1

Persoonlijke opvoedingsidealen van ouders

waar komen ze vandaan en hoe veranderen ze in de loop van de tijd?

Verslag van een kwalitatief onderzoek

Kenniskring: Opvoedingsidealen in de praktijk

Annemarie Veenstra – van Pruissen

Driestar educatief, Gouda

oktober 2015

2

Inhoud

Inleiding ................................................................................................................................................... 3

Theorie .................................................................................................................................................... 3

Doel ......................................................................................................................................................... 3

Probleemstelling ...................................................................................................................................... 4

Respondenten ......................................................................................................................................... 4

Opzet van de interviews .......................................................................................................................... 4

Analyse van de resultaten ....................................................................................................................... 4

Onderzoeksresultaten ............................................................................................................................. 5

Deelvraag 1 .......................................................................................................................................... 5

Deelvraag 2 .......................................................................................................................................... 9

Deelvraag 3 ........................................................................................................................................ 15

Conclusie en discussie ........................................................................................................................... 21

Aanbevelingen voor een oudercursus ................................................................................................... 24

LITERATUURLIJST ................................................................................................................................... 25

3

Inleiding De kenniskring Opvoedingsidealen in de praktijk wil ouders bij hun opvoeding ondersteunen door

hen bewust te maken van hun opvoedingsidealen zodat ze deze kunnen benutten in de dagelijkse

opvoeding. De kenniskring verwacht dat persoonlijke opvoedingsidealen ouders helpen om in hun

opvoeding op een goede manier te werken aan wezenlijke zaken. In een eerder onderzoek hebben

ouders middels een online-vragenlijst aangegeven hoe zij denken over opvoedingsidealen. In vervolg

op dit onderzoek staat nu de vraag centraal hoe ouders komen aan hun opvoedingsidealen. Hierbij

gaat het in eerste instantie over ervaringen die ouders gebracht hebben tot opvoedingsidealen en in

tweede instantie over gebeurtenissen die geleid hebben tot het aanscherpen van deze idealen.

Theorie Ouders willen het beste voor hun kind. Als het gaat om de toekomst van hun kind hebben ouders een

ideaal voor ogen. Een opvoedingsideaal verwijst naar een excellente situatie die een ouder op lange

termijn voor zijn kind voor ogen heeft. Een opvoedingsideaal zal een ouder nooit helemaal kunnen

verwezenlijken, maar omdat het deel uitmaakt van zijn identiteit kan de ouder niet anders dan erin

volharden (Sieckelink, 2009).

Soms zijn ouders zich sterk bewust van hun opvoedingsideaal en kunnen zij hier woorden aan geven.

Soms blijven opvoedingsidealen onbewust, maar spelen zij op de achtergrond wel degelijk een

belangrijke rol. Het opvoedingshandelen is beter te duiden wanneer de opvoedingsidealen die eraan

ten grondslag liggen, bekend zijn (Pels, 2000). Opvoedingsidealen geven richting aan de opvoeding.

Opvoedingsidealen zorgen voor inspiratie en motivatie (Kole en De Ruyter, 2007).

Bij de totstandkoming van persoonlijke opvoedingsidealen is er een belangrijke rol weggelegd voor

de opvoeding die de ouder zelf als kind heeft ontvangen, maar ook voor latere ervaringen en

interacties in het sociale netwerk (Blokland, 2010). Het onderscheid tussen intentioneel opvoeden,

waarbij sprake is van reflectie van de opvoeders, en functioneel opvoeden, waarbij het gaat om de

vanzelfsprekende omgang van opvoeders met kinderen, is hierbij een belangrijk onderscheid

(Eldering, 2008). Beide aspecten leveren hun bijdrage aan het proces waarop ouders zich

opvoedingsidealen toe-eigenen. Opvoedingsidealen zijn van invloed op het opvoedingshandelen. En

andersom is de praktijk van de opvoeding input voor de reflectie van de ouder op zijn

opvoedingsidealen, wat uitloopt op een verbijzondering van deze idealen (Langeveld, 1979).

Doel Het onderzoek geeft een beschrijving van persoonlijke ervaringen die geleid hebben tot persoonlijke

opvoedingsidealen van ouders. We veronderstellen dat persoonlijke opvoedingsidealen helpen bij

het opvoeden. Het zijn wezenlijke zaken en zo belangrijk dat ouders erg gemotiveerd zijn om

hiervoor te gaan (Kole en De Ruyter, 2007). Als we weten hoe ouders een opvoedingsideaal zich

eigen maken – hoe zij ertoe komen om iets als wezenlijk voor hun kind te beschouwen – , dan

kunnen we deze inzichten een plaats geven in de opvoedingsondersteuning. Deze inzichten laten

zien hoe we ouders kunnen helpen om hun idealen te ontdekken, deze nog eens te bezien en

eventueel aan te passen. Op deze manier kunnen we ouders ondersteunen om te komen tot

duidelijke en expliciete opvoedingsidealen die hen helpen in de praktijk van de opvoeding.

4

Probleemstelling Welke ervaringen en bijbehorende overwegingen zijn voor christelijke ouders belangrijk geweest bij

het ontwikkelen van persoonlijke opvoedingsidealen?

Deelvragen:

1. Welke invloed heeft de eigen opvoeding gehad op de opvoedingsidealen die ouders willen

nastreven?

2. Op welke wijze speelt het huidige gezin een rol in de opvoedingsidealen die ouders willen

nastreven?

3. Welke invloed kennen de ouders toe aan hun christenzijn in de huidige maatschappij voor de

ontwikkeling van hun persoonlijke opvoedingsidealen?

Respondenten In een eerder onderzoek heeft de kenniskring in een online enquête van ruim 600 ouders respons

gekregen op vragen rond opvoedingsidealen. Een groot aantal van hen was bereid om mee te

werken aan vervolgonderzoek. Uit deze groep zijn 8 respondenten (5 moeders en 3 vaders)

geselecteerd. De respondentengroep is divers als het gaat om relevante kenmerken als

opleidingsniveau, gezinssamenstelling en kerkgenootschap.

Opzet van de interviews De kennismaking bestaat uit een korte introductie van het onderzoek en een eerste vraag aan de

respondent om kort een kenschets te geven van het eigen gezin. Het feitelijke interview is heel open

van aard. De volgende vragen nemen in de interviews een centrale plaats in:

1. Kunt u een ervaring uit uw eigen leven beschrijven die van invloed is geweest op hoe u nu in

de opvoeding staat?

2. Wordt u er weleens toe aangezet om uw opvoedingsideaal van … (persoonlijke ideaal van de

hoofdvraag benoemen) aan te scherpen/te verdedigen/te veranderen? Wilt u iets vertellen

over wat of wie maakt dat u uw opvoedingsideaal moet verdedigen/opnieuw onder de loep

moet nemen?

Wanneer over een bepaald opvoedingsideaal genoeg is gezegd, krijgt de respondent de gelegenheid

om dezelfde vragen te beantwoorden over een ander aspect van de opvoeding.

Tijdens de interviews zijn de respondenten met opzet niet op een spoor gezet. De aspecten van de

deelvragen (de eigen opvoeding, het huidige gezin en maatschappelijke ontwikkelingen) zijn niet

door de interviewer naar voren gebracht, zodat de respondenten door de vraagstelling niet in een

bepaalde richting zijn gestuurd.

Analyse van de resultaten De interviews zijn getranscribeerd en geanalyseerd met behulp van het programma Kwalitan. Deze

software geeft de mogelijkheid om interviews op te delen in segmenten. Hierbinnen worden codes

toegekend aan fragmenten. Eerst zijn de interviews open gecodeerd waarbij alle interessante

passages een code hebben gekregen op basis van de inhoud. Vervolgens zijn de interviews nog eens

doorlopen met het oog op de doelstelling van het onderzoek. Op basis van de eerste codering is een

5

codeboom opgesteld waarbij de focus enerzijds ligt op de ervaringen die geleid hebben tot een

bepaald opvoedingsideaal (herkomst) en anderzijds op het proces dat geleid heeft tot het

verbijzonderen en toe-eigenen van deze idealen (het aanscherpen).

In dit onderzoek ligt de focus op persoonlijke ervaringen op grond waarvan individuele ouders de

opvoeding van hun eigen kind inrichten. Deze ervaringen zijn steeds gekoppeld aan datgene wat een

ouder met zijn opvoeding beoogt. Het inhoudelijke onderwerp doet minder ter zake omdat het

onderzoek zich niet richt op de aard van de opvoedingsidealen maar juist focust op de factoren en

het proces op basis waarvan ouders zich opvoedingsidealen hebben eigen gemaakt. De idealen

komen aan de orde, maar steeds als illustratie bij datgene wat gemaakt heeft dat een ouder ernaar

streeft.

Onderzoeksresultaten Bij de beschrijving van de onderzoeksresultaten komen in de eerste plaats de factoren aan de orde

die volgens de ervaringen van de respondenten een rol spelen bij de herkomst van een

opvoedingsideaal of het aanscherpen ervan. Zo’n ervaring is terug te voeren op een gebeurtenis,

maar zegt ook iets over de betekenis die een respondent aan een gebeurtenis heeft gegeven.

