Personenschade: hoe rekbaar is het causaal verband?...zou niet zijn geleden als [gedaagde] het...

31e LSA Symposion 31 januari 2020

LSA Revisited WELKE LESSEN ZIJN ER NOG TE LEREN?

Personenschade:hoe rekbaar is het causaal

verband?

prof. mr. dr. Arvin Kolder



“Over het causaliteitsprobleem zijn boekenkasten vol geschreven.

Wie zich erin verdiept, dreigt al gauw alle grond onder zich te verliezen.”

• G.H.A. Schut, Onrechtmatige daad, Zwolle 1990, p. 73.

“Het leerstuk van het causaal verband behoort ongetwijfeld tot het lastigste onderdeel van het aansprakelijkheidsrecht.”

• Conclusie A-G Spier voor HR 21 december 2012, NJ 2013/237 (Deloitte/Hassink)



Aandachtspunten

• Csqn-verband (art. 6:74 en 6:162 BW)

• Toerekening (art. 6:98 BW)

• Situatie zónder ongeval (art. 6:105 BW)

• Onzeker causaal verband (csqn-verband)- omkeringsregel- proportionele aansprakelijkheid- kansschade



Rb. Amsterdam 2 oktober 2019, ECLI:NL:RBAMS:2019:6893 (Vuurwerkongeval)

- onrechtmatig daad: verstrekken illegaal vuurwerk aan 11-jarige

- verweer: causaal verband met de schade ontbreekt-> het verstrekken van het vuurwerk niet de oorzaak, maar de onjuiste wijze van afsteken

-> de schade staat, vanwege wijze van afsteken, in te ver verwijderd verband met het verstrekken van het vuurwerk



Csqn-verband

• Alleen die schade vergoeden die dóór de gebeurtenis waarvoor aansprakelijkheid bestaat, is veroorzaakt

• Art. 6:162 BW ‘Hij die jegens een ander een onrechtmatige daad pleegt (…) is verplicht de schade die de ander dientengevolge lijdt, te vergoeden.’

• Art. 6:74 BW‘Iedere tekortkoming in de nakoming van een verbintenis verplicht de schuldenaar de schade die de schuldeiser daardoor lijdt te vergoeden (…).’

• Vestigingsfase

• ‘Minimumvoorwaarde’



• Zou de schade ook zijn ontstaan de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid is gebaseerd, weggedacht? -> zo ja, dan ontbreekt csqn-verband

• ‘Een redelijke mate van waarschijnlijkheid’-> geen 100% zekerheid

• Rb. Utrecht 7 oktober 2009, ECLI:NL:RBUTR:2009:BJ9584 (Mishandeling en studievertraging)

• HR 10 januari 2020, ECLI:NL:HR:2020:28 (Zorgplicht bank)“Het hof is te gemakkelijk over het vereiste van het condicio sine qua non-verbandheengestapt en is vervolgens ook bij het beoordelen van het toerekeningsverband ex art. 6:98 BW de mist ingegaan.” (ECLI:NL:PHR:2019:826, sub 3.28)



Toerekening• Art. 6:98 BW:“Voor vergoeding komt slechts in aanmerking schade die in zodanig verbandstaat met de gebeurtenis waarop de aansprakelijkheid van de schuldenaar berust, dat zij hem (…) als een gevolg van deze gebeurtenis kan worden toegerekend.”

• Toerekening naar redelijkheid

• In geval van personenschade: “The tortfeasor takes the victim as he finds him.”- HR 9 juni 1972, NJ 1972/360 (Neurotische depressie)- HR 2 november 1979, NJ 1980/77 (Vader Versluis)- HR 13 januari 1995, NJ 1997/175 (De Heel/Korver)

“Ook letsel dat buiten de normale lijn van de verwachtingen ligt, wordt aan overtreder van veiligheidsnorm toegerekend.”



