Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze...

13
1 Persoonlijkheidsanalyses op het werk www.werkenveiligheid.nl augustus 2019

Transcript of Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze...

Page 1: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

1

Persoonlijkheidsanalysesophetwerkwww.werkenveiligheid.nl augustus2019

Page 2: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

2

InhoudsopgaveInleiding 3Persoonlijkheidstestenophetwerk:devereisten 4Deinvloedvanpersoonlijkheidstestenophetwerk 7ZijnpersoonlijkheidstestenophetwerkAVG-proof? 10Bronnen 13

Page 3: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

3

InleidingPersoonlijkheidsanalysesophetwerkPersoonlijkheidsanalyses en -testen zien we steeds vaker op de werkvloer. Teams zoudendaardoor effectiever kunnen worden en managers beter leiding kunnen gaan geven. Watbetekent dit eigenlijk voor de sociale veiligheid van werknemers? Zijn teambuilding sessieswaarinwerknemerseenrood,blauwofgeeletiketopgeplaktkrijgenwelwenselijk?Welketestenzijnerenwiezoudatmoetenbegeleiden?Werk&Veiligheid publiceert dit wetenschappelijk onderbouwde whitepaper over het themapersoonlijkheidstesten op het werk. Hoogleraar klinische psychologie en psychotherapie JanDerksenverteltonsdatdehuidigetestenvolstrektonbetrouwbaarzijn.Hijschrijftonderandereover wat zijn dan wel de vereisten voor persoonlijkheidsonderzoek in de werksituatie zijn.Daarnaastgaathijdieperinopdeinvloedvanpersoonlijkheidsanalysesopdewerkvloer.JoostKnaap,arbeidsrechtadvocaat,legtuithoehetjuridischzitmetdezeanalysesopdewerkvloer.Magjezomaarpersoonlijkheidstestenafnemenendelenineenteam?IshetinvullenvanvragenlijstenvooreenpersoonlijkheidsanalyseophetwerkenofeenteambuildingssessiewelAVG-proof?

Veelleesplezier!

Page 4: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

4

Persoonlijkheidstestenophetwerk:devereistenPersoonlijkheidsanalyses en -testen zien we steeds vaker op de werkvloer. Teams zoudendaardoor effectiever kunnen worden en managers beter leiding kunnen gaan geven. Watbetekent dit eigenlijk voor de sociale veiligheid van werknemers? Zijn teambuilding sessieswaarin werknemers een rood, blauw of geel etiket opgeplakt krijgen wel wenselijk?Hoogleraar klinische psychologie en psychotherapie Jan Derksen telt onder andere dat dehuidige testen volstrekt onbetrouwbaar zijn. Wat zijn dan wel de vereisten voorpersoonlijkheidsonderzoekindewerksituatie?

Iedereen is eigenlijkweleenbeetjepsycholoog.Dit leidt vaak tot interessante fenomenen. Zokendenwe in Nederland op televisie, ongeveer 20 jaar geleden, al deNationale Karaktertest.OntwikkelddoordeKRO,metbehulpvanhetEnneagram.HetEnneagramiseenmooivoorbeeldvaneenpopulairentegelijkertijdgeheelnietserieustenemeninstrument.Ikbeldeindertijdderedactie en vroeg ze waarom ze kozen voor het Enneagram en niet voor een gevalideerdepersoonlijkheidstestzoalsdeNEO-PI-R.IkkreegtehorendateenredacteurmethetEnneagramvertrouwd was en dit dus een goed idee leek. Toen het programma de Nationale IQ-test(intelligentieisookeenbelangrijkdeelvandepersoonlijkheid)vanstartging,werdikgevraagdhieraanmeetewerken.Detestwasaluitgekozen.Dezebeoordeeldeikensteldevastdatdezevolstrekt onbetrouwbaar en invalide was. Toch werd deze gebruikt en daar eindigde mijnmedewerking. Relatiebureaus reppen over hun psychologische persoonlijkheidstestsvoorafgaand aan de partnerkeuze. Diversemalen heb ik uitgezocht of er sprakewas van eenechte psychologische test en constateerde steeds dat het ging om niet serieus te nemeninstrumenten.Personeelsfunctionarissenvanbedrijvenzijngemakkelijkteovertuigenvannieuwehypeswaarinookdehersenentoenemendeenrolspelen

