PERSOONLIJKLERENEN ICT GEBRUIK!OPHET CONNECT! COLLEGE · EindhovenSchool)of)Education,)TU/e)...

PERSOONLIJK LEREN EN ICT GEBRUIK OP HET CONNECT COLLEGE

PERSOONLIJK LEREN EN ICT GEBRUIK OP HET CONNECT

COLLEGE

Eindhoven School of Education (ESoE), Technische Universiteit Eindhoven

Eindhoven, september 2014

Drs. Ralf van Griethuijsen (ESoE)

in samenwerking met:

Prof. dr. Perry den Brok (ESoE)

Michelle Jennen (student Fontys Lerarenopleiding Sittard)

Eindhoven School of Education, TU/e

Persoonlijk leren en ICT gebruik op het Connect College

INHOUDSOPGAVE 1 Introductie .............................................................................................................. 5

2 Theorie .................................................................................................................... 7

2.1 Praktijktheorie ........................................................................................................ 7

2.2 Mate van persoonlijk Leren .................................................................................... 9

2.3 Mate van zelfstandigheid ..................................................................................... 10

2.4 Mate van ICT gebruik ........................................................................................... 10

2.5 Onderzoeksvragen ............................................................................................... 11

3 Onderzoeksopzet .................................................................................................. 12

3.1 Methoden ............................................................................................................. 12

3.2 Instrumenten ........................................................................................................ 13

Enquêtes ............................................................................................................... 13

Observaties ........................................................................................................... 14

Interviews ............................................................................................................. 15

Leerlingenprestaties ............................................................................................. 15

Analyse .................................................................................................................. 15

4 Resultaten ............................................................................................................... 17

4.1 Resultaten lerarenenquête .................................................................................. 17

Startpunt en verwachtingen ................................................................................. 17

Gedrag tijdens het project/schooljaar .................................................................. 19

De toekomst .......................................................................................................... 20

Opmerkingen van leraren ..................................................................................... 21

Indeling van leraren in schalen ............................................................................. 21

Samenvatting beeld uit leraren enquête .............................................................. 24

4.2 Resultaten leerlingenenquête .............................................................................. 25

Perceptie van de situatie tijdens het project ........................................................ 25

Toekomst .............................................................................................................. 27

Verschillen tussen groepen leerlingen ...................... Error! Bookmark not defined.

Opmerkingen leerlingen ....................................................................................... 28

Samenvatting resultaten leerlingen enquete ....................................................... 29

4.3 Resultaten ouderenquête .................................................................................... 30

4.4 Resultaten lesobservaties .................................................................................... 31

Observaties groepsinstructie ................................................................................ 31



Observaties persoonlijke uitleg ............................................................................. 33

Observaties zelfstandig werkende leerlingen ....................................................... 35

Samenvatting observaties leraren ........................................................................ 35

4.5 Resultaten interviews met schoolleiding ............................................................. 36

De oude situatie .................................................................................................... 36

Huidige situatie ..................................................................................................... 36

De toekomst .......................................................................................................... 37

Samenvatting resultaten interviews schoolleiding ............................................... 38

4.6 Resultaten interviews met leraren ....................................................................... 38

Toepassing van de nieuwe didactiek tijdens het project ...................................... 38

Voor-‐ en nadelen van de nieuwe manier van lesgeven ........................................ 39

Persoonlijk lesgeven ............................................................................................. 41

ICT gebruik ............................................................................................................ 43

Samenwerking met collega’s, ouders, bedrijven en andere instanties ................. 44

Overige opmerkingen ........................................................................................... 45

Samenvatting resultaten interviews leraren ......................................................... 45

5 Conclusies ................................................................................................................ 47

6 Discussie .................................................................................................................. 51

7 Aanbevelingen ......................................................................................................... 55

8 Referenties ........................................................................................................... 58

9 Bijlagen .................................................................................................................... 59



1 INTRODUCTIE

Het onderzoek dat in dit rapport beschreven is, is gedaan in opdracht van het Connect College te Echt en Kennisnet, de organisatie voor ICT gebruik in het onderwijs en is uitgevoerd door de Eindhoven School of Education, onderdeel van de Technische Universiteit Eindhoven en de Fontys Leraren Opleiding Sittard.

Het Connect College heeft in het schooljaar 2013-‐2014 een belangrijke vernieuwing doorgevoerd in vwo 2 en 3. De school heeft letterlijk zijn gebouw aangepast en muren van klaslokalen verwijderd. Tegelijk heeft het een andere didactiek ingezet, gericht op meer op maat en individueel gericht werken met leerlingen, met een mooie term ook wel aangeduid als persoonlijk leren1. Dit persoonlijk leren vindt plaats in 2 en 3 vwo, maar de school is geïnteresseerd in de vraag of de manier van werken kan worden uitgerold over de rest van de school. Er zijn sinds augustus 2013, de start van het project, 50 leraren bij betrokken en zes klassen (atheneum en gymnasium klassen in de leerjaren 2 en 3). Leraren nemen, op een paar personen na, in principe geheel vrijwillig deel aan de vernieuwing.

Met de vernieuwing van het onderwijs zijn er enkele concrete veranderingen doorgevoerd voor de klassen 2 en 3 vwo. De klassen werken met een aantal vaste ruimtes. De leraren verplaatsen zich naar de klassen in plaats van de leerlingen. De leerlingen werken een groot gedeelte van de tijd zelfstandig aan opgaven in apart lokaal. In deze ruimte zijn ook specifieke overlegtafels aanwezig waaraan leraren persoonlijke instructie kunnen geven aan leerlingen. Er zijn ook instructieruimtes voor uitleg aan de hele

Instructie aan de hele klas wordt in principe beperkt tot twintig minuten. De rest van de tijd werken de leerlingen zelfstandig aan de lesstof. Tijdens deze tijd is er wel de mogelijkheid om persoonlijke uitleg te vragen aan de aanwezige leraar. Naast de reguliere lessen zijn er ook keuzewerktijd uren. Tijdens deze uren kunnen leerlingen zelf kiezen waaraan ze hun tijd besteden. Dit kan aan extra uitleg of verwerking van een vak waarmee ze moeite hebben maar het is ook mogelijk voor goede leerlingen om extra verdieping te krijgen. Dit kan bijvoorbeeld door extra vakken te volgen zoals Spaans of bètawetenschappen. Leerlingen moeten zich inschrijven voor de keuzewerktijd uren.

Er is sprake van een grotere rol van ICT in het onderwijsleerproces. Leraren maken een weekplanner die online geplaatst wordt op de digitale leeromgeving, itslearning. In principe staat alle informatie over de vakken en opdrachten in de weekplanners. Op itslearning worden nog meer onderwijsmaterialen voor de

1 De term ‘persoonlijk leren’ is als zodanig niet in gebruik onder het personeel van het Connect College, wel spreekt men daar over ‘op maat en leerlinggericht werken’, of over ‘de didactiek van 2 en 3 vwo’. Wat onder persoonlijk leren wordt verstaan wordt in meer detail beschreven in sectie 2.1 van dit rapport. In dit rapport worden afwisselend de termen, ‘de nieuwe didactiek van 2 en 3 vwo’ en ‘de nieuwe manier van werken’ gebruikt om te refereren naar de onderwijsvernieuwing die dit jaar is ingevoerd.



leerlingen verzameld, zoals PowerPoint presentaties, filmpjes en video-‐opnames van de lessen.

Het onderzoek is om een aantal redenen interessant. Allereerst sluiten de ontwikkelingen op het Connect College goed aan bij recente ontwikkelingen in onderwijsonderzoek, waar meer nadruk komt te liggen op nieuwe vormen van didactiek. Meer in het bijzonder komen in dit onderzoek drie dimensies of aspecten van leren (en leeromgevingen) bij elkaar: (1) het bevorderen van de zelfstandigheid van leerlingen, (2) de mate waarin het leren gericht en op maat is naar de leerling als persoon, en (3) de mate waarin het leren plaatsvindt met behulp van ICT. Dit onderzoek kan daarmee helpen om deze drie dimensies van leren en onderwijzen meetbaar te maken en te laten zien hoe hier in de praktijk vorm aan wordt gegeven, en hoe dergelijke omgevingen kunnen worden geoptimaliseerd.

Het onderzoek is ook interessant omdat het laat zien hoe onderwijs op verschillende verschijningsniveaus vorm krijgt: welk onderwijs wordt beoogd, welk onderwijs is daadwerkelijk zichtbaar en welke effecten of opbrengsten worden er met het onderwijs bereikt? En in hoeverre denken verschillende betrokkenen – leraren, management, leerlingen en ouders – daar hetzelfde over?

Tenslotte is het onderzoek in zijn (beoogde) opzet interessant. De verantwoordelijkheid van de uitvoer van het onderzoek ligt weliswaar bij een onderzoeksinstelling (de Eindhoven School of Education), maar het onderzoek wordt mede uitgevoerd door studenten van de lerarenopleiding (de Fontys Lerarenopleiding Sittard) als onderdeel van hun leerproces (en onder begeleiding van schoolopleiders en instituutsleraren), waarbij de uitvoerende studenten tevens opereren als mede-‐leraar van de school (het Connect College). Vanuit de aard van de thematiek en ter ondersteuning van de nieuwe didactiek is verder Kennisnet als mede opdrachtgever betrokken. Kortom, in zijn opzet een nieuw project met vele partners, waarbij de verbinding tussen school, lerarenopleiding en onderzoeksinstelling interessant is. Uit de voor-‐ en nadelen van een dergelijke constructie zijn wellicht interessante lessen te trekken voor toekomstig onderzoek en grotere betrokkenheid van de praktijk in onderzoek.



2 THEORIE

2.1 PRAKTIJKTHEORIE

In het onderzoek wordt de implementatie van een nieuwe innovatie gevolgd en wordt gezocht naar aanbevelingen en inzichten voor de verdere implementatie van de innovatie. Om deze implementatie in kaart te brengen lijkt het werk van Van den Akker (2003) en Goodlad (1979) bruikbaar waar het gaat om verschijningsvormen van het curriculum. In dit onderzoek wordt onderscheid gemaakt tussen drie verschijningsvormen, namelijk het beoogde curriculum, het zichtbare curriculum en het bereikte curriculum. Bij het beoogde curriculum gaat het om het onderwijs zoals dat gewenst is, in dit geval in de ogen van het management, de leraren en de leerlingen. In dit onderzoek wordt dit in kaart gebracht via interviews en vragenlijsten. Bij het zichtbare curriculum gaat het om het om het onderwijs zoals dit voor buitenstaanders zichtbaar is. In dit onderzoek wordt dit in kaart gebracht door observaties uit te voeren. Bij het bereikte curriculum gaat het enerzijds om het onderwijs zoals dit wordt beleefd en gepercipieerd door leraren en leerlingen, anderzijds om de effecten van het onderwijs, zoals zichtbaar in de leerprestaties en motivatie van de leerlingen. In dit onderzoek wordt dit niveau in kaart gebracht via vragenlijsten en leerling prestaties, en tot op zekere hoogte ook via interviews.

Zoals aangegeven in de Inleiding, zijn er drie relevante dimensies in het onderwijs van het Connect College die van belang zijn, en die een belangrijke rol spelen binnen het onderhavige onderzoek. Het gaat achtereenvolgens om de mate van zelfstandigheid, de mate van persoonlijk leren en de mate van inzet van ICT bij het leren. Bij het in kaart brengen van deze drie dimensies en hun onderlinge samenhang lijkt het werk van Boudewijn Raessens (2009) bruikbaar. Raessens ontwikkelde de zogenaamde E-‐kubus, een instrument waarmee verschillende dimensies van een curriculum in kaart kunnen worden gebracht. In het werk van Raessens worden per dimensie bovendien enkele indicatoren die relevant zijn (vanuit theorie) genoemd en zijn werk maakt daarnaast ook gebruik van de verschijningsniveaus van Van den Akker (2003) zoals hiervoor al genoemd. De E-‐kubus is zichtbaar in Figuur 2 en de erbij horende indicatoren in Tabel 1.



TRANSFORMATIE

INNOVATIE

SUBSTITUTIE

Docent gecentreerd leren

Lerende gecentreerd leren

Mengvorm

(x-as)

MAATWERK & LEREN

(Z-AS)

ICT & LEREN

(Y-AS)

E E –– L E A RN I N G E N H E T D R I E D I M E N S I O NL E A RN I N G E N H E T D R I E D I M E N S I O N A L E D E N K E N A L E D E N K E N

DEE-KUBUS

Figuur 2: de E-‐Kubus (bron: Raessens, 2009).

Tabel 1: Indicatoren voor de 3 dimensies van de E-‐Kubus. E-‐kubus Indeling as van E-‐kubus Kenmerken De verantwoordelijkheid voor het leren x-‐as

Docent gecentreerd leren Mengvorm Lerende gecentreerd leren

Structurering van het leren: voorbereiden op het leren, zorgen dat er wordt geleerd, reguleren van het leren, feedback geven en beoordelen

ICT & leren y-‐as

Substitutie Innovatie Transformatie

Gebruik ICT als aanvulling op bestaande vormen van onderwijs Gebruik ICT als vervanging van een gedeelte van het onderwijs Gebruik ICT als veranderaar van het onderwijs

Maatwerk & leren z-‐as

Van massaproductie naar maatwerk

Differentiatie op het gebied van:

- didactiek - inhoud - niveau - tempo

Hieronder zullen wij elk van de drie dimensies nader toelichten.



2.2 MATE VAN PERSOONLIJK LEREN Bij persoonlijk leren worden de verschillen tussen leerlingen als uitgangspunt genomen voor het aanbieden van onderwijs. In het Trendrapport 2014-‐2015 van Kennisnet, wordt persoonlijk leren of leren op maat als een van de grootste uitdagingen van het huidige onderwijs benoemd (Kennisnet, 2013). Door persoonlijk leren wordt ingespeeld op de persoonlijke leerkenmerken, talenten en interesses van leerlingen om er voor te zorgen dat het maximale uit iedere leerlingen wordt gehaald. Bij persoonlijk leren wordt, in vergelijking met meer traditioneel onderwijs, de leerling meer centraal gesteld. Hierbij moeten de leerresultaten goed gemonitord worden zodat het onderwijsaanbod daarop aangepast kan worden. Bij persoonlijk leren krijgt de leerling dus een grotere keuzevrijheid dan voorheen. De leraar krijgt de taak om het leerproces van de leerling te begeleiden en tot een goed eindresultaat te komen. Door het invoeren van persoonlijk leren komt er meer aandacht voor excellente leerlingen en hoe zij binnen het onderwijs kunnen excelleren. Een gevolg hiervan is dat de verschillen binnen een klas van leerlingen groter zullen worden.

Wat betreft maatwerk, of de manier waarop het onderwijs gepersonaliseerd kan worden voor de leerlingen worden vier belangrijke factoren onderscheden (Raessens, 2009): de didactiek, de inhoud, het niveau en het tempo. Onder didactiek wordt verstaan welke leermethoden gebruikt worden. Is er de mogelijkheid dit te variëren door bijvoorbeeld een filmpje op internet te bekijken in plaats van het lezen van een tekst in een leerboek of het maken van een werkstuk in plaats van het doen van een experiment? Onder inhoud wordt er verstaan wat er geleerd wordt. Biedt de school de mogelijkheid aan om extra verdiepende leerstof te leren of is er de mogelijkheid om eigen keuzes te maken voor onderwerpen voor werkstukken. Bij variatie in niveau moet gedacht worden aan de mogelijkheid om de mogelijkheid voor excellente leerlingen om zich extra te verdiepen in de lesstof. Bij verschillen in tempo moet men denken aan mogelijkheden voor leerlingen om sneller door de leerstof te gaan of dit eventueel langzamer te doen.

Er is in onderzoek overigens wel een debat gaande over wat persoonlijk leren precies is, waarbij er verbanden worden gelegd met onder andere de dimensie van zelfstandigheid. Zo maken Bray en McClaskey (2013) een onderscheid tussen personaliseren, differentiëren en individualiseren. Volgens hen worden differentiëren en individualiseren vooral gedaan vanuit de leraar (dus docent gestuurd) en is personaliseren iets dat vooral dient te komen vanuit de leerling (dus leerling gestuurd). Het kenmerk van individualiseren is dan vooral dat een leerling het leren vooral in zijn eentje doet. Bij differentiëren gaat het meer om groepen leerlingen en wordt ingespeeld op verschillen door variatie aan te bieden in onderwijs-‐ en werkvormen. Bij personaliseren gaat het vooral om het verbinden van leren aan persoonlijke ervaringen en interesses en neemt de leerling meer het initiatief in het leren, de monitoring en toetsing ervan, waarbij medeleerlingen en leraar meer partners en gelijken zijn. Uiteindelijk onderscheiden Bray en McClaskey (2013) drie niveaus van personalisatie: niveau 1, waarbij leraren veel beslissingen nemen en verantwoordelijk zijn voor het inspelen op de leerling als uniek individu;



niveau 2, waarbij de verantwoordelijkheid voor beslissingen die te maken hebben op het persoonlijk inspelen op leerlingen gedeeld worden door de leraar en de leerling; en niveau 3, waarbij de leerling veel eigen beslissingen neemt waar en hoe zijn persoonlijke interesses, behoeften e.d. centraal staan, en waarin de leraar meer een (volgende) partner is geworden in dat proces. Raessens (2009) onderscheidt niveaus van persoonlijk leren overigens veel meer op de vier verschillende componenten waarop kan worden gedifferentieerd: hoe meer van die componenten in het onderwijs zijn gerealiseerd, des te meer is er in zijn ogen sprake van persoonlijk leren. Ten behoeve van conceptuele helderheid en observeerbaarheid zullen wij dan ook meer bij de indeling van Raessens aansluiten.

2.3 MATE VAN ZELFSTANDIGHEID Kennisnet onderscheidt drie verschillende vormen van lesgeven wat betreft de zelfstandigheid en invloed van de leerling op het onderwijs (Kennisnet, 2013). Bij leraar gestuurd onderwijs wordt het leerproces bepaald door de leraar. De leraar bepaalt wat er geleerd word, welke opgaven er gemaakt moeten worden en wanneer er een test gedaan wordt. Deze vorm van onderwijs wordt op dit moment het meest toegepast in Nederland. Ongeveer 80% procent van alle middelbare scholen werkt met leraar gestuurd onderwijs. Bij zelfstandig leren, heeft de leerling meer zelfstandigheid dan bij leraar gestuurd onderwijs. De leerbehoefte van de leerling bepaalt zelf het tempo en de volgorde waarin een leerling de leerstof tot zich neemt. Er wordt echter wel toegewerkt naar een vastgesteld einddoel en de leraar begeleidt de leerling en ziet toe op het leerproces. Bij zelfgeorganiseerd leren heeft de leerling nog veel meer vrijheid om het eigen leerproces vorm te geven. Het leerproces start vanuit de leerling en de leerling bepaalt zelf het tempo, de leerstijl, het niveau, onderwerp en moment van testen. Deze drie vormen van leren komen overigens dicht bij de indeling van Raessens (2009), die een onderscheidt maakt tussen docent gestuurd, gemengd gestuurd en leerling gestuurd, maar waarbij vergelijkbare indicatoren een rol spelen.

