E. Mos-

Burgers

PELOPONNESISCHE

OORLOGEN

500 REPUBLIEK:

Lucius Junius

Brutus: 1e

consul (509)

451: XII Tafelen

KLASSIEKE TIJD (500 – 338)

490: Marathon (Miltiades)

480: Thermopylae (Leonidas†)

Salamis (Themistocles 490-470)

479: Plataeae (Pausanias)

477-404: Delisch-Attische

Zeebond

c. 470-461: Cimon

c. 460-429: Pericles

461-446: Oorlog Athene Sparta

449: “Vrede van Callias” m Perzen

PERZISCHE RIJK

Darius (522-486)

Xerxes (486-465)

Artaxerxes I (465-24)

431-404: Peloponnesische Oorlog

Pericles – Cleon – Alcibiades

404: Aigospotamoi (Lysander

Sparta)

Darius II (424-404)

400 396: Veji

367: Leges

Liciniae Sextiae

338: Latijnse

Bond †

386: Koningsvrede

377-355: 2e Attische Zeebond

371: Leuctra (Epaminondas Thebe)

362: Mantinea (Epaminondas†)

359-336: Philippus II (Macedonië)

338: Chaeronea

Artaxerxes II (404-358)

Artaxerxes III (358-338)

Arses (338-336)

Darius III (336-330)

490: Marathon

Darius – Athene/Plataeae: Grieken winnen

481: Thermopylae

Xerxes – 300 Spartanen en bondgenoten: Perzen winnen

480: Salamis

Xerxes – Athene en bondgenoten: Grieken winnen

479: Plataea

Mardonios – Grieken olv. Spartanen: Grieken winnen

OVERZICHT PERZISCHE OORLOGEN

Griekse identiteit in toenemende mate

Gedefinieerd door vergelijking met Perzen

De Barbaar/de ander vs. de Grieken

Spartanen trekken zich terug op Peloponnesos:

Ze laten de leiding van strijd tegen de Perzen over aan

Athene.

- Sparta had geen goede vloot

- Oorlogsterrein, westkust Klein-Azie lag overzee

- Sparta wilde niet ver van huis vechten: bang voor

helotenopstand

Athene schaart zich als hoofd van Delisch-Attische zeebond

Tegen de Perzen (477) (o.l.v. Themistocles opgericht)

GRIEKSE INVLOED NEEMT TOE

DELISCH-ATTISCHE ZEEBOND

Opgericht om oorlog tegen Perzië voort te zetten en Grieken van Klein-Azië te bevrijden

Tribuut in schepen of geld

Ontwikkeling tot archē, hegemoniaal rijk.

454: schatkist van Delos naar Athene

431-404: in oorlog met Sparta. “Peloponnesische oorlog”

404: opgeheven op bevel van Sparta.

Pericles drijvende kracht

DELISCH-ATTISCHE ZEEBOND

(477-404)

431-421: Archidamische oorlogBestaande spanningen tussen Athene en Sparta over

overheersing in Griekenland komen tot uitbarsting.

Oiv. Perikles trekken de Atheners zich terug binnen de muren (voedselinvoer over zee), Spartanen doen jaarli jkse inval in Attica.

430-429 Ondanks pest en dood van Perikles is deze strategie succesvol .

421 -413 vrede van Nikias, gevolgd door toenemende spanningen en hervatting oorlog.

415-413. Sicil iaanse expeditie wordt fiasco voor Athene. Dubbelhartige rol Alkibiades. Sparta gaat over tot permanente bezetting Attica Deceliea) , en bouwt vloot met financiële steun van Perzië.

411-410 Oligarchische coup in Athene mislukt.

413- 404 Dekeleïsche oorlogDe oorlog wordt besloten na blokkade van Athene (hongersnood). Delische bond en Atheense verdedigingswerken ontmanteld. Kortstondige instell ing van oligarchische junta (de zgn 30).

DE PELOPONNESISCHE OORLOGEN IN 3

FASEN

431-404 V. CHR.

