzame, kritische en reflectieve houding

gericht op verdere ontwikkeling van het beroep; (kritisch willen zijn; willen begrijpen; willen bereiken; willen delen; willen vernieuwen; willen weten)

▸ Onderzoek (van anderen) toepassen

Werkt evidence-based: kan systematisch onderzoek zoeken en

beoordelen en - in overleg met cliënt – toepassen;

▸ (Praktijkgericht) Onderzoek doen

Bachelor: brengt met begeleiding op basis van methodologische kennis

een praktijkgericht onderzoek tot een goed einde (Nederlands kwalificatieraamwerk

(NLQF)).

Onderzoek toepassen: EBP

Evidence-based practice (EBP) is het

zorgvuldig, expliciet en oordeelkundig gebruik

van het huidige beste bewijs

om beslissingen te nemen met cliënten

over goede of gewenste zorg of behandeling.

Sinds circa 2000 onderdeel van hgzo onderwijs.

Context

Praktijkgericht onderzoek

▸ Praktijkgericht onderzoek is onderzoek dat zich richt op,

en voortkomt uit, vragen uit de dagelijkse beroepspraktijk.

▸ Het onderzoek levert kennis, inzichten en producten op

die bijdragen aan het oplossen van vragen of problemen

in de beroepspraktijk en/of aan de ontwikkeling van deze

beroepspraktijk.

Afstudeeronderzoek bachelor

Belangrijk bij praktijkgericht onderzoek in hgzo:

• Gericht op antwoorden op vragen die in uitoefening beroep naar voren

komen en ondersteunend (verdiepend) zijn aan beroepsuitoefening

• Relevant voor situatie/context/opdrachtgever

• Gericht op verbetering van de praktijk/kwaliteit van zorg in organisatie

• Het antwoord of de oplossing wordt onderbouwd met actuele

theoretische inzichten, zoals beroepskennis (modellen en

instrumenten), onderzoeksresultaten

Praktijkgericht onderzoek is belangrijk

om het geambieerde eindniveau van het

bachelor-onderwijs te realiseren.

De verbinding tussen onderwijs en

praktijkgericht onderzoek krijgt vorm in

de samenwerking tussen opleidingen,

kenniscentra en werkveld.

Het doel: verbeteren en vernieuwen van

de beroepspraktijk en het onderwijs.

Verbinding onderwijs- onderzoek

De verbeelding (2011)

▸ Studenten doen individueel praktijkgericht onderzoek in, en

samen met, de (authentieke) beroepspraktijk

▸ Zij beantwoorden een vraag uit de beroepspraktijk, met als

doel kwaliteit van zorg verbeteren en handelen onderbouwen

▸ Onderzoek is leuk en leidt tot verdieping

▸ Praktijkgericht onderzoek vindt plaats in samenwerking tussen

opleiding, beroepspraktijk en kenniscentrum

Realiteit (2019)

Vorm en inhoud van het verbeteren van onderwijs en praktijk

door onderzoek bij ergotherapie en logopedie via 3 pijlers:

• Afstudeeronderzoek (start 2011)

Praktijkgericht onderzoek door studenten in de

beroepspraktijk

• Onderzoeks- of kennisagenda (start 2015)

Onderzoeks(expert)groepen van docenten,

in toekomst in samenwerking met werkveld

• Onderzoeks ’learning communities’

Hoofdocent, lector en organisaties/ afdelingen in

beroepspraktijk (in ontwikkeling)

Van verbeelding naar realiteit

▸ Studenten: Afstudeeronderzoek in beroepspraktijk (jr 4)

▸Methode: praktijkgericht onderzoek (sinds 2011)

▸ Betrekken en professionaliseren beroepspraktijk door

organiseren stagebegeleiderscursus afstudeeronderzoek

▸ Jaarlijks aangeboden (periode feb-juli) aan opdrachtgevers

▸ 3 bijeenkomsten

▸Geaccrediteerd sinds 2013 (punten kwaliteitsregister).

▸ ‘ZorgBasics Praktijkgericht onderzoek’ (2015) geschreven en gebruikt.

Verbeelding naar realiteit (2)

Onderzoeksagenda met docenten, met als doelstellingen:

▸ Professionalisering van docenten

▸ Verbetering van het onderwijs

Opzet en vorm:

▸ Zes thema’s bepaald met docententeam, in relatie tot ontwikkelingen in

beroepspraktijk en maatschappij en lectoraten Kenniscentrum Zorginnovatie

▸ Elke docent neemt deel aan expertgroep/kennisteam van zijn keuze

▸ Gestart met 2 thema’s/groepen, andere groepen volgen later

▸ Groepen ontwikkelen kennis over thema door toepassing van onderzoek

▸ Resultaat moet bijdragen aan onderwijsvernieuwing of –verbetering

▸ Groepen presenteren na ½ jaar onderzoeksvoorstel aan docententeam.

