Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het...

48
Stichting Pioneering StPioneering Innovatie Magazine 2015 Pioneering Pioneering: hét netwerk van koplopers voor vernieuwing in de bouw AGENDEREN | ONTMOETEN | MATCHEN | INNOVEREN

Transcript of Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het...

Page 1: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Stichting Pioneering StPioneering

InnovatieMagazine 2015Pioneering

Pioneering: hét netwerk van koplopers voor vernieuwing in de bouwAGENDEREN | ONTMOETEN | MATCHEN | INNOVEREN

Page 2: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces
Page 3: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

3

PIONEERING: INNOVATIE VOOR EN DOOR DEELNEMERS

Voorwoord

Innovatie is geen doel op zich maar een middel. Het versterkt de concurrentiekracht, wat voor een

bedrijf of een regio als Twente van groot belang is. De wereld om ons heen is aan het veranderden

en er zijn veel maatschappelijke opgaves waaraan gewerkt moet worden. De bouw speelt

hierbij een belangrijke rol. Het netwerk van Pioneering is daarom erg waardevol: koplopers, die

gezamenlijk aan de slag zijn met innovatie!

Op basis van uitvindingen ontstaan technologische innovaties die leiden tot productinnovaties,

en worden op hun beurt weer gevolgd door marktinnovaties. De reden van versnelling voor

innovatie in de bouw ligt steeds vaker in het feit dat cross-overs met andere industrieën worden

gezocht. Pioneering zoekt in haar projecten daarom ook steeds meer de samenwerking met de IT

sector, de maakindustrie, de energiesector en de creatieve industrie.

De bouwbranche is in transitie en door te focussen op productaanbod met garanties op prestaties,

ketensamenwerking met partners, industrialisatie en het leveren van toegevoegde waarde voor de

eindklant zal het business model van menig bedrijf veranderen. Dit vraagt een hoop energie, op

alle gebieden en van alle werknemers. Pioneering stimuleert en ondersteunt de sector hierbij door

te verbinden en kennis te delen.

In dit Innovatiemagazine willen we u, aan de hand van ervaringen van onze deelnemers, mee

nemen in de activiteiten van het jaar 2015. En uiteraard blikken hierbij velen ook naar de

toekomst. En dat is positief: Door innovatie krijgt de bouw meer glans! We danken iedereen die

een bijdrage heeft geleverd: in de projecten, in de kennisdeling en natuurlijk ook voor het tot

stand komen van dit prachtige magazine.

Pioneering is er door én voor haar deelnemers. Wij innoveren graag met onze koplopers verder,

en creëren hiermee een mooiere en betere leefomgeving!

Jan Bron

Voorzitter Pioneering

Page 4: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

IndexVOORWOORD 3

INDEX 4 - 5

BINNENSTEDELIJKE ONDERGRONDSE INFRAPROJECTEN 6 - 7 Léon Olde Scholtenhuis, universitair docent @Universiteit Twente

DE BOUW WORDT ONDERDEEL VAN DE OPLOSSING 8Jan Willem van der Groep, entrepreneur, innovator en inspirator

ONTWIKKELEN DOE JE SAMEN 9Berri de Jonge, innovatiemanager @Plegt-Vos Bouwgroep

HET IS EEN UNIEK LEERTRAJECT, WANT WE WETEN NOG NIET WAAR WE OP UITKOMEN 10 - 11Willem Ossewaarde, manager vastgoed @Woningstichting Hellendoorn

INNOVATIE EN DUURZAAMHEID ZIJN ONLOSMAKELIJK VERBONDEN 12Linda van Asselt, coördinator Duurzaamheid @Regio Twente

MET SAMENWERKEN BEREIKEN WE MEER 13 Eelco Erenberg, Wethouder @ gemeente Enschede

VERDUURZAMEN MAATSCHAPPELIJK VASTGOED OP 14 - 15 BASIS VAN TOTAL COST OF OWNERSHIP Daniël Prins, projectleider Inrichting Vastgoed @gemeente Almelo

MINOR ONDERZOEK IDF VLOER 16 - 17Gerben Nijhuis en Brian Legro, studenten HBO Bouwkunde @Saxion

LANDSCHAPLODGE: HET RESULTAAT VAN EEN SUCCESVOLLE SAMENWERKING 18 - 19Willy Pigge, directeur @De Groot Vroomshoop

VERNIEUWD EN INNOVATIEF MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS ROC VAN TWENTE 20 - 21Eddy Gruppen, directeur MBO College voor Bouw, Infra & Interieur en Kirsten Anchelon, projectleider “Bouwen aan de Toekomst” @ROC van Twente

OVERZICHT RESULTATEN 22 - 23

Page 5: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

5GEBRUIK VAN EEN GROENDAK LOST VEEL PROBLEMEN OP 24 - 25Arno Weppel, directeur @Ecopan

LEERERVARING ROND INNOVATIEPAD 26 - 27Koen Schagen, student Bouwtechnische Bedrijfskunde @Saxion

RESULTAATGERICHT SAMENWERKEN MET DOMIJN 28Eric Kouters, directeur @Exterio Vastgoedpartners Coöperatief U.A

RESULTAATGERICHT SAMENWERKEN MET EXTERIO 29 - 30Dennis Strikker, teamleider vastgoedbeheer @Domijn

LEERGANG RESULTAATGERICHT SAMENWERKEN IN ONDERHOUD 31Jeroen Hoffmans, projectleider @SW

MET HET 1-DAGSRENOVATIECONCEPT STREVEN NAAR FOOTPRINT VERMINDERING! 32 - 33Dick Vredegoor, projectcoördinator en Jasper Fransen, projectleider @Janssen de Jong

PIONEERING AGENDEERT, VERBINDT, FACILITEERT EN JAAGT INNOVATIE AAN! 34 - 35Rutger Vrielink, directeur @Pioneering

VERNIEUWDE AANPAK OOST-BOSWINKEL ZORGT VOOR TEVREDEN BEWONERS 36 - 37Nico-Tom Pen, @projectontwikkelaar bij De Woonplaats

BOUWWERELD VERDIENT EEN INNOVATIE REGISSEUR 38 - 39Marieke Mentink, adj. directeur klant en markt @DuraVermeer DE INNOVATIES VAN DE VIRTUELE BOUWPLAATS ASFALTWEGENBOUW 40 - 41Alexandr Vasenev, SMART technologies and a VR road construction site @Universiteit Twente

BEDRIJVENPLATFORM PIONEERING HELPT BIJ INNOVATIE IN RENOVATIE 42 - 43Berto Boeve, vestigingsleider @Loohuis Energie & Installatie Advies

WAT DE ANDEREN ZEGGEN 44 - 45

PIONEERS 46 - 47

Page 6: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

BINNENSTEDELIJKE ONDERGRONDSE INFRAPROJECTEN

Léon Olde Scholtenhuis, universitair docent Universiteit Twente

“Ik heb 4D Bouwprocesvisualisaties

geïntegreerd met 3D ontwerpmodellen van

bestaande en nieuwe infrastructuur met (deel)

planningen van verschillende disciplines”,

vertelt Léon. “Door 3D-objecten te koppelen

aan een taak uit een planning, ontstaat

een virtuele omgeving waarin een gepland

nutsproject virtueel kan worden doorlopen.”

In de afgelopen vier jaar is er in opdracht van Pioneering onderzoek gedaan naar de stroomlijning

van binnenstedelijke rioleringsprojecten. In oktober 2015 heeft INN2GWW’er Léon Olde Scholtenhuis

zijn promotieonderzoek afgerond. In de periode van vier jaar is door Léon gekeken naar de tools en

technologieën die de afstemming en coördinatie van binnenstedelijke rioleringsprojecten ondersteunen.

Na het analyseren van projecten zoals Kuipersdijk, Twekkelerzoom en Mooienhof Enschede, heeft hij

een aantal technologieën in kaart gebracht (o.a. 3D GPS graafmachines, cyclorama) die zinvol zijn om

planning en uitvoering te ondersteunen. Eén van deze technologieën was de 4D-bouwprocesvisualisatie.

Om tot geschikte 4D modellen te komen,

heeft hij in 2015 gewerkt aan een aantal zaken

waaronder:

• Een methode waarmee

systeemontwikkelaars kunnen

inventariseren welke belangrijke

concepten en objecten de basis

moeten vormen voor een systeem dat

civieltechnische gebruikers ondersteunt.

• Een werkwijze waarmee 4D modellen

gebruikt kunnen worden ter coördinatie

van netbeheerders en aannemers

van binnenstedelijke riolering- en

nutsprojecten

• De werkwijze gedemonstreerd en

uitgelegd tijdens een 4D-trainingssessie

voor gemeenten

• Bij een aantal projecten – o.a. Anninksweg

(Hengelo), Sportlaan (Hof van Twente),

Toekomststraat & Koningsplein

(Enschede) - geëvalueerd of en hoe 4D

projectmanagement ondersteunt.

De uitkomsten van het onderzoek laten

zien dat 4D modellen tot een meer expliciet

en tijdig planningsproces leidt. Door

gebruik te maken van de tool, kunnen

ontwerpknelpunten en procesverstoringen

in een vroegtijdiger stadium worden

opgespoord en kan het effect van vertraging

en verstoring direct worden gevisualiseerd. In

het proefschrift dat op 22 oktober 2015 door

Léon verdedigd is, worden deze zaken in detail

toegelicht. Het proefschrift is op verzoek

verkrijgbaar en tevens te downloaden via

http://doc.utwente.nl/97461/

Tijdens de afronding van de studie naar 4D

bouwprocesvisualisatie zijn er in 2015 een

aantal zaken opgestart die in het komende jaar

relevant zijn. Als eerste presenteerde Léon zijn

onderzoeksresultaten tijdens een werkbezoek

aan de Universiteit van Birmingham en gaf

hij ook lezingen op diverse symposia en

congressen in binnen- en buitenland. De

presentaties vergrootten de zichtbaarheid

van het UT-Pioneering onderzoekswerk

naar binnenstedelijk (ondiep) ondergronds

bouwen wat op haar beurt tot een spin-off van

nieuwe onderzoeksprojecten en plaatsen voor

afstudeerders leidde.

Verder hebben in 2015 een aantal derdejaars

civiele techniek studenten middels een

BSc-opdracht hun bachelor-studie afgerond.

Page 7: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

7

Thema’s van de opdrachten waren bijvoorbeeld

de inventarisatie van knelpunten bij het

plannen van multi-stakeholder nutsprojecten,

de ambitie en haalbaarheid om EMVI-

aanbestedingscriteria te gebruiken bij

infrastructuurprojecten met meerdere

opdrachtgevers en nevenaannemers en werd

er ingezoomd op graafschade, kaartgegevens

en de grondroerder van de toekomst.

“In het najaar van 2015 is er een start gemaakt

met een nieuwe onderwijsminor: “Smart

Ways to get Smart Cities Smarter.” In deze

minor werden derdejaars UT-studenten

geïntroduceerd in het domein van smart

cities. Tijdens het vak introduceerde men

het smart city concept en werd uitgelegd

wat de gevolgen zijn voor de grond-, weg-

en waterbouw. Naar aanleiding daarvan

hebben de studenten in samenwerking met

bedrijven een ontwerpopdracht uitgevoerd.

Hierin hebben ze bijvoorbeeld een verbeterde

raketboor ontworpen, bestudeerd hoe

bestaand 2D kaartmateriaal van de ondergrond

omgezet kan worden naar 3D en hoe we in

de toekomst kaartmateriaal beter kunnen

uitwisselen tussen overheden, netbeheerders

en aannemer”, verteld Léon.

Eind januari is Léon begonnen als Chef

werkplaats van de stuurgroep INN2GWW.

Hij zal daarin samen met Jan-Paul Boutkan

(voorzitter) en stuurgroepleden blijvend

aandacht besteden aan binnenstedelijke

ondergrondse infraprojecten. Kabels en

leidingen blijft hierin een centraal thema. Er

blijft namelijk nog genoeg te doen op gebied

van 3D ontwerpen, 4D visualiseren, kabels- en

leidingdetectie en ordening en beheer van de

ondergrond.

Page 8: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

DE BOUW WORDT ONDERDEEL VAN DE OPLOSSING

Jan Willem van der Groep, entrepreneur, innovator en inspirator

We kunnen dus eigenlijk niks anders doen dan

radicaal besparen. “Uit experimenten die we

de afgelopen vijf jaar hebben uitgevoerd, werd

duidelijk dat er een gelijktijdige beweging

nodig is om dat voor elkaar te krijgen” zegt Jan

Willem van der Groep, programmaregisseur

van Energiesprong. Beweging aan de kant

van aanbieders, vragers en partijen die

gunstige condities creëren zoals wet- en

regelgeving van overheden. Dat gegeven

heeft de Energiesprong gekoppeld aan een

ambitieniveau waardoor alle betrokken

partijen gedwongen werden systeemgrenzen

te overschrijden: NulOpDeMeter met

gelijkblijvende woonlasten en een sluitende

businesscase voor de woningcorporatie.

De beweging heet nu Stroomversnelling en

wordt versterkt door regionale initiatieven.

