1

0De rijke vrouwenmode

Periode 1600-1800

1940-2014

•

• Inhoudsopgave

2

Inhoudsopgave

Inleiding 3

1.De tijd 1600 tot en met 1800 4

1.1.Het algemene modebeeld 4 1.1.1.Stoffen 4 1.1.2.Jasjes 5

1.2.Verschillende stijlen 6 1.2.1. Restauratiestijl 6 1.2.4. Exotisme & Naturalisme 7 1.2.5. Revolutiestijl 8 1.2.6.Neoclassicisme 8

2.De tijd van ±1945 tot 2015 9

2.1.Het algemene modebeeld 9 2.1.1. Stoffen 9 9 2.1.2. Kleding voor alle dagen 10 2.1.3. Schoenen, hoeden en sportkleding 10 2.1.4. Trendsetters 10 2.1.5. Merken 11

2.2. Invloedrijke stijlen 12 2.2.1. Utility 12 2.2.2. Dior, New Look 12 2.2.3. Saville-Row & Biker 12 2.2.4. Rock en Roll, Mods, Rockers 13 2.2.5. Hippie 13 2.2.6. De jaren 90 13

3. Wat nooit uit het modebeeld is verdwenen 14 3.1 Schoonheidsideaal 14 3.2 Korset 14 3.3 Kant en zijde 14 3.4 Exotisme en naturalisme 14 3.5 Stand 15 3.6 Persoonlijke vrouwelijke tasje 15

4. Conclusie 16

5.Literatuurlijst 19

6.Bijlagen 20

Bronvermelding Illustraties 26

3

Inleiding

Dit profielwerkstuk heb ik gemaakt voor mijn HAVO examen 2015-2016.

Dit onderwerp heb ik gekozen omdat ik veel interesse heb voor mode, kleding en geschiedenis. Al jaren maak ik zelf kleding, al dan niet van een bestaand patroon. Daarnaast beleef ik bijzonder veel plezier aan het kijken naar kostuumseries/film en documentaires. Ik ben vooral enthousiast over de kleding die men droeg in de periode 1600-1800. Zij herinneren mij aan de Disney films en andere sprookjes die ik als kind heb gezien.

In mijn dagelijkse praktijk zie ik soms elementen terug in de mode die lijken op de kleding uit de jaren 1600-1800. Dit riep bij mij de vraag op in hoeverre de mode van toen invloed heeft gehad op de mode van nu. Daar wilde ik wel meer van weten. Vandaar dat dit mijn onderwerp is voor dit werkstuk.

Ik ontdekte dat er heel veel te vertellen en te lezen is over mode in algemene zin. Daarom heb ik mij beperkt tot de mode van de rijkere, welgestelde vrouw. Vroeger was het verschil tussen arm en rijk erg groot. In eerste instantie wilde ik ook de mode van de moderne rijke vrouw van nu erbij betrekken maar ik kwam er gaandeweg achter dat dit verschil in kledingstijl vele malen kleiner is.

Het werkstuk heb ik opgedeeld in twee tijdperken. Eerst vertel ik over de jaren 1600-1800. Welgestelde vrouwen, in Europa, met een titel van zichzelf dan wel verkregen door een huwelijk. Het tweede deel gaat over de periode na de tweede wereld oorlog. Er is dan een minder duidelijke scheiding tussen de welgestelde (adellijke) vrouwen en de “gewone” vrouw. Naast Europa heeft Amerika dan ook invloed op de mode.

In de tekst heb ik voetnootjes vermeld die verwijzen naar de pagina’s van de bijlages.

Ik heb met veel plezier gewerkt aan dit werkstuk. Hopelijk beleeft de lezer dit zelfde plezier.

Nadia Meure

4

1.De tijd 1600 tot en met 1800

1.1.Het algemene modebeeld De periode 1600 tot 1800 heeft verschillende modestijlen gekend. De stijl werd in die tijd vooral bepaald door wat de, voornamelijk Franse, koning en koningin droegen. Zij bepaalden wat de vorsten wilden dragen. Iedereen die zichzelf belangrijk vond probeerde zich zoveel mogelijk te kleden zoals het koningshuis. In deze twee eeuwen regeerden er verschillende koningen en koninginnen. Dus ontstonden er ook verschillende stijlen en voorkeuren. Naast de verschillen waren er ook overeenkomsten. Sommige details bleven jarenlang in de mode, andere verdwenen weer. Een aantal verschillende stijlen worden hierna verder toegelicht in hoofdstuk 2.

Het bekendste modedetail van deze tijd is de pannier. De meeste mensen kennen het niet bij naam maar herkennen wel de vorm van de jurk. Een pannier is een zijhoepel die wordt bevestigd op de heupen om zo de vorm van het onderste gedeelte van de jurk te bepalen. Brede heupen waren heel chique.

Voor het bovenste gedeelte hadden ze het korset. Het korset is ook algemeen bekend en vormt het bovenste deel van het lichaam. Dit zorgt voor een dunnere buik, hogere taille en een push-up idee bij de borsten.

Zo was er ook nog de regel dat alleen adel de kleuren clerus rood en bepaalde blauwe tinten mocht dragen. Verder begint in

deze tijd ook de individualiteit een rol te spelen, door de kleding liet je zien wat je dacht, maar je moest je wel beperken tot je positie in de samenleving. In deze periode ontstonden ook veel nieuwe dingen. Zo kwamen door de handel exotische

stoffen en edelstenen, parels en parures1 op de markt en ook werd de strohoed populair bij

rijke dames. Zolang het maar paste binnen het milieu waarin de vrouw zich begaf. Een vrouw van een graaf mocht niet dezelfde hoed dragen als de prinses. Voor de rest werden er nog veel meer accessoires populair die ook al snel weer verdwenen zoals de waaier of parasol. Alles afhankelijk van de smaak van het koninklijk huis.

1.1.1. Stoffen Qua stoffen werden er vooral linnen, wol, zijde en katoen6 gebruikt. Voor de allerrijkste was er fijne witte mousseline5 dat speciaal uit India geïmporteerd werd. En natuurlijk handgemaakt kant als versiering.

Tijdens de avond droeg de vrouw een baljurk. Dit model jurk is vaak te zien in kostuumdramaseries/films. Deze jurken namen soms hele extreme vormen aan en bestonden vaak uit twee lagen. Hierdoor ontstond er een transparant effect. Deze baljurken werden dan versierd met parels, parures en/of edelstenen in het haar, om de nek en/of aan de polsen.

