Polen en huiselijk geweld - Pigmentzorg · GGZ Keizersgracht is in september 2009 opgericht door de...

Hij vond de soep te zout

Polen en huiselijk geweld

ACB Kenniscentrum, 2012

2

Colofon

Auteur: Rénie van der Putte (ACB Kenniscentrum)

Selectie dossiers: GGZ Keizersgracht

i.c. Iwona Smoktunovic (psychiater)

Beata Mroczkowska (stagiaire/vrijwilligster)

Artur Kuligowski (stagiair)

Onderzoek: ACB Kenniscentrum

i.c. Rénie van der Putte (senior adviseur)

Annemarie van Nieuwamerongen ( vrijwilligster)

© ACB Kenniscentrum, juni 2012.

Gedeelten van deze uitgave mogen zonder toestemming worden overgenomen, mits daarbij

de bron wordt vermeld.

De titel van de publicatie is gebaseerd op een van de slogans van de campagne tegen huiselijk geweld

die in 1997 in Polen plaatsvond: Bo zupa była za słona (letterlijk ‘De soep was te zout’).

3

I N H O U D

INLEIDING 5

DEEL I ONDERZOEKSVERSLAG 7

1. OPZET VAN HET ONDERZOEK 9

2. DE ONDERZOEKSRESULTATEN 12

2.1 ALGEMENE GEGEVENS 12

2.2 HUISELIJK GEWELD 14

2.3 OVERIGE HULPVERLENING EN POLITIE 23

3. CONCLUSIES (I) 28

4. VERGELIJKING MET NEDERLAND 29

5. CONCLUSIE (II) 33

DEEL II ACHTERGRONDINFORMATIE 35

1. KORTE GESCHIEDENIS VAN POLEN 37

2. POLEN IN NEDERLAND 40

3. HUISELIJK GEWELD 45

4. KINDERMISHANDELING 55

5. ALCOHOLGEBRUIK 61

6. GEESTELIJKE GEZONDHEIDSZORG 68

BRONNEN 72

BIJLAGE I DEFINITIES VAN (VORMEN VAN) HUISELIJK GEWELD 76

NOTEN 78

5

I N L E I D I N G

In de zomer van 2011 vond de kennismaking plaats tussen ACB Kenniscentrum en GGZ

Keizersgracht. Het gesprek kwam op huiselijk geweld. De psychiater van GGZ Keizersgracht

vertelde dat zij soms patiënten in behandeling kreeg die ervaringen hadden met huiselijk

geweld.

In de ontmoeting die erop volgde ontstond een gezamenlijk plan om hier een onderzoek aan

te wijden.

Het bleef gelukkig niet bij een plan: tussen november 2011 en februari 2012 hebben

professionals, stagiaires en vrijwilligers van GGZ Keizersgracht en ACB Kenniscentrum zich

gebogen over 635 Poolse dossiers, met als primair doel het verzamelen van statistische

gegevens over huiselijk geweld in het leven van Poolse GGZ-patiënten.

De publicatie Hij vond de soep te zout, geeft de resultaten van het onderzoek weer.

Deel I van Hij vond de soep te zout is in zijn geheel aan gewijd aan de uitkomsten van het

onderzoek.

Deel II geeft achtergrondinformatie over onder meer huiselijk geweld, geestelijke

gezondheidszorg en alcoholgebruik in Polen en in Nederland.

Cliënt of patiënt?

Steeds vaker wordt binnen de geestelijke gezondheidszorg een onderscheid gemaakt tussen

een cliënt en een patiënt.1

Aan een geesteszieke patiënt wordt hulp geboden door een arts: een psychiater, die zo

nodig medicatie kan voorschrijven. Een cliënt krijgt doorgaans hulp van een psycholoog, die

geen arts is en geen medicijnen mag verstrekken.

Bij GGZ Keizersgracht wordt dit onderscheid niet gemaakt, men spreekt in de dossiers vrijwel

standaard van ‘patiënt’. In dit onderzoeksverslag wordt dan ook alleen over patiënten

gesproken, ook waar anderen hen wellicht cliënten zouden noemen.

GGZ Keizersgracht

GGZ Keizersgracht behandelt cliënten en patiënten met psychische en psychiatrische

stoornissen. Een groot deel van de hulpvragers is van Poolse origine.

GGZ Keizersgracht is in september 2009 opgericht door de Poolse psychiater Iwona

Smoktunovic.

ACB Kenniscentrum

ACB Kenniscentrum is een onderzoeks- en adviescentrum voor diversiteitvraagstukken

gerelateerd aan maatschappelijke onderwerpen zoals participatie, huiselijk geweld en

radicalisering.

7



D E E L I

O N D E R Z O E K S V E R S L A G

9

D E E L I O N D E R Z O E K S V E R S L A G

Dit eerste deel van Hij vond de soep te zout is geheel gewijd aan het onderzoek.

In hoofdstuk 2 worden de data die het onderzoek heeft opgeleverd, gepresenteerd. In

hoofdstuk 3 zijn de belangrijkste conclusies hieruit op een rijtje gezet.

In het daarop volgende hoofdstuk (4) wordt getracht een vergelijking te maken met cijfers

van huiselijk geweld in Nederland. Ook dit wordt gevolgd door de conclusies (hoofdstuk 5).

Maar nu wordt eerst kort beschreven hoe het onderzoek is opgezet en uitgevoerd.

1. OPZET VAN HET ONDERZOEK

Er is in Nederland erg weinig bekend over huiselijk geweld onder Polen. Sporadisch komt er

een bericht naar buiten via de pers of via instellingen voor zorg en hulpverlening.2 Er wordt

echter door deze instellingen vanwege de wet op de privacy in principe niet geregistreerd op

etniciteit. Gegevens over specifieke groepen zijn dan ook nauwelijks voorhanden.

In de afgelopen jaren zijn er diverse landelijke en regionale onderzoeken uitgevoerd naar

huiselijk geweld onder etnische groepen zoals Turken, Marokkanen, Surinamers. De kleinere

groepen zijn hierbij vrijwel altijd buiten beschouwing gelaten. Veel van de onderzoeken zijn

gebaseerd op interviews, zoals gezegd zelden op registraties.

In dit kader is Hij vond de soep te zout uniek te noemen. De samenwerking tussen ACB

Kenniscentrum en GGZ Keizersgracht bood de gelegenheid om én onderzoek uit te voeren

op basis van documenten én om een specifieke kleine etnische groep onder de loep te

nemen.

Juist omdat er geen harde gegevens zijn over huiselijk geweld onder Polen hebben de beide

partners er voor gekozen te beginnen met het verzamelen van cijfers, of te wel het

uitvoeren van een kwantitatief onderzoek. Immers: ‘meten is weten’ en ‘weten is

bestrijden’. Dit statistische onderzoek kan dan later gevolgd worden door een diepgaand

kwalitatief onderzoek.

Onderzoeksgroep en onderzoeksperiode

De onderzoeksgroep bestond uit Polen die tussen september 2009 en oktober 2011 hulp

hebben gezocht bij GGZ Keizersgracht. Van elke patiënt heeft GGZ Keizergracht een dossier

samengesteld met gegevens uit de intake, de medische en psychiatrische onderzoeken en

korte verslagen van de behandelingen. Deze dossiers zijn gebruikt voor het onderzoek.

Werkwijze

GGZ Keizersgracht heeft een voorselectie gedaan: er zijn 635 dossiers van Poolse patiënten

bekeken op aanwijzingen voor huiselijk geweld. Hiervan zijn er 153 – geanonimiseerd –

doorgegeven aan ACB Kenniscentrum voor gedetailleerd vervolgonderzoek.

10

Van de 153 dossiers zijn er drie afgevallen omdat hierin tóch geen sprake bleek te zijn van

huiselijk geweld. De resterende 150 dossiers zijn nauwkeurig geanalyseerd op basis van een

vooraf samengestelde lijst met aandachtspunten.

In drie van de geanalyseerde dossiers spraken volwassen patiënten ook over hun kinderen,

die getuige of slachtoffer waren van huiselijk geweld. De onderzoekers hebben besloten

deze gegevens niet mee te nemen in de statistische onderzoeksresultaten omdat de

betreffende kinderen zelf geen patiënten van GGZ Keizersgracht waren en dus ook niet over

een eigen dossier beschikten.

Punt van aandacht: onder- of overrapportage

Voordat we overgaan tot de presentatie van de resultaten vinden we het nodig een punt van

aandacht te plaatsen bij de mogelijkheid van onder- of overrapportage in het onderzoek.

De hulpverleners van GGZ Keizersgracht zijn tijdens de behandeling met hun patiënten niet

gericht op zoek naar ervaringen met huiselijk geweld. Hun taak is psychische of

psychiatrische problemen te behandelen. Daarbij kunnen ervaringen met huiselijk geweld

natuurlijk wél aan de orde komen – zeker wanneer deze een rol spelen bij de klachten van

de patiënten. Maar er kan dus sprake zijn van een onderrapportage ten opzichte van de

werkelijke ervaringen met huiselijk geweld bij de Poolse patiënten.

Er is nog een andere reden waarom er sprake kan zijn van onderrapportage; er zijn vrijwel

zeker Polen in Nederland die ook geconfronteerd zijn of worden met huiselijk geweld maar

niet met dit probleem – of een ander – bij een hulpverlenende instantie aankloppen.

Bovendien komen ze, als ze wél hulp zoeken, vermoedelijk niet allemaal bij GGZ

Keizersgracht terecht.

Er kan echter ook sprake zijn van overrapportage. Ervaringen met huiselijk geweld leiden

vaak, op korte of lange termijn, tot psychische klachten, zeker wanneer er sprake is van

herhaalde ervaringen. In theorie kan dit betekenen dat iedereen die geconfronteerd is met

huiselijk geweld ooit een beroep doet op geestelijke gezondheidszorg. Zij zijn dan echter

geen reële afspiegeling van de totale Poolse gemeenschap. Als 33% van de GGZ-patienten in

de onderzoeksgroep geconfronteerd is het huiselijk geweld, wil dat niet zeggen dat een

derde van alle Polen hiermee te maken heeft gehad.

In feite kan alleen vervolgonderzoek, waarbij ook Polen worden meegenomen die niet bij

GGZ Keizersgracht in behandeling zijn, aantonen of de percentages een reële afspiegeling

zijn van de Poolse gemeenschap in Nederland of niet. Voorlopig moeten we het doen met

de – in hoofdstuk 2 gepresenteerde – cijfers.

Tweede punt van aandacht: overlap kindermishandeling en huiselijk geweld

Het tweede punt van aandacht betreft de overlap van kindermishandeling en huiselijk

geweld.

Bij kindermishandeling is niet huiselijk geweld aan de orde, terwijl er bij huiselijk geweld

waar kinderen getuige of slachtoffer van zijn wel altijd sprake is van kindermishandeling.3

In dit onderzoek gebruiken we de begrippen in die zin niet helemaal juist. Omdat de

omschrijving ‘huiselijk geweld waar kinderen bij betrokken zijn’ erg lang is, schrijven we

11

‘kindermishandeling’ maar in feite bedoelen we het directe of indirecte geweld dat kinderen

wordt aangedaan in huiselijke of familiaire kring.

Met deze kanttekeningen in het achterhoofd worden in het volgende hoofdstuk de

onderzoeksresultaten gepresenteerd.

12

2. DE ONDERZOEKSRESULTATEN

Zoals in hoofdstuk 1 aangegeven is, zijn er in totaal 635 dossiers van Poolse patiënten van

GGZ Keizersgracht bekeken. In bijna 24% van de documenten kwam huiselijk geweld naar

voren.

23,6%

76,4%

N=635

Dossiers met HG

Dossiers zonder HG

Figuur 1 Aantal dossiers met en zonder huiselijk geweld (HG)

Het onderstaande onderzoek is gebaseerd op de 150 dossiers waarin sprake is van huiselijk

geweld. Op de eerste plaats zijn hier enige algemene gegevens uit gehaald: de sekse en

leeftijd van de patiënten en het jaar van migratie naar Nederland (zie § 2.1).

Vervolgens zijn de dossiers geanalyseerd op huiselijk geweld: de rol van de patiënten in het

geweld, het type geweld en de uitingsvorm. Deze resultaten zijn te vinden in § 2.2. In deze

paragraaf staat ook beschreven wat (mogelijk) de aanleiding voor of oorzaak van het

huiselijk geweld was, of de omstandigheden waarin het huiselijk geweld plaatsvond.

In § 2.3 geeft weer in hoeverre en waar de patiënten ook met andere professionele

(hulp)instellingen in contact zijn geweest, in Nederland en in Polen. Ook komt aan de orde of

de politie (in Nederland) betrokken is geweest vanwege huiselijk geweld en of er tijdelijk

huisverboden (THV) zijn opgelegd.

2.1 ALGEMENE GEGEVENS

Sekse

Het overgrote deel van Poolse GGZ-patiënten met huiselijk geweldervaringen is vrouw (zie

figuur 2): 106 van de 150 dossiers betreffen vrouwen, 44 dossiers zijn van mannelijke

patiënten.

In procenten is het aandeel vrouwen en mannen respectievelijk 71% en 29%.

71%

29%

N=150

Vrouw

Man

Figuur 2 Verdeling naar sekse

13

Leeftijd

Uit de dossiers is het geboortejaar van de patiënten gehaald en hiermee is de leeftijd ten

tijde van de intake berekend . Uit figuur 3 blijkt overduidelijk dat de grootste groep – iets

meer dan de helft van alle patiënten – zich in de leeftijdscategorie 25-34 jaar bevindt,

gevolgd door de personen in de groep 35-44 jaar. Samen vertegenwoordigen zij bijna 77%

van de hulpvragers bij de GGZ.

0 10 20 30 40 50 60 70 80

0-09 jaar

10-14 jaar

15-19 jaar

20-24 jaar

25-34 jaar

35-44 jaar

45-54 jaar

≥ 55 jaar

N=150

Figuur 3 Onderzoeksgroep naar leeftijdscategorieën

5 patiënten (iets meer dan 3%) zijn jonger dan 15 jaar – waarvan 2 zelfs jonger dan 10. Dit

betreft een meisje van 7 jaar en een jongen van 9 jaar.

Ruim 7% van de patiënten is tussen 20 en 25 jaar. De groep personen ouder dan 44 jaar

maakt 1/8 deel uit van alle dossiers. Hiervan is slechts 2% 55 jaar of ouder.

Er zijn geen dossiers van patiënten tussen 15 en 19 jaar.

Leeftijd naar sekse

Figuur 3 laat zien dat net iets meer dan helft van de patiënten tussen de 25 en 34 jaar oud is.

0% 10% 20% 30% 40%

0-24 jaar

25-29 jaar

30-34 jaar

35-39 jaar

≥ 40 jaarN=150

Vrouw

Man

Figuur 4 Onderzoeksgroep naar leeftijdscategorie en sekse

De onderverdeling naar sekse in figuur 4 maakt duidelijk dat de vrouwen in de meerderheid

zijn in de bovenste helft van deze leeftijdscategorie: 29% van de gehele vrouwelijke

patiëntengroep is tussen 30 en 34 jaar, terwijl dit geldt voor 25% van de mannen. Zij – de

mannen – zijn daarentegen meer vertegenwoordigd in de jongere helft van de tienjaars-

groep: 32% is tussen 25-29 jaar tegen 20% van de vrouwen. Deze twee vijfjaarsgroepen

14

opgeteld geeft ook een significant verschil: 49% van alle vrouwen versus 57% van alle

mannen is tussen 25 en 34 jaar oud.

Ook is er een opvallend verschil in de groep van de 35- tot 39-jarigen: hierin zijn beduidend

meer vrouwen dan mannen te vinden (20% van alle vrouwen tegen 11% van alle mannen).

De percentages onder de 25 en vanaf 40 jaar zijn vrijwel gelijk.

Migratie naar Nederland

Niet van alle patiënten is opgetekend wanneer zij in Nederland kwamen. Bij 92 personen is

dit wel gebeurd (zie figuur 5).

Van de Polen die hulp hebben gezocht bij GGZ Keizersgracht is 78% in of na 20044 in

Nederland aangekomen. Veruit de grootste groep GGZ-patienten ( 54%) is tussen 2007 en

2009 geïmmigreerd. De helft hiervan betreft personen die in 2007 zijn gearriveerd en bijna

een derde in 2008.

0 10 20 30 40 50 60

2010-2011

2007-2009

2004-2006

2000-2003

< 2000

N=92

Figuur 5 Jaar van aankomst in Nederland

2.2 HUISELIJK GEWELD

In dit deelhoofdstuk wordt achtereenvolgens besproken welke rol de vrouwen en mannen

uit het onderzoek hebben ingenomen in het huiselijk geweld, het type geweld dat in de

dossiers voorkomt, de uitingsvormen van het geweld, en tot slot de oorzaak van / aanleiding

tot / de omstandigheden die geleid hebben tot het huiselijk geweld.

Rol in het huiselijk geweld

Mensen kunnen getuige, slachtoffer of pleger zijn. Ook kunnen zij meerdere van deze rollen

innemen of ingenomen hebben. Een kind dat getuige5 is geweest van geweld tussen de

ouders, kan zelf als volwassene pleger zijn, of slachtoffer. Een volwassene die nu slachtoffer

is van huiselijk geweld kan zich op zijn/haar beurt schuldig maken aan mishandeling van de

kinderen.

Figuur 6 geeft weer welke rollen de patiënten in de onderzochte dossiers innemen of

hebben ingenomen.

15

0 20 40 60

Alleen getuige

Alleen slachtoffer

Alleen pleger

Getuige+slachtoffer

Getuige+pleger

Slachtoffer+pleger

Getuige+slachtoffer+pleger

N=150

Figuur 6 Rol in het huiselijk geweld

Slachtoffers

93% van de patiënten die geconfronteerd zijn met huiselijk geweld is slachtoffer.

De groep personen die ‘alleen slachtoffer’ is, is hierbinnen het grootst (44 personen),

gevolgd door degenen die ook getuige zijn geweest (39) en de groep die ook pleger is (35).

Tot slot zijn er 22 patiënten die alle drie de rollen hebben vervuld.

Plegers

In totaal 63 personen zijn pleger van huiselijk geweld. Zij maken 42% uit van de totale

onderzoeksgroep. Van alle plegers is 54% óók slachtoffer. 37% is zowel pleger als slachtoffer

als getuige. De overigen zijn alleen pleger.

De combinatie ‘getuige+pleger’ is in de dossiers niet aangetroffen.

Getuigen

44% van de patiënten is getuige geweest van huiselijk geweld.

Slechts 4 personen waren alleen getuige. De overige 62 personen waren daarnaast ook

slachtoffer of slachtoffer en pleger.6

Enkelvoudige rol

36% van alle personen heeft een enkelvoudige rol in het huiselijk geweld; hij/zij is alleen

getuige of alleen slachtoffer of alleen pleger.

De slachtoffers maken met ruim 81% verreweg het grootste deel uit van deze groep.

Meervoudige rol

Voor 64% van de 150 patiënten geldt dat zij een meervoudige rol hebben in het huiselijk

geweld.

3 op de 4 personen met een meervoudige ervaring met huiselijk geweld heeft een dubbele

rol als getuige en slachtoffer of slachtoffer en pleger. Deze twee groepen zijn bijna even

groot. 1/4 van de groep met meervoudige rollen heeft een drievoudige ervaring, als getuige

én slachtoffer én pleger. Zij vormen 15% van de totale onderzoeksgroep.

16

Rol van mannen en vrouwen in het huiselijk geweld

De gegevens van figuur 6 zijn uitgesplitst naar sekse; zie figuur 7.

0% 5% 10% 15% 20% 25% 30% 35%

Alleen getuige

Alleen slachtoffer

Alleen pleger

Getuige+slachtoffer

Slachtoffer+pleger

Getuige+slachtoffer+pleger

vrouw (n=106)

man (n=44)

Figuur 7 Rol in het huiselijk geweld naar sekse

Vrouwen

Het grootste deel van de vrouwelijke patiënten is ‘alleen slachtoffer’ (32%), gevolgd door de

vrouwen die zowel getuige als slachtoffer zijn (29%) en zowel slachtoffer als pleger (23%).

1 op de 9 vrouwen is behalve getuige en slachtoffer ook pleger van huiselijk geweld.

4% van de vrouwelijke onderzoeksgroep heeft alleen ervaring met huiselijk geweld als

getuige en 1% sec als pleger.

Mannen

Figuur 7 laat zien dat er geen mannen zijn die alleen getuige zijn van huiselijk geweld. Wel is

23% alleen slachtoffer en 11% alleen pleger.

43% van de mannen heeft een dubbele rol; ongeveer 3/5 is slachtoffer plus pleger, de

anderen zijn getuige plus slachtoffer,.

23% van de mannelijke patiënten neemt alle drie de rollen in: zij zijn zowel getuige als

slachtoffer als pleger.

Type geweld

In de dossiers van de Poolse patiënten bij de GGZ Keizergracht is gezocht naar het

vóórkomen van de volgende typen geweld: partnergeweld, kindermishandeling,

siblinggeweld (geweld tussen broers en zussen), oudermishandeling, ouderenmishandeling

en overig familiair geweld.7

Figuur 8 laat zien welke van deze typen geweld er in de dossiers zijn aangetroffen.

De omvang van kindermishandeling en partnergeweld springen onmiddellijk in het oog.

Kindermishandeling

In ruim 83% van alle dossiers komt kindermishandeling voor.