2.4 MATE VAN ICT GEBRUIK In zijn onderzoek onderscheidt Raessens (2003) drie niveaus van ICT inzet in het onderwijs. Deze niveaus zijn substitutie, innovatie en transformatie. Bij substitutie wordt een elektronische leeromgeving gebruikt als aanvulling op de gebruikelijke manier van lesgeven. De traditionele manier van lesgeven blijft bestaan maar de elektronische leeromgeving vult het lesprogramma aan, bijvoorbeeld door te fungeren als database voor achtergrondmateriaal of lesroosters. Bij innovatie fungeert de elektronische leeromgeving als vervanger van de lessen die worden gegeven. Dit kan bijvoorbeeld door activiteiten die normaal in het klaslokaal plaatsvinden, zoals het inleveren en corrigeren van huiswerk of het geven van feedback elektronisch te doen. Bij transformatie wordt de elektronische leeromgeving centraal gesteld in het onderwijs en zorgt voor grote veranderingen in het onderwijs door bijvoorbeeld het aanbieden van opgenomen lessen die de leerlingen thuis moeten bekijken. Voordat we overgaan tot de onderzoeksvragen,



zijn er een tweetal zaken die nog het vermelden waard zijn. Allereerst betreft het model van Raessens (2009) een ideaaltypisch model, zowel waar het om de ICT dimensie gaat als om de andere twee dimensies. In de dagelijkse praktijk zijn dergelijke ideaaltypen zelden precies zichtbaar; vaak zal er sprake zijn van een mengvorm, of van kenmerken die zich op meerdere plekken in het model bevinden. Daarnaast kan het zo zijn dat een instelling een doelstelling heeft betrekking heeft op een tussenpositie in het model; zo kan een school bewust substitutie of innovatie als einddoel formuleren. Tenslotte is de term ‘innovatie’ in het model verwarrend; hoewel die betrekking heeft op een fase, zullen veel instellingen het inzetten van ICT an sich (ongeacht de fase) beschouwen als een innovatie. In andere modellen, zoals het werk van Itzkan (1994) wordt dan ook wel eens de term transitie gehanteerd voor de middenfase. Ook wij zullen dat in dit rapport doen.

2.5 ONDERZOEKSVRAGEN De volgende onderzoeksvragen zijn in overleg met zowel Kennisnet als de school opgesteld voor het onderzoek naar persoonlijk leren en ICT gebruik op het Connect college.

1. Welke verwachtingen en motieven liggen bij leraren en management ten grondslag aan de invulling van de aanpak in 2 en 3 VWO? a. Welke beelden en visie hebben leraren en management over het

project (persoonlijk leren) in 2 en 3 VWO? b. Welke rol is er volgens hen weggelegd voor ICT bij de uitvoering

van het project in 2 en 3 VWO? c. Welke persoonlijke doelen stellen leraren zich ten aanzien van de

nieuwe manier van werken in 2 en 3 VWO? d. In hoeverre stemmen de beelden en visie van leraren en

management overeen en in hoeverre is er sprake van verschillen? e. Welke problemen of nadelen worden genoemd met betrekking tot

de nieuwe aanpak, en welke voordelen of meerwaarde worden genoemd door management en leraren (en in hoeverre zijn er verschillen daarin zichtbaar tussen beide groepen)?

2. Op welke wijze geven leraren in de praktijk invulling aan de nieuwe manier van werken in 2 en 3 VWO? Hoe is de rolverdeling tussen leraar en leerlingen ten aanzien van: a. wat leerlingen leren (leerdoelen vaststellen); b. hoe leerlingen leren (keuze van leerstrategie); c. bewaking leerproces (o.a. instructierol en coachende rol leraar); d. vaststellen van resultaten. e. hoe werken leraren samen met collega leraren, ouders en andere instanties (o.a. bedrijven)?

3. In hoeverre kunnen uit de antwoorden op de vragen 2 en 3 verschillende subgroepen van leraren worden afgeleid (bv. voorlopers en dragers van de vernieuwing, volgers, achterblijvers, etc.) en wat zijn kenmerken van deze subgroepen?



4. Welke opbrengsten worden met persoonlijk leren bij Connect College gerealiseerd? a. In welke mate is er sprake van betere (of ten minste gelijk

blijvende) prestaties van leerlingen op cognitieve toetsen? b. In welke mate is er sprake van een andere motivatie/vakbeleving

bij leerlingen? c. In welke mate zijn er andere leerling opbrengsten zichtbaar dan

prestaties en motivatie? d. In hoeverre heeft het persoonlijk leren met behulp van ICT een

meerwaarde in de ogen van de leerlingen?

3 ONDERZOEKSOPZET

3.1 METHODEN Bij het onderzoek naar persoonlijk leren en ICT gebruik op het Connect college is gekozen voor het gebruik van enquêtes, observaties en interviews. Er is voor deze opzet gekozen omdat het door middel van het gebruik van enquêtes mogelijk is om de gehele leerling populatie van vwo 2 en 3 en het gehele lerarenbestand dat aan deze leerlingen les geeft te ondervragen. Ook maken de enquêtes het mogelijk om anoniem vragen te stellen aan de ouders van de leerlingen. Voor dit laatste is besloten, ondanks dat het geen onderdeel uitmaakte van de onderzoeksvragen, op verzoek van de school in verband met de legitimering van de innovatie naar de buitenwereld, en om te zien in hoeverre relatieve buitenstaanders de vernieuwing en haar doelen percipiëren. Over de resultaten van de ouderenquête zal hierna dus ook worden gerapporteerd.

De observaties maken het mogelijk om te onderzoeken hoe de leraren in werkelijkheid vorm geven aan persoonlijk leren en aan ICT gebruik tijdens hun lessen. Dit maakt het mogelijk om dit te vergelijken met de antwoorden die zij hebben gegeven in de lerarenenquête.

De interviews met de leraren vonden plaats na afloop van de observaties. Deze interviews maken het mogelijk voor de leraren om toe te lichten waarom ze bepaalde dingen doen in hun lessen en om in hun eigen woorden te beschrijven hoe ze in hun lessen persoonlijk leren en ICT gebruik toepassen. De interviews maken het ook mogelijk om aan het management van de school te vragen hoe zij denken over de onderwijsvernieuwing en wat zij daarmee hopen te bereiken.

Zoals in de inleiding is vermeld was de opzet van het onderzoek uniek. In feite is het onderzoek uitgevoerd zonder dat de onderzoekers van ESoE fysiek aanwezig waren op de school tijdens de dataverzameling. Dit was mogelijk vanwege de inzet van ICT (voor de afname van de vragenlijsten) en door gebruik te maken van studenten van de lerarenopleiding (Fontys Lerarenopleiding Sittard). Aanvankelijk was het de bedoeling studenten van het derde leerjaar in te zetten binnen het kader van een vak door middel van een opdracht (observeren en interviewen). Dit bleek in



verband met de planning van het onderzoek en het curriculum van de lerarenopleiding echter niet haalbaar, waarna eerst is geprobeerd een groepje studenten te werven, maar uiteindelijk is besloten voor het inzetten van een student die op de school stage liep ten tijde van het onderzoek. Deze student heeft in overleg met de onderzoekers van de universiteit het onderzoek uitgevoerd, waarbij de onderzoekers verantwoordelijk waren voor de constructie van de instrumenten en de student verantwoordelijk voor feedback op de instrumenten, het uitproberen ervan, en vervolgens het afnemen van de instrumenten. Aanvankelijk was ook de bedoeling dat de student de data mee zou analyseren en rapporteren, maar omdat het eigen stageproject een andere insteek kreeg bleek dit niet mogelijk en hebben de onderzoekers uiteindelijk de data geanalyseerd en het rapport geschreven.

Tijdens het project is diverse malen overlegd tussen de school, Kennisnet, de onderzoekers en de student en zijn instrumenten bijvoorbeeld uitgewisseld ter verkrijging van feedback. Ook hebben de onderzoekers tussentijds de uitkomsten van de vragenlijsten gerapporteerd tijdens een ouderavond. In het voorjaar van 2014 zijn enkele interviews gehouden en zijn vragenlijsten afgenomen. In de laatste maanden van het schooljaar zijn de interviews en observaties uitgevoerd, en de gegevens ten behoeve van de leerlingenopbrengsten zijn verkregen tijdens de zomermaanden. In die periode heeft de analyse en verslaglegging in de vorm van deze rapportage ook plaatsgevonden.

3.2 INSTRUMENTEN ENQUÊTES Drie enquêtes waren ontwikkeld voor de leraren, de leerlingen en de ouders van de leerlingen. De enquêtes waren speciaal voor dit onderzoek ontwikkeld. De enquêtes bestonden voor een groot deel uit vragen waarop geantwoord kon worden of men met bepaalde stellingen het eens, heel erg eens, niet mee eens of heel erg niet mee eens was. Andere vragen bestonden uit een lijst met activiteiten waarbij leerlingen en leraren konden aangeven of ze die activiteiten (bijna) elke les, soms of nooit deden. Enkele vragen zijn in verschillende enquêtes terug te vinden. Zo wordt aan de leraren gevraagd met behulp van een lijst met activiteiten aan te geven wat zij verwachten wat de leerlingen tijdens de les doen. Aan de leerlingen wordt gevraagd met dezelfde lijst met activiteiten aan te geven wat zij daadwerkelijk doen. Ook bevatten alle drie de enquêtes een vraag over de meerwaarde van de keuzewerktijduren. Daarnaast was er bij elke enquête de mogelijkheid om persoonlijke opmerkingen toe te voegen over de nieuwe lesmethoden. De drie verschillende enquêtes zijn terug te vinden in de bijlagen van dit rapport.



Samenstelling enquêtes

Lerarenvragenlijst Onderwerp Aantal Items

Verschillen met eerdere lesmethoden 8 Verwachtingen van leerlingen 12 Gebruik van elektronische leeromgeving 11 Ervaringen met nieuwe didactiek 12 Persoonlijke meningen over lesgeven 11

Leerlingenvragenlijst Activiteiten tijdens de les 11 Gebruik van elektronische leeromgeving 12 Ervaringen met nieuwe didactiek 9 Meningen over onderwijs 12

Ouderenquête Meningen over onderwijs 5 Ervaringen met nieuwe didactiek 9

Alle drie de enquêtes werden online ingevuld met behulp van het online computerprogramma Corf (zie: http://www.corfstart.nl/). De leerlingen van vwo 2 en 3 en de leraren die aan hen les geven waren verplicht de enquête in te vullen. De respons voor deze twee groepen was daarom ook 100%. De leerlingen hebben de enquête tijdens de les ingevuld en werden daarbij geïnstrueerd om niet met elkaar te overleggen en de enquête serieus in te vullen. De ouders van de leerlingen werden met behulp van een oproep in een nieuwsbrief uitgenodigd om aan de enquête deel te nemen. De respons van de ouders was ongeveer 50%. Leraren gaven hun naam op bij het invullen van de enquête en leerlingen vulden digitaal hun leerling nummer in. De ouderenquête was geheel anoniem. In totaal hebben 130 leerlingen, 43 leraren en 59 ouders de enquêtes ingevuld.

OBSERVATIES Observaties werden gedaan met behulp van een observatieprotocol dat speciaal ontworpen is voor observeren van de lessen van vwo 2 en 3 op het Connect College. Dit protocol bestond uit drie delen voor het observeren van 1) een klassikale uitleg van de leraar, 2) persoonlijke instructie van de leraar aan de leerlingen en 3) zelfstandig werkende leerlingen. Het protocol heeft de vorm gekregen van een ratinginstrument, waarbij de observator een inschatting maakt van de frequentie dat hij bepaalde indicatoren heeft gezien. Ook konden losse opmerkingen gemaakt worden of opvallende gebeurtenissen worden genoteerd. Tijdens de lessen is het observatieprotocol ingevuld. Er zijn geen video opnames gemaakt van de lessen. Van ongeveer de helft van de leraren die les geven aan vwo 2 en 3 zijn lessen geobserveerd. Deze leraren zijn ‘at random’ geselecteerd uit de totale lerarengroep, waarbij slechts in de gaten is gehouden of er voldoende variatie was in schoolvakken. De geselecteerde groep mag dus representatief worden geacht voor de school. In totaal zijn er 19 lessen geobserveerd. Het observatieprotocol is terug te vinden als bijlage bij dit rapport.



INTERVIEWS Interviews zijn afgenomen met leraren en schoolleiding. Interviews werden afgenomen met behulp van een interviewprotocol. In het interviewprotocol voor de leraren zijn vragen opgenomen over de manier waarop leraren les geven, hun eigen visie op onderwijs en de persoonlijke invulling van de nieuwe didactiek. Het interviewprotocol voor de schoolleiding bevatte voornamelijk vragen over de redenen voor het invoeren van de nieuwe didactiek en de verwachtingen voor de nieuwe didactiek. De helft van de leraren die les geven aan vwo 2 en 3 zijn geïnterviewd. Het was daarbij de bedoeling dat leraren naast in meer algemene zin ook zouden worden bevraagd op specifieke keuzes die zij maakten tijdens de lessen die zijn geobserveerd. De geïnterviewde leraren zijn dan ook dezelfde als de geobserveerde leraren. Helaas bleek bij binnenkomst en analyse van de data bij de onderzoekers dat er door de student gebruik gemaakt was van een oudere versie van het interviewprotocol, waardoor de specifieke lesvragen niet aan bod zijn gekomen. Toch hebben leraren wel diverse afwegingen gegeven bij allerlei keuzes die zij maakten, zij het dan op een meer overkoepelend niveau. Bij de selectie van de leraren is er rekening mee gehouden dat leraren van elke sectie vertegenwoordigd waren in de groep van geïnterviewde leraren. Verder was de keuze van leraren willekeurig. Interviews zijn op band opgenomen voor analyse. In totaal zijn er twee personen van het managementteam van de school geïnterviewd en 20 leraren. Het interviewprotocol is toegevoegd als bijlage aan dit rapport.

LEERLINGENPRESTATIES Aan het einde van het schooljaar zijn er gegevens verzameld over de leerlingenprestaties van de leerlingen van vwo 2 en 3. De prestatiegegevens bestonden uit het gemiddelde rapportcijfer van de leerlingen. De verzameling van deze gegevens maakte het mogelijk om de trend in prestaties voor de verschillende klassen en gemiddeld over de deelnemende klassen heen te vergelijken tussen het projectjaar en eerdere jaren. Daarbij is in eerste instantie vooral een vergelijking gemaakt met het jaar ervoor.

ANALYSE De enquêtegegevens en observaties zijn statistisch geanalyseerd met daarvoor geschikte software2.

De interviews die digitaal zijn opgenomen zijn beluisterd en uitgeschreven voor verdere analyse. Er waren slecht twee interviews met leidinggevenden op school en de uitkomsten van deze twee interviews hiervan zijn samengevat in de resultatensectie. Bij de analyse van de lerareninterviews zijn de uitkomsten van alle interviews per vraag naast elkaar gelegd en gecodeerd. De trends die hieruit naar voren zijn gekomen zijn beschreven in de resultatensectie.

De observatiegegevens zijn gebruikt om gemiddelden uit te rekenen voor alle geobserveerde lessen. Ook is er geteld hoe vaak bepaalde observatie plaatsvonden.

2 Hiervoor is het packet SPSS, ofwel Statistical Package for the Social Sciences, (http://www-‐01.ibm.com/software/analytics/spss/) gebruikt.



De enquêtedata van de leerlingen werd met behulp van de leerling nummers gekoppeld aan gegevens over de klas waarin de leerling zit en aan het gemiddelde cijfer en het aantal onvoldoendes dat de leerling in heeft behaald in het schooljaar 2013-‐2014. De gegevens van leraren en leerlingen zijn eerst geanalyseerd voor de gehele sample van leraren en leerlingen. Daarna is de leerlingendata uitgesplitst naar schooljaar, gymnasium-‐atheneum, gemiddeld cijfer en het aantal onvoldoendes. Na het splitsen van de data is er gezocht naar opmerkelijke verschillen in de waardering van het onderwijs tussen verschillende groepen leerlingen. De antwoorden op de open vragen die in de enquêtes waren opgenomen zijn apart verzameld en gecategoriseerd.

Bij de enquêtedata van de leraren zijn er drie verschillende schalen ontwikkeld voor de mate waarin het onderwijs wat de leraren aanbieden persoonlijk is, zelfstandigheid vraagt en gebruik maakt van ICT. Voor het maken van deze drie schalen zijn de volgende items van de vragenlijst gebruikt. Al de items die gebruikt zijn komen uit de tweede en derde vraag van de lerarenenquête (zie bijlagen). Met behulp van SPSS zijn de schalen zo gecreëerd dat de schalen gaan van 0 tot 10 waarbij 0 staat voor een zeer geringe mate van zelfstandigheid, persoonlijk les geven en ICT gebruik, en 10 voor een hele grote mate.

Schalen Gebruikte items Zelfstandig Leren Zelfstandig informatie zoeken op internet

Overleggen met medeleerlingen over de lesstof Zelf onderwerpen kiezen om te studeren Zelfstandig opdrachten doen Zelf huiswerk corrigeren Hulp vragen aan medeleerlingen als ze iets niet begrijpen

Persoonlijk Les Geven Zelf onderwerpen kiezen voor werkstukken Zelf groepen vormen voor groepsopdrachten Zelf beslissen op welke manier ze iets leren Zelf beslissen wanneer ze getoetst moeten worden Zelf het niveau bepalen waarop ze iets leren Zelf het tempo bepalen waarop ze iets leren

ICT Gebruik Het indienen van een weekplanner Indienen van huiswerk door leerlingen Als database voor achtergrondmateriaal Als communicatiemiddel met leerlingen Voor simulaties en interactieve opdrachten Aanbieden van oefenopdrachten Voor simulaties en filmpjes Voor het corrigeren van huiswerk Voor het ontvangen van feedback van de leraar Voor opnames van mijn uitleg/lessen Voor het online zetten van PowerPointpresentaties

Voor elke data bron is een inschatting gemaakt op welk niveau de aangeboden lessen overeen komen met de verschillende dimensies van de E-‐kubus van Raessens (2009).



4 RESULTATEN In deze sectie worden de onderzoeksresultaten van de enquêtes, interviews en observaties apart gepresenteerd. De resultaten worden per onderzoeksinstrument behandeld, eerst de enquêtes voor zowel de leraren, leerlingen en ouders, daarna de observaties van de lessen gevolgd door de interviews met schoolleiding en leraren. Voor de enquêtes is het besloten dat de antwoorden van de gehele onderzochte populaties getoond worden evenals de geconstrueerde schalen voor zelfstandigheid, ICT gebruik en persoonlijk leren. In het conclusie hoofdstuk zullen alle bevindingen worden samengevat in relatie tot de specifieke onderzoeksvragen.