5

1.1.2.Het maken en dragen van de kleding

Al deze kleding werd met de hand gemaakt door kleermakers en zo ontstond er vanzelf één populaire kleermaker, de eerste modeontwerper, Rose Bertin, die elk jaar twaalf hofjurken voor Marie-Antoinette (echtgenote van koning Lodewijk XVI van Frankrijk) maakte.

De jurken werden zo groot en ingewikkeld mogelijk gemaakt. Hand gemaakt en dus met heel veel stof. Hiermee kon men laten zien dat men veel geld had. Het aandoen van deze kleding, inclusief het korset en pannier, was heel lastig en kon de vrouw niet zelf doen. Het feit dat je hiervoor een kamermeisje nodig had was ook een teken van rijkdom.

1.1.2. Jasjes De eerste stap richting vrouwenemancipatie is misschien wel het voorzichtig aanpassen van de kleding van de vrouw. De mannenkleding gaf veel meer bewegingsvrijheid en straalde macht uit. Één van de bezigheden van een vrouw van stand was het paardrijden. De gebruikelijke kleding was hiervoor minder geschikt. En zo ontstond het ruiterjas in de periode rond 1750. Deze jassen werden zo gemaakt dat ze een goede flatteuze pasvorm hadden. Deze pasvorm werd bereikt door “mannelijke”(tot dan toe alleen toegepast in mannenkleding) elementen toe te voegen. De jas was wijder, met knopen aan de voorkant en een split aan de achterkant. In dezelfde periode van het ruiterjasje ontstond ook kleding die gebaseerd was op de mannelijke militaire kleding (incl. epauletten2). En er ontstond nog een jasje: Spencerjasje (zie afbeelding hiernaast), dit jasje sloot mooi aan bij de stijl tijdens de neoklassieke tijd.

1.1.4.Ondergoed/ nachtkleding Het ondergoed of nachtkleding2 is deze periode eigenlijk niet veranderd. Er werd hier niet over gesproken, dus werd er ook niet mee gepronkt. Deze kledingstukken waren nog niet aan mode onderhevig. De vrouw sliep in een lang (meestal wit) hemd/jurk. Als ondergoed droeg zij een lange onderbroek met een onderjurk (dunne stof met laag uitgesneden hals en blote armen). Hier overheen kwam het korset, pannier.

Dit ondergoed werd overdag meestal nog aangevuld met een klein tasje (buideltasje) onder de rok waar vrouwen persoonlijke spullen in konden bewaren.

6

1.2. Verschillende stijlen

Hierna volgt een opsomming van diverse periodes met de daarbij behorende stijlen die het modebeeld bepaalden.

1.2.1. Restauratiestijl Deze stijl is onder de heerschappij van de puriteinse Oliver Cromwell (staatshoofd van Groot-Brittannië, 1649-1658). Vroom en streng in de leer was de kleding ingetogen van lijn, kleur en detail.

Hierna kwam Karel 2 in 1660 die juist het tegenovergestelde van Oliver Cromwell wilde. Hij koos voor overdadige versieringen. De kleding werd versierd met vele meters lint, kant, kwastjes en strikjes. Dit was een verschil voor de mannen, terwijl de vrouwen al gewend waren aan versieringen, ook al mocht het nu nog een stuk uitbundiger.

Vrouwenkleding werd gemaakt van stoffen met andere dan de gebruikelijke kleuren. Wat vooral veranderde aan de jurken was dat de keurslijfjes puntiger werden en het decolleté liep van schouder tot schouder.

1.2.2.Barok Barok was een tijd van formele kleding volgens een eenduidige stijl / vast patroon. Deze kledingstijl werd gedragen onder de heerschappij van Lodewijk XIV(1638-1715) van Frankrijk. Rond 1680 werd ook de manteau populair. Deze japon (de afbeelding) was eenvoudig maar formeel en was geïnspireerd op het Midden-Oosten. Deze japon was wijder dan een normale jurk waardoor het lichaam van de vrouw niet helemaal meer hoefde te worden ingesnoerd. De jurk volgde gewoon het lichaam. Wat vooral populair was bij de manteau was dat de bovenste rok wat korter was als de onderrok. Hierdoor kon je een duidelijk verschil laten zien en er kon gespeeld worden met kleuren door de onderrok dezelfde of een totaal andere kleur te geven. De bovenkant van het lijfje werd dan vaak nog versierd met een driehoekig planchet of borstlap. Deze planchetten waren dan versierd met mooie patronen. Het haar werd in deze tijd vaak opgestoken of met linten vastgemaakt. De linten waren vaak aangepast aan de jurk zodat het overeenkwam.

7

Aan het einde van de Barokperiode (1705-1715) werd een nieuwe japon populair die vooral binnenshuis gedragen werd. De loshangende robe volante had een zeer wijd rugpand die dan over de rok heen viel. Dit is vaak vanaf de schouders tot op de grond. Dit was niet zo bij de manteau die nog achter het originele boven en onderpand hadden.

1.2.3.Rococo Na Barok ontstond de Rococo. Deze stijl had meer subtiele details en de versieringen waren verfijnder. Dit was populair onder de heerschappij van Lodewijk XV (1710-1774). In deze jurken werden vooral katoen uit India en zijde uit China gebruikt. Door deze grote productievraag gingen mensen in Europa ook zelf de stoffen produceren.

De jurken werden gekenmerkt door het gebruik van naturalistische motieven (geïnspireerd op de natuur), ronde lijnen, subtiele kleuren en verfijnde opsmuk. Er werd veel zorg aan de kleding besteed door extra details zoals linten, chenille (fluweelachtige weefsel), veren en zijden bloemen. Het verschil tussen deze periode en de Barokperiode zit ‘m in de details zoals de gladde mouwen en de loshangende stroken kant.

Deze trend nam af toen de koning zelf bijna overleed (1770) en daarvoor in de plaats ontstonden eigenlijk twee nieuwe stijlen die lang zouden blijven bestaan.

1.2.4. Exotisme & Naturalisme Exotisme en Naturalisme ontstonden beide in de Rococo maar waren toen nog niet zo populair. Dat kwam pas in de periode erna. Exotisme is het gebruik van exotische stoffen. Bij exotische stoffen moet men denken aan Chinese en Indiase stoffen die geëxporteerd werden naar Europa. Deze populariteit hield stand tot ver in de 18de eeuw en is feitelijk nooit verdwenen.