Van de betreffende 125 personen is 91% slachtoffer. Het aantal vrouwen en mannen is

17

hierbij statistisch gezien zo goed als gelijk.

Van dezelfde groep is 18% pleger van kindermishandeling. Statistisch gezien maken iets

meer vrouwen dan mannen zich schuldig aan kindermishandeling (16% versus 14%).

Voor 1 man en 12 vrouwen geldt dat zij zowel slachtoffer als pleger zijn.

0 20 40 60 80 100 120 140

Partnergeweld

Kindermishandeling

Siblinggeweld

Oudermishandeling

Ouderenmishandeling

Overig familiair geweld N=150

Figuur 8 Type geweld

7 personen (allen vrouwen) zijn getuige8 geweest van geweld tegen minderjarige familie-

leden. In 5 gevallen betreft dit geweld tegen een kind van de patiënt door de (ex-)partner, 2

anderen hebben in hun kindertijd gezien hoe hun broertje(s) en/of zusje(s) werden

mishandeld door hun ouders.

De meest voorkomende vorm van kindermishandeling is fysieke en/of emotionele

verwaarlozing. In 78% van de dossiers waarin kindermishandeling aan de orde is, betreft het

geweld – onder meer – verwaarlozing. Daarnaast is er sprake van (soms zeer heftige vormen

van) fysiek en psychisch geweld en incest. (Zie ook figuur 9.)

De personen in de dossiers met kindermishandeling nemen een of meer rollen in als getuige,

slachtoffer en/of pleger.

In 28% van de dossiers waarin kindermishandeling is aangetroffen, is geen andere vorm van

huiselijk geweld gevonden. In 72% van de dossiers is dat dus wel het geval.

De combinatie kindermishandeling en partnergeweld (al dan niet met andere vormen van

geweld) komt in totaal 91 keer voor. Dit betreft dus bijna 61% van de totale

onderzoeksgroep, waaronder 64% van alle vrouwen en 52% van alle mannen.

Partnergeweld

Bijna driekwart van de onderzochte rapporten toont – soms zeer ernstig – partnergeweld.

73% van de patiënten heeft op een of andere manier te maken gehad met geweld tussen

partners of ex-partners. Dit geldt voor 78% van de vrouwelijke en op 61% van de mannelijke

patiënten.

In de 110 dossiers waarin partnergeweld voorkomt, is er 70 keer (63%) sprake van

slachtofferschap. Dit betreft dus bijna de helft van de totale onderzoeksgroep van 150.

18

Vrouwen zijn ruim 2 keer zo vaak slachtoffer als mannen (56% versus 25%).

In 1/3 van de dossiers met partnergeweld – dit is een kwart van alle dossiers – blijkt de

betreffende patiënt zich schuldig te hebben gemaakt aan partnergeweld; 20 vrouwen en 17

mannen (waaronder stellen) zijn pleger. Dit betreft respectievelijk 19% van alle vrouwen en

39% van alle mannen.

Tot slot is een aanzienlijk deel van alle patiënten als kind getuige geweest van geweld tussen

hun (stief)ouders, hun ouders en (ex-)partners, of hun verzorgers. In 30% van alle dossiers is

beschreven wat zij in hun jeugd thuis hebben meegemaakt op dit vlak.

31% van de vrouwen en 27% van de mannen heeft als kind partnergeweld gezien of

gehoord.

In 81% van de dossiers waarin partnergeweld is aangetroffen is dus ook ander huiselijk

geweld gevonden. In vrijwel alle gevallen (83%) betreft dit kindermishandeling.

Eerder is al aangegeven dat de combinatie partnergeweld en kindermishandeling (al dan niet

met andere vormen van geweld) bij 91 patiënten en dus in 61% van alle dossiers voorkomt.

Het gaat hierbij om 64% van alle vrouwen en 52% van alle mannen.

Soms is er daarnaast ook sprake van een derde of zelfs een vierde vorm van huiselijk geweld.

19% van de betrokkenen bij partnergeweld heeft met geen andere vorm van huiselijk

geweld te maken gehad.

Siblinggeweld en oudermishandeling

Onderling geweld tussen broertjes en zusjes (sibling) werd in bijna 9% van de dossiers

vastgesteld.

In een iets kleiner aantal (bijna 7%) was sprake van oudermishandeling. 6 personen (4

mannen en 2 vrouwen) hebben zich schuldig gemaakt aan psychische of fysieke

mishandeling van (een van hun) ouders. 4 vrouwelijke patiënten waren slachtoffer van –

meest psychisch – geweld door hun jongvolwassen kinderen.

Overig familiair geweld

In 3 dossiers is sprake van ‘overig familiair geweld’; een van de betreffende personen heeft

als kindgezien dat zijn moeder werd geslagen door haar schoonvader (opa van de patiënt). In

het tweede geval is ook sprake van geweld vanuit de schoonfamilie en de derde persoon is

als volwassene geconfronteerd met geweld door een van zijn ouders.

In geen van dossiers is ouderenmishandeling gevonden.

Gemiddeld

In de 150 dossiers zijn de vijf geweldvormen in totaal 261 keer aangetroffen. Dit betekent

dat elke patiënt gemiddeld met ruim 1,7 van deze geweldvormen te maken heeft gehad.

19

Uitingsvormen van het huiselijk geweld

Hoe ziet het geweld eruit? Wat hebben de patiënten ondervonden?

Figuur 9 geeft inzicht in de uitingsvormen van het huiselijk geweld en de omvang hiervan.

0 20 40 60 80 100 120 140

Fysiek geweld

Psychisch geweld

Incest

Ander seksueel geweld

Gedwongen abortus

Verwaarlozing

Financiële uitbuiting

Andere uitbuiting

Schending van grondrechten N=150

Figuur 9 Uitingsvormen van het huiselijk geweld

Fysiek en psychisch geweld

De meeste patiënten zijn bekend met fysiek en/of psychisch geweld, hetzij als getuige, hetzij

als slachtoffer of pleger of in gecombineerde rollen.

Fysiek geweld en psychisch geweld waren in respectievelijk ruim 81% en ruim 83%

(psychisch) van de dossiers aanwezig.

Van de gehele vrouwelijke patiëntengroep heeft 80% op een of andere manier te maken

gehad met fysiek geweld. Voor de mannelijk groep is dat 84%. Ten aanzien van psychisch

geweld zijn deze percentages achtereenvolgens 90% en 82%.

In de dossiers van 110 personen (73%) komt zowel fysiek als psychisch geweld voor.

Verwaarlozing

Verwaarlozing, een tekort aan of geheel achterwege blijven van fysieke en/of emotionele

zorg voor kinderen, is een bijzondere vorm van kindermishandeling. In 65% van alle dossiers

waren er concrete aanwijzingen voor ondergane of gepleegde verwaarlozing. Het is hiermee

de derde omvangrijke uitingsvorm van huiselijk geweld.

Verdeeld over de seksen blijkt 68% van alle vrouwen en 59% van alle mannen te maken te

hebben gehad met verwaarlozing in passieve of actieve vorm.

Incest en ander seksueel geweld

In 14 van de 150 dossiers (ruim 8%) komt incest voor, bij 12 patiënten (8%) is sprake van

ander seksueel geweld. Drie personen hebben ervaring met beide vormen.

De patiënten met incestervaringen zijn allemaal van het vrouwelijk geslacht. 12 van hen zijn

slachtoffer, 1 is zowel slachtoffer als (indirecte) getuige9 en 1 persoon is alleen (indirecte)

getuige.

20

De incest is in 7 gevallen gepleegd door de (stief)vader of partner van moeder en drie keer

door een broer, stief- of halfbroer. Tweemaal was een oom verantwoordelijk. Bij 1 persoon

is niet bekend wie de incestpleger was.

De incestslachtoffers waren allen minderjarig op het moment dat het seksuele geweld

plaatsvond. Daarmee is in meer dan 10% van de gevallen van kindermishandeling (ook)

sprake van incest.

Seksueel geweld (anders dan incest) is door 12 personen ervaren, 11 vrouwen en 1 man.

De man en 8 van de vrouwen zijn slachtoffer van verkrachting of aanranding, meestal door

de partner of door een bekende. Twee van deze slachtoffers hebben het seksueel geweld in

hun adolescentieperiode meegemaakt.

Eén van de patiënten voelt zich slachtoffer omdat haar ex-partner homoseksueel bleek te

zijn. Zij voelt zich door hem seksueel misbruikt. Voor een ander geldt dat zij een partner

heeft die haar sterk onder druk zet om een kind op de wereld te zetten. De vrouw ervaart dit

als seksueel geweld.

Eén patiënt is getuige geweest van seksueel geweld; zij heeft als kind gezien/gehoord hoe

haar moeder werd verkracht door haar vader.

Gedwongen abortus

Bij 5 vrouwelijke patiënten geven de dossiers informatie over een, door de partner of door

een familielid en tegen de wens van de vrouwen, afgedwongen abortus.

Uitbuiting

In ruim 11% van de dossiers vertellen patiënten dat zij zich financieel of anderszins uitgebuit

voelen door hun partner of een familielid, zich er zelf schuldig aan hebben gemaakt, of

getuige zijn (geweest) van uitbuiting van de ene ouder door de andere.

Het betreft in totaal 15 vrouwen en 2 mannen. Dit is respectievelijk 14% en 4,5% van alle

vrouwelijke en alle mannelijke patiënten.

Van financiële uitbuiting is 8 maal sprake (7 vrouwen, 1 man). Daarnaast wordt nog eens 12

keer (door 11 vrouwen en 1 man) een andere vorm van uitbuiting genoemd. Meestal gaat

het hier om een behandeling door de partner als dienstmeid of verpleegster.

Op 3 personen zijn beide vormen van uitbuiting van toepassing.

Schending van grondrechten

Bij 3 personen is vastgesteld dat hun grondrechten zijn geschonden.10 Het betreft in alle

gevallen een vrouw. Hun partners hebben spullen (telefoon, bankpas) afgepakt of

contactgegevens in hun mobiel gewist.

Gemiddeld

De 150 patiënten hebben bij elkaar opgeteld met 405 uitingsvormen te maken gehad. Dit

betekent dat elke patiënt gemiddeld met 2,7 van de 9 geregistreerde uitingsvormen is

geconfronteerd.

21

Oorzaak, aanleiding, omstandigheden

Uit 17 dossiers kan op geen enkele wijze herleid worden wat de oorzaak was van het geweld

of in welke omstandigheden een en ander zich afspeelde. In de overige 133 dossiers is een

heel scala aan oorzaken, aanleidingen en omstandigheden gevonden die in verband kunnen

worden gebracht met het huiselijk geweld. Figuur 10 geeft de omvang en diversiteit weer.

0 20 40 60 80 100 120

Fysiek gebrek / ziekte

Psychische ziekte

Financiële problemen

Werkloosheid/werkgerelateerd probleem

Geweldervaring in jeugd

Tirannieke opvoeding

Jaloezie

Sociaal isolement

Probleem tussen patiënt en ander familielid

Relatieprobleem

Verslaving / overmatig gebruik middelen

Overig

N=133

Figuur 10 Oorzaak / aanleiding / omstandigheid huiselijk geweld

Alcohol en drugs

Een bijzonder grote rol speelt het gebruik van middelen als alcohol en drugs: in 75% van de

dossiers wordt melding gemaakt van een – doorgaans overmatig – gebruik van middelen, al

dan niet ten gevolge van verslaving. In veruit de meeste gevallen betreft dit

alcoholconsumptie, soms drugs (cannabis, marihuana,cocaïne) en soms een combinatie van

beide. Drugs wordt voornamelijk door het jongere deel van de patiëntengroep gebruikt.

In een deel van de zaken geeft de alcoholconsumptie of het drugsgebruik van een partner of

kind

directe aanleiding tot ruzie, waarbij dan soms geweld wordt gebruikt. In een ander deel is er

sprake van geweld ten gevolge van het gebruik van middelen.

Relatieprobleem

Na middelengebruik blijkt er heel vaak een relatieprobleem een rol te spelen bij het

voorkomen van geweld. In 48% van de dossiers is dit aan de orde.

Er is heel vaak sprake van ruzie tussen (ex-)partners. De patiënten zijn zelf slachtoffer en/of

pleger van partnergeweld of zijn getuige geweest van geweld tussen hun ouders. Een deel

van de patiënten spreekt een angst voor scheiding uit, anderen vertellen dat zij een partner

hebben die met scheiding dreigt.

22

Jaloezie

Er is vrij veel jaloezie in het spel. 18% van de patiënten heeft er in actieve of passieve zin last

van. Bij een enkeling is sprake van een pathologische vorm van jaloezie.

Ziekte of gebrek

In 32 van de 133 dossiers (24%) heeft de patiënt of iemand uit haar huiselijke kring te

kampen met een gebrek of een fysieke of psychische ziekte11 – en die van invloed is op het

voorkomen van geweld.

Er is onder meer sprake van schizofrenie, borderline, ADHD, korsakov, psychoses,

depressies, chronische stress en suïcidepogingen. Er is kanker, er zijn ouderdomsziektes en

handicaps.

Geweldervaring in de jeugd

In 1/6 van de dossiers zijn zeer sterke aanwijzingen voor intergenerationele overdracht van

geweld: 25 patiënten zijn in hun jeugd getuige en/of slachtoffer geweest van huiselijk

geweld en maken zich er nu zelf schuldig aan. Dit uit zich in partnergeweld en in kinder-

mishandeling. Dit betreft 15% van alle vrouwen en ruim 20% van de mannen.

Tirannieke opvoeding

Voorts is er in 12 dossiers door 9 vrouwen en 3 mannen (respectievelijk ruim 8% en bijna 7%

van alle vrouwen en mannen) expliciet melding van een tirannieke of despotische opvoeder

die met zijn gedrag en zijn ideeën over opvoeding het complete gezin terroriseerde. Op één

ouder na was de tirannieke opvoeder de (stief)vader; de andere was de moeder.

In één ander document komt tirannie aan de orde: een vrouw wordt ‘overmatig

geterroriseerd’ door haar partner. (NB: Deze zaak is opgenomen bij ‘overig’).

Werk en geld

In bijna een kwart van de 133 dossiers vergroten werken inkomensproblemen spanningen

en ruzies in de gezinnen. De financiële zorgen leiden anderhalf keer meer dan

werkgerelateerde problemen tot uitingen van geweld.

Problemen met familieleden

Naast problemen tussen de patiënten en hun directe gezinsleden zijn er in 26 gevallen (dit is

19% van de 133 gevallen uit figuur 10) ook problemen tussen de patiënten en andere

familieleden. Vaak is er sprake van een problematische relatie met schoonouders, soms met

grootouders. Dit leidt tot psychisch en soms fysiek geweld tussen deze twee partijen.

Wanneer het een conflict tussen schoonouders en schoonkinderen betreft, beïnvloedt dit

vrijwel altijd de relatie tussen de partners (hetgeen tot uitdrukking komt in partnergeweld).

Bij een persoon is zijn biologische vader tot de groep ‘familieleden’ gerekend; de vader heeft

het gezin verlaten toen zijn zoon 1 jaar oud was en heeft hem nooit erkend. Moeder heeft

de zoon altijd het contact met de vader verboden.

23

Qua sekse betreft het hier 21 vrouwen en 5 mannen oftewel achtereenvolgens 19% en 11%

van alle vrouwelijke / mannelijke patiënten.

Sociaal isolement

Bij 9 mensen zijn er aanwijzingen dat zij of hun gezinsleden kampen met sociaal isolement

en dat dit (mede) tot het geweld heeft geleid.

Overige oorzaken/aanleidingen/omstandigheden

Naast de bovengenoemde factoren hebben andere factoren invloed gehad op de

geweldervaringen van 39 vrouwen en 10 mannen; dit betreft dus meer dan 32% van alle

dossiers en bijna 37% van de in figuur 10 genoemde dossiers.

Situaties die tot de categorie ‘overig’ zijn gerekend zijn onder meer: schuldgevoel na een

abortus en na een dodelijk auto-ongeluk, ouders die in de kindertijd van de patiënten

stierven, verdwenen of in de gevangenis belandden, overbelaste ouders vanwege zorg voor

een ziek/gehandicapt gezinslid, extreem hoge verwachtingen t.a.v. sportprestaties door de

ouders, niet onderkende psychische stoornis en fysieke problemen (ADHD, hartklachten) van

kinderen, opvoedkundige gebreken van ouders (o.a. vanwege een laag IQ), laster of

(seksuele) intimidatie door een (ex-)zakenpartner of

(ex-)werkgever.

Gemiddeld

Gemiddeld genomen hebben de 133 patiënten met 3,3 van de in figuur 10 genoemde

factoren te maken gehad.

2.3 OVERIGE HULPVERLENING EN POLITIE

De dossiers zijn vervolgens onderzocht op ‘overige hulpverlening’ en ‘politie’.

Met welke andere hulpverlenende instanties in Nederland (naast GGZ Keizersgracht) zijn de

patiënten in contact (geweest)?

Hebben de betrokkenen toen zij nog in Polen woonden of onlangs hulp gezocht voor hun

geweldservaringen? Zo ja, bij wie?

In hoeverre is er sprake geweest van interventies door de politie?

Overige hulpverlening in Nederland

In 42% van de dossiers staan andere hulpverlenende instanties genoemd waarmee de

patiënten contact hebben of hebben gehad. Figuur 11 laat zien om welke instanties het gaat.

In 19 gevallen is er contact met de huisarts. In evenveel dossiers wordt psychotherapie

(buiten GGZ Keizersgracht) genoemd en er zijn nog eens 11 personen die bij een andere ggz-

instelling (bijvoorbeeld i-psy) in behandeling zijn (geweest) of ernaar zijn verwezen.

Het maatschappelijk werk is 7 maal betrokken.

24

0 5 10 15 20

ASHG en opvanghuis

Jeugdzorg en RvdK

Andere instelling voor ggz

Psychotherapeut

Maatschappelijk werk

Huisarts

Verslavingszorg (detox)

De Waag

Overig

N=63

Figuur 11 Hulpverlening naast GGZ Keizersgracht

13 patiënten hebben te maken met jeugdzorg en/of de raad voor de kinderbescherming. In

één van deze dossiers is sprake van plaatsing in een pleeggezin en residentiële jeugdzorg.

3 personen zijn in contact met een steunpunt voor huiselijk geweld (ASHG) of hebben het

advies gekregen (van de behandelaar van GGZ Keizergracht) hiermee contact op te nemen

en 1 vrouw is aangeraden naar een opvanghuis te gaan.

Tot slot wordt er in 15 dossiers gesproken over andere zorginstanties; de helft betreft

consulten bij specialisten of ziekenhuisopname. Daarnaast is er onder meer sprake van een

behandeling in een abortuskliniek, hulp van de rechtswinkel en bemoeienis van een

zorgcoördinator van een school.

Gemiddeld

Gemiddeld hebben de 63 patiënten naast hun contact met GGZ Keizersgracht met bijna 1,5

van de in figuur 11 genoemde instanties te maken.

Politie in Nederland en THV

In 2612 dossiers (17%) komt naar voren dat er contact is geweest met de Nederlandse politie.

Bij 23 patiënten is er sprake van politie-interventie vanwege huiselijk geweld. In 2 ervan is

expliciet vermeld dat er een tijdelijk huisverbod (THV) is opgelegd. Een van deze THV’s is

verlengd. Bij één vrouw staat dat haar partner is meegenomen door de politie. Er staat niet

vermeld wat er daarna is gebeurd.

In veel gevallen is de politie ‘aan de deur geweest’, soms na een telefoontje van de patiënt

zelf, soms door alarmering van de buren. Eén maal is er aangifte gedaan maar de politie

heeft geen geweld geconstateerd; in een ander dossier staat beschreven dat de patiënt de

politie wel heeft gebeld maar heeft afgezien van aangifte.

2 patiënten zijn – met hun gezin – verwezen naar of aangemeld bij een ASHG (advies- en

steunpunt huiselijk geweld). In 3 dossiers betreft het politieoptreden een minderjarige

25

waarbij ook jeugdzorg en/of pleegzorg betrokken zijn. In één geval is bureau HALT

ingeschakeld.

In al deze zaken is het één keer een mannelijke patiënt die de politie heeft gebeld vanwege

huiselijk geweld door zijn vrouw.

0 25 50 75 100 125

Geen politie-interventie

Wel politie-interventie

N=150

Figuur 12 Politie-interventie

Uit een deel van de dossiers komt naar voren dat er vaker dan één keer contact was tussen

de patiënt en de politie.

Bij 3 dossiers is de interventie van de politie niet direct te linken aan huiselijk geweld maar

met openbare dronkenschap en diefstal.

In 2 gevallen is er sprake van (dreigende) gevangenisstraf: van één patiënt is de ex-partner

veroordeeld – vermoedelijk vanwege seksueel misbruik/incest. Van een ander zit een

(gewelddadige) zoon in voorarrest (voor beroving/diefstal).

Hulpverlening in Polen

Een deel van het huiselijk geweld dat beschreven wordt in de dossiers vond plaats tijdens

het verblijf van de patiënten in Nederland. Een groot deel van de ervaringen gaat terug naar

de tijd dat zij nog in Polen woonden.

Er kan redelijker wijs verwacht worden dat zij hiervoor destijds hulp hebben gezocht of dat

zij daar onlangs, vanwege het in behandeling zijn bij de GGZ, toe zijn overgegaan.