Energiesprong is ooit begonnen met de missie om de condities te creëren waarmee grote stappen zijn te

zetten bij het verduurzamen van de gebouwde omgeving. In 2008 was al duidelijk dat we het met kleine

besparingsstappen, zonnepanelen en windmolens niet zouden redden in Nederland. Neem bijvoorbeeld

eens in gedachten dat de energievraag van de gebouwde omgeving vraagt om zo’n 150 windmolens

per Nederlandse gemeente. Niet erg realistisch. Een alternatieve duurzame energiebron ontbreekt

tenminste voor de middellange termijn van 10 tot 15 jaar, de periode erna is ongewis. Eén ding weten

we zeker, de gebouwde omgeving is een langzaam transformerende massa. Met het behalen van een

energie neutrale doelstelling in 2050 moet je nu beginnen.

Een beweging waaraan ook Pioneering en

de Twentse corporaties hun steentje willen

bijdragen.

Beweging door nieuwe technologieën.

Dat een innovatieprogramma dat doet is op

zichzelf niet zo gek. Want NulOpDeMeter

draagt niet alleen bij aan de noodzakelijke

duurzaamheidsdoelstellingen. De beweging

heeft ook een ware innovatiegolf binnen

de bouwsector op gang gebracht. Bouwers

raken overtuigd dat bouwen veel slimmer

kan. Dat ze in staat zijn om samen met de

toeleverende industrie betere spullen te

maken voor lagere prijzen met een garantie

dat de beloofde prestaties gehaald worden.

De bouw staat sowieso voor een ongekende

transitie. Nieuwe technologieën maken het

mogelijk om een radicale beweging te maken

naar geïndustrialiseerde bouwprocessen.

Let wel, dat gaat aanmerkelijk verder dan

Page 9: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

9

ONTWIKKELEN DOE JE SAMEN

Berri de Jonge, innovatiemanager Plegt-Vos Bouwgroep Oldenzaal

“Onze missie en de manier waarop wij

opereren sluit naadloos aan bij de doelen

van de Stroomversnelling. Plegt-Vos geeft al

jaren vorm aan woon,- werk- en leefplezier

door oplossingen te bieden die duurzaam zijn

omdat ze invulling geven aan zowel huidige

als toekomstige behoeftes”, verteld Berri de

Jonge, innovatiemanager bij Plegt-Vos. “In de

jaren ‘60-’70 bouwde Plegt-Vos veel woningen.

Deze zijn nu toe aan een upgrade. Vanuit

ons verantwoordelijkheidsgevoel waren

wij hier al over aan het nadenken. Toen de

Stroomversnelling begin 2014 startte, paste

het dus goed bij waar we al mee bezig waren

en we sloten dan ook direct aan.”

Alle seinen op groen

Om van Nul-op-de-Meter een succes

te maken, moeten veel van de huidige

belemmeringen worden weggenomen. Dit

is iets wat Plegt-Vos, of welke andere partij

ook, niet alleen kan doen. Daar hebben ze alle

relevante stakeholders voor nodig. Denk aan

corporaties, banken, overheid en aanbieders.

Dit is waar de kracht van initiatieven zoals

De Stroomversnelling en Pioneering ligt. Veel

Plegt-Vos is één van de partijen die al vanaf het eerste begin bij De Stroomversnelling betrokken is.

Inmiddels zijn we voortvarend aan de slag met onze propositie voor Nul-op-de-Meter renovaties.

Binnenkort starten we zelfs al met de eerste (particuliere) Nul-op-de-Meter renovatie. Dat is een mooie

eerste stap, maar voor verdere opschaling is meer samenwerking en lef nodig.

prefab bouwdelen produceren in overdekte

bouwplaatsen. “Het resultaat is niet alleen

betere en goedkopere spullen maar ook

nieuwe mogelijkheden om invulling te geven

aan de wensen en keuzes van de bewoner of

gebruiker van een gebouw!” zegt Jan Willem.

Pioneering heeft in haar regio de handschoen

opgepakt om deze ontwikkeling te versnellen.

Door het voeren van veel gesprekken is

hiermee draagvlak gecreëerd bij de Twentse

corporaties die nu meehelpen om de bouwers

deze slag te kunnen laten maken. Ze hebben

er immers alle belang bij dat de bouwsector

voor hun klanten waardevolle woonproducten

leveren. “Als dat oplossingen zijn die ook

nog eens bijdragen aan het reduceren van

het energiegebruik, dan kunnen we heel snel

grote stappen zetten. We zijn er nog niet.

Ook al hebben de corporaties een sluitende

businesscase, de renovatieoplossingen

kunnen nog zeker een factor twee goedkoper.

Als we die slag slaan, kunnen we ook met

gelijkblijvende woonlasten de particuliere

woningeigenaren bedienen”, aldus Jan Willem.

De energierekening kan worden ingeruild

voor een vernieuwde, comfortabele en

energiezuinige woning. De bouwer maakt in

dit model geen onderdeel meer uit van het

probleem maar is onderdeel van de oplossing

geworden. De bouwer wordt eindelijk

de maatschappelijk relevante speler die

woonplezier levert in plaats van gedoe.

van de huidige barrières worden geslecht

onder impulsen vanuit deze initiatieven. Het

invoeren van de EPV is hiervan een goed

voorbeeld. Steeds meer seinen komen op

groen te staan.

Het vliegwiel in gang zetten

Als de belangrijkste barrières weg zijn, dan

kan er echt werk gemaakt worden van de

opschaling. “Opschaling is belangrijk omdat

juist bij grotere aantallen het vliegwiel van

Nul-op-de-Meter gaat werken”, zegt Berri.

“Dan kan er geïnvesteerd worden in innovatie

en industrialisatie. De (kost)prijs kan hierdoor

verder omlaag en de oplossingen worden er

ook steeds beter door. Ze gaan steeds beter

aansluiten bij de behoeftes en wensen van de

klant, simpelweg omdat je samen al doende de

leercurve doorloopt.”

Samen doen

Om nu echt samen stappen te kunnen

maken, is het volgens Berri nodig om met

alle stakeholders zo snel mogelijk van de

praat-stand in de doe-stand te komen. “We

moeten concreet aan de slag. Daar is lef en

initiatief voor nodig. Op de particuliere markt

gaan we binnenkort aan de slag met de eerste

NOM-renovatie. Hier gaan we als Plegt-Vos

veel van leren. Dat is natuurlijk erg mooi voor

ons, maar stel je eens voor hoeveel we met

alle stakeholders samen zouden leren als we

Page 10: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

500 corporatiewoningen in Twente naar nul-

op-de-meter brengen? Het zou een enorme

versnelling betekenen voor alle betrokkenen.

Daarom ondersteunen wij de ambitie vanuit

Pioneering en alle betrokken corporaties in de

regio om zo snel mogelijk aan de slag te gaan

met de eerste woningen.”

Op de vraag hoe lang het gaat duren voordat

er échte stappen worden gemaakt, antwoordt

Berri: “Hoe sneller we een goede en betaalbare

NOM oplossing hebben voor bewoners, hoe

beter. Want dat is waar we het uiteindelijk voor

doen: woonplezier leveren door het bieden

van een comfortabele, gezonde en betaalbare

woonomgeving.“

Page 11: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

11

“HET IS EEN UNIEK LEERTRAJECT, WANT WE WETEN NOG NIET WAAR WE OP UITKOMEN”

Willem Ossewaarde, manager vastgoed Woningstichting Hellendoorn

Door het uitdagen van marktpartijen in de

regio, wil Pioneering samen met de corporaties

een grootschalige beweging naar nul-op-de-

meter (NoM) renovaties creëren. Hiervoor

zijn in het najaar van 2015 gesprekken gevoerd

met alle directeur-bestuurders van de Twentse

woningcorporaties. Deze hebben geresulteerd

in de toezegging dat gezamenlijk 500

bestaande woningen in worden gebracht om

te transformeren naar een NoM woningen.

Platform voor kennisontwikkeling en

innovatie

De corporaties zijn verenigd in WoON

Twente, een platform op het brede domein

van wonen. Binnen het netwerk van

zeventien deelnemers zijn vijftien corporaties

aangehaakt bij het project. Specifiek

voor NoM Twente heeft Pioneering een

kerngroep geformeerd die driewekelijks bij

elkaar komt. Willem Ossewaarde, manager

vastgoed van Woningstichting Hellendoorn

maakt deel uit van deze kerngroep waarin

vertegenwoordigers van corporaties zitting

hebben. “Op dit moment schrijven we een

programma om meer structuur te geven aan

het project NoM. We schrijven plannen voor

de komende vier jaren en plaatsen een stip op

de horizon: een energieneutrale leefomgeving

Maar liefst zestien corporaties in Twente hebben met Pioneering het initiatief omarmd om samen

te werken aan een grootschalig nul-op-de-meter project in de regio. De ervaring en expertise uit de

landelijke Stroomversnelling worden hierbij ingezet om samen met de corporaties sneller tot resultaten

te komen.

in het jaar 2030. Om dat laatste mogelijk te

maken, moet er door de markt nog een flinke

slag gemaakt worden. Dit vraagt een andere

kijk op het productieproces.”

Sluitende businesscase

Woningstichting Hellendoorn doet

vooruitlopend ook al zelf gericht

onderzoek naar NoM bij de renovatie van

seniorenwoningen. “Hiervoor hebben we

twee partijen uitgenodigd die bereid zijn

samen met ons te leren van een project dat

nog niet op waarde te schatten is”, vertelt

Willem enthousiast. “Ter Steege Vastgoed

Bouw uit Rijssen en Schutte Bouw uit Zwolle

hebben van ons de opdracht gekregen om

ieder twee energiescenario’s uit te werken

met als resultaat een sluitende businesscase

op financiële, energetische en technische

gronden. Als alles volgens plan verloopt,

krijgen straks twaalf seniorenwoningen het

label NoM.”

Vier energiescenario’s

Samenwerking is cruciaal in dit leertraject.

Willem: “De door ons gekozen bouwbedrijven

hebben al enige ervaring met NoM. Ze zijn

bereid samen een leertraject aan te gaan

en elkaar mee te laten kijken in de keuken.

Onderling zijn er afspraken gemaakt en is

er afstemming geweest om uiteindelijk te

komen tot vier energiescenario’s. Het is een

uniek leertraject, want we weten nog niet

waar we op uitkomen. Dat kan ook een niet

sluitende businesscase zijn. Gelukkig is op

19 januari de Kamer akkoord gegaan met de

energieprestatievergoeding (EPV). Anders

hadden we bij voorbaat kunnen concluderen

dat het project financieel onhaalbaar is.”

Gedrag onafhankelijke maatregelen

Om een NoM woning te krijgen, moet je aan

een flink aantal criteria voldoen. Willem: “Op

dit moment is er een keurmerk in de maak.

Daardoor wordt het gemakkelijker om te

controleren of een NoM woning voldoet aan

de eisen om in aanmerking te komen voor

de EPV.” Woningstichting Hellendoorn kiest

ervoor zoveel mogelijk gedrag onafhankelijke

maatregelen te nemen. “Het comfort van de

woning moet beter worden. Daarnaast zorg

je voor de nodige verfraaiing van de woning.

Je waardeert de gevels op en er komt een

andere dakoverstek. Je krijgt daarmee een

mooier huis. Tot slot moeten bewoners erop

vooruitgaan in de woonlasten, al is het maar

een tientje”, benadrukt Willem.

Page 12: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

INNOVATIE EN DUURZAAMHEID ZIJN ONLOSMAKELIJK VERBONDEN

Linda van Asselt, coördinator Duurzaamheid Regio Twente

De onderwerpen komen allemaal op een

logische manier samen in het verduurzamen

van de bestaande bouw. “Wij hebben in het

najaar samen met stichting Pioneering een

geweldige conferentie georganiseerd. Het was

dan ook niet toevallig dat we samen voor de

titel “Twente: Energie in de Bestaande Bouw!”

hebben gekozen”, vertelt Linda. “Tijdens

deze conferentie hadden we allerlei thema’s

geselecteerd waarop we, met de bijbehorende

netwerken, gezamenlijk kennis wilden delen.”

Tijdens de conferentie werd een nieuw

initiatief vanuit de Vereniging van Nederlandse

Gemeenten (VNG) gepresenteerd: Duurzaam

Thuis Twente. Deze stichting is een

initiatief van de Twentse gemeenten om de

verduurzaming van particuliere woningen in

Twente te stimuleren. Linda:” De stichting

heeft als doel huiseigenaren in Twente te

helpen om een optimaal antwoord te vinden

op soms best lastige woonvragen. Deze

woonvragen hoeven niet alleen betrekking

te hebben op bepaalde duurzame aankopen,

maar kunnen ook te maken hebben met

wooncomfort, kostenbesparing of onderhoud.”

Om voor de woningeigenaren te komen

tot een oplossing van begin tot eind, werkt

Duurzaam Thuis Twente samen met diverse

partners waaronder de provincie Overijssel,

Uneto-VNI, Bouwend Nederland, Vereniging

Nederlandse Gemeenten en natuurlijk

stichting Pioneering.

