Stedelijke vernieuwing: stand van zaken in 2011 Wonen, Zorg en Samenleven ... Dat is in het voorjaar...

B&W

6 december 2011

afdeling Ontwikkeling & Programma's

cluster Wijken en Welzijn

Stedelijke vernieuwing:

stand van zaken in 2011

College B&W 6 december 2011

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam

Dienst Wonen, Zorg en Samenleven

Stedelijke vernieuwing: stand van zaken in 2011

Inhoud

Inhoud...................................................................................................................................2 Samenvatting........................................................................................................................3 1 Inleiding .........................................................................................................................6 2 De financiën.................................................................................................................10 3 Stand van zaken van de stedelijke vernieuwing..........................................................14

3.1 De stedelijke vernieuwingsgebieden op een rij.........................................................14 3.2 Stand van zaken per stadsdeel.................................................................................16

3.2.1 Zuidoost..............................................................................................................17 3.2.2 Noord..................................................................................................................17 3.2.3 Nieuw West ........................................................................................................17 3.2.4 Oost ....................................................................................................................18 3.2.5 West....................................................................................................................19 3.2.6 Alle 33 stedelijke vernieuwingsgebieden naar fase............................................19 3.2.7 De basisgebieden: Centrum en Zuid..................................................................21

3.3 Waaruit bestaat de toekomstige opgave? ...............................................................21 3.4 Wat is er al veranderd in de manier van werken? ...................................................23 3.5 Conclusies.................................................................................................................23

4 Vervolg.............................................................................................................................25 Bijlagen ...............................................................................................................................28 Colofon................................................................................................................................29

2

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Samenvatting

Terug- en vooruitblik Stedelijke vernieuwing betreft de fysieke pijler van het Grotestedenbeleid (1995-2009) en het huidige stedenbeleid (2010-2014). Doel is het fysiek vernieuwen en verbeteren van kwetsbare wijken. Tot en met 2014 zijn hiervoor financiële middelen beschikbaar vanuit het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) van het Rijk. Na 2014 wordt het ISV afgesloten en komt er zeer waarschijnlijk niets voor in de plaats. De totale rijksbijdrage aan de stedelijke vernieuwing van Amsterdam in de periode 2000-2014 komt daarmee op ruim €793 miljoen. De totale investering van corporaties en andere partijen samen is hier een veelvoud van. Het ISV-geld heeft een aanjaagfunctie gehad. De multiplier wordt voor de eerste vijf jaar geschat op rond de 8. Daarna is de multiplier gedaald naar ongeveer 5. Als gevolg van de huidige crisis is de aanjaagfunctie van de ISV-middelen minder groot. Voor Parkstad en de gebieden in Noord geldt dat naast het ISV ook gelden uit het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting door de gemeente zijn ingezet. Voor de stedelijke vernieuwing is een nieuwe fase aangebroken. De rijksbijdrage via het ISV valt na 2014 weg, de gemeentelijke bezuinigingsoperatie is zeer omvangrijk en sinds de kredietcrisis staan investeerders als corporaties en projectontwikkelaars er financieel slechter voor. Voor Parkstad en de gebieden in Noord geldt dat het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting tot 2025 nog wel financiële middelen biedt voor de openbare ruimte en doelgroepwoningen, maar deze kunnen alleen worden ingezet als andere partijen investeren in woningbouw. Herbezinning op de stedelijke vernieuwing is dan ook noodzakelijk. Hoe kan Amsterdam fysiek op peil blijven? Een eerste stap hiertoe is een goed beeld van de huidige stand van zaken van de stedelijke vernieuwing in Amsterdam. Deze notitie voorziet hierin. Een vervolgtraject waarin onderzocht wordt hoe de resterende gemeentelijke middelen het meest effectief ingezet kunnen worden en waarin met andere betrokken partijen samengewerkt wordt aan nieuwe manieren van werken moet in 2012 leiden tot concrete voorstellen voor de voortgang van de stedelijke vernieuwing. Stand van zaken in 2011 Sinds het vaststellen van de Nota Stedelijke Vernieuwing in 1999 is er door stadsdelen, corporaties en andere partners in de stad hard gewerkt aan de stedelijke vernieuwingsgebieden in Amsterdam. En met resultaat. Plannen zijn ontwikkeld, vastgesteld en uitgevoerd of zijn in uitvoering. De gebieden waar voortgang is geboekt laten over het algemeen een positieve trend zien in de buurtwaardering door bewoners.

3

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



De ‘output’ van de stedelijke vernieuwing is omvangrijk. In alle stedelijke vernieuwingsgebieden samen zijn tot nu toe:

o Ruim 13.000 woningen gesloopt, o Ruim 15.000 woningen nieuw gebouwd, en o Ruim 16.000 woningen gerenoveerd.