• Bijzondere lichamelijke of geestelijke kwetsbaarheidHR 21 maart 1975, NJ 1975/372 (Coronaire trombose)HR 8 februari 1985, NJ 1986/137 (Henderson/Gibbs)HR 1 juli 1993, NJ 1993/667 (Nuts/Hofman)HR 13 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:308 (London/X)HR 19 juli 2019, ECLI:NL:HR:2019:1278 (Aardbeving)

• Tekortschieten artsen m.b.t. primaire ongevalHR 8 februari 1985, NJ 1986/136 (Joe/Chicago Bridge)

• Moeilijke privé-situatieHR 4 november 1988, NJ 1989/751 (ABP/Van Stuyvenberg) HR 11 juni 2010, NJ 2010/332 (Sulman/Reaal)HR 13 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:308 (London/X)

• Tweede ongevalHR 3 oktober 2014, NJ 2014/429 (Deurmat)



• Van ‘deelregels’ Brunner (VR 1981, p. 201 e.v.) naar beslisschema Hartlief (NJB 2014/2108, afl. 41)

• Is het gevolg normaal, typisch, in de lijn der verwachtingenliggend? - Zo ja, dan vindt toerekening plaats

• Is het gevolg abnormaal of buiten de lijn der verwachtingenliggend? - Toerekening vraagt om nadere rechtvaardigingDeze kan gevonden worden in:-> aard van de aansprakelijkheid-> aard van de schade-> hoge mate van schuld-> combinatie van voornoemde factoren

• HR 20 september 2019, ECLI:NL:HR:2019:1409 (Schietincident Alphen aan den Rijn)



Terug naar Rb. Amsterdam 2 oktober 2019, ECLI:NL:RBAMS:2019:6893 (Vuurwerkongeval)

• Csqn-verband“Wat de schade door het vuurwerkongeval betreft stelt de rechtbank voorop dat het conditio sine qua non verband tussen de daad en schade aanwezig is: de schade zou niet zijn geleden als [gedaagde] het vuurwerk niet aan [benadeelde] had verstrekt.”

• Toerekening“Vervolgens is de vraag of de schade ook aan [gedaagde] kan worden toegerekend in de zin van art. 6:98 BW.Mede gelet op de aard van de schade (letselschade) en de aard van de aansprakelijkheid (eigen onrechtmatige daad, schending van een veiligheidsnorm) is de schade toerekenbaar aan [gedaagde], omdat juist bij deze soorten schade en aansprakelijkheid eerder wordt toegerekend dan bij andere soorten schade of aansprakelijkheid.”



Toerekening bij risicoaansprakelijkheid• HR 13 juni 1975, NJ 1975/509 (Amercentrale)

‘Aansprakelijkheid ex art. 1405 OBW moet worden beperkt tot die vormen van schade welke als ‘typische gevolgen’ van de instorting van het gebouw kunnen worden beschouwd.’

• Rb. Rotterdam 8 juni 1990, NJ 1991/210 (Overlijden na hondenbeet)‘Uitzonderlijke karakter van aansprakelijkheid zonder schuld brengt ex art. 1404 OBW beperking mee tot die vormen van schade welke als typische gevolgen van de hondenbeet kunnen worden beschouwd.’

• HR 25 april 2008, NJ 2008/262 (Boekema/X c.s.)‘Noch de aard van de aansprakelijkheid van de ouders noch de rol van hun kinderen bij het ontstaan van de brand doet hieraan af.’

• HR 19 juli 2019, ECLI:NL:HR:2019:1278 (Aardbeving)‘Daaruit kan echter niet worden afgeleid dat de omvang van een verplichting tot vergoeding van schade die berust op een risicoaansprakelijkheid, in het algemeen kleiner of juist groteris dan die van een verplichting tot vergoeding van schade die berust op art. 6:162 BW. Welke gevolgen het heeft voor de omvang van de schadevergoedingsverplichting dat zij berust op een risicoaansprakelijkheid, hangt af van de aard en strekking van de desbetreffende risicoaansprakelijkheid.’‘De aard en strekking van art. 6:177 BW brengen mee dat bij aansprakelijkheid op grond van die bepaling ruime toerekening van schade aan de hand van art. 6:98 BW plaatsvindt.’



‘Predispositieleer’ niet alleen bij personenschade

• HR 19 juli 2019, ECLI:NL:HR:2019:1278 (Aardbeving)‘Voor schade die als gevolg van bodembeweging door mijnbouwactiviteiten waarvoor de exploitant aansprakelijk is, is geleden aan een onroerende zaak met een bijzondere kwetsbaarheid waarvan niet aannemelijk is dat zij zonder de aansprakelijkheidvestigende gebeurtenis in de toekomst zou hebben geleid tot (een deel van) die schade, geldt dat ook het deel van de schade dat (mede) is ontstaan of verergerd door die bijzondere kwetsbaarheid in beginsel op grond van art. 6:98 BW aan de exploitant moet worden toegerekend.’