ZorgBasics Praktijkgericht onderzoek

Wie is bekend met de Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek?

Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek

Geschreven om studenten, docenten en beroepspraktijk te

ondersteunen bij (leren) doen van praktijkgericht onderzoek, vanuit

eigen behoefte aan geschikt boek, m.n. in afstudeerfase.

▸ Ontstaan vanuit (hgzo-)onderwijspraktijk

(ergotherapie, logopedie, verpleegkunde)

▸ Bedoeld voor hgzo-onderwijs en beroepspraktijk

▸ Wij zijn zowel schrijvers als gebruikers van het boek

▸ Bijstelling in 2019 op basis van eigen ervaringen als

docent, feedback van collega-docenten en studenten.

Veranderingen in 2e druk

▸ Meer aandacht voor kwalitatief onderzoek; gegevens verzamelen

(beeldmateriaal, fotovoice) en analyse (coderen) uitgebreid;

▸ Naast kwalitatief en kwantitatief onderzoek aandacht voor:

beschrijvend, ontwerpgericht en participatief actie-onderzoek,

uitgewerkt bij gegevens verzamelen, gegevens verwerken;

▸ Meer aandacht voor case-studie (n=1) onderzoek;

▸ Onderscheid tussen theorie (H2) en praktijk (H3) van praktijkgericht

onderzoek aangescherpt

• Bv: in H2 bij paragrafen toegevoegd: eisen aan … (vraagstelling; methode, e.d.)

▸ Update en herordening van enkele paragrafen.

Inhoud Zorgbasics

1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg

2 Theorie van praktijkgericht onderzoek

3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk

4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel

5 Tips

Inhoud Zorgbasics

1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg1.1 Onderzoek in de zorg

1.2 Praktijkgericht onderzoek

1.3 De onderzoekscyclus

1.4 Een onderzoekende houding

1.5 De relatie tussen EBP en praktijkgericht onderzoek

1.6 Onderzoeken, veranderen en innoveren

1.7 Nederlandse gedragscode wetenschappelijke integriteit

1.8 Samenwerken met een opdrachtgever

1.9 Het begeleiden van praktijkgericht onderzoek

1.10 Factoren die praktijkgericht onderzoek kunnen belemmeren

1.11 Succesfactoren in praktijkgericht onderzoek

2 Theorie van praktijkgericht onderzoek

3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk

4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel

5 Tips

Inhoud Zorgbasics

1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg

2 Theorie van praktijkgericht onderzoek2.1 Aanleiding, onderwerp, doel- en vraagstelling

2.2 Literatuuronderzoek

2.3 Methoden van praktijkgericht onderzoek

2.4 Dataverzameling

2.5 Data-analyse

2.6 Interpreteren van de resultaten

2.7 Rapporteren van de resultaten

2.8 Toepassen en implementeren van onderzoeksresultaten

2.9 Kwaliteit van het onderzoek

3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk

4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel

5 Tips

Inhoud Zorgbasics

1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg

2 Theorie van praktijkgericht onderzoek

3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk3.1 Het formuleren van doelstelling en onderzoeksvraag

3.2 Het uitvoeren van een literatuuronderzoek

3.3 Onderzoeksopzet en onderzoeksvoorstel

3.4 Verzamelen van gegevens

3.5 Analyseren van gegevens

3.6 Beschrijven van de onderzoeksresultaten

3.7 Presenteren van de resultaten

3.8 Publiceren

3.9 Implementeren van onderzoeksresultaten in de praktijk

4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel

5 Tips

Inhoud Zorgbasics

1 Praktijkgericht onderzoek in de zorg

2 Theorie van praktijkgericht onderzoek

3 Praktijkgericht onderzoek in de praktijk

4 Het schrijven van een onderzoeksverslag of artikel4.1 De structuur van een onderzoeksverslag

4.2 De titelpagina, het voorwoord en de inhoudsopgave

4.3 Samenvatting

4.4 Inleiding

4.5 Methode

4.6 Resultaten

4.7 Discussie, conclusie en aanbevelingen

4.8 Bronnen

4.9 Tabellen, figuren en bijlagen

4.10 Schrijfstijl en tekstkwaliteit

4.11 Vormgeving en lay-out

4.12 Het schrijven van een artikel voor een vaktijdschrift

5 Tips

Methode Praktijkgericht onderzoek

1. Bestaande gegevens: Literatuuronderzoek: Wat is al bekend?

Vaak onderdeel analyse en vraagverheldering

2. Nieuwe gegevens verzamelen: Praktijkonderzoek

Aanvulling op wat al bekend is, gericht op eigen vraag/context

Methode verzamelen nieuwe gegevens

Verzamelen nieuwe gegevens. Keuze methode:

• Kwantitatief onderzoek

• Kwalitatief onderzoek

Nieuwe editie tevens: beschrijvend, ontwerpgericht, actie-onderzoek

Meest geschikte methode wordt bepaald door:

1. De vraagstelling

2. Type en soort gewenste gegevens

3. Kaders en eisen (m.n. beschikbare tijd)

Verzamelen nieuwe gegevens

Meest gebruikte methoden:

• Interview

• Observatie

• Beeldmateriaal (fotovoice)

• Focusgroep

• Vragenlijst

• Test

• Dossier

Kwaliteit van zorg

Doel EBP en praktijkgericht onderzoek: verbeteren kwaliteit van zorg.

Wet kwaliteit, klachten en geschillen zorg (Wkkgz):

Goede zorg: Zorgaanbieders moeten goede zorg bieden

• Keuze-informatie: de zorgaanbieder verstrekt de cliënt op diens

verzoek (aanvullende) informatie over de aangeboden zorg

(tarieven, kwaliteit, cliëntervaringen, en bewezen werkzaamheid)

(www.rijksoverheid.nl)

Opdracht 1 Verbeelding

In groepen van circa 6 personen (verschillende opleidingen).

Verbeelding: wat zijn je wensen voor afstudeeronderzoek, en

welke stappen kun je het komende jaar zetten om dit realiteit te

laten worden?

▸ Wat voor opdrachten zou je wensen (onderwerpen, type, …)?

▸ Welk niveau wens je?

▸ Hoe wil je samenwerking met praktijk vormgeven?

▸ Hoe wil je de opzet, eisen, ….. vormgeven?

▸ ………….?

Bespreken Opdracht 1 Verbeelding

Verbeelding:

▸ Wat zijn je wensen voor afstudeeronderzoek?

▸ Welke stappen kun je het komende jaar zetten om dit realiteit te

laten worden?

Opdracht 2 Realiteit

In groepen van circa 6 personen (verschillende opleidingen)

Realiteit: Wat is haalbaar t.a.v. praktijkgericht onderzoek in hbo, en

welke omvang en niveau zijn realistisch?

▸ Wat is haalbaar w.b. niveau voor afstudeeronderzoek hgzo?

▸ Wat is realistische omvang van een literatuuronderzoek (in

combinatie met nieuwe gegevens verzamelen)?

▸ Wat is realistische omvang van praktijkonderzoek?

▸ Wat zijn geschikte (realistische) methoden voor praktijkonderzoek?

▸ Hoe kun je de zorgbasics gebruiken bij het vormgeven van het

afstudeeronderzoek en de begeleiding van studenten?

Bespreken Opdracht 2 Realiteit

Realiteit: Wat is haalbaar t.a.v. praktijkgericht onderzoek in hbo, en

welke omvang en niveau zijn realistisch?

▸ Hoe bepaal je of een opdracht geschikt is voor afstudeeronderzoek

hgzo (wat zijn aspecten, kaders, criteria, e.d.)?

▸ Wat is realistische omvang van een literatuuronderzoek (in

combinatie met nieuwe gegevens verzamelen)?

▸ Wat is realistische omvang van praktijkonderzoek?

▸ Wat zijn geschikte (realistische) methoden voor praktijkonderzoek?

▸ Hoe kun je de zorgbasics gebruiken bij het vormgeven van het

afstudeeronderzoek en de begeleiding van studenten?

Opdracht 3

Wat is geschikt onderwerp voor afstudeeronderzoek?/

Aan welke eisen/criteria moet opdracht voldoen om

geschikt te zijn voor afstudeeronderzoek?

Bepaal gezamenlijk 4 criteria.

Afstudeeronderzoek

Bespreking opdracht 3

Criteria voor onderwerp voor afstudeeronderzoek:

• Welke criteria zijn bepaald?

• Waren jullie het er snel over eens?

• Wanneer wel/niet?

