1

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Portfolio

In deze fiche gaan we in op deze elementen:

Waarom?

Hoe?

Aandachtspunten

Referenties

WAT?

Een portfolio is een door een student gemaakte doelgerichte verzameling van materiaal dat zijn of haar inspanningen, vooruitgang en prestaties in een bepaald domein weergeeft. De manier waarop dit gebeurt en de inhoud van deze opdrachten verschilt naargelang de focus van het portfolio. Grofweg kan je drie types portfolio onderscheiden: een showcase portfolio, een assessment portfolio en een learning portfolio (vrij aangepast naar Fitch et al., 2008).

Een Showcase portfolio zet men voornamelijk in binnen kuntsgerelateerde richtingen waarbij

exposeren van verzamelde artefacts centraal staan

Bij een Assessment portfolio ligt de nadruk op het verzamelen van assignments die volledig

vormgegeven zijn door de docent

In een Learningportfolio ligt de nadruk op het leerproces van de student zowel qua kennis als

competenties. Reflectie, feedback en student ownership zijn hierbij belangrijke aspecten.

In deze fiche belichten we dit laatste type van portfolio: het leer/ontwikkelportfolio

2

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Waarom? Een leer/ontwikkelportfolio zien we grosso modo om twee redenen verschijnen in opleidingen:

in functie van het professioneel leren

en in functie van het persoonlijk leren

Hoewel vermeld als twee redenen om een portfolio op te starten, zijn beide in een leer/ontwikkelportfolio verweven aanwezig. Het leer/ontwikkelportfolio is hierbij een tool die verschillende leeractiviteiten bundelt op een betekenisvolle manier met oog op het persoonlijk en professioneel leren. Het integreert idealiter het resultaat van een (praktijk)ervaring met reflectie en feedback met het oog op zichzelf duidelijk te profileren vanuit eigen motivatie en kwaliteiten. Enkele voorbeelden: - Voor stages grijpt men al heel lang terug naar dit opzet om de ervaringen vanuit de praktijk met

de academische inhouden te verbinden. De focus ligt hier heel sterk op ‘leren door te doen’.

Bovendien zijn er voor sommige beroepen decretaal generieke competenties omschreven waar

een afgestudeerde aan moet voldoen cfr lerarenopleiding. Een portfolio biedt de ruimte om de

ontwikkeling van deze competenties in kaart te brengen door bijvoorbeeld een persoonlijk

ontwikkelingsplan te laten uitschrijven. Het opzetten van een portfolio gebeurt hier meestal vanuit

de insteek naar het professioneel leren.

- Ook in projectonderwijs worden portfolio’s aangewend om naast de producten uit het project ook

de aandacht te vestigen op de verworven competenties van bijvoorbeeld probleemoplossend

denken en communiceren, vaardigheden die een student zich doorheen zijn curriculum eigen dient

te maken (Alanson and Robles, 2016 en van Driessen et al., 2005). Ook hier vertrekt de focus vanuit

wat belangrijk is voor het professioneel functioneren.

- Vanuit een leerlijn reflectie of disciplinaire future self kiest men voor het opzetten van een

portfolio over verschillende fases waarin studenten hun eigen motivatie, waarden en persoonlijke

kwaliteiten monitoren om keuzes te maken in hun opleiding. Hoewel de opzet vertrekt vanuit het

persoonlijk academisch leren, is er een duidelijke link met het professionele leren omdat je

studenten vraagt stil te staan bij zijn of haar persoonlijke kwaliteiten en hoe deze ten volle

aangewend kunnen worden in zijn/haar professioneel leven.

3

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Docenten en onderwijsondersteuners beantwoordden de vraag als volgt:

ToleDOO workshop ePortfolio, februari 2018

Hoe? Je vertrekt best vanuit je leer- en vormingsdoelen om de taken binnen een portfolio vorm te geven en de competenties te formuleren waar een student naartoe moet werken. - Welke taken wil ik mijn studenten laten uitvoeren? En waarom?