Niet alleen de woningeigenaren moeten

in beweging komen, maar juist ook de

bedrijven. Voor het netwerk van Pioneering,

dat inmiddels bestaat uit meer dan 130,

veelal Twentse bedrijven in de bouwsector,

ligt er de opgave om met innovatieve

concepten te komen, zodat voor een steeds

meer marktconforme prijs, duurzame

maatregelen aan een woning kunnen worden

uitgevoerd. “Hoe beter de match wordt tussen

woningeigenaar en marktpartij, hoe meer

woningen er worden verduurzaamd en hoe

meer werk er is. Stichting Pioneering helpt

de Twentse gemeenten om de passende

Vanuit de 14 Twentse gemeenten, wordt er een groot belang gehecht aan innovatie én aan

duurzaamheid! Voor Linda van Asselt, coördinator Duurzaamheid van Regio Twente, is het zo, dat

beiden niet losgekoppeld kunnen worden, want wat is het voor een vernieuwing als je nog gebruik

maakt van bijvoorbeeld fossiele brandstoffen? Daarnaast is werkgelegenheid een grote opgave voor

Twente. Deze regio heeft een iets hoger gemiddeld werkloosheidscijfer dan het landelijk gemiddelde. We

hebben van oudsher een grote bouwsector en dus ook veel mensen die werkzaam zijn in deze sector, van

architect tot stratenmaker.

marktpartijen bij Duurzaam Thuis Twente aan

te laten sluiten. Daar zijn wij als Regio Twente

blij mee,” zegt Linda.

“Afsluitend wil ik benadrukken dat wij in Twente

elkaar nodig hebben om de gebouwde omgeving

mooier en zinvoller te maken! En dit helpt

niet alleen voor onze toekomst, de volgende

generatie etc, maar creëert ook meer ruimte voor

innovatie en zorgt uiteindelijke voor meer werk!

Als we dit goed doen samen, kunnen we hier een

uitblinker zijn voor heel Nederland! “

Page 13: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

13

MET SAMENWERKEN BEREIKEN WE MEER

Eelco Eerenberg, wethouder gemeente Enschede

“Ik vind het inspirerend om te zien hoeveel

vernieuwing er mogelijk is en welke kansen

er liggen om zowel duurzamer te worden

als meer economische groei te bereiken. De

komende jaren ligt er een enorme opgave om

de gebouwde omgeving duurzamer te maken.

Door energiezuinige woningen te bouwen,

duurzaam te slopen en herwinbare materialen

te gebruiken en ook door bestaande gebouwen

slim te verduurzamen, ”zegt Eelco. “Dat

vraagt een open en samenwerkende stijl,

samen innoveren en ontwikkelen en de van

oudsher sterke bouwsector doorontwikkelen

tot de kopgroep op het gebied van duurzaam

Samenwerken in Twente doen we graag. De conferentie “Energie in de bestaande bouw” was hier

een mooi voorbeeld van. De veertien Twentse gemeenten en Pioneering organiseerden met steun

van Provincie Overijssel een prachtig evenement met als thema “Twente: Energie in de bestaande

bouw”. Ondernemers en vernieuwers, de kennisinstellingen, opdrachtgevers en gemeenten maakten

deel uit van een programma waarbij kennis werd gedeeld en een enthousiast publiek kon genieten

van het thema Duurzaamheid. Eelco Eerenberg, wethouder van gemeente Enschede was één van de

initiatiefnemers vanuit de samenwerkende gemeenten.

bouwen. Pioneering is in dit veld een niet

meer weg te denken partner. Door het

bundelen van de vraag van corporaties naar

Nul op de Meterwoningen zoals in het project

NoM Twente, door het organiseren van

werkplaatsen voor innovatie en samenwerking

en het verspreiden en delen van kennis.”

Pioneering City

Ook vanuit de rol als gemeente wil gemeente

Enschede die open innovatie en ontwikkeling

faciliteren. Door “pioneering city” te zijn,

een stad waar volop ruimte wordt gegeven

aan innovaties en vernieuwing. Eelco: “Als

ondernemers in Enschede iets willen testen,

dan is men van harte welkom. Daarom

besteden we in onze inkooptrajecten extra

aandacht aan de mogelijkheden om te

sturen op kansen voor lokale ondernemers,

op innovatie en duurzaamheid. We maken

samen met de corporaties van De Bothoven

een energieneutrale wijk door innovaties toe

te passen èn door met bewoners samen te

werken en met ingang van dit jaar hebben we

als gemeente onze leges vergroend. Inwoners

en bedrijven hoeven geen leges te betalen

als ze heel duurzaam bouwen. Met de andere

gemeenten in Twente en de Provincie werken

we samen bij het verduurzamen van de

woningvoorraad en in projecten als “Duurzaam

Thuis Twente”. Er is genoeg energie, kennis en

innovatiekracht in de regio. Laten we nu samen

nog meer duurzame resultaten realiseren.”

Page 14: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

VERDUURZAMEN MAATSCHAPPELIJK VASTGOED OP BASIS VAN TOTAL COST OF OWNERSHIP

Daniël Prins, projectleider Inrichting Vastgoed bij gemeente Almelo

“Na uitnodiging in de krant hebben

wij een tweetal sessies georganiseerd

waarbij wij de dialoog aangegaan zijn met

geïnteresseerde, hoofdzakelijk regionale,

bedrijven uit de bouwkolom”, vertelt Daniël.

“Het vernieuwende bleek, volgens de

aanwezigen, te zitten in de wijze waarop de

opdrachtomschrijving tot stand is gekomen.

Deze is opgesteld met kennis vanuit de markt,

waardoor het geen traditionele uitvraag werd.

Dit heeft erin geresulteerd dat vier consortia

hebben ingeschreven op deze onderliggende

opdracht.”

Door het verduurzamen van bestaand

maatschappelijk vastgoed te combineren

In veel gemeenten wordt momenteel gerenoveerd. Niet alleen woningen, maar ook scholen,

sportlocaties en buurthuizen. Vanuit de ambitie van gemeente Almelo, om de vaste kern van het

maatschappelijk vastgoed te verduurzamen, zijn de vaste ketenpartners in de bouw benaderd om te

kijken of zij op basis van een bewezen oplossing deze ambitie konden invullen. Dit bleek echter niet

het geval te zijn. Dit heeft Daniël Prins, projectleider Inrichting Vastgoed bij gemeente Almelo, doen

besluiten om voor deze opgave een marktconsultatie te organiseren.

met het uitvoeren van onderhoud is er de

mogelijkheid om op een kostenbesparende

wijze het gewenste doel te bereiken. Daniël:

“Door een consortium één of meerdere panden

te laten beheren, stimuleert gemeente Almelo

de samenwerking tussen gebouwbeheerders,

onderhoudsbedrijven, installateurs en

aannemers. In eerste instantie doen wij dit met

een beperkt aantal panden, maar de ambitie

is om in de komende jaren deze werkwijze toe

te gaan passen op meerdere maatschappelijke

panden. Uitgangspunten zijn een structurele

verduurzaming, minimaal de klimaat- en

energiedoelstellingen van de Europese Unie,

en daarnaast minimaal twintig procent

besparing op de gebouwonderhoudskosten.

Het gaat dus om de Total Cost of Ownership,

waarbij rekening wordt gehouden met zowel

de investering als de exploitatiekosten.”

Pioneering stimuleert deze werkwijze en

begeleidt vanuit de werkplaats Duurzaamheid

dit proces. Als gevolg van deze aanpak wordt

er erg veel kennis gedeeld, welke gebruikt kan

worden in andere vergelijkbare trajecten, ook

in de andere Twentse gemeenten. De bruikbare

concepten die ontstaan, kunnen worden

toegepast op andere panden.

“In het najaar van 2015 zijn wij gestart met

de uitvraag en in de eerste helft van 2016

wordt door tenminste twee consortia met

de werkzaamheden gestart. Samen met

Page 15: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

15

Daniël Prins, projectleider Inrichting Vastgoed bij gemeente Almelo

bouwkundige projectleiders van team

Vastgoed van gemeente Almelo wordt een plan

van aanpak op één van de ervaringspanden

uitgewerkt. Vervolgens worden deze conform

plan van aanpak uitgevoerd vanaf tweede helft

2016. Na realisatie van aanpassing en borging

van gebruik zijn de volgende groep panden aan

de beurt. Belangrijk is dus het beproeven van

de samen met de markt gedefinieerde aanpak”,

zegt Daniël.

In het hele traject is transparantie in

allerlei facetten erg belangrijk. Dit gold

in het voortraject, waarin de beoogde

opdrachtnemers de voorstellen ook richting de

collega bouwbedrijven moesten presenteren,

maar ook de transparantie tussen de

verschillende projecten en opdrachtnemer

en opdrachtgever is een vereiste. Vanuit

Pioneering is Gerard Salemink betrokken

in het kader van de verduurzaming van

maatschappelijk vastgoed en Glenn Stern

ondersteunt het gehele proces. Daarnaast

heeft Saxion student Anne te Luke een

afstudeeronderzoek over dit project gedaan.

Page 16: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

MINOR ONDERZOEK IDF VLOER

Gerben Nijhuis en Brian Legro, studenten HBO Bouwkunde Saxion

Twee onderzoeken

Het eerste deel van dit onderzoek was gericht

op het feit, dat wanneer een vloer is afgewerkt

met een cementdekvloer, deze gesloopt moet

worden voordat er wijzigingen kunnen worden

aangebracht. Dit heeft als gevolg dat de

onderliggende systemen, zoals leidingen, in de

vloer beschadigen. Tevens zijn cementvloeren

verantwoordelijk voor de uitstoot van een

grote hoeveelheid CO2. Door een zandsoort of

zandsamenstelling toe te passen, ben je veel

flexibeler. Het zand kan gemakkelijk verplaatst

of verwijderd worden en het geeft geen schade

aan de geïntegreerde systemen.

Het tweede deel van dit onderzoek is gericht

op de haalbaarheid van het integreren van

twee verschillende vloertypen. Als deze

vloeren in hun originele uitvoering worden

gestapeld, is het vloerpakket relatief hoog.

Dit heeft als gevolg dat de totale kosten

van een gebouw ook hoger worden. Door

de twee vloeren te integreren, kan de

verdiepingshoogte worden gereduceerd en

daarmee de kosten verlaagd.

“Wij zijn het eerste deel van dit onderzoek

In opdracht van Stichting Pioneering, De Groot Vroomshoop en ClimaLevel Nederland is door

Saxionstudenten onderzoek uitgevoerd naar een IDF (industrieel, demontabel/duurzaam, flexibel) vloer.

Tijdens het onderzoek, uitgevoerd door Gerben Nijhuis en Brian Legro tijdens hun Minor Industrieel

Bouwen en Productontwerpen in het 3e jaar van de opleiding bouwkunde, is gekeken naar de

mogelijkheden om zand te gebruiken als vervangend materiaal voor een cementdekvloer. Daarnaast

is de combinatie met de integratiemogelijkheden van een ribbenvloer van De Groot Vroomshoop

en het VVVK systeem van ClimaLevel onderzocht. Voor de bouwwereld biedt deze combinatie een

vernieuwd vloersysteem, die in tegenstelling tot de traditionele vloer geheel demontabel is en zonder

cementdekvloer kan worden uitgevoerd.

gestart door in overleg zandsoorten uit te

zoeken,” vertelt Brian. “De zandsoorten

zijn geselecteerd op de verschillende

korrelgroottes en vorm van de zandsoort.

De volgende vier zandsoorten zijn gebruikt

tijdens het onderzoek: zilverzand, metselzand,

ophoogzand en brekerzand. We hebben een

geluidsproef gedaan, beschikbaar gesteld

door Saxion. Bij de geluidsproef wordt gebruik

gemaakt van 2 boxen met in de onderste

een speaker en in de bovenste een geluids

meter. Tussen de 2 boxen kan het materiaal

worden geplaatst dat getest moet worden.

Ophoogzand gaf het slechtste resultaat,

waarna we verder zijn gegaan met de andere

zandsoorten.”

Page 17: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

17

Gerben Nijhuis en Brian Legro, studenten HBO Bouwkunde Saxion

Het tweede deel van de zandproeven is

gedaan met behulp van een testopstelling,

welke door ClimaLevel beschikbaar is gesteld.

Deze testopstelling bestaat uit een bak van

3 bij 2 meter waar een holle bodemplaat

in zit met vloerverwarmingsbuizen.

Onder deze holle bodemplaat kan lucht

stromen, welke opgewarmd wordt door de

vloerverwarmingsbuizen. De opgewarmde

lucht wordt via een rooster de ruimte

ingeblazen. De testopstelling is voorzien van 4

temperatuur meters, voor de in- en uitgaande

temperaturen van de lucht en het water.

Resultaten

Gerben: “Nadat alle gegevens bekend waren,

konden de energiestromen in beeld worden

gebracht. Hiermee werd inzichtelijk gemaakt

hoeveel energie het water afgaf via straling

aan de vloer en via convectie aan de lucht.

De resultaten gaven aan dat de energie

voornamelijk via de vloer wordt afgegeven.”