4.1 RESULTATEN LERARENENQUÊTE STARTPUNT EN VERWACHTINGEN Om een goede vergelijking te kunnen maken tussen de manier waarop leraren les geven met de nieuwe didactiek van vwo 2 en 3 en de manier waarop leraren in vorige jaren lesgaven is in de enquete een vraag opgenomen waarin werd gevraagd hoe zij in het vorige schooljaar les gaven. Uit de lerarenenquete blijkt dat de leraren in het jaar voor de invoering van de nieuwe didactiek van vwo 2 en 3, voornamelijk klassikaal les gaven. Een klein aantal leraren (ongeveer 15%) maakte gebruik van het internet en zorgde dat de lesinformatie online stond en dat leerlingen huiswerk met de computer konden indienen.

In vergelijking met het vorige schooljaar zijn er enkele grote veranderingen te zien in hoe leraren hun lessen geven en wat ze van hun leerlingen verwachten. De meest in het oog springende verwachte verandering is het gebruik van ICT en met name het gebruik van weekplanners die door bijna alle leraren wekelijks online worden gezet. Wat betreft zelfstandigheid verwachten leraren voornamelijk dat leerlingen zelfstandig hun opdrachten maken en deze ook corrigeren en overleggen met en hulp vragen aan medeleerlingen. In de meeste gevallen mogen leerlingen ook zelf bepalen op



welke manier ze iets leren en in welk tempo ze dEr zijn ook enkele punten waarvan leraren expliciet aangeven dat zij deze niet verwachten van hun leerlingen. Zo bepalen leerlingen niet wanneer ze getoetst moeten worden en in slechts enkele gevallen kunnen leerlingen zelf het niveau bepalen waarop ze iets leren en kunnen ze zelf onderwerpen kiezen om te studeren.



GEDRAG TI JDENS HET PROJECT/SCHOOLJAAR

De elektronische leeromgeving (itslearning) wordt voornamelijk gebruikt voor het indienen van de weekplanner. Bijna tachtig procent van de leraren geeft aan dit te doen. Voor enkele andere activiteiten zoals het gebruik van internet als een database voor achtergrondmateriaal, simulaties, oefenopdrachten en powerpointpresentaties, gebruikt ongeveer 30% van de leraren vaak itslearning. Bijna geen enkele leraar neemt regelmatig lessen op op video en plaatst deze online. Ook simulaties en het geven van feedback gebeurt over het algemeen niet zo vaak met itslearning.



De leraren zijn over het algemeen erg positief over het aanbieden van meer persoonlijk onderwijs aan hun leerlingen. Bijna alle leraren vinden dit leuk en de leraren hebben er ook vertrouwen in dat zij er goed in slagen om hun lessen aan te laten sluiten bij de interesses van de leerlingen om de rollen van vakleraar, mentor en coach uit te voeren. Bovendien ervaren ze dat ze voldoende tijd hebben om leerlingen individueel te begeleiden. Ook vinden de leraren dat de leerlingen de digitale middelen goed weten te benutten. Opvallend is dat maar een kleine minderheid van de leraren er de voorkeur aan geeft om klassikaal les te geven.

De leraren zijn kritischer over het aanbod van de KWT uren. Keuzewerktijd heeft weliswaar een duidelijke meerwaarde voor de leerling maar niet alle leerlingen weten ook goed gebruik te maken van de keuzewerktijduren. De leerlingen zijn niet altijd zelfstandig genoeg om een goede keuze te maken hoe ze deze uren besteden en bovendien sluit het huidige aanbod nog niet goed aan bij de behoefte van de leerlingen.

DE TOEKOMST Uit de uitkomsten van de enquete blijkt eerder dat er bij ongeveer de helft van de leraren een behoefte is om het onderwijs nog iets persoonlijker en digitaler te maken maar dat mag niet te ver gaan. Over het algemeen zijn de leraren nu al tevreden over de manier waarop het lesmateriaal digitaal wordt aangeboden. Niet iedere leerling hoeft precies hetzelfde te leren maar de lesinhoud moet niet zo persoonlijk worden dat er wordt getoornd aan de basiskennis die elke leerling aan het eind van het jaar moet hebben opgedaan. Ook kan de inzet van digitale



middelen niet de klassikale les vervangen. Ook is er weinig behoefte om nog meer projectmatig te werken.

OPMERKINGEN VAN LERAREN De leraren hadden de mogelijkheid om bij de enquête opmerkingen toe te voegen over de nieuwe didactiek van vwo 2 en 3. Er waren enkele leraren die dit ook gedaan hadden.

Over het algemeen zijn de leraren enthousiast over de afwisseling in werkvormen en een leraar vindt dat er nog meer afwisseling moet zijn.

Een paar leraren heeft opmerkingen over de randvoorwaarden voor het succesvol uitvoeren van de nieuwe didactiek. De lokalen moeten opgeruimd en goed geoutilleerd zijn en alle leerlingen moeten beschikking hebben over de ICT devices zoals de laptops en de ipads. Dit is op het moment nog niet altijd het geval. Ook moeten de leraren in staat zijn om goed de digitale leeromgeving te gebruiken. Een persoon vroeg zelfs om een cursus om beter om te gaan met ICT.

Er wordt ook gesteld dat de nieuwe manier van werken veel mogelijkheden biedt maar dat die door de leerlingen nog niet altijd goed benut worden. Zo moet ook de keuze voor de besteding van de KWT uren beter begeleid worden.

INDELING VAN LERAREN IN SCHALEN De antwoorden die gegeven zijn op de tweede en derde vraag van de lerarenenquête zijn gebruikt om schalen te construeren voor zelfstandigheid van leerlingen, persoonlijk les geven en gebruik van ICT. De volgende drie grafieken geven aan hoe de leraren van het Connect College scoorden op deze drie verschillende schalen.



De meeste leraren scoren vrij hoog op de schaal voor zelfstandigheid. Er is een leraar die bij alle schalen sterk achterblijft bij de rest van de leraren en een 0 scoort, dus vermoedelijk weinig op heeft met de vernieuwing. De rest van de leraren scoort rond de 7.5 met een enkele uitschieter naar boven en een paar leraren die op het midden van de schaal zitten.

In vergelijking met de schaal voor zelfstandigheid, zijn de scores van de leraren op de schaal voor persoonlijk lesgeven veel lager. De meeste leraren bevinden zich aan de onderkant van de schaal met een piek rond de 3 en de 4. In totaal scoort een kwart van de geënquêteerde leraren een 4 of hoger op deze schaal. Er is dus sprake van een kleine voorhoede die meer persoonlijk lesgeeft dan de rest van de leraren.

Schaal Gemiddelde Spreiding (St. deviatie) Zelfstandigheid 6.95 1.86 Persoonlijk lesgeven 3.93 1.93 ICT gebruik 4.59 1.95

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Aantal leraren

Score op schaal voor zelfstandigheid

Zelfstandigheid



Wat betreft het ICT gebruik van de leraren lijkt er een tweedeling te zijn (wat ook zichtbaar is in de spreidingsmaat). In de grafiek zijn duidelijk twee pieken te onderscheiden, eentje rond de 4 en een rond de 6.5. Er is dus een groep leraren die veel intensiever gebruik maakt van ICT dan de rest van de leraren. Deze groep bestaat uit ongeveer een derde van het totaal aantal leraren dat les geeft in vwo 2 en 3.

0

2

4

6

8

10

12

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10

Aantal leraren

Score op schaal voor persoonlijk lesgeven

Persoonlijk lesgeven

0

1

2

3

4

5

6

7

0 1 2 3 4 5 6 7 8 9

Aantal leraren

Score op schaal voor ICT gebruik

ICT gebruik



SAMENVATTING BEELD UIT LERAREN ENQUÊTE Op basis van de antwoorden uit de vragenlijst van leraren is een vertaling gemaakt naar het werk van Raessens (2009). Voor wat betreft de mate van zelfstandigheid kan uit de enquêtes de conclusie getrokken worden dat leraren van de oude situatie (zie p17) het beeld hebben dat zij vaak meer klassikaal lesgeven, waarbij overigens ook veel opdrachten voor zelfstandig werken worden gegeven. De verwachtingen zijn wel dat er meer aspecten van het leren door de nieuwe manier van werken bij de leerling komen te liggen, zoals inhoudelijke keuzes, tempo, manier van leren, etc. (p18). Deze verwachting blijkt grotendeels gerealiseerd in de ogen van de leraren (p20) en hoeft ook niet verder op te schuiven richting leerling gestuurd leren dan nu al het geval is (p21). Waar het gaat om de mate van persoonlijk leren, dan valt op dat er weinig te zeggen is over de mate van persoonlijk leren, en dat leraren daar vooral stellingen over hebben ingevuld voor de realisatie en toekomst. Daarin geven zij aan dat ze er in slagen aan te sluiten bij de interesses en aanpak van leerlingen en beter in staat zijn coachend les te geven (p20), maar ook dat het onderwijs niet verder persoonlijk hoeft te worden dan het momenteel is (p21). Voor wat betreft ICT, was er voorafgaand aan het project vooral sprake van het aanbieden van materiaal via de leeromgeving (p17). Tijdens de nieuwe manier van werken geeft een aanzienlijk deel van de leraren aan dat zij ICT ook gebruiken voor feedback, inleveren van werk en als communicatiemiddel, maar een beperkt aantal leraren zet ook zijn lessen online (p19). Voor de toekomst lijkt het erop dat leraren in ieder geval niet meer ICT inzet willen dan nu het geval was (p21).

Mate zelfstandigheid

Mate persoonlijk leren

Mate ICT inzet

Oude situatie Gemengde sturing

Geen info in vragenlijst

Substitutie

Verwachting project

Gemengde sturing en leerling sturing

Geen info in vragenlijst

Transitie

Realisatie Gemengde sturing

Persoonlijk voor didactiek, interesse en tempo

Meer transitie dan substitutie

Toekomst Gemengde sturing

Persoonlijk voor didactiek, interesse en tempo

Meer transitie dan substitutie



4.2 RESULTATEN LEERLINGENENQUÊTE PERCEPTIE VAN DE SITUATIE TI JDENS HET PROJECT Leerlingen zijn niet gevraagd wat hun verwachtingen waren over het project. Wel is gevraagd naar de beleving van de actuele situatie en de vergelijking met eerdere jaren. Leerlingen geven aan bijna elke les te overleggen met medeleerlingen over de lesstof. Leerlingen maken zelfstandig opdrachten en vragen en bieden hulp aan elkaar. Leerlingen kunnen zelf het tempo bepalen waarin zij werken maar in veel mindere mate het niveau waarop zij werken. Ook de volgorde waarop geleerd wordt, wordt niet bepaald door de leerling. De leerlingen kiezen meestal niet zelf welk gedeelte van de stof zij gaan leren na de groepsuitleg. De leerlingen geven aan dat zij slechts soms informatie opzoeken op internet of zelf een onderwerp kiezen voor een werkstuk. De antwoorden over wat leerlingen doen tijdens de les en wat leraren verwachten van hun leerlingen komen vrij goed met elkaar overeen. Er zijn wel enkele kleine verschillen. Zo verwachten leraren vaker dat leerlingen zelf hun huiswerk dan zij in werkelijkheid doen.

De computer wordt voornamelijk gebruikt voor het checken van de weekplanner en, in het geval dat leerlingen bezig zijn met een werkstuk, voor het zoeken naar achtergrondmateriaal. Het gebruik van de computer door de leerlingen komt erg goed overeen met dat van hun leraren. Beiden gebruiken ICT voornamelijk voor de weekplanner en als bron voor achtergrondmateriaal. Als communicatiemiddel en voor het maken en inleveren van huiswerk wordt itslearning niet tot nauwelijks gebruikt. Ook blijkt dat leraren over het algemeen, ICT intensiever gebruiken dan hun leerlingen. Op een vraag met vergelijkbare items gaven leraren veel vaker aan dat zij iets veel deden dan de leerlingen (zie resultaten leraren enquête). Zo zet 30% van de leraren altijd PowerPointpresentaties online maar bekijkt ongeveer 20% van de leerlingen altijd die presentaties. Leerlingen bekijken nauwelijks opnames van



lessen op itslearning, wat niet vreemd is aangezien de leraren aangaven dat zij nauwelijks opnames van lessen online zetten.

Op bijna alle stellingen van de derde vraag van de leerlingenquête over de motivatie en beleving van het nieuwe werken geeft een meerderheid van de leerlingen aan dat zij het ofwel eens zijn met de stelling of heel erg mee eens. De uitzondering is de stelling over het interessant vinden van de meeste schoolvakken waar een nipte meerderheid van de leerlingen aangeeft het niet eens of helemaal niet eens met deze stelling te zijn. Ongeveer zeventig procent van de leerlingen vind het onderwijs leuker dan vorig jaar en ruim zestig procent van de leerlingen vind de nieuwe manier van werken een verbetering. Ook geeft een ruime meerderheid van de leerlingen aan het fijn te vinden om met de computer te werken. Bovendien geven de leerlingen aan dat ze met de huidige manier van lesgeven meer de mogelijkheid hebben om om hulp en uitleg te vragen.



De stellingen van vraag 4 van de leerlingenenquête over het lesgeven geven een veel grotere spreiding van antwoorden en er zijn enkele vragen waar leerlingen het massaal mee eens zijn en ook enkele waar leerlingen het juist in groten getalen niet mee eens zijn. Zo vinden bijna alle leerlingen het belangrijk dat zij zelfstandig kunnen kiezen voor de keuzewerktijduren. Ook vonden 70% van de leerlingen de keuzewerktijd duidelijk meerwaarde heeft. Tegelijkertijd vinden leerlingen ook dat er niet genoeg keuze is tijdens deze keuzewerktijden (zie ook de opmerkingen van de leerlingen).

Leerlingen gaven aan dat zij goed tijdens de les het huiswerk konden maken en dat zij meer dan in het verleden het geval was hulp en uitleg konden vragen. Slechts iets meer dan de helft van de leerlingen geeft aan dat zij dankzij de weekplanner beter kunnen plannen. Een grote meerderheid van de leerlingen van de leerlingen is het eens of heel erg eens met de stelling dat de lokalen waarin ze les kregen goed zijn. Dit staat in contrast met de opmerkingen die de leraren gaven waarin veel geklaagd werd over lokalen en de aanwezigheid van twee klassen in een ruimte (zie opmerkingen).

TOEKOMST Net als bij de leraren, lijkt het erop dat er bij de leerlingen weinig animo is voor een verandering van het onderwijs waarbij nog veel intensiever gebruik wordt gemaakt van ICT dan nu al het geval is. Leerlingen willen niet dat er meer via internet les wordt gegeven en ICT hoeft over het algemeen niet intensiever gebruikt te worden. Er is zelfs een grote voorkeur voor het leren met een tekstboek en een werkboek.



Ook voor meer projectmatig werken is geen meerderheid te vinden onder de leerlingen. Daarentegen willen leerlingen wel graag meer eigen keuzes maken in het onderwijs. Opvallend is ook dat ongeveer 70% van alle geenquêteerde leerlingen aangeeft het liefst klassikaal les te krijgen.

OPMERKINGEN LEERLINGEN De leerlingen hadden de mogelijkheid om tijdens het invullen van de enquête, opmerkingen toe te voegen. De meeste leerlingen maakten van deze mogelijkheid gebruik.

Veel leerlingen maakten de opmerking dat ze graag meer keuzewerktijd uren zouden willen hebben en ook zouden ze willen dat ze uit meer verschillende vakken kunnen kiezen tijdens de keuzewerktijd uren. Alle mogelijke vakken werden wel een keer genoemd door de leerlingen: aardrijkskunde, geschiedenis, biologie, bètawetenschappen, informatica, tekenen, gym. Ook werd opgemerkt dat als men de keuze had gemaakt Spaans te volgen tijdens de keuzewerktijd dat er dan maar 1 uur overbleef.

Er waren ook veel opmerkingen over drukte in de klaslokalen. Vooral als er tegelijk twee klassen in hetzelfde klaslokaal aanwezig zijn. Dit werd als er rumoerig ervaren waardoor leerlingen minder goed konden werken.

Leraren blijken zich niet altijd te houden aan de limiet van 15 minuten voor uitleg van de lesstof. Dit wordt wel eens overschreden. Er waren ook enkele opmerkingen



van leerlingen dat ze die 15 minuten erg kort vonden en dat voor sommige vakken meer klassikale uitleg nodig is.

Een aantal leerlingen had klachten over het gebruik van de digitale middelen. De computers zijn vaak bezet op school en het internet valt wel eens uit. Ook kost het opstarten van de computer alleen maar om de weekplanner te bekijken nogal veel tijd en zouden leerlingen de weekplanner liever bij de hand hebben. Sommige leraren vullen niet altijd de weekplanner in. Verder blijkt dat lessen niet worden opgenomen en op internet worden geplaatst al is eerder gezegd dat dit wel gedaan zou worden.

Een klein aantal leerlingen vind de nieuwe manier van werken niet fijn en zou graag teruggaan naar de oude methode.

SAMENVATTING RESULTATEN LEERLINGEN ENQUÊTE De resultaten van de vragenlijsten voor de leerlingen kunnen als volgt worden samengevat wanneer deze worden vertaald naar de E-‐Kubus van Raessens (2009). Leerlingen gaven enerzijds aan dat ze zelf konden bepalen wanneer zij met leerlingen samenwerken of werken aan hun opdrachten, maar dat veel andere zaken door de leraar worden bepaald (p25). Ze zijn wel tevreden met de huidige situatie en van hen hoeft er niet meer zelfstandigheid te komen, al willen ze wel meer keuze hebben tijdens de KWT uren (p27). Over de mate van persoonlijk leren zijn weinig vragen gesteld, maar leerlingen hebben het gevoel dat er redelijk wordt ingespeeld op hun interesses, en ze krijgen via de nieuwe aanpak mogelijkheden om op hun eigen manier te leren en te werken (p27). Leerlingen maken vooral gebruik van ICT om bepaalde informatie te krijgen en/of uit te wisselen, communicatie en werken via ICT vindt nog beperkt plaats (p25, p27 en p29).


Mate persoonlijk leren

Mate inzet ICT

Actuele situatie project

Gemengd gestuurd Persoonlijk voor didactiek en tempo

Meer substitutie dan transitie

Toekomst Gemengd gestuurd Persoonlijk voor didactiek en tempo




4.3 RESULTATEN OUDERENQUÊTE

De ouders zijn het in grote mate eens met de uitgangspunten van de nieuwe didactiek van vwo 2 en 3. De overgrote meerderheid van de ouders (ruim 85%) is het eens of heel erg mee eens met de stellingen dat het goed is dat het Connect

College meer leerlinggericht onderwijs geeft in vwo 2 en 3 en daarbij ook meer gebruik maakt van ICT.

Ook de huidige inzet van keuzewerktijd kan nog wel op bijval rekenen van ouders. Ongeveer 65% van de ouders is positief over keuzewerktijd en vind dat de inzet van keuzewerktijd een duidelijke meerwaarde heeft. Ook vind een grote meerderheid van de ouders het belangrijk dat de leerlingen zelfstandig een invulling van de keuzewerktijd kan kiezen.