Daarnaast is een groot areaal openbare ruimte opgeknapt en heringericht. Ten slotte zijn vele voorzieningen en accommodaties voor bedrijvigheid gerealiseerd, waarmee vanuit de fysieke sector een bijdrage is geleverd aan de sociale en economische ontwikkeling van de gebieden. Als gekeken wordt naar de voortgang van de afzonderlijke stedelijke vernieuwingsgebieden ontstaat echter een gemengd beeld: 7 van de 33 stedelijke vernieuwingsgebieden zijn afgerond, 4 gebieden zijn in de laatste fase van afronding, 5 zijn halverwege de uitvoering, 9 aan het begin ervan en 6 staan nog vóór de start van de uitvoering. In 2000 was de verwachting dat na tien jaar de stedelijke vernieuwing verder gevorderd zou zijn dan nu het geval is. Naast de financiële crisis heeft het ontwikkelen van de plannen meer tijd gekost dan gedacht. Voor de meeste gebieden geldt dat de plannen in de afgelopen tijd gewijzigd zijn. Zo zijn planningen getemporiseerd als gevolg van een ingezakte vraag naar woningen en een overmaat aan planaanbod. Voor veel gebieden geldt bovendien dat de programma´s zoals vastgesteld in de stedelijke vernieuwingsplannen intussen in meer of mindere mate gewijzigd zijn. In een aantal gebieden is ook de ambitie bijgesteld waardoor grootschalige fysieke ingrepen (voorlopig) niet aan de orde zijn. Onder geen enkel vernieuwingsgebied heeft het stadsdeel een definitieve streep getrokken. Bijna alle stedelijke vernieuwingsgebieden die nog niet afgerond zijn hebben van de stadsdelen een (nieuwe) einddatum gekregen waarop de stedelijke vernieuwing gereed moet zijn. De meeste daarvan liggen tegen het einde van dit decennium, met uitzondering van de Westelijke Tuinsteden waar het jaar 2030 wordt aangehouden. De stadsdelen hebben ook aangegeven in welke nieuwe kwetsbare gebieden de komende jaren hun opgave ligt. Deze nieuwe opgaven vragen over het algemeen geen grootschalige fysieke ingrepen. Het gaat om het verbeteren van woningen, maar vooral om investeringen in de woonomgeving (openbare ruimte, voorzieningen), in het beheer en in sociaal-economische programma´s. In de verschillende stadsdelen is sprake van een voorzichtige omslag in het denken en doen om zo goed mogelijk om te gaan met de nieuwe financiële en economische omstandigheden. Zo wordt bijvoorbeeld gekeken naar mogelijkheden voor (collectief) particulier opdrachtgeverschap, worden projecten in kleinere delen opgeknipt en wordt meer gekeken naar behoud in plaats van sloop/nieuwbouw. Uitstel van geplande uitvoering van de vernieuwingsplannen tot na 2020 zal naar verwachting een bedrag van €50 miljoen doen vrijvallen. Dit bedrag kan voor de helft

4

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



besteed worden aan tijdelijke fysieke maatregelen van stadsdelen en corporaties om de negatieve effecten van de vertragingen op te vangen. Vervolg De stand van zaken van de stedelijke vernieuwing is opgesteld op basis van stadsdeelinformatie. Plannen zijn op dit moment over het algemeen alleen nog in tijd verschoven. De financiële situatie binnen de gemeente vereist een efficiënte inzet van alle middelen. In vervolgstap 1 wordt onderzocht hoe de resterende gemeentelijke middelen het meest effectief ingezet kunnen worden. Vervolgstap 2 is het ontwikkelen van nieuwe manieren van werken ten behoeve van de fysieke vernieuwing en verbetering van kwetsbare wijken. Met de schaarse middelen moet zoveel mogelijk resultaat worden behaald. Daarbij is het kansrijk om de werkwijzen van de Wijkaanpak en de stedelijke vernieuwing meer in elkaar te schuiven. Planning voor concrete voorstellen voor de voortgang van de stedelijke vernieuwing op basis van dit vervolgtraject is medio 2012.