• HR 20 maart 1992, NJ 1993/547 (Bussluis)‘En indien het hof hiermede tot uitdrukking heeft gebracht dat deze schade gezien de wijze waarop zij is ingetreden niet als gevolg van zijn overtreding aan de bestuurder kan worden toegerekend, heeft het miskend dat bij overtreding van een verkeersnorm een beschadiging van een voertuig, die zonder die overtreding niet zou ontstaan, aan de overtreder kan worden toegerekend, ook als zij in het concrete geval is ontstaan op een wijze die buiten de lijn der normale verwachting ligt.’



• Hof Den Bosch 26 februari 2019, ECLI:NL:GHSHE:2019:693 (Achterlaten op vluchtstrook)

“dat het causale verband tussen de gestelde handelwijze van [bestuurder] en het gestelde letsel – naar bij gebreke van een nadere toelichting moet worden aangenomen – zo ver verwijderd is dat dat letsel in redelijkheid niet kan worden toegerekend aan de gestelde onrechtmatige gedraging (art. 6:98 BW).”

“niet zo dat [bestuurder] redelijkerwijs had moeten of kunnen voorziendat zijn handelen uiteindelijk tot het gestelde letsel zou (kunnen) leiden.”

• Ten overvloede:- geen onrechtmatige daad- 100% eigen schuld



De grenzen van de ruime toerekening• Schadebeperkingsplicht (art. 6:101 BW)

- Henderson/Gibbs en ABP/Van Stuyvenberg:‘‘Dit zou slechts anders zijn onder bijzondere omstandigheden, bijv. indien het slachtoffer zou hebben nagelaten van zijn kant alles in het werk te stellen wat redelijkerwijs – mede in aanmerking genomen zijn persoonlijkheidsstructuur – van hem kan worden verlangd om tot het herstelproces bij te dragen.”

-> Rb. Zutphen 10 augustus 2011, ECLI:NL:RBZUT:2011:BR4687 (Onttrekken aan psychiatrische behandeling)

• De situatie zónder ongeval (art. 6:105 BW)

- Coronaire trombose, Joe/Chicago Bridge en Henderson/Gibbs“Dit alles laat overigens onverlet dat de persoonlijke predispositie van het slachtoffer en de daaruit in het algemeen voortvloeiende risico’s voor het ontstaan van klachten als de onderhavige wel een factor kunnen vormen waarmee rekening valt te houden bij de begroting van de schade.”



De situatie zónder ongeval• HR 15 mei 1998, NJ 1998/624 (Vehof/Helvetia)

- zónder ongeval opleiding gevolgd en parttime baan in de zorg bemachtigd?

• HR 14 januari 2000, NJ 2000/437 (Van Sas/Interpolis)- zónder ongeval 20 uren per week tot 65 jaar doorgewerkt als lerares?

• HR 13 december 2002, NJ 2003/212 (B./Olifiers)- zónder medische fout fulltime tot 60 jaar doorgewerkt als lerares?

• Normatief- Rb. Den Bosch 21 september 2011, ECLI:NL:RBSHE:2011:BT2397 (Stukadoor)



• Onderscheid binnen en buiten ‘de persoon’ gelegen factoren?- Kolder, Letselschade: de hypothetische situatie zónder ongeval, TVP 2015, afl. 2, p. 24-34

• HR is terughoudend: een concreet aanknopingspunt- HR 13 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:308 (London/X)- HR 27 november 2015, NJ 2016/138 (M/Vossen)- HR 17 februari 2017, NJ 2017/115 (Watermolen)- HR 9 maart 2018, ECLI:NL:HR:2018:331 (Looptijd beperkt tot 5 jaar)

• Kans(schade)benadering?- Rb. Rotterdam 19 augustus 2014, ECLI:NL:RBROT:2014:6616 + 40% van het ‘extra’ VAV wegens gemiste hogere functie



Medisch moeilijk objectiveerbare aandoeningen

üMedische en juridische causaliteit, Inleidingen LSA-symposion 1990

• W.D.H. Asser, p. 63, over het verband tussen ongeval en klachten:“De arts kan geen definitieve keuzen maken en dat hoeft hij ook niet, want van hem wordt geen beslissing in een geschil gevraagd. De zaak komt daarvoor terug op het bord van de juristen.”