Loop 5e eeuw: Bond werd machtsinstrument, vooral o.l .v. Pericles.

Meeste lidstaten: financiële bijdrage aan bondskas op Delos: daaruit bondsvloot en legermacht betaald.

466-461 (Cimon) oorlog tegen Sparta + bondgenoten(vanwege groeiend imerpialisme van Athene)

Athene: 12 jaar lang (461- 449 Sparta en Perzië als vijand.)

454: Atheners (Pericles) brachten de bondskas over van Delos naar AtheneBesteding van een deel van deze kas: voor de verfraaiing van Athene

449- vrede met Perzen

446: compromisvrede met Sparta sluiten

OORLOG TEGEN SPARTA:

VOOR PELOPONNESISCHE OORLOG

Na 449 stri jd Sparta afgelopen bond bleef bestaan oorspronkeli jke doelstell ing van stri jd tegen Perzen

vervallen. bondsgebied was Atheens ri jk geworden bondgenoten gedwongen lid te bli jven en te betalen van

bijdragen.

Athene bemoeit zich ook met interne zaken bondgenoten

- in rechtspraak en financiële aangelegenheden- in verschil lende lidstaten bevriende democratische regeringen aanmacht.

Atheners stichten netwerk van kolonies (kler-ouchie-en) op strategische punten in bondsgebied- kolonies waren onderdelen van polis Athene, kolonisten= AtheenseBurgers dus geen nieuwe zelfstandige stadstaten zoals in Archaischeti jd.- kolonies militaire steunpunten Athene kolonisatie verhoogt aantal hoplieten

Atheense leiders in 5e eeuw

- Themistokles; 490 -470

- Cimon: 470 -461

- Pericles : 460 -429

Kwamen uit aristocratische bovenlaag, maar loyaal

tegenover democratie

ATHEENSE LEIDERS

THEMISTOCLES

(490-470)

Themistocles (+ later Pericles)

- streven naar Atheense overheersing over Griekenland

- zagen in dat dit in conflict zou komen met Sparta

bouwden lange muren om Athene en havenstad

Piraeus. (Pericles bouwt derde muur)

alles over zee vechten,

Atheense vloot beheerste zee rondom Griekenland

Sparta voor muren laten liggen

• Combinatie van expansionisme naar buiten +

democratische gezindheid naar binnen

Cimon

meer behoudend

wil Sparta ontzien, vindt democratie te radicaal

kwam ten val in 461 ;

oorlog Athene en Sparta.(466-61)

CIMON

(470-461)

PERICLES (460-429)JAARLIJKS TOT STRATEEG GEKOZEN 443 -429

ROMEINSE KOPIE VAT I C A A N S M U S E U M

• 454: Atheners (Pericles) brachten de bondskas over van

Delos naar Athene

• 449- vrede met Perzen

• 446: compromisvrede met Sparta sluiten

• 446-431: hoogtepunt machtsontplooiing, welvaart en

culturele bloei van Athene Vredesperiode met Sparta.

• Pericles liet bevolking terugtrekken binnen de Lange muren

• Atheense vloot plunderde ondertussen de kusten van

Peloponnesos->Spartaanse bevoorrading bemoeilijkt.

• Na vredesperiode: nieuwe oorlog

431: Begin Peloponnesische oorlog

• 429: dood Pericles na pest

uitgebroken binnen de Lange muren.

• Combinatie van expansionisme naar buiten + democratische

gezindheid naar binnen

Pericles goede voorbereiding oorlog:- krijgskas 6000 talenten- lange termijnstrategie ontwikkeld: wilde Sparta uitputten :

korte aanvallen vanuit zeeSpartanan uitlokken tot dure belegering van Ath + Piraeus.

- Attische bevolking concentreerde hij binnen de lange murenrondom Ath + Piraeus.- hij deed geen veldslagen op land Sparta had beste hoplieten + talri jke bondgenoten >

overmacht- zwaktepunt van Sparta krijgskas : te weinig geld voor eenlange oorlog.