5

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



1 Inleiding

In de afgelopen jaren is er door stadsdelen en partners in de stad hard gewerkt aan de stedelijke vernieuwing in Amsterdam. En met resultaat. Voor de 33 stedelijke vernieuwingsgebieden zijn door stadsdelen, corporaties en andere partijen plannen ontwikkeld en uitgevoerd of zijn de plannen in de uitvoeringsfase. In veel van deze gebieden is de verbetering duidelijk te zien: woningen zijn gesloopt, nieuw gebouwd en opgeknapt, de woonomgeving is in veel buurten verbeterd en nieuwe voorzieningen en accommodaties voor bedrijvigheid zijn onderdeel van de buurt gaan vormen. Het is evenwel ook duidelijk dat de fysieke vernieuwing in het merendeel van de oorspronkelijke stedelijke vernieuwingsgebieden nog niet is afgerond. Met name in stadsdeel Nieuw-West is de uitvoering, uitgaande van de ambitie die in 2000 is gesteld, nog niet halverwege. Gezien de huidige economische ontwikkeling en de situatie op de woningmarkt is het duidelijk dat het niet realistisch is dat de stedelijke vernieuwingsplannen uitgevoerd kunnen worden zoals gepland. Wat reeds zichtbaar is, is dat er getemporiseerd wordt en dat er naar nieuwe manieren van werken wordt gezocht. Minder middelen De financiële en economische crisis heeft grote gevolgen (gehad) voor de voortgang van de stedelijke vernieuwing. De planontwikkeling in Amsterdam is nagenoeg stil komen te liggen. De gemeente kan op dit moment weinig middelen genereren door planontwikkeling en staat bovendien voor de grootste bezuinigingsoperatie ooit (rond €300 miljoen structureel). Ook corporaties, ontwikkelaars en particulieren staan er door de crisis financieel slechter voor. Gezien de economische verwachtingen is een verbetering op korte termijn niet waarschijnlijk. Ten gevolge van de crisis moet ook het Rijk bezuinigen. Het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing (ISV) zal na 2014 ophouden te bestaan. Er zullen dan geen ISV-gelden meer worden overgemaakt aan de gemeenten. Amsterdam zal na 2014 dus geen rijksbijdrage meer ontvangen. Gemiddeld heeft de gemeente dan bijna 53 miljoen per jaar ontvangen. Voor Parkstad en de gebieden in Noord geldt dat het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting tot 2025 nog wel financiële middelen biedt voor de openbare ruimte en doelgroepwoningen, maar deze kunnen alleen worden ingezet als andere partijen investeren in woningbouw. Opgave: hoe verder? Voor de stedelijke vernieuwing (het fysiek vernieuwen en verbeteren van kwetsbare wijken) is als gevolg van de crisis en de aankondiging dat de rijksbijdrage na 2014 wegvalt een nieuwe fase aangebroken. Het is voor de centrale stad en stadsdelen zaak om zo goed mogelijk te handelen op basis van de nieuwe realiteit. Deze notitie is de eerste stap om hieraan invulling te geven. De notitie biedt:

6

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Een stand van zaken van de stedelijke vernieuwingsgebieden anno 2011. Zijn er al plannen afgerond? Zijn er gebieden waar de komende jaren nog veel geïnvesteerd moet worden? En op welke termijn?

Een overzicht van de fysieke opgaven die de stadsdelen zien in andere kwetsbare gebieden dan de oorspronkelijke stedelijke vernieuwingsgebieden.

Een overzicht van hoe in de stedelijke vernieuwingsgebieden reeds op een andere manier aan de vernieuwing wordt gewerkt.

Een toelichting op de financiering van de stedelijke vernieuwing. De stand van zaken van de stedelijke vernieuwingsgebieden is tot stand gekomen op basis van gesprekken met en informatie van de stadsdelen. Deze notitie vormt de opmaat voor een traject waarin de mogelijkheden worden onderzocht hoe de resterende gemeentelijke middelen het meest effectief ingezet kunnen worden. Ten tweede wordt met verschillende betrokken partijen gewerkt aan nieuwe manieren van werken. De ambitie is om met minder financiële middelen toch zoveel mogelijk resultaat te boeken, met name in de gebieden waar de maatschappelijke opgave het grootst is. Dit traject moet uiteindelijk resulteren in concrete voorstellen voor de voortgang van de stedelijke vernieuwing. Hierbij worden twee onderdelen onderscheiden:

o Het onderzoeken van de mogelijkheden voor het herverdelen van de resterende budgetten voor de periode t/m 2014.