Page 5: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

5

PersoonlijkheidsonderzoekindewerksituatieHoe zit het eigenlijk bij psychologische persoonlijkheidsonderzoek in de werksituatie? Dewerving,screeningenselectieiseendomeingewordenwaarpsychologennognauwelijkseenrolvanbetekenis spelen. Inde toekomst zullende seriousgamesdomineren (Bloemers,2019). Inhet bedrijfsleven is het dagelijkse praktijk dat niet als psycholoog opgeleide en niet BIG-geregistreerde mensen zich met allerlei psychologische ‘testen’ storten op werknemers. Zeproduceren resultaten die een plaats in het personeelsdossier krijgen en een rol spelen in decarrière van de werknemers. Veel van de gebruikte instrumentenmaken echt indruk. Ze zijnontworpenmetonzemodernetechnischemogelijkheden.Hetzijnwebbasedassessmentsmetdoordecomputergeproduceerdeinterpretatiesklaarvoorgebruikinhetpersoneelsdossier.VolstrektonbetrouwbaarDemoderneassessments,verzorgtdoorgroteenkleinebureausdiezichvaakopeeninstrumentconcentreren,producerenprachtigestaafdiagrammen.Deresultatenbevattenmooiekleuren(‘ikben vooral rood en een beetje blauw’) en prachtige vormen. Personeelsfunctionarissen vanbedrijvenzijngemakkelijkteovertuigenvannieuwehypeswaarinookdehersenentoenemendeen rol spelen, net als DNA-analyses en de serious games tegen een zogenaamde ‘big data’achtergrond. Er wordt doorgaans ook veel geld gevraagd voor mooi vormgegeven vaakinternationaalontwikkeldeproducten.Hetpersoonlijkheidsonderzoek isonderdeelvandevrijemarkt en door de ICT-revolutie interessant geworden voor op winstgerichte ondernemers.Vogelsvanallerleipluimagezijnhieropafgekomenalsbijenopdehoning.Depersoneelsdossiersvanveelbedrijvenbevattenuitslagenenontwikkelingengemetenmetdittypeinderegelhelaasvolstrektonbetrouwbareeninvalideinstrumentendieslechtsdeschijnvaneenpsychologischetestmetzichmeedragen.Voorbeeldenhiervanzijn:deMyers-BriggsType Indicator (MBTI),enoudgediendeindemarkt,endeDominantInvloedrijkConsciëntieusStabiel(DISC).Psychologendie van huis uit geschoold zijn in onder meer persoonlijkheidsonderzoek zijn niet in staatgeweestindezemarkteenstandaardaantebrengenzoalstotopzekerehoogtewelgeldtindegeestelijkegezondheidszorg.Zehebbendesnelleontwikkelingennietbijkunnenhoudenenzijngemarginaliseerdgeraaktinditproces.VereistenvoorpsychologischetestAanwelkevereistenmoetendehierbovenbeschreveninstrumentenvoldoenomhetpredicaatpsychologischeteststemogendragen?(Derksen,2017)

• Het instrumentmoetontwikkeldzijnopbasisvaneenadequateenzovalidemogelijkepsychologischetheorieoverdepersoonlijkheid.

• Daarnamoethetinstrumentindetaalwaarinhetisontwikkeldvoorzienwordenvaneennormatieveondergrond.Hetinstrumentisdusgeijktenplaatstdegenedieermeewordtonderzocht tegen de achtergrond van een representatieve steekproef uit de bevolkinggeselecteerdoprelevantevariabelenzoalssekse,leeftijd,opleidingetc.

• Vervolgens zijn er voldoende onderzoeksgegevens bekend die de betrouwbaarheid envaliditeit van het instrument ondersteunen. Deze studies zijn te vinden en duscontroleerbaarindebekendepeer-reviewedpsychologischetijdschriften.

Page 6: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

6

• Het instrument wordt gebruikt door iemand met een opleiding en registraties in depsychologieendezepsycholoogheeftdusachtergrondkennisoverpsychologischetests,meetpretentiesetc.

• Voorts heeft deze persoon een beroepscode. Voorbeelden van de registraties hierbedoeld zijn, zijn de Arbeid- en Organisatiepsycholoog NIP of deGezondheidszorgpsycholoog(Big).Dezepsychologenkunnenookadequaateenfeedbackgesprekoverdeuitslagenvoeren.

MensenkrijgenaandehandvandezeinvalideinstrumentenlabelsopgeplaktdieonderdeelvanhunidentiteitkunnengaanwordenVergelijkingmetmedischonderzoekIndienwehuidigepraktijk vanhetpsychologischpersoonlijkheidsonderzoek indewerksituatiekortvergelijkenmetmedischonderzoekdanwordternudooriemandmeteenHbo-opleidinginbedrijfskunde, bijgeschoold als coach, bloeddruk gemetenmet eenniet geijktemeter.De lab-uitslagen worden verkregen door een duister bureautje zonder registraties. De niet medischgeschoolde coach koppelt de uitslagen terug aan de werknemer. Niemand zou hierdooronderzocht willen worden. Voor een aanzienlijk deel van de praktijk van hetpersoonlijkheidsonderzoek inhetbedrijfslevengeldteenvergelijkbaresituatie.Dewerknemersdiedoorhunbedrijfwordenuitgenodigdofverplichtdeel tenemenaaneenvandevele typeassessments zijn overgeleverd aan de jungle waarin instrumenten, onder het mom vanpsychologische testswordengebruikt. Terwijl zedatniet zijn.Deze instrumenten zijn veelal inhanden vanHBO-opgeleidemensen zonder adequate kennis en zonder erkende vaardighedenomoverdeuitslageningesprekmetdewerknemertekunnengaan.Mensenkrijgenaandehandvandeze invalide instrumenten labelsopgeplaktdieonderdeelvanhun identiteitkunnengaanworden. Vaak gebeurt een terugkoppelingsgesprek in groepen, waardoor ook de socialeveiligheidvandewerknemersernstigwordtbelast.VereistenopstellenvoorinstrumentenDehuidigewarboelindemarktkanalleenmaarwordengesaneerddoorvereistenoptestellenwaaraangebruikteinstrumentenmoetenvoldoen.Hiervoorkunnendeeisendiewordengesteldaaneenpsychologische testeenuitgangspuntzijn.Degenendieverantwoordelijk zijnvoorhetimplementeren en aan de onderzochte persoon terugkoppelen van de uitkomsten moet eengeregistreerdA&O-psycholoogofGZ-psycholoogzijn.Deberoepsgroepvanpsychologenzalhierzelfdemotorachterdeveranderingenmoetenzijn.Datisnogeenlangeenmoeilijkeweg.Vaakgebeurteenterugkoppelingsgesprekingroepen,waardoorookdesocialeveiligheidvandewerknemersernstigwordtbelast

Page 7: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

7

Deinvloedvanpersoonlijkheidstestenophetwerk

Omdehuidigeinvloedvanpersoonlijkheidstestenopdewerkvloertekunnenbegrijpen,ishetnoodzakelijkmeer teweten over de tijdwaarinwij leven en over onze cultuur. Hoe is onsmodernwesters identiteitsideeontstaan?Waar komenwe vandaan?Vervolgens ga ik in opwat deze ontwikkelingen betekenen voor de persoonlijkheidsanalyses, training enbeïnvloedingvanwerknemersenmanagers.

Dekernvanonzepersoonlijkheid

Allereerstdusenkelevoorbereidendeopmerkingenoverdetijdwaarinwe leven,meerpreciesonzecultuur.Desociaal-cultureleprocessenenpatronenzijnvoordepsychenetzorelevantalsdebiologischen fysiologischepatronen.Dekernvanonzepersoonlijkheidwordt inbelangrijkemate gevormd door onze identiteit,meer concreet ons zelfgevoel, de gedachten, beelden enfantasieën die we bewust en meer onbewust over onszelf koesteren. In deze psychischeprocessenechoënookonzeemotiesendriftendoor.Onswestersmodernidentiteitsideeisnietvanalletijdenenculturenenispasenkeleeeuweneenthema.

MaartenLuther:Onsinnerlijkezelf

Maarten Luther zette op de rand van deMiddeleeuwen identiteit op een confessionelewijzevoorhet eerst opde kaart doorna aanleiding van zijn zelfstudie te attenderenopdedieperelagenvanonsinnerlijkezelf.JeanJacquesRousseau,EmanuelKantenGeorgWilhelmFriedrichHegel hebben dit thema vervolgens los gevlochten uit het religieuze kader en verdervormgegeven.