In de gesprekken hebben respondenten inzage gegeven in de overwegingen die een rol speelden bij

hun interpretatie van een voorval. Per deelvraag wordt daarom in de tweede plaats aandacht

besteed aan de afwegingen die de respondenten maken bij het duiden van een gebeurtenis.

Er is gekozen om niet te werken met citaten omdat deze in de meeste gevallen niet goed lopende

zinnen bevatten. Om de leesbaarheid te vergroten zijn de ervaringen van de respondenten zo

herschreven dat de essentie ervan in beknopte en goedlopende zinnen duidelijk wordt.

Eerst worden de resultaten per deelonderwerp samengevat. Daaronder worden steeds enkele

ervaringen van respondenten opgenomen. Hiermee wordt een illustratie gegeven bij de antwoorden

op de deelvragen die hieronder worden uiteengezet.

Deelvraag 1 Welke invloed heeft de eigen opvoeding gehad op de opvoedingsidealen die ouders willen

nastreven?

A. Factoren die geleid hebben tot opvoedingsidealen of het aanscherpen ervan

Meegekregen in de eigen opvoeding

Respondenten vertellen dat zij bepaalde aspecten van hun eigen opvoeding meenemen in de

opvoeding die zij nu zelf aan hun eigen kind willen geven.

De geloofsbeleving van de eigen ouders werkt door in datgene wat ouders op hun beurt voor hun

eigen kinderen voor ogen hebben.

Een moeder houdt haar kinderen dezelfde vraag voor die ook haar eigen moeder stelde: ‘wat

denk je nou dat de Heere hiervan vindt?’.

6

Het gezinsklimaat van vroeger geeft richting aan het soort gezin dat de ouders zich wensen.

Een moeder wil dezelfde openheid om – binnen de veilige setting van het eigen gezin – ook

de kinderen te betrekken bij problemen en grote mensenzaken. Om hen voor te bereiden op

wat er speelt in de wereld. Om hen te laten zien hoe zijzelf zou zoeken naar een oplossing.

Een vader wil eenzelfde warme familieband die sterker blijkt te zijn dan meningsverschillen

en ook stand houdt bij afwijkende keuzes en andere geloofsopvattingen.

De manier waarop zij vroeger zijn voorbereid op een plek in de maatschappij is voorbeeldig voor hoe

zij dit voor hun kinderen nastreven.

Een vader wil, zoals zijn eigen vader, een realistisch beeld geven van zijn eigen onmacht en

beperkingen, zodat zijn kinderen zicht krijgen op de inspanningen die nodig zijn om

successen te maken.

Een vader wil, zoals hij dit in zijn eigen opvoeding heeft meegekregen, zijn kinderen leren om

te weten wat zij zélf zouden willen en daarbij ook de wilskracht om dit te kunnen bereiken.

Een vader wil hetzelfde motto van eerst verdienen en dan uitgeven doorgeven aan zijn

kinderen.

De houding ten opzichte van minder bedeelden willen ouders overnemen vanuit het gezin van hun

eigen jeugd.

Een moeder wil hetzelfde mededogen bij haar eigen kinderen oproepen voor kinderen die

het moeilijk hebben, zoals ook gebruikelijk was in het gezin waarin zij zelf is grootgebracht.

Een moeder wil haar kinderen grootbrengen met hetzelfde rechtvaardigheidsgevoel als die

van haar nuchtere vader: ‘doe maar gewoon’ en kijk niet neer op anderen.

Gemist in de eigen opvoeding

Wanneer ouders spreken over aspecten die zij in de eigen opvoeding hebben gemist, blijkt dat zij

hierop reageren met een voornemen om het anders en beter te doen.

Waar in het eigen gezin veel vanzelfsprekend was en weinig werd uitgelegd, is dit voor ouders

aanleiding om zelf wel het gesprek aan te gaan met de kinderen.

Een moeder die vroeger de druk wel voelde dat zij op zondag met de dingen van God hoorde

bezig te zijn, maar niet goed wist hoe, wil haar eigen kinderen hierin de begeleiding geven die

zij zelf heeft gemist.

Een moeder die van huis uit niet geleerd heeft wat het geloof betekent in het doordeweekse

leven, streeft ernaar om haar kinderen te helpen om het geloof toe te passen in de praktijk

van het leven.

Waar vroeger geen ruimte was voor een andere of afwijkende mening, geven ouders blijk van het

verlangen dat hun kinderen zich vrij voelen om eerlijk te zijn over wat zij zelf van iets vinden.

Een moeder die vroeger de afwijzing voelde om geen dingen te zeggen of te vinden die haar

ouders zouden afkeuren, is blij met een mooi gesprek over de eigen en andere mening van

haar dochter.

Een moeder die vroeger geen ruimte heeft ervaren om eigen vragen te stellen en twijfels te

uiten, kiest er nadrukkelijk voor om haar kinderen aan te moedigen om wel te praten en om

te leren dingen verwoorden.

7

Een moeder die vroeger dingen stiekem deed omdat zij de regels niet durfde aanvechten, wil

alles bespreekbaar laten zijn.

Het gemis van warmte en belangstelling vertalen ouders in een opvoedingsideaal waarbij zij gevoelig

willen zijn voor de behoeften van de kinderen.

Een moeder die in haar ouders geen voorbeeld heeft gekregen hoe geborgenheid en

lichamelijke intimiteit aan de kinderen kan worden betoond, geeft blijk van onzekerheid rond

troosten en knuffelen en zoekt naar een goede modus hiervoor.

Een moeder die vertelt over het tekort aan belangstelling en het gevoel dat de aandacht die

ze vroeg altijd teveel was, kiest er nadrukkelijk voor om echte aandacht te geven voor alles

wat in het leven van haar kinderen belangrijk is.

Een vader wil zijn kinderen niet alleen stilzwijgend waarderen zoals de gewoonte was in zijn

eigen jeugd, maar ook daadwerkelijk complimenten uitspreken.

De nadruk op schone schijn zetten ouders om in een streven om het hart van hun kinderen te

bereiken.

Een vader die opgroeide met het idee dat het toch vooral ging om een nette buitenkant en

voorbeeldig gedrag, zou graag zien dat zijn kinderen met hart en ziel God leren dienen en

zwakt het belang van allerlei uiterlijke dingen af.

Een moeder geeft prioriteit aan het welbevinden van haar kinderen en niet zoals haar eigen

moeder aan bijzaken zoals een ordelijk huishouden, nette kleding en duidelijke afspraken.

Ouders willen graag dicht bij hun kinderen staan en willen niet de afstand die zij zelf tot hun ouders

hebben ervaren.

Een moeder wil voorkomen dat een deel van het leven van haar kinderen voor haar

verborgen blijft door geïnteresseerd te zijn in wat hen bezig houdt, zodat zij naast thuis niet

ook nog een ander leven hebben waar zij geen zicht op heeft.

Een vader wil duidelijk zijn in alles waarvoor hij staat en hier consequent aan vasthouden,

zonder zoals zijn vader op de vlakte te blijven.

Jeugdervaringen buiten het eigen gezin

Ouders benoemen ook ervaringen op school als aanleiding voor opvoedingsidealen die zij voor hun

kinderen willen nastreven.

De ervaringen die de respondenten in de eigen schooltijd hebben opgedaan, hebben hun uitwerking

op de werkhouding die zij hun kinderen willen meegeven.

Een vader beschrijft dat hij door dyslexie heel hard moest werken, maar er op school ook

ruimte was om dingen te leren die pasten bij zijn eigen interesses. ‘Wie ben je en waar sta je

voor’ werd een belangrijke vraag, die hij ook mee wil geven aan zijn kinderen.

Het voorbeeld dat de ouders gehad hebben in de leerkracht bij wie zij zelf in de klas zaten, is zowel in

positieve als in negatieve zin van invloed geweest op hun opvoedingsidealen.

Een meester maakte grote indruk op een moeder in de manier waarop hij over de Heere

Jezus sprak en de wijze waarop hij de kinderen leerde wat echte bekering inhoudt. Deze

moeder houdt haar kinderen voor wat haar meester haar vroeger leerde.

8

Een moeder vertelt dat haar vroegere meester de kinderen die goed konden leren voortrok,

terwijl juist de andere kinderen meer behoefte hadden aan wat extra aandacht met als

gevolg dat zij het belangrijk vindt dat haar kinderen opkomen voor de zwakkeren en niet

door de knieën gaan voor de populaire groep.

Verschillende respondenten vertellen dat zij vroeger als kind zijn gepest en dat dat een bepaalde

impact heeft op wat zij belangrijk vinden in de opvoeding van hun kinderen.

Een vader geeft aan door zijn eigen ervaringen heel alert te zijn op pestgedrag en op signalen

die zijn kinderen hierover geven. Het is geen speerpunt in de opvoeding geworden, maar hij

vindt het wel iets om scherp in het oog te houden.