Tijdens de testen bleek dat het opwarmen

van het systeem lang duurt, waardoor het

op korte termijn niet mogelijk is om de

temperatuur te veranderen. Daarnaast is

duidelijk geworden dat zand als isolator werkt,

waardoor het slecht werkt als warmtedoorvoer

op korte termijn. Hieruit kan de conclusie

worden getrokken dat zand niet geschikt is

als vervanger van cementdekvloer wanneer er

vloerverwarming wordt toegepast.

Naast het onderzoek of zand geschikt is als

vervanger van de cementdekvloer, was er een

opdracht om het VVVK systeem te integreren

in de Ribbenvloer. Tussen de balken werden

modules geplaatst met het gehele VVVK

systeem. Deze modules werden gevuld met

zand. Dit reduceert theoretisch de totale

hoogte tot ongeveer 100 mm.

“Dit onderzoek heeft ons geleerd om op een

bepaalde manier te denken, zoals wij dit nog

niet eerder hadden gedaan. Dit geldt niet

alleen voor het onderwerpen en het testen van

het product, maar ook voor het samenwerken

met 3 verschillende partijen, die allemaal weer

verschillende meningen over bepaalde zaken

hebben. Dit was voor ons een eyeopener waar

we veel van geleerd hebben. Wij kunnen met

trots terug kijken op dit onderzoek,” zeggen

Gerben en Brian.

Page 18: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

LANDSCHAPLODGE: HET RESULTAAT VAN EEN SUCCESVOLLE SAMENWERKING

Willy Pigge, directeur De Groot Vroomshoop

De doelstelling van Pioneering past naadloos

in onze visie. Dat is ook de reden dat

wij deelnemer zijn van dit platform voor

vernieuwing, zegt Willy. “Pioneering heeft als

doelstelling de bouwinnovatie te bevorderen

en samen met andere Pioneeringdeelnemers

kijken wij naar mogelijkheden voor product- en

procesverbetering.”

Maatschappelijk verantwoord

De Groot Vroomshoop vindt maatschappelijk

verantwoord ondernemen erg belangrijk.

Dat begint natuurlijk al met de grondstof:

er wordt bewust met hout gebouwd, een

De Groot Vroomshoop Groep is al jarenlang een deelnemer van Pioneering. Dit vitale onderdeel

van VolkerWessels bouwt bewust met hout. Duurzame en energiezuinige huisvestingsconcepten

op basis van houtskeletbouw en gelijmde houtconstructies en spanten voor o.a. zwembaden,

sporthallen, winkelcentra, maneges, kerken en bedrijfsgebouwen horen tot de producten. Daarnaast

zijn zij toeleverancier van prefab houten bergingen en prefab dak- en gevelelementen en partner

in energiezuinige woonprojecten. Willy Pigge, directeur bij De Groot Vroomshoop, wil continu een

vooraanstaand innovatief bedrijf zijn en een bijdrage leveren aan duurzame en energiezuinige

huisvestingsconcepten.

CO2-bufferende grondstof, afkomstig uit

duurzaam beheerde bossen (FSC en PEFC).

Verder worden alle producten onder optimale

omstandigheden geprefabriceerd met

minimaal afval dat goed gescheiden wordt,

met minimale faalkosten en op een veilige

en Arbo-verantwoorde wijze. Daarnaast

ontwikkelen de werkmaatschappijen

duurzame bouwconcepten. “ Toen Pioneering

deelnemers zocht om deze LandschapLodge

verder te willen ontwikkelen, waren wij ook

direct enthousiast. Het duurzame concept

paste binnen onze visie en wij zagen de

mogelijkheden en de potentie hiervan. Daarom

zijn wij samen met een aantal andere partijen

binnen Pioneering hiermee aan de slag gegaan.

Na een prijsvraag voor de architect zijn we

gestart met de uitwerking hiervan”, vertelt

Willy.

Ontwikkel- en bouwproces

De uitdaging bij de ontwikkeling van de

LandschapLodge was om een compact

gebouw te ontwikkelen waarin alle installaties

geïntegreerd zouden kunnen worden en

passend binnen het richtinggevende budget.

“Het was iedere keer weer een discussie

tussen de installateur (Loohuis), architect

(SchipperDouwesArchitectuur) en ons om

binnen de randvoorwaarden een mooi gebouw

te realiseren. Duurzaamheid en autarkie

(zonder aansluitingen op nutsvoorzieningen)

Page 19: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

19

zijn daarbij altijd uitgangspunt geweest.”

Na de zomer 2015 is gestart met de

productie van de LandschapLodge. Binnen de

geconditioneerde omgeving van de fabriek

in Vroomshoop konden onderdelen op maat

gemaakt worden en in elkaar geplaats worden.

Tijdens de productie liepen ze tegen een aantal

details aan die voor volgende Lodges opgelost

en aangepast moeten worden.

“Voor de luiken die rondom de

LandschapLodge geplaatst worden en die

opklapbaar zijn, is eerst een proefmodel

gemaakt. Uit het proefmodel bleek dat de

verbindingen aangepast moesten worden

zodat de constructie stabieler zou worden.

Daarna werden de vlonders in productie

genomen en konden de kolommen geplaatst

worden”, aldus Willy.

Eind 2015 is de bouw van de eerste

LandschapLodge afgerond. Inmiddels staat

deze prachtige autarkische Lodge op een

prominente locatie voor de fabriek van De

Groot Vroomshoop. De grote uitdaging is nu

om de LandschapLodge goed in de markt te

zetten.

Duurzame bouwconcepten

We zijn trots op het resultaat. Het is gelukt

om een LandschapLodge te ontwikkelen en te

bouwen die compleet autarkisch en duurzaam

is. En door het slimme ontwerp en productie

kunnen de vier losse delen afzonderlijk

getransporteerd worden naar de gewenste

locatie. Na de prefab voorbereiding in de

fabriek van De Groot Vroomshoop, kan de

klant daardoor binnen enkele dagen over een

goed functionerende lodge beschikken.

Het komend jaar gaan wij verder met de

ontwikkeling van duurzame bouwconcepten.

Wij zien hierin een groeiende vraag van

klanten waarbij klanten binnen een vast

concept kunnen variëren met indeling.

Page 20: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

VERNIEUWD EN INNOVATIEF MIDDELBAAR BEROEPSONDERWIJS ROC VAN TWENTE

Eddy Gruppen, directeur MBO College voor Bouw, Infra & Interieur en Kirsten Anchelon, projectleider “Bouwen aan de Toekomst”, ROC van Twente

Stichting Pioneering is al vanaf een vroeg

stadium betrokken bij het project ‘Bouwen aan

de Toekomst’. ‘Stichting Pioneering verbindt’,

zegt Kirstin Anchelon. ‘En dat is wat wij willen

versterken: de verbinding tussen onderwijs

en het bedrijfsleven. Voor ons is Stichting

Pioneering een logische partner. We zijn dan

ook al jaren onderdeel van het netwerk van

Stichting Pioneering. Zo hebben we toegang tot

de laatste ontwikkelingen binnen de bouw- en

infrabranche, en kunnen we contacten leggen

in het bedrijfsleven. Maar ook omdat de vele

innovatietrajecten die worden opgestart, voor

ons interessant zijn. Verschillende medewerkers

‘ROC van Twente is voortdurend in overleg met organisaties die te maken hebben met beroepsonderwijs

in de gebouwde omgeving’, zegt Projectleider van Bouwen aan de Toekomst, Kirstin Anchelon.

‘Vooral vanuit het bedrijfsleven kregen we signalen dat de door ons opgeleide vakkrachten steeds

verder van de werkelijke praktijk af staan. Ze worden opgeleid met achterhaalde technieken en

gereedschappen. De moderne vakman heeft andere vaardigheden en up-to-date kennis nodig.’

van Stichting Pioneering werken mee in onze

werkgroepen om een vernieuwingsslag te

maken.’

Initiatiefnemer van het project is Eddy Gruppen,

directeur van het MBO College voor Bouw,

Infra & Interieur bij ROC van Twente. ‘Daarnaast

hebben we de laatste jaren, mede door de

financiële neergang, de bouwbranche zien

veranderen’, vertelt Eddy. ‘Een grote hoeveelheid

mensen is ontslagen. Veel van deze vakkrachten

gingen als ZZP’ er op dezelfde markt aan de slag

en beconcurreerden soms de oud werkgever.

Wij zagen als onderwijsinstelling een daling in

onze instroom: kleinere klassen, verschuiving

van vakgebieden. Kortom: leerlingen kiezen

voor een vakgebied waarin ze denken meer

toekomstperspectief te hebben. Daarnaast zien

we ook meer doorstroom: studenten kiezen

ervoor om door te leren. De niveau 2 student

vervolgt zijn studieloopbaan met een niveau 3

traject en zelfs een niveau 4 traject. De niveau

4 student kiest vaker voor een vervolg op hbo-

niveau.

Page 21: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

21

Eddy Gruppen, directeur MBO College voor Bouw, Infra & Interieur en Kirsten Anchelon, projectleider “Bouwen aan de Toekomst”, ROC van Twente

Naast deze verandering, is er een innovatieslag

en technologische verandering gaande. Meer

automatisering, meer digitalisering en soms ook

robotisering binnen de bouw. Ontwikkelingen

waar we als onderwijsinstelling op in moeten

springen.

Nieuwe inhoud en examens samenstellen

is een tijdrovend proces. Tevens moeten de

examenproducten geaccrediteerd worden’,

vervolgt projectleider Kirstin Anchelon.

‘Doorgaans duurt het hele proces zo’n twee

jaar. Te lang, zodoende dat we een andere

werkwijze zijn gaan zoeken. We denken die

te hebben gevonden door te gaan werken

met keuzemodules. Zo kunnen we sneller

ontwikkelingen toepassen en maken we

onderwijs interessanter voor studenten. De

modules kunnen ook toegepast worden voor

huidige vakkrachten, waardoor kennis in het

bedrijfsleven op peil blijft.’

De nieuwe modules, die ontwikkeld zijn in

samenspraak met het bedrijfsleven, worden

ook toegepast in de praktijk, binnen de

zogenoemde experimenteerlabs’, noemt

Eddy Gruppen. ‘Binnen Bouwen aan de

Toekomst is budget voor het realiseren

van zo’n twintig experimenteerlabs. Deze

opleidingswerkplaatsen kunnen zowel bij ROC

van Twente als bij de deelnemende bedrijven

op locatie worden gerealiseerd. Studenten en

werknemers van bedrijven kunnen gebruik

maken van deze leeromgeving. Natuurlijk

stimuleren we zo veel mogelijk studenten om

aan de slag te gaan met deze modules bij de

bedrijven die zijn aangehaakt bij Bouwen aan de

Toekomst.’

Bouwen aan de Toekomst

Het project ‘Bouwen aan de Toekomst’ bestaat

uit vier programmalijnen. Binnen de eerste

programmalijn ontwikkelt ROC van Twente

binnen vier jaar circa twintig keuzemodules voor

opleidingen van niveau 2, 3 en 4.

Deze modules worden gekoppeld aan

experimenteerlabs, zowel bij ROC van

Twente als op locatie het bedrijfsleven. Het

toepassen van theorie in de praktijk staat hier

centraal. Studenten en eigen medewerkers van

participerende bedrijven krijgen hier scholing

in specialistisch technieken. Denk aan virtueel

spuiten, BIM, luchtdicht bouwen, LEAN en

andere technieken die sterk in ontwikkeling zijn.

De derde lijn is het ontwikkelen van een digitaal

portal, waar vraag en aanbod van kennis en

vaardigheden samenkomen. Werkgevers

kunnen opdrachten en vacatures voor studenten

plaatsen. Studenten kunnen het eigen

portfolio delen met werkgevers. Het aanbod

aan trainingen voor werkenden komt hier

beschikbaar.

Sociale innovatie is de vierde pijler in het project.

Bouwbedrijven zijn op zoek naar medewerkers

met andere competenties dan alleen technische.

Denk hierbij aan financiële zelfredzaamheid,

commerciële vaardigheden en ondernemerschap

in de bouwbranche. Voor werknemers

belangrijke punten als ze als ondernemer of als

zelfstandig ondernemer aan de slag willen.

De stuur- en werkgroepen worden bemand

door diverse deskundigen vanuit ons netwerk:

professionals vanuit het regionale bedrijfsleven,

samenwerkingspartners als Saxion Hogeschool,

Regio Twente en opleidingsbedrijven en

Stichting Pioneering.

Vertaling naar het onderwijs

Een kleine greep aan voorbeelden die vanuit

de praktijk in het onderwijs aan de orde

komen zijn: de toepassing van sensoren in de

wegenbouw, virtueel spuiten in de opleiding

industrieel lak verwerken, Revit, BIM voor de

middenkaderfunctionaris, praktijktrainingen

luchtdichtbouwen en waterdichte aansluitingen,

blowerdoor opstellingen, CNC toepassingen

voor de hout & meubel en restauratie

opleidingen en LEAN management.