- Welke inhouden wil ik dat ze verwerven?

- Welke competenties wil ik dat ze verwerven?

De samenhang tussen deze taken is belangrijk, omdat je studenten zo uitnodigt om leerervaring uit eerdere taken mee te nemen in het vormgeven van een volgende taak. Volgende sleutelelementen zijn hierbij cruciaal: - Stel het leren van studenten centraal door hen te laten reflecteren op wat ze doen

- Voorzie feedback om hun leren mee te sturen

- Zet assessment in als manier om leren mogelijk te maken

Ga er echter niet vanuit dat een student dit ook zo meteen zal zien. Communiceer en maak op een betekenisvolle manier voor hen duidelijk dat zij zelf verantwoordelijkheid dragen voor dit leren dat als basis dient voor het professioneel en levenslang leren.

Sleutelelementen 1. Stel het leren van studenten centraal

4

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Zoals Dewey aangeeft, leren we pas vanuit de ervaring als we hier op terugkijken en reflecteren. Mezirow (1991) spreekt hierbij zelfs van ‘transforming learning’, omdat je een transformatie ondergaat wat betreft je kennis om als professional aan het werk te zijn. Reflectie op wat je leert en op wie je bent als persoon en professional is daarbij cruciaal. Een portfolio is een uitgelezen tool om ruimte te geven aan reflectietaken. Daag studenten uit om stil te staan bij wat hen motiveert en waar zij

hun eigen kwaliteiten zien. Een portfolio helpt studenten hierbij, omdat ze hierin een duidelijk overzicht kunnen maken en krijgen van wat ze gedaan hebben, de mogelijkheid krijgen dit aan te passen en hun eigen prestaties te evalueren. Op die manier kunnen ze zichzelf sturen in hun leerproces en hun verdere leerstrategie bepalen (Nguyen and Ikeda, 2015 en van Driessen et al., 2005). Je kan hen dit ook zeer expliciet vragen door hen een persoonlijk ontwikkelingsplan te laten opstellen waarin ze hun eigen leerdoelen en competenties moeten formuleren en doorheen het semester hierop dienen terug te kijken. Ook kan je deze zelf voor hen formuleren waarbij ze zichzelf dienen te scoren aan de hand van rubrics. In het portfolio kan dit als terugkerende taak geïntegreerd worden. Op die manier wordt het eigenaarschap van het portfolio duidelijk bij hen gelegd zodat het in de eerste plaats vormgeeft aan hun eigen leerproces. 2. Communicatie en feedback zijn cruciaal (Van Tartwijk and Driessen, 2007).

Studenten leren individueel, maar construeren hun kennis en vaardigheden door de interactie met studiemateriaal en anderen. Feedback helpt studenten om inzicht te krijgen in het eigen (professioneel) handelen en faciliteert dieper leren. Enkele tips voor goede feedback: - Feedback is waardevol voor een student als deze in zijn leermoment zit en dient dus tijdig te zijn

omdat de relevantie anders wegvalt. Als een project is afgelopen, heeft een student bijvoorbeeld

weinig aan feedback waarin hij tips krijgt om beter te communiceren in het team.

- Je bent specifiek en zo concreet mogelijk. Zo is het weinig helpend om te zeggen dat de student

‘meer moet praten’ met zijn teamleden, maar is het beter om aan te geven ‘te expliciteren dat

hij het vervelend vindt dat de vooropgestelde planning niet wordt opgevolgd’. Je werkt best met

bepaalde standaarden of rubrics die voor de feedbackgever eenduidig zijn en met de student

gecommuniceerd worden. Op die manier kan je naast zelf- en docentenevaluatie ook peers en

professionele externen inschakelen en toch een zelfde betrouwbaarheid nastreven.

