PERMACULTUUR van ideaal naar ontwerp

en van uitvoering naar acceptatie

Draagvlak krijgen en behouden

Dr. Ir. Eric A. Goewie,

emeritus Hoogleraar Ecologische Landbouw

Universiteit Wageningen

1

PERMACULTUUR

IN HET STEDELIJK BUITENGEBIED

TUSSEN

NIJMEGEN EN ARNHEM

2

Doel

• De zin en noodzaak van permacultuur voor de leefbaarheid van stedelijke buitengebieden

• Hoe leggen we dat uit aan burgers, politici, locale ondernemers?

3

Mijn motief

• Plantenziektekunde en honger in de wereld• Eénjarige monoculturen en bestrijdingsmiddelen • Biologische landbouw: éénjarige gewassen en

zorgvuldig ecologisch beheer van de bodem• Permacultuur: meerjarige gewassen, ecologisch

beheer van produktie omgeving en bescherming van het landschap in stedelijke buitengebieden

• Produceren waar de monden zijn (honger-bestrijding en regionale handel plus afzet)

4

5

• Foto gangbaar grondgebruik

6

• Foto gangbaar grondgebruik (polder)

7

8

9

10

11

Grondgebruiker bepaalt (afhankelijk van zijn grondhouding) hoe er geproduceerd gaat

worden

• Organismen zijn ‘machientjes’ die door natuurwetten worden beheerst. Als je die wetten maar kent, zijn organismen in elk gewenste richting stuurbaar

• Organismen zijn onderdelen van dynamische ecosystemen. Als je die respecteert, produceer je wat voor de leefbaarheid van het stedelijk buitengebied nodig hebt

12

……….NAMENS HET VERDIENMODEL VAN BANKINSTELLINGEN ?????

13

………………..VOLGENS HET VERDIENMODEL VAN MULTINATIONALS ?????

14

Landbouwproduktie systeem - 1925MENS

STIKSTOFBINDERS

NUTRIENTEN

VERTEERDERS

BODEMLEVEN

PREDATOREN

ORGANISCH AFVAL+GEWASRESTEN

ORGANISCHEMEST

PLAGEN

PARASIETEN

MECHANISCHEONKRUIDBESTRIJDING

GEWASBESCHERMING

FYSISCH/MECHANISCH

(soms chemisch)

GROEN BEMESTING

ORGANISCHEBEMESTINGN,P,K

MECHANISCHE GRONDBEWERKING

stimulering

verstoring

GEWASSENONKRUIDEN VEE

15

Effecten• Matige en jaarlijks sterk variërende opbrengst

(dreiging van honger en structurele armoede)• Storingsgevoelig (ziekten, plagen, droogte,

nattigheid)• (Onbewust) sprake van een bedrijfsgebonden

(ecologische) produktiecyclus• Er zijn weinig sturingsmogelijkheden• Armoede op het platteland• Honger in de steden

16

VERSTORING/VOORKOMING

INSECTICIDENACARICIDENNEMATICIDEN

PESTICIDEN

PESTICIDEN

KUNSTMESTN,P,K

ZAAD BEHANDELING

FUNGICIDEN

PESTICIDEN

GEWASSENONKRUIDEN

MENS

NUTRIENTEN

BODEM LEVEN

PREDATOREN

ORGANISCH AFVAL+GEWAS RESTEN

PLANTENZIEKTEN

GRONDBEWERKINGstimulering

STIKSTOFBINDERS

VEE

PARASIETEN

HERBICIDEN

onderdrukkend

VERTEERDERS

KOSTEN VOOR TECHNISCHE EN JURI- DISCHE BESCHERMING TEGEN ON-BEDOELDE GEVOLGEN

VEEVOER GEIMPORTEERD

“STOPPEL” AFVOER

Landbouwproduktie systeem - 2015

ANTIBIOTICA

GENTECH

GENTECH

GROEIREGULATIE

17

Effecten• Enorme opbrengst• Grote (jaarlijkse) opbrengstzekerheid• Geen sprake van een bedrijfsgebonden ecologische

productie cyclus• Er zijn veel (kostbare) sturingsmogelijkheden• Hoge mate van afhankelijkheid van extern

onderzoek, voorlichting, afnemers, wet- en regelgeving, toeleverende industrie en banken

• Ondernemer denkt lineair• Natuur is grondstof voor technisch handelen• Hoge investeringskosten en laag rendement• Platteland is produktie basis voor wereldhandel