Een moeder benadrukt hoe pestgedrag haar als kind onzeker heeft gemaakt en hoe

onrechtvaardig zij dit vond. Het maakt dat zij het belangrijk vindt dat alle kinderen er op hun

eigen manier en met hun eigen eigenaardigheden gewoon mogen zijn. Dit wil zij ook

doorgeven aan haar eigen kinderen en hen leren om zelfverzekerd te zijn.

B. Overwegingen bij het interpreteren van ervaringen die geleid hebben tot persoonlijke

opvoedingsidealen

Alle respondenten verwijzen voor de herkomst van hun opvoedingsidealen naar de opvoeding die zij

zelf van hun ouders hebben ontvangen. Zij geven aan wat zij hebben meegekregen, maar ook wat zij

hebben gemist in het gezin waarin zij zijn groot geworden. Zowel positieve als negatieve ervaringen

worden genoemd en het is opvallend dat alle respondenten met mildheid spreken over dat wat beter

had gekund.

Met mildheid

Ouders spreken mild over hun eigen opvoeding, omdat zij zich ook bewust zijn van de steken die zij

zélf laten vallen.

Een moeder geeft aan dat ze haar ouders niet gaat zeggen wat zij in haar opvoeding heeft

gemist: ‘je kunt het niet overdoen’. Zij betrekt hierbij ook haar eigen beperkingen en beseft

dat haar kinderen ook met dingen zullen komen die zijzelf ook niet meer goed kan maken.

Ouders spreken mild over hun eigen opvoeding, omdat zij beseffen dat hun ouders niet meer konden

dan waartoe zij in staat waren.

Een moeder wil het tekort aan warmte en belangstelling haar ouders niet helemaal kwalijk

nemen, aangezien zij ook te maken hadden met hun beperkingen en zij ook een product zijn

van hun eigen opvoeding. Toch is het wel iets wat is blijven hangen.

Een moeder zegt over haar moeder dat zij dingen heeft laten liggen, maar dat dit geen zielig

verhaal is. Dat was gewoon zo en als ze het anders had gekund dan had ze het ook anders

gedaan.

Respondenten betrekken ook de generatieverschillen in de wijze waarop zij terugkijken op hun

opvoeding.

Een vader verbindt het feit dat zijn ouders hun standpunten niet motiveerden aan hun

generatie waarin gewoon weinig werd uitgelegd: ‘nee is nee – en ja is ja’ en dat was het dan.

9

Een moeder vraagt zich af of het ligt aan de generatie dat haar moeder nooit geleerd heeft

om excuses te maken.

Met oog voor hun eigen aandeel

Respondenten geven aan dat zij ook zelf hun eigen aandeel hebben gehad in de opvoeding die zij

kregen.

Een moeder vertelt dat er thuis weinig werd besproken en uitgelegd. Alles ging zoals het ging

en ik heb me nergens vragen bij gesteld.

Ouders die opgroeiden in een groter gezin geven niet alleen blijk van loyaliteit aan de eigen ouders,

maar gaven ook aan dat zij zich lieten leiden door hoe broers en zussen hun plek innamen in het

gezin.

Een moeder vertelde dat zij ook keek naar haar broers en zussen en dan het idee had dat zij

wel in het straatje pasten. Dat maakte het extra moeilijk om na te denken wat je zélf van iets

vond, laat staan om erover te praten of om het anders te willen. Zij wilde niet als enige

buiten de boot te vallen.

Een moeder vertelt dat voor alle broers en zussen hetzelfde gold. Ook voor hen was er geen

ruimte voor het zélf kiezen van een muziekinstrument of voor het zélf kiezen van een

vakkenpakket of vervolgopleiding. Net zoals de anderen accepteerde ze met tegenzin wat

door haar ouders was bepaald.

Deelvraag 2 Op welke wijze speelt het huidige gezin een rol in de opvoedingsidealen die ouders willen nastreven?

A. Factoren die geleid hebben tot opvoedingsidealen of het aanscherpen ervan

De gezinssamenstelling

De respondenten geven aan dat zij hun opvoedingsidealen afstemmen op de unieke persoonlijkheid

van hun kind en op de unieke situatie van hun eigen gezin. Wanneer ouders zichzelf herkennen in het

karakter van een kind geeft dit een extra dimensie aan datgene wat een ouder voor dit kind wil

betekenen.

Respondenten geven aan dat zij het karakter van het kind laten meewegen bij datgene wat zij voor

het betreffende kind voor ogen hebben.

Een moeder wil graag dat er sorry gezegd kan worden en dat het dan weer goed is tussen

haar en de kinderen. Zij geeft aan dat dit bij het ene kind heel gemakkelijk gaat, maar dat het

bij het andere kind veel moeilijker is om een situatie mooi af te ronden.

Een moeder die zelf geneigd is om haar kinderen te leren zich flink te houden en zich niet aan

te stellen, zoekt naar een weg om aan te sluiten bij haar dochter die heeft gezegd dat ze het

niet leuk vindt dat ze niet mag huilen. Nu de moeder dit weet zal ze dubbel nadenken of ze

haar dochter niet zou moeten troosten als zij moet huilen.

Respondenten geven aan dat zij de kinderen met de opvoeding willen meegeven dat zij zichzelf

mogen zijn. Zij willen hen accepteren en aansluiten bij wat zij nodig hebben.

10

Een moeder relativeert allerlei stellige voornemens, want ‘als je kind anders is, dan ga je het

anders doen’ aldus deze moeder. Dat begint al in de babytijd waar je je kind een speentje

geeft en bij je in bed neemt, terwijl je jezelf had voorgenomen om dat nooit te doen.

Een vader zegt dat hij vroeger dacht dat kinderen heel maakbaar waren. Nu vindt hij dat

naïef en ziet hij dat zijn kinderen heel volhardend zijn in hun eigen aard en daardoor dus ook

een eigen aanpak nodig hebben..

Respondenten laten hun opvoedingsidealen aansluiten bij de mogelijkheden en onmogelijkheden

van het kind. Zij geven aan dat de kinderen, bijvoorbeeld vanwege een diagnose soms andere dingen

nodig hebben.

Een moeder zag vroeger haar toekomstig gezin als een gezellige boel. De kinderen zouden

altijd vriendjes mee naar huis mogen nemen. Nu moet zij haar ideale plaatje loslaten omdat

haar zoontje ADHD heeft en het gewoon nodig heeft om ’s middags tot rust te komen en

alleen te zijn.

Een moeder heeft haar zoon gestimuleerd om toch te kiezen voor de havo en niet alles op

alles te zetten om op het vwo te blijven. Door ADHD heeft hij moeite om zich te concentreren

en om zijn werk goed te plannen. Voor deze zoon vindt zij het wijs om een stapje terug te

doen, terwijl ze van haar dochter verwacht dat zij dankbaar worstelt met de gave die zij heeft

gekregen.

Respondenten geven aan dat hun kinderen om extra uitleg vragen en zo het gesprek aangaan over

wat binnen het gezin belangrijk wordt gevonden. Kinderen geven hun eigen mening. Hierdoor

worden de ouders aangezet om zich te verantwoorden voor de keuzes die zij maken en om na te

denken over de achterliggende waarden die zij hiermee willen bereiken.

Een moeder geeft aan dat argumenten van haar dochter soms maken dat zij haar eigen

mening bijstelt. Dat kan alleen wanneer het kind kan zeggen wat er allemaal achter zit en

waarom het kind graag iets anders wil dan de ouder voor ogen heeft.

Een moeder moet zoeken naar een genuanceerd antwoord op een vraag van haar zoon over

een vriendje die op zondag veel meer dingen mag dan hij.

Respondenten geven aan dat de leeftijd van de kinderen en de plek die zij innemen in de kinderrij

impact hebben op de opvoeding.

Een moeder vertelt dat zij zelf als volwassen dochter weinig respect kreeg van haar ouders

doordat zij met het oog op de jongere broertjes en zusjes geen ruimte kreeg voor haar eigen

weg. Zij waakt ervoor dat in haar gezin het ene kind niet gebukt gaat onder datgene wat het

andere kind nodig heeft.

Een vader vertelt dat de oudere kinderen verontwaardigd zijn wanneer de jongere kinderen

nu doen wat zij vroeger beslist niet mochten. Zo helpen zij hun ouders om ook voor de

jongere kinderen hetzelfde na te streven.

Het komt ook voor dat kinderen hun ouders een spiegel voorhouden door hen te wijzen op situaties

waar de houding van een ouder niet in overeenstemming is met datgene waarvoor zij staan.

Een vader bespreekt met zijn vrouw de kritiek van een kind op een punt waarop de moeder

zelf niet handelt naar dat wat zij zegt belangrijk te vinden. Deze kritiek is eerlijk en serieus en

11

daardoor ook moeilijk te incasseren. Door deze kritiek ter harte te nemen, zorgt zo’n

confrontatie voor een herwaardering van een belangrijke overtuiging.

