1

The points of the jury… 15 studenten geslaagd voor Griekenland

◦ Hoogste score : 16/20 (2x) 8 studenten met tekort

◦ 5 met 8 of 9◦ 3 met <8◦ Laagste score: 5/20 (2x)

7 studenten NA

Nabespreking examens

2

Indienen via Tolinto?◦ Wie, wat, hoe?◦ Slechts 1 document/ student

Filmfragmenten via Yousendit◦ Bedenking bij de filmfragmenten

Taken tweede semester

GESCHIEDENIS VAN ROME & HET ROMEINSE RIJK

Opkomst, bloei en verval van een wereldrijk

3.2 Criteria voor de keuze en ordening van de leerinhouden◦ Een evenwichtige keuze en ordening van de leerinhouden

wordt bepaald door alle onderstaande criteria:1. …

In het tweede jaar van de eerste graad wordt de Grieks-Romeinse Oudheid, een beschaving die zich rond de Middellandse Zee ontwikkelde, behandeld. Er is bij deze behandeling zoveel mogelijk integratie van de Griekse en de Romeinse samenleving. Van de Grieks-Romeinse beschaving komt minimaal de periode van ca. 1000 v.C. tot ca. 500 n.C. aan bod.

Een chronologische volgorde wordt gerespecteerd om een goed beeld te geven van wat ontwikkeling is. Dit sluit niet uit dat bepaalde aspecten ook thematisch kunnen worden behandeld.

Volgens het leerplan…

Geïntegreerde benadering Griekse – Romeinse geschiedenis:◦ Betekenis= ???◦ Haalbaar???

Argumenten pro en contra Brainstorm Gelijkenissen en verschillen Tijdslijn

Keuzes maken Welke criteria hanteren?

Leerplan 1e graad

Geïntegreerde benadering Griekse – Romeinse geschiedenis:◦ Hoe aangepakt in het handboek?

Inhoudstafel bekijken HB p. 130 Wanneer wel? Wanneer niet?

Handboek 2de jaar

Zie cursus p 7 Hoofdindeling Romeinse geschiedenis?

(afkomstig van Romeinse geschiedschrijver Tacitus)◦ Welke? (met subindelingen)◦ Gebaseerd op?◦ Vergelijk met Griekse indeling?

Inhoudsopgave

De tweeklank ae wordt uitgesproken als ai.Bv. praetor wordt “praitor”.

De medeklinker c wordt uitgesproken als k.Bv. censor wordt “kensor en Cicero wordt

“Kikero”.Uitzonderingen vormen twee voornamen waarin c als g wordt uitgesproken.

Bv. Caius wordt “Gaius” en Cnaeus wordt “Gnaius”

Een aantal Latijnse namen werden sinds lang ook gemeengoed in het Nederlandstalige cultuurpatrimonium en kunnen daardoor volgens die regels uitgesproken worden.

Enkele regels die behulpzaam zijn bij de uitspraak van het klassiek Latijn

Koningstijd 753 – 509 v Chr.◦ Mythe Romulus Verdrijven Etruskische

overheersers Republiek 509 – 31 v Chr.

◦ Vroege republiek 509 – 264 (Begin Punische oorlogen)

◦ Klassieke republiek 264 – 133 (Moord op Tiberius Gracchus)

◦ Late republiek 133 - 31 Keizertijd 31 v Chr. – 476 n Chr.

◦ Principaat 31 v Chr. – 284 n Chr.◦ Dominaat 284 - 476

Situering in tijd en ruimte

Geografie

Geografie

Italië in tweeën gesneden:◦ door?◦ Welke (2x) 2 delen?◦ Noordelijk deel:

gericht op? Geografische gesteldheid?

◦ Zuidelijk deel: omgeven door? Geografische gesteldheid?

◦ Grondstoffen?