Fukuyama:Onderscheidtusseninnerlijkenuiterlijkzelf

HetonderscheidtusseneeninnerlijkzelfeneenuiterlijkzelfontstondvolgensFukuyama(2019)tussendeReformatieendeFransRevolutie.Indepsychoanalysewerdaanheteindevande19eeeuwhetdoordecultuurbekneldgeraakteinnerlijkezelftotgezondeexpressiegebracht.Onzeidentiteitwas tot voor de jaren zestig van de vorige eeuween thema voor ons psychologischbackoffice. Je liep er niet mee te koop, je schermde deze belevingen af, het was privé. Inpsychotherapieënontdektejehetwarezelfendeschuurplekkenhiervanmetdesocialecontext.

Page 8: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

8

Onspsychologischfrontoffice

Met de culturele verschuivingen gedurende de tweede helft van de vorige eeuw zijn deindividueledefensies verzwakt. Inonze cultuur is veel inhoudvanditbackoffice verhuisdnaaronspsychologischfrontoffice,onzeuiterlijkepresentatieensociaalwenselijkeopsmuk.Identiteitis inmiddels overal aanwezig en de vroege individuele bescherming van onze gevoelighedenheeftnu,versterktdoordedigitalewereld,devormgekregenvaneencollectievedekmantelvanmorele verontwaardigheid.We leven tenslotte in een lentecultuurwaarin alles uit de knop isgekomen(Derksen,2007)endegedifferentieerdepsychologischeexpressies roepen indevrijemarkt een hierbij passende indrukwekkende productdifferentiatie op. De psychologischeafhankelijkheid van onze sociale context is hiermee toegenomen. Parallel hieraan werd deafgelopen decennia identiteit ook een kernthema in de politiek en politicologie (Fukuyama,2019).Zowelterrechterzij,hetpopulistischnationalisme,alster linkerzijde(metveelaandachtvoor#MeToo,LGBT)staatditthemabovenaanopdeagenda.Hetgeeneerderindividueelwerdbeschermdwordtnuviacultureleprocessencollectiefbeschermd.

Enormevraagnaarpsychologischehulp,coaching,trainingenbegeleiding

In depsychotherapiediepenwede identiteit nietmeeropuit onsbackofficemaarhelpendepersooninzijnfrontofficemetzijnkwetsbaarhedeninsociaalopzichtteleven.Detoegenomengevoeligheden van mensen in deze westerse wereld als gevolg van de verminderdepsychologische defensiesweerspiegelt zich ook in de enorme vraag naar psychologische hulp,coaching,trainingenbegeleiding.

Uiteindelijkpresterenmensennietmethunpersoonlijkheid,nietmethunidentiteitmaarmethungedraggevoeddoorkennisenvaardigheden

Ophetwerk

Watbetekenendezeontwikkelingenvoordepersoonlijkheidsanalyses,trainingenbeïnvloedingvanwerknemersenmanagers?Indewerksituatieishetdusbepaaldnietverbazingwekkenddatwerknemersinhunbedrijvenwordenaangesprokenophunpersoonlijkheidendatdemarktvantrainingenontwikkelingzichinhetbedrijfsleven,indeoverheid,indezorgeninhetonderwijsheeftgenesteld.Devraagisechterofpersoonlijkheidsanalysesophetwerkwenselijkzijnenhoehet gesteld ismet de persoonlijke veiligheid. Selectieonderzoek latenwe in dit verband evenbuitenbeschouwing.

Mensenpresenterennietmethunpersoonlijkheidenidentiteit

Mensenwordeninderegel ingehuurddoorbedrijvenenorganisatiesomeenbepaaldetaaktevolbrengen. In ruil daarvoor krijgen ze een beloning meestal in geld uitgedrukt. Voor hetvolbrengenvandiewerkzaamhedenzijnvaakspecifiekekennisenvaardighedenverworvenviaopleiding en training vereist. In het selectieproces zal hiermee rekening worden gehouden.Uiteindelijkpresterenmensennietmethunpersoonlijkheid,nietmethun identiteitmaarmethungedraggevoeddoorkennisenvaardigheden.Menselijkgedragiseenfunctievandedirectesociale,culturele,fysischeenklimatologischeomstandigheden.Envandepersoonlijkheid.Dezepersoonlijkheidishetproductvanindelevensloopsamenopgetredenbiologische,fysiologische,psychologischeensociaal-culturelecondities.