Moeders die hun kinderen in hun eentje moeten opvoeden, laten hun opvoedingsidealen aansluiten

op hun bijzondere gezinssituatie. Zij zien het gevaar dat de kinderen hun moeder helemaal voor

zichzelf opeisen. Deze moeders doen hun best om dit te voorkomen.

Een alleenstaande moeder wil haar zoon leren om zelfverzekerd te zijn en niet te afhankelijk

van zijn moeder. Zij kiest ervoor om regelmatig oppas te vragen, om zo een gezonde afstand

te scheppen tussen haar en de kinderen. Zij ziet haar zoon groeien wanneer ze zegt: ‘je kan

het ook zélf, je kan het ook zonder mama’.

Een moeder vertelt dat haar dochter moeite heeft met het feit dat zij een nieuwe partner

heeft gevonden. De moeder vraagt zich af of dat komt omdat haar dochter geen rekening wil

houden met een nieuwe man in huis, of dat zij haar moeder niet met hem wil delen. Dit

brengt de moeder ertoe om van haar dochter te vragen om niet aan zichzelf te denken, maar

ook het goede voor haar moeder zoeken.

Verschillende respondenten geven er blijk van dat zij zichzelf herkennen in het karakter van één van

de kinderen. Hierdoor hebben zij meer oog voor dat wat het kind nodig heeft en zijn zij zich meer

bewust van datgene wat zij dit kind willen meegeven.

En moeder ziet in haar dochter dezelfde onzekere houding terug. Haar dochter is, net als

zijzelf vroeger, geneigd om zich te schikken naar de situatie en geen aandacht te vragen voor

zichzelf. Deze moeder probeert terug te denken aan wat zij zelf fijn had gevonden en aan wat

zij zelf in dergelijke situaties nodig had. Zij probeert haar dochter te leren om voor zichzelf op

te komen. Zij begeleidt haar kind in die situaties die zijzelf vroeger als heel moeilijk heeft

ervaren, maar waakt er tegelijkertijd voor om haar dingen aan te praten die er niet zijn.

Een vader herkent zichzelf in een zoon, die ook het liefst aan het werk is in het familiebedrijf.

De vader begrijpt dat wat de jongen zo aantrekt, maar waakt ervoor dat zijn schoolprestaties

eronder lijden. Zoals ook bij de vader het werk vóór het meisje ging, zo gaat dat ook bij deze

zoon. Door de herkenning is het gemakkelijker om hem hierin bij te sturen.

Een moeder ziet dat haar dochter net als zijzelf op die leeftijd, grote moeite heeft om nee te

durven zeggen tegen haar werkgever. Zij leert haar dochter om op haar strepen te staan, om

ervoor te zorgen dat haar werkgever geen misbruik maakt van haar goede wil.

Life events

Respondenten geven aan dat belangrijke gebeurtenissen aanleiding zijn geweest om hun

opvoedingsidealen opnieuw af te wegen. In sommige gevallen bevestigt zo’n ervaring de ouder in

datgene waar hij of zij voor wil gaan. In andere gevallen leidt zo’n ervaring tot het aanpassen of

aanscherpen van datgene wat zij in hun opvoeding willen bereiken.

De impact van een echtscheiding

Een moeder geeft aan dat zij in de moeilijke periode voor haar echtscheiding steun ervaarde

van de psalmverzen die zij van vroeger kende, terwijl zij deze al lang niet meer zong of

luisterde. Zij wil haar kinderen graag helpen om Bijbelverzen en psalmen te leren in de hoop

dat deze later in hun gedachten komen, ook als ze misschien niet bezig zijn met het christelijk

geloof.

12

De impact van ruzie in de familie

Een moeder vertelt over relatieproblemen bij ooms en tantes die de familie uit elkaar

hebben gedreven. Deze gebeurtenis is aanleiding geweest om nog duidelijker aan de

kinderen mee te geven dat ‘zomaar doen wat je fijn vindt’ heel veel verdriet kan

veroorzaken.

Een vader geeft aan dat een fikse ruzie over het familiebedrijf wel heftig was, maar dat het

de familiesfeer niet heeft verziekt. Hij wil hiermee zijn kinderen aangeven dat je een verschil

van mening kunt hebben, maar dat dit niet gelijk wil zeggen dat je hele relatie er onder moet

lijden.

Een moeder heeft het contact met een dochter verbroken, omdat iedereen leed onder de

verstoorde verhoudingen. Hoewel het moeilijk was, heeft het rust gebracht bij de andere

gezinsleden die het allemaal anders ervaarden en anders reageerden. Het ideaal om met

elkaar in verbinding te blijven is (tijdelijk) opzijgezet om de anderen niet te beschadigen.

De impact van werk en geld

Een moeder zegt dat geld niet gelukkig maakt, maar dat geen geld wel ongelukkig maakt.

Wanneer een goedbetaalde baan tot gevolg heeft dat je niet samen naar een ouderavond

kunt en niet samen de kinderen op bed kunt leggen, staat veel geld verdienen je

opvoedingsidealen in de weg.

Een moeder vertelt dat haar man door zijn verandering van werk een stuk strenger is

geworden naar de kinderen. Zij brengt dit in verband met zijn nieuwe baan als docent waarbij

hij de hele dag met kinderen werkt.

De impact van sterfgevallen in de familie

Een vader geeft aan dat het overlijden van zijn vader en zijn schoonvader de betrekkelijkheid

van het leven heeft onderstreept. Hij houdt de kinderen voor dat je het niet redt met een

stukje buitenkant aan de hemelpoort. Kijk naar het hart en laat die uiterlijke dingen schieten.

Een moeder vertelt dat de kinderen bij het sterven van hun vader hebben gezien dat zijn

angst om voor God te verschijnen was veranderd in blijdschap en in vertrouwen omdat hij

zich verzoend wist met God. Dit bracht de kinderen ertoe om in navolging van hun ouders

zich te richten op God als belangrijkste prioriteit in het leven.

De impact van een verhuizing

Een verhuizing naar een andere woonplaats of het overgaan naar een andere kerkelijke gemeente

maakt dat opvoedingsidealen soms in een ander licht komen te staan.

Een moeder vertelt dat zij niet had gedacht dat een aantal jaren in het buitenland haar leven

zou veranderen. Toch moet zij bekennen dat zij door deze periode stellige overtuigingen van

vroeger gemakkelijker loslaat. Zij vertelt dat zij door deze periode in het buitenland

gemakkelijker omgaat met geschillen rond de Bijbelvertaling, volwassendoop en

kledingregels. Haar ideaalbeeld van een gelovig kind ziet er door deze periode in het

buitenland anders uit dan voor die tijd.

Voor een moeder voelde het als een verademing om naar een ander dorp te verhuizen. Er

werd zo op elkaar gelet. Ze vertelt dat ze in dat dorp veel voor andere mensen heeft gelaten

en ook veel voor andere mensen heeft gedaan, om niet uit de toon te vallen. Door de afstand

13

lukt het haar beter om haar eigen opvoedingsidealen te bepalen en niet iets na te streven

wat niet zozeer voor haar maar juist voor anderen belangrijk is.

B. Overwegingen bij het interpreteren van ervaringen die geleid hebben tot persoonlijke

opvoedingsidealen

De partnerrelatie

In de gesprekken met de respondenten komt naar voren dat de partners elkaar bevragen en dat zij

elkaar op deze manier aanscherpen in datgene wat zij in de opvoeding willen bereiken.

De partner fungeert als klankbord.

Een moeder vertelt dat zij onlangs nog tegen haar man zei: ‘ik blijf daar toch over nadenken:

wat is nu een goede invulling van de zondag?’

De partner fungeert als coach.

Een moeder wordt door haar man gewezen op een blinde vlek, waardoor haar ideaal (dat

haar kinderen echt mogen zeggen wat zij zélf graag zouden kiezen) niet wordt ondergraven

door haar eigen voorkeur.

Een vader ondersteunt zijn vrouw met de moeite die zij heeft rond haar ideaal van

gehoorzame kinderen. Bij het ouder worden vragen de kinderen meer en meer om uitleg en

confronteren zij haar met een weerwoord. De vader probeert aan zijn vrouw hier juist de

mooie kant van te laten zien.

De partner fungeert als betrokken toeschouwer.

Een moeder vertelt dat haar man zich afvroeg of het echt wel nodig was om zo streng te zijn

naar de kinderen toe en dat ze er werk aan had om haar man uit te leggen waarom ze de

dingen op een bepaalde manier aanpakte.

Een vader vertelt van de gedrevenheid van zijn vrouw om de kinderen te stimuleren om

psalmen en teksten te leren en kennis te vergaren over de Bijbelse dogmatiek en spreekt

hierover zijn waardering uit.

De partner kiest een andere insteek passend bij zijn of haar eigenheid.

Een moeder vertelt dat haar man veel minder snel ingrijpt en de kinderen leert om

problemen of ruzies zelf op te lossen. Hierbij geeft zij ook aan dat haar man dit doet met het

oog op een ideaal, namelijk dat ze daar later in de maatschappij baat bij zullen hebben.