Geografie

Geografie;Regio’s

Landstreken in Italië:◦ Noordelijke deel◦ Zuidelijke deel:

In het Westen: Etrurië (tussen Tiber en Arno) Latium (streek rond Rome) Campanië (smalle vruchtbare kuststrook)

In het Oosten o.a. Apulië◦ Sicilië: graanschuur van de Middellandse Zee

Geografie

Gevolgen geografie op verkeer tussen verschillende gebieden?◦ Wat zijn de gevolgen?◦ Wat is het precieze verband met de geografie?◦ Vergelijk met Griekse geografie: wat stel je vast?◦ Wat is het verschil in politieke geografie? M.a.w.:

geografisch determinisme?

Geografie

De naam Italia: mag wellicht teruggevoerd worden op het oud-

Italische woord viteliu (“kalverenland”) via een Grieks tussenstadium (´Ιτάλι).

sloeg aanvankelijk enkel op het uiterste zuiden van het land (actuele Calabrië)

van daar uit verbreidde de naam zich over het hele zuiden.

Wanneer Rome Zuid-Italië onder zijn macht bracht, nam het de naam ‘Italia’ over.

In de tijd van keizer Augustus omvatte de naam het gebied tussen de straat van Messina en de Alpen, inclusief Gallia Cisalpina.

Geografie

In de oudheid was Italië:◦ een zeer bosrijk land (beuken, eiken, pijnbomen,

olmen, wilden, populieren, berken, platanen, laurieren, ceders, cipressen; olijfbomen, maar niet in het continentale deel).

◦ De ontbossing zette echter toen al in: Wouden werden gerooid om cultuurland van te maken hout nodig voor de verwarming der huizen, voor de

metaalverwerking en de pottenbakkerij. geitenpopulatie niet bevorderlijk voor aangroei nieuwe bomen.

Andere dieren naast geiten waren schapen, varkens, paarden, (muil)ezels, ganzen, eenden, kippen. Runderen kwamen minder voor.

Geografie

Italië tot 800 v.C.

Rond 5000 v.C. neolithische revolutie 4e – 2e millennium v.C. geen echte centra

van beschaving (vgl. met Oosten…) 2200 v.C.: N-Italië bevolkt door stammen

uit Noorden 2000 – 1000 v.C. intensere immigratie:

◦ Introductie brons (Terramare-cultuur) vanaf 2000 v.C.

◦ Introductie ijzer vanaf 1000 v.C. (Villanovacultuur)

Italië tot 800 v.C.

Italië rond 900 v.C.:◦ Veel nederzettingen, maar gescheiden

leefgemeenschappen◦ Geen schrift◦ Geen centraal gezag◦ Familieband belangrijkste◦ Enkel in oorlogssituatie vorming federaties◦ Eenheid van taal◦ Toch ook verschillen in levenswijze:

Begraafwijze

Italië tot 800 v.C.

Villanova cultuur

1000 – 750 v Chr. Industrie

◦ Ertsen; koper, lood, zilver, ijzer In Etrurië en op Elba

◦ Bosbouw: brandstoffen voor primitieve smeltovens Gevolg?

◦ Producten Koperen en bronzen sierraden Gebruiksvoorwerpen Export in gehele Middellandse Zee

De Villanova-cultuur

Italië 800 – 500 v.C.

Welke drie volkeren spelen een rol in Italisch schiereiland?◦ Etrusken◦ Grieken◦ Carthago

Italië 800 – 500 v.C.

Bronnen voor deze periode over de Etrusken:◦ Vooral archeologisch materiaal:

Graftombes Gebruiksvorowerpen Etc.

◦ Enkele literaire bronnen: Herodotos (5e eeuw v.C.) Livius Dionysius van Halikarnassus (1e eeuw v.C.)

Herkomst van de Etrusken:◦ Vergelijking van bronnen

Italië 800 – 500 v.C.