8

Naturalistische stijl kenmerkt zich door het gebruik van eenvoudige stoffen van katoen. De vrouwen droegen geen pannier en korset onder deze japonnen. Ook droegen deze vrouwen vaak geen make-up (poeder genoemd in die tijd). Deze jurken waren in gedekte tinten en werden gedragen rond 1780. In deze tijd begonnen vrouwen naar formele gelegenheden een robe à la anglaise (1775-1820) te dragen (zie afbeelding). Dit was een japon met veel minder pretenties en een natuurlijke lijn waardoor ze zich veel makkelijker en vrijer konden bewegen. Doordat de stof van de jurk dun was werd er vaak een kasjmieren shawl over gedragen tegen de kou. Door de opkomst van het Naturalisme kwam er ook een tegenreactie vanuit het hof. Deze tegenreactie overdreef de stijlen. Bijvoorbeeld het Exotisme werd nog exotischer en het

zorgde ervoor dat met name de hoofdtooi belangrijker werd.

1.2.5. Revolutiestijl Deze stijl ontstond natuurlijk tijdens de Franse revolutie (1789-1799). Zijde werd vervangen door katoen en de patronen waren zo gemaakt dat de stof op een natuurlijke manier om het lichaam heen viel. Deze tijd heeft ook weinig decoraties omdat die niet gewenst werden door het koningshuis. Tijdens de revolutiestijlperiode heeft het naturalisme een dominante rol gekregen in het modebeeld. Het korset en de pannier werden definitief afgeschaft.

1.2.6.Neoclassicisme Deze stijl is te herkennen aan de robe à la chemise, een hemdachtige jurk van dunne witte stof (zie afbeelding). Deze japon was heel erg dun en er zaten veel lagen in omdat de stof bijna transparant was. De jurk viel vrij langs het lichaam en had vaak kort losjes opgepofte mouwen. Het lijfje van de jurk was vaak kokervormig en had een laag uitgesneden decolleté. Deze jurk was essentieel voor de stijl van Neoclassicisme en was vooral populair rond 1775 tot 1820. De stoffen die vaak gebruikt werden bij deze jurk of vergelijkbare jurken rond die tijd waren Mousseline, gaasachtig katoen of katoenbatist. Omdat deze jurk altijd erg eenvoudig was en je er niks onder kon verstoppen kwamen kleine buideltjes of handtasjes genaamd reticules in de mode. Deze waren in alle modellen en van alle stoffen te krijgen en werden daardoor ook zeer snel populair. Net zoals bij de robe à la anglaise werd bij deze jurk vaak een kasjmieren shawl gedragen tegen de kou.

9

2.De tijd van ±1945 tot 2015 In de tijd van 1945 tot 2015 verandert er veel en vooral heel snel. Dit is dan misschien wel de periode die de meester veranderingen te weeg heeft gebracht in zo’n relatief korte tijd, ook qua mode. Het belangrijkste van deze periode is dat Parijs haar invloed op de mode verloor. In de oorlog kwam de ontwikkeling stil te liggen, mensen hadden wel wat anders aan hun hoofd. Bovendien namen de modehuizen stoffen aan van de nazi’s en lieten hun werk door de bezetter beïnvloeden. Parijs kwam hierdoor in een kwaad daglicht. Na de oorlog richtten de mensen zich op de landen waar de bevrijders vandaan kwamen, zoals Amerika en Engeland.

2.1.Het algemene modebeeld

2.1.1. Stoffen Bij dit hoofdstuk verwijs ik naar bijlage bladen 5 en 6.

Er kwamen andere stoffen op de markt. Dit waren nieuwe stoffen die gemaakt waren met nieuwe weeftechnieken. Andere stoffen werden vervangen door goedkopere (te produceren). Mensen wilden vernieuwing, verfrissing en de oorlog vergeten.

Zo ontstond Gore-tex. Dit is een materiaal dat eerst alleen door klimmers of reizigers werd gedragen omdat het gemaakt is om waterdicht, winddicht en ademend te zijn. Later werd deze stof door meerdere ontwerpers in hun kleding verwerkt. Onder invloed van het gedachten goed van de Hippies probeerde men meer milieuvriendelijke stoffen te maken. Die ontstonden: polartec, fleece-materiaal en tencel.

Polyester werd erg populair en er werd een nieuwe stof ontwikkeld: Corfam (dat net als leer ademt). Deze verving al snel het meeste leer in schoenen.

Net als vroeger in de stijl van Exotisme (zie 1.2.4.) is de interesse in andere delen van de wereld nooit helemaal verdwenen. Zo droegen vrouwen vaak Kaftan op de catwalk. Zeer populair bij de rijkere vrouw. Deze Kaftanjurken waren dan vaak met de hand gemaakt van soepele zijde en werden gedragen tijdens het bijwonen van diners.

Ook ontstond er interesse in kimono’s (zie afbeelding hieronder) en Obi’s door Hanae Mori en andere ontwerpers die dit type jurk op hun catwalks introduceerden. De jurken werden daarna vaak ook op het strand gedragen, ideaal vanwege dunne stof waarvan ze gemaakt werden.

10

2.1.2. Kleding voor alle dagen In deze naoorlogse periode kwamen er ook veel nieuwe trends bij. Zo werd eerst de rok korter gemaakt tot net boven de knieën en na 1960 wordt deze nog korter. In de periode 1960-1970 bedacht Mary Quant (geboren 1934, Engelse modeontwerper) de minirok. Dit was een korte rok voor tieners en jongvolwassenen. De meeste oudere vrouwen waren eerst geschokt als hun (klein-)dochters deze kleding droegen (ze vonden het onfatsoenlijk). Zo ontstonden er langzamerhand meer verschillende lengtes voor rokken. Van halverwege de dij tot aan de grond. Maar ook ontstond er de populariteit voor denim (spijkerstof3). Echt alles werd van denim gemaakt: van broeken tot jurken en tassen en zelfs schoenen. Wanneer je deze broeken droeg, zorgde je er wel voor dat deze aansloot bij de door jou gekozen (levens)stijl. In deze tijd werd de nieuwe look elk jaar ook minder belangrijk omdat je al één look voor jezelf had gekozen.

2.1.3. Schoenen, hoeden en sportkleding

Wat nieuw was door de introductie van de korte rok waren de laarzen. Het werd steeds belangrijker wat je aan je voeten of op je benen droeg. Zo ontstond er dus meer beenkleding o.a. nylons en verschillende soorten schoenen maar wat toen ook bestond is bijvoorbeeld de enkelarmband.