Er is daarom ook onderzocht in hoeverre er in de dossiers sprake is van hulpverlening in

Polen. Net als bij de ‘overige hulpverlening in Nederland’ is ook nu medische zorg

meegenomen waarvan niet met honderd procent zekerheid is vast te stellen of deze te

linken is aan ervaren huiselijk geweld.

Voor het onderzoek naar de hulpverlening in Polen is een onderscheid gemaakt naar

professionele en informele hulpverlening. De figuren 13 en 14 geven deze resultaten weer.

0 5 10 15 20

Hulp gezocht en gekregen

Hulp gezocht, niet gekregen

Hulp gezocht, deels gekregenN=30

Figuur 13 Informele hulpverlening in Polen

26

Informele hulpverlening

Vooral bij kinderen die geconfronteerd zijn met huiselijk geweld kan verwacht worden dat zij

op de eerste plaats steun zoeken in het informele circuit: bij hun ouders, bij andere gezins-

en familieleden, bij vrienden of docenten. Ook voor volwassenen geldt dat zij, voordat ze

naar de formele instanties stappen, een beroep doen op hun informele netwerk.

Figuur 13 geeft weer hoeveel patiënten informele hulp hebben gezocht en in hoeverre zij

ook daadwerkelijk steun hebben gekregen.

Uit het onderzoek blijkt dat in ieder geval 30 patiënten informele hulp hebben gezocht. Dit

betreft 26 vrouwen en 4 mannen, respectievelijk 25% en 9% van de totale vrouwelijke /

mannelijke onderzoeksgroep.

30% van de patiënten heeft na een hulpvraag steun ervaren, vaak van oma of van beide

grootouders. Eén persoon heeft een zorgzame tweelingzus, een ander krijgt veel steun van

haar moeder.

Dat moeders en oma’s blijkens het onderzoek lang niet altijd zo meelevend reageerden op

een hulpvraag van hun (klein)kind, blijkt uit het feit dan bijna 2/3 (63%) van de hulpvragers

nul op rekest heeft gekregen. In vrijwel alle gevallen ontkende een direct gezins- of familielid

dat er enige reden was voor de hulpvraag of werd het geweld gebagatelliseerd. Incest door

een buurman werd door de ouders als onzin afgedaan, familie van een slachtoffer van

kindermishandeling nam het slachtoffer niet serieus genoeg om professionele hulp in te

schakelen. Eén persoon is 5 jaar geleden door haar ouders het huis uitgezet toen zij hen

confronteerde met een verkrachting door haar halfbroer op 9-jarige leeftijd.

Voor 2 personen geldt dat zij zich deels gesteund voelen. De een wordt bij een aanvraag

voor scheiding na (langdurig) geweld door de partner wel gesteund door haar moeder maar

niet door haar schoonouders. De ander heeft als kind geen steun ervaren van haar familie,

maar nu, 10 jaar later, wel.

Professionele hulpverlening

In 37 dossiers (25%) is aangegeven dat er in Polen professionele hulp is gezocht. Dit is

gedaan door 28 vrouwelijke en 9 mannelijke patiënten – oftewel respectievelijk 26% en 20%

van alle vrouwen en alle mannen.

0 5 10 15 20 25 30 35

Hulp gezocht en gekregen

Hulp gezocht, niet gekregen

Hulp gezocht, deels gekregenN=37

Figuur 14 Professionele hulpverlening in Polen

Niet alle hulpvragers hebben (volledige) hulp ontvangen. 5 patiënten, allen vrouw, werden

niet of niet afdoende geholpen. Een persoon kreeg bijvoorbeeld van een hulpverlener te

27

horen dat het vast haar eigen schuld was dat haar partner haar had mishandeld. Iemand

anders heeft destijds alleen medicatie (antidepressiva) gekregen, geen therapie.

89% van de hulpvragers heeft wél hulp ontvangen. Bij 1/3 van hen betreft dit psychische of

psychiatrische zorg. (Eén persoon heeft deze zorg in de gevangenis gekregen.) Ongeveer een

kwart heeft een huisarts of specialist geraadpleegd. Vier personen zijn behandeld voor

alcohol- of drugsverslaving, één van hen zelfs tweemaal (beide keren tijdens detentie).

Door enkele patiënten is er niet-medische zorg gevraagd, in de meeste gevallen bij een

advocaat of een rechtsvertegenwoordiger.

Informele én formele hulp

Voor 12 patiënten geldt dat zij zowel informele als formele hulp hebben gezocht.

2 van hen hebben het in beide gevallen ook gekregen en 1 persoon heeft van beide vormen

slechts een deel ontvangen.

Van de 8 personen die geen informele steun hebben ervaren, hebben er 7 wel formele hulp

gekregen, voor de achtste geldt dat ten dele.

Tot slot heeft een vrouw geen hulp uit haar informele netwerk gehad en maar ten dele uit

de professionele sector.

28

3. CONCLUSIES (I)

Uit de in het voorgaande hoofdstuk gepresenteerde onderzoeksresultaten kunnen in

hoofdlijnen de volgende conclusies worden getrokken:

Van alle Polen die vanwege psychische en psychiatrische problemen hulp hebben gezocht bij GGZ Keizersgracht heeft bijna 1/4 te maken (gehad) met huiselijk geweld.

3/4 van de Polen die te maken hebben (gehad) met huiselijk geweld is slachtoffer van

kindermishandeling. Dit betreft evenveel vrouwen als mannen.

De mishandeling van kinderen uit zich op de eerste plaats in affectieve en fysieke verwaarlozing en op de tweede plaats in psychische en fysieke mishandeling, gevolgd door seksueel misbruik.

Bijna 1/3 van de Polen die te maken hebben (gehad) met huiselijk geweld is als kind

getuige geweest van geweld tussen hun (stief)ouders, hun ouders en (ex-)partners, of hun verzorgers.

Bijna 1/2 van de Polen die te maken hebben (gehad) met huiselijk geweld is slachtoffer

van partnergeweld. Hierbij zijn de vrouwen ruim twee keer zo vaak slachtoffer als mannen.

3/5 van de Polen die in behandeling zijn (geweest) bij GGZ Keizergracht en die te maken

hebben (gehad) met huiselijk geweld, is sprake van meer dan één vorm van geweld. Dit betreft meestal de combinatie van kindermishandeling en partnergeweld.

Bijna 2/3 van de Polen die te maken hebben (gehad) met huiselijk geweld heeft een

meervoudige rol in het geweld als getuige en/of slachtoffer en/of pleger. 4/5 van de Polen die een enkelvoudige rol innemen in het huiselijk geweld, is ‘alleen’

slachtoffer. De man-vrouwverhouding hierin is 2:3. In 3/4 van de dossiers van de Polen die in behandeling zijn (geweest) bij GGZ

Keizergracht en die te maken hebben (gehad) met huiselijk geweld is sprake van – doorgaans overmatig – gebruik van verdovende en stimulerende middelen. In veruit de meeste gevallen betreft dit alcohol.

De helft van de Polen die in behandeling zijn (geweest) bij GGZ Keizergracht en die te

maken hebben (gehad) met huiselijk geweld is tussen 24 en 35 jaar oud. Een kwart is tussen 35 en 44 jaar.

De helft van de Polen die in behandeling zijn (geweest) bij GGZ Keizergracht en die te

maken hebben (gehad) met huiselijk geweld is tussen 2007 en 2009 naar Nederland gekomen.

29

4. VERGELIJKING MET NEDERLAND

Is de situatie van de Polen in dit onderzoek bijzonder? Is zij anders dan die van de totale

Nederlandse bevolking13?

Om een juiste vergelijking te kunnen maken zou de Nederlandse controlegroep, net als de

Poolse onderzoeksgroep, gezocht moeten worden binnen sector van de geestelijke

gezondheidszorg. Helaas beschikt deze sector niet over gegevens van aantallen cliënten en

patiënten en de mate waarin en de wijze waarop zijn al dan niet geconfronteerd zijn met

huiselijk geweld. Ook de koepelorganisatie GGZ Nederland zegt deze data niet te hebben.

Voor de vergelijking kan dus alleen gebruik worden gemaakt van algemene bronnen over

huiselijk geweld.

Een onderzoek uit 1997 naar de prevalentie van huiselijk geweld14 wordt nog steeds als het

meest representatieve onderzoek voor Nederland beschouwd. Cijfers uit dit en uit ander

onderzoek15 worden nu gebruikt ter vergelijking met de data uit de Poolse GGZ-dossiers.

(N staat voor de Nederlandse bevolking en P voor de Poolse GGZ-patienten. )

Slachtoffers van huiselijk geweld

N: 45% van alle vrouwen en mannen tussen 18 en 70 jaar is ooit als kind, partner of

ouder, slachtoffer geweest van huiselijk geweld.

P: Binnen de totale groep van (635) Poolse GGZ-patienten is 22% slachtoffer. Dit geldt

voor 93% van de (150) dossiers waarin huiselijk geweld is vastgesteld. De leeftijd

van de slachtoffers loopt uiteen van 7 tot 59 jaar. N: 10% van de volwassen slachtoffers werd of wordt wekelijks geweld aangedaan.

P: Uit de Poolse dossiers is ten aanzien van de frequentie geen informatie gehaald.

N: 10% van de volwassen slachtoffers heeft ongewenste seksuele intimiteit ervaren,

8% is gedwongen tot seksuele handelingen en 4% verkracht.

P: Van de GGZ-patiënten met huiselijk geweldervaringen is 16% slachtoffer van incest

en/of seksueel geweld. Wanneer de dossiers zonder huiselijk geweld worden

meegerekend is dit percentage 4%. Slachtoffers naar sekse

N: Vrouwen en mannen zijn in vrijwel gelijke mate slachtoffer geweest van huiselijk

geweld in brede zin.

P: In de groep van 150 patiënten is 95% van de vrouwen en 88% van de mannen

slachtoffer van huiselijk geweld.

30

N: Vrouwen zijn ruim 2 keer zo vaak slachtoffer van partnergeweld dan mannen,

namelijk 16% versus 7%.

P: In de Poolse onderzoeksgroep van patiënten die huiselijk geweld hebben

ervaren zijn er 2 keer zo vaak vrouwelijke als mannelijke slachtoffers, namelijk

56% versus 25%.

N: Vrouwen en meisjes worden meer dan jongens slachtoffer van seksueel geweld.

P: In het onderzoek onder de Polen zijn 26 vrouwen en meisjes en is 1 jongen

slachtoffer van seksueel geweld. 15 van hen hebben dit geweld op minderjarige

leeftijd ondergaan.

Kindermishandeling

N: Van alle Nederlandse kinderen tussen 0 en 17 jaar was in 2005 3% slachtoffer

van kindermishandeling, in 2007 was dat 4,5%.

P: In 18% van de (635) dossiers van de GGZ-patiënten is sprake van kinderen die

slachtoffer zijn van kindermishandeling. Binnen de deelgroep die met huiselijk

geweld te maken had gehad, betrof dit 76%.

N: 4-11% van de kinderen tot 10 jaar is ooit slachtoffer geweest van lichamelijk

geweld, 1-3% van seksueel geweld.

P: In de Poolse GGZ-dossiers waren 2 kinderen jonger van 10 jaar. Beiden waren

getuige van (fysiek) partnergeweld en slachtoffer van kindermishandeling

(verwaarlozing). Eén van de twee was daarnaast slachtoffer van incest en had

psychisch geweld ervaren.

N: Van alle meldingen van kindermishandeling in 2008 bij het AMK werd in 47%

van de gevallen verwaarlozing als aard (uitingsvorm) opgegeven.

P: Uit het onderzoek onder de Polen die met huiselijk geweld te maken hebben

(gehad) kwam in 65% van de dossiers verwaarlozing naar voren.

Veruit de meeste van de betreffende patiënten zijn slachtoffer van

verwaarlozing. Een klein deel heeft zich schuldig gemaakt aan deze vorm van

kindermishandeling. Voor een enkeling geldt dat hij/zij zowel slachtoffer als

pleger is. Herberekend naar de totale patiëntengroep (635) betreft

verwaarlozing 15% van alle Poolse GGZ-patiënten. Partnergeweld

N: 12% van de gehele Nederlandse bevolking heeft te maken gehad met geweld

door een partner of ex-partner.

P: De GGZ-dossiers laten zien dat 11% van alle Poolse patiënten slachtoffer is van

partnergeweld. Binnen de specifieke groep personen die met huiselijk geweld in

aanraking zijn geweest betreft dit 49% van de patiënten.

31

N: In de Nederlandse situatie gaat het bij partnergeweld in 80% van de gevallen om

‘feitelijk geweld (niet alleen dreiging)’.

P: In de Poolse dossiers met partnergeweld wordt in 81% fysiek geweld gemeld, en

in 83% psychisch geweld. In 73% van de dossiers komen beide vormen voor.

Daarnaast is in 10-15% van de dossiers sprake van een andere vorm van feitelijk

geweld (w.o. seksueel geweld, uitbuiting, gedwongen abortus).

Uitingsvormen van huiselijk geweld

N: De factsheet ‘Huiselijk geweld: feiten en cijfers’ (Movisie 2009) geeft cijfers voor

uitingsvormen van huiselijk geweld. De percentages zijn gebaseerd op bij de

politie gemelde incidenten en betreffen waarschijnlijk alleen slachtoffers.

P: De Nederlandse en Poolse percentages voor de uitingsvormen zijn op een

verschillende manier onderverdeeld. De resultaten van het onderzoek onder de

Poolse GGZ-patiënten zijn zoveel mogelijk vergelijkbaar gemaakt met de

Nederlandse onderverdeling.

N (%) P (%)

Lichamelijk geweld 45,3 32,3

Psychisch geweld (relatieproblemen) 31,3

30,1 Psychisch geweld (overig) 20,2

Seksueel geweld (incl. incest en incl. minderjarigen) 3,3 6,4

Overig* - 6,9

Verwaarlozing - 24,2

* Waaronder uitbuiting en gedwongen abortus

Oorzaak, aanleiding, omstandigheden

N: Grofweg zijn er 4 groepen van factoren die de achterliggende ‘redenen’ voor

huiselijk geweld zijn. De in de onderstaande tabel genoemde percentages zijn

berekend op basis van data uit de factsheet ‘Huiselijk geweld: oorzaken en

gevolgen’ (RoSa, 2002).

P: De resultaten van het onderzoek onder de Poolse GGZ-patiënten is naar deze 4

clusters ‘doorberekend’ om enigszins een vergelijking te kunnen maken.

N (%) P (%)

Biologische / aangeboren factoren 23 9

Maatschappelijke en (sub)culturele factoren* 11 3

Relationele factoren 14 24

Individuele factoren** 23 51

(Onbekend/geen reden/overig) 29 13

* Zoals de gedachte dat HG normaal is en algemeen aanvaarde ideeën over geweld t.b.v. de

opvoeding.

** Waaronder gebruik van alcohol en drugs.

32

Middelengebruik

N: Er is een positief verband tussen middelengebruik en huiselijk geweld.

Circa 30% van de plegers van huiselijk geweld gebruikt chronisch middelen.

Circa 30% van de plegers van huiselijk geweld gebruikt middelen ten tijde van

het delict.

In 32%-55% van de gevallen van partnergeweld is sprake van alcoholgebruik.

(Bron: tijdschrift Verslaving, 3/2007.)

P: Bij 75% van de GGZ-patienten die met huiselijk geweld te maken hebben

(gehad) spelen middelen een rol. Veel dossiers melden chronisch

drankgebruikdoor ouders van de patiënten, hetgeen heeft geleid tot

kindermishandeling en getuige zijn van partnergeweld.

Bij de volwassenen blijkt drankgebruik direct en indirect aanleiding te geven tot

ruzie en partnergeweld.

33

5. CONCLUSIE (II)

In het voorgaande hoofdstuk zijn cijfers van huiselijk geweld bij de Poolse GGZ-patienten

enerzijds en de Nederlandse bevolking anderzijds ter vergelijking naast elkaar gezet.

Op sommige terreinen blijken de groepen niet ver van elkaar af te staan – zie bijvoorbeeld

de cijfers bij ‘partnergeweld’.

Op andere gebieden zijn de verschillen echter wel erg groot – zoals bijvoorbeeld de

percentages onder het kopje ‘kindermishandeling’.

Het gaat o.i. te ver om hieraan harde conclusies te verbinden. De groepen zijn eenvoudigweg

te divers om een reële vergelijking te kunnen maken. Voor een echt betrouwbare en

wetenschappelijk verantwoorde vergelijking is vervolgonderzoek vereist.

Een optie voor vervolgonderzoek is het bestuderen van dossiers van patiënten van een niet

specifieke c.q. algemeen Nederlandse GGZ-instelling op ervaringen met huiselijk geweld.

Een andere optie is uitvoeren van een uitgebreid onderzoek onder de Poolse bevolking in

Nederland, waarin vooral ook Polen die niet bij GGZ Keizersgracht hulp hebben gezocht voor

hun problemen, worden meegenomen.

35



D E E L II

A C H T E R G R O N D I N F O R M A T I E

37

D E E L II A C H T E R G R O N D I N F O R M A T I E

Voor de lezer die na of naast de cijfers en procenten uit het eerste deel geïnteresseerd is in

achtergrondinformatie wordt in dit tweede deel van Hij vond de soep te zout een aantal

gerelateerde onderwerpen kort besproken.

Het eerste hoofdstuk bevat een summiere weergave van de geschiedenis van Polen. Het

wordt gevolgd door de migratie van de Polen naar Nederland (2). Hoofdstuk 3 behandelt het

onderwerp huiselijk geweld en bespreekt de situatie in Polen en in Nederland. De

daaropvolgende hoofdstukken hebben dezelfde opbouw met achtereenvolgens de thema’s

kindermishandeling (4), alcoholgebruik (5) en tot slot de geestelijke gezondheidzorg (6).

Elk hoofdstuk wordt afgesloten met suggesties voor ´verder lezen´. Hierbij zijn alleen de

titels van publicaties of websites vermeld. In de bronnenlijst (zie pagina 72-75) kan de

volledige informatie worden gevonden.

1. KORTE GESCHIEDENIS VAN POLEN

De staat Polen heeft zich in de loop van de geschiedenis over wisselende grondgebieden

uitgestrekt. Oorlogen werden gevoerd, grenzen verschoven, overheersers volgden elkaar op.

Er kwamen vreemde volkeren bij en ze werden weer verdreven.

De Tweede Wereldoorlog

Op 1 september 1939 vallen de Duitse nazi’s vanuit het westen Polen binnen. Warschau

capituleert korte tijd later en een groot deel van Polen komt onder Duits bestuur. De

oostelijke provincies zijn intussen bezet door de Russen om verdere expansie van de Duitsers

te voorkomen.

In januari 1945 wordt Polen bevrijd door de geallieerden (waaronder het Russische Rode

leger). Miljoenen Polen, waaronder heel veel Joden en soldaten, zijn omgekomen. Veel

steden zijn verwoest. De ravage is enorm.

Bij de vredesbesprekingen worden de grenzen opnieuw vastgelegd en het land verschuift als

het ware naar het westen: Polen krijgt delen van Duitsland toegewezen maar levert tegelijk

een groot stuk grond in aan de oostzijde aan de Sovjet-Unie.

Een nieuw tijdperk breekt aan.

Communistische periode

Na de bevrijding ontstaat er een nieuwe situatie. De communistische partij komt aan de

macht en neemt, gesteund door de Sovjet-Unie en haar leger, de teugels in handen. De

38

Poolse Volksrepubliek wordt opgericht en de maatschappij wordt naar Russische voorbeeld

ingericht.

De positie van vrouwen is relatief positief; ze worden gestimuleerd om te werken en

verwerven daardoor een grotere economisch onafhankelijkheid.

De ideologie van het communisme biedt weinig ruimte voor religies. De invloed van de

katholieke kerk neemt dan ook af. Vrouwen worden niet langer alleen als moeder en unieke

verzorger van het gezin gewaardeerd. Ook krijgen ze op basis van de in 1956 ingevoerde

abortuswet de mogelijkheid – zij het gelimiteerd – om een zwangerschap af te breken.

De economische situatie is echter slecht, lonen zijn laag, werkomstandigheden zijn beroerd

en de armoede is groot. De jaren 70 van de 20e eeuw staan bekend als diepe crisisjaren. Er

zijn geregeld opstanden maar die worden hardhandig de kop ingedrukt. De controle door

het staatapparaat is groot. Angst overheerst, de bevolking lijdt en de consumptie van alcohol

neemt toe. 16

In de jaren 80 leidt toenemende ontevredenheid onder de bevolking tot opstand en tot de

eerste veranderingen; de door de vakbond Solidarnosc (Solidariteit) georganiseerde

stakingen om de regering te dwingen haar sociaaleconomische beleid te drastisch te

hervormen, krijgen meer en meer bijval, eerst vooral op nationaal en later ook op

internationaal niveau. Ook de Poolse katholieke kerk, die intussen weer wat rechten heeft

gekregen, steunt de acties.17

De communistische partij doet nog allerlei pogingen opstanden de kop in te drukken en de

rust te herstellen maar moet uiteindelijk bij verkiezingen in juni 1989 bakzeil halen.

Enkele maanden later heft de communistische partij zich op en in de daarop volgende jaren

trekt het Sovjetleger zich terug uit Polen.

Postcommunistische periode

De jaren 90 kenmerken zich als jaren van lichte economische groei en toenemende

democratie. In 1997 wordt de nieuwe grondwet aangenomen. Polen is voortaan een

parlementaire democratie met een vrijemarkteconomie. In hetzelfde jaar wordt Polen

kandidaat-lid van de Europese Unie en in 2004 volwaardig lid.