• D.H.M. Peeperkorn, p. 3-4: “Maar als juristen en medici niet dezelfde taal spreken – in dit geval niet dezelfde causale taal – liggen communicatiestoornissen voor de hand.”

• B.J.J. Ansink, p. 33:“Het is mogelijk dat er een (anatomisch) aanwijsbare afwijking opgespoord wordt. Dat betekent echter niet automatisch dat een dergelijke afwijking ook aanleiding geeft tot functiestoornissen. Anderzijds is het zeer wel mogelijk dat een patiënt duidelijke functiestoornissen (…) vertoont, zonder dat er een anatomische afwijking aan het licht komt.”

• W.D.H. Asser, p. 63:“dat beslist kan worden dat causaal verband aanwezig is zonder dat medisch vaststaat dat de klachten ongevalsgevolg zijn en zonder dat dit echt ‘bewezen’ is.”

• B.J.J. Ansink, p. 35-36:Het belang van “een goede vraagstelling aan de deskundige.”



In civielrechtelijke letselschadezaken:

• medicus ‘slechts’ ter voorlichting, jurist ter beslissing

• artsen en juristen spreken niet dezelfde taal

• het gestelde behoeft niet geneeskundig (in medische zin) bewezen te worden, maar in juridische zin- F. T. Oldenhuis en H. Vorsselman (red.), Whiplash, juristen aan

het woord, Den Haag: BJU 2012

• IWMD-vraagstelling (laatste versie januari 2010) - A.J. Van e.a., Nieuwe versie IWMD-vraagstelling: causaal

verband bij ongeval, TVP 2009, afl. 2, p. 33-40



• HR 8 juni 2001, NJ 2001/433 (Zwolsche Algemeene/De Greef)- het ontbreken van een specifieke, medisch aantoonbare verklaring voor de klachten staat niet in de weg aan het aannemen van het juridisch causaal verband met het ongeval (‘deelvraag 2’)

• o.a. Hof Arnhem-Leeuwarden 24 mei 2016, ECLI:NL:GHARL:2016:3988 (Whiplash)- vóór ongeval niet- op zich door ongeval te veroorzaken- alternatieve verklaring ontbreekt

• Andersoortige medisch moeilijk objectiveerbare aandoeningen? - Rb. Overijssel 28 december 2016, ECLI:NL:RBOVE:2016:5157 (Elektrocutie)- Rb. Gelderland 7 november 2013, ECLI:NL:RBGEL:2013:4736 (Rugklachten)- Rb. Limburg 6 december 2017, ECLI:NL:RBLIM:2017:11913 (Rugklachten)- Rb. Amsterdam 19 juli 2017, ECLI:NL:RBAMS:2017:7444 (Mishandeling)



Onzeker causaal verband

• Csqn-verband tussen onrechtmatige daad of wanprestatie en bepaalde schade- schade ook zónder ‘fout’? - ‘een redelijke mate van waarschijnlijkheid’

• Soms: tegemoetkoming benadeelde in bewijspositie-> omkeringsregel (‘alles of niets’)

• Soms: substantiële twijfel blijft over wel of geen csqn-verband- keuze voor het één (geheel toe- of afwijzen) doet geen recht aan de mogelijkheid van het ander-> proportionele aansprakelijkheid / kansschade (‘middenweg’)