De hoed is en was een essentieel onderdeel van de kleding van modieuze vrouwen. Bretons (Franse hoedje) en de pillbox (zie afbeelding) waren in deze tijd het populairst en

worden nog steeds graag gedragen door leden van de koninklijke familie.

Wat ook werd ontworpen was sportkleding. Nu er eigenlijk geen discussie meer was over de lengte van de kleding konden vrouwen kleding gaan dragen die comfortabel was tijdens het sporten. Denk hierbij aan beenwarmers, bodysuit, maillots en hotpants die in die tijd erg populair waren. Deze sportkleding werd dan vooral gemaakt van weefsels zoals badstof, velours of lycra.

2.1.4. Trendsetters In tegenstelling tot de periode 1600-1800 (hiervoor beschreven), waar de koning en koninginnen de mode bepaalden, wordt tegenwoordig de trend gezet door modeontwerpers en bekende beroemde artiesten of filmsterren.

In 1970 kwam er weer een onderscheid tussen overdag kleding en avondkleding. Deze trend is er nog steeds. Het dragen van Haute Couture (fantasierijke, modieuze kleding) gemaakt door de modeontwerpers, is voor de gewone vrouw niet te betalen. Confectiekleding, vaak geïnspireerd op de Haute Couture, is meer voor hen.

11

Voor de buitenshuis werkende vrouw kwam de mannelijke variant op de bekende confectie pakken oftewel smokings, het mantelpak.

Voor de oorlog was de kleding zeer onderhevig aan kleurtrends waardoor de rijke vrouw jaarlijks andere jurken moest aanschaffen. Na de oorlog was er minder geld te besteden waardoor, met name in de zakelijke wereld, werd gekozen voor algemene kleuren die meerdere jaren gedragen konden worden. Populaire kleuren hiervoor zijn, nog steeds, zwart en donkerblauw. De meeste mantelpakken4, vrouwelijke uniformen zijn hierop gebaseerd.

In de jaren 70 kwam de discokleding die vaak zo fantasierijk was als het maar kan zijn. Al dragen wij deze nu (2015) niet meer, het is wel voor altijd in ons geheugen gebleven en het zal altijd een belangrijk mode-item zijn. De discokleding werd werkelijk van alle stoffen die ze konden vinden gemaakt maar de populairste waren toch echt: zijde, satijn, lurex of spandex. Verder werd het dan versierd met de bekende glitteruitstraling door: lovertjes, zilver-en goud-lamé en ook gewoon glitters. Deze kledingstijl zorgde ervoor dat iedereen kon schitteren op zijn of haar manier (zie afbeelding). De populaire popgroep ABBA, een van de eerste Glam-Rockers, ging ook vaak in zulke kleding op het podium staan.

De bekendste persoon van de jaren 90, die zich liet gaan en in sommige opzichten nog wilder was dan die drukke discokleding, was Madonna. Haar naakte lichaamsdelen choqueerden heel veel mensen maar inspireerde ook anderen.

En tegenwoordig is Lady Gaga vooral populair. De beroemdste jurk van haar is de vleesjurk4.

2.1.5. Merken Voor de oorlog liet je zien dat je veel geld hebt door bijvoorbeeld handgemaakte kleding te dragen. In deze tijd (1980-2000) is dat geen teken van rijkdom meer tenzij het door een beroemde modeontwerper was gemaakt. Wel werd het steeds belangrijker om merkkleding te dragen. Dat werd het nieuwe “status”symbool. Soms werd het zelfs zo erg dat tieners beroofd werden van hun nieuwe Nike, Adidas of Reebok kleding. Door de populariteit van deze merkkleding ontstond er een namaakindustrie. Niet iedereen kon zich merkkleding veroorloven en zo’n namaakartikel voldeed dan ook wel. De merkkleding werd regelmatig gestolen. Gelukkig is de noodzaak om bijvoorbeeld merkschoenen te stelen veel minder in de afgelopen 15 jaren (nu 2016). Het dragen van merkkleding is in de rijkere kringen nog wel steeds belangrijk.

12

2.2. Invloedrijke stijlen In dit hoofdstuk behandel in een aantal bekende en/of populaire trends. De eerste trend is in de periode van en net na de oorlog. De laatste trend is de laatste trend voor de 21ste eeuw.

2.2.1. Utility In de oorlog zijn er veel dingen gebeurd, ook op het gebied van mode. Doordat de mannen aan het vechten waren moesten de vrouwen de taken overnemen. Vrouwen gingen niet alleen in winkels werken maar werden ook boerin, bankier, kleermaker enz. Er was te weinig kleding en voedsel. En de kleding die er was, was meestal niet geschikt om in te werken. Zo ontstond er de Utility kleren, werkkleding voor de vrouwen, die praktisch en erg duurzaam is. De kleding, vooral de lange rok, verdween voor een kortere rok of een broek. Deze kleding werd nog goed verkocht als werkkleding tot 1952.

Over het algemeen kan gesteld worden dat vrouwenkleding wat sober is, ten opzichte van de genoemde stijlen in hoofdstuk 1. Minder versieringen en tierelantijntjes aan de kleding. Om zich toch te kunnen onderscheiden werd er steeds meer make-up en losse accessoires (nagellak, sieraden, tasjes, riemen) gebruikt door de vrouwen.

2.2.2. Dior, New Look Christian Dior (1905-1957) ging verder met het idee van de Utility-kleren maar veranderde nog wat essentiële details. Hij maakte de schouders ronder en introduceerde het korset opnieuw. Dit gebeurde allemaal toen de mensen net weer wat te besteden kregen, zo na de oorlog, rond 1947. Na het overlijden van Dior bleef het merk bestaan, voortgezet door zijn assistent Yves Saint Laurent.

2.2.3. Saville-Row & Biker De jongeren in Amerika en Groot- Brittannië verdeelden zich, globaal gezien, in twee stromingen.