o Het ontwikkelen van nieuwe manieren van werken. Keuzes ten aanzien van de inzet van ISV-middelen in 2013 en 2014 worden gemaakt bij de Kadernota 2013. Dat is in het voorjaar 2012. De voorstellen voor nieuwe manieren van werken zijn ook gepland voor voorjaar 2012. Hiermee wordt gelijk opgelopen met het Rijk dat haar visie op de stedelijke vernieuwing na 2014 gepland heeft voor medio 2012. De gemeente Amsterdam participeert momenteel in de ambtelijke begeleidingsgroep hiervan. De ruimtelijke ontwikkelingsstrategie en andere ontwikkelingen Het OGA en dRO werken momenteel aan een ruimtelijke ontwikkelstrategie en een kasstroomsystematiek. In de ruimtelijke ontwikkelstrategie wordt gepleit voor andere manieren van financieren en voor meer flexibiliteit en kleinschaligheid in de projectontwikkeling. De kasstroomsystematiek laat het uitgavenplafond bepalen door de verwachte inkomsten. Deze trajecten kunnen een bijdrage leveren aan de concrete voorstellen voor de voortgang van de stedelijke vernieuwing die in het vervolgtraject worden ontwikkeld. Het verschil met deze initiatieven van OGA en dRO is dat bij het vervolgtraject stedelijke vernieuwing de focus ligt op de kwetsbare wijken en de maatschappelijke opgave daar, niet op gebiedsontwikkeling in het algemeen. De opgave in de kwetsbare wijken ligt vooral bij de sociaal en sociaal-economische programma’s. De fysieke opgave in de kwetsbare wijken bestaat niet alleen uit nieuwbouw, maar ook uit renovatie, hergebruik, herinrichting en beheer. Deze opgaven nopen tot andere oplossingsrichtingen dan de ruimtelijke ontwikkelingsstrategie en de kasstroomsystematiek bieden. Ten slotte hebben het buurtgericht werken, het versterken van bewonersparticipatie en “welzijn nieuwe stijl” (een andere structuur van de welzijnsvoorzieningen met meer

7

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



vrijwillige inzet) raakvlakken met voornamelijk het proces van de stedelijke vernieuwing. Stedelijke vernieuwing in breder perspectief Stedelijke vernieuwing staat in een lange traditie van het fysiek vernieuwen van Amsterdam. Van de krotopruiming aan het begin van de twintigste eeuw tot aan de recente stedelijke vernieuwing in de naoorlogse wijken. Stedelijke vernieuwing betreft de fysieke pijler van het Grotestedenbeleid (1995-2009) en het huidige stedenbeleid (2010-2014). Doel is het fysiek vernieuwen en verbeteren van kwetsbare wijken. In de stedelijke vernieuwing wordt een integrale gebiedsgerichte aanpak nagestreefd. Meerdere domeinen (fysiek, sociaal, economisch) worden op gebiedsniveau in samenhang bekeken. Voorheen werden vaak ad hoc ingrepen gedaan in de woningvoorraad, maar door een wijk meer integraal aan te pakken en de uitvoering van verschillende programma’s gelijktijdig plaats te laten vinden, is het effect van de ingreep vaak groter. Naast de extra inzet die er door middel van de stedelijke vernieuwing wordt geleverd, wordt er ook continu en overal in de stad aan de verbetering van de stad gewerkt. Zo investeren corporaties voortdurend in het onderhoud van hun woningen en werken gemeente en andere partijen aan het verbeteren van de sociaal-economische positie van kwetsbare groepen in de stad. Onderdeel van het GSB (1995-2009) In de jaren negentig van de twintigste eeuw kwam er steeds meer aandacht voor de eenzijdigheid van de uitbreidingsgebieden die vlak na de oorlog zijn gebouwd. De woontechnische staat van de woningen maakte hier de woningvoorraad onaantrekkelijk voor grote groepen woningzoekenden. Om deze ontwikkeling te keren werd begin jaren negentig gestart met de vernieuwing van de Bijlmermeer en halverwege de jaren negentig met de voorbeeldprojecten in Nieuw West. Deze projecten kunnen worden beschouwd als de voorlopers van de latere stedelijke vernieuwing. Halverwege de jaren negentig initieerde het Rijk het Grotestedenbeleid (1995-2009) om de toenmalige problematische ontwikkelingen op fysiek, sociaal en economisch vlak in de steden bij te sturen. Voor de stedelijke vernieuwing (de fysieke pijler) stelde het Rijk financiële middelen beschikbaar op basis van de Wet Stedelijke Vernieuwing (het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing/ISV). In het kader van deze wet heeft de gemeente Amsterdam in 1999 een Nota Stedelijke Vernieuwing opgesteld en sindsdien verschillende Meerjaren Ontwikkelingsprogramma’s (MOP). Deze MOP’s bestreken steeds een periode van vijf jaar. In de MOP’s is aandacht voor de voortgang van de stedelijke vernieuwing in de stadsdelen maar ook voor de doelstellingen die met programma-gestuurd geld, zoals voor bodemsanering, gehaald moeten worden. De stadsdelen hebben zelf hun vernieuwingsgebieden aangewezen. Het GSB is vanaf 2010 afgesloten, maar voor de fysieke pijler, de stedelijke vernieuwing, is besloten om nog één vijfjaarsperiode door te gaan. Wel is de Wet Stedelijke Vernieuwing met ingang van 1 januari 2011 afgeschaft. Desondanks zullen