Pericles dood: 429+ erge epidemie 429-427niet helemaal aan Pericles’ plan gehouden toch succes eerste oorlogsperiode: 431-421

421: Athene sloot vrede (Vrede van Nikias: 421-413)

STRATEGIE PERICLES

SUCCES EERSTE OORLOGSPERIODE (431-

421)

Tweede oorlogsperiode: 413-404 (na vredesperiode) Atheneverloor.Oorzaken:

- 415-413 Athene had beste deel leger en vloot verspeeld overmoedige mislukte poging Sicil ië te overheersen.

- Syracuse (Sicil ie) (na Athene volksrijkste Gr. Stad) versloeg Atheners met Spartaanse hulp. m.b.v de aristocratische volksmenner Alcibiades had Ath. Volksvergadering aangezet tot deze expeditie, maar hijl iep over naar Sparta raad Spartanen aan:1. vast punt in Attica te bezetten,

2. Syracuse te helpen3. contact met Perzië te zoeken

404: Vrede, eind oorlog

413-404: ATHENE VERLIEST

O.A. DOOR MISLUKTE EXPEDITIE SICILIË

Spartanen bezetten fort Decelea in Attica hinderden

landbouw in Attica en

mijbouw in zilvermijnen Laureion.

- duizenden slaven lopen weg --. Athene miste belangrijkste

bronnen van voedsel en geld

- Perzië kiest kant Sparta gaf middelen voor sterke

vloot Sparta bondgenoten van Athene verlokt over te lopen

naar Sparta.

- In het begin Atheners nog paar zeeoverwinningen

o.l.v. Alcibiades, die weer was overgelopen (na conflicten met

Spartaanse leiders en Perzische satrapen)

maar 405 Atheense vloot verslagen door Spartaan

Lysander bij Aigo-spota-moi (in Dardanellen)

405: NEDERLAAG ATHENEN DOOR

LYSANDER (BIJ AIGOSPOTAMOI)

Opheffing Delisch-Attische Zeebond

Neerhalen lange muren van Athene

Afschaffing democratie door Lysander. Regime van de 30 (oligarchie). 30 mannen schrijven een nieuwe constitutie. Boulē afgeschaft, burgerschap beperkt.Schrikbewind o.l.v. Critias.

Opstand o.l.v. ballingen.

403: herstel democratie met goedkeuring van Sparta

VREDE VAN 404

Oorlog Delisch-Attische Bond tegen Peloponnesische bond.

Oorzaak: vrees van Sparta voor de groeiende macht van Athene (Thucydides)

Aanleiding: conflict om Corcyra (Korfoe)

Belegering Athene; pestepidemie; Pericles sterft (429).

421: vrede van Nicias

415: mislukte expeditie tegen Sicil ië . Instigatie Alcibiades. 411: oligarchische staatsgreep. Regime van de 400. Mislukt omdat theten op de vloot oligarchie niet erkennen.

407: Perzië helpt Sparta -> bouw Spartaanse vloot.

405: Atheense nederlaag bij Aigospotamoi tegen Lysander

404: vrede: Athene moest capituleren door gebrek aanvoedsel.

PELOPONNESISCHE OORLOG

(431-404) OVERZICHT:

De periode 404-336 vC

404-338 nog steeds coalitieoorlogen om hegemonie tussen

Sparta, Thebe en Athene.

Athene nog steeds belangrijkste marktplaats, volksrijkste

stad en voornaamste cultuurcentrum Gr.land.

Sparta steeds meer tekort aan Spartiaten

De perzen

speelden met subsidies en intriges

Griekse bonden en poleis tegen elkaar uit gespeeld

voorkomen dat ze zich zouden verenigen en gezamenlijk

tegen Perzië zouden eren.

- ze raakten langzamerhand achter in militaire tactiek en

ervaring op Grieken.