… Maar toen de hongersnood nog erger werd, verdeelde hunkoning alle Lydiers in twee groepen en liet bij loting uitmaken wiezou mogen blijven en wie het land moest verlaten. Hij bepaaldeverder dat over de groep die mocht blijven, hijzelf koning zou zijn,en over de vertrekkenden zijn eigen zoon, die Tursènos heette.De Lydiërs die aangewezen waren om het land te verlaten,begaven zich naar Smyrna, bouwden schepen, belaadden dieschepen met alles wat zij aan waardevols bezaten en kozen zeeop zoek naar grondgebied en middelen van bestaan. Zodoendekwamen zij, na langs vele volkeren gevaren te zijn, bij deUmbriërs terecht, waar ze zich in steden vestigden en tot op dehuidige dag wonen. In plaats van Lydiërs gingen ze zich naar hunleider Tursenen noemen.

Herodotos 1.94

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

… “De Etrusken vereren niet dezelfde goden als de Lydiërs en kennen niet dezelfde wetten en instellingen. In deze opzichten verschillen ze zelfs meer van de Lydiërs dan van de Pelasgen.

Kortom, waarschijnlijk hebben zij gelijk, die beweren dat de Etruskische natie niet ergens anders vandaan is gekomen, maar vanouds in het land woonde, want het volk is erg oud en komt met geen ander overeen in taal en gebruiken

Dionysios van Halikarnassos

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Herkomst van de Etrusken:◦ Andere namen:

Grieken: Tyrrhenoi of Tyrsenoi Hoed u voor de Etruscische piraten!!!

Romeinen: Etrusci of Tusci◦ Herkomst: onduidelijk

Herodotos: uit het Oosten >< Dionisios van Halikarnassos Autochtoon

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Linguistische argumenten herkomstAgglutinerende taal!!!Betekenis?

Tegenwoordig: uit de Villanovacultuur Evolutie naar Villanovaperiode Steden blijven bestaan!

Moderne archeologen / etruskologen:– geen breuk– wel oosterse elementen bij vorming⇒ brons- en kopertijdculturen uit Midden-Italië hebbenzich via oosterse invloeden ontwikkeld tot Etrusken⇒ scharnier tussen Italische prehistorie

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Stamland?◦ Natuurlijke grenzen?◦ Nederzettingen?

11e /10e – 8e eeuw: Villanova Eind 8e eeuw: bloeitijd

◦ ~ ontdekking en exploitatie van ertslagen in Etrurië en Elba

◦ Gevolg? 7e eeuw: bevolkingstoename

◦ Gevolg?◦ Situeer vanuit kaart (N, Z, W)◦ Op wie stoten ze? Gevolg?

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Vanaf de 8ste eeuw v C.◦ Oosterse invloed◦ Contact met de Grieken

Orientaliserende fase (700-600) Vanaf hier spreken we volop van de Etruskische

cultuur.◦Bloeiperiode in de handel

Import en export Metalen producten + landbouwgoederen (uit) Olijfolie en goud (in)

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Vanaf de 8ste eeuw v C.◦Eerste conflicten met Rome◦Gebiedsuitbreiding◦Thalassocratie◦Door economische welvaart

=> Sociale verscheidenheid binnen de samenleving

Mogelijke gevolgen? (cfr. Grieken) Maar… weinig bronnen.

◦Culturele bloei Regiolini-Galassi-graf in Cerveteri (Sorbo-

necropool)

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

De archaïsche periode (600- 480)◦ Internationaal

Thalassocratie wordt sterker Samen met Carthagers >< Grieken

◦ Organisatorisch “Verschillende” steden Toch overleg tussen de “lucumones” van de

“Etruskische bond” Militaire samenwerking

◦ Einde zesde eeuw Sociale onrust en verval

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Staatsinrichting:◦ Gemeenschappelijke taal, religie en cultuur◦ Toch: autonome stadstaten◦ Hoofd van een stad: koning verdwijnt

gaandeweg voor een raad van aristocraten

Te vergelijken met Griekse situatie?