8

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



er nog tot en met 2014 rijksbijdragen uit het ISV-budget aan de gemeente Amsterdam beschikbaar worden gesteld, waarbij de middelen in het gemeentefonds worden gestort. Wijkaanpak (2007-2012) Naast de stedelijke vernieuwing is de afgelopen jaren veel inzet geleverd in het kader van de Wijkaanpak. Veel stedelijke vernieuwingsgebieden zijn ook Wijkaanpak-gebieden. Net als stedelijke vernieuwing is de Wijkaanpak een Rijksprogramma met hieraan gekoppeld financiële middelen. In 2008 heeft toenmalig minister Vogelaar (Wonen, Wijken en Integratie) geld beschikbaar gesteld voor de 40 meest urgente achterstandswijken in het land. De Wijkaanpak kan beschouwd worden als de sociale kop op de fysiek georiënteerde stedelijke vernieuwing. De Amsterdamse Wijkaanpak is een buurten persoonsgerichte aanpak waarbij de betrokkenheid van de bewoners voorop staat. De gemeente Amsterdam pakt samen met haar partners in de stad problemen in wijken en buurten aan en bouwt voort op wat er in de buurt speelt en wat de buurt belangrijk vindt. Rijksmiddelen voor de Wijkaanpak zijn beschikbaar tot 2011, de gelden voor bewonersinitiatieven lopen door tot 2012. Voor 2011 en 2012 heeft de gemeenteraad een budget van 15 miljoen beschikbaar gesteld ten behoeve van de Wijkaanpak.

9

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



2 De financiën

Er is in de afgelopen jaren veel geïnvesteerd in de stedelijke vernieuwing door verschillende partijen. Het Rijk draagt bij middels het Investeringsbudget Stedelijke Vernieuwing, maar dat is maar een beperkt deel van de investeringen die de overigen partijen in de stedelijke vernieuwing doen. In het begin van de ISV-periode lag de multiplier van de inzet van het ISV-budget rond 8. Eén geïnvesteerde euro leverde dus ongeveer 8 euro op aan extra investeringen. Na de beginperiode lag de multiplier rond de 5. De gevolgen van de huidige crisis op de multiplier zijn niet berekend, maar de verwachting is dat de multiplier fors lager is komen te liggen. ISV-budget De rijksmiddelen die sinds 2000 beschikbaar zijn gesteld via de Wet Stedelijke Vernieuwing zijn gestort in het Amsterdamse investeringsfonds Stedelijke Vernieuwing. De rijksbijdragen in de verschillende ISV-periodes waren als volgt: ISV-periode Rijksbijdrage 2000-2004 (ISV 1) €339,4 miljoen 2005-2009 (ISV 2) €223,7 miljoen 2010-2014 (ISV 3) €230 miljoen Totaal 2000-2014 €793,1 miljoen Het fonds wordt daarnaast gevoed door rente en toevoegingen op incidentele basis. Een groot deel van het budget gaat naar de stadsdelen. Het budget wordt grofweg als volgt besteed:

35% gaat via een objectieve verdeelsleutel naar de stadsdelen; stadsdelen kunnen die bijdragen vrij inzetten;

50% wordt op programma-basis verdeeld naar de stadsdelen; 10% gaat naar grootstedelijke projecten en coalitieprojecten; 5% is voor zogenaamde knelpunten in de stadsdelen, projecten die

stadsdelen redelijkerwijs niet uit het sleutelbedrag kunnen of hoeven te betalen.

Door de financiële crisis moet ook het Rijk bezuinigen. Dat heeft grote gevolgen voor de inkomsten van de gemeente. Vanaf 2014 zal het ISV ophouden te bestaan en zal Amsterdam dus geen bijdrage meer ontvangen voor de stedelijke vernieuwing. De verdeling van het ISV-budget op programmabasis kent veel verschillende kostensoorten (zie bijlage 2). Met het wegvallen van het ISV-budget zullen keuzes gemaakt moeten worden of er zal gezocht moeten worden naar andere dekkingsbronnen ten behoeve van die verschillende kostensoorten. Sanering verkeerslawaai en bodemsanering betreffen een wettelijke plicht. De gelden voor de geluidssanering blijven bestaan, maar zullen op een andere manier dan via