Page 22: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

RESULTATEN 2015Innovatietrajecten 20

Totaal aantal deelnemers kennissessies 1350

Unieke MKB-ers bij bijeenkomsten 442

Aantal nieuwe deelnemers 10

Publicaties 38

Kennisdeling, bijeenkomsten en evenementen 52

Stage- en afstudeerplaatsen 17

Opleidingstrajecten 2

Aantal nieuwe deelnemers

Kennisdeling, bijeenkomsten en

evenementen

totaal aantal deelnemers

Unieke MKB-ers bij bijeenkomsten

Publicaties

442

10

38

Page 23: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

23

Stage- en afstudeerplaatsen

Opleidingstrajecten

Kennisdeling, bijeenkomsten en

evenementen

totaal aantal deelnemers

Innovatietrajecten

17

2

52

1350

38

20

Page 24: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Arno Weppel, directeur Ecopan

Geen extra constructies

“De afmetingen en gewicht van de Ecopan zijn

zo ontworpen dat het een dak met sneldek

betonpannen probleemloos kan vervangen.

Hiermee kunnen we bestaande pannendaken

met een helling tot 50 graden, vergroenen,”

verteld Arno. “Het mooie is dat een vierkante

meter Ecopan 47 kilo weegt per vierkante

meter: net zo veel als een vierkante meter

betonnen dakpan. Er hoeft dus geen extra

ondersteunende constructies voor worden

gemaakt.”

De markt voor groene daken en gevels groeit wereldwijd. Opdrachtgevers in de bouw en overheden zien

steeds meer de baten van groene daken en gevels. De Ecopan is een goed voorbeeld van een product

dat in deze ontwikkeling past. Arno Weppel ontwikkelde een groene dakpan die opgebouwd is uit een

substraatlaag met een sedumvegetatie. Elf huurwoningen van woningcorporatie Domijn in Enschede

hebben vanaf eind 2013 een groendak van zogeheten Ecopannen. Hiermee is onderzoek gedaan

naar de effecten die een groendak kunnen hebben op de isolatiewaarde. Daarnaast is er door een

onderzoeksgroep gekeken naar de verschillende aspecten van de Ecodakpan in relatie tot waterretentie.

Uit internationaal onderzoek blijkt dat

groendaken tijdens warme dagen de

hoeveelheid warmte dat via het dak het

gebouw binnentreedt verlaagd. Doordat

minder warmte het gebouw binnen komt, is er

ook minder energie nodig voor de koeling van

het gebouw. Naast de warmtewerende werking

in een warme periode, hebben groendaken ook

een geringe warmtevasthoudende werking

tijdens koude periodes. Bij metingen aan

groendaken in Madrid bleek de koelbehoefte

6% te dalen en de warmtebehoefte 0,1 %.

De internationale onderzoeken zijn altijd

uitgevoerd bij platte groendaken. Pioneering

heeft daarom vanaf februari 2014 een jaar

lang metingen uitgevoerd bij woningen

met hellende daken die voorzien zijn van de

Ecopan. De metingen zijn verricht bij zowel

een woning gedekt met Ecopan als bij een

woning met dezelfde oriëntatie en helling,

maar voorzien van de bestaande betonpan.

De einduitslag van dit onderzoek geeft een

constantere temperatuur verloop weer. De

gemeten pieken in de zomer en winter zijn

meer afgevlakt in de woning met Ecopan ten

opzichte van de referentiewoning.

Daarnaast bereikt de woning met Ecopan haar

maximale temperatuur ca 4 uur later dan de

referentiewoning. De buitentemperatuur is

dan echter al weer aan het dalen, waardoor

GEBRUIK VAN EEN GROENDAK LOST VEEL PROBLEMEN OP

Page 25: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

25

de woning met Ecopan met de koelere

buitentemperatuur gekoeld kan worden.

Waterretentie

Naast het thermisch onderzoek heeft

Pioneering samen met Ecopan, STOWA,

Gemeente Enschede en Waterschap

Vechtstromen de mogelijkheden van

Ecopan verkent voor het leefbaar houden

van de binnenstad. In de binnenstad van

o.a. Enschede is er veel hoogteverschil

en daarnaast is het grootste deel van de

binnenstad voorzien van verharding als

bodemmateriaal. Hierdoor stroomt er bij regen

veel water naar de lage delen in de stad. Door

de snelheid en waterhoeveelheid schiet het

riool bij hevige regenneerslag tekort. Hierdoor

komt water op de straat te staan. Dit leidt tot

overlast en vaak ook tot schade.

De Ecopan zou een goede waterbuffer kunnen

zijn bij hevige regenneerslag. Het sedum op de

Ecopan neemt het water op en het teveel aan

water komt pas na enkele uren geleidelijk weer

vrij. De verwachting is dat de Ecopan daarmee

voor een belangrijke waterbuffer zou kunnen

zorgen.

In dit kader is er een onderzoekopdracht

voor het meten van waterretentie van

hellende groendak opgezet. Inmiddels zijn

de voorbereidingen voor het meten van

waterretentie in volle gang. “Uitgangspunt

voor het onderzoek is dat de meting plaats

vindt bij een woning gedekt met Ecopan

en een woning gedekt met de bestaande

betonpan”, zegt Arno. “Daarbij zijn de huizen

zo geselecteerd dat de daken in dezelfde

richting georiënteerd zijn. We laten de

neerslag via een, op het plattedak opgestelde

regenmeter annex weerstation, meten.”

De waterafvoer van het dak zal met een

afvoermeting in de regenpijp een jaar lang

worden bemeten. De uitkomsten van dit

onderzoek zullen eind 2016 op de website van

Pioneering beschikbaar gesteld worden.

Page 26: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

LEERERVARING ROND INNOVATIEPAD

Koen Schage, student Bouwtechnische Bedrijfskunde Saxion

Koen Schage, student Bouwtechnische Bedrijfskunde aan Saxion Hogeschool Enschede, heeft de afgelopen maanden

onderzoek gedaan naar relevante typen opdrachtgeverschap voor de gemeente Enschede. Hij heeft daarbij gekeken hoe

deze beoordeeld kunnen worden per project om onderbouwd voor de best passende vorm van opdrachtgeverschap te

kunnen kiezen. Binnen dit onderzoek stond de casus Innovatiepad centraal als zijnde vernieuwend opdrachtgeverschap

bij de gemeente Enschede. “Dit afstudeeronderzoek heb ik als erg leerzaam ervaren. Ik ben in contact gekomen met

inspirerende mensen en bedrijven met verschillende achtergronden. Ik heb van zowel het onderzoeken als van de

omgeving waarin ik mij bevond veel geleerd. Voor mij was het fijn dat er een korte lijn was met de begeleiders en de

mogelijkheid hier continu mee te kunnen sparren over de inhoud, voortgang en feedback,” vertelt Koen enthousiast.

Page 27: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

27

Koen Schage, student Bouwtechnische Bedrijfskunde Saxion

Door continu in gesprek te zijn met zowel de

begeleider van Saxion als de begeleiders vanuit

Pioneering en de gemeente Enschede heeft hij

een breed gedragen onderzoek kunnen doen.

Dit maakte wel dat hij soms in spagaat kwam.

Met name over wat de verschillende partijen

belangrijk vonden en wat er wel en niet in het

verslag moest komen. Dit heeft hij opgelost

door in gesprek te blijven en daar waar

mogelijk compromissen te vinden.

“Ik denk dat het werkveld zeker wat heeft aan

deze bevindingen om inzicht te geven in het

huidige (Innovatiepad) proces en handvaten

te geven aan het gebruiken van welk type

opdrachtgeverschap per project. Hierbij moet

wel gezegd worden dat het handvaten zijn

en geen absolute oplossing is. Ik wil graag

meegeven aan de beroepspraktijk om de

opgestelde vragen te doorlopen wanneer ze

een nieuw project starten om een afweging

te maken of het niet beter functioneel (en

misschien wel vernieuwend) aanbesteed kan

worden in plaats van traditioneel,” zegt Koen

als we vragen wat hij belangrijk vond in het

onderzoek. Wat hem ook opvalt is dat de markt

erg positief is over de huidige ontwikkelingen

in de vorm van een transparant proces vanuit

een overheid organisatie.

Er is een brede interesse naar het onderzoek

van Koen. Het onderzoek is uitgevoerd

voor zowel inkoop als projectmanagement,

met interesse vanuit innovatiebevordering

(Pioneering). De bedrijfskundige aspecten die

in dit onderzoek zijn uitgediept en vervolgens

aan elkaar gekoppeld en verbonden zijn,

zijn onder andere procesmanagement,

procesanalyse, bedrijfskundig onderzoek

opzetten, uitvoeren en analyseren, innoveren

van proces en organisatieveranderingen.

In het Innovatiepad proces staan

transparantie en samenwerken centraal.

“De grootste onderscheidende factor van

het Innovatiepad proces is in mijn ogen het

gezamenlijk ontwikkelproces”, zegt Koen.

De opdrachtgever heeft hier om een aantal

redenen voor gekozen:

• Opdrachtgever heeft zelf niet alle kennis

in huis om de opdracht optimaal in te

vullen

• Onbekend hoe de beste oplossing er uit

ziet

• Creativiteit en expertise van de markt

willen benutten.

• Veranderende rol van de overheid

(regierol)

• Bezig met zoektocht naar innovatieve

oplossingen

In het gezamenlijk ontwikkelproces werken

partijen samen om het eindresultaat tot een

hoger niveau te tillen.

Koen is in februari afgestudeerd en is op zoek

naar een uitdagende baan. Bij Pioneering

blijft hij actief met het opzetten van een

netwerkgroep LEAN, waarin projectmanagers

kennis en ervaring over LEAN uitwisselen.

Page 28: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

RESULTAATGERICHT SAMENWERKEN MET DOMIJN

Eric Kouters, Directeur Exterio Vastgoedpartners Coöperatief U.A.

“Ja en nee”, antwoordt Eric Kouters die als

kwartiermaker betrokken was en inmiddels als

directeur a.i. leidinggeeft aan de coöperatie.

“Vanaf de eerste bijeenkomst was er de

bereidheid om open en transparant te zijn.

Steeds was er de behoefte om elkaar scherp

te houden, uit te dagen en te komen tot

onconventionele oplossingen.” De vernieuwing

Resultaatgericht samenwerken in Onderhoud deden de vijf onderhoudsbedrijven van Exterio

Vastgoedpartners al langer. Hemink Groep, Gebroeders Van der Geest, Lenferink, Van Heek en SW

werken al jaren voor Domijn vanuit de gedachte van resultaatgericht vastgoedonderhoud (RGVO):

kwaliteit in continuïteit. Domijn daagde hun uit om samen een beter resultaat neer te zetten dan elk

apart. Vijf regionale onderhoudsbedrijven die elkaar regelmatig in de markt tegenkomen, die voor

minder vooruitstrevende opdrachtgevers traditioneel met elkaar omgaan, die elkaar wel kennen, maar

ook niet heel goed. En dan moeten ze plotseling bij elkaar in de keuken kijken. Gaat dat vanzelf?

zit dus niet zo zeer in het resultaatgericht

samenwerken maar vooral in de samenwerking

van vijf bedrijven. Onderlinge verschillen

verschuiven naar de achtergrond en de nadruk

wordt gelegd op de overeenkomsten tussen de

bedrijven. “Als je bereid bent om de verschillen

even denkbeeldig aan de kant te zetten, dan

zijn er veel meer overeenkomsten dan dat ze

gewend zijn om te zien en ontstaat er vanzelf

respect en vertrouwen. Iedere partner komt in

zijn kracht en levert de capaciteit en expertise

om samen verder te komen”, aldus Eric.

“Van elkaar willen we leren en samen zijn we

slimmer, waren veelgehoorde opmerkingen.

Medewerkers vinden het dus ook leuker op

deze manier, want je wordt uitgedaagd om je

kennis en expertise optimaal in te zetten. En

het werk blijft ook de komende 25 jaar jouw

verantwoordelijkheid, dus je motivatie is

groter. De samenwerking en openheid tussen

de partners is ongelofelijk mooi om te zien,

zeker als je je beseft waar ze vandaan komen.

De ketensamenwerking levert ook op dat we

andere initiatieven nemen: een Living Lab

waarin we in de praktijk toetsen of innovaties

op het gebied van techniek of duurzaamheid

werken zoals ze in het laboratorium zijn

bedacht.”

De vijf leden van Exterio hebben allemaal aan

de wieg gestaan van de Pioneering Werkplaats

RGVO. De inspanningen binnen Pioneering

hebben geholpen om deze ontwikkeling door

te kunnen maken. Van het begin af aan was

er openheid en transparantie en de wil om

door samenwerking tussen opdrachtgevers

Page 29: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

29

RESULTAATGERICHT SAMENWERKEN MET EXTERIO

Dennis Strikker, teamleider vastgoedbeheer Domijn

“Ik zat in een overleg met één van onze

vastgoedonderhoudspartners. We spraken

over hoe we het onderhoud nog efficiënter

konden maken. We waren op dat moment

al twee jaar bezig met resultaatgericht

vastgoedonderhoud (RGVO) en hadden vijf

partners die dit uitvoerden. We wisten dat we

goed bezig waren, maar we voelden dat het

slimmer kon, meer efficiëntie, uniformiteit en

eenvoud. We kregen immers van alle vijf de

partners hun plannen, adviezen, begrotingen

en alles wat nodig is om een goed RGVO-plan

te vormen”, zegt Dennis.