Page 9: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

9

Grensoverschrijden

Inhetprocesvan loopbaanontwikkeling isditgedragvoordeorganisatievanbelang,daarvoorwordtooksalarisbetaald,nietvoordeachterliggendepersoonlijkheid.Dusopleiding,trainingencoaching zouden op het gedrag dat noodzakelijk is voor het uitoefenen van een taak gerichtmoeten zijn en zich hiertoe ook moeten beperken. Indien deze training zich ook op depersoonlijkheidendusopdeidentiteitenhetzelfgevoelricht,wordteengrensoverschredenenwordenerveelmeerpsychischeprocessenenpatronenbeïnvloeddanstriktnoodzakelijkisvoordefunctie-uitoefeningencarrière.

Indegroep:individuelekansopschadeisgroot

Indienditgroepsgewijsgebeurtvindtsocialeexposureplaatsvanpersoonlijkheidsaspectendieinhetwerknietvandirectbelangzijn.Metdezeexposurevoordepersoonlijkheidwordentallozepsychischegevoelighedenvanwerknemersenmanagersopenlijk inhetspelgebrachtmeteenverhoogd risico op individuele en sociale problemen, op het oproepen van mogelijk latentestoornissenenaandoeningen.Gezienhetculturelegegevendatveelidentiteitsaspectenindezetijd aan de psychologische oppervlakte liggen en veelminder dan vroegerworden beschermddoor intrapsychische afweer, is het risico voor individuele schade groter dan ooit. In eengroepsklimaat neemt de druk op het individu toe, is de onveiligheid groot en ontbreekt deculturelebeschermingvanverontwaardiging.

Bijdrageaanstress-enburn-out

Het isdenkbaardatdezeactiviteiten juistbijdragenaandeopvallendveelaanwezigestressenburn-out aandoeningen die ontstaan in werksituaties. Dit geldt zeker wanneerpersoonlijkheidstestendoordetallozetrainingsbureausmethuneigeninstrumentariumzonderwortels inpsychologischonderzoeken theorievormingwordengedaan. Inplaats vandatdezeindividuele en groeps- psychologische activiteiten door gekwalificeerde psychologen metbetrouwbareenvalideinstrumentenwordengedaan.

TaakvoorGZ-psychologenenArbeids-enOrganisatiepsychologen

GZ-psychologen en Arbeids- en Organisatiepsychologen hebben hier een taak om in hetbedrijfslevenonnodigenondeskundigonderzoeknaaren(groeps-)exposureenbeïnvloedingvanpersoonlijkheidsaspecten te voorkomen. De psychologen kunnen bijdragen aan de vraag omtrainingenontwikkelingdoorhiervoorprogramma’steontwerpendierekeninghoudenmetdehiervoor aangegeven grenzen en beperkingen. Zij richten zich op kennis en vaardigheden, opgedrag dat belangrijk is bij de functie-uitoefening van dewerkers. Ze kunnen in de uitvoeringprofiteren van trainers met specifieke kwaliteiten die niet per se een achtergrond in deacademische psychologie hebben. Echter, GZ-psychologen en Arbeids- enOrganisatiepsychologenblijvenverantwoordelijkvooruitvoeringenresultaatvandetrainingenopleiding.Meestalvindendittypetrainingenineengroepplaats.Voorafmoetendedeelnemershierovergoedwordengeïnformeerdenzemoetendemogelijkheidhebbenomdegroepsvormteweigerenzonderconsequenties.Danzijnerindividueleparallelvormenbeschikbaarwaarindepsycholoogmetdewerknemerineendyadewerkt.

Page 10: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

10

ZijnpersoonlijkheidstestenophetwerkAVG-proof?

Hoe zit het eigenlijk juridisch met persoonlijkheidsanalyses op de werkvloer? Mag je zomaarpersoonlijkheidstestenafnemenendelenineenteam?IshetinvullenvanvragenlijstenvooreenpersoonlijkheidsanalyseophetwerkenofeenteambuildingssessiewelAVG-proofis.