De ene groep werd genaamd Saville-Row3. De jongeren of jonge mensen wilden juist weer wat er vroeger was: “de kleding straalt het geld uit”. Zij lieten kleding op maat maken en liepen daar trots

in rond. Volgers van de Biker groep wilden juist het tegenovergestelde. De kleding was voor hen niet het middel om te laten zien wie je bent. Zij kozen ervoor om juist arbeiderskleding te dragen. De armoedige look zei helemaal niets over of ze nu wel of geen geld hadden. (zie afbeelding)

De modeontwerpster(s) speelde in op deze ontwikkeling en ontworpen

kleding passend bij een bepaalde levensstijl/stroming. De meest invloedrijke ontwerpster in Amerika, Claire Mc Cardell, ging nog een stapje verder en begon sportieve kleding voor vrouwen te ontwerpen die ongedwongen, sportief, comfortabel en functioneel was. Deze kleding had tot gevolg dat het lichaam van de vrouw te zien was en niet verstopt werd achter een rok of wijde broek. De stoffen die vooral toen werden gebruikt waren katoen, jersey, denim en chambary.

13

2.2.4. Rock en Roll, Mods, Rockers Mensen weten vaak niet het verschil tussen de kledingstijl van Rock en Roll en Rockers. Eerlijk gezegd wist ik het ook niet aan het begin van het verslag maar er is toch een duidelijk verschil. Rock en Roll zijn niet de stereo type Rockers zoals mensen het weleens noemen. Rock en Roll heeft als basis juist een schattig tintje. Een lang geruite of gestippelde rok die tot de knieën komt, enkelsokjes, petticoat en het haar in een staart of een haarband (zie afbeelding).

De Rockers lijken daarbij wel haast duivels. De Rockers droegen veel leer. Leren jasjes, leren puntschoenen en vaak nog leren sieraden. Voor de rest dragen ze spijkerbroeken, het tegenovergestelde dus van schattige rokken met stippeltjes.

De Mods3 passen bij deze stijlen omdat zij hun inspiratie halen uit ‘cooljazz’ (muziek) die ook heel populair was in die tijd. Zij droegen vaak korte jasjes op broeken met smalle pijpen, poloshirts of coltruien en suède schoenen of laarzen. Je oorsprong of afkomst was niet van belang. Gezamenlijke toekomstplannen was de bindende factor tussen deze jonge mensen.

Daar draaide het bij al deze drie groepen wel om. Het maakte voor je vriendengroep vaak niet veel uit wie je ouders waren als je maar een echte Rocker was met dezelfde interesses. En natuurlijk hetzelfde kleedde.

2.2.5. Hippie Een groep die iedereen kent zijn de Hippie’s. De hippiebeweging kwam tot stand in 1965 uit een antiburgerlijke samenleving. Kenmerkend aan hen was dat ze vaak kleurige kleding aan hadden maar geen schoenen. Meestal waren ze op blote voeten en soms hadden ze sandalen aan. Voor de rest stond de groep voor de vrede en waren dus vaak te zien bij protesten en ze organiseerde vaak demonstraties. Zij waren één van de eerste die 2de hands kleding actief kochten en ze maakte ook hun eigen kleding.

2.2.6. De jaren 90 De modeontwerpers keken in deze periode vooral naar de jaren hiervoor en hoe ze de modellen konden verbeteren. Zo namen ze o.a. hotpants, kaftans, T-shirts en haltertopjes mee naar de jaren negentig. Er ontstond de uniseks-broekpak. Dit broekpak was uniseks dus werd verkocht voor zowel man als vrouw. De kledinggrens tussen mannen en vrouwen begon langzaamaan te verdwijnen. Voor de rest stond kant heel centraal als je voor een romantische look ging. Dit werd vaak in combinatie gedaan met fluweel en brokaat voor vestjes. Dit wordt tegenwoordig gezien als sexy (in bijvoorbeeld lingerie), , of juist voor een onschuldige look.

14

3. Wat nooit uit het modebeeld is verdwenen

3.1 Schoonheidsideaal De oplettende lezer heeft in de vorige twee hoofdstukken vast gezien op de plaatsjes dat de jurken vaak voor dunne vrouwen zijn. Dit schoonheidsideaal is er nog steeds, net zoals in 1600, een dunne vrouw. Dit zie je overal terug en zo worden ook de jurken ontworpen. Het is nog steeds de bedoeling dat de jurken, rokken en andere kleding de vrouwelijke vormen benadrukken. Dit deden ze vroeger door het korset. Nu hebben wij bh’s en ander ondergoed plus laag uitgesneden hals om het decolleté te laten zien.

3.2 Korset Het korset bestaat al heel lang zoals je al in hoofdstuk 1 hebt gelezen. Het is alleen een heel wisselend aanwezig kleding stuk. De ene periode is het korset een must, de andere zie je het helemaal niet terug in de mode. Tegenwoordig heeft het korset een minder grote rol met betrekking tot het insnoeren van het lichaam (zodat het in de jurk past). Nu gebruiken wij het vaak als lingerie om ons sexy te voelen.

3.3 Kant en zijde Kant en zijde zijn altijd populair geweest en zullen, denk ik, altijd populair blijven. Zijde is vooral geliefd door de glans en hoe de stof aanvoelt op de huid. Kant was door het doorzichtige patroon erg geliefd omdat het een leuke glans kan geven aan de oude jurken. Tegenwoordig is het erg geliefd omdat je het kan gebruiken om een schattig tintje of juist een sexy tintje te geven aan de kleding.

3.4 Exotisme en naturalisme Exotisme en naturalisme zullen ook, volgens mij, nooit helemaal verdwijnen. Al is de betekenis wel veranderd. De interesse in andere (oosterse) landen en hun cultuur zal nooit helemaal verdwijnen omdat dat altijd een beetje onbekend blijft en dus interessant. Naturalisme zal ook nooit helemaal verdwijnen omdat ontwerpers altijd geïnspireerd zullen blijven door de natuur. Ook is het zo dat de vrouwelijke vorm altijd uitgangspunt zal zijn en dus altijd naturalistisch.

15

3.5 Stand Vroeger werd de kledingdracht bepaald door de status van de familie. Wanneer je van adel was droeg je bepaalde kleding wel of juist niet. Met de kledingstijl gaf je dus aan of je rijk was of niet. Er waren strikte regels waar je kleding aan moest voldoen. Nu zijn de regels minder strikt maar nog steeds is kleding een manier om je identiteit te laten zien. Je laat daarmee zien bij welke groep je wilt horen. Toch zijn er mensen die grote waarde hechten aan traditie zoals leden van het koninklijkhuis. In hun kledingdracht, bij bijzondere gelegenheden, zijn oude modetrends terug te zien.