Omkeringsregel: algemeen• HR 21 juni 1974, NJ 1974/453 (Windmill/Roelofsen)• HR 16 november 1990, NJ 1991/55 (Te hard rijden)• HR 21 oktober 1994, NJ 1995/95 (Rijden onder invloed)• HR 26 januari 1996, NJ 1996/607 (Dicky Trading II)• HR 24 december 1999, NJ 2000/428 (Rijden in verboden rijrichting)• HR 16 juni 2000, NJ 2000/584 (Sint Willibrord)• HR 19 januari 2001, NJ 2001/524 (Ter Hofte/Oude Monnik)• HR 2 maart 2001, NJ 2001/649 (Trombose)• HR 23 november 2001, NJ 2002/386 en 387 (Informatieplicht arts)• HR 29 november 2002, NJ 2004/304 en 305 (TFS/NS en Kastelijn/Achterkarspelen)• HR 19 maart 2004, NJ 2004/307 (Seresta)• HR 24 september 2004, NJ 2005/466 (Te hard rijden)• HR 8 april 2005, NJ 2005/284 (Rijden onder invloed)• HR 7 april 2006, NJ 2006/244 (Bildtpollen/Miedema)• HR 7 december 2007, NJ 2007/644 (Keizersnede)• HR 19 december 2008, NJ 2009/28 (Vallende fietser)• HR 23 juni 2012, NJ 2012/669 (Ontbreken permanente CTG-registratie)• HR 14 december 2012, NJ 2013/236 (Hersenletsel door trauma of longaandoening)• HR 10 januari 2020, ECLI:NL:HR:2020:27 (Brand in soldeermachine)



Omkeringsregel: arbeidsrechtelijk

• HR 17 november 2000, NJ 2001/596 (Unilever/Dikmans) • HR 23 juni 2006, NJ 2006/354 (Havermans/Luyckx)• HR 9 januari 2009, NJ 2011/252 (Landskroon/Bam)• HR 6 februari 2009, ECLI:NL:HR:2009:BG5859 (Rendamax/X) • HR 5 maart 2010, ECLI:NL:HR:2010:BK9151 (Hunter Douglas/X)• HR 8 juli 2011, ECLI:NL:HR:2011:BQ3517 en

ECLI:NL:HR:2011:BQ3519 (Zaaizaad)• Hoge Raad 7 juni 2013, NJ 2014/98 (SVB/Van de Wege)• Hoge Raad 7 juni 2013, NJ 2014/99 (Lansink/Ritsma)• HR 13 februari 2015, ECLI:NL:HR:2015:295 (Unilever/Dikmans II)• Hoge Raad 6 april 2018, NJ 2018/291 (Asbest-badmeester)



Kansschade

• HR 24 oktober 1997, NJ 1998/257 (Baijings)• HR 16 februari 2007, NJ 2007/256 (Beroepsfout advocaat)• HR 11 december 2009, NJ 2010/3 (Beroepsfout advocaat)-> schadebegroting aan de hand van het verlies van een kans

• HR 21 december 2012, NJ 2013/237 (Deloitte/Hassink) -> fiscaal advies opgevolgd? Proportionele aansprakelijkheid vs. kansschade

• HR 23 december 2016, ECLI:NL:HR:2016:2987 (Netvliesloslating)

-> te laat oogoperatie: kans op beter resultaat verloren gegaan?

• HR 27 oktober 2017, ECLI:NL:HR:2017:2786 (Vertraging in operatie)

-> niet tijdig caudasyndroom onderkend: kans op beter resultaat verloren gegaan?



Proportionele aansprakelijkheid• HR 31 maart 2006, NJ 2011/250 (Nefalit/Karamus)

-> longkanker door blootstelling asbest of roken?

• HR 9 januari 2009, ECLI:NL:HR:2009:BG4014 (Meeroken op werkplek)-> longklachten door astma of blootstelling op werk?

• HR 24 december 2010, NJ 2011/251 (Fortis/Bourgonje)-> bij juiste advisering aandelen verkocht of toch aangehouden?

• HR 14 december 2012, NJ 2013/236 (Nationale Nederlanden/S en L)-> hersenletsel door trauma of longaandoening?

• HR 21 december 2012, NJ 2013/237 (Deloitte/Hassink) -> fiscaal advies opgevolgd? Proportionele aansprakelijkheid vs. kansschade



Afronding• SCN-verband

- bestendiging, uitwerking, verduidelijking

• Toerekening - bestendiging, modernisering, verduidelijking/uitbreiding

• Situatie zónder ongeval - bestendiging, uitwerking, verduidelijking

• Onzeker causaal verband- Omkeringsregel: verduidelijking, bijstelling, aanscherping- Kansschade: uitbreiding, verduidelijking- Proportionele aansprakelijkheid: vernieuwing, verduidelijking



Dank voor uw aandacht!

Personenschade: hoe rekbaar is het causaal verband?...zou niet zijn geleden als [gedaagde] het...

Documents

Transcript of Personenschade: hoe rekbaar is het causaal verband?...zou niet zijn geleden als [gedaagde] het...