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Einde Etruskische macht: Militaire nederlagen◦ 525 >< Cumae◦ 509 v.C. verjaagd uit Rome◦ 474 v.C. Etruskische vloot vernietigd door Grieken

bij Cumae◦ Campanië verloren aan Samnieten◦ In Povlakte: nederlaag tegen Kelten◦ Rome en haar macht stijgt.

In de Hellenistische periode: Rome neemt de macht van de Etrusken over

in 50 v. Chr. Het Latijn heeft het Etruskisch volledig verdrongen.

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Religie:◦ Behoefte betekenis gebeurtenissen te kennen

en bedoelingen goden Haruspices: voortekenen uit ingewanden dieren

Lever wordt ingedeeld + en – zijde Godennamen

Minerva Aritimis

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Religie: Fulguriatores: goddelijke wil uit studie donder en

bliksem De goden sturen bliksems inspectie van de inslagplaats Onderscheid tussen verschillende soorten bliksems. + en – zijde

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Religie: Auguren: goddelijke wil uit de vlucht van de vogels

Romulus en Remus Tanaquil >< Lucomo Tarquinius Priscus + en – zijde

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Erfenis Etrusken:◦ Bouwtechnisch:

Stedenbouw (dambordpatroon) Wegenaanleg Riolering Drainering

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Erfenis Etrusken:◦ Bouwtechnisch vervolg:

Huizenbouw Bruggenbouw

◦ Religieus: band religie – politiek en toekomstvoorspelling

◦ Politiek: eerste staatsinrichting◦ Begrippen en gewoonten

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

De positie van de vrouw?◦ Gekleurde visie?◦ Info van de Grieken?◦ Positie van de vrouw bij de Grieken?◦ Militaire en economische vijand

De Griek Athenaeos:◦ – Theopompus, 43ste boek van zijn Geschiedenis:

◦ Vrouwen zijn gemeenschappelijk bezit◦ Naakt lichaamsoefeningen, ook met mannen erbij◦ Stevig drinksters◦ Mooi om te zien◦ Kennen niet van elk kind de vader

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

De positie van de vrouw?"Voor de Etrusken is het geen schande om in het openbaar

gezien te worden terwijl ze iets doen, of terwijl iemand iets met hen doet; dit is ook weer zo'n gebruik van hun land. Zij vinden dit alles zelfs zo gewoon, dat, als de heer des huizes bezig is zich aan de liefde te wijden en iemand vraagt naar hem, zij antwoorden dat hij zus en zo aan het doen is, en zij noemen dan de daad bij de schunnige naam. Als zij bij elkaar komen voor een gezellige avond of voor een familiefeest dan handelen zij als volgt: als iedereen klaar is met drinken en op het punt staat om naar bed te gaan, dan brengen slaven eerst - met de lichten nog aan - gezelschapsdames naar binnen, of hele mooie jongens, of ook wel hun eigen vrouwen. Als ze van deze personen genoten hebben, dan brengen de slaven wellustige jongens, die op hun beurt de feestgasten attaqueren. [...]"

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

De positie van de vrouw?◦ Bronnen:

Tanaquil Sarcofagen Schilderingen

◦ Eigen naam◦ Aanwezig bij spelen◦ Matriarchale invloeden in Romeinse samenleving

Italië 800 – 500 v.C.: de Etrusken

Italië 800 – 500 v.C.: de Grieken

Italië 800 – 500 v.C.: Carthago

° in 814 v.C. vanuit Fenicische Tyrus als handelssteunpunt

Macht Feniciërs vermindert Cartahgo neemt handelsnetwerk in West-mediterrane gebied over

Carthago wordt rijk:◦ Handel◦ Landbouw

Oorlog Carthago – Grieken: waar? Waarom? Bestuur: oligarchie (grootgrondbezitters en

rijke kooplui, aangevuld met generaalsfamilies)

Italië 800 – 500 v.C.: Carthago