NA PELOPONNESISCHE OORLOG (404-

336)

396: Spartaan Agesilaus valt Klein-Azië binnen.

Oorlog tussen Sparta <-> Athene, Thebe, Corinthe, Argos, Perzië, e.a. 394: Perzische vloot o.l.v. Athener Conon verslaat Sparta bij Cnidos. Perzië kiest echter zijde van Sparta. Verdeel-en-heerspolit iek.

386: Koningsvrede (of: vrede van Antalcidas, Spartaanse

onderhandelaar), gedicteerd door koning Artaxerxes II van Perzië:

Bepalingen:

1) Griekse steden “autonoom” (dus niet onderworpen aan andere stadstaten.

2) Griekse steden in Klein-Azië en Cyprus onder Perzische heerschappij.

CORINTHISCHE OORLOG (395-386)

Twee fasen in Perz ische bemoeienis met Griekenland:

1. 1e helf t 5e eeuw: oorlog met Grieken2. 413-340 verdeel –en -heerstactiek telkens andere Griekse statenmet subsidies ondersteunen.

Voorbeeld :

Corinthische oorlog (395-386) Perzen steunden eerst Athene en wat afval l ige bondgenoten van Sparta (corinthe en Thebe) Sparta stond nl. niet toe dat Perzen na 404 de K -Aziatische westkust terug zouden nemen.

- Perzen: bekostigden ca. 394 herstel van Atheense zeemacht en langemuren toen Athene te machtig werd Perzen hielpen Spar ta .

- 386: Koningsvrede : Perzische koning dicteer t vrede Atheense herstel werd ver traagd Sparta bleef machtigste staat in Gr. land Perzen herkregenheerschappij over Gr. Steden aan westkust K-Azië

PERZISCHE BEMOEIENIS SAMENGEVAT

Opgericht door Athene, tegen Sparta gericht, om te verzekeren

dat Sparta vrijheid en autonomie van de Grieken zou

respecteren. Na 371 wordt Thebe voornaamste tegenstander.

Garanties tegen Atheense suprematie

Sparta snel opnieuw moeilijkheden

Verschil met eerste bond

- bondgenoten betaalden geen schatting

- bongenoten waren autonoom in interne aangelegenheid

-medezeggenschap in bondsraad over buitenlandse politiek

Bond heeft kort gefunctioneerd na 362 trad Athene harder op

en stichtte klerouchieën in bondsgebied belangrijkste

bondgenoten komen in opstand (357-355) bond viel uiteen.

357-55: bondgenoten oorlog -> einde bond

TWEEDE ATTISCHE BOND

(377-355)

TWEEDE ATTISCHE ZEEBOND

382-379: Sparta bezet Thebe;

379: volksopstand. Thebaans herstel onder

Epaminonas. Herstel Boeotische Bond.

371: Epaminondas verslaat Sparta bij

Leuctra. Thebaanse overheersing in

Griekenland.

362: Epaminondas verslagen bij Mantinea

door coalitie van Sparta, Athene, Mantinea,

Elis.

OVERHEERSING VAN THEBE

(371-362)

LEUCTRA (BOEOTIË)

GRIEKENLAND CA. 362 V. CHR.

MANTINEA (362 BC)EPAMINONDAS VERSLAGEN

Philippus II (359-336)

357: pakt Amphipolis van Athene af (ti jdens bondgenotenoorlog)

Breidt macht over Griekenland uit (Thessalië), Olynthus (349).

346: heilige oorlog tegen de Phociërs.

340: Philippus II bezet Perinthus en Byzantium, Artaxerxes III grijpt direct in (voor het eerst sinds Xerxes)

338: Philippus verslaat coalitie van Thebe en Athene bij Chaeronea

337: Corinthische bond: Philippus hēgemōn . Besluit Perzië aante vallen. ( Geen schatting betalen

onderlinge oorlogen en revoluties uitbannenvrij en autonoom in interne zaken)

336: expeditie naar Klein-Azië

336: Philippus vermoord.