Polen gaat het nieuwe millennium in met een forse terugval in de economische

ontwikkelingen. De werkloosheid groeit en treft vooral de arbeidsparticipatie van vrouwen,

die onder invloed van de toenemende invloed van de katholieke kerk toch al was

afgenomen. (Goede vrouwen blijven thuis om voor man en kinderen te zorgen.)

De armoede neemt weer toe.

De slechte economische omstandigheden leiden tot een terugval in het geboortecijfer. De

overheid reageert hierop door eenmalig een financiële tegemoetkoming te bieden bij de

geboorte van een kind. Arme gezinnen krijgen een dubbele uitkering. In 2004/2005 worden

zo’n 356.000 kinderen geboren. Een kwart miljoen moeders incasseert de dubbele uitkering.

39

De financiële geboorteregeling leidt echter tot problemen op sociaal gebied: een deel van

de nieuwgeboren kinderen wordt op de wereld gezet vanwege het broodnodige (eenmalige)

financiële voordeel dat het de moeders geeft. Daarbij worden veel kinderen geboren in

probleem- en achterstandsgezinnen waar grote armoede heerst en waar vaak (bovenmatig)

alcohol wordt gedronken.

De kerk heeft een eigen wijze van geboortestimulering: voorbehoedsmiddelen worden

onder druk van de kerk verboden en abortus wordt ernstig bemoeilijkt.

Polen als lid van de Europese Unie

In 2004 wordt Polen officieel lid van de Europese Unie. Vanaf 1 mei 2007 hebben Poolse

arbeiders geen tewerkstellingsvergunning meer nodig. Sindsdien kunnen zij dus zonder

probleem heen en weer reizen tussen en werken in landen van de EU, waaronder

Nederland. (Zie verder hoofdstuk 6 Polen in Nederland.)

Polen heeft anno 2012 bijna 38,5 miljoen inwoners.

VERDER LEZEN

Domestic Violence In Poland

SAFETY IN THE FAMILY Program for counteracting violence in families with alcohol related problems

Vrouwenrechten gaan in Polen terug naar af (essay)

www.landenweb.net/polen/geschiedenis/

http://www.landenweb.net/polen/geschiedenis/

40

2. POLEN IN NEDERLAND

In dit hoofdstuk wordt de migratie van Polen naar Nederland geschetst. Ook worden hun

positie, leefomstandigheden en verwachtingen ten aanzien van terugkeer kort beschreven.

Demografie

Twee data zijn van cruciaal belang in de emigratie van Polen naar Nederland: 1 januari 2004

– de dag dat Polen lid werd van de Europese Unie, en 1 mei 2007 – de dag dat Polen zonder

werkvergunning aan de slag mochten in Nederland. Vóór deze belangrijke historische data

kwamen er ook al Polen naar Nederland, deels om politieke redenen, maar het lidmaatschap

van de EU heeft tot een enorme uitstroom geleid. Dit is niet verwonderlijk gezien de slechte

economische situatie is Polen en de hoge werkloosheid.18

In de periode 2004-2006 komen er 20.000 Poolse migranten naar Nederland. Tussen 2007

en 2009 zijn dat er nog eens ruim 37.000.19

Op 1 januari 2011 staan er 87.323 Polen ingeschreven in het Gemeentelijk Basisarchief.20

De vrouwen zijn daarbij in de meerderheid: 55% tegen 45% mannen.

3/4 van de Polen behoort tot de 1e generatie, 1/4 behoort tot de 2e generatie.

De helft van de Polen is tussen de 20 en 40 jaar oud. Van hen is slechts 7% van hen is in

Nederland geboren (2e generatie), 93% is 1e-generatiemigrant.

Meer dan een kwart van de Poolse Nederlanders is alleenstaand.

Ongeveer een derde van de Polen woont in het westen van Nederland.

Naast de Polen die geregistreerd staan als inwoner van Nederland zijn er naar schatting nog

zo’n 60.000 tot 70.000 die niet ingeschreven staan in het GBA.

Vier categorieën migranten

Dagevos21 deelt de Poolse Nederlanders in vier categorieën in: arbeidsmigranten, volg-

migranten, huwelijksmigranten en degenen die om een andere reden geëmigreerd zijn.

Totaal Mannen Vrouwen

Arbeidsmigranten 63% 81% 46%

Volgmigranten 13% 7% 20%

Huwelijksmigranten 12% 1% 23%

Overig 11% 11% 11%

Arbeidsmigranten

De Poolse arbeidsmigranten zijn specifiek voor werk naar Nederland gekomen. 63% van alle

Poolse immigranten kan tot deze groep gerekend worden.22

81% van alle Poolse mannen is arbeidsmigrant tegen 46% van de Poolse vrouwen.

De personen in deze categorie zijn relatief jong: 83% van hen is tussen de 20 en 40 jaar.

Ruim een derde van de arbeidsmigranten is alleenstaand.

41

Volgmigranten

Volgmigranten zijn gezinsleden die voor gezinshereniging naar Nederland zijn gekomen,

meestal nadat hun partner of ouder de bedoeling heeft zich hier voor langere tijd of

permanent te vestigen.

Van alle Poolse Nederlanders maken de volgmigranten 13% uit. Er zijn bijna drie keer meer

vrouwelijke dan mannelijke volgmigranten. 1 op de 5 vrouwen valt onder deze categorie

versus 1 op 14 mannen.

Huwelijksmigranten

12% van de in Nederland wonende Polen is naar geëmigreerd vanwege een huwelijk met

een autochtone partner. Er zijn overduidelijk meer ‘Poolse bruiden’ dan ‘Poolse

bruidegommen’: slechts 1% van alle Poolse mannen is voor een Nederlandse partner naar

hier gekomen, terwijl dat geldt voor 23% van de Poolse vrouwen.

Overige migranten

Tot slot is 11% van de geregistreerde Polen om politieke redenen, vanwege een studie, voor

medische behandeling of om een andere reden naar Nederland gekomen.

Het percentage mannen en vrouwen in deze groep is even groot (11%).

Vier soorten migratie

In het artikel Arbeidsmigratie in vieren23 worden vier migratietypen geformuleerd die onder

meer op Polen van toepassing zijn.

% van alle Polen

Circulaire migratie 24%

Transnationale migratie 16%

Vestigingsmigratie 24%

Footloose migratie 34%

Circulaire migratie

Het eerste type is die van de circulaire migratie (seizoensmigratie).

24% van de Polen is een seizoensmigrant. Al hun tijd en aandacht gaat uit naar werk; ze

werken veel (lange werkwerk, lange dagen,) en proberen in korte tijd veel geld te verdienen.

Ze sturen regelmatig geld naar huis en hebben de intentie om na maximaal 5 jaar in

Nederland voorgoed terug te keren.

Transnationale migratie

16% van de Polen in Nederland is een transnationale migrant; hij/zij pendelt heen en weer

tussen Polen en Nederland. De transnationale migrant heeft een hoge opleiding genoten,

verdient voldoende geld om regelmatig geld naar huis te sturen.

42

Vestigingsmigratie

Polen die onder het type van de vestigingsmigratie vallen zijn hoger opgeleid en zijn met

partner en kinderen in Nederland. Vestigingsmigratie is van toepassing op bijna een kwart

van de Polen.

Footloose migratie

De grootste groep migranten, meer dan 1/3, valt onder de typering van ‘footloose’: zij zijn

weinig geworteld in Nederland maar hebben ook weinig contact met het thuisfront. Ze

sturen geen geld naar familie.

Ze zijn veelal lager opgeleid, relatief vaak single en op jonge leeftijd naar Nederland

gekomen.

Hun positie in Nederland is weinig rooskleurig: ze beheersen het Nederlands matig, hebben

weinig vrienden en een onzekere arbeidspositie.

Werk en opleiding

Het percentage Polen met betaald werk is even hoog als onder autochtone Nederlanders.

De Polen zijn echter wel kwetsbaarder op de arbeidsmarkt: er is een hoger risico op

uitstroom en daarbij is instroom in nieuwe banen voor hen moeilijker. Vooral de volgen

huwelijksmigranten hebben moeite met vinden van betaald werk.

Het grootste deel van de Polen heeft een lage en tijdelijke functie. Ongeveer de helft werkt

in de agrarische sector en in de bouw. Anderen werken in de industrie, de handel, horeca en

in financiële en zakelijke dienstverlening.

Over het algemeen zijn de Polen harde werkers, die bereid zijn voor relatief weinig loon te

werken. Ze maken lange werkweken en lange werkdagen.

Het gemiddelde opleidingsniveau van Polen is lager dan dat van autochtonen, maar hoger

dan het niveau van Turken en Marokkanen. Ongeveer een derde van de Polen heeft

middelbaar onderwijs of mbo als hoogstgenoten opleiding. Een vijfde heeft hbo of

wetenschappelijk onderwijs gevolgd. Meer dan een vijfde heeft alleen op de basisschool

gezeten.

Vooral onder de jongeren is sprake van een laag opleidingsniveau; 40% van hen heeft alleen

basisonderwijs of hooguit enkele jaren vervolgonderwijs genoten.

Verwachte verblijfsduur in Nederland

20% van de Polen wil voor langere tijd of zelfs voorgoed in Nederland blijven. Een dubbel

aantal wil in ieder geval niet meer voorgoed in Polen wonen.

De helft van alle Poolse migranten denkt over 5 jaar nog steeds in Nederland te zijn, 20%

denkt van niet. Ongeveer 1/8 wil pas na zijn of haar pensioen terugkeren.

Sociaal netwerk

De migranten onderhouden nauwe banden met andere Polen, zowel hier in Nederland als in

het thuisland.24

43

63% heeft dagelijks via telefoon of internet contact met familie in Polen.

73% heeft regelmatig contact met landgenoten in Nederland. Een kleine groep (6%) heeft

dat naar eigen zeggen nooit.

Ongeveer de helft van de Polen onderhoudt privécontacten met autochtonen. Zij hebben

dat één of meer keer per week. Eén vijfde deel van de migranten gaat niet privé met

autochtonen om.

8% van de Poolse Nederlanders is van mening dat hij/zij vloeiend Nederlands spreekt.

Ongeveer een derde woont samen met een Poolse partner of een familielid.

Meer dan 2/3 van alle Polen deelt een woning met onbekende landgenoten. Zij wonen

onder meer in de zogenaamde Polenhotels of in huisjes in bungalowparken.

Overige feiten

Huisvesting

Er is een groot huisvestingsprobleem.

40% van de Polen wil meer woonruimte en meer privacy. (Meer dan 2/3 van de migranten

deelt een woning met onbekende landgenoten.)

Daarnaast lopen veel werkgevers aan tegen een tekort aan woonplekken om tijdelijke

arbeiders onder te brengen en bij opvanghuizen in den Haag en Rotterdam kloppen relatief

veel Poolse daklozen aan.

Criminaliteit en alcoholgebruik

In de media wordt een beeld geschetst van Polen als een zijnde een criminele en

alcoholistische bevolkingsgroep. De realiteit is anders: Poolse migranten zijn niet crimineler

dan autochtonen.

Hun alcoholconsumptie is niet per definitie groter dan van andere Nederlanders; hun

drinkgedrag is anders. Er is een verschil in frequentie en hoeveelheid: terwijl autochtonen

vaker (soms dagelijks) drinken maar niet zo vaak excessief alcohol consumeren, drinken veel

Polen alleen in het weekend of op feestdagen, maar nemen dan wel forse hoeveelheden tot

zich. Dit leidt soms tot problemen in het verkeer en tot overlast voor buurtgenoten en wekt

het beeld van Polen als dronkenlappen.

Geloof en geluk

In ongeveer 40 steden en dorpen worden geregeld katholieke kerkdiensten in het Pools

gehouden. Ongeveer 3/4 van de Polen is rooms-katholiek, de helft is belijdend.

Poolse Nederlanders ervaren hun gezondheid als (zeer) goed maar ze voelen zich minder

gelukkig dan autochtone Nederlanders.

44

VERDER LEZEN

Onder Polen. Poolse arbeidsmigranten op het platteland in beeld

Poolse migranten. De positie van Polen die vanaf 2004 in Nederland zijn komen wonen

VerWeg & DichtBij Poolse medelanders. Ze zijn niet meer weg te denken

www.polenforum.nl/pdf/Inside_Polen.pdf

www.forum.nl/Portals/0/Publicaties/Polen-in-Nederland-Fact-sheet-NL-juni-09.pdf

http://www.polenforum.nl/pdf/Inside_Polen.pdf

http://www.forum.nl/Portals/0/Publicaties/Polen-in-Nederland-Fact-sheet-NL-juni-09.pdf

45

3. HUISELIJK GEWELD

Huiselijk geweld wordt (in Nederland) gedefinieerd als: geweld dat door iemand uit de

huiselijke kring van het slachtoffer wordt gepleegd. Deze kring bestaat uit (ex-)partners,

gezinsleden, familieleden en huisvrienden.

De relatie tussen het slachtoffer en de pleger voor de benaming ‘huiselijk geweld’, niet de

plaats waar het geweld plaatsvindt.

Huiselijk geweld kent verschillende uitingsvormen. De meest voorkomende zijn lichamelijk,

geestelijk en seksueel geweld, en verwaarlozing (dit is een vorm van kindermishandeling).

In dit hoofdstuk wordt het ‘Wie, wat en & hoe’ van huiselijk geweld besproken,

achtereenvolgens in Polen en in Nederland.

De relatie tussen huiselijk geweld en middelengebruik komt in hoofdstuk 5 aan de orde.

Huiselijk geweld in Polen

Huiselijk geweld is een serieus en wijdverbreid probleem in Polen. In de afgelopen 10 à 15

jaar is de aandacht ervoor gelukkig fors toegenomen. Het bewustzijn over de persoonlijke en

maatschappelijke gevolgen is vergroot, de hulpverlening verbeterd en geïntensiveerd, de

preventieactiviteiten zijn toegenomen.

De focus ligt op vrouwen, als slachtoffers. Mannen zijn weinig in beeld – tenzij als pleger.

Naast partnergeweld is er veel aandacht voor kindermishandeling (zie hiervoor hoofdstuk 4).

Polen kent de speciale telefonische hulplijn, Niebieska Linia (Blauwe lijn), waar mensen

vragen kunnen stellen over (onder meer) huiselijk geweld en waar slachtoffers terecht

kunnen voor advies en hulp. Niebieska Linia wordt jaarlijks ongeveer 10.000 keer gebeld.

Van elke 10 vragen hebben er 8 betrekking op huiselijk geweld.

Cijfers over slachtoffers

Op basis van interviews en steekproeven wordt aangenomen dat ongeveer 1/6 van alle

Poolse vrouwen slachtoffer is van huiselijk geweld. Daarnaast circuleert een veel hoger

cijfer: 30% van de vrouwen zou ooit zijn geconfronteerd met een of andere vorm van

huiselijke geweld.

Uit diverse bronnen komen verder de volgende gegevens naar boven: 12% van de vrouwen

in minimaal één keer geslagen door hun partner of echtgenoot. 9% is herhaaldelijk

mishandeld.

Uit gesprekken met gescheiden vrouwen blijkt dat 21% van hen af en toe werd geslagen en

dat 41% slachtoffer is van herhaaldelijk misbruik. Zij kennen ook allemaal andere vrouwen

die klappen krijgen van hun man.

In principe komen de slachtoffers uit alle leeftijdscategorieën en alle sociaaleconomische

46

klassen. Vrouwen uit de lagere economische milieus worden echter meer geconfronteerd

met huiselijk geweld dan vrouwen uit de hogere klassen.

Van alle volwassenen heeft 63% in zijn of haar jeugd wel eens een pak slaag gehad. 38% van

de Polen is in zijn of haar kindertijd geslagen met een riem of met een ander object.

Houding ten aanzien van huiselijk geweld

In Polen wordt huiselijk geweld door veel mensen als gewoon gezien, als ‘iets dat er nu

eenmaal bij hoort’. Volgens de traditie is ook in de opvoeding lichamelijk en geestelijk

geweld toelaatbaar.

Het ideaalbeeld dat Polen hebben van vrouwen is die van de Matka Polka (Poolse Moeder),

als een zichzelf opofferende vrouw, die goed voor man en kinderen zorgt en daar uitermate

gelukkig onder is. En haar man is ‘koning in huis’.

De Poolse geschiedenis definieert zichzelf in termen van eer en mannelijke waarden. Daarbij

hoort een ondergeschikte positie van vrouwen. Mannelijkheid komt tot uitdrukking in het

handhaven van de goede orde – man bovengeschikt, vrouw en kinderen ondergeschikt. Dat

hierbij soms klappen vallen is ‘begrijpelijk’ dan wel ‘noodzakelijk’.

Machismo komt ook tot uitdrukking in stevig drinken en laten zien dat je niet over je heen

laat lopen (tonen van verdedigings- en aanvalsgedrag).

Het voorkomen van geweld in het algemeen en van huiselijk geweld in het bijzonder kan niet

eenzijdig worden toegeschreven aan alcoholgebruik of aan sociaal-maatschappelijke normen

en waarden. Het is de combinatie van beide.

Het onderzoeksbureau MillwardBrown heeft in 2011 in Polen een interessant onderzoek

uitgevoerd naar het beeld over en de publieke opinie ten aanzien van huiselijk geweld.25

Van de onderzoeksgroep (1.500 personen van 18 jaar en ouder) bestempelde ruim 40%

zichzelf pleger van huiselijk geweld. Ongeveer 2/3 van deze zelfverklaarde plegers gaf toe

psychische geweld te gebruiken tegen familieleden, 1/3 erkende fysiek geweld.

Uit het onderzoek kwamen de volgende gegevens naar voren: meer dan 80% van de Polen

denkt dat huiselijk geweld voorkomt in minimaal 1 op de 5 gezinnen. De helft van de

onderzoeksgroep denkt zelfs dat het aan de orde is in minimaal 2 op de 5 gezinnen. De

zelfverklaarde plegers zijn beduidend pessimistischer dan de rest van de ondervraagden.

De Polen zijn ervan overtuigd dat huiselijk geweld in laatste vijf jaar is toegenomen. Ze

denken dat van elke 10 slachtoffers er 7 te lijden hebben onder psychische mishandeling, 5

onder fysieke mishandeling en dat er 3 seksueel geweld hebben ondervonden.

43% van de Polen zegt ten minste één gezin te kennen waar psychische geweld voorkomt.

38% kent minimaal één gezin waar fysiek geweld wordt gepleegd en 7% linkt ten minste één

gezin aan seksuele mishandeling.

Bijna alle respondenten geloven dat geweld meer voorkomt in gezinnen waar (veel) alcohol

wordt gedronken. Circa de helft denkt daarnaast dat huiselijk geweld meer voorkomt in

arme gezinnen en een bijna even grote groep meent dat het in grote steden meer voorkomt

47

dan in kleine steden of dorpen. Onder plegers van huiselijk geweld komt overmatig

alcoholgebruik 5 maal vaker voor dan onder de totale bevolking.

Profielschets van plegers

Uit het hierboven genoemde onderzoek komt een afgeleid profiel van plegers aan het licht.

Hierbij is een onderscheid gemaakt naar plegers van psychisch geweld en plegers van fysiek

geweld.

Evenveel mannen en vrouwen maken zich schuldig aan psychisch geweld.

Ruim 1/4 van hen is tussen 30 en 39 jaar oud en nog eens bijna 1/4 is tussen 50 en 59 jaar.

63% van de plegers van psychische mishandeling is middelbaar of hoger opgeleid. (De groep

middelbaar opgeleiden is anderhalf keer zo groot als de hogeropgeleiden).

68% van de plegers woont in een dorp of stad met minder dan 100.000 inwoners.

Bijna 1/3 van alle plegers van fysiek geweld is tussen 50 en 59 jaar oud. De resterende

tweederde is vrijwel gelijk verdeeld over vier andere leeftijdsgroepen.

Fysiek geweld wordt meer door mannen dan door vrouwen gepleegd: 54% tegen 46%.

Van alle personen die zich schuldig maken aan fysieke mishandeling is 57% middelbaar of

hoger opgeleid. (De verhouding tussen middelbaar en hoger opgeleiden is precies 2:1.)

72% van de plegers woont in een dorp of stad met minder dan 100.000 inwoners.

Oorzaken van huiselijk geweld en complicerende factoren

In veel gemeenschappen liggen de wortels voor huiselijk geweld in de traditioneel

ondergeschikte rol van vrouwen in privé en publiek. Dat geldt ook voor Polen. Om huiselijk

geweld effectief te bestrijden is emancipatie van vrouwen (én mannen) nodig. De

traditionele rollen moeten doorbroken worden en de positie van de vrouw dient verbeterd

worden.

In Polen zijn er allerlei factoren die de emancipatie van de vrouwen bemoeilijken.

Een van de complicerende factoren ligt op het politieke vlak. In de communistische periode

bekleedden mannen en vrouwen min of meer dezelfde rollen. De transitie naar het nieuwe,

democratische Polen land heeft, mede door de toegenomen invloed van de katholieke kerk,

een herleving van oude tradities en oude normen en waarden tot gevolg gehad. Dit heeft

het algemene concept van familie en gezin beïnvloed: de man wordt weer als belangrijkste

kostwinner gezien, terwijl de vrouw, als goede ‘Matka Polka’, de zorg voor het gezin draagt.

Dit heeft een negatieve invloed op de economische zelfstandigheid van vrouwen.