Een vader vertelt dat de moeder van de kinderen een heel ander ideaal nastreeft op het

gebied van omgaan met geld. Hij vertelt dat het goed is om de kinderen ook bloot te stellen

aan wat anderen vinden, aangezien ze het later toch voor zichzelf moeten bepalen.

De ouder-kind relatie

Ervaringen die ouders in hun huidige gezin opdoen, zetten hen aan om te reflecteren op hun

opvoedingsidealen. Zoals opvoedingsidealen van ouders van invloed zullen zijn op het klimaat dat zij

binnen hun gezin proberen te creëren, zo kan datzelfde klimaat ook weer een rol spelen bij het

aanscherpen van deze idealen. Zowel de ouders als de kinderen leveren hieraan een bijdrage.

14

Wanneer ouders bij hun kinderen iets terugzien van de idealen die zij voor hen wensen, vragen zij

zich tegelijkertijd af of zij hierbij niet doorslaan. Zij denken verder na over het juiste evenwicht en de

mogelijke consequenties van wat zij met hun opvoeding beogen.

Een moeder geeft aan dat ze het heel goed vindt dat haar dochter haar eigen mening durft te

zeggen. Toch blijft het voor haar een vraag, hoe zwaar zij die mening van haar dochter moet

laten meewegen.

Een moeder is zich bewust van het risico om je kind iets aan te praten door te veel of te

vroeg je kind te betrekken bij moeilijke dingen. Aan de ene kant wil ze openheid geven, maar

aan de andere kant wil ze het kind niet belasten door te spreken over zaken waar zij nog niet

aan toe zijn.

Met de tijd verandert de verhouding tussen ouders en kinderen naar een meer gelijkwaardige relatie.

Kinderen kunnen met hun kritiek op hun vader of moeder zorgen voor een herwaardering van

idealen. Aan de andere kant willen ouders ook boven hun kinderen blijven staan.

Een vader ziet dat dingen bespreekbaar worden, doordat de oudere kinderen de vinger

leggen op de minder strenge regels voor de jongere kinderen. Hiermee voeden de oudere

kinderen de jongere ook een stukje op én houden zij hun vader bij de les.

Een moeder wil ook als ouder excuses maken naar de kinderen, omdat zij mogen weten dat

ook een ouder weleens verkeerd zit. Aan de andere kant blijft zij de ouder en moeten de

kinderen gewoon naar haar luisteren.

In andere gevallen vragen de kinderen meer ruimte voor hun eigen ideeën, waardoor de ouders een

stapje terug moeten doen.

Een vader geeft aan dat de kinderen bij het opgroeien niet meer zo snel iets accepteren maar

vaker geneigd zijn om te converseren en te onderhandelen. In tegenstelling tot de moeder

die dit vooral lastig vindt, duidt hij deze ontwikkeling vooral positief.

De invloed van de omgeving

Respondenten vertellen over de invloed van de sociale omgeving op de opvoedingsidealen die zij

nastreven. Het gaat dan over een stukje sociale controle dat hen soms bevestigt in wat zij zelf voor

ogen hebben, maar in andere gevallen juist aanzet om het anders te willen.

Ouders spiegelen hun opvoedingsidealen aan hoe het gaat bij andere gezinnen. Soms zien zij bij

anderen iets dat zij in de relatie met hun eigen kinderen willen voorkomen.

Een moeder ziet dat kinderen die thuis iets niet mogen, dat dan vooral wel willen doen

wanneer ze bij haar spelen. Zij gaat vooral voor openheid en zou het heel naar vinden

wanneer haar eigen kinderen bij anderen toch stiekem dingen doen, die zij thuis niet mogen.

Een moeder is kritisch over anderen die tot dezelfde kerk behoren en eigenlijk hetzelfde

behoren na te streven. Ouders denken er te gemakkelijker over wanneer ‘niemand het ziet’

en zijn bijvoorbeeld op vakantie minder strikt.

Soms vragen ouders zich af of hun keuzes in de opvoeding voortkomen uit hun eigen

opvoedingsidealen of uit het verlangen om door anderen gezien te worden als een goede ouder.

15

Een moeder geeft aan dat zij zich afvraagt of ze misschien niet vooral een goede beurt wil

maken bij anderen als zij hamert op goede manieren of als zij van haar kinderen verlangt dat

zij stil zitten in de kerk.

Deelvraag 3 Welke invloed kennen de ouders toe aan hun christenzijn in de huidige maatschappij voor de

ontwikkeling van hun persoonlijke opvoedingsidealen?

A. Factoren die geleid hebben tot opvoedingsidealen of het aanscherpen ervan

De geloofsovertuiging

In de gesprekken met ouders komt naar voren dat het overdragen van de persoonlijke

geloofsovertuiging een belangrijke doelstelling is in de opvoeding van de kinderen.

Bijbelse waarheden

Respondenten verwijzen naar de Bijbel wanneer zij spreken van hun goddelijke opdracht om hun

kinderen een christelijke opvoeding te geven.

Een moeder kan niet genoeg benadrukken om het te zoeken bij de Heere: ‘zoek eerst het

Koninkrijk Gods en Zijn gerechtigheid en alle andere dingen zullen u toegeworpen worden’.

Een vader wil zijn kinderen met het woord van God grootbrengen en hen ermee

doordrenken. Toch kun je als ouder niet hun hart niet raken. Ook al zijn de kinderen gedoopt

is het niet vanzelfsprekend, want ‘tenzij iemand wederom geboren wordt, hij zal het

Koninkrijk van God niet zien’.

Een vader vertelt dat vooral zijn vrouw er bij de kinderen op hamert om Bijbelkennis op te

doen, waarbij zij dan citeert: ‘de mens zal vergaan, omdat hij geen kennis heeft vergaard’. De

kinderen leren dat zij naar antwoorden moeten zoeken, wanneer zij bijvoorbeeld iets uit een

preek niet begrijpen.

Een vader leert zijn dochters om consequent een rok te dragen, waarbij hij verwijst naar de

tekst: ‘gij geheel anders, gij hebt Christus leren kennen’.

Persoonlijke bekering

Respondenten vertellen over de impact van hun persoonlijke ommekeer. Doordat zij zelf ervaren hoe

waardevol het is om je vertrouwen te stellen op de Heere God, zijn zij ervan doordrongen hoe

belangrijk zij het vinden voor hun kind om tot persoonlijk geloof te komen.

Een moeder heeft door de verandering die het persoonlijk geloof bij haar teweeg bracht,

leren inzien hoe belangrijk het is voor de kinderen dat ook zij tot persoonlijk geloof komen.

Een moeder geeft aan dat haar keuze voor God heel bewust en radicaal was, aangezien zij

niet met het christelijk geloof is grootgebracht. Zij vindt het fijn dat haar kinderen opgroeien

in een christelijk gezin, maar ziet ook dat hiermee de drang om zelf een echte keuze te

maken minder aanwezig is bij de kinderen. Zij wil hen hiertoe wel stimuleren.

16

De geloofsgemeenschap

Ervaringen die ouders opdoen binnen de geloofsgemeenschap brengen hen tot nieuwe inzichten.

Door van dichtbij mee te maken hoe andere gezinnen en andere kinderen staan in deze wereld en

nadenken over het geloof, zijn ouders beter in staat om in te schatten wat kinderen nodig hebben.

Dit geeft hen de mogelijkheid om hun opvoedingsidealen daarop af te stemmen.

Een vader heeft door het verenigingswerk binnen de kerk ervaren hoe de jeugd van nu zoveel

beter in staat is om open over allerlei dingen te spreken en hoe waardevol die gesprekken

zijn. Deze ervaring heeft hij meegenomen naar de opvoeding van zijn eigen kinderen, die

toen nog veel jonger waren. Door ook thuis allerlei dingen bespreekbaar te maken, bereidt

hij zijn kinderen voor op datgene waarmee zij in aanraking zullen komen.

Een moeder ziet dat bij het dragen van rokken en hoeden teveel aandacht wordt besteed aan

het betreffende merk. Zij vindt het schandalig dat hier zoveel geld in omgaat en dat mensen

elkaar ermee willen overtroeven, terwijl zij over de keuzes van de jongeren lopen te

muggenziften.

Buiten de muren van de eigen kerkelijke gemeente

Ervaringen die ouders opdoen door over de muren van hun eigen subcultuur te kijken, zijn voor

sommigen ook aanleiding geweest om hun opvoedingsidealen aan te scherpen.

Een vader vertelt dat er door het bezoeken van conferenties iets wakker is gemaakt,

waardoor hij buiten de eigen cultuur is gaan kijken. Hij gaf hem zicht op van alles wat daar

buiten leeft en zo wil hij ook zijn kinderen in situaties brengen waar zij over de grenzen van

kerken heen ook de waarde leren zien van andere geloofsovertuigingen.