Alle plannen waren op onderdelen net iets

anders, alle partners gebruikte een andere lay-

out in hun communicatie. En een puntje was

dat de plannen heel uitvoerig waren opgesteld.

RGVO heeft in de afgelopen 15 jaar steeds

meer vorm gekregen. Opdrachtgevers zaten

vol op de inhoud, maar als corporatie wilden

wij meer eenvoud hebben in het proces en

een betere samenwerking tussen de partners.

“Het werd tijd voor meer eigen initiatief, meer

verantwoordelijkheid bij de partners en een

regisseurfunctie voor ons, de opdrachtgever”,

vertelt Dennis.

Dennis stelde voor om te kijken of een

samenwerking die al liep op binnenonderhoud

ook haalbaar was voor het vastgoedonderhoud

en tussen de bestaande partners. In een

brainstormsessie met alle partners en Domijn

bleek dat partijen onwennig bij elkaar zaten

en moeite hadden om geheel open te zijn

Domijn denkt bij vernieuwend opdrachtgeverschap al snel aan thema’s als vertrouwen, ontzorging,

ketensamenwerking en innovatie. En deze zaken kunnen tevens gebruikt worden om te komen tot

kostenbesparing. Dennis Strikker, teamleider vastgoedbeheer, licht toe waarom er bij woningcorporatie

Domijn vanaf 2014 stappen zijn gemaakt om het vastgoedonderhoud anders uit te laten voeren.

en -nemers tot vernieuwing te komen.

Exterio Vastgoedpartners is niet het enige

voorbeeld van een implementatie van het

resultaatgericht samenwerken. We zien

gelukkig steeds meer opdrachtgevers die de

voordelen ervan in zien en opdrachtnemers die

de wensen kunnen waarmaken.

Het vertrouwen van een woningcorporatie als

Domijn geeft ongekende mogelijkheden. Het

geeft ook grote verantwoordelijkheden, omdat

je je steeds bewust bent dat het iedere dag een

stapje beter, slimmer en aantrekkelijker moet.

De ruil van ontzorgen van Domijn en langdurig

resultaatgericht samenwerken voor Exterio

Vastgoedpartners levert alleen maar winnaars

op.

Page 30: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Ook Jeroen Hoffmans, projectleider van

SW heeft dit najaar de leergang met goed

gevolg afgerond. “Voordat ik mij opgaf voor

de leergang heb ik al diverse RGS cursussen

en trainingen gevolgd, maar wil mij hier ook

steeds in blijven doorontwikkelen. Ik ben per

1 januari 2015 bij SW in dienst gekomen en wij

zijn al langer lid van Pioneering. Zodoende

was ik op de hoogte van de leergang. Toen

er in “mijn regio” een leergang RGSiO zich

aandiende, was ik ook gelijk enthousiast

en heb me gelijk ingeschreven.” Eén van de

redenen was ook om met “regiogenoten” in

contact te komen en zo van gedachten te

wisselen op actuele thema’s in de Achterhoek.

Dit was voor hem heel belangrijk, want RGSiO

valt en staat met het hebben van vertrouwen

en de uitwisseling van kennis. SW is een grote

landelijke specialist in vastgoedverbetering

en dan in de breedste zin van het woord. Van

meet af aan zijn zij in het bezit van het VGO

keur en zeer ervaren met de RGS systematiek.

Het mooiste aspect vindt Jeroen de diversiteit

van de samenwerking. Sommige werken

voeren ze uit met co-makers en andere werken

geheel zelfstandig.

naar elkaar. Ze waren immers gewend

om concurrent te zijn. Met de afspraak

om elkaar in dezelfde samenstelling drie

weken later opnieuw te treffen, gingen ze

uit elkaar.

Dennis: “Als ik eerlijk ben, had ik mijn

bedenkingen of het ging lukken. Ook

gezien het eerste overleg. Nou, mijn

bedenkingen waren helemaal fout! De

partijen hadden zich in die drie weken

versterkt met Eric, nu ook directeur van

Exterio. Onder zijn leiding hadden ze al

hele grote stappen gemaakt. Dit ging zo

een aantal maanden door waarbij wij als

opdrachtgever kritisch mochten zijn op de

genomen stappen”.

In april van 2015 werd een overeenkomst

getekend: Exterio Vastgoedpartners

Coöperatief UA was een feit. Het

enige wat Domijn doet, is meekijken

in de adviezen en steekproefsgewijs

controleren of de RGVO-complexen

voldoen aan het gevraagde resultaat. “Wij

hebben daarin één aanspreekpunt, één

factuurstroom, één verantwoordelijke,

dus veel eenvoud!

En Exterio heeft een werkgarantie en

de vrijheid om zelf te adviseren en

uit te voeren. Daardoor hebben wij

weer meer tijd en geld om te kunnen

investeren in ons bezit, dus voor onze

huurders. Hier doen we het immers

voor! Hierdoor hebben we een win-win

situatie gecreëerd, continuïteit versus

kostenreductie en kwaliteit”, zegt Dennis.

De ervaringen die Domijn opdeed met

Exterio Vastgoedpartners zijn tijdens

een kennissessie van Pioneering in

april 2015 gedeeld met het netwerk.

Dennis: “Hiermee hopen we dat ook

andere opdrachtgevers enthousiast

zijn geworden voor deze vorm van

samenwerking en hiermee het

vernieuwend opdrachtgeverschap wordt

aangemoedigd!”

Page 31: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

31

LEERGANG RESULTAATGERICHT SAMENWERKEN IN ONDERHOUD

Jeroen Hoffmans, projectleider van SW

In het najaar van 2015 is de eerste leergang Resultaatgericht Samenwerken in Onderhoud van start

gegaan in Doetinchem. De leergang RGSiO is een update van de inmiddels succesvolle Leergang RGVO

waaraan de afgelopen vier edities vele bedrijven hebben deelgenomen en enthousiast zijn over de kennis

die deze praktische leergang oplevert.

Vanuit de markt is er toch al langer een

duidelijk roep om eigenaren van objecten

te ontzorgen. En hoe prettig is het voor een

eigenaar om budget zekerheid te hebben,

er zijn bij een goed uitgewerkt plan geen

verrassingen.

Voor de uitvoerende partijen is het ook prettig,

want je weet gewoon heel duidelijk waar je

aan toe bent en je hebt continuïteit voor het

werk. Tevens kunnen alle betrokkenen hun

kennis en ervaringen vergroten en daarvoor

de voorspellingen van de levensduur steeds

beter inschatten en zodoende daar effectief op

inspelen voor nu en in de toekomst.

Jeroen vindt het altijd weer heel interessant

om met nieuwe partners samen te werken

en te zien hoe zij dingen aanpakken. “Heel

opvallend vond ik dat wij als techneuten ook

gelijk oplossingsgericht willen kijken, maar

dat is in de eerste opname helemaal niet de

bedoeling. Je moet eerst alleen naar de staat

van het werk kijken en later naar mogelijke

oplossingen. Tevens heeft ieder op zijn of haar

eigen vakgebied de gewoonte om daar dan

ook specifiek naar te kijken. En dan is het de

kunst om goed met elkaar te overleggen en

te kijken wat met elkaar te maken heeft en

wat eventueel de oorzaak van een betreffend

probleem is. Daarbij was de begeleiding van

de cursusleider Glenn Stern met zijn ruime

ervaring echt top”, zegt Jeroen.

De rode draad voor de case was het

samenwerken, ieder vanuit zijn eigen

specialisme. Wat daarbij opmerkelijk goed

ging, was dat iedere partner openstond voor

argumenten en goed naar elkaar luisterde. De

deelnemers waren allemaal leergierig en zeer

behulpzaam.

Pioneering is een bekende voor SW, in de

regio Twente zijn ze actief in de werkplaats

Duurzaamheid. De samenwerking is bij SW als

erg prettig ervaren en daarom stond ook het

bedrijf gelijk achter de keuze van Jeroen om de

leergang te gaan volgen.

Kennis vergroten door kennisdeling, ervaring

opdoen door ervaring te delen. Dit helpt

Jeroen om makkelijker te schakelen bij de

diversiteit van projecten die zij uitvoeren.

Door de leergang is hij goed in staat het best

passende scenario op te stellen. En dat komt

buiten SW ook de opdrachtgever ten goede!

We stelden de vraag wat er nog meer aan

verdieping aangeboden zou kunnen worden.

“Dat vindt ik momenteel een lastige vraag.

Om de eenvoudige reden, dat ik niet weet wat

de toekomst gaat brengen. Momenteel zijn wij

weer met een aantal RGSiO werken bezig in

voorbereiding en daarbij ga ik mijn opgedane

ervaring toepassen en vergroten. Een heel

belangrijk punt is en blijft kennis- en ervaring

delen, zeker gezien het feit dat er een gebrek

aan technische kennis in de bouw voor de

toekomst zal ontstaan.

Daar moeten wij zeker gezamenlijk aan

werken. Denk hierbij ook eens aan RGSiO

scholing in het onderwijs, want daar moet een

goede basis gelegd worden.”

Het is fantastisch om te horen dat men de

toegevoegde waarde van deze leergang zo

hoog wordt gewaardeerd. Ook in de komende

jaren zal Pioneering de trends blijven volgen

om op deze wijze een steentje bij te dragen

aan Resultaatgericht Samenwerken in

Onderhoud.

Page 32: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

MET HET 1-DAGSRENOVATIECONCEPT STREVEN NAAR FOOTPRINT VERMINDERING!

Renoveren in 1 dag

Dick Vredegoor is projectcoördinator bij

Janssen de Jong Hengelo en betrokken

bij het concept. ‘In één dag renoveren

is mooi meegenomen, maar wat vooral

onderscheidend en vernieuwend is, is onze

aanpak. De manier waarop de woning wordt

verwarmd en geventileerd. Dit zit namelijk

in de systeemopbouw van de wand ofwel de

schil. Veel con-collega’s plaatsen de wand

Hoe kan een bouwer helpen onze footprint te verminderen? De CO2-uitstoot verlagen? Hoe gaan we

voor groen, groener, groenst?! Vragen waarmee Janssen de Jong zich als innovatieve bouwonderneming

bezig houdt en oplossingen voor bedenkt! Deze delen ze vervolgens weer graag in de sessies van

Pioneering, waarvan ze sinds 2014 deel uit maken. Vanuit deze passie voor innovatie en verduurzaming

is ook het concept ‘Renoveren in 1 dag’ ontstaan. Een bestaande, verouderde systeemwoning wordt in 1

dag omgetoverd naar een energieneutrale en/of nul op de meter woning.

tegen de bestaande muren. Wij daarentegen

vervangen de bestaande wanden door het

plaatsen van een geheel nieuwe schil, waarin

de installatie is geïntegreerd. Daarbij nemen

we ook het dak en de vloer mee. Dit brengt als

voordeel met zich mee, dat we het (mogelijk

aanwezige) asbest kunnen verwijderen uit de

woning. Door het toepassen van de nieuwe

schil en de PV-panelen wordt er minder gas

en elektra verbruikt. Daarnaast verlengen we

de levensduur van de woningen met 40 jaar.

Een mooi duurzaam concept dus om onze

footprint te verminderen. En er een bijdrage

mee kunnen leveren om de schade te beperken

die we op de wereld achter laten.’

Ketensamenwerking

‘Wat ook sterk is in dit concept is de

ketensamenwerking. Dit komt vooral tijdens

de renovatiedag tot uiting. Diverse partijen

werken met een strakke lean planning en ze

weten precies wat ze elke 10 minuten moeten

doen. De partijen zijn allemaal ondersteunend

aan elkaar. Het is een gezamenlijk feestje,’

zegt Dick. Deze aspecten zien we steeds

belangrijker worden in de bouwbranche. De

Pioneering werkplaats Innovatieve processen

deelt dan ook actief kennis op deze thema’s.

Dick Vredegoor, projectcoördinator en Jasper Fransen, projectleider bij Janssen de Jong

Page 33: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

33

Corporatie en bewoners

De corporaties staan voor de uitdaging om

voor 2020 hun woningen te verduurzamen en

te upgraden naar een minimaal B-energielabel.

Met Pioneering stimuleren we dit nog

verder en richten ons op Nul op de meter.

Het renovatieconcept van Janssen de Jong

is hierin één van de passende oplossingen.

Het mooie hierbij is dat er voor de bewoners

geen vervangende woning geregeld hoeft

te worden; zij kunnen gewoon in de woning

blijven. Daarnaast is het voor de bewoners ook

een leuke bijkomstigheid, dat de woning een

geheel nieuwe en modernere uitstraling kan

krijgen. Tel daar een lagere energierekening

plus een verhoogd wooncomfort bij op en de

cirkel is rond.

Kennis delen en verkrijgen

Jasper Fransen is als projectleider betrokken bij

de werkplaats Innovatieve processen en maakt

deel uit van de werkgroep BIM: ‘Pioneering

is een mooie samenwerkingsclub. Bedrijven

uit diverse branches komen hier samen om

te sparren, issues te bespreken en er samen

sterker uit te komen.

De kennissessies die plaatsvinden over BIM

zijn interessant. Het uitwisselen van kennis

op dit thema levert inzicht op en maakt het

mogelijk om nieuwe werkwijzen te toetsen.