De ouders zijn negatiever over het nog verder vergroten van de keuzevrijheid en keuzewerktijd. Bijna drie kwart van de ouders is negatief over de besteding van een groter aantal uren aan keuzewerktijd. Dit is in tegenstelling tot de leerlingen en de leraren die beiden voor ongeveer 50% voor uitbreiding van het aantal keuzewerktijduren zijn. Ouders zijn ook sceptisch over toename van de keuzevrijheid van leerlingen.



Uit de opmerkingen van de ouders blijkt dat er nogal wat twijfels zijn of de leerlingen zelfstandig genoeg zijn voor de nieuwe lesmethodes. Veel ouders merkten op dat hun zoon of dochter de zelfstandigheid die de nieuwe lesmethode vereist nog niet aankan en dat de nieuwe didactiek geschikter is voor oudere leerlingen. Veel ouders zijn ook nog niet overtuigd dat het gebruik van weekplanners er voor zorgt dat leerlingen beter kunnen plannen.

Vanwege de beperkte aantallen vragen en de algemeenheid van de gestelde vragen, is besloten de gegevens van de ouders niet samen te vatten in termen van de E-‐Kubus van Raessens (2009).

4.4 RESULTATEN LESOBSERVATIES Er zijn in totaal 19 verschillende lessen van even zoveel leraren geobserveerd. Een van deze lessen was een hoorcollege waarbij de leraar gedurende de hele les een presentatie gaf. In één les moesten leerlingen presentaties geven waardoor na een introductie van vijf minuten van de leraren de hele les gevuld werd met presentaties van leerlingen. In een andere les is gedurende de gehele les een gezamenlijke instructie waarbij de leraar vragen van leerlingen beantwoord, dit als voorbereiding voor een toets die een volgende les gegeven zou worden. Alle andere geobserveerde lessen bestonden uit een combinatie van groepsinstructie en zelfstandig werken of werken in groepjes waarbij de leraar uitleg gaf aan leerlingen. In de tabellen over de lesobservaties zijn soms de observaties van enkele lessen weggelaten omdat de onderdelen waar naar gevraagd werd niet van toepassing waren (bijvoorbeeld omdat de les een hoorcollege was). Het totaal aantal observaties is daarom niet altijd precies 19.

OBSERVATIES GROEPSINSTRUCTIE De leraren gebruiken veel verschillende bronnen bij het bespreken van de lesstof. Uit de observaties blijkt dat de leraren zowel voorbeelden uit het lesboek, eigen voorbeelden en voorbeelden die de leerlingen aandragen gebruiken tijdens de groepsuitleg. Ongeveer de helft van de leraren doet iets voor in de klas. Dat dit percentage lager ligt dan de percentages van de andere onderdelen van de bespreking van de lesstof omdat niet elke les zich zal lenen voor een experiment of demonstratie.

De leraar … Dit gebeurt

niet

Dit

gebeurt 1

keer

Dit gebeurt

meerdere

keren/steeds … bespreekt de lesstof met voorbeelden

uit het leerboek. 4 (21,1%) 0 (0,0%) 15 (78,9%)

… bespreekt de lesstof met eigen

voorbeelden. 2 (10,5%) 0 (0,0%) 17 (89,5%)

… bespreekt de lesstof met voorbeelden

die leerlingen aandragen. 5 (26,3%) 0 (0,0%) 14 (73,7%)



… doet iets, bijvoorbeeld een experiment,

voor in de klas. 9 (52,9%) 0 (0,0%) 8 (47,1%)

Bijna iedere leraar gebruikt een bord of smartboard tijdens de les en ruim 40% van de leraren gebruikt daarbij PowerPoint en laat filmpjes of simulaties zien. Ook refereert ruim 50% van de leraren naar de studieplanner die online staat. Verder blijft het gebruik van ICT vrij beperkt. Leraren geven wel eens de opdracht online iets te bekijken maar opdrachten worden over het algemeen niet online gemaakt en ingeleverd.


niet

Dit

gebeurt 1

keer

Dit gebeurt

meerdere

keren/steeds

… gebruikt het bord/smartboard. 1 (5,6%) 0 (0,0%) 17 (94,4%)

… gebruikt PowerPoint. 10 (55,6%) 1 (5,6%) 7 (38,9%)

… laat een filmpje of simulatie zien. 10 (55,6%) 1 (5,6%) 7 (38,9%)

… refereert naar de studieplanner die

online staat.

7 (41,2%) 1 (5,9%) 9 (52,9%)

… geeft de opdracht iets online te

bekijken.

9 (56,3%) 3 (18,8%) 4 (25,0%)

… geeft de opdracht op internet

opdrachten te maken.

14 (82,4%) 1 (5,9%) 2 (11,8%)

… geeft de opdracht om iets online in

te leveren.

15 (88,2%) 0 (0,0%) 2 (11,8%)

… bespreekt online ingeleverd

materiaal/ testresultaten.

14 (82,4%) 0 (0,0%) 3 (17,6%)

Er is tijdens de groepsinstructie voldoende interactie met de leerlingen. Alle leraren vragen aan de leerlingen of ze de antwoorden op gestelde vragen weten. Ook vragen de leraren of de leerlingen de lesstof begrepen hebben en gaat ruim 70% van de leraren een discussie aan met de leerlingen. Slechts een derde van de leraren vraagt aan een leerling iets op het bord voor de klas uit te leggen. Leerlingen krijgen over het algemeen wel de vrijheid om zelf te kiezen wat voor opdrachten ze gaan maken maar in mindere mate welk onderdeel van de lesstof ze gaan leren.



De leraar Dit gebeurt

niet

Dit gebeurt 1

keer

Dit gebeurt

meerdere

keren/steeds

… vraagt aan leerlingen of ze het

antwoord op een vraag weten.

0 (0,0%) 0 (0,0%) 18 (100,0%)

… vraagt een leerling voor de klas

iets op het bord uit te leggen.

11 (68,8%) 0 (0,0%) 5 (31,3%)

… vraagt aan de leerlingen of ze de

lesstof begrepen hebben.

0 (0,0%) 1 (5,6%) 17 (94,4%)

… gaat een discussie aan met

leerlingen.

5 (27,8%) 0 (0,0%) 13 (72,2%)

… geeft leerlingen de vrijheid zelf te

kiezen wat voor opdrachten ze gaan

doen.

7 (43,8%) 0 (0,0%) 9 (56,3%)

… geeft de leerlingen de vrijheid om

zelf te kiezen wat ze gaan leren.

10 (58,8%) 1 (5,9%) 6 (35,3%)

… geeft verschillende leerlingen

verschillende opdrachten.

12 (80,0%) 1 (6,7%) 2 (13,3%)

Over het algemeen houden de leraren zich redelijk goed aan de afgesproken maximale lestijd van 15 minuten. Van de 19 lessen was er één een hoorcollege en tijdens één les werden presentaties gegeven. In één les werden de hele les opgaven besproken maar deze les kan als een uitzondering worden beschouwd omdat deze les als een voorbereiding werd gebruikt voor een toets. Van de overige zestien lessen waren er 3 lessen waarbij de instructietijd 20 minuten was en een les waarbij deze 30 minuten duurde. In alle andere gevallen bleven de leraren binnen de gestelde tijd van 15 minuten.

OBSERVATIES PERSOONLIJKE UITLEG De leraren zijn over het algemeen goed in staat om leerlingen persoonlijke uitleg te geven. Leraren weten goed door te vragen aan de leerling over wat zij precies niet begrijpen van de lesstof en controleren na afloop ook goed of de leerlingen de lesstof nu wel begrijpen en of ze in staat zijn om een volgende opgave zelfstandig te maken. Een kritiekpunt is dat leraren wel geneigd zijn om in een keer de gehele uitleg te geven en niet halverwege al evalueren of de leerling de stof nu begrepen heeft.



De leerling … Dit gebeurt

niet

Dit gebeurt 1

keer

Dit gebeurt

meerdere

keren/steeds

… vraagt uitleg over een specifieke

opgave.

0 (0,0%) 4 (22,2%) 14 (77,8%)

… vraagt uitleg over een bepaald

theoretisch onderdeel van de lesstof.

0 (0,0%) 4 (22,2%) 14 (77,8%)

… vraagt uitleg over het maken van

een werkstuk/verslag.

9 (52,9%) 2 (11,8%) 6 (35,3%)

… vraagt door over de lesstof/opgave. 1 (5,6%) 3 (16,7%) 14 (77,8%)

… legt uit wat hij/zij wel en niet

begrijpt.

0 (0,0%) 4 (22,2%) 14 (77,8%)


niet

Dit gebeurt

1 keer

Dit gebeurt

meerdere

keren/steeds

… geeft in een keer de hele uitleg over

de opgave/lesstof.

2 (11,1%) 2 (11,1%) 14 (77,8%)

… stelt vragen aan de leerling over

wat die precies niet begrijpt.

0 (0,0%) 1 (5,6%) 17 (94,4%)

… stelt vragen aan de leerling tijdens

de uitleg.

0 (0,0%) 2 (11,1%) 16 (88,9%)

… controleert of de leerling de uitleg

begrepen heeft.

0 (0,0%) 2 (11,1%) 16 (88,9%)

… controleert of de leerling volgende

opgaven kan maken.

0 (0,0%) 2 (11,1%) 16 (88,9%)

Het was in geen enkele geobserveerde les het geval dat leerlingen lang op de leraar moesten wachten voor uitleg van de lesstof. Dit kan komen doordat leerlingen veelal aan elkaar uitleg geven. In de meeste gevallen geeft de leraar ook tegelijkertijd uitleg aan een groepje leerlingen. In enkele gevallen is het ook zo binnen de klas geregeld dat leerlingen eerst binnen een groepje aan elkaar de vraag moeten stellen en als niemand het antwoord weet de leraar pas benaderd mag worden. Bij individuele uitleg wordt, net zoals bij de groepsinstructie, gebruik gemaakt van voorbeelden uit het studieboek, eigen voorbeelden en voorbeelden die de leerling aandraagt.




niet

Dit gebeurt

1 keer

Dit gebeurt

meerdere

keren/steeds

… geeft feedback op wat de leerling

tot nu toe geschreven/gedaan heeft.

1 (5,6%) 2 (11,1%) 15 (83,3%)

… geeft feedback op hoe de leerling

heeft gewerkt.

2 (11,1%) 2 (11,1%) 14 (77,8%)

… geeft de uitleg tegelijkertijd aan

meerdere leerlingen.

1 (5,6%) 3 (16,7%) 14 (77,8%)

… legt de lesstof uit met behulp van

het studieboek.

3 (17,6%) 1 (5,9%) 13 (76,5%)

… legt de lesstof uit met een eigen

voorbeeld.

1 (5,9%) 1 (5,9%) 15 (88,2%)

… legt de lesstof uit met een

voorbeeld dat de leerling aandraagt.

4 (25,0%) 1 (6,3%) 11 (68,8%)

… gaat een discussie aan met de

leerling.

5 (33,3%) 0 (0,0%) 10 (66,7%)

OBSERVATIES ZELFSTANDIG WERKENDE LEERLINGEN De leerlingen werkten voornamelijk in groepjes aan opdrachten. In bijna alle lessen die geobserveerd werden was er een mengeling van individueel en in groepjes werkende leerlingen. In slechts één van de geobserveerde lessen werkten leerlingen voornamelijk individueel aan opdrachten. In de meeste gevallen werkten slechts tien tot twintig procent van de leerlingen individueel aan opdrachten. In zes van de negentien geobserveerde lessen werkten leerlingen met een computer. Er werd over het algemeen goed de orde gehouden in de tijd waarin leerlingen opdrachten maakten. In slechts drie geobserveerde lessen werd geconstateerd dat de leerlingen over andere zaken praatten dan de lesstof. Meestal werd hier snel tegen op getreden door de aanwezige leraar. Leerlingen werkten over het algemeen ook allemaal aan dezelfde opdrachten tijdens de lesuren die werden geobserveerd.

SAMENVATTING OBSERVATIES LERAREN In termen van de E-‐Kubus van Raessens (2009) laten de observaties een beeld zien, waarbij er voor wat betreft de mate van zelfstandigheid sprake is van gemengde sturing, voor wat betreft de mate van persoonlijk leren is er sprake van persoonlijke benadering voor wat betreft didactiek en tempo, en voor wat betreft de mate van ICT is er sprake van substitutie.



4.5 RESULTATEN INTERVIEWS MET SCHOOLLEIDING Hieronder staat een samenvatting van de interviews die zijn afgenomen met 2 leidinggevenden van het Connect College. In deze samenvatting zijn geanonimiseerde uitspraken uit de interviews opgenomen.

DE OUDE SITUATIE Het management dat heeft gezorgd voor de nieuwe didactiek in vwo 2 en 3, gaf in de interviews aan dat de keuze om het onderwijs te veranderen gemaakt was omdat uit eerdere evaluaties bleek dat de leerlingen van het Connect College weliswaar goed scoorden wat betreft kennis maar minder goed wat betreft vaardigheden zoals samenwerken en zelfstandigheid. Voor de invoering van de nieuwe didactiek waren de lesmethodes vrij traditioneel. De leerlingen kregen volgens hen voornamelijk klassikaal les waarbij ze in rijen in de leslokalen zaten. De bedoeling van de nieuwe didactiek is dat de leraren veel persoonlijker les gaan geven aan de leerlingen en dat de vaardigheden zoals samenwerken en zelfstandig werken beter ontwikkeld worden. Van de leerlingen wordt een veel actievere houding verwacht. In de bewoording van een van de geïnterviewden, zijn zij op dit moment nog te veel consument en moeten meer producent worden. Ook wordt er van leraren verwacht dat zij veel meer gaan samenwerken.

HUIDIGE SITUATIE Er is bij het ontwerp van de nieuwe didactiek rekening gehouden met de bestaande situatie en de bestaande schoolcultuur binnen het Connect College. Er waren enkele beperkingen wat betreft de mogelijkheden met lokalen en roosters. Er is gekozen om twee klassen met leerlingen in een ruimte te laten werken en om keuzewerktijd uren in te voeren waarin leerlingen zelf mogen kiezen wat ze leren.

We hebben eerst gekeken wat is ons ideale plaatje. Ga niet allerlei concessies doen voordat je je plan inzet. We hebben opgeschreven wat we willen, vervolgens zijn we gaan kijken wat past binnen de organisatie, denk aan de proefwerkuren, twee klassen die tegelijkertijd les geven, waar loop je tegenaan, welke ruimtes heb je tot je beschikking, hoe ga je die benutten.

Omdat er al een lange tijd werd lesgegeven op deze klassikale manier, door sommige leraren als twintig of dertig jaar, is er veel werk verzet om de overgang naar de nieuwe didactiek soepel te laten verlopen. Er zijn aan het begin van het schooljaar meerdere workshops gehouden om leraren bekend te maken met nieuwe werkvormen. Ook gedurende het jaar zijn er besprekingen gehouden met leraar waarbij de nieuwe didactiek steeds tussentijds werd geëvalueerd.

Er waren voornamelijk aan het begin van het schooljaar, kritische geluiden vanuit de leraren, de leerlingen en de ouders van de leerlingen. Dit kwam onder meer door opstartproblemen die elke verandering kenmerken. Er waren enkele praktische problemen met het uitdelen van laptops, het gebruik van weekplanners en de aanwezigheid van materialen. Ook waren leerlingen nog niet gewend aan de manier van werken.



Zeker leerlingen die het niet gewend zijn, vinden het in het begin heel vervelend. Je kunt niet meer achteruit zitten. Je moet constant actief bezig zijn. Wij vinden dat geen nadeel maar ik kan me voorstellen dat leerlingen dat wel een nadeel vinden.

Ook wordt er vanuit de schoolleiding gezegd dat door de communicatie naar de ouders en de leerlingen dat er een geheel nieuwe manier van werken werd geïntroduceerd, er veel meer gelet werd op mogelijke problemen dan in vorige jaren het geval was. Zo kwamen ook enkele problemen naar boven die niet te danken waren aan veranderingen in het onderwijs maar die al langer speelden. Al zijn er duidelijkere veranderingen, het is niet zo dat het onderwijs op een radicale manier veranderd is.

Binnen vwo 2 en 3 zijn er duidelijke veranderingen maar ik weet niet of als we het niet over de nieuwe manier van werken hadden gehad of ouders, leraren, leerlingen zich zo bewust waren van het feit dat er op een andere manier les wordt gegeven.

DE TOEKOMST Uiteindelijk is het de bedoeling dat er een cultuuromslag komt maar vanuit de schoolleiding wordt er gedacht dat deze verandering niet binnen een jaar te bewerkstellen is. Er wordt gedacht dat hier een periode van vijf jaar voor nodig is. Er wordt op dit moment vastgehouden aan een maximale tijd voor klassikale uitleg aan leerlingen. Dit is gedaan te voorkomen dat leraren terugvallen in oude patronen. Aan het begin van het schooljaar 2013-‐2014 werd ontdekt dat enkele leraren 50 minuten instructie gaven aan vwo 2 en 3 klassen. Op de lange termijn zal er flexibeler met de tijdsindeling om gegaan worden waardoor er minder aan deze vaste tijden gehouden hoeft te worden.

Er is nog voorzichtigheid bij het uitrollen van de nieuwe manier van werken. In het volgende schooljaar zal de nieuwe didactiek worden doorgetrokken naar vwo 4. Er is wel de wens bij de schoolleiding om nog flexibeler les te geven waarbij leerlingen minder uren gezamenlijk les krijgen en meer uren zelf kunnen kiezen wat ze gaan leren. Met de huidige manier van lesgeven is het nog te veel zo dat leerlingen niet actief werken op school en daardoor pas na schooltijd de lesstof echt tot zich nemen. Voor nog flexibeler onderwijs zal het nodig zijn dat de leraren zelf meer achter de ideeën van de nieuwe didactiek zouden gaan staan en er zelf van overtuigd zijn dat het een goede manier van werken is.

Mensen moeten het niet meer doen omdat ze het opgelegd krijgen maar om dat ze echt geloven dat je in de 21ste eeuw niet meer 30 leerlingen in hun bankjes kan zetten en maar door moet gaan.

Een verder verbeterpunt voor de toekomst is de manier van toetsen. Op dit moment wordt elke leerling nog op dezelfde manier getoetst. Ook bestaan de huidige toetsen nog veel uit het reproduceren van antwoorden. Ook bestaat er de wens om meer vakoverstijgend te werken. In het huidige onderwijs is het nog te vaak het geval dat leerlingen bij meerdere vakken dezelfde lesstof uitgelegd krijgen.



SAMENVATTING RESULTATEN INTERVIEWS SCHOOLLEIDING In termen van het model van Raessens (2009) komt het volgende beeld uit de gegevens van de interviews met het management naar voren.