Eenbelangrijkcriteriumbijdevraagofeenpersoonlijkheidsanalyseofassessmentistoegestaanis of er wel daadwerkelijk sprake is van vrije toestemming van de deelnemer. Zo deed deAutoriteitPersoonsgegevens(AP) in2017onderzoeknaarhetbedrijfBrainCompassenkomt ineenrapporttotdeconclusiedathetbedrijfonrechtmatigassessmentsverrichtinopdrachtvanwerkgevers.Praktijkvoorbeeld:BrainCompassVooreenvanafbedragvan999,-eurosteldeBrainCompasseenpersoonlijkenbiologischeprofiel(waarvoorDNAwerdafgenomen)opvandedeelnemersaanhetassessment.Hetbedrijfomschrijftzijnwerkwijzeopdeeigenwebsitealsvolgt: ‘Eenneurowetenschappelijkgevalideerde ontwikkel-assessment en unieke DNA analyse vormen de basis van hetBrainCompass.Metditpersoonlijkeenbiologischeprofielgevenwijjoudekennisenhetinzichthoejouwnatuurlijketalentenverderteontwikkelenofjuistintezetten.Ditzodatjijdoelgerichtkuntgroeienbinnenjouwprofessionelerol.’Voor hetmaken vanhet profielwerden gegevens over het ras vandedeelnemer, gewicht enlengte,DNA-gegevensenpsychologischegegevensverzameldenmetelkaarinverbandgebracht.

Page 11: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

11

BijzonderepersoonsgegevensDe gegevens die BrainCompass verzamelt - ras, lengte, gewicht enDNA -worden door de APgekwalificeerd als bijzondere persoonsgegevens. Psychologische gegevens (bijvoorbeeldintelligentie) kunnen dit ook zijn. Het verwerken van deze bijzondere persoonsgegevens is inbeginsel verboden en kan alleen met óf een beroep op een wettelijke uitzondering ófuitdrukkelijktoestemmingvandedeelnemergelegitimeerdworden.Om van ‘uitdrukkelijke toestemming’ te kunnen spreken dient een deelnemer (1) tijdig envolledig geïnformeerd te worden, (2) toestemming te geven voor de specifiekegegevensverwerkingen,(3)dezetoestemmingexpliciettegevenen(4)dituitvrijewiltedoen.OokdatametbetrekkingtotintelligentieenpersoonlijkheidkunnenalsbijzonderepersoonsgegevenswordengekwalificeerdGeenrechtvaardigingsgrondDe AP concludeert dat er van een rechtvaardigingsgrond geen sprake is. Een wettelijkeuitzonderingisernietenookkanernietgesprokenwordenvan‘uitdrukkelijketoestemming’vandedeelnemers. Immers,een(groot)deelvandemensendiebijBrainCompasseenassessmentondergaan,doetditbinneneenarbeidsrelatie.Inzo’nrelatie,waarindewerknemer(financieel)afhankelijkisvandewerkgever,isoverhetalgemeengeensprakevan‘vrije’toestemmingvindtdeAP.Ookeenverklaringvandewerknemerdathij in vrijheid toestemmingheeftgegeven isnietvoldoendeomaantenemendaterhiervansprakeis,zooordeeltdeAP.DeAPconstateertdaarnaastooknogeensdatBrainCompassgeenbeveiligingsplanheeft voorhetbeveiligenvande(zeergevoelige)persoonsgegevens.AanpassingenNaaraanleidingvanhetrapportheeftBrainCompassvervolgenshaarwerkwijzeaangepast.Zoisereenraamovereenkomstopgesteldvoordewerkgeverenwordendeassessmentsnietmeeringroepssessiesafgenomen,waardateerderwelzowas.Daarnaast–enditisbelangrijkvoorhet‘vrijewil’-element – kiezen deelnemer buiten het zicht van dewerkgever voor een specifiekevariant. Deelnemers kunnen hierbij ook kiezen voor een variant waar géén bijzonderepersoonsgegevenswordenverwerkt,namelijkenkeleengesprek zonderassessment.Dekeuzevoordevariantvanhetassessmentwordtnietaandewerkgeverteruggekoppeld.Ookwordendeelnemersbetergeïnformeerdbijhetvragenomtoestemming.DaarnaastheeftBrainCompassnuweleenbeveiligingsbeleid.De AP vindt dat BrainCompass door deze wijzigingen voldoende gedaan heeft om debedrijfsvoeringinlijnmetdeAVGtebrengen.