18

ONKRUIDEN

MENS

BODEM LEVEN

GFTGEWASRESTEN

PLANTENZIEKTEN

THERMISCHE/MECHANISCHE ONKRUID-BESTRIJDING EN GEWASROTATIE

VLINDERBLOEMIGEN

ORGANISCHEBEMESTING

MECHANISCHE BESCHADIGING

stimulerend

afremmend

RESISTENTE GEWASSEN

PLANTEXTRACTENVEILIGE PESTICIDENGEWASROTATIE

COMPOST met C/N 20-30

STIMULERING mbv AANGEPASTE TECHNIEKEN

GEWASSEN

ORGANISCHE MEST

STIMULERING MET AANGEPASTE TECHNIEKEN

REKENING HOUDEN MET CYCLI EN RITMEN IN DE NATUUR DOOR TOEPASSEN VAN PREPARATEN EN DIERENWELZIJN

GEMENGDE BEDRIJFSVOERING

STIKSTOFBINDERS

NUTRIENTEN

VERTEERDERS

RUIME VRUCHTWISSELING

PLANTEN EXTRACTENBODEMVERZORGING

Landbouwproduktie systeem- ecologisch

VEE

PARASITAIRESCHIMMELS

PREDATOREN BIOLOGISCHE BESTRIJDING

BEDRIJFSBESLISSINGEN BASEREN OP WAAR-NEMINGEN, DOELSTEL-LINGEN EN FUNCTIES

19

20Kruidentuin van de Stichting Marjolein Veldkruiden (Tollebeek, NOP)

21

22

• Fysiologische kringlopen (bv ademhaling, auto-

immuun systeem, nutriënten cyclus)• Dierenwelzijn • Seizoenswisselingen• Kosmische invloeden (zon/aarde/maan constellaties)• Ordening leverende levensprocessen (leven is een

activiteit; het is een constant proces van actieve afbraak en herstel van ordening)

• Materie is gecondenseerd licht• Leefbaarheid van het platteland• Landschap is permanent aanwezig ecosysteem

CYCLI EN RITMEN IN DE NATUUR ?

23

Conclusie• Opbrengst (kwaliteit is belangrijker dan kwantiteit)• Sprake van een stabiele, omgeving gebonden

productiecyclus• Geen sturingsmogelijkheden met behulp van fossiele

brandstoffen en chemie• Weinig afhankelijk van extern onderzoek, landbouw-

voorlichting, afnemers, wet- en regelgeving• Producent denkt cyclisch • Natuurlijke samenhangen worden gekend en

gerespecteerd• Er wordt geproduceerd naar wat een (stedelijk)

gebied nodig heeft om het bewoonbaar/leefbaar te houden

• Andere bronnen van inkomsten (toerisme, sport, scholen)

24

Alles (van micro tot macro) in de natuur verloopt in cycli

25

Voorbeeld van een kringloop proces

Bron: Williame, F. (1993), Bemesting in Velt, pag 86

26

Intensieve landbouw

Biologische en BD landbouw Zwerfland-

bouw

Pion

ier f

ase

Climax f ase

Ecologische ontwikkeling (successie) TIJD

Productie intensiteit

Ecologisch evenwichtVatbaarheid voor ziekten en plagen

Energie behoefte

Hoog

Hoog

Hoog

Laag HoogLaag

Laag

Laag

Effecten van verschillende vormen van grondgebruik

Permacultuur

27

Wat zegt de gangbare wetenschap over permacultuur?

• Holistisch ondernemen is onzin• Smaak en houdbaarheid zijn niet beter• Inderdaad geen sprake van ongewenste residuen• Opbrengsten zijn laag• Bodemkwaliteit is goed• Weerbaarheid van dier en gewas is hoog• Robuuste ecologische verbanden zijn aangetoond• Klimaatvriendelijk• Visie benut geen technologische mogelijkheden als gmo,

nanodeeltjes, chemie, volledige automatisering van de produktie

• Geen bijdrage aan wereldhandel of kapitaalmarkten• Onvoldoende inkomen, dus weinig investeringsmogelijkheden

28

Bedrijfsmanagement

STUREN OP BIOTISCHE INTEGRATIENIVEAU’S

STUREN OP LEVENS-PROCESSEN EN FUNCTIES INTEGRATIENIVEAU’S

Individu

Soort

Populatie

Levensgemeenschap

Biocenose

Energie opslag

Nutrienten cycli

Voedselketendoorgifte van energie en stoffen

Decompositie

Successie

Ordening

ECOSYSTEEM BENADERING

29

Voorbeeld van sturing op nutriënten cyclus

Stikstof berekening voor biologische bedrijfsvoering

Bron: Oomen et al, Minderhoud-hoeve reeks, (1989)