10

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



het ISV uitgekeerd worden. Wat bodemsanering betreft zijn er landelijk vooralsnog Rijksbudgetten beschikbaar voor de periode 2015-2019, maar wel minder dan voor de huidige periode. Deze zullen in ieder geval niet beschikbaar komen via ISV, omdat dat niet meer bestaat. Ook de decentralisatie-uitkering bodem (DU-bodem) zal niet in dezelfde vorm blijven bestaan. Hoe dit in de verdere toekomst wordt georganiseerd is nog niet bekend. Amsterdam heeft nog een harde toezegging van de minister dat de gemeente in ieder geval 25 miljoen voor de gasfabrieken te goed heeft (was doorgeschoven). Het Rijk is op dit moment bezig met de toekomst van deze programma´s. De kostensoorten op programma-basis zijn feitelijk eigenstandige programma´s en vallen verder buiten het bestek van deze notitie. Restant ISV-budget Het totale budget voor de hele ISV-periode 2000-2014 zal naar verwachting uitkomen op zo’n €875 miljoen. Dit bedrag bestaat uit de rijksbijdragen en de rente en toevoegingen op incidentele basis. Eind 2010 is hiervan reeds €627,1 miljoen besteed, en is een bedrag van €96,6 miljoen belegd met projecten die nog in uitvoering zijn. Het restant van €151 miljoen is voor ongeveer de helft verdeeld bij de begrotingen ISV 2011 en 2012. De andere helft zal bij de begrotingen voor de jaren 2013 en 2014 worden bestemd. Voor 2013 en 2014 is er per jaar € 38 miljoen beschikbaar (rijksbijdrage minus bezuiniging Programakkoord). Niet-beïnvloedbaar zijn de posten bodemsanering woningbouw en Gasfabrieken, want de bestemming van deze gelden is vastgelegd in een convenant Bodem (overeenkomst tussen Rijk, IPA en VNG). Dat geldt in principe ook voor de post sanering verkeerslawaai. De post Zuidelijke IJ-oevers is moeilijk beïnvloedbaar. Alles overziende blijft er dus over:

voor de jaarschijf 2013: ca. € 19,6 miljoen. voor de jaarschijf 2014: ca. € 19,5 miljoen.

Bovengenoemde bedragen kunnen in principe beschikbaar gesteld voor de vernieuwing in de stadsdelen. Voor de verdeling tussen stadsdelen kunnen nog weer scherpere keuzes gemaakt worden. Als deze bedragen in totaal richting de stadsdelen gaan is er geen of minder geld voor groen, monumenten, woningverbetering e.d. (voor een groot deel overigens ook ten goede van stadsdeelprojecten). Er is niet onderzocht wat de consequenties zijn van het laten vervallen van deze posten. Dat zal het komende half jaar gebeuren. Stimuleringsfonds Volkshuisvesting Het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting (SFV) speelt ook een belangrijke rol bij de financiering van de stedelijke vernieuwing. Het SFV is voor wat betreft de gemeente de primaire dekkingsbron voor de aanpak van de vernieuwingsgebieden in Parkstad en Noord. Het SFV bestaat uit een KTA-deel en een erfpachtdeel. Het KTA-deel is éénmalig gevoed met een deel van de opbrengsten van de verkoop van Kabeltelevisie Amsterdam in 1995. Het KTA-deel is o.a. ingezet ten behoeve van de vernieuwing van de Bijlmermeer (circa €39 miljoen) en de stedelijke vernieuwing in

11

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



de vooroorlogse stad (circa €16 miljoen). Dit zijn bijdragen ten behoeve van de aanpak van corporatiewoningen. Deze plannen zijn grotendeels uitgevoerd. Het erfpachtdeel wordt gevoed door de meerwaarde die ontstaat door afkoop bij heruitgifte, conversie en/of splitsing van corporatierechten1. Dit fonds kent een continue voeding. Tot en met 2010 is €334 miljoen aan meerwaarde binnengekomen. In de periode 2011 t/m 2019 wordt €159 miljoen aan meerwaarde geraamd. Het erfpachtdeel t/m 2019 wordt ingezet ten behoeve van de stedelijke vernieuwing in de Westelijke Tuinsteden (conform Richting Parkstad 2015), De Banne en Nieuwendam Noord. Door uitstel van plannen komt er geld beschikbaar voor tijdelijke maatregelen. Afgesproken in Bouwen aan de Stad II is dat dit geld uitgegeven kan worden aan de openbare ruimte, interim beheer en maatschappelijk vastgoed. Herziening afspraken in de Raamovereenkomst Over de financiering van de fysieke vernieuwing in stadsdeel Nieuw-West en de Kolenkit (stadsdeel West) zijn in 2008 met de corporaties aparte afspraken gemaakt in de Raamovereenkomst. Er is afgesproken dat corporaties de fysieke vernieuwing inclusief de openbare ruimte financieren terwijl de gemeente zich kon toeleggen, ook in financiële zin, op de sociaal-economische vernieuwing. Als gevolg van de financieel-economische crisis geven de corporaties nu aan de fysieke vernieuwing niet meer (volgens de afspraken in de Raamovereenkomst) te kunnen financieren. Corporaties staan daar verschillend in. De onderhandelingen tussen stadsdelen, centrale stad en corporaties over welke projecten welke corporatie toch gaat realiseren en onder welke voorwaarden, lopen op het moment nog. Deze onderhandelingen vragen veel tijd. Alle partijen moeten eerst hun eigen ambities helder krijgen voordat ze vergeleken kunnen worden met de plannen van anderen. Zeker is dat de afgesproken termijn waarin 80% van de vernieuwing gereed zal zijn, niet worden gehaald. Hoofdpunten:

Er is veel geïnvesteerd door verschillende partijen in de stedelijke vernieuwing. Het ISV-geld heeft daarbij een aanjaagfunctie gehad. Ongeveer 90% van het ISV-budget is naar de stadsdelen gegaan. Als gevolg van de huidige crisis is de aanjaagfunctie van de ISV-middelen minder groot.

Het SFV speelt ook een belangrijke rol in de stedelijke vernieuwing. Er zijn bijdragen aan de stedelijke vernieuwing in de hele stad geleverd. In de toekomst zal dat vooral in Noord en Parkstad (stadsdeel Nieuw West en de Kolenkit) zijn.

Uitstel van geplande uitvoering van de vernieuwingsplannen tot na 2020 zal naar verwachting een bedrag van €50 miljoen doen vrijvallen. Dit bedrag kan voor de helft besteed worden aan tijdelijke fysieke maatregelen van stadsdelen en corporaties om de negatieve effecten van de vertragingen op te vangen.

1 Heruitgifte: omzetten van tijdelijke erfpacht naar voortdurende erfpacht bij einde tijdvak. Conversie: omzetten van tijdelijke erfpacht naar voortdurende erfpacht bij een majeure investering (tussentijds). Splitsen: splitsen van het erfpachtrecht in appartementsrechten

12

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Het is nog onduidelijk hoe de toekomstige investeringen in stadsdeel Nieuw-West en de Kolenkit zullen gaan verlopen. Corporaties en stadsdelen zijn op het moment van schrijven nog volop in onderhandeling over investeringen en de Raamovereenkomst.

13

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



3 Stand van zaken van de stedelijke vernieuwing

In het voorjaar en de zomer van 2011 zijn gesprekken gevoerd tussen dienst Wonen Zorg en Samenleven (WZS), de Bestuursdienst (SB) en de stadsdelen over de stedelijke vernieuwing. Bij de gesprekken met Zuidoost, Noord en Nieuw-West was tevens het ministerie van BZK (WWI) vertegenwoordigd. In de gesprekken lag de nadruk op de fysieke vernieuwing. Maar omdat de fysieke vernieuwing niet op zich staat, zijn de raakvlakken met onder andere de Wijkaanpak ook besproken. Deze gesprekken vormen de basis voor de stand van zaken van de stedelijke vernieuwing in Amsterdam. Dit hoofdstuk zet allereerst alle vernieuwingsgebieden op een rij, alsmede de veranderingen in de samenstelling van de lijst door de tijd heen. Vervolgens wordt de stand van zaken van de stedelijke vernieuwing anno 2011 per stadsdeel gepresenteerd. In de bijlagen 3 t/m 7 wordt per stedelijk vernieuwingsgebied uitgebreider ingegaan op de stand van zaken. Vooraf Al een aantal jaren hebben partijen te maken met de gevolgen van de financiële crisis. Planningen zijn in de loop van de tijd al aangepast. Dat is gebeurd door corporaties die hun plannen aanpassen ten gevolge van hun afgenomen financiële mogelijkheden maar ook omdat het OGA aan stadsdelen heeft gevraagd het aantal plannen waaraan wordt gewerkt in te perken (projectenschouw). Er kunnen op dit moment niet veel woningen tegelijk op de markt gezet worden omdat de woningen niet worden verkocht. Daarnaast zijn de gemeentelijke middelen te beperkt om veel projecten tegelijk aan te kunnen. Dat geldt overigens maar voor een deel van de stedelijke vernieuwingsgebieden want voor Parkstad en de stedelijke vernieuwingsgebieden in Noord is geld gereserveerd in het Stimuleringsfonds voor de openbare ruimte en doelgroepwoningen. Stadsdeel Nieuw-West is een goed voorbeeld om te bekijken hoe de planningen al zijn verschoven. Dit hoofdstuk laat zien dat men verwacht ongeveer in 2030 klaar te kunnen zijn met de vernieuwing in Nieuw-West. Terwijl in de Raamovereenkomst die in januari 2008 is ondertekend nog werd vastgelegd dat de stedelijke vernieuwing in 2015 voor 80% gereed zou zijn. Dat is niet meer haalbaar. Ook in andere stadsdelen zijn planningen opgeschoven in de tijd.