Page 12: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

12

AndereassessmentsErdientnatuurlijkwelbedachttewordendaterinhetgevalvanBrainCompasssprakewasvaneenwelheelextremevariantvaneenassessment,waarbijzelfseenDNA-profielwerdopgesteld.Omdat echter ook data met betrekking tot intelligentie en persoonlijkheid als bijzonderepersoonsgegevens kunnen worden gekwalificeerd, heeft het rapport echter wel degelijk ookconsequenties voor andere typen assessments (intelligentie- en persoonlijkheidstests makenvrijwelaltijddeeluitvaneenassessment)enassessmentbureaus.Eenbelangrijkcriteriumbijdevraagofeenpersoonlijkheidsanalyse/assessmentistoegestaan, is of er wel daadwerkelijk sprake is van vrije toestemming van dedeelnemerHetgevalvangroep/ teambuildingsessieswaarineenmethodiekwordtgebruiktomtebezienwatvoorsoortpersoonlijkheidiemandheeftzouinditkaderookproblematischkunnenzijn.Hetzalechterzeerafhangenvanhetsoortmethodiekenhettypegegevensdathiermeeverzameldwordt wat AVG-technisch is toegestaan. Er kan bijvoorbeeld gesteld worden dat deomstandigheiddatiemandeen‘groeneleiderschapsstijl’zoubezitten(DISC-methode)teglobaalis om als bijzonder persoonsgegeven aangemerkt te kunnen worden. Dat geldt ook voor deMBTI-methode,waaringedragsvoorkeureninvierdimensieswordengegroepeerd.Werknemers kunnen overigens niet verplicht worden om zich aan dergelijke sessies bloot testellen:eenwerkgeverheefteeninstructierechttenaanzienvan‘dearbeid’,danwel‘degoedeordeindeonderneming’(art.7:660BW).Ditbetekent–kortgezegd–dateenwerkgevermagzeggen hoe het werk gedaan moet worden (bijvoorbeeld een werkinstructie geven) enordevoorschriften mag geven (bijvoorbeeld: het dragen van een helm is verplicht). Datwerknemers zich dienen te onderwerpen aan persoonlijkheidsanalyses in het kader vanteambuildingsessiesvalthiernietonder.ConclusieEenbelangrijkcriteriumbijdevraagofeenpersoonlijkheidsanalyse/assessmentistoegestaanisoferweldaadwerkelijksprake isvanvrije toestemmingvandedeelnemer.Ditzal inhetgevalvan eenwerknemerproblematisch zijn, omdat er sprake is van een afhankelijkheidsrelatie, zooordeelt de AP. Daarom zal juist het geven van vrije toestemming met extra waarborgenomgevenmoeten zijn. In het geval van een globale leiderschapsstijl-test voorzie ik geen groteproblemen, omdat het voor deze gegevens de vraag is of ze wel als persoonsgegevens tekenmerkenzijn.

Page 13: Persoonlijkheidsanalyses op het werk NL/Whitepaper... · ons psychologisch frontoffice, onze uiterlijke presentatie en sociaal wenselijke opsmuk. Identiteit is inmiddels overal aanwezig

13

BronnenBloemers,W.(2019).DeA7O-psycholoogalsnowhereman,DePsycholoog,april2019,42-47.

https://www.tijdschriftdepsycholoog.nl/artikelen/de-ao-psycholoog-als-nowhere-man/

Derksen,J.(2017).Descriptieveenstructurelepsychologischediagnostiek.Eenpsychodynamischebenadering.NijmegenPENTestsPublisher.

https://repository.ubn.ru.nl/handle/2066/178848

Derksen,J.(2007).Zijnwijwelnarcistischegenoeg?Overhetontstaanvanonzelentecultuuralsgevolgvangewijzigdevroegkinderlijkecondities.Nijmegen:PENTestsPublisher.

https://cris.vub.be/en/publications/zijn-wij-wel-narcistisch-genoeg--over-het-ontstaan-van-onze-lentecultuur-als-gevolg-van-gewijzigde-vroegkinderlijke-condities(5501494e-15f6-40b6-ba57-8f60f70528cf).html

Fukuyama,F.(2019).Identiteit,waardigheidressentimentenidentiteitspolitiek.Amsterdam:AtlasContact.

https://www.atlascontact.nl/boek/identiteit/

Dezewhitepaperisgeschrevendoor:

JanDerksen,hoogleraarklinischepsychologieenpsychotherapieJoostKnaap,arbeidsrechtadvocaatinopdrachtvanWerk&VeiligheidenUitgeverijKerckebosch.