Het kunnen klankborden bij elkaar wanneer

je met bepaalde vragen zit, is zeker een

toegevoegde waarde van Pioneering. Door je

zelf open te stellen voor kennisdeling, ontvang

je ook kennis terug. De werkgroep BIM is hier

een mooi voorbeeld van.’

Dick Vredegoor, projectcoördinator en Jasper Fransen, projectleider bij Janssen de Jong

Page 34: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

PIONEERING AGENDEERT, VERBINDT, FACILITEERT EN JAAGT INNOVATIE AAN!

Rutger Vrielink, directeur Pioneering

Gedurende 2015 heeft het bestuur van

Pioneering, onder leiding van de directeur,

de koers voor innovatie en co-creatie in de

bouwbranche verder uitgezet. “Pioneering

blijft onafhankelijk en centraal staat het

inspireren van deelnemers, het agenderen van

innovatiethema’s, het creëren van condities

voor innovatie alsmede het realiseren van

concrete innovaties met deelnemers. Business

Development, cross overs met andere sectoren

en het opschalen van innovaties zijn hierbij

belangrijke ingrediënten,” aldus Rutger

Vrielink.

Pioneering zoekt, nog meer als voorheen,

nadrukkelijk aansluiting bij maatschappelijke

opgaven en regionale speerpunten van

Provincie Overijssel, regio’s, gemeenten,

waterschappen en woningcorporaties.

Innovatie uitdagen in uitvragen en

2015 was een wervelende tijd voor Pioneering met focus op de doorontwikkeling van de organisatie

en het innovatieprogramma. Rutger Vrielink, directeur van Pioneering, heeft na zijn aantreden in het

najaar van 2014 een nieuwe lijn ingezet, waarin aandacht voor het creëren van inspiratie en innovatie,

met én voor de deelnemers van Pioneering, een belangrijke plek inneemt. Een goed jaar waarin de basis

is gelegd voor een succesvolle toekomst!

daadwerkelijk innovatieve projecten uitvoeren

is prioriteit nummer één. Een sterk en

innovatief Oost Nederland!

“Naast initiëring vanuit opdrachtgevers,

kunnen deelnemers ook zelf

innovatievraagstukken of -projecten

aandragen,” vertelt Rutger. “We werken ook

het komende jaar weer nauw samen met

‘launching customers’ en richten met hun

‘field labs’ in. Hieraan wordt een tijdelijk

expertisecentrum gekoppeld ter ontwikkeling

en deling van kennis, dat niet op zijn minst

als showcase (etalagefunctie) fungeert om

de markt in beweging te krijgen. Daarom zijn

we continu actief in gesprek en op zoek naar

opdrachtgevers die bereid zijn projecten in te

brengen en werken we samen met Kennispark

Twente, maar ook kennisinstellingen en

-punten in en buiten Overijssel om cross-overs

Page 35: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

35

Rutger Vrielink, directeur Pioneering

met andere innovatiecentra, regio’s en sectoren

te leggen.” Onder ieder project wordt met en

door de deelnemers een innovatietraject met

een sluitende business case opgesteld.

Het goede behouden in een nieuw jasje

“Naast alle doorgevoerde veranderingen

hebben we wel gewaakt om de succesfactoren

niet los te laten. Pioneering blijft daarom met

haar deelnemers werken in werkplaatsen.

Binnen twee van de vier werkplaatsen is

inmiddels een nieuwe chef werkplaats actief.

Binnen de werkplaatsen blijft de focus liggen

op inspireren, ontmoeten, het matchen van

ideeën en organisaties alsook kennisdelen. Dit

gebeurt altijd door én met de verschillende

deelnemers uit de bouwbranche, overheid en

kennisinstellingen. Hier wordt de basis gelegd

voor nieuwe innovatieprojecten en vloeit de

opgedane kennis uit projecten terug.“

Er blijkt branche breed nog steeds veel behoefte

aan de functie, de diensten en de expertise

van een onafhankelijk innovatieplatform als

Pioneering te zijn. Het aantal deelnemers groeit

momenteel hard, de bijeenkomsten zijn het

afgelopen jaar door meer dan 1200 bezoekers

bezocht, er zijn innovaties opgeleverd in

zowel product als proces en zijn er nieuwe

innovatieprogramma’s opgestart. “Tijdens

inspiratiesessies in 2015 zijn thema’s als

‘sensoren in het wegdek en verdienmodel’,

‘kabels & leidingen’, ‘grootschalig huurwoningen

verduurzamen naar Nul op de Meter’, ‘De

Twentse OEM’, ‘High Tech & Bouw’, ‘circulair

bouwen’, ‘De bouw innovatie etalage’ en

‘BIM, SE, Lean... Pioneering doet het wel’

gedefinieerd. Hier gaan we de komende jaren

volop mee aan de slag. En daarnaast lopen er

natuurlijk ook een aantal projecten door in het

komende jaar”.

Successen samen verder brengen

“Kortom: mooie resultaten zijn geboekt en

hiermee breed commitment gezaaid. Pioneering

blijft ook in de komende periode, samen met

haar deelnemers, werken aan het oplossen van

dominante maatschappelijke vraagstukken. De

uitdagingen zijn groot! We pakken samen de

handschoen op om met innovatie de gebouwde

omgeving mooier, beter en duurzamer te

maken,” sluit Rutger af. “Pioneering gaat op

volle kracht vooruit, met onze deelnemers en

partners, in en om de regio! En iedereen die aan

onze opgave een actieve bijdrage wil leveren,

nodigen wij van harte uit om aan te sluiten!“

Page 36: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

VERNIEUWDE AANPAK OOST-BOSWINKEL ZORGT VOOR TEVREDEN BEWONERS

Nico-Tom Pen, projectontwikkelaar bij De Woonplaats

Bijzonder project

“Eigenlijk was dit project op meerdere

fronten bijzonder,” vertelt Nico-Tom.

“Op sociaal front hebben we samen met

terugkerende en toekomstige bewoners

en partners een ontwerpcharette gedaan.

In die bijeenkomst konden zij meepraten

over het stedenbouwkundig plan. Na deze

ontwerpcharette konden bewoners zelf kiezen

op welke plek in de wijk ze wilden bouwen

en kon er voorkeur worden gegeven aan een

woonconcept die werd aangeboden door de

verschillende aannemers.”

Ook op energetisch vlak was dit project

bijzonder. De Woonplaats heeft een

uitvraag gedaan met hoge ambities. Voor

de grondgebonden woningen heeft dit er in

geresulteerd dat veel woningen nul-op-de-

meter zijn.

Het afgelopen jaar heeft woningcorporatie De Woonplaats samen met Pioneering gewerkt aan de

ontwikkeling van de nieuwe wijk Oost-Boswinkel. De huidige 329 woningen van De Woonplaats in Oost-

Boswinkel maken plaats voor 207 nieuw te bouwen woningen. Nico-Tom Pen, projectontwikkelaar bij De

Woonplaats, vertelde ons waarom zij ervoor hebben gekozen om samen met (toekomstige) bewoners en

partners in de wijk te ontwerpen.

En tot slot was de wijze van aanbesteden

vernieuwend. “We hebben van te voren

het budget meegegeven waarbinnen de

aannemers het product moesten aanbieden.

Het was hier de wens om het eisenpakket

functioneel te omschrijven en niet te

uitgebreid te laten zijn. Achteraf gezien kan

gesteld worden dat dit deels is gelukt maar

dat hier nog veel werk aan de winkel is naar de

toekomst toe.”

Vernieuwende aanpak

Door het proces anders in te richten is

er een plan ontstaan dat door iedereen

wordt gedragen en dat binnen acceptabele

randvoorwaarden is voor bewoners,

opdrachtgevers en opdrachtnemers. Zo is

het bestemmingsplan zonder zienswijzen

Page 37: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

37

Nico-Tom Pen, projectontwikkelaar bij De Woonplaats

vastgesteld.

“Ik denk dat dat komt doordat we alle

stakeholders betrokken hebben bij de

planvorming en het ontwerp van het

stedenbouwkundig plan. Vanuit De

Woonplaats hebben we weinig weerstand

ervaren, ondanks het feit dat ieder zijn

eigen belangen heeft en het voor sommigen

een ingrijpende verandering is. Bewoners,

opdrachtgever en opdrachtnemers, ze voelen

zich allemaal gehoord. Iedereen heeft in

kunnen brengen wat voor hem/haar belangrijk

is,” zegt Nico-Tom.

Een ander resultaat is dat de aannemende

marktpartijen die een huurwoning bouwden

verplicht zijn om, voor eigen risico, ook een

kavel af te nemen waar een koopwoning op

kan worden gebouwd. Oost-Boswinkel blijkt

inmiddels een populaire wijk onder kopers

zoekende op de Enschedese woningmarkt.

De aangeboden koopwoningen zijn inmiddels

allemaal verkocht, dan wel onder optie.

Onder begeleiding van de werkplaats

Innovatieve processen heeft een student

Vastgoed en Makelaardij van Saxion de rollen

van de verschillende betrokken partijen in een

klassieke aanbesteding vergeleken met de

aanbesteding zoals bij Oost-Boswinkel heeft

plaatsgevonden. De resultaten en leerpunten

uit het afstudeeronderzoek kunnen door De

Woonplaats gebruikt worden in volgende

trajecten. Deze resultaten zijn tijdens een

kennissessie ook gedeeld met de markt.

Page 38: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

DE BOUWWERELD VERDIENT EEN INNOVATIE REGISSEUR

Marieke Mentink, adj. directeur klant en markt, DuraVermeer

In het fijner en beter maken van ons leven

speelt ook de bouwwereld een belangrijke

rol. De gebouwde omgeving is immers

van grote invloed op het functioneren

van de maatschappij. Enerzijds door de

werkgelegenheid die het met zich mee brengt.

En anderzijds doordat de gebouwde omgeving

in belangrijke mate bepaalt hoe fijn we kunnen

leven, wonen, werken en recreëren.

“In Twente neemt Pioneering de taak op zich

om dit bewustzijn aan te jagen. Door het

creëren van ‘markt’ en door in te zetten op

innovatie in product, proces, technologie

Er is weinig dat mensen zo inspireert als vooruitgang. De drang naar vooruitgang is al aanwezig vanaf

het moment dat we geboren zijn. Voortdurend zijn we op zoek naar manieren, middelen en oplossingen

(innovaties) die ons helpen om de wereld waarin we leven nog beter en fijner te maken.

stimuleren zij vernieuwend ondernemerschap

in de bouw”, vertelt Marieke Mentink, adjunct

directeur klant en markt bij Dura Vermeer

Hengelo. “Het mooiste hierbij vind ik dat zowel

bij Dura Vermeer als bij Pioneering innovatie

niet als doel wordt verheven, maar als een

middel om maatschappelijke vraagstukken

vorm te geven.”

Dat dit niet alleen bij mooie woorden blijft,

maar ook in de praktijk wordt vormgegeven,

hebben we als Pioneering bewezen met de

innovatiesessie die we in mei 2015 hebben

georganiseerd. Tijdens deze innovatie sessie

zijn opdrachtgevers, opdrachtnemers en

beleidsbepalers samen gebracht om na te

denken over de innovatieagenda voor 2016.

“Wat ik erg goed vond is dat we pro-actief

zijn gaan kijken waar innovatiekansen liggen

om de maatschappelijke relevantie van de

Twentse bouwbranche te vergroten”, zegt

Marieke. Ondanks dat dit klinkt als een erg

voor de hand liggende aanpak vraagt het

van alle deelnemers toch om een flink stuk

omdenken. Het loslaten van bestaande

veronderstellingen”.

Marieke is ook van mening dat we al sinds

jaar en dag worden opgevoed in een systeem

waar we reageren op ontstane gebeurtenissen.

Het verbeteren van bestaande systemen

gaat ons makkelijker af dan het bedenken

Page 39: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

39

van totaal nieuwe systemen. Meer dan we

misschien zelf door hebben, worden we ons

hele leven getraind (en beloond) om kennis te

ontwikkelen binnen bestaande structuren.

“Het ontwerpen van nieuwe systemen vraagt

wat mij betreft om een duidelijke innovatie

regisseur. Een rol die met name in de

bouwbranche nog te beperkt wordt opgepakt.

Iets wat eigenlijk best bijzonder is, omdat

bouwers constant bezig zijn met het samen

brengen van deeloplossingen tot een integraal

eindproduct. Het probleem zit volgens mij in

het los durven laten van het systeem waarin

we gewend zijn te werken (te regisseren). Los

van vele verbeteringen en efficiencyslagen

bouwen we nog steeds op dezelfde principes

als jaren geleden.”

De grote vraag is dan ook hoe we dit

regisseurschap moeten vormgeven? Hoe we

er voor kunnen zorgen dat we alle slimme,

innovatieve deelproducten zo samen brengen

dat ze van toegevoegde waarde zijn voor

onze maatschappij? Zonder dat we hierbij

te snel terugvallen op veronderstellingen en

oplossingen die meer bepaald zijn door onze

eigen organisatie dan door de behoefte vanuit

de markt. Allemaal vragen waar ook bij Dura

Vermeer veel over nagedacht wordt.