Criteria afstudeeropdracht

Ter vergelijking: criteria die wij hebben beschreven voor afstudeeropdracht:

Relevant: De opdracht is relevant voor beroep en voor de kwaliteit van zorg in de organisatie Complex: De praktijkvraag of opdracht vraagt (a) analyse van het probleem of de vraag en (b) toepassing van (nieuwe) beroepskennis en inzicht om tot een oplossing te komenInnovatief: leidt tot concrete bijdrage aan beroepspraktijk in de zin van verbetering, verandering of vernieuwing van zorg in organisatieGeschikt voor onderzoek

Studenten dienen ook een oriënterende literatuursearch in te leveren

-> Methode EBP bruikbaar (1e 2 stappen).

Criteria afstudeeropdracht

Samenwerking met werkveld

▸ Afstudeeronderzoek onderdeel van stage, in opdracht stageorganisatie

▸ Cursus ‘afstudeeronderzoek begeleiden’ voor opdrachtgevers/

stagebegeleiders, m.b.v. Zorgbasics. Aan bod komt:

▸ Formuleren van een opdracht voor afstudeeronderzoek

▸ Praktijkgericht onderzoek, onderzoeksvaardigheden

▸ Tijdens cursus werken studenten samen met opdrachtgever en

begeleidend docent (1-1,5 uur)

▸ Beroepsvereniging kent scriptieprijs toe – motiveert werkveld.

Voorbeelden onderwerpen

▸ Invoeren (implementeren) van een richtlijn op de afdeling

▸ Ontwikkelen voorlichtingsbijeenkomst(en) of cursus voor naasten,

ouders, mantelzorgers

▸ Onderbouwen en/of opzetten van een groepsprogramma

▸ Evalueren van de toepassing van een interventie, richtlijn of protocol

▸ Aanbevelingen voor geschikte meetinstrumenten voor diagnostiek

(van … bij patiënten met …)

▸ casestudy waarbij vanuit verschillende perspectieven naar een

(zorg)situatie of toepassing van een nieuwe interventie wordt gekeken

Kijk in HBO-kennisbank naar voorbeelden onderzoeksverslagen

Voorbeelden vraagstellingen

• Wat is volgens de literatuur, de ergotherapeuten, andere zorgverleners en cliënten/

cliëntsystemen een kwalitatief goede, efficiënte en cliëntgerichte manier om een

ergotherapeutische intake bij oudere CVA-cliënten (> 65 jaar) vorm te geven?

• Welke ergotherapeutische interventies zijn bruikbaar in revalidatiecentrum Z voor

het verbeteren van de balans in belasting en belastbaarheid bij volwassenen met

MS-gerelateerde vermoeidheid om dagelijks handelen en participatie te vergroten?

• Op welke wijze kan mantelzorgondersteuning bij CVA of MS gerichter worden

toegepast binnen de eerstelijns ergotherapiepraktijk Y om (over)belasting bij

mantelzorgers te voorkomen?

• Hoe kan ergotherapie bijdragen aan de therapietrouw van COPD cliënten bij

heropname in …, zodat cliënten zo zelfstandig mogelijk naar huis kunnen gaan?

• Welke interventies zijn bruikbaar in praktijk X voor het verbeteren van de

schrijfvaardigheid bij kinderen van 6 tot 9 jaar met schrijfproblemen?

• Hoe kunnen ouders van kinderen (4 t/m 18 jaar) op mytylschool … op een

positieve manier actief betrokken worden bij de behandeling van hun

kind, waardoor krachten vanuit beide perspectieven worden gebundeld

en de zorg voor het kind wordt verbeterd?

Conclusie

Praktijkgericht onderzoek door

studenten, in samenwerking met

werkveld en docenten, draagt bij

aan onderbouwing en verbetering

kwaliteit van zorg,

en aan verbetering en vernieuwing

onderwijs in de zorg.

Bronnen

Verhoef, J., Kuiper, C., Neijenhuis, K., Dekker-van Doorn, C., Rosendal, H. (2019). Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek (2e druk). Amsterdam: Boom uitgevers.

Verhoef, J., Kuiper, C., Neijenhuis, K., Dekker-van Doorn, C., Rosendal, H. (2015). Zorgbasics Praktijkgericht onderzoek. Amsterdam: Boom Lemma uitgevers.

Andriessen, D., Sluismans, D., Snel, M., Jacobs, A. (2017). Protocol Verbeteren en Verantwoorden van Afstuderen in het hbo 2.0. Vereniging Hogescholen.

https://www.boomhogeronderwijs.nl/product/100-3935_ZorgBasics-Praktijkgericht-onderzoek

Joan Verhoef: j.a.c.verhoef@hr.nl

Karin Neijenhuis: c.a.m.neijenhuis@hr.nl