Mate persoonlijk leren Mate inzet ICT

Startsituatie/verleden

Docent gestuurd Beperkt persoonlijk Substitutie

Situatie tijdens project

Gemengde sturing

Meer persoonlijk voor didactiek en tempo


Toekomst (gewenst)

Meer gemengde sturing dan leerling sturing

Persoonlijk voor didactiek, inhoud en tempo

Transitie en zelfs transformatie

4.6 RESULTATEN INTERVIEWS MET LERAREN Hieronder bevindt zich een samenvatting van de belangrijkste uitkomsten van de interviews met de leraren. De bevindingen worden toegelicht met geanonimiseerde uitspraken uit de interviews.

TOEPASSING VAN DE NIEUWE DIDACTIEK TI JDENS HET PROJECT De nieuwe didactiek van 2 en 3 vwo in het schooljaar 2013-‐2014 voor het eerst ingevoerd. De leraren van het Connect College vonden ook dat er in dit schooljaar veel uitgeprobeerd moest worden en dat de leerlingen en leraren moesten wennen aan de nieuwe opzet. Vooral in het begin van het schooljaar liep nog niet alles vlekkeloos en moesten de plannen nog wel eens worden bijgesteld. De leraren beamen dat inmiddels de grootste aanpassingen gedaan zijn en dat de leerlingen ook weten wat er van hen wordt verwacht. Veel leraren geven aan dat, nu dat de verandering eenmaal is doorgevoerd, zich willen richten op nog persoonlijker maken van het onderwijs. Over het algemeen waren de leraren ook tevreden over de nieuwe didactiek. Ongeveer de helft van de leraren stond aan het begin van het schooljaar al achter de uitgangspunten van de nieuwe manier van werken en zijn erg enthousiast over de lessen in vwo 2 en 3. Er waren drie leraren erg negatief over de nieuwe didactiek. De rest van de leraren was in het begin erg sceptisch over de nieuwe manier van werken en heeft inmiddels een manier gevonden om binnen de nieuwe kaders goed te werken.

Een groot aantal leraren geeft aan dat zij dit jaar een grotere verscheidenheid van verschillende werkvormen. Er wordt voor aanvang van de les meer nagedacht welke werkvormen worden toegepast tijdens de les en of er genoeg afwisseling is in werkvormen. Voor sommige leraren is dit echter geen grote verandering omdat zij ook al voor de invoering van de nieuwe didactiek met het toepassen van nieuwe werkvormen.

Ik zie het niet zozeer als een vernieuwing. Ik zie het meer als een voortzetting van bestaande zaken. En ik probeer daar extra nieuwe dingen in toe te passen. Dus meer voortzetten van het verleden en nieuwe dingen toepassen.



Een leraar vertelde dat hij steeds nieuwe werkvormen probeert toe te passen bij elk nieuw onderwerp en dat hij zelf tot een les had bedacht waarbij de leerlingen zelf aan elkaar de lesstof moesten uitleggen. Een leraar die lesgeeft in een vreemde taal vertelde dat de nieuwe didactiek er voor zorgde dat er een betere verdeling was in opdrachten die zich richtten op de vier verschillende taalvaardigheden: schrijfvaardigheid, leesvaardigheid, spreekvaardigheid en luistervaardigheid.

Veel leraren gaven aan dat het aanleggen van een repertoire met nieuwe opdrachten en nieuwe werkvormen en het maken van nakijkstencils hen dit jaar erg veel tijd en moeite heeft gekost. De lesmethode is toch nog leidend bij bijna alle leraren. De meeste opdrachten die leerlingen moeten maken komen uit de gebruikte leerboeken. Dit wordt wel in toenemende mate uitgebreid met zelfgemaakte opdrachten. Een leraar gaf aan dat de methode die hij gebruikte niet geschikt was voor de nieuwe didactiek. Een andere leraar gaf aan dat er door de nieuwe didactiek juist gekozen was om in het volgende schooljaar een nieuwe lesmethode te gebruiken.

Ik wil kijken om het aantal praktische opdrachten een beetje te kunnen uitbreiden maar we krijgen nu een nieuwe methode. Heel bewust gekozen daar zitten heel veel keuzemogelijkheden in, ICT in, leerlingen kunnen zelf ook op een gegeven moment testen waar ze nog te kort schieten dus waar ze nog aan moeten werken. Dat wordt dus nog een hele stap vernieuwing die we gaan invoeren en dat is ook de reden waarom we deze methode gekozen hebben omdat we denken dat die beter bij de nieuwe manier van werken past.

De leraren gaven aan dat de invoering van de nieuwe didactiek ervoor had gezorgd dat ze hun lessen voor vwo 2 en 3 zorgvuldiger moesten plannen en ook langer van tevoren moesten plannen. Dit kwam ook omdat er op tijd weekplanners ingeleverd moesten worden.

De tijd die in de nieuwe manier van werken gereserveerd is voor klassikale instructie is korter dan in voorgaande jaren of in andere klassen het geval is. Er zijn daarom enkele onderdelen die voorheen in de klassikale lessen plaatsvonden, verplaatst naar de tijd waarin leerlingen zelfstandig werken. Een van de grootste veranderingen in het lesgeven was dat het corrigeren van huiswerk niet meer klassikaal gebeurde maar dat de leerlingen dit zelfstandig moesten doen met nakijkvellen. Een leraar vertelde dat veel van de uitleg die aan groepjes leerlingen werden gegeven vergelijkbaar was met de uitleg die in andere jaren aan de hele klas werd gegeven.

VOOR-‐ EN NADELEN VAN DE NIEUWE MANIER VAN LESGEVEN De leraren geven aan dat de leerlingen veel actiever zijn in de les dan voorheen het geval was. De leerlingen hebben niet de mogelijkheid meer om achterover te leunen tijdens de les en passief te luisteren naar de leraar. Ook wordt er door de leraren erkend dat de leerlingen in de huidige aanpak zelfstandiger werken en ook beter leren samenwerken met andere leerlingen. Dit wordt ook in vervolgopleidingen in Nederland verwacht van de leerlingen.



We hebben natuurlijk allemaal, van mijn generatie, dat hele debacle met het studiehuis meegemaakt. Dus in het begin dacht ik oei als dat maar gaat lukken. Aan de andere kant zie je toch wel dat er iets moet veranderen en dat leerlingen toch omdat wij dat eigenlijk creëren te veel achterover hangen, of hingen met ik zeggen. En ik moet zeggen dat de nieuwe manier van werken, in vwo 2 en3, dat dat wel 200% is meegevallen. Dat ik toch vind dat kinderen veel actiever zijn, dat ze heel actief bij de stof en de dingen die ze moeten doen, bij de stof betrokken zijn, dat ze veel minder de neiging hebben er met een Jantje van Leiden ergens van af te maken.

Enkele leraren maakten de opmerking dat door minder klassikaal les te geven het juist moeilijker was om de leerlingen goed te leren kennen. Omdat er minder contact was met de leerlingen die grotendeels zelfstandig werkten en omdat de leerlingen het meeste huiswerk zelf nakeken, wisten de leraren minder over persoonlijke interesses en de sterke en zwakke punten van de leerlingen dan het geval was bij andere klassen. De ene leraar vertelde dat hij dit nog steeds niet wist aan het einde van het schooljaar. Ook vertelde een leraar dat hij van de klassen die hij met de nieuwe manier van werken les gaf van slechts de helft van de leerlingen de voornaam wist, dit kwam voornamelijk doordat hij geen beurten meer kon geven aan leerlingen in de klas. Een andere leraar vertelde dat het uiteindelijk wel duidelijk werd wie de sterke en de wat zwakkere leerlingen waren maar dat daar meer tijd overeen ging voordat dat duidelijk was dan bij andere klassen. Daardoor was het moeilijker om goed persoonlijk onderwijs aanbieden.

In de nieuwe manier van werken wordt het huiswerk door de leerlingen zelf nagekeken. Dit zorgt voor meer verantwoordelijkheid bij de leerlingen. Een nadeel is wel dat de leraar minder overzicht heeft op wie daadwerkelijk het huiswerk heeft gemaakt en wie niet. Er is meer mogelijkheid voor de leerlingen om hun huiswerk niet te maken. Een leraar gaf aan dat het aan het begin van het schooljaar wel eens voorkwam dat leerlingen erg achter begonnen te lopen op de lesstof maar dat er inmiddels meer controle was op de leerlingen. Ook moeten de leraren bij de nieuwe manier van werken wel bij alle leerlingen blijven controleren of zij de lesstof hebben, ook als deze leerlingen geen vragen stellen.

Ik ben wel eens verrast geweest dat ik dacht die gaat goed vooruit, werkt door, stelt geen vragen en dan komt de toets en dan heeft die een 3 staan en dan heb ik dat toch niet helemaal goed gemonitord. Ik had daar in het begin wat minder feeling bij, dat gaat natuurlijk wel steeds beter. Misschien dat de stilleren wat ondergesneeuwd raken maar dat heb je in een gewone klassituatie ook wel.

Een ander nadeel is dat met het wegvallen van de klassikale lessen ook de voordelen van deze lessen verdwijnen. Zo is het moeilijker om een discussie te voeren met de gehele klas waarbij de leraar deze discussie in goed banen leidt. Ook de mogelijkheid om extra verhalen rondom de lesstof te vertellen die de lesstof verrijken en verlevendigen voor de leerlingen is voor een groot deel verdwenen en in de tijd dat leerlingen zelfstandig werken is hier maar weinig mogelijkheid voor.

Het groepsgesprek waarbij de leraar vrij sturend is en ook met zijn kennis en zijn grote arsenaal aan voorbeelden die die dan kan inzetten, ik denk dat dat in deze



nieuwe manier van werken minder is. En ik denk dat dat dan weer een nadeel is van het feit dat we een kortere instructietijd hebben en weinig klassikale tijd.

Er is ook kritiek op het aanbod van keuzewerktijd uren en de keuzes die leerlingen maken tijdens de keuzewerktijd uren en op de begeleiding hierin. Leerlingen hebben zelf de mogelijkheid om te kiezen welk vak ze gaan volgen. Vaak maken de leerlingen hierbij volgens leraren niet de beste keuze. Dit komt onder andere omdat tijdens de keuzewerktijd uren hoogstens twintig leerlingen kunnen hetzelfde vak kunnen volgen. Als leerlingen niet meer kunnen inschrijven voor een van de populair vakken kiezen ze zomaar voor een van de andere vakken, ook al hebben ze daar niet echt extra lessen voor nodig. Sommige leerlingen kiezen voor bepaalde keuzewerktijdvakken waarin ze goed zijn maar niet voor de extra verdieping maar om in die tijd hun huiswerk af te maken. Ook zouden er meer keuzemogelijkheden moeten zijn tijdens de keuzewerktijd, bijvoorbeeld de mogelijkheid om de keuzewerktijd te gebruiken om te studeren of huiswerk te maken als een leerling goed is in alle vakken. Over het algemeen zijn de leraren wel positief over de keuzewerktijd uren maar de keuzes die leerlingen maken moeten beter begeleid worden.

Het KWT uur vind ik een behoorlijke verrijking voor het onderwijs en ik denk ook dat die over de hele school eigenlijk ingevoerd moet worden. Maar er moet wel voldoende gekeken worden met mentor naar de keuze die een leerling maakt.

PERSOONLIJK LESGEVEN Uit de interviews blijkt dat leerlingen veelal in groepjes werken of zelfstandig werken tijdens de les. Veel leraren blijken nog moeite te hebben met het aanbieden van meer onderwijs dat rekening houdt met meer verschillende interesses van leerlingen of met verschillende leerstijlen. Veelal wordt het aanbieden van een grotere verscheidenheid aan verschillende werkvormen geïnterpreteerd als inspelen op verschillende leerstijlen. Er lijken vooralsnog weinig mogelijkheden voor de leerlingen om zelf keuzes te maken hoe ze bepaalde dingen gaan leren. Enkele leraren vertelden dat de leerlingen de keuze kregen om wel of niet de lessen die gegeven werden als hoorcollege bij te wonen of als ze het werk dat voor die week op de weekplanner stond als af hadden om te werken aan opdrachten van een ander vak.

De lessen zijn nu ingedeeld in een centrale instructie waarbij het persoonlijke deel heel klein is maar dat duurt ook heel kort. Daarna gaan ze in groepen werken en kunnen ze hun eigen tempo volgen en daarna doen we ook een verlengde instructie waarbij wij direct contact hebben met de leerling en veel interactiever met de leerling kunnen praten. Verder kan de leerling ook zijn week zelf invullen, hij of zij weet wat het huiswerk is en die kan zelf bepalen wanneer hij of zij daar tijd voor heeft buiten de lessen. Sterker nog als de leerling klaar is in de les kan die met een ander vak verder gaan, hoe persoonlijk wil je het hebben.

Tijdens het persoonlijk begeleiden van leerlingen buiten de groepsinstructie is ook de focus voornamelijk op het oplossen van problemen die leerlingen hebben. De leraren geven aan dat de leerlingen veelal in groepjes werken en dat de uitleg die ze



geven buiten de groepsinstructie daarom ook vaak gericht is aan een kleine groep leerlingen. Volgens de leraren verschilt deze instructie eigenlijk niet veel van de klassikale bespreking van lesstof die zij in andere klassen hanteren. In andere gevallen wordt er wel een-‐op-‐een lesgegeven. Deze vorm van instructie geeft wel meer mogelijkheid om te differentiëren per leerling en om suggesties te geven hoe de stof op een andere manier geleerd kan worden. Dit wordt echter niet altijd als vernieuwend ervaren.

Dat vind ik nog een beetje moeilijk want wat je eigenlijk doet dat is gewoon kijken van wat is de vraag eigenlijk als er een vraag om hulp is en vanuit je ervaring kijken van op welke manier kan je daar, kan iemand daar oplossingen voor bieden. Kinderen die heel slim zijn die lezen woordjes, maar je hebt ook kinderen bij wie ik zeg: ga eens schrijven want je pikt dat niet op, je onthoudt het niet met alleen lezen. Dan leg ik ook uit waarom die motorische beweging zo belangrijk is voor de opslag in het geheugen, op een simpele manier dan leg ik dat uit. Ik ben er wel van bewust dat iedereen leert op een andere manier, je hebt mensen die leren alleen met lezen heel goed, je hebt mensen die moeten er bij schrijven, je hebt mensen die hebben een auditieve ondersteuning nodig, dan verwijs ik ook naar sites die de woordjes kunt intypen en dat je ze dan kan beluisteren. Dit soort dingen doen we wel maar het is niet nieuw maar dat deden we altijd al.

Bij individuele instructie leggen de leraren er verder de nadruk op dat ze leerlingen niet meteen het antwoord op de vraag geven die ze stellen maar ze sturen richting het juiste antwoord. Dit wordt gedaan door door te vragen over wat een leerling niet precies weet en door de leerling eerst te dwingen om het stukje stof dat die niet begrijpt nog een keer te lezen. Een leraar vertelde dat ze dwong de leerling de vraag heel nauwkeurig te formuleren waarbij vaak het antwoord op de vraag of waar het antwoord op de vraag al in de vraag opgesloten zat.

Ze steken hun vinger op. Ik merk wel dat ze dat goed doen en ik loop veel langs. Ik probeer zo veel mogelijke niet gesloten vragen te stellen. Dus zij moeten met het antwoord komen. En sturende vragen en hoe moet ik het zeggen, niet te sturend maar een beetje in de richting, een beetje open.

Andere leraren benadrukken dat de uitleg aan de tafel hen de mogelijkheid geeft om leerlingen meer zelf vertrouwen te geven.

Bij de uitleg aan tafel merk je heel erg dat er leerlingen zijn die heel onzeker zijn, die het eigenlijk wel snappen maar die de bevestiging nodig hebben. Die leerlingen neem ik individueel bij me zodat ze het ook zelf kunnen zien dat ze het snappen.

De leraren vinden het moeilijk om rekening te houden met de persoonlijke interesses van leerlingen. Doordat er minder lange groepsinstructies zijn en het huiswerk niet klassikaal besproken wordt zijn veel leraren minder bekend met de persoonlijke interesses van leerlingen. De leraren die weten welke hobby’s en interesses leerlingen hebben gebruiken die kennis vooral om een goede relatie te onderhouden met de leerlingen. Leraren weten vaak niet hoe ze met de kennis over



leerlingen, persoonlijker moeten les geven. Het is vooral moeilijk voor de leraren om een verbinding te maken met de lesstof.

Ik knoop wel gesprekken aan met leerlingen. Ik weet van iedereen wel wat die doet en wat die voor hobby’s heeft en wat er speelt. Ik weet van leerlingen wat ze willen gaan doen, wat ze willen worden. Op die manier probeer ik dat wel te doen. En als ik het heb over ontbinden in factoren. Ik zie daar heel weinig persoonlijks in.

Ook op het werken in grote groepen is kritiek. Dit zou eerder persoonlijk onderwijs in de weg staan dan het bevorderen.

Je kunt ook goed differentiëren maar omdat het dan die grote groepen zijn weet ik niet of het bijdraagt aan persoonlijk onderwijs. Ik denk dat als ik als leerling in een groep met zestig leerlingen zit, of vijftig voel ik me toch meer een nummer dan als ik in een groep van 20, 25 zit? Ik denk dat iedereen dat heeft. Die twee klassen dragen niet mee aan persoonlijk onderwijs maar werken zelfs averechts.

ICT GEBRUIK De digitale leeromgeving wordt voornamelijk gebruikt om wekelijks de studieplanner aan te bieden aan leerlingen. Slechts een van de geïnterviewde leraren gebruikte een methode die voornamelijk digitaal wordt aangeboden. Een andere leraar gaf wel aan dat er gekozen was om volgend jaar een nieuwe methode te gebruiken waarin intensiever gebruik gemaakt wordt van ICT. Enkele leraren gebruikt de digitale leeromgeving ook om extra achtergrondmateriaal aan de leerlingen aan te bieden. Er wordt echter wel door leraren geconstateerd dat dit materiaal niet door veel leerlingen wordt gebruikt.

Er zijn altijd onderwerpen die bij mensen aanspreken en onderwerpen die totaal niet aanspreken maar via de bronnen op itslearning probeer ik altijd heel veel verschillende aspecten neer te zetten waar ze zelf naar kunnen kijken. Maar ik merk wel dat ze daar minder mee doen dan wij hadden gehoopt.

We geven leerlingen wel sites door waar filmpjes op staan die ze weer kunnen bekijken. Op itslearning staat dan video’s, animaties bekijken behorende bij die stof. Dat is wat voorheen ook nooit was. En dan valt het op dat, ik vind wel dat de motivatie om dat te doen is vrij laag. Leerlingen zijn toch heel erg boek gebonden, heel erg leermethode gebonden. Zo zijn ze ook geconditioneerd door ons, dat vind ik wel jammer eigenlijk

Toch bestaat er nog weerstand tegen sommige toepassingen van ICT gebruik binnen de lessen. Het kost de leraren veel tijd om een voorselectie te maken van additioneel online lesmateriaal dat van voldoende kwaliteit is. Ook bestaat er weerstand tegen het opnemen en online plaatsen van lessen, een activiteit waarvan de enquête al liet zien dat weinig leraren dit deden.