De rol van innovatieregisseur vraagt volgens

Marieke om drie belangrijke focuspunten:

1. Kennis van de (latente) klant behoefte en

op basis hiervan het formuleren van het

gewenste systeem

2. Het samenbrengen van (deel)prestaties

3. Weten welke producten er ‘te koop’ zijn

en het uitdagen van fabrikanten

Kennis van de (latente) klantbehoefte vormt

het vertrekpunt voor echte systeeminnovatie.

Op basis van deze latente behoefte kan een

systeemschets worden gemaakt. Wanneer

dit eenmaal staat kan er aan de slag worden

gegaan met punt twee en drie.

“In een oplossingsgerichte sector zoals de

bouw verwacht ik dat stap twee en drie dichter

bij de natuur van de bouwbranche ligt en

hiermee natuurlijker te creëren is”, vervolgt

Marieke. “Met name oplossingen op het gebied

van integraal samenwerken en digitalisering

(BIM & Supply Chain Management) zullen

ons hier de komende jaren flink bij gaan

ondersteunen. Om relevant te blijven voor

je klanten vormen deze ontwikkelingen een

randvoorwaarde voor de organisatie van de

toekomst.”

Tijdens de innovatie sessie hebben alle

deelnemers met elkaar stil gestaan bij het

formuleren van de innovatie agenda voor

2016. De focus lag hierbij met name op

het inzichtelijk maken van de behoefte en

het vastleggen van randvoorwaarden voor

systemen die hier invulling aangeven. Hiermee

is een mooie basis gelegd om niet reactief

maar proactief aan de slag te gaan met het

doorvoeren van systeeminnovaties in de

Twentse bouwbranche!

Page 40: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

DE INNOVATIES VAN DE VIRTUELE BOUWPLAATS ASFALTWEGENBOUW

Alexandr Vasenev, SMART technologies and a VR road construction site

“Tijdens het onderzoek, dat aan de Universiteit

Twente is uitgevoerd, hebben we gekeken

naar manieren waarop de walsinformatie

op een goede en tijdige manier aan de

machinist en bouwplaatsmedewerkers kunnen

overbrengen. Specifiek gezien hebben we

in dit project gekeken naar hoe informatie

over walstrajecten en externe factoren

verzameld moest worden, verwerkt kon

worden en weergegeven kon worden op een

overzichtelijke manier”, vertelt Alexandr.

De kennis en vaardigheden van de

walsmachinist alsook zijn samenwerking

met andere bouwplaatsmedewerkers

zijn essentieel voor het laten slagen van

asfalteringswerkzaamheden. Bouwspecialisten

zouden daarom: (1) goed geïnformeerd moeten

zijn over de initiële temperatuursverdeling

van de asfaltlaag (een contextfactor) en (2)

de mogelijkheid moeten hebben om hun

Geasfalteerde wegen zijn onmisbaar voor de huidige moderne samenleving. Het vervangen en

onderhouden van wegen is een aanzienlijke taak gezien de schaal en omvang ervan. Het is bekend

dat asfalt beter kan worden aangelegd als walsmachinisten contextfactoren van het walsproces mee

kunnen nemen tijdens hun werkzaamheden. Dit houdt onder andere in dat ze goed geïnformeerd

moeten zijn over gedrag van bijv. materiaal tijdens het walsproces, maar ook moeten weten hoe

ze eventueel bij moeten sturen zodra het proces niet verloopt zoals gewenst. Op vrijdag 27 maart

verdedigde Alexandr Vasenev zijn proefschrift over het project “virtuele bouwplaats asfaltwegenbouw”

dat hij in opdracht van Pioneering uit heeft gevoerd.

kennis te vergroten door te reflecteren op

een uitgevoerd walsproces en (3) na moeten

kunnen denken over alternatieve scenario’s

voor een walsproces.

Om aan deze uitdagingen te kunnen werken

heeft het onderzoek gebruik gemaakt van

gegevens die op de bouwplaats worden

verzameld middels sensoren. Deze sensordata

zijn verwerkt en gevisualiseerd. “We hebben

hiervoor methodes ontwikkeld waarmee

temperatuur- en GPS-data verkregen, verwerkt

en gerepresenteerd kunnen worden. We

werken hiermee samen met de aannemers

uit het ASPHARi-netwerk (“Asfalt Sector

Professionalisering, Research & Innovatie”).

Zij hebben ons geïnformeerd over belangrijke

specifieke informatie van het walsproces.

Verder is er gebruik gemaakt van kennis uit

het veld van Bouwinformatica en hiermee zijn

oplossingen ontwikkeld.”

Page 41: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

41

Alexandr Vasenev, SMART technologies and a VR road construction site

Binnen ons onderzoeksproject zijn er

aanbevelingen opgesteld over:

(1) welke informatie nodig is om het

asfaltwalsproces te visualiseren/traceren

dat wordt uitgevoerd door verschillende

machines en bouwplaatspersoneel;

(2) hoe bouwspecialisten geïnformeerd

kunnen worden over de initiële

temperatuurverdeling van de aangelegde

asfaltlaag;

(3) hoe vastgelegde trajecten van

bouwmaterieel kunnen worden verfijnd, en

(4) hoe na voltooiing van een project het

afgelegde traject van bouwmaterieel en

asfalttemperatuurverdeling gepresenteerd

kan worden.

Er zijn verschillende technieken en middelen

gebruikt om de data te verzamelen die nodig

zijn om het walsproces goed in kaart te

brengen. Zo zijn bijvoorbeeld positionerings-

en temperatuursensoren nodig. Op de

bouwplaats zijn daarom verschillende

communicatiekanalen en dataprocessing-units

opgezet. Op deze manier kon data worden

verzameld, verwerkt en aan personeel worden

weergegeven.

“Naast het near-real time (bijna real time)

verzamelen en visualiseren van data, hebben

we verschillende visualisatie-omgevingen

ontwikkeld waarin gedocumenteerde

walsprocessen konden worden bekeken.

Tevens kon hier ‘gespeeld’ worden met het

ontwikkelen van alternatieve scenario’s

voor het walsproces. Het doel van deze

visualisatieomgeving was dat experts zelf hun

werkpraktijk konden bespreken en een best-

practice konden ontwikkelen. Onze omgeving

was dus niet alleen om een walsproces te

beoordelen, te reviewen of te stimuleren.

Het combineert deze twee namelijk om zo

bewegingen van materieel op de bouwplaats

te kunnen bestuderen in hun daadwerkelijke

context. We hebben daarom op een iteratieve

wijze het PvE ontwikkeld. Testen geven

aan dat werkelijke en gedemonstreerde

trajecten vergelijkbaar zijn. Daarom lijken

echte walspraktijken goed te relateren aan

alternatieven. Gegeven deze resultaten zien

we grote mogeljkheden om deze omgeving

te gebruiken voor onderwijs en training van

professionele walsmachinisten.”

Tijdens het onderzoek zijn verschillende

wetenschappelijke artikelen gepubliceerd.

Resultaten zijn ook gepresenteerd tijdens

congressen en symposia. Het proefschrift

waarin het wetenschappelijke werk van

Alexandr is opgenomen is gratis verkrijgbaar

via de Pioneering website, de bibliotheek van

Universiteit Twente of via http://doc.utwente.

nl/95330/

Page 42: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

BEDRIJVENPLATFORM PIONEERING HELPT BIJ INNOVATIE IN RENOVATIE

Berto Boeve, vestigingsleider Loohuis Energie & Installatie Advies

“Wij willen onze woning graag energiezuinig

maken, welke mogelijkheden zijn hiervoor?

Deze vraag krijgen wij steeds vaker te horen.

Wij merken dat duurzaam en energieneutraal

renoveren steeds meer aandacht krijgen.

De komende jaren zal een grote groep

particuliere woningeigenaren hun woning

gaan verduurzamen,”zegt Berto. “Door

deel te nemen in het Bedrijvenplatform

Energieneutraal Renoveren kijken we samen

met andere bedrijven, die aantoonbare

ervaring hebben op het gebied van

duurzame renovatie, naar oplossingen voor

deze groeiende markt. Voor mijzelf zit de

meerwaarde van het platform vooral in

kennisdeling en spontane samenwerking die

ontstaat wanneer verschillende bedrijven

met hetzelfde vraagstuk bezig zijn. Daarnaast

biedt Pioneering op deze wijze een verbinding

tussen de aanbodzijde (bedrijven) en de

vraagzijde (particulieren).”

Loohuis Energie & Installatie Advies is onderdeel van de Loohuis Installatiegroep en houdt zich o.a. bezig

met duurzaam renoveren. Vooral inzicht in de beweegredenen van de particuliere woningeigenaren

heeft Berto Boeve, vestigingsleider bij Loohuis Energie & Installatie Advies, doen besluiten deel te nemen

aan het Bedrijvenplatform Energieneutraal Renoveren.

Tijdens de verschillende bijeenkomsten blijkt

telkens weer dat het goed luisteren naar de

vraag van de klant cruciaal is. Daarom heeft

Pioneering twee excursies georganiseerd

waarin we op ‘huisbezoek’ zijn gegaan bij

particuliere woningbezitters.

Voor Loohuis, als technisch dienstverlener,

is het uitermate leerzaam om deze feedback

rechtstreeks vanaf de particulier te ontvangen.

Hierdoor zijn ze in staat om ook in de

toekomst technische oplossingen duidelijk en

helder aan te bieden zodat deze aansluiten bij

de vraag uit de markt.

De praktijk

Coraline Vester, deelneemster proeftuin

Energie Neutraal Renoveren, heeft haar

woning in 2015 energieneutraal gerenoveerd.

“De voorbereiding van zo’n project is erg

belangrijk. Ik begon met een torenhoog

ambitie niveau. Dat werd echter zo duur dat

we er een nieuw huis voor konden bouwen,

bovendien dreigde alle leuke 50-er jaren

details verloren te gaan. Papier is geduldig, en

ik ben gaan overwegen wat echt belangrijk, en

verstandig was.”

Coraline heeft er voor gekozen de

karakteristieke onderdelen zoals de dakdetails,

het voorgevelraam en de textuur van de

baksteen gevel te handhaven waardoor

de woning de charmante uitstraling heeft

Page 43: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

43

behouden. Het doel was om het comfort te

verhogen en energierekening te verlagen.

“Vooral de verwarming van de keukenopbouw

is opmerkelijk. Deze uitbouw is op passief-huis

niveau gebracht met een Rc van 8. Hierdoor

is de warmteafgifte van de koelkast de enige

‘verwarming’ in het vertrek”, vertelt Berto.

Bovendien is de woning voorzien van ‘passieve

koeling’, door middel van thermische trek zal

er ’s nachts een koele luchtstroom vanuit de

keuken naar het dakraam plaatsvinden. Deze

luchtstroom koelt de woning.

‘Wij zijn blij met het resultaat. Het huis is nu,

februari 2016, een stuk comfortabeler en sinds

de start van de verbouwing is een gasreductie

van 50% gerealiseerd. Daarnaast leveren de PV

panelen de helft van het reguliere verbruik. Dit

alles met behoud van de 50-jaren look,” zegt

Coraline enthousiast. “Wilt u ook van uw huis

een comfortabel huis maken? Ik help u graag

met de voorbereiding!” Meer informatie over

verduurzamen kan de particulier vinden op

haar website, www.coralinevester.nl.

Berto: “Daarnaast zou het goed zijn om

bijvoorbeeld ook een Bedrijvenplatform

Verduurzamen Maatschappelijk Vastgoed of

Duurzame Herontwikkeling Vastgoed op te

zetten. Dit zijn onderwerpen waar diverse

marktpartijen op dit moment mee bezig zijn.

Het oprichten van een platform geeft de

mogelijkheid om kennis te delen en partijen te

verbinden, de basis van Pioneering!”

Page 44: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Tweets

Page 45: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

45

Page 46: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pioneers

A D V O C A T E N - N O T A R I S S E N

KLEISSENEN PARTNERS

Page 47: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

Pion

eerin

g In

ovat

iem

agaz

ine

- pag

ina

47

OOK DEELNEMER WORDEN? Heeft u ook interesse om samen te werken met deze deelnemers in projecten, workshops of andere bijeenkomsten? Kijk voor meer informatie op www.pioneering.nl/deelname

Roosdom Tijhuis Sallandse Wegenbouw

PMS

CMYK

ZWART/WIT

100 % ZWARTPMS 3005

100 % ZWART100/37/0/0

100% ZWART

GRIJSWAARDEN 100% ZWART

ONZE SAMENWERKINGSPARTNERS ZIJN:

Page 48: Pioneering Innovatie Magazine 2015 2015 st...projectmanagement ondersteunt. De uitkomsten van het onderzoek laten zien dat 4D modellen tot een meer expliciet en tijdig planningsproces

COLOFONPioneering Inovatiemagazine 2015

Eindredactie: Carmen Oude Wesselink

Opmaak en druk: Verhaag drukkerij

Pioneering wordt mede mogelijk gemaakt door

WIJ DANKEN ALLE PIONEERS VOOR HUN BIJDRAGE AAN HET INNOVATIE

JAARMAGAZINE

2015!