Eén duidelijke manier om je status/ stand te laten zien is het dragen van sieraden. Sieraden waren vroeger soms heel onhandig en groot (Bijlage 1). Deze waren natuurlijk heel mooi maar liet tegelijkertijd zien dat je niet hoefde te werken of veel te bewegen. Dat kan praktisch gezien helemaal niet. Tegenwoordig zijn sieraden nog steeds een teken van stand ook al dragen veel mensen sieraden. Om nu een stand aan te geven aan de hand van sieraden gebruik je de grote, edelstenen/parures/parels maar het belangrijkste is wel of het echt is. De echtheid van stenen laat zien of je geld hebt en natuurlijk de hoeveelheid kettingen, armbanden, haarversiersels, enkelarmbanden, ringen, oorbellen en tassen. Voor tassen geldt hetzelfde, dan moet je denken aan belangrijke dure merken zoals Chanel.

3.6 Persoonlijk vrouwelijk tasje Het persoonlijk vrouwelijk tasje is altijd een belangrijke accessoire geweest. Vroeger noemde men

dat reticules en tegenwoordig noemen we het de handtas. Deze tas is altijd heel belangrijk geweest voor de vrouw. Hier bewaart zij haar persoonlijke dingen in. Dat waren vroeger natuurlijk andere spullen dan tegenwoordig maar het blijft haar eigen tas. Deze tassen hebben overigens allemaal verschillende maten, stoffen en vormen (passend bij de kleding en het actuele modebeeld) gehad maar de inhoud bleef grotendeels hetzelfde. De spullen die vroeger en die je nu nog vaak in de tas kan vinden zijn: make-up, spiegeltje, benodigdheden voor menstruatie, pen en papier en vaak nog iets voor het haar. Natuurlijk komt daar tegenwoordig het

mobieltje bij.

16

4. Conclusie

Aan het begin van het onderzoek heb ik mij deze vraag gesteld:

Wat zijn de overeenkomsten en verschillen tussen de kleding die welgestelde vrouwen rond 1600 tot 1800 droegen en wat welgestelde vrouwen nu dragen?

Om deze vraag te beantwoorden heb ik drie deelvragen bedacht. In deze deelvragen wilde ik tenminste drie dingen te weten komen. Hier staan ze voor u op een rijtje.

Deelvragen:

1. Wat droegen welgestelde vrouwen tussen 1600 en 1800?

Naar school, uitgaan, formeel en huishouden.

A. Wat droegen ze alledaags? (stoffen, eigenschappen, ondergoed & trends)

B. Wat droegen ze naar speciale gelegenheden zoals feesten?

C. Hoe komen ze aan hun kleding?

2. Wat dragen welgestelde mensen nu (1940 t/m 2015)? Naar school, uitgaan, formeel, huishouden en werk.

A. Wat droegen ze alledaags? (stoffen, eigenschappen, ondergoed & trends)

B. Wat droegen ze naar speciale gelegenheden zoals feesten?

C. Hoe komen ze aan hun kleding?

3. Welke dingen komen overeen uit de bovenstaande twee vragen?

A. Welke trends hebben we nog steeds vanuit die tijd of komen terug?

B. Hebben ze nog steeds dezelfde waarde/ worden ze nog steeds voor hetzelfde ge-bruikt?

Nadat ik al mijn informatie had gevonden kwam ik er al snel achter dat het antwoord op mijn onder-zoeksvraag niet zo simpel is als het lijkt. De periode 1600-1800 kun je nog verder verdelen in perio-des en dat heb ik verwerkt in hoofdstuk 1. Vanwege de hoeveelheid informatie die hierover te vinden is en de diversiteit van alle stijlen heb ik mij moeten beperken tot degenen die het meeste invloed hebben gehad op het modebeeld.

Deelvraag 1. In de eerste periode 1600-1800 komen er veel verschillende stijlen voor met een overeenkomst. Deze overeenkomst bestaat over het algemeen uit een dunne jurk, die te vergelijken is met hun slaapkleding, met daarover een korset + pannier en dan pas de jurk. De stijlen verschillen in deze pe-riode heel erg omdat het wisselende koningshuis de mode bepaalt. In deze periode zien wij eenvou-dige stijve jurken maar ook hele kleurige geïnspireerd op bijvoorbeeld de natuur. Ook zien wij een hele korte periode van tegenstrijdigheid waarin de vrouw de pannier en het korset afgeschaft.

De grootste ontwikkeling in deze periode is dat de jurk van tweedelig naar ééndelig gaat.

17

Deelvraag 2.

Wat het belangrijkste in deze periode is: de oorlog. De oorlog heeft veel invloed gehad op de ontwikkeling van de mode. Na de oorlog stonden de mensen anders in het leven. In de naoorlogse periode mag steeds meer lichaam zichtbaar worden in de mode. Een grote verandering is dat er een duidelijke scheiding is tussen werk (rijke vrouwen werkte niet in 1600-1800), uitgaan, alledaags en weekendkleding. Het was niet meer gebruikelijk om je dagelijks voor iedere bezigheid anders te kleden, zoals bijvoorbeeld voor het diner, maar er zijn wel duidelijk verschil tussen werkkleding (voor de door-de-weekse dag) en avondkleding. De belangrijkste ontwikkeling in deze periode is dat we niet meer altijd letten op de ouders of familienaam maar dat we letten op wat de persoon of jijzelf wilt zijn. Het maakt dus niet meer uit waar je vandaan komt maar waar je naartoe wilt gaan en dat laten wij nu zien in de manier waarop wij ons kleden.

Deelvraag 3.

Deze deelvraag heb ik behandeld in hoofdstuk 3. Dit is al relatief kort samengevat doordat het dingen van hoofdstuk 1 en 2 terugbrengt. Hierna volgt een kleine opsomming met korte uitleg.

1 Schoonheidsideaal → Nog altijd is het belangrijk om je vrouwelijke vormen te laten zien. 2 Korset → Het korset word nog gebruikt maar de betekenis is een klein beetje veranderd. In plaats van een manier om het lichaam dun te houden heeft het een sexy tintje gekregen. 3 Kant en zijde → Kant en zijde zijn nog steeds de dure stoffen ook al is het begrip dure zijde steeds meer aan het verwateren. Kant wordt nu op nog meer verschillende manieren gebruikt dan alleen versiering. Nu ook om dingen schattig en/of sexy te maken. 4 Exotisme en naturalisme → De interesse in de (oosterse) wereld zal nooit verdwijnen en aan die interesse is er dus ook niet veel veranderd op het gebied van mode. Naturalisme zal altijd blijven omdat o.a. de natuur altijd een inspiratiebron blijft. 5 Stand → De positie in de maatschappij blijft altijd een belangrijk ding omdat het altijd een beetje vormt wie je bent. Dit is wel minder belangrijk geworden in vergelijking van 1600-1800 en nu. Maar kleding blijft je identiteit geven. 6 Persoonlijke vrouwelijke tasje → De handtas is een must en zal ook nooit verdwijnen. Het is de accessoire van het jaar en vrouwen zullen ook altijd iets in de trant van zo’n tasje hebben. Dat is gewoon praktisch. Het is dus ook geen verrassing dat vrouwen vroeger zo’n soort tasje hadden.