Een complicerende factor van geheel andere orde is de overtuiging dat alcohol oorzaak no.1

is voor huiselijk geweld – een mythe die mede in stand wordt gehouden door politici en

artsen. Internationale studies tonen echter aan dat huiselijk geweld het gevolg is van

onderliggende factoren in het leven van plegers, zoals het ondervonden hebben van

kindermishandeling, de mening dat geweld tegen vrouwen acceptabel is en de wens macht

uit te kunnen oefenen.

48

In Domestic Violence In Poland26 (2002:19) wordt een en ander als volgt samengevat:

‘Woman abuse is a choice that men make in a society that supports men’s power and

control.’

Informele hulpverlening

In het onderzoek van MillwardBrown (2011) is aan de respondenten gevraagd met welke

stellingen over wel/niet reageren bij huiselijk geweld zij het eens of oneens waren.

Vrijwel alle respondenten onderschreven de volgende vier stellingen over wél reageren: je

kunt erger helpen voorkomen, het is een morele plicht van ieder mens om hulp te bieden

aan slachtoffers, huiselijk geweld is een misdaad, het slachtoffer kan het probleem niet

alleen oplossen.

Redenen om géén hulp te bieden waren volgens de respondenten: je weet niet wat de

achterliggende reden of oorzaak is, je kunt zelf in de problemen komen, je kunt de zaak

verergeren voor het slachtoffer, en je moet je er niet in mengen: dit is een

privéaangelegenheid. (Deze stellingen werden door 13% tot 25% van de respondenten

onderschreven.)

Dit laatste argument wordt in ander onderzoek bevestigd: de gemeenschap wil niet

betrokken worden bij huiselijk geweldproblemen en zeker niet ingrijpen bij zaken die andere

families aangaan.

Hulpverlening

Jaarlijks geeft de telefonische hulpdienst Niebieska Linia rond de 8.000 antwoorden op hulp-

en adviesvragen over huiselijk geweld. In 2005 werd door maatschappelijk werkers in

contacten met cliënten 19.000 maal huiselijk geweld hulp geconstateerd.

Toch zoekt lang niet iedereen hulp na geweldervaringen. Er heerst een groot taboe op het

‘buiten hangen van de vuile was’. Daarnaast zijn veel vrouwen emotioneel en financieel te

afhankelijk van de geweldplegers. Slachtoffers blijven ondanks alles bij hun partner ‘om de

kinderen’, omdat ze geen eigen inkomen hebben of omdat hun geloof echtscheiding

verbiedt.

Wie echter wel besluit huis en haard te verlaten wordt geconfronteerd met het schrijnende

tekort aan opvangplekken. Ook kent Polen een hoge woningnood waardoor het moeilijk is

om na een scheiding zelfstandige woonruimte te vinden.

Vrouwen uit lage sociaaleconomische milieus worden meer getroffen worden door huiselijk

geweld dan welvarender vrouwen. Juist voor die eerste groep is het daarom nog moeilijker

zich los te maken van hun familie en een zelfstandig bestaan op te bouwen.

Wetgeving, aangiftes en rechtszaken

Polen heeft diverse internationale verdragen tegen geweld en mensenhandel ondertekend.

In november 2005 heeft het Poolse parlement een nationaal programma voor het tegengaan

van huiselijk geweld aangenomen. Dit programma is in 2007 van kracht gegaan een heeft

vier hoofddoelen: het vergroten van het publiek bewustzijn en het voorkomen van huiselijk

49

geweld, het verbeteren van de ondersteuning en hulp aan slachtoffers en het verbeteren

van de bescherming en rechten van slachtoffers.

Deze wet is grote stap voorwaarts, vooral ten aanzien van de bescherming slachtoffers.

Poolse hulpverleningsorganisaties zetten achter ook kanttekeningen: er is nog steeds geen

wettelijk verbod op het slaan van kinderen, en er zijn geen maatregelen getroffen om een

contactverbod van plegers met slachtoffers af te kunnen dwingen of om plegers zonder

gerechtelijk bevel uit huis te plaatsen.

Polen kent sinds 1998 de Niebieska Karta (Blauwe kaart), een handelingsprotocol dat

geïntroduceerd is om politie-interventies bij huiselijk geweld te standaardiseren. Deze en

andere inventies hebben in 2005 geleid tot een hoogte van 17.000 veroordelingen van

plegers van huiselijk geweld.

Maar, de praktijk laat ook zien dat huiselijk geweldzaken nog steeds een lage prioriteit

hebben bij de politie. De medewerkers hebben weinig kennis van de problematiek, mede

omdat er geen aandacht aan is besteed in de opleiding. Te vaak nog wordt vrouwen

verweten dat ze zelf schuldig zijn aan het ondergane geweld; is het niet omdat ze hun

dronken ‘echtgenoten met rust moeten laten’ in plaats van hen lastig te vallen over hun

drinkgedrag, dan is het wel omdat ze er ‘zelf voor kiezen bij een gewelddadige partner te

blijven’.27 Ook is de politie soms huiverig om betrokken te worden, zeker als de familie van

de melder persoonlijk kennen.

Slachtoffers ondervinden soms ook problemen bij rechtszaken. Ten eerste leidt een zaak niet

tot rechtsvervolging als het slachtoffer niet wil of kan getuigen. Eventueel kunnen andere

getuigen à charge optreden in plaats van het slachtoffer, maar, weinig mensen zijn hiertoe

bereid. Verder staan officieren van justitie soms sceptisch tegen de aangifte en/of de ernst

van het geweld.

Hoe dan ook: in 2005 zijn 17.000 plegers van huiselijk geweld veroordeeld. En voor 2020

wordt er een toename verwacht van een derde in het aantal rechtszaken vanwege huiselijk

geweld.

Tegelijk kan verwacht worden dat de economische recessie, met een toename van

werkeloosheid en financiële problemen tot meer huiselijk geweld leidt.

Huiselijk geweld in Nederland

De werkelijke omvang van huiselijk geweld is (ook) in Nederland moeilijk te schatten. Toch

zijn er wel cijfers te noemen. Deze zijn doorgaans gebaseerd op aangiften, interviews en

prevalentie studies.

In hoofdstuk 4 van deel I van deze publicatie zijn al enkele cijfers gegeven. De belangrijkste

hiervan zijn nog even op rijtje gezet.

50

Slachtoffers

45% van alle vrouwen en mannen tussen 18 en 70 jaar is ooit als kind, partner of ouder,

slachtoffer geweest van huiselijk geweld.

10% van de volwassen slachtoffers werd of wordt wekelijks geweld aangedaan

10% van de volwassen slachtoffers heeft ongewenste seksuele intimiteit ervaren, 8% is

gedwongen tot seksuele handelingen en 4% verkracht.

12% van de gehele Nederlandse bevolking heeft te maken gehad met geweld door een

partner of ex-partner. Het gaat daarbij in 80% van de gevallen om ‘feitelijk geweld (niet

alleen dreiging)’.


Vrouwen en mannen zijn in vrijwel gelijke mate slachtoffer geweest van huiselijk geweld in

brede zin.

Vrouwen zijn ruim 2 keer zo vaak slachtoffer van partnergeweld dan mannen, namelijk 16%

versus 7%.

Vrouwen en meisjes worden meer dan jongens slachtoffer van seksueel geweld.

Dodelijke slachtoffers

Tussen 1999 en 2008 overleden elk jaar ongeveer 65 meisjes en vrouwen aan de gevolgen

van huiselijk geweld. Er is gelukkig wel sprake van een daling; in 2008 was het aantal

dodelijke slachtoffers 50 (waaronder 8 meisjes onder de 8 jaar). De helft van de misdrijven is

gepleegd door de (ex-)partner van het slachtoffer.

Ouderen als slachtoffers

Ouderen kunnen slachtoffer worden van geweld gepleegd door een naaste (bijvoorbeeld

kind, kleinkind of partner) of door een professional (bijvoorbeeld thuiszorgmedewerker of

een hulpverlener in een zorginstelling). In beide gevallen wordt er gesproken van

ouderenmishandeling.

Naast fysieke en psychische mishandeling kunnen ouderen geconfronteerd worden met

andere uitingsvormen van huiselijk geweld: verwaarlozing, financiële uitbuiting, seksueel

misbruik en schending van grondrechten.

Over het jaar 2010 zijn in totaal 855 meldingen gedaan, een stijging van 30% ten opzichte

van 2009.

Hoewel er dus meer aangifte is gedaan is er volgens onderzoekers vrijwel zeker sprake van

onderrapportage. Op basis van onderzoek en aangiftes blijkt dat 5,6% van alle zelfstandig

wonende ouderen boven 65 jaar slachtoffer is van mishandeling.

Sinds 2011 is er bij de inspectie voor de gezondheidszorg (IZG) een meldpunt voor ouderen-

mishandeling gepleegd door professionals.

Plegers

In het onderzoek van WODC (2010) naar daders (of plegers) van huiselijk geweld geeft bijna

35% van de ondervraagde personen – aan het onderzoek namen bijna 6.400 personen deel –

51

dat zij zich wel eens schuldig hebben gemaakt aan huiselijk geweld en daarbij minstens één

vorm van geweld hebben gebruikt.

Voor 12% van de respondenten geldt dat zij het genoemde geweld hebben gepleegd in de

vijf jaar voorafgaand aan het onderzoek. Het ging daarbij vrijwel alleen om psychisch geweld

of psychisch geweld in combinatie met lichamelijk geweld.

60% van het geweld werd gepleegd tegen een (ex-)partner. In 20% van de gevallen betrof

het kindermishandeling. Vooral plegers van structureel geweld maakten zich schuldig aan

geweld tegen een (stief)kind.

De aanleiding voor het geweld is uiteenlopend van aard: ruzie, belediging of kwetsing,

vermoeidheid en stress. Gebruik van alcohol of drugs werd vrijwel niet genoemd.

De groep zelfverklaarde plegers van evident huiselijk geweld bestaat voor 60% uit vrouwen

en is gemiddeld 38 jaar. Van de plegers is de helft hoger opgeleid28, een derde van de groep

heeft een opleiding op middelbaar niveau, de rest is laagopgeleid.

60% van de daders had werk op het moment dat het geweld zich voordeed, 40% van de

plegers was schoolgaand, huisvrouw, werkloos of ontving een pensioen of uitkering.

Over het algemeen zeiden plegers van huiselijk geweld dat zij ten tijde van het geweld geen

financiële problemen of problemen met betrekking tot middelengebruik hadden.

Iets minder dan 60% van de plegers is autochtoon.

Meer dan 1/3 van de plegers van evident geweld heeft als kind te maken gehad met huiselijk

geweld. Opnieuw een derde deel van deze groep was zowel getuige als zelf slachtoffer van

geweld. De anderen waren óf getuige óf slachtoffer.

Mannen en vrouwen blijken vrijwel dezelfde vormen van geweld te gebruiken. Er zijn echter

drie significante verschillen: vrouwen dreigen meer met scheiding/relatiebreuk en zeggen

vaker dat zij het slachtoffer hebben geslagen, geschopt, gebeten of gestompt. Mannen op

hun beurt geven aan dat zij het slachtoffer op een pijnlijke of angstaanjagende manier

hebben geduwd of vastgegrepen.

Huiselijk geweld en gebruik van alcohol/drugs

Er is een positief verband tussen middelengebruik en huiselijk geweld.

Circa 30% van de plegers van huiselijk geweld gebruikt chronisch alcohol en/of drugs.

Ongeveer 30% van de plegers van huiselijk geweld gebruikt middelen ten tijde van het delict.


Uit het onderzoek van het WODC (2010) naar daders blijkt dat 40% van de personen die

vanwege huiselijk geweld zijn veroordeeld problemen heeft met alcoholgebruik.

Het aandeel onder de niet veroordeelde groep was velen malen kleiner. (Dit kan te wijten

zijn aan al dan niet bewuste onderrapportage.)

52

Hulpverlening

De hulpverlening in Nederland heeft in de laatste 10 jaar een ware revolutie doorgemaakt.

Naast vrouwenopvanghuizen zijn er opvangplekken voor mannen gekomen – zij blijken net

zo goed slachtoffer te worden van huiselijk (partner)geweld.

Er is in elke regio een telefonisch advies- en steunpunt, dat iedereen die vragen heeft over

huiselijk geweld kan bellen. Vrijwel alle steunpunten zijn24 uur per dag en 7 dagen per week

bereikbaar. Voor vermoedens van en over vragen over kindermishandeling is er in alle

regio’s een advies- en meldpunt kindermishandeling (AMK).

De geëigende werkwijze voor hulpverleners in de 21e eeuw is die van de ‘ketenaanpak’; alle

soorten hulpverlening die nodig zijn voor preventie en behandeling van huiselijk geweld

worden tegelijk en naast elkaar ingezet. Daarbij wordt steeds meer gestructureerd en

volgens handelingsprotocollen gewerkt. Vanuit de ketenaanpak is er ook nauwe

samenwerking met politie en justitie. In steeds meer regio’s zijn de hulpverlening en

politie/justitie ondergebracht in één Veiligheidshuis.

Naast hulpverlening is er veel aandacht voor preventie. Hiervoor is het belangrijk dat

specifieke beroepsgroepen vroegtijdig signalen herkennen en hulpverlenging inschakelen.

Om de beroeps-groepen hierin te trainen wordt allerhande voorlichting en deskundigheids-

bevordering aangeboden.

De landelijke overheid heeft sinds 2010 de verplichte wet ‘Meldcode huiselijk geweld en

kindermishandeling’ in voorbereiding. De implementatie hiervan wordt echter geplaagd

door uitstel. De invoering ervan is nu – voorjaar 2012 – weer enkele maanden opgeschoven.

De verwachte invoeringsdatum is 1 januari 2013.

Tijdelijk huisverbod (THV)

Waar vroeger de slachtoffers weg moesten van huis (voor hun eigen veiligheid), kan nu aan

een persoon die geweld dreigt te plegen, heeft gepleegd of ervan verdacht wordt te hebben

gepleegd, een tijdelijk huisverbod opgelegd worden. Deze justitiële maatregel is bedoeld als

afkoelingsperiode, waarbinnen de hulpverlening op gang kan worden gebracht en (opnieuw)

escalatie kan worden voorkomen. Tijdens de THV-periode krijgen zowel het slachtoffer als

de pleger als eventuele kinderen snelle en intensieve hulp geboden.

In principe wordt een THV voor 10 dagen opgelegd. Indien noodzakelijk kan worden

verlengd tot maximaal 28 dagen. In deze periode mag de uithuisgeplaatste geen contact

opnemen met zijn/haar huisgenoten.

De maatregel is op 1 januari 2009 van kracht gegaan en lijkt tot op heden succesvol.

Aangiftes en rechtszaken

Sinds 2004 registreert de politie incidenten van huiselijk geweld.

53

Vanaf het begin tot 2007 is het aantal gemelde incidenten gegroeid (van ruim 56.000 tot

bijna 65.000). In 2008 is een daling (-1.000) te zien van het aantal meldingen van huiselijk

geweld.

Van de meldingen in 2008 is in 37% van de gevallen aangifte gedaan door een slachtoffer.

Twee van de drie keer was ondergaan lichamelijk geweld de aanleiding voor de aangifte.

Andere gewelds-uitingen werden beduidend minder gemeld (maar dat wil niet zeggen dat ze

minder voorkwamen).

In bijna 25% van de gevallen deed de politie een aanhouding en 12% betrof een

inverzekeringstelling. Op ongeveer 1/6 hiervan (bijna 2% van alle geregistreerde incidenten)

volgde voorgeleiding aan de rechter-commissaris.

Aanpak en preventie

Tot 2009 lag het accent in het landelijke en gemeentelijke beleid op nieuwe weten

regelgeving en het inrichten van een adequate infrastructuur voor de aanpak van huiselijk

geweld. Sindsdien staat het overheidsbeleid met betrekking tot huiselijk geweld vooral in het

teken van ‘onderhoud en verbetering van weten regelgeving en ketenaanpak’ en ‘borging

van dat wat opgebouwd is’.29

Het wachten is nu vooral (ook) op de invoering van ‘Meldcode huiselijk geweld en

kindermishandeling’. Deze wet stelt het gebruik van een meldcode verplicht voor

professionals bij (mogelijke) signalen van huiselijk geweld en kindermishandeling.

Problemen

De geschiedenis leert dat werkeloosheid en financiële problemen tot spanningen, ruzies en

relatieproblemen leiden en dat het alcoholgebruik verhoogt. En dit alles heeft op zijn beurt

een toename van huiselijk geweld tot gevolg.

Gezien de economisch weinig rooskleurige situatie in Nederland kan daarom dan ook

verwacht worden dat het huiselijk geweld – tijdelijk – zal toenemen.

Een ander probleem betreft het capaciteitstekort bij met name politie, ggz, maatschappelijk

werk en jeugdzorg. Door het toegenomen inzicht onder de Nederlandse bevolking dat

huiselijk geweld niet gewoon en niet acceptabel is, doen steeds meer mensen een beroep op

de hulpverlening en de politie terwijl de capaciteit van deze instanties niet evenredig

meegroeit. Ook zal de aanstaande wet ‘Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling’

naar verwachting leiden tot meer advies- en hulpvragen.

Onder meer door de bezuinigingen ten gevolge van de economische crisis zal het capaciteits-

probleem bij gelijke prioriteitsstelling de komende jaren (vermoedelijk) alleen maar

toenemen.

54

VERDER LEZEN

Die Bekämpfung häuslicher Gewalt in Polen


www.niebieskalinia.pl

PRZEMOC W RODZINIE Diagnoza dotycząca osób stosujących przemoc w rodzinie w Polsce

SAFETY IN THE FAMILY PROGRAM FOR COUNTERACTING VIOLENCE IN FAMILIES WITH ALCOHOL RELATED

PROBLEMS

Vrouwenrechten gaan in Polen terug naar af

www.seksueelgeweld.info/doc/Verslag%20WAVE.pdf

Daders van huiselijk geweld(2010)

Factsheet Huiselijk geweld: feiten en cijfers

Factsheet Huiselijk geweld: oorzaken en gevolgen

Huiselijk geweld: aard, omvang en hulpverlening.

Letsel als gevolg van geweld. Zijn er verschillen tussen Nederland en andere landen?

Wordt vervolgd. Experts over trends en ontwikkelingen in huiselijk geweld

www.huiselijkgeweld.nl

www.shginfo.nl

http://www.seksueelgeweld.info/doc/Verslag%20WAVE.pdf

http://www.huiselijkgeweld.nl/

http://www.shginfo.nl/

55

4. KINDERMSHANDELING

In dit hoofdstuk wordt eerst in het algemeen besproken wat kindermishandeling is en wat

de gevolgen ervan zijn. Daarna passeren kindermishandeling in Polen en kindermishandeling

in Nederland kort de revue.

Kindermishandeling

Kindermishandeling wordt (in Nederland) gedefinieerd als: ‘elke vorm van voor de

minderjarige bedreigende of gewelddadige interactie van fysieke, psychische of seksuele

aard, die de ouders of andere personen, ten opzichte van wie de minderjarige in een relatie

van afhankelijkheid of van onvrijheid staat, actief of passief opdringen, waardoor ernstige

schade wordt berokkend of dreigt te worden berokkend aan de minderjarige in de vorm van

fysiek of psychisch letsel’.

Kindermishandeling omvat dus meer ‘huiselijk geweld waar kinderen bij betrokken zijn’.

Conform de brede definitie kan de mishandeling ook buiten de huiselijke kring plaatsvinden,

bijvoorbeeld op school, in de kinderopvang, bij de sportvereniging of de hobbyclub.

In het kader van dit onderzoeksverslag beperken we ons echter tot kindermishandeling in

relatie tot huiselijk geweld.

Er zijn vijf uitingsvormen van kindermishandeling: (1) lichamelijke mishandeling,

(2) lichamelijke verwaarlozing, (3) psychische of emotionele mishandeling, (4) psychische of

emotionele verwaarlozing, (5) seksueel misbruik.

Slachtoffers

Kinderen zijn altijd slachtoffer – ook als ze ‘alleen maar’ getuige zijn geweest van geweld

tussen hun ouders, opvoeders, gezins- of familieleden. Uit onderzoek blijkt dat 40% van de

kinderen die getuige zijn van huiselijk geweld daarvan ernstige schade ondervindt. Naast dit

indirecte slachtofferschap zijn kinderen direct slachtoffer van geweld dat hen rechtstreeks

wordt aangedaan.

Plegers

Meestal zijn het volwassenen die zich schuldig maken aan kindermishandeling. Maar,

kinderen kunnen elkaar ook geweld aan doen. Geweld tussen minderjarige gezins- en

familieleden onderling (broes/zussen of neven/nichten) is feitelijk ook kindermishandeling.

In alle gevallen speelt de machtsfactor, waarbij de pleger, meestal door het leeftijdsverschil,

macht kan uitoefenen over het slachtoffer, de voornaamste rol.

Gevolgen

Soms zijn gevolgen van de mishandeling direct merkbaar bij kinderen, soms blijkt schade pas

later, bijvoorbeeld in de volwassenheid.

56

De ernst van de gevolgen is afhankelijk van een aantal factoren: de mate, de frequentie en

de duur van het geweld, de leeftijd van het slachtoffer ten tijde van het geweld, de mate

waarin het slachtoffer steun uit de omgeving kreeg en de persoonlijkheid van het kind.

Voor baby’s en zeer jonge kinderen hebben emotionele en fysieke verwaarlozing en andere

vormen van geweld op de eerste plaats een negatieve invloed op de hersenontwikkeling.