Er staat enorm veel op Youtube maar het kost ook enorm veel tijd om al die filmpjes, die soms wel 10 minuten duren, te beoordelen of het klopt of niet. En er zit ook rommel bij en dan denk ik daar heb ik gewoon de tijd niet voor en ik wil er de tijd niet voor vrijmaken. Ik snap het idee erachter en ik wil er tot op zekere hoogte ook in mee



gaan. Ook met de lessen opnemen. Daar heb ik niks mee. Ik heb van alle lessen en van alle stof samenvattingen en dat staat op itslearning. Ze kunnen mij mailen en ze hebben echt de dag erna het antwoord maar ik ga ook echt niet mijn eigen hoofd op een opname zetten, dat vind ik verschrikkelijk dus dat doe ik ook echt niet.

Ook leraren die in principe achter het idee staan om video-‐opnames van instructie te maken en die online te zetten hadden moeite met het maken van dergelijke opnames, vooral omdat dit veel tijd kost en er hiervoor geen tijd is ingeroosterd. Ook hadden enkele leraren de opmerking dat zij graag met de devices, de ipads en de laptops, werkten maar dat deze niet standaard in de lokalen aanwezig waren, gehaald moesten worden en dat er te weinig van beschikbaar waren.

Een leraar vertelde dat ICT werd ingezet om leerlingen met elkaar te kunnen communiceren. Dit werd gedaan nadat geconstateerd was dat het vaak erg luidruchtig in de klas was doordat leerlingen veel met elkaar praatten over de lesstof.

We hebben een applet gemaakt op internet, een wall waar ze vragen aan elkaar kunnen stellen, zonder dat ze hoeven te kletsen. Iedereen kan die lezen, het is ook de bedoeling dat iedereen minstens een laptop op tafel heeft en iedereen kan erbij schrijven en op die manier hoeft niemand zijn mond open te doen maar krijg je wel altijd je antwoord. En als het echt niemand het weet dan kan je bij mij komen. Dat werkt best goed.

SAMENWERKING MET COLLEGA’S , OUDERS, BEDRIJVEN EN ANDERE INSTANTIES Er wordt voornamelijk samengewerkt met leraren binnen de eigen secties. Deze samenwerking is vaak erg intensief, het rooster en de werkplanner worden samen gepland en er worden lesmateriaal en opdrachten uitgewisseld. Er wordt inhoudelijk weinig samengewerkt met leraren van andere vakken al geven sommige leraren aan dat zij dat wel zouden willen in de toekomst. Wel wordt er gecommuniceerd met de leraren die zich tegelijkertijd met een klas in de grote gezamenlijke ruimte bevindt. Aan het begin van het schooljaar zijn er wel enkele workshops geweest waarbij leraren bij elkaar gingen kijken hoe met de nieuwe didactiek werd omgegaan. Met ouders wordt wel gecommuniceerd over de nieuwe didactiek tijdens ouderavonden maar de ouders worden niet betrokken bij de praktijk van het lesgeven door de leraren. Ook met bedrijven en andere instanties wordt over het algemeen (nog) niet samengewerkt.

Nou, ik heb het nog niet meegemaakt maar waar denk ik wel een moeilijkheid zal liggen is als je met twee verschillende leraren voor de groep staat, met een leraar die een ander vak geeft. Ik vind dat ook wel een uitdaging. Ik heb het helaas nog niet mogen meemaken maar het lijkt me wel een van de moeilijkere opdrachten om dan samen iets te bedenken dat aansluit bij alle twee de vakken.



OVERIGE OPMERKINGEN Veel leraren merkten op dat zij het verstandig vonden dat met de nieuwe didactiek was begonnen in vwo 2 en 3 en dat niet meteen de vernieuwing in alle klassen tegelijk is ingevoerd. Wel zijn er vragen over wat men kan verwachten als deze manier van lesgeven wordt ingevoerd bij andere leerjaren en op de havo en het vmbo. De leerlingen van vmbo en havo worden over het algemeen gezien als wat minder zelfstandig en uit zichzelf geïnteresseerd in de lesstof. In de bovenbouw zijn de leerlingen juist al jarenlang gewend aan traditioneel klassikaal onderwijs.

Ik heb deze werkwijze ook geprobeerd in vwo 5 maar dat werkt niet, je kunt niet eerst vier vijf jaar op de oude manier doen en dan opeens iets anders doen. Dus die leerlingen vonden het allemaal saai en als je dan vroeg wat is er saai aan, ja eigenlijk vinden ze het gewoon saai dat ze moeten werken tijdens de les. Het werkt gewoon niet als je de kinderen er niet in opvoed denk ik. Daarom denk ik dat het een heel goed idee is om er niet in vwo 4 of 5 mee te starten maar in de onderbouw want dan zijn die kinderen nog niet zo lang vergeten hoe het was om op die basisschool zelfstandiger te werken.

Veel leraren gaven aan dat ze nog moeite hadden met het uitvoeren van enkele onderdelen van de nieuwe manier van werken. Over het algemeen hadden de leraren geen problemen met het toepassen van verschillende werkvormen of met het uitleg geven aan groepjes leerlingen. Met het aanbieden van meer persoonlijk onderwijs aan individuele leerlingen hebben de leraren over het algemeen meer moeite. Het is ook nog niet voor iedere leraar duidelijk wat er precies van hen wordt verwacht en welke tactieken ze kunnen inzetten om het onderwijs persoonlijker te maken.

Kritische opmerking van mijn kant is wat wil het management nou precies. Ze willen meer persoonlijk gaan leren maar wat is dat dan en hoe zie je dat dan voor je? Ik denk dat er wel een aantal manieren voor zijn. Ik denk dat ze er wel eens duidelijker in mogen zijn, wat willen ze daar nu precies mee? Individueel leren, wat is dat dan? Dat is voor iedereen verschillend denk ik dan.

Enkele leraren merkten op dat ze het met de didactiek minder lesuren toebedeeld krijgen dan voorheen het geval was. Vaak was het zo dat leerlingen juist de vakken kozen voor keuzewerktijd uren waarvoor in dit schooljaar minder uren waren ingeroosterd waardoor er te veel leerlingen zich voor deze vakken inschreven.

SAMENVATTING RESULTATEN INTERVIEWS LERAREN In termen van het model van Raessens (2009) komt het volgende beeld naar voren.

Mate zelfstandigheid Mate persoonlijk leren Mate inzet ICT Situatie tijdens project

Gemengde sturing Persoonlijk voor didactiek en tempo

Substitutie

Toekomst (gewenst)

Gemengde sturing Persoonlijk voor didactiek, inhoud en tempo

Substitutie



4.7 PRESTATIEGEGEVENS LEERLINGEN De gemiddelde rapportcijfers van de leerlingen zijn statistisch vergeleken voor de vier klassen (2 en 3 VWO, 2 en 3 Gymnasium) voor het projectjaar (2013-‐2014) en het jaar ervoor (2012-‐2013). De analyse van deze gegevens, verschaft op het niveau van gemiddelden per vak per klas vanuit de school, laat geen statistisch significante trends zien. Ofwel, er niet sprake van een sterke groei of sterke afname in prestaties. Uiteraard zijn er verschillen waarneembaar tussen vakken binnen klassen, maar hierin zit geen eenduidige trend tussen de vier klassen en de trend is inhoudelijk ook niet eenduidig te koppelen aan de nieuwe didactiek. Zo laat het gemiddelde van 2 VWO over alle vakken heen een ietwat stijgende tendens zien (van 6,8 naar 7,1 in het projectjaar), evenals die van 3 Gymnasium (ook van 6,8 naar 7,1 in het projectjaar), maar bleven de resultaten in 2 Gymnasium stabiel (beide jaren 7,1) en daalden ze miniem in 3 VWO (van 7,1 naar 7,0 in het projectjaar). Al met al is het beeld dat de nieuwe manier van werken niet leidt tot een daling in de prestaties, en er wellicht zelfs voorzichtig van een positieve trend gesproken kan worden (over alle klassen heen stijgt het gemiddelde van 6,95 naar 7,05). Echter, wanneer deze trend wordt afgezet tegen prestatiegegevens in nog weer eerdere jaren, valt zij niet op.



5 CONCLUSIES

Met behulp van de resultaten van de enquêtes, observaties en interviews kan er op de volgende manier antwoord worden gegeven op de vooraf opgestelde onderzoeksvragen.

1. Welke verwachtingen en motieven liggen bij leraren en management ten grondslag aan de invulling van de aanpak in 2 en 3 VWO? a. Welke beelden en visie hebben leraren en management over het

project (persoonlijk leren) in 2 en 3 VWO? De schoolleiding heeft persoonlijk leren geïntroduceerd op het Connect College na eerdere evaluaties waaruit het duidelijk was dat leerlingen van het Connect College goed scoorden op inhoudelijke kennis maar minder goed op het gebied van samenwerken en zelfstandigheid. De schoolleiding ziet het persoonlijk leren dan ook vooral als een vernieuwing die de leerlingen beter moet laten scoren op deze twee punten. Meer in het algemeen verwacht de schoolleiding dat leerlingen ten minste vergelijkbaar maar wellicht beter gaan presteren door de nieuwe manier van werken. Verder hoopt de schoolleiding dat door de nieuwe manier van werken er meer overleg ontstaat binnen vaksecties, maar ook tussen vaksecties. Eén winstpunt is in de ogen van het management in ieder geval al bereikt: het onderwijs en de didactiek staan nu bovenaan op de agenda van overleg op school.

b. Welke rol is er volgens hen weggelegd voor ICT bij de uitvoering van het project in 2 en 3 VWO?

ICT wordt nu voornamelijk ingezet om de weekplanner aan te bieden aan leerlingen. Een klein aantal leraren maakt op een intensievere manier gebruik van ICT door bijvoorbeeld achtergrondmateriaal voor werkstukken online te zetten. De schoolleiding verwacht dat ICT ook de voorbereiding en uitwisseling van ervaringen en materiaal tussen leraren kan bevorderen.

c. Welke persoonlijke doelen stellen leraren zich ten aanzien van de nieuwe manier van werken in 2 en 3 VWO?

Het voornaamste doel wat de leraren zich stellen ten aanzien van de nieuwe manier van werken is het toepassen van een groter verscheidenheid van lesmethodes tijdens hun lessen. Ook zien enkele leraren hun rol niet meer zozeer als leraar die klassikaal les geeft maar meer als coach die leerlingen ondersteunt in het leerproces.

d. In hoeverre stemmen de beelden en visie van leraren en management overeen en in hoeverre is er sprake van verschillen?

De visie van de leraren en het management stemmen vrij goed overeen wat betreft de zelfstandigheid van leerlingen en de manier waarop lessen worden ingericht bij de nieuwe manier van werken. Er leeft bij het management de wens om in de toekomst het onderwijs nog verder te hervormen waarbij nog meer wordt ingezet op zelfstandigheid, flexibilisering, ICT-‐gebruik en vakoverstijgend werken. De leraren zijn kritisch over het uitbreiden van de nieuwe didactiek. Er zijn twijfels over de geschiktheid van de nieuwe manier van werken voor leerlingen die al lange tijd gewend zijn aan klassikale lessen en



voor leerlingen op het vmbo en de havo die als minder zelfstandig en intrinsiek geïnteresseerd in de lesstof worden gezien. Ook geven de leraren in de lerarenenquête aan dat zij geen veranderingen willen waarbij het onderwijs op een radicale manier nog veel persoonlijker wordt, veel meer zelfstandigheid vraagt van de leerling en veel meer gebruik maakt van ICT.

e. Welke problemen of nadelen worden genoemd met betrekking tot de nieuwe aanpak, en welke voordelen of meerwaarde worden genoemd door management en leraren (en in hoeverre zijn er verschillen daarin zichtbaar tussen beide groepen)?

Een duidelijk voordeel dat zowel door de leraren en het management genoemd wordt is dat leerlingen op school actiever bezig zijn met het leren van de lesstof terwijl zij in vorige schooljaren nog veel achterover leunden en erg passief de leerstof tot zich namen. Een ander voordeel is dat de leerlingen veel zelfstandiger leren werken en beter leren samen te werken, vaardigheden die zij zelf later nodig zullen hebben in vervolgopleidingen. De schoolleiding is tevreden over de nieuwe aanpak, maar heeft vooral zorgen over de randvoorwaarden voor de nieuwe manier van werken, zoals de ICT infrastructuur, benodigde apparaten en de tijd die leraren krijgen om nieuwe didactiek te ontwikkelen. De leraren zien enige nadelen in het verdwijnen van activiteiten die normaal plaatsvonden in lange klassikale lessen. Zo is het niet meer goed mogelijk om grote groepsdiscussies te voeren met de gehele klas waarbij de leraar optreedt als discussieleider. Ook kost het meer tijd om de leerlingen goed te leren kennen wat weer een beperkende factor is voor het aanbieden van meer persoonlijk onderwijs. De inzet van ICT kost volgens leraren ook veel tijd en vraagt ook om goede randvoorwaarden. 2. Op welke wijze geven leraren in de praktijk invulling aan de nieuwe

manier van werken in 2 en 3 VWO? Hoe is de rolverdeling tussen leraar en leerlingen ten aanzien van: a. wat leerlingen leren (leerdoelen vaststellen);

De leraren geven in de enquête zelf aan dat zij bepalen wat de leerstof is en dit wordt via een weekplanner gecommuniceerd met de leerlingen. Leerlingen kunnen maar in beperkte mate zelf onderwerpen kiezen om te studeren. Ook kiezen de leerlingen niet altijd zelf de onderwerpen voor een werkstuk. Differentiatie wat betreft leerdoelen gebeurt voornamelijk tijdens de keuzewerktijduren waarin leerlingen optionele lessen kunnen kiezen.

b. hoe leerlingen leren (keuze van leerstrategie) De leraren spelen voornamelijk in op een verscheidenheid van leerstijlen door veel verschillende onderwijsmethoden toe te passen tijdens hun lessen. De gedachte is dat door deze manier van werken, leerlingen met verschillende leerstijlen beter worden bediend dan in de vroegere klassikale methode waarin leerlingen voornamelijk moesten luisteren en aantekeningen moesten maken. Ook bij persoonlijke instructie worden leerlingen erop gewezen dat ze bijvoorbeeld woordjes op verschillende manieren kunnen leren. Het is echter niet zo dat de leerling de mogelijkheid heeft om zijn of haar eigen leerproces persoonlijk in te



richten door zelf te kiezen welke opdrachten gemaakt worden of hoe de lesstof overhoord wordt.

c. bewaking leerproces (o.a. instructierol en coachende rol leraar); Uit de interviews blijkt dat de meeste leraren zien dat hun rol is veranderd en dat zij meer lesgeven als coach dan in andere klassen het geval is. De enquête geeft aan dat de leraren zichzelf goed in staat achten om de verschillende rollen van instructeur en coach uit te voeren. In veel interviews geven leraren aan dat zij vinden dat het geven van persoonlijke uitleg of uitleg aan een groepje leerlingen niet wezenlijk verschilt van de uitleg die zij klassikaal geven in andere klassen.

d. vaststellen van resultaten. De leraren verwachten van de leerlingen dat zij zelf hun huiswerk corrigeren en dat doen de leerlingen ook (zij het iets minder vaak dan de leraren verwachten). Het is echter niet zo dat de leerlingen mee mogen bepalen wanneer zij getoetst worden, 90% van de leraren geeft aan dat zij dat nooit doen. Leraren geven ook aan dat het moeilijker is om vast te stellen welke leerlingen er goed voor staan en welke niet.

e. Hoe werken leraren samen met collega leraren, ouders en andere instanties (o.a. bedrijven)?

Leraren werken voornamelijk samen met collega leraren van hun eigen sectie. Er wordt nog niet samengewerkt met ouders of met bedrijven of andere instanties. 3. In hoeverre kunnen uit de antwoorden op de vragen 2 en 3 verschillende

subgroepen van leraren worden afgeleid (bv. voorlopers en dragers van de vernieuwing, volgers, achterblijvers, etc.) en wat zijn kenmerken van deze subgroepen?

Uit de enquêtedata blijkt dat er grote verschillen zijn tussen de leraren in de mate waarin zij zelfstandigheid verwachten van hun leerlingen, de mate waarin zij persoonlijk onderwijs aanbieden en de mate waarin zij ICT gebruiken. Er is meer sprake van een verdeling langs een geleidelijke schaal dan dat er duidelijk verschillende groepen geïdentificeerd kunnen worden wat betreft zelfstandigheid en persoonlijk onderwijs. Er zijn echter wel enkele uitschieters naar boven en beneden, die erg weinig of juist erg veel de nieuwe didactiek toepassen, te ontdekken. Voor ICT gebruik is er wel een groep van leraren die ongeveer uit een derde van de leraren die lesgeven in vwo 2 en 3 bestaat, die veel intensiever gebruik maakt van ICT dan de rest van de leraren. Uit de interviews blijkt dat er een klein groepje leraren is die erg negatief zijn over de vernieuwing. Dit waren slechts drie van de geïnterviewde leraren. Verder is er een aantal voorlopers binnen de nieuwe didactiek wat betreft de ondersteuning van de uitgangspunten. Ongeveer de helft van de geïnterviewde leraren gaf aan dat zij de nieuwe manier van lesgeven al vanaf het begin enthousiast ondersteunden. Veel van deze leraren vertelden dat de nieuwe didactiek goed overeen kwam met de manier waarop zij in vorige jaren al lesgaven. De andere leraren waren in het begin kritisch en sceptisch over de nieuwe manier van werken waarin zij moesten gaan lesgeven maar hebben inmiddels hun draai weten te vinden binnen de nieuwe didactiek. Verder blijkt dat vooral leraren van gammavakken zoals geschiedenis en levensbeschouwing het jammer vonden dat zij hun instructietijd moesten beperken



omdat dit niet de mogelijkheid meer gaf om de lessen interessant te maken door meer te vertellen over een onderwerp of om groepsdiscussies te houden binnen de lessen.

4. Welke opbrengsten worden met persoonlijk leren bij Connect College

gerealiseerd? a. In welke mate is er sprake van betere (of ten minste gelijk

blijvende) prestaties van leerlingen op cognitieve toetsen? De toetsprestaties van leerlingen laten geen duidelijke trend zien. Er zijn weliswaar verschillen tussen vakken en klassen, maar deze zijn niet eenduidig en hoewel er over alle klassen heen sprake is van een ietwat stijgende tendens, is deze te klein om statistisch significant of betekenisvol te zijn. Tegelijk kan ook worden geconstateerd dat de nieuwe manier van werken zeker niet tot dalende prestaties heeft geleid, eerder is voorzichtig sprake van het tegendeel.

b. In welke mate is er sprake van een andere motivatie/vakbeleving bij leerlingen?

De leerlingen zijn tevreden over de nieuwe didactiek, maar willen tegelijk niet dat er nog veel verder gaande veranderingen plaatsvinden. Ook vinden zij een aantal elementen uit de oude didactiek nog erg prettig, zoals het lesboek of een les waarin wordt uitgelegd. Kortom, de leerlingen lijken te moeten wennen aan de nieuwe manier van werken, maar zien er ook de voordelen wel van.

c. In welke mate zijn er andere leerling opbrengsten zichtbaar dan prestaties en motivatie?