Wat een van de belangrijkste dingen misschien nog wel is, is de roklengte. De lengte van de rok was vroeger sowieso tot op de grond. Tegenwoordig gebruiken we deze lengte nog wel. Meestal is het zo dat een rok tot de grond gebruikt wordt bij bruiloftenjurken en avondjurken. De avondjurken hebben vaak dan ook een laag decolleté of laten decolleté zien wat weer overeenkomt met het laten zien van het vrouwelijk lichaam van vroeger.

Voor het antwoord op mijn hoofdvraag verwijs ik naar deelvraag 3 voor de overeenkomsten. Voor het antwoord op de verschillen verwijs ik graag naar de volgende alinea’s.

Er zijn veel verschillen tussen nu en toen. Het eerste verschil waar ik u op wil wijzen is de verschillende normen en waarden. Vroeger was het niet gepast om zeer uitbundig te dansen, zoals we dat nu doen. Het kon ook niet want de kleding (incl. korset) gaf je weinig bewegingsruimte.

Weinig bewegingsruimte en mogelijkheid had men ook tijdens het dragen van de extravagante jurken6 die vroeger werden gemaakt. Deze jurken accentueren de vrouwelijke delen. De rok accentueerde de heupen en de lage hals accentueerde de borsten en schouders. Dit werd zo gedaan omdat je dan wat kan laten zien van je vormen zonder te bloot te zijn.

Ten tweede wil ik u wijzen op de verschillende soorten kleding. Vroeger waren er maar een paar soorten jurken, tegenwoordig zijn er verschillende soorten jurken en rokken (als je alleen kijkt naar de lengte) maar wij hebben ook veel meer mogelijkheden. Wij hebben het toen bedachte spencer

18

jasje op duizenden verschillende manieren nagemaakt. Wij hebben mannenkleding aangepast zodat de vrouw het aankan. Denk hierbij aan broeken, bloezen en jassen.

Ten derde wil ik u wijzen op, het niet te missen, verschil in het (mogen) laten zien van het lichaam. Dit heeft nog steeds de kern van de heupen en decolleté maar er zijn ondertussen ook de benen en armen bij gekomen. Dit kunnen wij bijvoorbeeld zien aan het ondergoed dat erg gekrompen is in vergelijking met vroeger. En aan de hoeveelheid stof die vroeger gebruikt werd voor een jurk en de hoeveelheid stof die we nu gebruiken om een jurk te maken. Uit een extravagante jurk van vroeger kunnen waarschijnlijk makkelijk drie of vier jurken gemaakt worden voor de jongvolwassenen van nu.

19

5.Literatuurlijst

Boeken 20ste eeuw mode 1940-1960 - Helen Reynolds

20ste eeuw mode 1960-1970 - Kitty Powe-Temperley

20ste eeuw mode 1970-1980 – Sarah Gilmour

20ste eeuw mode 1980-2000 - Clare Lomas

De Modegids - Fiona Ffoulkes

Mode begrijpen - Scheiderger opleidingen

Dumonts Kleine Mode lexicon - Sylvia Jonas

20

6.Bijlagen

Bijlage blad 1

Parures 1.1

Edelstenen

Parels

Reticules

21

Bijlage blad 2

Ondergoed

epauletten

22

Bijlage blad 3

Mods

Voorbeelden spijkerstof

Saville-row

23

Bijlage blad 4

Mantelpakken

vleesjurk.

Bijlage blad 5

24

• Mousseline – begin 19e eeuw een luxe stof doordat het uit India geïmporteerd werd. Het is een zachte, fijn geweven stof gemaakt van katoen, wol of zijde.

Katoen Jersey Denim

Textiel dat is geweven uit de pluizen van de katoenplant.

Gebreide stof gebruikt voor kleding sinds eind 19e eeuw. Ook een soort van trui.

Een zware, kepergeweven textiel met een gladde schering.

Chambray Leer Canvas

Onregelmatig gekleurde denim-achtige stof.

Materiaal dat van een dierenhuid gemaakt is.

Stevig doek van linnen.

Popeline Suède tweed

Katoenen weefsel met zijdeachtige glans.

Katoenen weefsel met zijdeachtige glans.

Een dikke wollen stof, met de hand geweven, die vaak voor jassen gebruikt wordt. De stof is vooral bekend van de Chanel-pakjes.

Polyester Corfam

Polyester is een harde kunststof die bestaat uit een keten van esterverbindingen (een polymeer). Veel voorkomende plastic die koudhardend is. Polyester wordt vaak toegepast voor textiel, maar ook voor boten, koorden, vijvers, en allerlei andere producten.

Een product dat ontworpen werd omdat het ademde. Deze verving al snel leer in schoenen en andere stukken kleding.

ZijdeZijdeZijddeZZijde Satijn Lurex Spandex Lovertjes Zilver- en goud-lamé

Glitters

Zijde is een woven

Een uiterst glad

Stof dat met imitatie goud-

soort elastieken

Een lovertje, ook wel paillet of glittertje

Glanzende stof waarin zilverdraad,

Garneersel bestaande

25

(geweven) stof gemaakt van de cocon van de zijderups.

geweven stof, van zijde maar ook van katoen en viscose, die een glans vertoont.

of zilverdraad doorweven is.

vezel gebruikt voor elastische weefsels.

genoemd, is een versiering op kledingstukken. De versiering bestaat uit een dun blaadje zilver of klatergoud

gouddraad of ander metaalkleurig garen is verweven en die onder meer voor uitgaanskleding en theaterkostuums wordt gebruikt.

uit kleine glinsterende voorwerpen of zeer kleine glinsterende stukjes.