Kindermishandeling leidt ook tot groeiachterstanden, storingen in motorische ontwikkeling,

emotionele problemen en gedragsproblemen.

Directe en indirecte mishandeling in de kindertijd kunnen ook in de adolescentie en

volwassenheid tot gevolgen leiden. Kinderen die in vroege kindertijd aantoonbaar zijn

mishandeld hebben later vaker last van psychiatrische en dissociatieve stoornissen en

geheugenproblemen, ze hebben meer psychosomatische klachten en een grotere neiging

tot verslaving en zelfverwonding.

Verder blijkt dat slachtoffers van kindermishandeling op hun beurt als volwassene vaker

pleger zijn van kindermishandeling dan volwassenen die geen geweldervaringen hebben

gehad in hun jeugd.

Ook komt partnergeweld vaker voor in relaties tussen personen die direct slachtoffer zijn

van kindermishandeling of getuige waren van geweld tussen personen in hun huiselijke

omgeving.

Oorzaken

Factoren die de kans op kindermishandeling beïnvloeden zijn terug te brengen tot twee

hoofd-groepen: ecologische factoren en neurobiologische factoren.

De ecologische factoren betreffen (alleen) de ouders. Denk hierbij aan: opleidingsniveau,

werk/werkloosheid, sociaaleconomisch milieu, gezinssamenstelling, verslaving, et cetera.

Neurobiologische factoren zijn persoonlijkheidskenmerken zoals aanpassings- en

inlevingsvermogen, hechtingscapaciteit, agressiviteit, stressgevoeligheid, zelfbeeld en

zelfwaardering. Deze betreffen zowel de ouders als de kinderen.

Intergenerationele overdracht

Onderzoek wijst uit dat er bij ongeveer 30% van de slachtoffers van kindermishandeling geen

sprake is van een intergenerationele overdracht van geweld; ze zijn ondanks hunslechte

voorbeeld zelf zorgzame en geweldloze ouders.

Voor de meeste ouders geldt dit echter niet: bijna 7 op de 10 personen die in hun jeugd

slachtoffer waren van kindermishandeling zijn op hun beurt pleger van geweld tegen hun

kinderen of maakt zich schuldig aan onvoldoende zorg voor de kinderen (verwaarlozing). Dit

is tien keer meer dan ouders die zelf geen geweld hebben ervaren in hun jeugd.

Ouders die slachtoffer én pleger zijn van kindermishandeling blijken een aantal

overeenkomstige kernmerken te hebben: ze hechten zich minder makkelijk, hebben minder

57

zelfwaardering en een minder duidelijk zelfbeeld en ze zijn minder gevoelig voor

gehechtheidsignalen van hun kinderen.

Om de intergenerationele overdracht van kindermishandeling te doorbreken zijn drie

punten van groot belang; de aanwezigheid van een ondersteunende opvoeder in de eigen

kindertijd, psychotherapeutische behandeling (liefst zo vroeg mogelijk en minimaal 6

maanden durend) en een positieve partnerrelatie in de volwassenheid.

Opvoeding en kindermishandeling

Veel mensen zien de ‘pedagogische of corrigerende tik’ als opvoedkundig middel. Ouders en

opvoeders passen een fysieke straf toe om het gedrag van kinderen te controleren of te

corrigeren.

Fysieke straf wordt niet per definitie als fysieke kindermishandeling beschouwd. Een en

ander is afhankelijk van de frequentie en intensiteit van de straffen, en de reden van de

ouder om het lichamelijk geweld toe te passen. Het is en blijft echter moeilijk de grens

tussen fysieke straf en fysieke mishandeling scherp te stellen.

Opvoedkundige straffen kunnen ontaarden in fysieke mishandeling. Uit onderzoek is

gebleken dat de meeste incidenten van kindermishandeling zijn begonnen als disciplinaire

maatregel, waarbij de ouders steeds vaker en steeds hardere straffen moesten toepassen

om ‘effect’ te bereiken. Daarbij blijken opvoeders die een pedagogische tik als doeltreffend

middel zien, minder geneigd te zijn andere (geweldloze) vormen van gedragscorrigerende

maatregelen te gebruiken.

Tot slot: uit onderzoek blijkt dat stress tot eerder gebruik van geweld tegen kinderen leidt

wanneer het fysieke straf in opvoeding als geëigend wordt beschouwd.

Kindermishandeling in Polen

De meeste Polen vinden het vrij normaal om fysieke middelen te gebruiken bij de opvoeding

van kinderen. Eventuele kindermishandeling wordt dan gezien als uit de hand gelopen

‘pedagogische tikken’.

Slachtoffers en plegers

Er zijn niet zoveel cijfers bekend over aantallen slachtoffers en plegers. Maar volgens

officiële statistieken is een kwart van alle Poolse kinderen ooit mishandeld, op fysiek,

psychisch en/of seksueel niveau. In 2005 zou dit van toepassing zijn geweest op ongeveer

55.000 minderjarigen.

Verder is uit onderzoek gebleken dat 63% van alle volwassen in zijn/haar jeugd is geslagen,

bij meer dan de helft van hen werd daarbij een riem of een ander voorwerp gebruikt.

Eén van de weinig specifieke cijfers over plegers van kindermishandeling is afkomstig uit een

onderzoek onder cliënten van afkickklinieken: 25% van de personen die een

58

detoxbehandeling ondergingen gaf toe zich schuldig te hebben gemaakt aan

kindermishandeling.

Kindermishandeling in relatie tot alcoholgebruik

Tussen de anderhalf en twee miljoen Poolse kinderen leven in gezinnen met

alcoholgerelateerde problemen.

Op basis van schattingen en onderzoek is vastgesteld dat in ten minste 2/3 van de Poolse

gezinnen waar alcoholgebruik tot problemen leidt, huiselijk geweld voorkomt. De kans dat

daar kinderen bij betrokken zijn is erg groot.

Van kinderen die in kindertehuizen zijn geplaatst is 70%-80% afkomstig uit families waar

sprake is van alcoholproblematiek.

Een ander groot probleem in Polen betreft de baby’s die met een alcoholverslaving worden

geboren; zij lijden aan het zogenaamde Fetal Alcohol Syndrome vanwege overmatig

alcoholgebruik van hun moeders tijdens de zwangerschap. Van het aantal FAS-kinderen zijn

geen harde cijfers bekend maar wel is uit onderzoek gebleken dat bijna 33% van de

zwangere vrouwen alcohol gebruikt tijdens zwangerschap.

Hulpverlening, acties en campagnes

Een belangrijke speler in het Poolse veld tegen kindermishandeling is de Fundacja Dzieci

Niczyje (FDN) of Nobody’s Children Foundation (NCF). Deze stichting zet zich in voor de

preventie van kindermishandeling en (het verbeteren van) de hulpverlening aan slachtoffers.

Hiertoe worden onder meer trainingsprogramma’s aan professionals aangeboden,

conferenties georganiseerd en onderzoeken uitgevoerd.

Een van de huidige actieprogramma’s van FDN/NCF is het programma ‘Dobry Rodzic – Dobry

Start’ (‘Good parents – good start’)30, gericht op de preventie van mishandeling van jonge

kinderen (onder 3 jaar). In het kader van dit programma heeft 11 mei 2012 in Warschau een

internationale conferentie over dit thema plaatsgevonden.

Een andere actiepunt uit het programma is de campagne ‘Words hurt for life’.31 Deze

campagne is in april 2012 gelanceerd om de gevolgen van psychisch/emotioneel geweld

tegen kinderen aan de orde te stellen.

Een speciale kinderhulplijn32 biedt kinderen de mogelijkheid om telefonisch en per e-mail

vragen te stellen aan en live te chatten met een hulpverlener.

Wetgeving

In november 2005 heeft het Poolse parlement een nationaal programma voor het tegengaan

van huiselijk geweld aangenomen. Dit programma is in 2007 van kracht gegaan een heeft

vier hoofddoelen: het vergroten van het publiek bewustzijn en het voorkomen van huiselijk

geweld, het verbeteren van de ondersteuning en hulp aan slachtoffers en het verbeteren

van de bescherming en rechten van slachtoffers.

In dit nationale programma is helaas geen specifiek verbod op het slaan van kinderen

opgenomen.

59

Kindermishandeling in Nederland

Slachtoffers

Onderzoek wijst uit dat in 2005 3% van alle Nederlandse kinderen tussen 0 en 17 jaar

slachtoffer was van kindermishandeling, in 2007 was dat 4,5%.

Schattingen – op basis van onderzoek, aangiften en hulpverlening – laten zien dat van alle

kinderen onder de 10 jaar is 4-11% ooit slachtoffer geweest van lichamelijk geweld. 1-3%

van de kinderen in deze leeftijdsgroep was slachtoffer van seksueel geweld.

Bij het Advies- en Meldpunt Kindermishandeling (AMK) bleek bij 47% van alle meldingen van

kindermishandeling in 2008 verwaarlozing aan de orde te zijn.

Uit twee onderzoeken onder patiënten van psychiatrische ziekenhuizen kwam naar voren

dat 33%-41% van de patiënten in hun jeugd seksueel misbruikt was. Dit betrof gemiddeld

35% van de vrouwen en gemiddeld 16% van de mannen.

Gevolgen

Naast de gevolgen die in de algemene paragraaf over kindermishandeling zijn genoemd blijkt

uit onderzoek van forensisch psychiatrisch centrum Van Mesdag dat kinderen die slachtoffer

zijn geworden van mishandeling zich vaker schuldig maken aan geweldscriminaliteit, in het

bijzonder aan gewelds- en zedendelicten.

Van elke 5 delinquenten die bij de Van Mesdagkliniek behandeld worden zijn er 4 ernstig

verwaarloosd in hun jeugd en is er 1 als kind seksueel misbruikt.

Hulpverlening

Bij instellingen voor jeugdhulpverlening zijn kinderen die slachtoffer zijn geworden van

mishandeling oververtegenwoordigd.

Tevens blijkt dat minstens 40% van alle zwerfjongeren in Nederland afkomstig is uit een

gezin waar huiselijk geweld en kindermishandeling aan de orde waren.

De belangrijkste hulpverlenende instanties in Nederland zijn de regionale Advies- en

Meldpunten Kindermishandeling (AMK) en de Bureaus Jeugdzorg (BJZ).

Wetgeving

De belangrijkste ontwikkeling op het gebied van wetgeving betreft de verwachte invoering

van ‘Meldcode huiselijk geweld en kindermishandeling’. Deze wet moet professionele

organisaties de verplichting opleggen om standaardprocedure te volgen bij (vermoedens

van) kindermishandeling; de meldcode bevat een stappenplan dat verplicht doorlopen moet

worden alvorens er besloten wordt of er wel of geen hulpverlening wordt ingeschakeld.

Het was de bedoeling dat de wet al op 1 januari 2011 van kracht zou gaan maar het

definitieve besluit erover is meerdere keren uitgesteld. De belangrijkste oorzaak is dat de

politici het tot op heden niet eens zijn geworden over de mate van het verplichtende

karakter. Sommigen vinden het voldoende dat organisaties verplicht moeten worden

conform de meldcode en het stappenplan te werken.

60

Anderen vinden dat de meldcode een meldplicht moet zijn, waarbij professionals altijd

melding moet maken van kindermishandeling – ook als er alleen vermoedens zijn en ook al

kan er naderhand sprake blijken te zijn van loos alarm.

Onlangs is de datum voor de verplichte invoering van de meldcode opnieuw doorgeschoven

– naar 1 januari 2013.

VERDER LEZEN

Breaking the silence – united against domestic violence

De Vragenlijst Voorbij: Schets van Onderzoek naar Kindermishandeling


Gevolgen van kindermishandeling

Het begrijpen van effecten van mishandeling op de vroege ontwikkeling van hersenen

Kindermishandeling in Nederland Anno 2005: De Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en

Jeugdigen

SAFETY IN THE FAMILY PROGRAM FOR COUNTERACTING VIOLENCE IN FAMILIES WITH ALCOHOL RELATED

PROBLEMS

Van pedagogische tik tot kindermishandeling. De culturele diversiteit in Nederland

Vrouwenrechten gaan in Polen terug naar af

www.empty-memories.nl/www_1.html

http://www.empty-memories.nl/www_1.html

61

5. ALCOHOLGEBRUIK

In dit hoofdstuk wordt eerst kort bekeken hoeveel alcohol er gedronken wordt in een aantal

Europese landen waaronder Polen en Nederland. Daarna wordt wat specifieker ingegaan op

alcoholconsumptie (en de gevolgen) in Polen en in Nederland.

Alcoholgebruik in Europa33

Tabel 1 toont een vergelijking in het alcoholgebruik in een aantal Europese landen tussen

1970 en 2009. Deze cijfers geven de geregistreerde liters alcohol per hoofd van de bevolking

(15+) weer. De cijfers in de rechterkolom bij 2009 geven de ongeregistreerde34

hoeveelheden weer; deze zouden opgeteld moeten worden bij de liters in de linkerkolom

van 2009.

Liters pure alcohol per hoofd van de bevolking (15+)

197035

1990 2003 In 200936

EU - - - 12,45 + 1,6

Polen 7,6 8,3 8,1 13,60 + 3,0

Nederland 7,8 9,9 9,7 9,73 + 0,5

België 11,6 12,1 10,6 12,00 + 1,0

Luxemburg 12,9 14,7 15,6 12,76 + 1,0

Duitsland 13,3 12,6 12 12,87 + 1,0

Engeland 6,7 9,5 11,8 12,52 + 1,7

Tsjechië 10,7 11,2 13 16,61 + 1,5

Roemenië 8,5 10,9 9,7 16,30 + 3,0

Tabel 1: Alcoholgebruik in een aantal Europese landen.

Gemiddeld drinken Europeanen van 15 jaar en ouder 12,5 tot 14 liter pure alcohol37 op

jaarbasis. Dit komt overeen met 1030 tot 1160 standaard glazen, oftewel bijna 2,5 - 3 glazen

per dag.

Deze berekeningen zijn gebaseerd op alle inwoners van de Europese landen, dus inclusief de

geheelonthouders. Maar: ruim 19% van de Europeanen neemt nooit een alcoholhoudend

drankje. (Dit betreft 5,6% van de mannen en 13,5% van de vrouwen.) De wel drinkende

81% is dus verantwoordelijk voor de hierboven vermelde alcoholconsumptie en consumeert

dus feitelijk méér van de genoemde 2,5 – 3 glazen per dag.

Problemen

Van elke 10 sterfgevallen in Europa is er 1 direct het gevolg van langdurig en overmatig

alcohol-gebruik. Voor ongeveer 13% van de mannen en voor ongeveer 8% van de vrouwen is

alcohol (mede) de doodsoorzaak.

Andere medische gevolgen van overmatig en langdurige alcoholgebruik zijn: leverziektes,

mentale en neurologische stoormissen, zelfverwonding, hart- en vaatziektes en kanker.

62

Naast de negatieve effecten op de persoonlijke leefomstandigheden en gezondheid van de

drinker, zijn er gevolgen voor anderen. Drinkers maken zich meer dan niet-drinkers schuldig

aan geweldpleging (waaronder huiselijk geweld), suïcide, moord, criminaliteit, vernieling,

misdrijven ten gevolge van rijden onder invloed, en riskant seksueel gedrag (o.a. overdracht

van SOA en HIV).

Alcoholgebruik tijdens de zwangerschap heeft negatieve gevolgen voor de ontwikkeling van

de foetus en kan tot onherstelbare fysieke en psychische schade leiden.

Tot slot: alcoholgebruik heeft negatieve consequenties voor ons algemene ‘human capital’.

Het vermindert de onderwijs- en arbeidsprestaties en raakt daarmee de maatschappij als

geheel.

Alcoholgebruik in Polen

Een onderzoek naar alcoholgebruik in Polen tussen 1950 en 2005 laat zien dat de

consumptie van alcohol in die 55 jaar bijna verdubbeld is. In 1950 dronken Polen boven de

15 jaar gemiddeld 4,2 liter pure alcohol per hoofd van de bevolking . In 2005 was dat

gestegen tot 8,2 liter. Toch is er sinds de jaren 80 sprake van een teruggang in het gebruik

van alcohol. In het ‘topjaar’ 1980 dronk elk lid van de Poolse bevolking (ouder dan 15 jaar)

11,2 liter pure alcohol.

De enorme toename tussen 1950 en 1980 kan vanuit twee ontwikkelingen verklaard

worden. Ten eerste was de economische toestand in Polen dramatisch; er heerste grote

werkloosheid en enorme armoede en het land kampte met vele problemen ten gevolge van

de Tweede Wereldoorlog. Daarnaast probeerde het communistische regime dat sinds de

jaren 50 aan de macht was, het volk te temmen. Hiertoe werd onder andere de consumptie

van alcohol gestimuleerd.

Met de opkomst van de tegenbeweging Solidarnosc werden in 1982 de eerste acties gevoerd

om het alcoholgebruik te ontmoedigen.

Consumeerde men in 1950 op de eerste plaats sterke drank (77% van alle alcohol), weinig

bier en nauwelijks wijn (resp. 19% en 4% van de consumptie), in 2005 was dat compleet

anders. Er is een sterke toename van de consumptie van bier en wijn. Bijna de helft van de

alcohol wordt met bier ingenomen (47%), gevolgd door gedistilleerd (37%) en wijn (16%).

Niet-drinkers

Volgens het WHO-rapport (2012) drinkt bijna 21% van de Poolse vrouwen nooit alcohol.

Onder mannen is het percentage van levenslange geheelonthouders bijna 7%.

Alcoholgebruik: hoe vaak, hoe veel

Gemiddeld drinken Poolse mannen 1,5 keer per week. Per keer consumeren ze gemiddeld 4-

5 glazen met maxima tot (gemiddeld) 15 glazen per keer.

63

Vrouwen drinken gemiddeld 1 keer per 2-3 weken, en ze nemen dan 2-3 glazen per keer.

Hun maximum ligt (gemiddeld) op 7-8 glazen.

De Wereldgezondheidsorganisatie WHO meldt in een in 2012 verschenen rapport dat Polen

gemiddeld minstens 13,6 liter pure alcohol consumeren. Dit komt overeen met ruim 1128

glazen per jaar oftewel gemiddeld 3 glazen per dag. (Zie ook tabel 1.)

Bij de 13,6 liter zou echter ongeveer 3 liter opgeteld worden aan ongeregistreerde alcohol.

Het alcoholgebruik per hoofd van de bevolking (15+) komt dan op 1377 glazen per jaar of 3,7

glazen per dag.

Binge-drinking en verslaving

Met binge-drinking wordt tijdelijk excessief alcoholgebruik bedoeld.

In Polen ligt de drempel tussen verantwoord drinken en binge-drinken voor mannen bij de

consumptie van meer dan 10 liter en voor vrouwen bij 7,5 liter pure alcohol per jaar.38

In 2008 heeft 19,3% van de Poolse mannen en 2,4% van de vrouwen de voor hen geldende

drempel overschreden. Zij vallen daarmee in de categorie van binge-drinkers.

In 2005 overschreed 16% van alle volwassen Polen in 2005 de drempel voor

alcoholmisbruik.39 Meer dan 860.000 Polen (2,2% van de totale bevolking) zijn verslaafd aan

alcohol. 82% van de verslaafden is man, 18% is vrouw.

Profielschets van veelgebruikers

In het nationale vijfjarenprogramma voor de preventie en aanpak van aan alcohol

gerelateerde problemen40 wordt een profielschets gegeven van vrouwen en mannen met de

hoogste alcoholconsumptie.

Vrouwen in de groep met het hoogste alcoholgebruik hebben de volgende kenmerken: ze

zijn tussen 18 en 29 jaar oud, single, hoogopgeleid, hebben een goede baan, zijn redelijk

welvarend en woonachtig in middelgrote steden (50.000-500.000 inwoners).

De mannen in de groep van veelgebruikers verschillen in vrijwel alles van de vrouwen. Zij zijn

tussen 30 en 39 jaar oud, gescheiden, laagopgeleid, hebben ongekwalificeerd werk en

behoren tot de economisch lagere klasse. De enige overeenkomst met de vrouwen is dat

ook zij in middelgrote steden (50.000-500.000 inwoners) wonen.

Problemen

14% van de Poolse mannen en 4% van de vrouwen drinkt dermate veel dat zij daarvan

(blijvende) lichamelijke, geestelijke en sociale schade kunnen ondervinden.

Jaarlijks sterven in Polen meer 1.000 personen door overmatig alcoholgebruik. Het risico op

overlijden is bij alcoholverslaafden 4 tot 5 maal hoger dan bij rest de bevolking.

Volgens het WHO-rapport (2012) is van alle sterfgevallen onder de mannelijke bevolking

16% te wijten aan langdurig en overmatig alcoholgebruik. Voor de vrouwelijke groep ligt dit

percentage op ruim 6%.

64

Uit onderzoek naar alcoholgebruik en suïcide tussen 1950 en 2005 blijkt dat er verband is

tussen deze twee: met een toename van één liter pure alcoholconsumptie neem het aantal

(pogingen tot) zelfmoorden met factor 0.83 toe.

In 2006 werden meer dan 244.000 mensen – 0,6% van de Poolse bevolking – in een instelling

behandeld vanwege psychische stoornissen die veroorzaakt waren door alcoholgebruik.41 In

2009 was er lichte toename van ongeveer 4.000 patiënten. In dit jaar werden in totaal ruim

318.000 behandeld voor hun alcoholverslaving.

In bijna één of de vijf Poolse families zijn er conflicten vanwege van alcoholgebruik.