Een moeder vertelt over haar persoonlijke zoektocht. De kerk waarin zij opgroeide ervaarde

zij als een keurslijf. Zij werd lid van een andere gemeente. Jaren later keert zij, gevormd door

alles wat zij heeft meegemaakt, terug naar de kerk van haar jeugd. Zo’n gevoel om in een

keurslijf te lopen, wil zij haar kinderen besparen door hen alle ruimte te geven voor vragen

en een open gesprek.

De invloed van de maatschappij

Respondenten vertellen hoe zij in hun opvoeding willen aansluiten bij de veranderende maatschappij

door te bedenken wat hun kinderen nodig hebben om hierin staande te blijven.

Gebrokenheid van gezinnen

Respondenten vertellen hoe de gebrokenheid die zij in andere gezinnen zien, van invloed is op de

idealen die zij in hun opvoeding nastreven.

Een moeder ziet het belang onderstreept van de eenheid in het gezin tussen man en vrouw

door de gebroken gezinnen en de negatieve gevolgen ervan. Vooral omdat dit ook voorkomt

binnen de eigen gezindte.

Een vader vertelt over de tienerzwangerschap van een vriendin van zijn dochter. Hij vindt het

goed wanneer zij er voor haar is, maar blijft de zonde benadrukken en houdt haar voor deze

situatie niet te idealiseren.

Een vader vertelt over de les die hij kreeg door het verhaal van een vrouw die een moeilijke

jeugd had en nu helemaal in de knoop zit. De gehechtheid van een gezin ziet hij als bepalend

voor het geluk van de kinderen.

17

De school van de kinderen

Respondenten doen hun voordeel met wat zij horen op de school van hun kinderen.

Een moeder vindt het (in tegenstelling tot veel anderen op school) juist goed dat de kinderen

geconfronteerd worden met gezinnen die anders in het leven staan. Dit stelt haar in staat om

er dan open met de kinderen over te praten.

Een moeder heeft veel gehad aan een gesprekje met de docent van haar dochter. De moeder

hamerde er bij haar kinderen op dat het hun taak was om anderen tegemoet te komen. De

docent zei haar dat je van anderen ook mag verwachten dat anderen op hun beurt ook

rekening houden met háár. Dit was zo’n belangrijke eyeopener dat zij hier nog vaak aan

terugdenkt. Door deze ervaring heeft zij de manier waarop zij wil dat haar kinderen hun

vrienden benaderen, bijgesteld.

De mogelijkheden van ICT en Social Media

De ontwikkelingen op het gebied van ICT stellen ouders voor nieuwe vraagstukken. Zij moeten hun

kinderen helpen om op een goede manier gebruik te maken van alle nieuwe voorzieningen die elkaar

in een snel tempo opvolgen, zonder dat zij terug kunnen grijpen op hun eigen jeugd.

Een moeder wil haar kinderen leren dat het niet erg is om even te wachten met het lezen van

een WhatsApp bericht. Daar had ze tien jaar geleden geen discussie over.

Een vader wil dat zijn kinderen de dag afsluiten met een stukje te lezen uit de Bijbel of uit

een dagboek. Wat je het laatst doet voordat je gaat slapen is ook datgene waar je weer mee

wakker wordt. Hij houdt hen voor dat zij zich niet af moeten laten leiden door hun mobiel.

Geldbesteding

Ouders willen bij hun opvoeding inspelen op de druk vanuit de maatschappij om allerlei produkten

aan te schaffen. De snelheid waarmee bijvoorbeeld een nieuwe telefoon weer wordt vervangen door

een nog recenter exemplaar brengt ouders ertoe om hun opvoedingsideaal omtrent het omgaan met

geld aan te scherpen. Kinderen staan voor andere uitdagingen. Ouders nuanceren hun

opvoedingsidealen zodat deze aansluiten bij de ontwikkelingen in de maatschappij.

Een vader vindt het zonde van het geld als zijn zoon een nieuwe mobiel wil kopen. Aan de

andere kant snapt hij dat hij niet voor paal wil staan met zijn oude mobieltje. Hij houdt in de

gaten dat er eerst geld wordt verdiend en dat het daarna pas wordt uitgegeven.

Een vader wil zijn kinderen leren om weerbaar te zijn tegen alle reclame die op hen afkomt.

Hij wil hen helpen om bewust na te denken of zij iets wel of niet nodig hebben, zodat zij zich

geen behoeften aan laten praten.

Beroepsuitoefening

Ouders willen bij hun opvoeding inspelen op wat hun kinderen nodig hebben om in hun latere

beroep goed te kunnen functioneren. Ouders bereiden hun kinderen voor door met hun

opvoedingsidealen iets mee te geven waarmee zij hun werk in de maatschappij kunnen volhouden.

Een vader ziet zijn eigen werk als een manier om een bijdrage te leveren aan de

maatschappij. Hij wil dit ook aan zijn kinderen meegeven. Je werkt niet zozeer voor het

inkomen, maar je vraagt je af waar je je uit overtuiging voor wilt inzetten, waar je de grootste

bijdrage kunt leveren aan de groep waarin je leeft.

18

Een moeder vertelt dat zij veel waarde hecht aan een goede omgang tussen mensen. Zij

houdt haar kinderen voor dat je met akelig gedrag in geen enkel beroep goed kan

functioneren.

Mondige burgers

De huidige samenleving gaat uit van mondige burgers die zich weten te verantwoorden voor de

keuzes die zij maken. Ouders laten hun opvoedingsidealen hierbij aansluiten om hun kinderen in

staat te stellen om in de maatschappij hun mannetje staan.

Een moeder concludeert dat de kerk krimpt en dat kinderen steeds eerder in aanraking

komen met mensen die anders over dingen nadenken. Zij wil haar kinderen weerbaar maken

door hen al jong te leren praten over hun geloof.

Een moeder leert haar kinderen om uit te leggen waarom ze iets willen. Zij moeten

voortdurend keuzes maken, dus is het nodig dat ze dat leren.

B. Overwegingen bij het interpreteren van ervaringen die geleid hebben tot persoonlijke

opvoedingsidealen

Christenen zijn in de minderheid

Respondenten noemen de toenemende secularisatie als reden om hun opvoedingsidealen tegen het

licht te houden. Sommige respondenten geven aan dat zij het nodig vinden om zich nadrukkelijk te

onderscheiden en geen water bij de wijn te doen.

Een moeder wijst haar kinderen op de Heere Jezus die Zichzelf heeft verloochend om ons

gelijkvormig te worden. Zij wil haar kinderen aangeven dat wat zij op moeten geven om God

te volgen, hierbij in het niet valt.

Een vader zegt dat hij geen concessies wil doen in de zin van ‘iedereen doet het, doe jij het

ook maar’. In zijn beleving maak je het kind daar niet gelukkig mee.

Anderen benadrukken juist datgene wat zij gemeenschappelijk hebben met gelovigen van een

andere kerk. Zij willen zoeken naar wat hen bindt en niet naar wat hen scheidt.

Een moeder is al blij als er in haar woonplaats nog mensen zijn die geloven en vindt de kerk

waar zij dan heen gaan ondergeschikt.

Een moeder benadrukt het belang om ook eens naar een andere kerk te gaan. Niet om te

dwalen, maar als verrijking. Dat zij als kind met een vriendin mee mocht gaan naar haar kerk,

heeft zij altijd fijn gevonden. Haar schoonzoon die tot voor kort nooit ergens anders dan in

zijn eigen kerk een dienst bijwoonde, heeft dit als beklemmend ervaren. Dit bevestigt de

moeder in haar overtuiging die ze ook wil meegeven aan haar kinderen, namelijk dat dé ware

kerk niet bestaat, maar dat het gaat om de Kerk met een hoofdletter.

Respondenten geven aan dat zij zich ervan bewust zijn dat hun kinderen, meer dan vroeger nodig

was, zich persoonlijk moeten kunnen verantwoorden voor hun geloof. Dit is alleen mogelijk wanneer

de kinderen in het hart geraakt worden door geloof en evangelie en dat kinderen vanuit een eigen

overtuiging ook zelf op een bepaalde manier willen leven.

Een vader wil niet focussen op het gedrag van kinderen. Wanneer gedrag niet voortkomt uit

geloof houdt het geen stand. Dan werk je aan een lege huls die bij het minste of geringste

19

weer afgebroken wordt. Hij beaamt dat je de kinderen in het hart moet zien te raken, maar

dat dat ook ergens stopt. Dan blijft over dat je als ouder voor je kind kunt bidden.

Geloofstradities

Respondenten geven in de gesprekken aan hoe zij denken over geloofstradities die niet als hoofdzaak

worden aangemerkt maar wel belangrijk worden gevonden.

Er zijn ouders die vooral vast willen houden aan deze tradities omdat deze helpen om staande te

blijven in de huidige seculiere samenleving.

Een moeder vertelt dat haar dochter door de degelijke kleding die zij droeg niet

meegevraagd werd om in de stad iets te gaan drinken. Dit maakte het voor de dochter

gemakkelijker om vast te houden aan de waarden en normen die zij van jongs af aan had

meegekregen.