Alexander de Grote (336-323)

OPKOMST VAN MACEDONIË

Macedoische koning Philippus II (359-336) moderniseerde leger naar Thebaans model maakte meester van goudmijnen Thracië bewonderde Gr. Cultuur wilde leiding verwerven over heel Griekenland bereikte doel, gebruikmakend van onderlinge verdeeldheid 342-338: Atheners + Thebanen proberen hem tegen tehouden maar hun legers verslagen in 338 vC bij Chaeronea.

Philippus 337: Corinthische bond: Macedonië + alle Grieksestaten, behalve Sparta

Geen schatting betalenonderlinge oorlogen en revoluties uitbannenvrij en autonoom in interne zaken

Waarschijnli jk wilde hij Perzië aanvallen en K-Aziëveroveren maar in 336 vermoord. privé-ruzie

PHILIPPUS

GRIEKENLAND CA. 338 V. CHR.

ISOCRATES (436-338)PLEITTE VOOR STRIJD TEGEN PERZIË ONDER ATHEENSE

(PANEGYRICUS ) , LATER MACEDONISCHE LEIDING

(PHILIPPUS EN BRIEF AAN PHILIPPUS, 338)

Redenaar en publicist Isocrates (436-338)

vond vereniging van alle Grieken onder

sterke leider goed middel tegen eindeloze

oorlogen

verovering van K-Aziëmassale

kolonisatie van Grieken daar zou veel

problemen oplossen

pleit voor oorlog van alle Griekse staten

tegen Perzië.

- Migratie van Grieken naar Azië al op

gang gekomen

- Veel Griekse huursoldaten in Perzische

dienst

- Toenemend handelsverkeer via via

Griekse steden aan westkust van K-Azië, die

sinds 386 van Perzië waren.-->

voorafschaduwing van hellenistische tijd

DEMOSTHENES (384-322 V. CHR.)ATHEENS REDENAAR, FEL OPPONENT VAN PHILIPPUS

(PHILIPPICAE ) EN ALEXANDER. STREED MEE BIJ CHAERONEA.

NA NEDERLAAG IN LAMISCHE OORLOG (323-322) ZELFMOORD.

338: eind periode der vrije autonome stadstaten

- Redenaar en politicus Demosthenes(384-322)

tegenstander van Philippus

wilde volledige zelfstandigheid en macht Athene

handhaven.

ALEXANDER DE GROTE (336-323)

HET RIJK VAN ALEXANDER DE

GROTE

Begin:

338: Chaeronea

336-323: Alexander de Grote . Alexander sterft te Babylon.

331: Slag bi j Gaugamela

330: Dood van Darius III

301: Slag bi j Ipsus, Antigonus Monophthalmus sneuvelt

280: Dood van Seleucus I, de laatste diadooch

Einde

222: Sel lasia (Antigonus III Doson verslaat Cleomenes III van Sparta)

148: Rome maakt Macedonië tot provincie, einde Antigonidische ri jk.

64: Pompejus maakt Syrië tot provincie, einde Seleucidische ri jk

31: slag bi j Actium (Octavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra)

30: Rome maakt Egypte tot provincie , einde van Ptolemeïsche ri jk

632: dood van Mohammed.

DE HELLENISTISCHE PERIODE

Rome Griekenland en

Macedonië

Azië Egypte

338 338: Latijnse Bond † 338: ChaeroneaAlexander de Grote (336 / 331 -323)Philippus III Arrhidaeus (323-317)

Alexander IV (317- 310)

Antiogonus Monophthalmus (305-301)

301: slag bij Ipsus. Antigonus † Demetrius

Alexander

323:Ptolemaeus

satraap

305: koning

305 287: Lex Hortensia

275: Beneventum

264-41: 1e Pun. oorlog

Antigoniden (276-148)

Antigonus II Gonatas (276-

239)

Seleuciden (311/305-64)

Seleucus IAntiochus I (281-261)