Ongeveer 10% van de bevolking woont in een gezin met alcoholgerelateerde problemen. Het

gaat om 3 tot 4 miljoen mensen, waarvan 1,5 tot 2 miljoen kinderen.

Alcohol en huiselijk geweld

In hoofdstuk 3 is beschreven dat in Polen mannelijkheid tot uitdrukking komt in sociaal-

maatschappelijk normen en waarden als een boven vrouwen geschikte positie, in het tonen

van verdedigings-/aanvalsgedrag en het zo nodig toepassen van geweld, en in

alcoholgebruik. Huiselijk geweld ontstaat vanuit de combinatie van deze factoren,

vermeerderd met de effecten van alcohol op zich: minder remmingen, hogere

prikkelbaarheid, grensoverschrijding.

In 2006 heeft de politie meer dan 96.000 interventies gepleegd vanwege huiselijk geweld.

77% van de plegers was op dat moment onder invloed van alcohol. Ruim 7.000 personen

werden in ditzelfde jaar vanwege huiselijk geweld veroordeeld tot gevangenisstraf.

Andersom kan worden gesteld dat in ten minste 2/3 van de Poolse gezinnen waar

alcoholgebruik tot problemen leidt, huiselijk geweld voorkomt.

Bestrijding en preventie

Acties van Solidarnosc in de jaren 80 van de vorige eeuw hebben het alcoholgebruik doen

afnemen; zowel burgers als politici werden zich bewust van de negatieve gevolgen van

alcohol voor de volksgezondheid, de werkprestaties, de veiligheid op straat en in de

privésfeer, kortom voor het algemene welzijn van de Polen. Het effect hiervan was een

daling in alcoholconsumptie.

In 1993 werd PARPA, een aan de overheid gelieerde organisatie voor de preventie van

alcohol-gerelateerde problemen42 opgericht. PARPA heeft tot doel een alcoholvrije

omgeving voor kinderen te bevorderen en alcoholisme te bestrijden.

In november 2005 trad de wet op tegengaan huiselijk geweld in werking. Het hieraan

gekoppelde uitvoeringsprogramma ‘SAFETY IN THE FAMILY’ richt zich op het tegengaan van

huiselijk geweld, o.a. door het stimuleren van een afname van alcoholgebruik.

Een van de uitvloeisels van de wet is de telefonische hulplijn Niebieska Linia (Blauwe Lijn).

Burgers kunnen telefonisch vragen stellen over alcohol en andere stimulerende/verdovende

65

middelen en huiselijk geweld. Ook kunnen ze advies krijgen ten aanzien van deze

onderwerpen.

In 2007 werd Niebieska Linia meer dan 10.000 keer gebeld.

Onderzoek heeft aangetoond dat afname van alcoholgebruik positieve gevolgen heeft voor

de onderwijs- en arbeidsprestaties en dat het aantal verkeersongelukken en

zelfmoordpogingen verminderen en dat geweld en criminaliteit afnemen.

Het in 2012 verschenen WHO-rapport dat een toename in alcoholgebruik heeft

geconstateerd, is wat dat betreft helaas weinig hoopvol.

Alcoholgebruik in Nederland

Rond 1880 dronken Nederlanders per hoofd van de bevolking per jaar 7 liter pure alcohol. In

1950 was dat gedaald tot circa 2 liter. In de jaren erna nam het gebruik snel toe: van 2,6 liter

in de jaren zestig naar 8,9 liter in 1980. In de jaren negentig was er een lichte daling naar 8,0

liter. Let wel: deze cijfers hebben betrekking op inwoners vanaf 0 jaar.

Nederlanders boven 15 jaar dronken in 1996 per persoon 9,6 liter pure alcohol.

Vandaag de dag drinkt de gemiddelde Nederlander boven de 15 jaar rond de 10 liter pure

alcohol per jaar. (Zie tabel 1.) Dit zijn 830 standaard glazen oftewel bijna 2,3 glazen per dag.

Wanneer dit cijfer wordt verrekend met de levenslange geheelonthouders consumeren de

drinkers gemiddeld bijna 1000 standaard glazen per jaar, ter vergelijken met circa 2,7 glazen

per dag.

Niet-drinkers

Volgens het WHO-rapport (2012) drinkt meer dan 19% van de Nederlanders boven 15 jaar

nooit alcohol. Onder deze geheelonthouders zijn er drie keer meer vrouwen dan mannen.

Overmatig alcoholgebruik en verslaving

Overmatig alcoholgebruik en alcoholverslaving komt in Nederland 3 tot 5 keer vaker voor bij

mannen dan bij vrouwen. Ongeveer 30% van de Nederlandse mannen en 7% van de

vrouwen heeft serieuze problemen (gehad) door alcoholgebruik. Het heeft naast een

schadelijke effecten voor de gezondheid een negatieve invloed op het cognitieve en fysieke

functioneren van gebruikers. Ook treden er meer antisociale persoonlijkheidsstoornissen op.

Volgens de WHO (2012) kan bij 7% van de overleden mannen de doodsoorzaak (mede)

worden toegeschreven aan overmatig en langdurig alcoholgebruik. Dit geldt voor 5% van de

gestorven vrouwen.

Binge-drinking en comazuipen

Met binge-drinking wordt tijdelijk zwaar alcoholgebruik bedoeld.

Hoewel er in Nederland geen echt consensus is over de norm wordt ‘het op één dag nuttigen

van 6 of meer glazen alcohol’ door de meeste instanties benoemd als binge-drinking.

66

De WHO voegt er in haar rapport (2012) een termijn aan toe: minimaal één keer in de

afgelopen 6 maanden moet. Vanuit deze definitie zou ongeveer 44% van de Nederlandse

mannen en circa 20% van de vrouwen als binge-drinker moeten worden beschouwd.

Als het jeugdigen betreft wordt binge-drinken meestal gerelateerd aan comazuipen: het op

één dag innemen van een dusdanige hoeveelheid alcohol dat er vergiftiging optreedt die tot

bewusteloosheid (coma) leidt. Terwijl er in 2007 ‘maar’ 300 jongeren in het ziekenhuis

belandde voor een alcoholvergiftiging, waren dat er 500 in 2009 en al 700 in 2010. Het

aantal comazuipers neemt vooral toe onder 16 en 17-jarigen, onder 13 tot 15-jarigen neemt

het langzaam af.

Profielschets van veelgebruikers

Risicovol drinken komt (net als bij de Polen) onder vrouwen meer voor bij hoogopgeleiden

en onder mannen meer bij laagopgeleiden.

Verschillen tussen mannen en vrouwen

Overmatig alcoholgebruik en alcoholverslaving komt vaker voor bij mannen dan bij vrouwen.

Meer vrouwen dan mannen drinken nooit.

Er is een aantal mogelijke oorzaken voor dit verschil tussen mannen en vrouwen.

De genetische aanleg voor verslaving is groter bij mannen en wordt eerder van vader op

zoon overgedragen. Op maatschappelijke niveau is excessief gebruik van middelen meer

geaccepteerd voor mannen dan voor vrouwen; tegen een dronken man wordt bijvoorbeeld

heel anders aangekeken dan tegen een dronken vrouw.

Een andere oorzaak voor het verschil kan zijn dat de piek in drankgebruik bij mannen op

jongere leeftijd ligt dan bij vrouwen. De mannen hebben op dat moment minder

compenserende levenservaring die hen tot matiging aanzet.

Tot slot vertonen mannen in alles meer riskant gedrag, dus ook in alcoholgebruik.

Overigens gebruiken mannen ook meer drugs dan vrouwen. Drugsmisbruik en –verslaving

komt bij mannen 2 tot 3 maal vaker voor dan bij vrouwen.

Alcohol en huiselijk geweld

Alcohol op zich is zelden de oorzaak van huiselijk geweld. Iemand die echter onder invloed

verkeert kent minder remmingen, is prikkelbaarder, overschrijdt grenzen. Al dan niet

sluimerende problemen kunnen mede dankzij de alcohol opeens tot een gewelddadige

reactie leiden.

Minstens 30% van de plegers van huiselijk geweld is een chronisch gebruiker van alcohol

en/of drugs.

Politierapporten laten zien dat eenzelfde percentage plegers van huiselijk geweld onder

invloed was ten tijde van het delict.

In afgelopen 2 jaar zijn opvallend veel mensen bij opgenomen in een instelling voor

verslavingszorg nadat zij onder invloed van alcohol (en/of drugs) huiselijk geweld hadden

gepleegd.

67

Naast de negatieve consequenties voor de drinker zelf, leidt problematisch alcoholgebruik

vaak tot gezinsproblemen, onder andere doordat intensief alcoholgebruik tot antisociale

persoonlijkheids-stoornissen leidt. Schattingen geven aan dat in 32%-55% van de gevallen

van partnergeweld er sprake is van alcoholgebruik. Grote verschillen in het drinkpatroon van

partners vergroot kans op ruzie over het drinkgedrag en hierdoor neemt de kans op gebruik

van fysiek geweld toe.

Gebleken is partnergeweld relatief vaak voorkomt in relatie tot dat binge-drinking en

frequent drinken.

VERDER LEZEN

Alcohol Consumption and Its Adverse Effects in Poland in Years 1950–2005

Alcohol in the European Union. Consumption, harm and policy approaches.

Basis Trends Pertaining to Alcohol Use in Poland

Contribution of drinking patterns to differences in rates of alcohol related problems between three urban

populations

National Program for Preventing and Resolving Alcohol-related Problems for the years 2011-2015

SAFETY IN THE FAMILY Program for counteracting violence in families with alcohol related problems

http://alcoholengezondheid.nl/

Dronken mannen, depressieve vrouwen!? Feiten en cijfers over het verband tussen sekse en geestelijke

gezondheid

68

6. GEESTELIJK GEZONDHEIDSZORG

Ervaring en onderzoek tonen aan dat er sprake is van genetische overdracht voor het

ontwikkelen van psychische problemen. Mensen die genetisch belast zijn kunnen lange tijd

relatief zorgeloos leven en psychische problemen kunnen lang afwezig of beheersbaar zijn,

totdat er iets belangrijks verandert in de omgeving.

Onder invloed van omgevingsfactoren kunnen latente problemen leiden tot daadwerkelijk

psychische klachten.

In dit hoofdstuk worden enkele feiten, cijfers en ontwikkelingen ten aanzien van de

geestelijke gezondheid en gezondheidszorg, in achtereenvolgens Polen en Nederland,

besproken.

Geestelijke gezondheidzorg in Polen

Over het algemeen is er in Polen niet zo veel belangstelling voor geestelijke gezondheid en

het behandelen van problemen op dat gebied. Dit heeft deels te maken met de politieke

geschiedenis en deels met de (daarmee verweven) sociale attitude ten aanzien van

psychische problemen en psychiatrische stoornissen.

Geestelijke gezondheidszorg voor 1970

In 1939 werd Polen bezet door nazi-Duitsland. De eerste slachtoffers van de nazistische

politiek van ‘Endlösung’ (zuivering) waren de patiënten van psychiatrische ziekenhuizen. Zij

werden massaal afgevoerd en omgebracht.

Na de oorlog had de wederopbouw van het land de hoogste prioriteit. Alle aandacht richtte

zich op stadsherstel en verbetering van de economie. Psychiatrie had een lage prioriteit

(terwijl er vermoedelijk veel mensen leden aan posttraumatische stress). Er waren na de

oorlog naar schatting slechts 80 tot 120 psychiaters in Polen.

In de communistische periode werden mensen met psychische problemen, stoornissen en

psychiatrische ziektes voornamelijk intramuraal behandeld, in grote, ver van de ‘gewone’

wereld afgelegen ziekenhuizen.

Geestelijke gezondheidszorg tussen 1970 en 1995

Tussen 1970 en 1990 vonden er grote veranderingen plaats in de zorg voor geesteszieken.

Het aantal klinieken voor extramurale zorg en dagbehandeling werd drastisch uitgebreid. Zo

ook het aantal psychiatrische afdelingen in gewone lokale ziekenhuizen.

De transformatie van het politieke systeem in 1989 van een communistische totalitair

regime naar een parlementaire democratie leidde echter tot een toename van de sociale

problemen. Dit had onder andere tot gevolg dat het gebruik van alcohol en drugs toenam,

meer mensen psychologische problemen en suïcidale neigingen kregen.

69

Tussen 1990 en 1997 was er een sterke toename van aantal patiënten en het aantal

incidenten (respectievelijk 19% en 20%). De hoogste toenames zijn op het gebied van

depressies, schizofrenie en alcoholische psychoses.

Geestelijke gezondheidszorg na 1995

Een belangrijke verbetering brengt de Wet op de Geestelijke Gezondheidszorg die in 1995

wordt aangenomen. Met deze wet wordt erkend dat mentale gezondheid een fundamenteel

menselijke waarde is en dat het beschermen van de rechten van mensen met mentale

stoornissen een verplichting van de Staat is.

De doelen van de wet zijn: het verbeteren van de geestelijke gezondheidszorg, het

verbeteren van de attitude ten aanzien van mensen met mentale stoornis en het tegengaan

van discriminatie en beschermen van burgerrechten van deze personen.

Cijfers uit 1995 en 1997

In 1995 is bijna 2% van de bevolking extramuraal onder behandeling voor mentale

stoornissen. Een op de zes stoornissen is alcoholgerelateerd.

In hetzelfde jaar zijn er 0,14% nieuwe binnenkomers in de intramurale ggz. De helft van de

opnames betreft alcoholgerelateerde stoornissen of alcoholische psychoses.

Ook van 1997 zijn cijfers bekend: in dit jaar krijgen ruim 660.000 patiënten een extramurale

behandeling voor psychische problemen of ziektes. Dit is 1,7% van de totale bevolking.

Meer dan 80% van de behandelingen betreft schizofrenie, affectieve stoornissen en

neuroses (angststoornissen) en 2% voor depressies. De overige behandelingen zijn

alcoholgerelateerd; 18% van de patiënten (oftewel 0,3% van de bevolking) wordt geholpen

in extramurale alcoholklinieken.

21ste eeuw

Terugblikkend op de 20e eeuw is duidelijk geworden dat er een belangrijke relatie is tussen

de economische situatie van het land en haar burgers, hun geestelijke gezondheid (en hun

alcoholgebruik). Welvaart en welzijn leiden tot minder psychische problemen. In economisch

slechtere tijden, met grotere werkloosheid en meer armoede, krijgen mensen daar juist

meer last van.

Vandaag de dag worden in Polen nog lang niet alle patiënten met mentale stoornissen of

psychische problemen behandeld. Er zijn daarnaast aanwijzingen dat een deel van hen

elders zorg vindt, bij niet-reguliere zorginstanties.

Eén recent cijfer: in 2006 werden ruim 244.000 mensen (dit is 0,6% van de bevolking)

behandeld in psychiatrische instituten voor stoormissen ten gevolge van alcoholgebruik.

Geestelijke gezondheidzorg in Nederland

Meer dan 41% van alle Nederlanders heeft ooit een psychisch probleem gehad.

Op 1 januari 2006 waren er bij centra voor geestelijke gezondheidzorg en verslavingzorg

772.000 personen in behandeling.

70

In 2009 maakten 865.000 cliënten gebruik van de 2elijns curatieve zorg. Dit is 5,2% van de

totale Nederlandse bevolking.

Omdat er in principe niet wordt geregistreerd op etniciteit of afkomst is vaak niet bekend

welke etnische achtergrond cliënten hebben. Uit onderzoeken zijn toch enkele cijfers aan

het licht gekomen: van de autochtone bevolking is gemiddeld 3,3% in behandeling bij een

ggz-instelling. Dit geldt daarnaast voor 3,8% van de Surinamers, 3,2% van de Marokkanen en

3% van de Turken.

Ongeveer 0,3% van de Nederlandse bevolking is voor behandeling opgenomen in een

instelling voor intramurale zorg. 6% van de mensen maakt gebruikt van extramurale zorg.

Ruim de helft hiervan (3,2% van alle Nederlanders) heeft gedurende één jaar contact met

een ggz-instelling.

Een aanzienlijk deel van de bevolking heeft wél behoefte heeft aan hulpverlening maar zoekt

die niet. Dit betreft bijna 24% van de vrouwen en bijna 10% van de mannen met psychische

problemen.

Verschillen tussen mannen en vrouwen

Er is geen verschil tussen mannen en vrouwen als het gaat om het aantal psychische

problemen, maar er zijn wel verschillen in het soort problemen en de hulp die ze zoeken.

Vrouwen hebben 2 keer meer last van stemmings- en angststoornissen en 3 keer meer last

van eetstoornissen dan mannen. Mannen kampen op hun beurt 3-5 keer vaker dan vrouwen

aan stoornissen door alcoholgebruik. Ook komt overmatig drugsgebruik bij mannen vaker

voor (2-3 keer vaker) dan bij vrouwen.

Het aantal mannen en vrouwen dat intramuraal wordt behandeld is exact gelijk, de

extramurale zorgvraag verschilt echter wel: tegenover elke 4,9 mannen die hulp zoeken bij

een ggz-instelling staan 7,1 vrouwen.

Vrouwen maken ook langer gebruik van de hulp van de ggz: 3,5% van de vrouwen heeft

gedurende één jaar contact met ggz-voorziening, tegen 2,9% van de mannen.

Hoewel uit bovenstaande blijkt dat vrouwen meer en langer hulp zoeken dan mannen, blijkt

uit onderzoek ook dat bijna een kwart van de vrouwen met psychische problemen waarvoor

zij hulp zouden willen hebben, niet naar een behandelaar gaat. Er zijn ook mannen die hulp

zouden willen maar deze niet vragen. Met 10% is hun aantal kleiner dan de groep vrouwen.

Oorzaak van psychische problemen

Zoals in de inleiding op dot hoofdstuk is gesteld, blijken mensen genetisch belast te kunnen

zijn voor het ontwikkelen van psychische problemen. Onder invloed van omgevingsfactoren

kunnen latente problemen leiden tot daadwerkelijk psychische klachten. Denk bij

omgevingsfactoren aan factoren als eenzaamheid, werkloosheid, verveling, alcohol-

/drugsgebruik, huwelijksproblemen. Ook spelen ervaringen met huiselijk geweld en

kindermishandeling mee bij het ontwikkelen van psychische problemen.

71

Bij migranten kunnen daarbovenop andere omgevingsfactoren een negatieve invloed

hebben op hun geestelijke gezondheid: migratie, heimwee, inburgeringproblemen, onzekere

verblijfstatus, (interculturele) huwelijksproblemen, opvoedproblemen (opvoeden in twee

culturen).

VERDER LEZEN

Focus on psychiatry in Poland; Past and present

Mental Health in Poland (Mental Health in the workplace; Situation analysis Poland)

Culturele herkomst van cliënten in de ggz en verslavingszorg

Marktscan Geestelijke gezondheidszorg Weergave van de markt 2008-2011

Dronken mannen, depressieve vrouwen!? Feiten en cijfers over het verband tussen sekse en geestelijke

gezondheid

Pool in psychische nood zoekt hulp

72

B R O N N E N

Aberg, K., Bond, J. and others (2002)


A publication of: Minnesota Advocates for Human Rights (USA), Women’s Rights Center

(Warsaw, Poland) and International Women’s Human Rights Clinic (Washington, USA)

www.theadvocatesforhumanrights.org/uploads/poland_domestic_violence_(2002)_10-

18-2002_2.pdf

Anderson, P., Møller, L., and Galea, G. (2012)

Alcohol in the European Union. Consumption, harm and policy approaches.

Copenhagen: WHO Regional Office for Europe

Arnoldus, R., Leeuwen van S., Stramska, B. (2011)

VerWeg & DichtBij Poolse medelanders. Ze zijn niet meer weg te denken

www.verwegendichtbij.nl/cms/poolsemedelanders

Arum van, S., Boer, A, en Groot de, N. (2010)

Onder Polen. Poolse arbeidsmigranten op het platteland in beeld

Utrecht: Movisie

Balicki, M., Leder, S. and Piotrowski, A. (2000)

BJ Psych 2000;177: 375-381. DOI: 10.1192/bjp.177.4.375

Focus on psychiatry in Poland; Past and present

The British Journal of Psychiatry

http://bjp.rcpsych.org.content/177/4/375#BIBL

Bielinska-Kwapisz, A. en Mielecka-Kubien, Z. (2011)

Alcohol Consumption and Its Adverse Effects in Poland in Years 1950–2005

Economics Research International

Vol. 2011, Article ID 870714, 13 pages.

doi:10.1155/2011/870714

www.hindawi.com/journals/econ/2011/870714/

Bobak, M., R. Room, H. Pikhart, et al. (2004)

J Epidemiol Community Health 2004;58: 238–242. DOI: 10.1136/jech.2003.011825

Contribution of drinking patterns to differences in rates of alcohol related problems

between three urban populations

http://jech.bmj.com/content/58/3/238.full.pdf+html

Czbala, J.C., Dudek, B., Krasucki, P., Pietrzykowska, B., Wlodzimierz, B. (2000)

Mental Health in the workplace Situation analysis Poland.

Part I Mental Health in Poland. Pag.1-7

Geneve: International Labour office.