Ouders geven soms aan dat zij niet willen schaven aan datgene wat zij hun kinderen voorhouden,

omdat zij bang zijn dat verschuivende grenzen niet meer te stoppen zijn. Op deze manier zorgt de

angst voor het hellend vlak voor het in stand houden van het ideaalplaatje om zo het risico dat de

kinderen zullen afglijden zo klein mogelijk te houden.

Een moeder vertelt dat het begint met kleine dingen. Bijvoorbeeld door voor een iets kortere

rok te kiezen kun je tóch meedoen met de groep. Zij ziet in haar omgeving dat kinderen die

mee willen doen gaan glijden en dan niet meer weten wanneer ze moeten stoppen.

Een vader wil dat zijn dochter ook op haar zaterdagbaantje een rok draagt, omdat zij zichzelf

anders direct verloochent. Hij voegt eraan toe: ‘zij had natuurlijk gehoopt op meer ruimte,

maar dat krijgt ze niet’.

Andere ouders vinden dat dergelijke tradities soms afleiden van waar het daadwerkelijk om gaat,

namelijk dat wat je met hart en ziel gelooft.

Een moeder benadrukt dat het leven te kort is om je bezig te houden met allerlei geneuzel.

Een vader roept zijn kinderen op om naar het hart te kijken en niet naar de buitenkant.

De seculiere samenleving

Respondenten zien door de toenemende secularisatie scherper de noodzaak om hun kinderen te

wijzen op God en hen te leren om niet zomaar met alles mee te doen.

Een moeder wil haar kinderen leren om uit liefde tot God zijn geboden na te leven. Dan kan

het niet zo zijn dat je altijd de grenzen opzoekt van wat nèt nog acceptabel is.

Een moeder benadrukt dat het een keuze is om voor de Heere te leven of niet. Dat betekent

dat je je leven niet inricht naar andere mensen door bijvoorbeeld als oma het ziet een rok

aan te doen en als ze het niet ziet een broek.

Een vader wijst zijn kinderen op de tijdelijkheid van het leven door hen te leren om een

horizonperspectief boven de aardse horizon in het oog te houden.

Respondenten vinden het belangrijk om een bepaalde afstand te bewaren ten opzichte van de

wereld waar geen rekening gehouden wordt met God en gebod.

Een vader wil niet dat zijn kinderen bij de voetbalvereniging gaan. De grove taal langs de lijn

en de manier waarop er tijdens EK’s en WK’s spelers worden verafgood zijn voor hem

20

redenen om dit niet toe te staan. Hierbij vertelt hij de kinderen dat hij hen niet in verleiding

wil brengen en dat ze een andere sport moeten kiezen.

Een moeder doet niet mee met enge verhalen, angstige strips en bang makende toestanden

rond sinterklaas. Zij vindt het zonde dat kinderen hiervoor onnodig bang worden gemaakt,

terwijl ze niet gewaarschuwd worden voor wezenlijke zaken waar je echt bang voor mag zijn,

zoals je eigen boze hart.

Een vader houdt zijn dochter voor dat ze een duidelijk statement moet maken, bijvoorbeeld

door een rok te dragen, zodat je je niet hoeft te verontschuldigen omdat iedereen weet waar

je voor staat.

Ouders willen hun kinderen voorbereiden op hun plaats in de maatschappij. Daarom vinden zij het

belangrijk om hen in aanraking te brengen met andersdenkenden en nemen ze het voor lief dat

kinderen door hen beïnvloed worden.

Een moeder ziet dingen op de school van haar kinderen gebeuren die zij liever niet zou zien.

Dit heeft ook invloed op de keuzes van haar kinderen. Toch wil zij hen niet op een eilandje

laten opgroeien, maar hen voorbereiden op het leven in de huidige maatschappij.

21

Conclusie en discussie

Aan een achttal ouders is tijdens een diepte-interview gevraagd om ervaringen te beschrijven die hen

hebben gebracht tot opvoedingsidealen die volgens hen van wezenlijk belang zijn voor de opvoeding

van hun kind. Zij zijn uitgedaagd om verder te vertellen over situaties waardoor zij werden aangezet

om er weer eens over na te denken: is dit echt wat ik wil voor mijn kind? Ook de ouder maakt een

ontwikkeling door en zal in de loop van de tijd de opvoedingsidealen die hij wil nastreven

aanscherpen, nuanceren of bijstellen. Hieronder volgt een samenvatting van de factoren die een

bijdrage hebben geleverd aan de totstandkoming van persoonlijke opvoedingsidealen van ouders.

Waar komen idealen vandaan?

Respondenten verwijzen eerst en vooral naar de eigen opvoedingsgeschiedenis. Het is opmerkelijk

dat zij hierbij ook hun eigen rol betrekken. Zij hebben dingen meegekregen. Zij hebben dingen

gemist. Maar zij hebben ook zélf een bepaalde houding aangenomen. Ouders die vroeger niet de

ruimte kregen of maakten voor hun eigen mening of keuze, willen bij de opvoeding van hun eigen

kinderen juist wél zorgdragen voor een open gesprek. Ouders hebben een duidelijke mening over dat

wat zij van huis uit hebben meegekregen en over dat wat zij hebben gemist. Deze duidelijke mening

wordt op een heel milde wijze verwoord.

Respondenten grijpen ook terug naar hun eigen schooltijd. Verschillende ouders gaven aan dat zij in

hun jeugd zijn gepest en dat dit een impact heeft gehad op wie zij zijn en hoe zij hun kinderen willen

grootbrengen. Daarnaast passeren ook leerkrachten de revue. Zowel positieve als negatieve

herinneringen aan een leerkracht worden door ouders aangevoerd als aanleiding voor een

opvoedingsideaal. De schooltijd heeft ook invloed gehad op de taakopvatting van ouders: het

aansluiten bij talenten en tegelijkertijd hard leren werken heeft zijn vruchten afgeworpen. Dat doet

een ouder ook beseffen wat er nodig is voor zijn eigen kinderen.

Het is opmerkelijk dat de respondenten niet vertellen over andere gezinnen uit hun kindertijd. Zij

vergelijken hun eigen gezin van herkomst niet met die van hun vriendjes, vriendinnetjes, nichtjes en

neefjes. Het is de vraag of dit vooral komt omdat deze respondenten in hun kindertijd weinig gezien

hebben van hoe het er bij anderen aan toe ging, of dat zij het wel hebben gezien maar dat dit weinig

of geen indruk heeft achtergelaten.

De ouders brengen hun opvoedingsidealen in verband met verschillende teksten uit de Bijbel. Soms

betrekken zij deze op zichzelf, op de opdracht die zij als opvoeder hebben gekregen. Soms geven zij

ermee aan dat de Bijbel hen leidt in de weg die zij hun kinderen voorhouden.

Hoe veranderen idealen in de loop van de tijd?

Partners doen vooral mee in het nadenken over opvoedingsidealen. Door elkaar te bevragen en

elkaar een spiegel voor te houden, helpen zij elkaar om in de opvoeding gericht te zijn op de idealen

die zij voor hun kind willen nastreven.

Het eigen gezin brengt ouders ertoe om te reflecteren op datgene wat zij met de opvoeding willen

bereiken. Ouders willen met hun opvoedingsidealen aansluiten bij de behoeften van de kinderen en

stemmen hun benadering af op ieders eigenheid. Ouders willen vooral aansluiten bij wat hun kind

22

nodig heeft, bij wat bij hun kind past. Soms blijken voorgenomen idealen niet haalbaar en ook niet

wenselijk meer, bijvoorbeeld omdat bij een kind een stoornis is vastgesteld. Ouders sluiten aan bij

het karakter van het kind. Dit is gemakkelijker wanneer zij bij hun kind iets van zichzelf herkennen.

Afhankelijk van de leeftijd en de plaats in de kinderrij voeden de kinderen elkaar op en houden zij

soms hun ouders bij de les. Kinderen confronteren hun ouders door een vraag te stellen of de vinger

te leggen op een zere plek. Ouders zoeken naar wijsheid en waarderen de input van hun kind vooral

positief.

Belangrijke gebeurtenissen in het leven van de ouder hebben hun weerslag op datgene wat zij met

de opvoeding voor ogen hebben. Een echtscheiding of ruzie in de familie halen dingen omhoog die

echt de moeite waard blijken te zijn en die richting geven bij de opvoeding van de kinderen. In dit

verband worden ook sterfgevallen in de familie, het veranderen van baan of het verliezen van werk

en een goed inkomen genoemd.

Een stukje sociale controle of het wegvallen hiervan wordt door de ouders aangemerkt als van

invloed op de opvoeding die zij willen geven. Wanneer ouders zich buiten hun sociale context

hebben begeven, kijken zij anders terug op dat wat voorheen vanzelfsprekend was. Het heeft hen

geholpen om het een en ander nog eens te overdenken. Niet alleen een verandering van woonplaats,

maar ook het veranderen van kerkgenootschap of het bezoeken van bijeenkomsten vanuit een ander

perspectief blijken verfrissend voor de opvoedingsidealen van ouders.