De leraren geven aan dat de leerlingen door de nieuwe didactiek meer samenwerken met andere leerlingen, maar ook dat ze goed gebruik maken van de digitale middelen, en van de keuzewerktijd. Wel vinden ze dat de keuze voor de leerlingen binnen de KWT nog beperkt is.

d. In hoeverre heeft het persoonlijk leren met behulp van ICT een meerwaarde in de ogen van de leerlingen?

De leerlingen zijn redelijk positief over persoonlijk leren met behulp van ICT. Een meerderheid van de leerlingen geeft in de leerlingenenquête aan dat ze de nieuwe manier van lesgeven een verbetering vinden en ook dat ze het onderwijs dit jaar leuker vinden dan in het vorige schooljaar. Een kanttekening bij deze resultaten is overigens wel dat ICT door de meeste leraren nog redelijk beperkt wordt ingezet, en dat daar waar er sprake is van meermalige inzet, deze dan weer lang niet altijd wordt benut door de leerlingen.



6 DISCUSSIE

Uit de analyse van de resultaten van de enquêtes blijkt dat de schoolleiding, de leerlingen, de leraren en de ouders van de leerlingen over het algemeen achter de uitgangspunten van de nieuwe didactiek van vwo 2 en 3 te staan en redelijk tevreden te zijn over de uitvoering van het onderwijs. Alle drie de groepen staan achter de huidige, wat meer persoonlijke manier van lesgeven en de wat grotere inzet van ICT. Dat de leerlingen, docenten, schoolleiding en ouders een relatief vergelijkbaar beeld hebben van en mening over de nieuwe didaktiek is overigens best opmerkelijk te noemen. Dikwijls laat onderzoek naar leeromgevingen zien dat schoolleiding en docenten positievere beelden hebben van het onderwijs dan leerlingen en/of hun ouders (vgl. Wubbels, Brekelmans, den Brok, & van Tartwijk, 2006). Datzelfde onderzoek laat overigens ook zien dat de beelden van alle betrokken groepen nodig zijn om een compleet beeld van het onderwijs te krijgen, en dat het onderling vergelijken en bespreken van de grootste verschilpunten kan leiden tot goede aanknopingspunten ter verbetering.

Het onderwijs dat in het schooljaar 2013-‐2014 aan de leerlingen van vwo 2 en 3 is aangeboden is persoonlijker van aard, gebruikt meer ICT en vraagt meer zelfstandigheid van de leerlingen dan in vorige jaren het geval was. Toch is het wanneer gekeken wordt naar het model van Raessens (2009) niet mogelijk om het onderwijs te karakteriseren als sterk persoonlijk, of als zelfgestuurd. Ook kan nog niet gezegd worden dat ICT op een dergelijke manier wordt ingezet dat ICT het onderwijs fundamenteel heeft veranderd. Overigens is dat wel conform de gewenste situatie. Overigens is de vraag wat persoonlijk leren precies is of zou moeten zijn; in de literatuur is hier geen eenduidig beeld over te vinden, maar ook voor het Connect College geldt dat zij in feite met een open blik en zonder een afgebakende definitie van het begrip vooraf met de vernieuwing zijn begonnen. Het lijkt overigens wel belangrijk en ook het moment om nu toe te werken naar een meer eenduidige en concrete invulling van het begrip persoonlijk leren. Uit de interviews met leraren blijkt ook dat er behoefte is aan richtlijnen, zonder overigens de professionaliteit en eigen mogelijkheden voor leraren daarmee al te zeer in te perken.

Het onderwijs is persoonlijker dan voorheen omdat er de mogelijkheid is om persoonlijk uitleg te vragen over lesstof die niet begrepen wordt en tijdens de keuzewerktijd is het mogelijk om extra vakken te volgen die de leerling interesseren. Het lijkt erop dat de leraren die dit jaar werkzaam waren in vwo 2 en 3 zich vooral hebben gericht op het leren werken binnen het nieuwe rooster waarin de instructietijd verkort is en in het leren aanwenden van verschillende werkvormen. Dit kan ook komen doordat er aan het begin van het schooljaar workshops zijn gehouden waarbij leraren hebben geleerd verschillende werkvormen te gebruiken. De meeste leraren hebben echter nog moeite met hetgene wat het onderwijs echt nog veel persoonlijker zou maken, het inspelen op de verschillende interesses en leerstijlen van leerlingen. De persoonlijke variatie die is aangebracht binnen de



huidige didactiek ligt voornamelijk op tempo (al moeten de leerlingen zich wel aan de opdrachten van de weekplanner houden) en enigszins in de didactiek (maar dit verschilt per leraar en vak). Voor goede leerlingen, is er binnen de keuzewerktijd de mogelijkheid om verdiepingsvakken te volgen en daarmee te personaliseren qua inhoud en niveau. Het is uit de data die in dit onderzoek werd verzameld nog niet helemaal duidelijk hoeveel leerlingen deze mogelijkheid gebruiken. Volgens de leraren gebruiken de leerlingen de keuzewerktijd vooral voor vakken waar ze niet goed in zijn of voor vakken waarin ze binnen korte tijd een toets hebben.

In het huidige onderwijs wordt ICT voornamelijk gebruikt om de weekplanner online te plaatsen en eventueel aanvullend lesmateriaal. Dit laatste wordt gedaan door ongeveer 30% van de leraren. Het opnemen van lessen wordt, ondanks plannen hiervoor aan het begin van het schooljaar, niet gedaan door de leraren. ICT wordt dus voornamelijk gebruikt als een hulpmiddel gebruikt, of in het schema van Raessens (2009) als substitutie.

Leerlingen zijn in het huidige onderwijs iets zelfstandiger dan in voorgaande jaren het geval was omdat van hen gevraagd wordt zich zelf aan de planning van de weekplanner te houden, zelf het huiswerk na te kijken en uitleg te vragen aan de leraar of medeleerlingen als zij iets niet begrijpen. Bij sommige leraren is er de mogelijkheid om als het werk voor die week gedaan is om binnen de lestijd te werken aan de lesstof van een ander vak. Het is nog echter wel zo dat de leraar bepaalt wat er per week gedaan moet worden en dat leerlingen niet de mogelijkheid hebben om zelf te bepalen of ze af willen wijken van de planning van het rooster of de lessen in een andere volgorde te leren. Het onderwijs kan daarom gekenschetst worden als een mengvorm van leraargestuurd en leerling gestuurd leren.

Het is uiteraard mogelijk om het onderwijs zo in te richten dat het nog veel persoonlijker wordt, meer zelfstandigheid vraagt en veel intensiever gebruik maakt van ICT. Uit de resultaten van de leraren enquête, maar ook die van ouders en leerlingen blijkt echter ook dat er weinig tot geen draagvlak bestaat voor een radicale verandering waarbij het onderwijs veel persoonlijker, digitaler en zelfstandiger wordt. Een verdere verandering naar meer zelfstandigheid, persoonlijk onderwijs en ICT-‐gebruik is dus wel mogelijk maar zal een relatief beperkte en niet-‐radicale verandering moeten zijn. Bovendien moet er goed gekeken worden naar hoe de didactiek die in vwo 2 en 3 werd toegepast, aangepast kan worden aan andere leerjaren en niveaus. Leerlingen in de bovenbouw zouden in principe een grotere mate van zelfstandigheid moeten aankunnen. Ook is de vraag of leerlingen van het vmbo en de havo eenzelfde mate van zelfstandigheid aan zullen kunnen als die van het VWO. Er is weinig draagvlak voor een uitbreiding van het aantal uren dat besteed wordt aan keuzewerktijd. De keuze hoe de keuzewerktijd uren besteed gaan worden moet goed begeleid worden. Vanuit de leerlingen is er vooral een vraag naar meer keuze tijdens de keuzewerktijden. Veel verschillende vakken worden genoemd voor mogelijke uitbreiding van de keuzewerktijd uren.



Een interessant punt van discussie is in hoeverre het model van Raessens (2009) nu geschikt is voor onderzoek naar en evaluatie van vernieuwingen zoals die gaande zijn bij het Connect College. Wanneer gekeken wordt naar de resultaten van het onderzoek, dan lijken de twee dimensies van de mate van zelfstandigheid en de mate van persoonlijk leren nogal in elkaar over te lopen. Waneer er sprake is van meer zelfstandigheid lijkt er ook meer ruimte te zijn voor persoonlijk leren en differentiatie tussen leerlingen en vice versa. Een relatief grote groep leraren lijkt ook relatief vergelijkbaar om te gaan met deze twee dimensies. Daarentegen is er bij de dimensie van mate van ICT gebruik bij het leren eerder sprake van een tweedeling, waarbij sommige leraren juist veel vaker en veel uitgebreider ICT inzetten, terwijl anderen dit juist minder vaak en minder uitgebreid doen. Dat roept de vraag op of er wellicht eerder sprake is van een e-‐vlak in plaats van een e-‐kubus.

De vragenlijsten zoals gebruikt in dit onderzoek, in het bijzonder die van leerlingen en leraren, lijken geschikt voor gebruik door scholen en door onderzoekers om de 3 dimensies van de e-‐kubus in kaart te brengen bij grotere groepen betrokkenen op een meer kwantitatieve manier. De leraren vragenlijst kent 3 schalen, die elk een voldoende tot goede betrouwbaarheid hebben (Cronbach’s alpha’s van .70 tot .80). Ook blijken de drie schalen voldoende sensitief, gezien de relatief grote spreidingen die zichtbaar zijn op de gemiddelden. Wel zijn er items die de betrouwbaarheid (en validiteit) negatief lijken te beinvloeden, dit zijn vooral items die gaan over het zelf corrigeren van huiswerk (mate zelfstandigheid), zelf groepen vormen (mate zelfstandigheid), zelf bepalen wanneer je getoetst wordt (mate van persoonlijk leren), ICT inzetten voor corrigeren van opdrachten of huiswerk (mate van ICT) en ICT inzetten voor simulaties of interactieve opdrachten (mate van ICT). Het lijkt erop dat al deze items in de praktijk nauwelijks voorkomen en dat in verband met de eisen die gesteld worden aan toetsing en eindtermen, met name de items die betrekking hebben op toetsing dus minder goed binnen de schalen lijken te passen. De drie schalen hangen overigens enigszins met elkaar samen (correlaties van ongeveer .40), maar het is niet zo dat bepaalde schalen meer met elkaar samenhangen dan andere schalen. Dat is op zich een interessante bevinding, die het vorige discussiepunt over het bestaan van slechts twee dimensies dan wel tegenspreekt.

Zoals gezegd is een interessante bevinding dat op de mate van ICT er een tweedeling lijkt te bestaan binnen de leraren. Voor de school roept dit een interessant punt van discussie op. Is zo’n tweedeling erg, of juist een goede zaak? Welke keus wil je daarin als school maken?

Tenslotte, de resultaten laten zien dat leerlingen en leraren aan de ene kant graag dicht willen blijven bij het huidige onderwijs, en bestaande praktijken belangrijk vinden, maar aan de andere kant ook wel behoefte hebben aan meer vrijheid, persoonlijke benadering en een goede inzet van ICT. Eenzelfde beweging zie je ook bij de schoolleiding, die enerzijds wel de ambitie heeft verder op te schuiven op de 3 dimensies, maar anderzijds het eigenaarschap van leraren, de mate waarin leerlingen een en ander aankunnen, maar ook de randvoorwaarden die er voor nodig zijn ook belangrijk vindt. Dat roept de interessante discussie op wie eigenlijk



interventies in de richting van meer zelfstandigheid en een meer persoonlijke benadering in het leren zou moeten aansturen en hoe.



7 AANBEVELINGEN

De onderzoeksresultaten wijzen enkele knelpunten aan binnen de nieuwe didactiek van vwo 2 en 3 die gehanteerd wordt op het Connect College. Hier worden deze punten belicht en worden aanbevelingen gedaan om voor veranderingen.

Leraren hebben in het schooljaar 2013-‐2014 zich voornamelijk bekwaamd in het lesgeven met meer verschillende werkvormen. Er zijn hiervoor ook enkele workshops georganiseerd aan het begin van het schooljaar. Leraren blijken echter nog moeite te hebben met het onderwijs persoonlijker te maken voor leerlingen door rekening te houden met interesses en leerstijlen. Er zouden workshops georganiseerd kunnen worden waarin leraren leren hoe ze meer persoonlijk onderwijs kunnen aanbieden.

Overigens zou het ook verstandig om met in ieder geval de leraren en het management, en wellicht ook leerlingen, te praten over wat persoonlijk leren inhoudt en welke visie men hierop heeft. Dit lijkt lang niet altijd helder te zijn en zelfs in de wetenschappelijke literatuur is hierover discussie, zoals al uit hoofdstuk 2 bleek. Belangrijk is daarbij te onderscheiden dat persoonlijk leren (manier van benaderen) en individueel leren (werkvorm) niet hetzelfde zijn.

De leraren gaven aan dat zij een lange tijd nodig hadden om de leerlingen goed te leren kennen. Het is verstandig om aan het begin van het schooljaar enkele activiteiten te organiseren waarbij de leraren de leerlingen goed leren kennen.

Een grotere inzet van ICT vraagt om goede randvoorwaarden, in het bijzonder ontwikkeltijd voor leraren en werkende techniek, voldoende computers voor leerlingen en leraren. Vooral in het begin van het schooljaar bleken er veel problemen met beschikbaarheid van computers. Dit is inmiddels al gedeeltelijk opgelost. Wellicht is het ook nodig om leerlingen te trainen met ICT om te gaan.

De mogelijkheden van leeromgevingen met betrekking tot ICT lijken onderbenut te blijven, vooral om de voortgang en begrip te monitoren. Dit verbetert als meer wordt ingeleverd via de elektronische leeromgeving, meer wordt nagekeken via ICT en als leraren/leerlingen vanuit de leeromgeving ook ‘statistics’ krijgen, zoals aantallen views, likes, aanwezige documenten.

De instrumenten van dit onderzoek, in het bijzonder de vragenlijsten en observaties, zouden meer ingezet kunnen worden in het kader van onderling bezoeken van elkaars lessen, professionele ontwikkeling, zelfbeoordeling. De school bouwt dan ook bewijs op voor het succes van de nieuwe didactiek en krijgt beter zicht op ontwikkeling, leidt tot meer gemeenschappelijk denkkader en vocabulaire. Op basis van wat in de discussie is aangegeven, lijkt het wel verstandig om de instrumenten nog wat bij te stellen. Zo lijken items rondom toetsing wat buiten de huidige realiteit te vallen, en zouden in plaats daarvan wellicht andere items bedacht kunnen worden om de drie dimensies mee in kaart te brengen. Overigens



blijven de instrumenten ook na verwijdering van dergelijk genoemde items nog steeds voldoende betrouwbaar. De opzet van het onderzoek met veel verschillende partners (Kennisnet, Connect College, Eindhoven School of Education, Fontys) was complex. Hoewel er afspraken gemaakt werden bij aanvang, bleken deze praktisch lang niet altijd haalbaar. Enerzijds was dit het gevolg van het feit dat de verantwoordelijken voor de afspraken niet de uitvoerenden waren in de praktijk, waardoor inschattingsfouten optraden in de planning of in de realiseerbaarheid. Er had al eerder in de planning, afstemming plaats kunnen vinden over de momenten van dataverzameling, het aantal respondenten en dergelijke met de direct betrokkenen op de werkvloer. Ook bleek de inzet van studenten die op het Connect College stage liepen slechts beperkt mogelijk. Indien student de onderzoeksuitvoer of –participatie als onderdeel van stage doet, zou het stageverslag of –onderzoek identiek moeten zijn aan of sterk gebaseerd moeten zijn op het flankerend onderzoek. Doordat dit nu niet zo was ontstond feitelijk de situatie van een student assistentschap, waarbij training en aansturing veel beperkter mogelijk waren, vooral vanuit de onderzoekers. Helemaal ideaal is als eventuele stageairs ook van hetzelfde instituut afkomstig zijn als de onderzoekers, omdat de afstemming dan eenvoudiger wordt en ook de aansturing directer kan plaatsvinden.

De opzet en uitvoer van dataverzameling was nu – mede door problemen tijdens de opstart – erg geconcentreerd in de tijd. Idealiter is deze over een langere periode uitgespreid, zodat eventuele fouten in inzet instrumenten eerder kunnen worden opgespoord en nog aangepast kunnen worden. Ook zou het proces van aanpassing van betrokken leraren aan de nieuwe manier van werken beter gevolgd kunnen worden wanneer het onderzoek zou plaatsvinden via een reeks van cycli. Uit de interviews bleek dat vooral aan het begin van het schooljaar veel praktische problemen naar voren kwamen en leerlingen en leraren moesten wennen aan de aanpassingen. De interviews en enquêtes vonden pas in de tweede helft van het schooljaar plaats. Door herhaalde metingen uit te voeren, binnen jaren of over jaren heen, wordt het mogelijk om ontwikkelingen in kaart te brengen en te evalueren welke interventies en ingrepen precies welk effect hebben.

Idealiter maken leraren zelf ook deel uit van het onderzoeksteam en/of verzamelen zij bij zichzelf ook data, of hun directe collega’s. Dit stimuleert de professionele ontwikkeling, zorgt voor completer data set en grotere betrokkenheid bij het onderzoek. Zeker wanneer er angst voor tijdsinvestering of weerstand is tegen de aanwezigheid van universitaire onderzoekers op de werkplek. Voor de onderzoekers is het overigens lastig analyseren en synthetiseren als men niet ook zelf deel neemt aan (een deel van) de dataverzameling. Een oplossing zou in dat geval zijn om leraren zelf op kleine schaal de onderzoekscyclus te laten doorlopen (zelf invullen vragenlijst en vragenlijst afnemen bij leerlingen, zelf materialen en informatie verzamelen, daarvan de resultaten analyseren en reflectie of evaluatie van maken),



waarbij de onderzoekers een meta analyse over alle deelonderzoeken van de leraren heen (vergelijkend onderzoek) uitvoeren.

Door de tijdplanning, organisatie en omstandigheden zijn vooral de interviews vrij algemeen van karakter gebleven. Het ware goed geweest als de interviews meer als stimulated recall waren ingezet, een onderzoekstechniek waarbij leraren opnames van hun eigen lessen terugkijken met een interviewer en becommentariëren waarom zij bepaalde dingen in de les gedaan hebben. Hierbij zouden concrete afwegingen voor geobserveerde situaties in kaart kunnen worden gebracht. Dat geeft een concreter beeld van de visies, expertise en afwegingen van leraren.

Meer data zijn bovendien nodig om profielen te kunnen maken van leraren. Het gaat dan om meer leraren, maar bijvoorbeeld ook meer observatie gegevens.

Er is nu door de onderzoekers niet gekeken naar de leeromgeving, maar uit het gebruik van de leeromgeving, de statistieken, de aanwezige materialen zouden ook interessante conclusies getrokken kunnen worden, die de andere data hadden kunnen valideren.