3. Assessment as learning

Assessment as learning bekijkt assessment vanuit het leerperspectief. Dit is ook het perspectief dat in een portfolio wordt meegenomen: Studenten krijgen inzicht in het eigen leerproces door het ontvangen van feedback en door het quoteren zelf. Zowel evaluatie als begeleiding levert leerinzichten op die een start kunnen zijn voor een nieuwe ervaring.

5

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Plaats in het curriculum Een portfolio kan worden gebruikt voor één of meerdere opleidingsonderdelen of over fasen heen tijdens het curriculum. Je kan de implementatie van een portfolio in het curriculum op verschillende manieren benaderen:

Stand-alone is het portfolio verbonden aan één OPO

Embedded in verschillende OPO’s zonder dat het portfolio verbonden is in één specifiek OPO. Het grote voordeel is dat er meer controle is over de ervaring van de student over de verschillende OPO’s maar dat studenten dit als zeer gefragmenteerd ervaren, vb leerlijn DFS waarbij de verschillende reflectieopdrachten naast de begeleiding vanuit de verschillende OPO’s lopen.

Geïntegreerd in het hele curriculum, maar waarbij de evaluatie specifiek gebonden is aan één OPO en ‘stand-alone’ combineert met ‘embedded’. De reflecties die de student in dergelijk portfolio opneemt, weerspiegelt alle activiteiten in het curriculum. Op die manier zijn zowel studenten als docenten zeer betrokken, maar bestaat de uitdaging erin om alle leden van het docententeam voldoende betrokken te laten voelen, vb stage in lerarenopleiding waarbij ook academische vaardigheden vanuit het OPO vakdidactiek moeten worden opgenomen

Extra curriculair waarbij het portfolio enkel die activiteiten opneemt buiten het curriculum zoals bijvoorbeeld engagement en vrijwilligerswerk vb. I-Portfolio

Inzetten van technologie Je kan technologie door een portfolio online te plaatsen of elektronisch beschikbaar te stellen. We spreken dan van een ePortfolio. Een portfolio online aanbieden heeft heel wat voordelen: - Geen stapel papierwerk waar je door moet ploegen en ecovriendelijk

- Alle informatie gebundeld op een virtuele plaats

- Altijd toegankelijk ongeacht plaats en tijd

- geografische afstand is irrelevant

- feedback kan onmiddellijk gegeven worden

Aan de KU Leuven zijn er twee ePortfoliosystemen die technisch ondersteund worden door het Toledoteam.

6

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

1. Enerzijds is er het Blackboard Portfolio, door iedere student vrij aan te maken binnen Toledo.

Hierbij kan je als docent zelf een template aanmaken die de student dient over te nemen, of geef

je de studenten zelf de keuze om dit persoonlijk vorm te geven. In dit systeem kan je als docent

enkel feedback geven op het niveau van het gehele portfolio en kunnen externen (personen niet

verbonden aan de KU Leuven) niet rechtstreeks feedback geven. Bovendien moet je als docent in

iedere student zijn eigen portfolio zoeken naar een bepaalde taak, wat nogal omslachtig kan

werken.

2. Het Toledoteam werkte daarnaast een Toledo My Portfolio uit. In dit portfolio ligt de focus op

begeleiding en feedback. Het portfolio dien je als docent aan te vragen aan het Toledoteam

(toledo@kuleuven.be). Zij maken voor jou als docent een portfolio op maat van wat jij jou

studenten wil laten doen en kunnen hiervoor aan de slag met twee types van formulieren: een

webformulier en een competentieformulier. Een webformulier wordt vormgegeven door een

assignment waarin een student vragen krijgt aangeboden, een verslag moet schrijven, een

werkstuk/fragment/contract kan uploaden.

7

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Een competentieformulier is ontworpen om competenties te bevragen bij studenten waarbij met

rubrics gewerkt wordt waarin een student zichzelf scoort en laat scoren.

Op beide formulieren is er de mogelijkheid om feedback te vragen aan mensen van binnen de

opleiding, peers alsook externen. Alle informatie en acties worden gelogd en zijn zichtbaar voor

de student, zijn supervisor en degene die uitgenodigd worden om feedback te geven op die

specifieke taak.