Czuma, A., Minister of Justice of Poland (2009)

Speech held during The 29th Council of Europe Conference of Ministers of Justice

“Breaking the silence – united against domestic violence” Tromsǿ, 18-19 juni 2009

www.coe.int/t/dghl/standardsetting/minjust/mju29/Speech%20Poland.pdf

http://www.theadvocatesforhumanrights.org/uploads/poland_domestic_violence_(2002)_10-18-2002_2.pdf

http://www.theadvocatesforhumanrights.org/uploads/poland_domestic_violence_(2002)_10-18-2002_2.pdf

http://www.verwegendichtbij.nl/cms/poolsemedelanders

http://bjp.rcpsych.org.content/177/4/375#BIBL

http://www.hindawi.com/journals/econ/2011/870714/

http://jech.bmj.com/content/58/3/238.full.pdf+html

http://www.coe.int/t/dghl/standardsetting/minjust/mju29/Speech%20Poland.pdf

73

Dagevos, J. (2011)

Poolse migranten. De positie van Polen die vanaf 2004 in Nederland zijn komen wonen

Den Haag: SCP

Dijk,T. van, Flight, Oppenhuis, S., & Duesmann, B. (1997)

Huiselijk geweld: aard, omvang en hulpverlening.

Den Haag; Ministerie van Justitie.

Engbergsen G., e.a. (2011)

Arbeidsmigratie in vieren. Bulgaren en Roemenen vergeleken met Polen

Rotterdam: Erasmus Universiteit

Geurts, E. en D. Ince (2006) Van pedagogische tik tot kindermishandeling De culturele diversiteit in Nederland Utrecht: NJI / NIZW

GGZ Nederland (2007) Culturele herkomst van cliënten in de ggz en verslavingszorg mighealth.net/nl/images/c/cb/Ggz1.pdf

Habitat for Humanity Poland Magazyn

www.habitat.pl/newsImg/newsletter_jesien_eng.pdf

IJzendoorn, van M.H. (2007)

Kindermishandeling Leiden Attachment Research Program

Kindermishandeling in Nederland Anno 2005:

De Nationale Prevalentiestudie Mishandeling van Kinderen en Jeugdigen (NPM-2005)

Leiden: WODC

www.leidenattachmentresearchprogram.eu/NPM-2005-Van-IJzendoorn-boek.pdf

IJzendoorn van, M.H. (2007)

Pedagogiek 27e jaargang • 3 • 2007 pag.236-243

De Vragenlijst Voorbij: Schets van Onderzoek naar Kindermishandeling

www.pedagogiek-online.nl/index.php/pedagogiek/article/viewFile/337/336

Jabukowska, T. (2006)

Vrouwenrechten gaan in Polen terug naar af (essay)

www.liberales.be/essays/polen

Knaap, L.M. van der, Idrissi, F. el, Bogaerts, S. (2010)

Onderzoek en beleid

Daders van huiselijk geweld

Den Haag / Meppel: WODC / BJU

MillwardBrown SMG/KRC (2011)

PRZEMOC W RODZINIE Diagnoza dotycząca osób stosujących przemoc w rodzinie w

PolsceAnaliza zjawiska z perspektywy dorosłej populacji Polski

(Presentatie tijdens een conferentie over huiselijk geweld in Polen in november 2011.)

www.west-

info.eu/files/PREZENTACJA_MB_SMGKRC_PRZEMOC_W_RODZINIE_KONFERENCJA.pdf

Movisie (2009)

Factsheet Huiselijk geweld: feiten en cijfers

Utrecht: Movisie

http://mighealth.net/nl/images/c/cb/Ggz1.pdf

http://www.habitat.pl/newsImg/newsletter_jesien_eng.pdf

http://www.leidenattachmentresearchprogram.eu/NPM-2005-Van-IJzendoorn-boek.pdf

http://www.pedagogiek-online.nl/index.php/pedagogiek/article/viewFile/337/336

http://www.liberales.be/essays/polen

http://www.west-info.eu/files/PREZENTACJA_MB_SMGKRC_PRZEMOC_W_RODZINIE_KONFERENCJA.pdf

http://www.west-info.eu/files/PREZENTACJA_MB_SMGKRC_PRZEMOC_W_RODZINIE_KONFERENCJA.pdf

74

Movisie (2010)

Wordt vervolgd Experts over trends en ontwikkelingen in huiselijk geweld

Utrecht: Movisie

Nederlandse Zorgautoriteit (2012)

Marktscan Geestelijke gezondheidszorg Weergave van de markt 2008-2011

www.nza.nl/104107/105773/475605/Marktscan_Geestelijke_Gezondheidszorg.pdf

Nowakowska, U. (2003)

Die Bekämpfung häuslicher Gewalt in Polen

Beitragsexposé zur Konferenz “Eingreifen bei häuslicher Gewalt II –

Interventionszentralen in europäischer Raum”.

www.glow-boell.de/media/de/txt_rubrik_3/Nowakowska.pdf

Oosten, N., Kok, E., Bvale van, M. (2000)

Dronken mannen, depressieve vrouwen!? Feiten en cijfers over het verband tussen

sekse en geestelijke gezondheid

Utrecht: Transact.

PARPA (The State Agency for Prevention of Alcohol Related Problems)

Basis Trends Pertaining to Alcohol Use in Poland

fas.nazwa.pl/parpa_en/index.php?option=com_content&view=article&id=52:basic-

trends-pertaining-to-alcohol-use-in-poland&catid=35:basic-polish-data&Itemid=57


National Program for Preventing and Resolving Alcohol-related Problems for the years 2011-2015 http://fas.nazwa.pl/parpa_en/images/stories/NPPiRPA_2011_2015_eng.pdf


SAFETY IN THE FAMILY PROGRAM FOR COUNTERACTING VIOLENCE IN FAMILIES WITH

ALCOHOL RELATED PROBLEMS

fas.nazwa.pl/parpa_en/index.php?option=com_content&view=article&id=53:espad-

survey-results&catid=35:basic-polish-data&Itemid=57

Polish Language Blog (06-09-2011)


www.transparent.com.polish/domestic-violence-in-poland

RoSa (2002)

Factsheet Huiselijk geweld: oorzaken en gevolgen

Brussel: RoSa

Tomesen, R. (2011)

Dagblad De Pers Dinsdag 1 november 2011

Pool in psychische nood zoekt hulp

http://arc.dp.x-cago.com/dp/20111101/pages/01002/articles/DP-20111101-

01002020.pdf

Wolzak, A. en Berge ten, I. (2008)

Gevolgen van Kindermishandeling

Utrecht: Nederlands Jeugdinstituut

http://www.nza.nl/104107/105773/475605/Marktscan_Geestelijke_Gezondheidszorg.pdf

http://www.glow-boell.de/media/de/txt_rubrik_3/Nowakowska.pdf

http://fas.nazwa.pl/parpa_en/index.php?option=com_content&view=article&id=52:basic-trends-pertaining-to-alcohol-use-in-poland&catid=35:basic-polish-data&Itemid=57

http://fas.nazwa.pl/parpa_en/index.php?option=com_content&view=article&id=52:basic-trends-pertaining-to-alcohol-use-in-poland&catid=35:basic-polish-data&Itemid=57

http://fas.nazwa.pl/parpa_en/images/stories/NPPiRPA_2011_2015_eng.pdf

http://fas.nazwa.pl/parpa_en/index.php?option=com_content&view=article&id=53:espad-survey-results&catid=35:basic-polish-data&Itemid=57

http://fas.nazwa.pl/parpa_en/index.php?option=com_content&view=article&id=53:espad-survey-results&catid=35:basic-polish-data&Itemid=57

http://www.transparent.com.polish/domestic-violence-in-poland

http://arc.dp.x-cago.com/dp/20111101/pages/01002/articles/DP-20111101-01002020.pdf

http://arc.dp.x-cago.com/dp/20111101/pages/01002/articles/DP-20111101-01002020.pdf

75

Voor een zeer uitgebreide lijst van artikelen over kindermishandeling zie:

www.empty-memories.nl/www_1.html

Overig

Verslag WAVE-conferentie 14, 15 en 16 oktober 2010 in Warschau, Polen


http://waveconference2010.blogspot.com/

http://ec.europa.eu/ewsi/UDRW/images/items/even_16505_379472772.pdf

www.niebieskalinia.pl (Poolse telefonische hulp- en advieslijn ‘Blauwe Lijn’)

Vertaling van een Engelstalig artikel (2001) door E. van Weringh (2003)

Het begrijpen van effecten van mishandeling op de vroege ontwikkeling van hersenen

www.empty-memories.nl/artikel_8.html

www.polenforum.nl/pdf/Inside_Polen.pdf

www.forum.nl/Portals/0/Publicaties/Polen-in-Nederland-Fact-sheet-NL-juni-09.pdf

webapps01.un.org/vawdatabase/uploads/Poland%20-

%20National%20Action%20Plan%20for%20Counteracting%20Domestic%20Violence.pdf

http://fundacjaakcja.pl/

http://www.empty-memories.nl/www_1.html


http://waveconference2010.blogspot.com/

http://ec.europa.eu/ewsi/UDRW/images/items/even_16505_379472772.pdf

http://www.niebieskalinia.pl/

http://www.empty-memories.nl/artikel_8.html

http://www.polenforum.nl/pdf/Inside_Polen.pdf

http://www.forum.nl/Portals/0/Publicaties/Polen-in-Nederland-Fact-sheet-NL-juni-09.pdf

http://webapps01.un.org/vawdatabase/uploads/Poland%20-%20National%20Action%20Plan%20for%20Counteracting%20Domestic%20Violence.pdf

http://webapps01.un.org/vawdatabase/uploads/Poland%20-%20National%20Action%20Plan%20for%20Counteracting%20Domestic%20Violence.pdf

http://fundacjaakcja.pl/

76

BIJLAGE 1 DEFINITIES VAN (VORMEN VAN) HUISELIJK GEWELD

Huiselijk geweld

Huiselijk geweld is geweld dat door iemand uit de huiselijke- of familiekring van het

slachtoffer wordt gepleegd. Hieronder vallen lichamelijke en seksuele geweldpleging,

belaging en bedreiging – al dan niet door middel van, of gepaard gaand met, beschadiging

van goederen in en om het huis.

Opmerking: tot de ‘huiselijk kring’ behoren (ex-)partners, gezins- en familieleden.

Ook rekent men huisvrienden tot deze kring. Dit zijn personen die een vriendschappelijke

band onderhouden met het slachtoffer of die in de onmiddellijke omgeving van het

slachtoffer verkeren en het slachtoffer in de huiselijke sfeer ontmoeten.

Partnergeweld

Partnergeweld betreft iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch of economisch geweld

tussen (ex-)echtgenoten, (ex-)partners, (ex-)samenwonenden; personen die een relatie

hebben (of hebben gehad) en tussen wie een affectieve band bestaat of bestaan heeft.

Opmerking: Partnergeweld komt voor in zowel hetero- en in homoseksuele relaties.

Kindermishandeling

Kindermishandeling is elke vorm van voor de minderjarige bedreigende of gewelddadige

interactie van fysieke, psychische of seksuele aard, die de ouders of andere personen, ten

opzichte van wie de minderjarige in een relatie van afhankelijkheid of van onvrijheid staat,

actief of passief opdringen, waardoor ernstige schade wordt berokkend of dreigt te worden

berokkend aan de minderjarige in de vorm van fysiek of psychisch letsel.

Er zijn 5 uitingsvormen: (1) lichamelijke mishandeling,(2) lichamelijke verwaarlozing, (3)

psychische of emotionele mishandeling, (4) psychische of emotionele verwaarlozing, (5)

seksueel misbruik.

Opmerking: De grens tussen de ‘opvoedkundige tik’ (ook wel pedagogische of corrigerende

tik) is vaag en leidt regelmatig tot (ethische) discussies.

Ouderenmishandeling

Ouderenmishandeling betreft: al het handelen of het nalaten van handelingen ten opzichte

van een oudere persoon (65+) door degenen die in een persoonlijke en/of professionele

relatie (dagelijkse zorg) met die oudere staan, waardoor de oudere (herhaaldelijk)

lichamelijke, psychische of materiële schade lijdt.

Er zijn 6 uitingsvormen: lichamelijke mishandeling, psychische mishandeling, verwaarlozing,

financiële uitbuiting, seksuele mishandeling, schending van grondrechten.

Oudermishandeling

Oudermishandeling is het regelmatige aanvallen of bedreigingen met (lichamelijk en of

psychisch) geweld van een kind tegenover één of beide ouder(s), stief- of pleegouder(s).

77

Opmerking: Vooral emotioneel geweld (chantage, dreigen) komt veel voor. Fysiek geweld

voor vaak voorafgegaan door psychisch geweld.

Sibling-geweld

Sibling-geweld is iedere vorm van fysiek, seksueel, psychisch geweld tussen (minderjarige)

broers en zussen.

Seksueel geweld

De term ‘seksueel geweld’ wordt gebruikt als paraplubegrip voor alle vormen van seksueel

getinte, ongewenste handelingen, zoals aanranding, verkrachting, incest, seksueel misbruik,

seksuele intimidatie en gedwongen prostitutie.

Opmerking: Als seksueel geweld binnen de huiselijke kring plaatsvindt is er sprake van

huiselijk geweld. Als het buiten de huiselijke kring plaatsvindt, wordt het sec als seksueel

geweld beschouwd.

Opmerking: Vaak gaat seksueel geweld gepaard met bedreigingen en geestelijke

mishandeling (zoals kleineren, bedreigen, uitschelden, buitensluiten, chanteren). Soms

wordt het slachtoffer ook fysiek mishandeld of tot seksueel contact gedwongen onder

bedreiging van een wapen.

Seksueel misbruik en incest

Bij seksueel misbruik gaat het om seksuele handelingen, toenaderingen of contacten die

tegen de zin van de minderjarige gebeuren. Deze acties kunnen plaatsvinden in een relatie

waarin sprake is van een ongelijke machtsverhouding.

Als seksueel misbruik binnen de familie plaatsvindt wordt ook wel de term incest

gehanteerd.

Opmerking: Seksueel misbruik is ook: gedwongen worden om seksuele handelingen bij

zichzelf te verrichten of seksuele handelingen bij anderen uit te voeren, gedongen toekijken

bij seksuele handelingen van anderen, gedwongen kijken naar pornografisch materiaal of

seksueel getinte/pornografische opnames van zich te laten maken.

78

NOTEN DEEL I

1 Overigens is niet iedereen gelukkig met dit onderscheid. Zie o.m. het opiniestuk van psychiater W. van Rooij:

medischcontact.artsennet.nl/Nieuws-26/Tijdschriftartikel/100391/Een-patient-is-geen-client.htm 2 Zie bijvoorbeeld: www.bmcjeugd.nl/index.php/2011/03/meer-huiselijk-geweld-in-west-friesland/

3 Zie bijlage 1 voor de definities.

4 Polen is in 2004 toegetreden to de EU.

5 Tegenwoordig worden kinderen die getuige zijn geweest van huiselijk geweld ook beschouwd als slachtoffer,

ook al hebben ze zelf geen directe mishandeling hebben ervaren. De impact van het getuige zijn is vaak erg

groot voor kinderen en dit in veel gevallen leidt dit tot problemen bij de ‘getuigen’. In dit onderzoek echter

zijn getuigen daadwerkelijk geregistreerd als getuigen (en dus niet als slachtoffer). 6 Eerder is opgemerkt dat de combinatie ‘getuige+ pleger’ in de dossiers niet is aangetroffen.

7 Zie bijlage 1 voor een uitleg van deze typen geweld.

8 Patiënten die als kind getuige zijn geweest van geweld tussen ouders en/of opvoeders zijn geregistreerd als

‘getuige van partnergeweld’. Zie de betreffende paragraaf voor de aantallen. Zie ook voetnoot 5. 9 Met de (indirecte) getuigen worden patiënten bedoeld die hebben gehoord dat hun dochtertjes (beiden

jonger dan 7 ten tijde van het misbruik) zijn misbruikt door een (ex-)partner. Hoewel deze moeders niet

letterlijk getuige zijn geweest van deze schendingen zijn zij toch, vanwege de enorme impact die het op hen

heeft, als ‘getuige’ meegenomen in de resultaten.

Eén van de slachtoffertjes is – op verzoek van de moeder en op aandringen van de behandeld psycholoog –

zelf in een behandeltraject gekomen bij GGZ Keizersgracht. Omdat er van haar daardoor een apart dossier

bestaat, is zij als incestslachtoffer meegeteld. (NB De moeder heeft ook gehoord dan de incestpleger pedofiel

bleek te zijn. In het dossier staat ook dat hij in aanraking is gekomen met de politie. Of er een direct verband

is, is niet vermeld.)

Het andere slachtoffertje is niet bij GGZ Keizersgracht behandeld en er is dus geen dossier van haar. Zij is niet

meegeteld in het onderzoek als incestslachtoffer. 10

Schending van grondrechten als gewelduiting wordt doorgaans alleen genoemd bij ouderenmishandeling. De

onderzoekers vonden het echter in dit onderzoek ook van toepassing bij 3 gevallen partnergeweld en bij 1

geval van kindermishandeling. 11

De pathologische jaloezie uit de bovenstaande alinea is hierbij niet meegeteld. 12

Hierbij zijn 3 stellen. 13

Hiermee worden alle inwoners van Nederland bedoeld. 14

Van Dijk, Flight, Oppenhuis en Duesmann (1997) Huiselijk geweld: aard, omvang en hulpverlening. 15

Zie voor deze en volgende cijfers over de Nederlandse situatie de factsheet Huiselijk geweld: feiten en cijfers

van Movisie (2009).

NOTEN DEEL II

_______________________ 16

Het alcoholgebruik werd gestimuleerd door de communistische machthebbers: het houdt het volk rustig en

maakt hen letterlijk en figuurlijk afhankelijk.

Zie: Alcohol Consumption and Its Adverse Effects in Poland in Years 1950–2005. (Bielinska-Kwapisz. e.a. 2011) 17

De kerk en haar volgelingen voelen zich extra gesterkt wanneer in de jaren 80 een Poolse kardinaal tot paus

wordt gekozen.

http://medischcontact.artsennet.nl/Nieuws-26/Tijdschriftartikel/100391/Een-patient-is-geen-client.htm

http://www.bmcjeugd.nl/index.php/2011/03/meer-huiselijk-geweld-in-west-friesland/

79

18

Tussen april 2011 en maart 2012 is het werkloosheidspercentage in Polen gestegen van 9,5% naar 10,1%.

Op beide peildata was dit twee keer zo hoog als in Nederland (respectievelijk 4,2% en 5,0%). 19

Dit betreft in het GBA geregistreerde Polen. Bron: CBS. 20

Bron: CBS. 21

Poolse migranten. De positie van Polen die vanaf 2004 in Nederland zijn komen wonen (Dagevos, 2011). 22

Als de niet-geregistreerde Polen worden meegerekend is het aantal arbeidsmigranten ten op zicht van de

andere groepen waarschijnlijk veel hoger. 23

Engbergsen G., e.a. (2011) 24

Zie: Arbeidsmigratie in vieren (Engsbergen, 2011) en Poolse migranten (Dagevos, 2011). 25

PRZEMOC W RODZINIE Diagnoza dotycząca osób stosujących przemoc w rodzinie w Polsce

(MillwardBrown, 2011). 26

Aberg, K., Bond, J. and others (2002) Domestic Violence In Poland. 27

Domestic Violence in Poland (2002: 21-24) 28

Vergelijk het percentage hogeropgeleiden in de gehele Nederlandse bevolking: dit is circa 25%. 29

Zie de Beleidsbrief Beschermd en weerbaar, intensivering van de opvang en hulp bij geweld in

afhankelijkheidsrelaties (Ministerie van VWS, 2008) en het Plan van aanpak huiselijk geweld tot 2011, ‘de

volgende fase’ (Ministerie van Justitie, 2008). 30

http://dobryrodzic.fdn.pl/ en www.canee.net/poland/good_parent_good_start_programme 31

www.canee.net/poland/words_hurt_for_life_first_raising_awareness_campaign_against_verbal_child_abuse_in_poland 32

Helpline.org.pl 33

Overal waar Europa (of Europees) staat moet eigenlijk gelezen worden: (inwoners van) lidstaten en

kandidaat-lidstaten van de Europese Unie en Noorwegen en Zwitserland. 34

Ongeregistreerde alcohol is: zelfgestookt, illegaal geproduceerde of gesmokkelde drank en alcoholhoudende

artikelen die niet voor consumptie bedoeld zijn (bijv. aftershave). 35

Cijfers voor 1970, 1990 en 2003 afkomstig uit: Alcohol Consumption and Its Adverse Effects in Poland in Years

1950–2005. (2011) 36

Cijfers afkomstig uit Alcohol in the European Union. Consumption, harm and policy approaches. (2012) 37

1liter pure alcohol komt overeen met 83 standaard glazen alcoholisch drank. 38

Anders dan in bijvoorbeeld Nederland is de termijn niet gedefinieerd. 39

De drempel = 10 liter pure alcohol (830 standaard glazen) per jaar voor mannen en 7,5 liter (623 standaard

glazen) voor vrouwen. 40

National Program for Preventing and Resolving Alcohol-related Problems for the years 2011-2015. 41

Basic Trends Pertaining to Alcohol Use in Poland 42

In het Pools: PAŃSTWOWA AGENCJA ROZWIĄZYWANIA PROBLEMÓW ALKOHOLOWYCH.

http://dobryrodzic.fdn.pl/

http://www.canee.net/poland/good_parent_good_start_programme

Polen en huiselijk geweld - Pigmentzorg · GGZ Keizersgracht is in september 2009 opgericht door de...

Documents

Transcript of Polen en huiselijk geweld - Pigmentzorg · GGZ Keizersgracht is in september 2009 opgericht door de...