Antiochus II (261-246)

Seleucus II (246-226)

Seleucus III (226-223)

Ptolemeeën(323/05-30)

Ptolemaeus I Ptol. II (283-46)

Ptol. III (246-222)

218-01: 2e Pun. oorlog Antigonus III Doson (229-221)

222: Slag bij Sellasia

Antiochus III (223-187)

200: Antiochus verovert Syrië/Palestina

188: Vrede van Apamea

Ptol IV (222-04)

200 L. Aemilius Paullus

168

Perseus (179-168)

168: Slag bij Pydna

Seleucus IV (187-175)

Antiochus IV (175-164)

168: Makkabeese opsatnd

Ptol V (205-180)

Ptol VI (181-45)

149-46: 3e Pun. Oorlog

133: Tib. Gracchus

148: Macedonia

146: Corinthe †

141 ParthenMithradates I

100 Marius, Sulla, Antiochus XIII

Pompejus 64 Syria +

Judaea

44 Caesar † Cleopatra VII

30

vC

KEIZERTIJD

Augustus (27v-14nC)

27 Achaea Jezus (4v-30nC) 30 Aegyptus

Johann Gustav Droysen (1808-1884) Geschichte Alexanders des Grossen (1833), Geschichte des Hellenismus (1877).

„ „Der Name Alexander bedeutet das Ende einer Weltepoche, den Anfang einer neuen. ‟ ‟

„Hellenismus ‟.

„die Verbreitung Griechischer Herrschaft und Griechischer Bildung über die Völker ausgelebter Kulturen ‟

Griekse èn Oosterse culturen „ausgelebte Kulturen ‟.

Hellenisme = vergrieksing (?)

Hellenisme = mengcultuur (?)

Hellenistische periode synthese tussen Grieks en Oosters, bakermat voor het christendom.

“HET HELLENISME”

DE HELLENISTISCHE STATEN CA. 240

V. CHR

Perzische ri jk en ri jk van Alexander vallen uiteen in kleinere monarchieën

Griekse monarchieën domineren oosteli jk MZ-bekken: Seleucidische r i jk (Az ië) , Pto lemeïsche r i jk (Egypte), Ant igonidische r i jk (Macedonië)

Vermenging, vergrieksing of juxtaposit ie?

Stedenstichtingen: nieuwe Griekse steden; Griekse kolonies in oude oosterse steden

Het excentrieke in de kunst

Godsdienst: nieuwe cu l ten (Serapis, Is is , Tychē ) , goden koningen, koningen goden (heersersul tus)

Nieuwe f i losofische stromingen: Stoa (Zeno van Ci t ium), Epicurus, Cynisme (Diogenes van Sinope); groei myster iecul ten.

Verbreiding Babylonische astronomie en astrologie

Wetenschappeli jke ontdekkingen in Alexandrië

Schaalvergroting

Oligarchisering en hiërarchisering in Griekse steden

HELLENISTISCHE PERIODE

RIJK VERDEELD ONDER ZOONS ALEXANDER DE GROTE:

ANTIGONIDES, SELEUCUS I , PTOLEMAEUS

Begin:

338: Chaeronea

336-323: Alexander de Grote . Alexander sterft te Babylon.

331: Slag bi j Gaugamela

330: Dood van Darius III

301: Slag bi j Ipsus, Antigonus Monophthalmus sneuvelt

280: Dood van Seleucus I, de laatste diadooch

Einde

222: Sel lasia (Antigonus III Doson verslaat Cleomenes III van Sparta)

148: Rome maakt Macedonië tot provincie, einde Antigonidische ri jk.

64: Pompejus maakt Syrië tot provincie, einde Seleucidische ri jk

31: slag bi j Actium (Octavianus verslaat Marcus Antonius en Cleopatra)

30: Rome maakt Egypte tot provincie , einde van Ptolemeïsche ri jk

632: dood van Mohammed.

DE HELLENISTISCHE PERIODE