30

WAARDENPERMACULTUUR

• Heelheid van het buitenstedelijk gebied

• Natuur gebruiken• “Bedrijf” is een ecosysteem• Ervaringskennis staat

centraal• Dieren zijn vrij van dorst,

honger, ondervoeding, fysiek en fysiologisch ongerief, pijn, verwonding, ziektes, afgedwongen gedrag, angst en chronische stress

GANGBAAR• Stuurbaarheid van het

ecosysteem zo maximaal mogelijk maken

• Natuur verbruiken• Bedrijf is een produktie-

machine• Wetenschappelijke

(laboratorium gebonden) kennis staat centraal

• Dieren zijn inpasbaar te maken

31

GRONDSLAGEN VOOR HANDELEN 1

PERMACULTUUR• Voorzorg• Nabijheid• Zelfregulering• Zinvolheid• Producent

denkt cyclisch

GANGBAAR• Wet en controle• Wereldhandel• Techniek en energie• Rendement • Producent denkt

lineair

32

GRONDSLAGEN VOOR HANDELEN 2• Voorzorg: doe niets wat de vrijheid van een

organisme structureel schaadt• Nabijheid: produceer waar de monden zijn

(regionale productie)• Zelfregulering: ontwikkel cycli• Zinvolheid: gebonden zon-energie door

planten moet groter zijn dan gebruikte hoeveelheid fossiele energie

• Denk cyclisch, niet lineair

Doel van type grondgebruik en reikwijdte

• Gangbare landbouw: wereldhandel (TTIP)

• Biologische landbouw: nationaal (gezondheid en duurzaam beheer van natuurbronnen)

• Permacultuur: regionaal/lokaal (behoud van leefbaar stedelijk buitengebied)

33

34

LEEFBAARHEID VAN HET STEDELIJK BUITENGEBIED

• Cyclisch denken versus lineair denken• Produktie limiet: productie intensiteit is niet efficiënt

als ze meer energie nodig heeft dan uit zonlicht kan worden gehaald

• Produceer voor consumenten en afnemers in het stedelijke buitengebied

• Bescherming van ecosystemen (bodem, water landschap)

• Verbinding tussen bewoners en hun organisaties

35

maatschappelijk aanvaardbare productiemethoden

Criterium 1 Wat zijn de functies van het agro-

ecosysteem? (maatschappelijke doelen)

Criterium 3 Zijn de kosten en opbrengsten in balans?

(bedrijfseconomische doelen)

sociaalecologisch inpasbare landbouwproductiesystemen

Criterium 5 ONTWERPER

Wat is mijn visie?

technisch-economisch inpasbare landbouwproductiesystemen

Criterium 2 Over welke technologische en ecologische

mogelijkheden kan worden beschikt? (produceerbaarheidsdoelen)

Criterium 4 Is de ondernemer in staat adequate

beslissingen te nemen? (management en besturingsvereisten)

technisch maakbare productie methoden

Rechttoe denken Lateraal denken

a) Ga van de probleemstelling naar de oplossing toe.

a) Gok een oplossing en kijk of die klopt met het probleem.

b) Elke stap moet verantwoord zijn om de oplossing verantwoord te doen zijn.

b) Het is mogelijk via onverantwoorde stappen te komen tot een oplossing die verantwoord is, bijv. vanzelfsprekend.

c) Doe je onderzoek stelselmatig, om compleet te zijn.

c) Doe je onderzoek willekeurig; het behoeft niet compleet te zijn.

d) Houd de logische lijn goed in het oog.

d) Bekijk het eens andersom, van opzij, naar analogie.

e) Vertrouw alleen je verstand bij elke keuze.

e) Wantrouw je verstand en volg je intuïtie.

36

Idee: werkgroep Permacultuur in Park Lingezegen

• biedt leden van je werkgroep, een helder omschreven probleem- of doelstelling

• zorg voor inspirerende leiders (visie, kunnen delegeren, anderen betrekt bij plannenmaken, besluiten nemen en uitvoeren van activiteiten)

• ontwikkel constructieve relaties met natuur beschermingsorganisaties, boeren en burgers (scholen, instituten, sportclubs, zorginstellingen)

• onderzoek de mogelijkheden voor lokale of regionale financiering

• organiseer spraakmakende bijeenkomsten met een heldere doelstelling• zorg ervoor dat deelnemers ook plezier beleven aan hun inzet • lokale acties worden lokaal uitgevoerd• toon vertrouwen in je lokale/regionale gemeenschap• realiseer je goed waar de grenzen liggen van je activiteiten voor

permacultuur in het Park Lingezegen• organiseer excursies• publiceer in regionale bladen

37