Bijlage blad 6

26

Bronvermelding Illustraties Voorkant:

Foto 1 = http://www.degalazaak.nl/modules/webshop/uploads/xlarge/2326.jpg Foto 2 = http://ifthenisnow.eu/sites/default/files/styles/gallery_content/public/D_Jupe_de_gala__point_de_gaze.jpg

Inhoudsopgave:

Foto 1 = http://www.plaisircourtois.nl/images/kostuums/barok_museum-7454.jpg

Hoofdstuk 1:

Foto 1 = https://agnautacouture.files.wordpress.com/2013/06/tumblr_lzxrgb5ca21qf46efo1_500.jpg

Foto 2 = http://www.kci.or.jp/archives/digital_archives/photos/1_xl_AC00224.jpg

Foto 3 = https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/90/06/d9/9006d9524655e3299ab9a0f033f50582.jpg

Foto 4 = https://agnautacouture.files.wordpress.com/2015/04/rose-bertin-portrait1.jpg

Foto 5 = http://2.bp.blogspot.com/-vnJ_OWbsw0I/VJ-s0gEDgTI/AAAAAAAAK5s/IyUOFv4zsGA/s1600/Mary-Henrietta-Stuart%2B02.jpg

Foto 6= http://media-cache-ak0.pinimg.com/236x/a3/59/49/a35949591c200196dae94b8de1ee3ed1.jpg

Foto 7 = http://media.tumblr.com/4a97e7b311f6e2bf14c987ecd156a0e4/tumblr_inline_mqvfl4gBCF1qz4rgp.jpg

Foto 8 = http://g01.a.alicdn.com/kf/HTB1v_sfIpXXXXX9XXXXq6xXFXXXJ/Top-Sale-font-b-18th-b-font-font-b-Century-b-font-Rococo-Georgian-font-b.jpg

Foto 9 = http://shops.fabfab.net/images/medium/15_poso_E10_006.jpg

Foto 10 = http://p9.storage.canalblog.com/94/39/82077/73323866.jpg

Foto 11 = http://www.kimagestyle.nl/images/artikelen/17-18eeuw_13.jpg

Hoofdstuk 2 =

Foto 1 = https://c1.staticflickr.com/9/8422/7629429738_1f7eeb0e5e.jpg

Foto 2 = https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/87/d3/93/87d393f069ffa98f860103fd38d2017d.jpg

Foto 3 = https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/7b/0c/b0/7b0cb02917b9ab8f7bd547e3ea3971ec.jpg

Foto 4 = https://feestenkleding.nl/media/catalog/product/cache/1/image/1f0f6b4d7080600b941e72238a43f130/x/l/xl_1380-009.jpg

27

Foto 5 = http://www.influx.co.uk//wp-content/uploads/2010/03/1-.jpg

Foto 6 = http://3.bp.blogspot.com/-ATcyKFEhZq8/UnkUsHllq8I/AAAAAAAAAEE/G_sdaDMIiTo/s1600/miniskirt1.jpg

Foto 7 = https://modesa.nl/image/cache/data/3.%20Sieraden/hond%20enkel%20armband%20modesa.nl-194x291.jpg

Foto 8 = http://marlies.borsatoweblog.nl/upload/40_tdo4cmnxj4u.jpg

Foto 9 = http://www.demooiehoed.nl/De%20Mooie%20Hoed%20-%20website%20-%20afbeeldingen%20voor%20web/Pillbox.jpg

Foto 10 = https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/236x/24/a0/80/24a080a8626d88e2ba723387b144f3b2.jpg

Foto 11 = http://www.unique-vintage.com/media/catalog/product/cache/1/image/9df78eab33525d08d6e5fb8d27136e95/N/H/NHLYkwztt4_1970s_Style_Teal_Multicolor_Abstract_Three-Quarter_Sleeve_Kimono_Maxi_Dress.jpg

Foto 12 = https://www.funny-costumes.nl/media/catalog/product/cache/1/image/9df78eab33525d08d6e5fb8d27136e95/4/1/41159.jpg

Foto 13 = http://fast.mediamatic.nl/f/tqgr/image/978/245765-380-500.jpg

Foto 14 = http://attheloft.typepad.com/.a/6a00e54ecca8b98833014e8afaedb1970d-450wi

Hoofdstuk 3 =

Foto 1 = http://www.proud2bvme.nl/imgl/hsfile_165326.jpg

Foto 2 = http://www.losqlingerie.nl/852-thickbox_default/korset-string-zwart.jpg

Foto3=https://www.google.nl/search?q=schoonheidsideaal&tbm=isch&tbo=u&source=univ&sa=X&ved=0ahUKEwjk3IbQs43KAhUB1xQKHW5hDccQsAQIJQ&biw=1138&bih=528#tbm=isch&q=Exotisme+jurken&imgrc=Kmzy5y5ITe-6LM%3A

Foto 4 = http://www.beautyscene.nl/ckfinder/userfiles/images/Beautyscene/Artikelen/April%202014/260414/maxima-thumb.jpg

Foto 5 =http://cdn.sjakossen.be/wp-content/uploads/2010/12/b2.jpg?b8cff7

Literatuurlijst:

Foto 1 = http://cover.biblion.nl/coverlist.dll?doctype=morebutton&bibliotheek=dokdelft&size=90&ppn=285657690&isbn=9789054956976

Bijlage =

http://www.gazelledorient.sitew.com/fs/Root/42xq6-Parure_Sissi.jpg

http://media.nu.nl/m/m1mxrd9ai7nh_wd1280.jpg/vrouw-vindt-vijftig-parels-in-oester.jpg

http://www.thelifesenses.nl/Edelstenen.jpg

28

epauletten

http://images.maskworld.com/is/image/maskworld/bigview/epauletten-gold-mit-haltespangen--mw-112799-2.jpg

http://www.cultuurwijs.nl/sites/nwc.rijksmuseumamsterdam/contents/i000711/barok_ondergoed300.jpg

https://www.modemuze.nl/sites/default/files/styles/side_block/public/image-collection/museum_rotterdam27380.jpg?itok=4cd4g3Z5

http://www.vam.ac.uk/__data/assets/image/0019/192511/10621-large.jpg

http://i.telegraph.co.uk/multimedia/archive/02516/modstreet_2516316b.jpg

http://media.styletoday.nl/m/m1nxdodcr9w9.jpg

http://bin.ilsemedia.nl/m/m1dybdewcwcx.jpg http://voguepatterns.mccall.com/filebin/images/product_images/First_Full/V1169.jpg

http://i.imgur.com/yn8dtRol.jpg

https://s-media-cache-ak0.pinimg.com/736x/9a/96/a4/9a96a462460b7136f13ac9f02b44f9e9.jpg