8

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Naast de KU Leuven specifieke formats binnen Toledo zijn er tal van andere tools om de taken die een student maakt en de interactie tussen peers, docenten, mentoren en andere externen zichtbaar te maken. De meeste blogvarianten maken dit ook mogelijk cfr wordpress, google+, blogger, … maar worden niet door KU Leuven ondersteund.

Aandachtspunten

- Denk bij het opzetten van een portfolio goed na over wat je studenten wil laten doen en waarom.

Zeker bij het inzetten van reflectie is het belangrijk dat je jezelf afvraagt hoe vaak dit nodig is opdat

een student hier optimaal uit kan leren zonder dat de ‘reflectiesleur’ de bovenhand neemt.

- Varieer in de soort opdrachten je die binnen het portfolio opneemt. Elke student leert anders, een

portfolio laat toe om verschillende manieren om de leerstof te benaderen persoonlijk in te vullen.

Stuur studenten aan om hun creativiteit hierin kwijt te kunnen.

- Studenten begeleiden vraagt tijd (Van Tartwijk and Driessen, 2009). Als je studenten meegeeft

dat ze feedback zullen krijgen op een taak, zorg ervoor dat je die feedback ook tijdig kan geven om

zo de student optimaal in zijn leerproces te sturen. Denk na over wie je nog kan inschakelen om

studenten tijdig feedback te bezorgen of pas je opdrachten aan.

- Bij het begeleiden van een portfolio zit je niet alleen in de rol van evaluator maar ook in die van

coach. Studenten hebben soms moeite om het onderscheid te maken wanneer je welke pet opzet,

communiceer hierover duidelijk naar hen toe.

- Zorg voor voldoende gedragenheid als een portfolio in het curriculum ingebed wordt. Spreek af

met het docententeam wat je beoogt en hoe je dit portfolio wenst te optimaliseren.

- Onderscheid blog. Een blog kan ook als portfolio gebruikt worden maar ligt de nadruk op de

interactie en communicatie vanuit een neergeschreven reflectie, waar er in een portfolio expliciete

aandacht is voor het indienen van een specifieke opdracht waarop de student reflecteert en

interactie gaat.

Referenties

Alanson, E. R., & Robles, R. A. (2016). Using Electronic Portfolios to Explore Essential Student Learning Outcomes in a Professional Development Course. Asia-Pacific Journal of Cooperative Education, 17(4), 387-397. Driessen, E. W., Van Tartwijk, J., Overeem, K., Vermunt, J. D., & Van Der Vleuten, C. P. (2005). Conditions for successful reflective use of portfolios in undergraduate medical education. Medical education, 39(12), 1230-1235. Fitch, D., Peet, M., Reed, B. G., & Tolman, R. (2008). The use of ePortfolios in evaluating the curriculum and student learning. Journal of social work education, 44(3), 37-54.

9

Portfolio

Dienst Onderwijsprofessionalisering en -Ondersteuning

Mezirow, J. (1991). Fostering critical reflection in adulthood. A guide to transformative and emancipatory learning. San Francisco & Oxford: Jossey-Bass. Morales, L., Soler-Domínguez, A., & Tarkovska, V. (2016). Self-regulated learning and the role of ePortfolios in business studies. Education and Information Technologies, 21(6), 1733-1751.Mezirow transformed learning Nguyen, L. T., & Ikeda, M. (2015). The effects of ePortfolio-based learning model on student self-regulated learning. Active Learning in Higher Education, 16(3), 197-209. Van Tartwijk, J., & Driessen, E. W. (2009). Portfolios for assessment and learning: AMEE Guide no. 45. Medical teacher, 31(9), 790-801. Van Tartwijk, J., Driessen, E., Van Der Vleuten, C., & Stokking, K. (2007). Factors influencing the successful introduction of portfolios. Quality in Higher Education, 13(1), 69-79.