8 REFERENTIES

Akker, J. van den (2003). Curriculum perspectives: An introduction. In J. van den Akker, W. Kuiper, & U. Hameyer (Eds.), Curriculum landscapes and trends (pp. 1-‐10). Dordrecht: Kluwer Academic Publishers.

Bray, B., & McClaskey, K. (2013). Personalization vs. differentiation vs. individualization report (v2). Report. Downloaded August 15, 2014 from: http://www.personalizelearning.com. Licensed under Creative Commons Attribution-‐NonCommercial-‐NoDerivs 3.0.

Goodlad, J.I. (1979). Curriculum inquiry. The study of curriculum practice.New York: McGraw-‐Hill.

Itzkan, S.J. (1994). Assessing the Future of Telecomputing Environments: Implications for Instruction and Administration. The Computing Teacher, 22, 4, 60-‐64.

Kennisnet (2013). Trendrapport 2014-‐2015; Technologiekompas voor het onderwijs. Zoetermeer: Stichting Kennisnet.

Raessens, B (2009). De E-‐kubus; een analysemodel voor curricula. Academisch proefschrift. Eindhoven: Eindhoven School of Education.

Wubbels, Th., Brekelmans, M., Brok, P. den, & Tartwijk, J. van (2006). An interpersonal perspective on classroom management in secondary classrooms in the Netherlands. In. C. Evertson & C. S. Weinstein (Eds.), Handbook of classroom management: research, practice and contemporary issues (pp.1161-‐1191). New York: Lawrence Erlbaum Associates.



9 BIJLAGEN

Lerarenvragenlijst

Deze vragenlijst gaat over de nieuwe didactiek van VWO 2 en 3. We willen graag weten hoe u de verandering naar meer ICT gebruik en leerlinggericht werken ervaart en wat u precies in de klas doet. Daarom vragen we u deze enquête in te vullen.

Naam:

Verschillen met eerder lesmethodes

Op welke manier gaf u vorig jaar les voor de nieuwe didactiek van VWO 2 en 3 les. Dit was voor

mij van toepassing

Dit was een beetje voor mij van toepassing

Dit was niet voor mij van toepassing

Ik gaf voornamelijk klassikaal les Ik liet leerlingen zelfstandig werken aan projecten Ik liet leerlingen werkstukken maken Ik liet leerlingen presenteren voor de klas Ik liet leerlingen zelf kiezen wat voor opdrachten ze maakten Ik liet leerlingen huiswerk inleveren via de computer Ik zorgde dat alle lesinformatie online stond Ik liet leerlingen zelf kiezen wat ze leren

Wat verwacht u van uw leerlingen?

Geef van de volgende bezigheden aan of u dat, elke les, soms of niet verwacht van uw leerlingen in VWO 2 en 3. Dit verwacht

ik (bijna) elke les

Dit verwacht ik soms van leerlingen

Dit verwacht ik niet van leerlingen

Zelfstandig informatie zoeken op internet Overleggen met medeleerlingen over de lesstof Zelf onderwerpen kiezen om te studeren Zelfstandig opdrachten doen Zelf huiswerk corrigeren Hulp vragen aan medeleerlingen als ze iets niet begrijpen Zelf onderwerpen kiezen voor werkstukken Zelf groepen vormen voor groepsopdrachten Zelf beslissen op welke manier ze iets leren Zelf beslissen wanneer ze getoetst moeten worden Zelf het niveau bepalen waarop ze iets leren Zelf het tempo bepalen waarop ze iets leren



Waarvoor gebruikt u de elektronische leeromgeving?

Geef van de volgende bezigheden aan of u dat, altijd, soms of nooit doet met de elektronische leeromgeving.

Dit doe ik altijd

Dit doe ik niet Dit doe ik nooit

Het indienen van een weekplanner Indienen van huiswerk door leerlingen Als database voor achtergrondmateriaal Als communicatiemiddel met leerlingen Voor simulaties en interactieve opdrachten Aanbieden van oefenopdrachten Voor simulaties en filmpjes Voor het corrigeren van huiswerk Voor het ontvangen van feedback van de leraar Voor opnames van mijn uitleg/lessen Voor het online zetten van powerpointpresentaties

Ervaringen

Graag willen we weten hoe u de nieuwe didactiek van VWO2 en 3 ervaart. Kunt u van de onderstaande stellingen aangeven of u het er helemaal niet mee eens, niet mee eens, mee eens of helemaal mee eens bent. Heel erg

niet mee eens

Niet mee eens

Mee eens Heel erg mee eens

Ik slaag er goed in de verschillende rollen als vakleraar, mentor en coach uit te voeren

Ik vind het plezierig om in hetzelfde lokaal te werken Ik slaag er voldoende in om mijn lessen aan te sluiten bij de persoonlijke interesses van mijn leerlingen

Ik vind dat mijn leerlingen goed gebruik maken van hun keuzewerktijd

Ik heb voldoende tijd om leerlingen individueel te begeleiden Ik vind mijn leerlingen in VWO 2 en 3 voldoende zelfstandig om goede keuzes te maken hoe ze hun keuzewerktijd besteden

Ik vind dat leerlingen de digitale middelen goed weten te benutten

Ik vind het leuk om meer persoonlijk onderwijs aan te bieden aan leerlingen

Inzet van KWT heeft een duidelijke meerwaarde voor de leerling.

Ik vind het belangrijk dat de leerling zelfstandig kan kiezen voor KWT.

Het aanbod in KWT sluit aan bij de behoefte van de leerling. Het gebruik van de weekplanner zorgt ervoor dat de leerling beter kan plannen.



Meningen

Hieronder staan enkele stellingen over onderwijs en lesgeven. Kunt u aangeven in welke mate u het eens bent met deze stellingen of niet. Heel erg

niet mee eens

Niet mee eens


Ik vind dat een elektronische leeromgeving een goede vervanging van een klaslokaal

Ik vind dat het onderwijs zoveel mogelijk gebruik moet maken van digitale middelen

Ik geef het liefst klassikaal les Ik ben tevreden over de manier waarop het lesmateriaal digitaal wordt aangeboden

Ik geef toch de voorkeur aan lesgeven met een tekstboek en een werkboek

Ik zou graag meer projectmatig werken Ik zou leerlingen zo veel mogelijk keuzevrijheid geven in het onderwijs

Meer uren zouden besteed moeten worden aan keuzewerktijd

Digitale middelen kunnen nooit een goede les vervangen Niet elke leerling in mijn klas hoeft precies hetzelfde te leren

Iedere leerling moet aan het einde van het jaar bepaalde basiskennis opgedaan hebben

Heeft u verder nog op of aanmerkingen of suggesties ter verbetering. Schrijf deze dan hieronder op:

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________



Leerlingenvragenlijst

Deze vragenlijst gaat over de nieuwe lesmethoden in VWO 2 en 3. We zijn geïnteresseerd hoe jij de veranderingen in lessen ervaart en wat jij vindt van het onderwijs. Daarom vragen we je deze enquête in te vullen.

Leerlingnummer:

Wat doe ik tijdens de les?

Geef van de volgende dingen aan of je ze (bijna) elke les does, soms of nooit. Dit doe ik

(bijna) elke les

Dit doe ik soms

Dit doe ik nooit

Zelfstandig informatie zoeken op internet Overleggen met andere leerlingen over de lesstof Na de groepsuitleg, zelf kiezen welk gedeelte van de stof ik ga leren

Zelfstandig opdrachten doen Zelf mijn huiswerk corrigeren Hulp vragen aan klasgenoten als ik iets niet begrijp Zelf een onderwerp kiezen voor een werkstuk Zelf een groepje vormen voor groepsopdrachten Zelf beslissen op welke manier ik iets leer Zelf het niveau bepalen waarop ik iets leer Zelf het tempo bepalen waarop ik iets leer

Waarvoor gebruik je de leeromgeving voor school?

Geef van de volgende bezigheden aan of je dat, altijd, soms of nooit doet met het internet voor school Dit doe ik

altijd Dit doe ik soms

Dit doe ik nooit

Het raadplegen van de weekplanner Het inleveren van huiswerk Het raadplegen van achtergrondmateriaal Om met de leraar/lerares te communiceren Voor simulaties en interactieve opdrachten Het maken van oefenopdrachten Het bekijken van simulaties en filmpjes Voor het geven van feedback aan de leerlingen Om met klasgenoten te communiceren over de lesstof Als hulpmiddel voor het maken van werkstukken Voor het bekijken van opnames van uitleg van leraar/lerares of van lessen

Voor het bekijken van powerpointpresentaties



Hoe ervaar je school?

Hieronder staan enkele stellingen over hoe je school ervaart. Vul eerlijk in of je het hier helemaal niet mee eens, niet mee eens, mee eens of helemaal mee eens ben. Heel erg

niet mee eens

Niet mee eens


Ik vind het onderwijs dit jaar leuker dan vorig jaar De keuzewerktijd op school geeft mij voldoende mogelijkheid om dingen te leren die mij persoonlijk interesseren

De lessen waarin de leraar uitleg geeft en de verwerkingslessen geven mij voldoende mogelijkheid om dingen te leren die mij persoonlijk interesseren

Ik vind dat ik mijn creativiteit genoeg kan gebruiken in de opdrachten die ik voor school moet doen

Ik vind het fijn om met de computer te werken Ik vind de lokalen waarin ik op school les krijg goed Ik wordt op school voldoende uitgedaagd Ik vind de meeste van de vakken die ik krijg op school interessant

Ik vind de nieuwe manier van werken een verbetering

Meningen

Kun je aangeven in welke mate je het eens bent met onderstaande stellingen of niet.

Heel erg niet mee eens

Niet mee eens


Ik vind lesgeven via het internet een goede vervanging van lesgeven in het klaslokaal.

Ik vind dat er op school zoveel mogelijk gebruik gemaakt moet worden van ICT

Ik krijg het liefst klassikaal les Ik ben tevreden over de manier waarop het lesmateriaal op internet wordt aangeboden

Ik geef de voorkeur aan leren met een tekstboek en een werkboek

Ik zou graag meer werken met projecten Ik zou graag meer eigen keuzes maken Meer uren zouden besteed moeten worden aan keuzewerktijd

Inzet van KWT heeft een duidelijke meerwaarde voor mij Ik vind het belangrijk dat ik zelfstandig kan kiezen voor keuzewerktijd

Er is voldoende keuze in de keuzewerktijduren Het gebruik van de weekplanner zorgt ervoor dat ik beter kan plannen



Heb je verder nog opmerkingen over de nieuwe lesmethode of suggesties hoe het onderwijs verbeterd kan worden?

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________



Ouderenquête

Dit jaar is het Connect College overgegaan op nieuwe lesmethodes voor vwo2 en vwo3. De bedoeling van deze nieuwe lesmethode is dat het onderwijs op het Connect College meer leerlinggericht wordt. Graag willen wij weten hoe u hier over denkt en wat uw ervaringen met uw kind betreffende deze lesmethode zijn. Indien u meerdere kinderen in vwo 2 en 3 heeft, vul de enquête dan in voor een van uw kinderen.

Heel erg niet mee eens

Niet mee eens


Ik vind het goed dat het Connect College meer leerlinggericht onderwijs geeft in VWO2 en 3.

Ik vind het goed dat het Connect College meer gebruik maakt van ICT in het onderwijs.

Leerlingen zouden meer keuzevrijheid moeten hebben in wat ze leren.

Onderwijs moet meer aansluiten op persoonlijke interesses van leerlingen.

Scholen moeten zo veel mogelijk gebruik maken van ICT in het onderwijs.

Gebruik van de weekplanner zorgt er voor dat mijn kind beter kan plannen.

Het is belangrijk dat leerlingen zelfstandig keuzewerktijduren kunnen kiezen.

Het aanbod van keuzewerktijduren sluit aan bij de behoefte van mijn kind.

Mijn kind is thuis positief als hij/zij vertelt over de nieuwe manier van leren.

Mijn kind is thuis positief als hij/zij vertelt over het gebruik van ICT op school.

Deze manier van werken zorgt ervoor dat leerlingen zelfstandiger worden.

Inzet van keuzewerktijd heeft een duidelijke meerwaarde voor mijn kind.

Meer uren zouden besteed moeten worden aan keuzewerktijd.

Na het instructiemoment heeft mijn kind voldoende tijd voor zelfstandige verwerking.

Heeft u verder nog op of aanmerkingen of suggesties ter verbetering. Schrijf deze dan hieronder op:

____________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________________



Observatieprotocol

Vak _______________________________________

Naam Leraar _______________________________________

Datum en tijd _______________________________________

Tijdstip Wat doet de leraar?



Observaties voor groepsinstructie.

De leraar…

Dit gebeurt niet

Dit gebeurt 1

keer

Dit gebeurt meerdere keren/ steeds

gebruikt het bord/smartboard gebruikt powerpoint laat een filmpje of simulatie zien doet een experiment voor in de klas Opmerkingen/observaties over lesgeven door de leraar

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

De leraar…

Dit gebeurt niet

Dit gebeurt 1 keer


bespreekt de lesstof met voorbeelden uit het leerboek bespreekt de lesstof met eigen voorbeelden bespreekt de lesstof met voorbeelden die leerlingen aandragen vraagt aan leerlingen of ze het antwoord op een vraag weten vraagt een leerling voor de klas iets op het bord uit te leggen vraagt aan leerlingen of ze de lesstof begrepen hebben Opmerkingen/observaties over uitleg van de lesstof

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________



De leraar…

Dit gebeurt niet

Dit gebeurt 1

keer


refereert naar de studieplanner die online staat geeft de opdracht iets online te bekijken geeft de opdracht op internet opdrachten te maken geeft de opdracht om iets online in te leveren bespreekt online ingeleverd materiaal/ testresultaten Opmerkingen/observaties over ICT gebruik in de les

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

De leraar…

Dit gebeurt niet

Dit gebeurt 1

keer


vraagt aan de leerlingen of ze de lesstof begrepen hebben controleert of leerlingen de lesstof begrepen hebben gaat een discussie aan met leerlingen geeft leerlingen de vrijheid zelf te kiezen wat voor opdrachten ze gaan doen

geeft de leerlingen de vrijheid om zelf te kiezen wat ze gaan leren geeft verschillende leerlingen verschillende opdrachten Opmerkingen/observaties over interactie met leerlingen

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

Hoeveel tijd duurde de instructie ongeveer? ______________________________________________



Observaties voor individuele instructie

Tijdens de uitleg aan de tafels:

De leerling…

vraagt uitleg over een specifieke opgave vraagt uitleg over een bepaald theoretisch onderdeel van de lesstof vraagt uitleg over het maken van een werkstuk/verslag. vraagt door over de lesstof/opgave legt uit wat hij/zij wel en niet begrijpt

De leraar …

geeft in een keer de hele uitleg over de opgave/lesstof stelt vragen aan de leerling over wat die precies niet begrijpt stelt vragen aan de leerling tijdens de uitleg controleert of de leerling de uitleg begrepen heeft controleert of de leerling volgende opgaven kan maken geeft feedback op wat de leerling tot nu toe geschreven/gedaan heeft geeft feedback op hoe de leerling heeft gewerkt geeft de uitleg tegelijkertijd aan meerdere leerlingen legt de lesstof uit met behulp van het studieboek legt de lesstof uit met een eigen voorbeeld legt de lesstof uit met een voorbeeld dat de leerling aandraagt Gaat een discussie aan met de leerling

De leraar is bereikbaar voor alle leerlingen Leerlingen staan in de rij om uitleg te vragen De leraar moet wachten totdat er een leerling naar hem/haar toe komt met een probleem

Hoe lang duurde de uitleg van de leraar aan de leerling? _____________

Opmerkingen/observaties over de uitleg die is gegeven aan de leerling

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________



Observaties voor zelfstandig werkende leerlingen

Leerlingen werken in groepjes aan een opdracht Leerlingen werken individueel aan opdrachten Leerlingen werken individueel aan de computer Leerlingen werken in groepjes aan de computer Leerlingen geven elkaar uitleg De gehele klas maakt tijdens de les dezelfde opgaven/opdrachten Verschillende leerlingen doen verschillende opdrachten tijdens de les Verschillende leerlingen leren over verschillende onderwerpen tijdens de les Leerlingen kletsen met elkaar over andere dingen dan de lesstof Leerlingen werken aan verschillende opdrachten

Welk percentage van de leerlingen werkt individueel aan opdrachten? ____________

Welk percentage van de leerlingen werkt in groepjes aan opdrachten? ____________

Welk percentage van de leerlingen werkt aan de computer? ____________

Opmerkingen/observaties over zelfstandig werkende leerlingen

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________

__________________________________________________________________________________________



Leraren interviewvragen

Wat voor persoonlijke doelen heeft u zichzelf gesteld voor de nieuwe didactiek voor vwo 2 en 3?

Wat vindt u de voor-‐ en nadelen van deze nieuwe didactiek?

Op welke manier heeft u tijdens de les geprobeerd meer persoonlijk onderwijs te geven?

Waarom doet u dit?

Op welke manier houdt u rekening met persoonlijke interesses?

Op welke manier houdt u rekening met verschillen in leerstijlen?

Wat is de rol van ICT hierbij?

Op welke manier heeft u geprobeerd leerlingen individueel te begeleiden bij het geven van uitleg aan tafel?

Welke uitdagingen ondervindt u hierbij?

Waarom kiest u voor deze aanpak?

Probeert u leerlingen meer zelfsturing te geven?

Op welke manier doet u dit?

Zijn er dingen die het management van u verwacht die u moeilijk vind om uit te voeren?

Waarvoor gebruikt u ICT nog meer?

Zou u volgend jaar dingen anders doen in vwo 2 en 3?

Op welke manier werkt u samen met andere collega’s, met betrekking tot de nieuwe didactiek?



Management interviewvragen

Waarom is er gekozen voor deze nieuwe didactiek?

Wat zijn de voordelen van deze nieuwe didactiek van vwo 2 en 3?

Zijn er ook nadelen van de nieuwe didactiek van vwo 2 en 3?

Wat wordt er verwacht van de leraren?

Wat wordt er verwacht van de leerlingen?

Op welke manier worden leraren begeleid in het lesgeven volgens de nieuwe lesmethodes voor vwo 2 en 3?

Waar loopt de school als organisatie tegenaan?

Wat denkt u wat er nog meer nodig is om te slagen met deze nieuwe didactiek?

Wat zijn voor de school nog verbeterpunten?

Hoe gaat de school verder met de nieuwe didactiek?

Op welke manier werkt u samen met ouders, bedrijven of andere instanties, met betrekking tot de nieuwe didactiek?

PERSOONLIJKLERENEN ICT GEBRUIK!OPHET CONNECT! COLLEGE · EindhovenSchool)of)Education,)TU/e)...

Documents

Transcript of PERSOONLIJKLERENEN ICT GEBRUIK!OPHET CONNECT! COLLEGE · EindhovenSchool)of)Education,)TU/e)...