De geloofsovertuiging van ouders heeft een grote invloed op de manier waarop zij hun kinderen

voorgaan in een leven met God. Vanuit een diepe overtuiging of door persoonlijke bekering helpen

zij hun kinderen om gericht te zijn op God. Zij willen hen laten opgroeien in een christelijk klimaat.

Ouders geven blijk van een bepaalde angst voor het hellend vlak. Sommige ouders willen hun kind

beschermen tegen de verleidingen van de buitenwereld door hen beperkingen op te leggen,

bijvoorbeeld op het gebied van kleding en sportbeoefening. Anderen zijn minder gefocust op het

gedrag van hun kinderen. Zij geven hun kinderen meer ruimte en willen hun hart raken door met hen

te praten over de achterliggende waarden en de kern van het geloof. Ouders geven blijk van het

besef dat zij het geloof niet zondermeer over kunnen dragen op hun kinderen en dat gebed dan het

enige is wat overblijft.

De school waar de kinderen hun onderwijs volgen, heeft ouders ook verder gebracht in hoe zij in de

opvoeding staan. Ervaringen op school helpen ouders om na te denken over de mate waarin zij hun

kinderen willen beschermen tegen de buitenwereld en de mate waarin zij hun kinderen weerbaar

willen maken door hen ook te confronteren met wat zij in hun leven zullen tegenkomen. Gesprekken

tussen ouders en school kunnen ook zorgen voor een andere kijk op de zaak. Een docent kan met

een eyeopener een ouder ertoe brengen om een ideaal bij te stellen waarmee meer recht gedaan

wordt aan de eigenheid van het kind.

De maatschappij is volgens de ouders anders dan in hun eigen jeugd. Van de kinderen wordt

verwacht dat zij mondig zijn en kunnen verwoorden waar zij voor staan ook als het gaat om hun

geloof. Wat ouders in hun eigen jeugd als vanzelfsprekend hebben ingeprent gekregen, willen zij met

hun eigen kinderen bespreekbaar maken. Ouders vinden zo’n open gesprek niet alleen nodig als

23

voorbereiding op datgene waarmee zij in de maatschappij in aanraking zullen komen. Zij vinden het

vooral ook mooi en waardevol om zo open en eerlijk met hun kinderen in gesprek te zijn.

Ouders bepalen ten opzichte van die veranderende maatschappij de plaats die zij met hun eigen

gezin willen innemen. De gebrokenheid die zij zien in gezinnen om hen heen brengt ouders ertoe om

werk te maken van huwelijk en gezin. De nadruk op materialisme zet ouders op het spoor om hun

kind te helpen om hun verlangens nog eens goed te overdenken: Is dit echt wat ik wil? Heb ik het

nodig? Wil ik hieraan mijn geld besteden? De trend om direct te kopen wat je hebben wilt, maakt dat

ouders hun kinderen willen leren hoe zij met hun geld moeten omgaan: eerst verdienen en dan

uitgeven. Door het gebruik van ICT zoals smartphones zien zij zich genoodzaakt om hun kinderen te

helpen niet alleen de voordelen maar ook de nadelen en de valkuilen te zien en te omzeilen: voel je

niet verplicht om gelijk te reageren en laat je niet afleiden door steeds online te zijn. Dat wat ouders

en kinderen tegenkomen in het dagelijks leven zet ouders aan om datgene wat zij hun kinderen

willen meegeven een plaats te geven in de opvoeding en dat voor hun kinderen als het ware te

onderstrepen.

Wat speelt een rol bij het nadenken over idealen?

De respondenten spreken mild over de opvoeding die zij van de eigen ouders hebben gekregen. De

respondenten hebben oog voor generatieverschillen en benoemen dat hun ouders hun uiterste best

hebben gedaan met de mogelijkheden die zij hadden. De respondenten geven aan dat zij als kind ook

zelf een aandeel in de eigen opvoeding hebben gehad. Afhankelijk van hun eigen karakter, maar ook

afhankelijk van de rol van broers en zussen waren sommigen vooral meegaand en anderen meer

tegendraads. Respondenten beseffen dat hun eigen kinderen ook tekorten zullen oplopen en kritiek

zullen leveren. Dit alles maakt dat zij met mildheid terugkijken op hun eigen opvoeding.

Wanneer de geïnterviewde ouders spreken over hun opvoedingsidealen en de ervaringen die hieraan

hebben bijgedragen, spreken zij alleen voor zichzelf en niet namens de andere partner. Dit sluit aan

bij het gegeven dat persoonlijke opvoedingsidealen een wezenlijk onderdeel zijn van de identiteit van

de opvoeder en dus nauw verbonden met de éne ouder. Het is de vraag in hoeverre partners

gelegenheid creëren om samen door te praten over wat zij met hun opvoeding voor ogen hebben.

Bij het opgroeien van de kinderen zoeken de ouders naar een goede modus om meer ruimte te

geven aan de kinderen en zelf een stapje terug te doen. Zij zoeken naar een gepast evenwicht

waarbij zij zich naar de kinderen toe willen verantwoorden zonder de eigen positie als ouder te

ondermijnen.

De omgeving speelt niet alleen een rol bij de idealen die ouders voor hun kinderen willen nastreven.

De omgeving heeft ook een mening over ouders en de opvoeding die zij geven . De respondenten

vragen zich soms af of zij iets echt belangrijk vinden voor hun kind, of dat het hun te doen is om de

goedkeuring van anderen. Zij willen namelijk ook graag gezien worden als een goede en leuke ouder.

De toenemende secularisatie brengt de respondenten ertoe om na te denken over de kern van het

christelijk geloof en wat hun kinderen nodig hebben om hier op gericht te blijven. Sommige

respondenten benadrukken hun eigenheid en houden vast aan geloofstradities. Anderen relativeren

deze en zoeken juist naar wat verschillende christenen samenbindt. Dat christenen in de

24

maatschappij meer dan vroeger in de minderheid zijn, maakt het voor ouders nog belangrijker om

hun kind te helpen om met overtuiging staande te blijven.

Tot slot

Ouders vertellen graag over datgene wat zij in de opvoeding voor ogen hebben. Zij ogen hierbij

gedreven, maar tegelijkertijd ook gelaten. Bewust van het feit dat het allemaal niet maakbaar is.

Bewust van eigen tekorten. Bewust ook van het feit dat zij niet weten wat er allemaal omgaat in de

gedachten en het leven van hun kind. Soms bang of teleurgesteld bij situaties waar een kind niet op

lijkt te pakken wat de ouder hen aanreikt, bij situaties waar het vertrouwen wordt geschaad. Ouders

geven aan dat zij gevoelig willen zijn voor het welbevinden van hun kind, dat zij hun kinderen willen

uitdagen om in gesprek te blijven en willen zorgen voor een open en eerlijke relatie.

Aanbevelingen voor een oudercursus

Benut de oudercursus om ouders te helpen zicht te krijgen op hun persoonlijke opvoedingsidealen.

Door deze idealen te expliciteren worden zij zich bewust van de idealen die zij voor hun kinderen

voor ogen hebben. Dit helpt hen om bij de dagelijkse opvoeding gericht te zijn op de dingen die zij

echt belangrijk vinden.

Benut de oudercursus om het gesprek tussen partners over opvoedingsidealen te stimuleren. Hierbij

is het niet de bedoeling om tot een compromis te komen. Het gaat juist om het leren verwoorden

van de eigen idealen en het leren kennen van de idealen van de partner met alle overwegingen die

daarbij van toepassing zijn.

Benut de oudercursus om onderscheid te maken tussen opvoedingsidealen en dat wat ouders nodig

achten om deze opvoedingsidealen te bereiken. Dit helpt hen om indien nodig te zoeken naar

alternatieve wegen om hun idealen voor hun kinderen na te streven.

Benut de oudercursus om ouders handvatten te geven om aan hun kinderen (en desgewenst ook aan

hun omgeving) uit te leggen waarom zij bepaalde aspecten van de opvoeding zo van belang vinden.

Stimuleer hen om na te denken over de manier waarop en de mate waarin zij verantwoording willen

afleggen van hun keuzes in de opvoeding.

25

LITERATUURLIJST

Blokland, G. (2010). Over opvoeden gesproken: Methodiekboek pedagogisch adviseren. Amsterdam: SWP Uitgeverij.

Eldering, L. (2008). Cultuur en opvoeding interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief. Rotterdam: Lemniscaat.

Kole, J.J. & De Ruyter, D.J. (red.) (2007). Werkzame idealen. Ethische reflecties op professionaliteit.

Assen: Van Gorcum.

Langeveld, M.J. (1979). Beknopte theoretische pedagogiek. Groningen: Wolters Noordhoff

Pels, T. (2000). Opvoeding en integratie, Een vergelijkende studie van recente onderzoeken naar gezinsopvoeding en de pedagogische afstemming tussen gezin en school. Assen: Van Gorcum.

Sieckelink, S. (2009). Het beste van de jeugd. Kampen: Uitgeverij Klement.