3.1 De stedelijke vernieuwingsgebieden op een rij

De stedelijke vernieuwingsoperatie in Amsterdam betreft niet de gehele stad. In de Nota Stedelijke Vernieuwing uit 1999 is de stad verdeeld in drie gebieden: basisgebieden (waar vanwege de marktdruk verwacht kan worden dat particuliere investeerders investeringen doen), aandachtsgebieden (waar investeringen gedaan

14

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



kunnen worden door particuliere investeerders maar waar financiële ondersteuning van de overheid noodzakelijk is) en ontwikkelingsgebieden (waar investeringen hard nodig zijn en een grote bijdrage van de overheid noodzakelijk is). De stadsdelen in aandachts- en ontwikkelingsgebieden hebben zelf de vernieuwingsgebieden daarbinnen aangewezen. Voor de periode 2000-2009 ging het om 27 vernieuwingsgebieden in totaal en voor de periode 2010-2014 in totaal 33. Onderstaande tabel biedt een overzicht van de vernieuwingsgebieden waar de afgelopen jaren door de stadsdelen en hun partners in de wijken aan is gewerkt. De gebieden uit de eerste ISV-periode zijn gehandhaafd in de tweede ISV-periode. Er was namelijk geen reden tot wijziging; de voorbereiding van de vernieuwingsplannen kostte meer tijd dan verwacht en over het algemeen was de uitvoering rond 2005 pas net of net niet begonnen. Aan het begin van de derde ISV-periode is de samenstelling van de lijst wel aangepast. Er zijn enkele vernieuwingsgebieden vervallen en er zijn enkele gebieden aan toegevoegd. Van de lijst gehaald zijn vooral de locaties waar alleen nieuwbouw wordt gerealiseerd (Sportparkstad en Geuzenbaan). Het vernieuwingsplan Admiraal de Ruyterweg was zo goed als afgerond. Overzicht stedelijke vernieuwingsgebieden 2000-2014 Stadsdeel MOP ISV I (2000-2004) &

MOP ISV II (2005-2009) MOP ISV III (2010-2014)*

Zuidoost Zuidoost is een ontwikkelingsgebied

Bijlmermeer

Bijlmermeer

Noord Noord is een ontwikkelingsgebied

De Banne Nieuwendam Noord

De Banne Nieuwendam Noord

Nieuw West Nieuw West (de voormalige stadsdelen Geuzenveld/Slotermeer, Osdorp en Slotvaart) is een ontwikkelingsgebied.

Zuidwest Kwadrant De Punt Osdorp Centrum Osdorp Midden Noord Meer en Oever Overtoomseveld Delfland/Staalmanplein Lelylaan eo Buurt Ne9en Geuzenveld Zuid Buurt 5 Geuzenbaan

Zuidwest Kwadrant De Punt Osdorp Centrum Osdorp Midden Noord Meer en Oever Overtoomseveld Delfland/Staalmanplein Lelylaan eo Buurt Ne9en Geuzenveld Zuid Buurt 5 - Noordoever Slotermeer Noord Slotermeer Zuid Bakemabuurt Wildemanbuurt Slotervaart Noord

15

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Oost Oost is een aandachtsgebied

Indische Buurt Transvaal Oost Oosterpark Zuid Dapperbuurt

Indische Buurt Transvaal Oost Oosterpark Zuid Dapperbuurt

West West is aandachtsgebied (Bos en Lommer, De Baarsjes, Westerpark) én ontwikkelingsgebied (Kolenkit)

Chassebuurt Ortelliusbuurt Fannius Scholtenbuurt Zeeheldenbuurt Spaarndammerhout Admiraal de Ruyterweg Sportparkstad Kolenkit

Chassebuurt Ortelliusbuurt Fannius Scholtenbuurt Zeeheldenbuurt Spaarndammerhout - - Kolenkit Robert Scottbuurt Landlustbuurt Gulden Winckelbuurt

Totaal 27 gebieden 33 gebieden

*De vernieuwing van de Admiraal de Ruyterweg is afgrond. De Geuzenbaan en Sportparkstad zijn niet meer opgenomen in de lijst van het MOP ISV III ondanks dat Sportparkstad nog niet gereed is.In feite gaat het hier niet om twee vernieuwingsgebieden, maar om nieuwbouwlocaties.

3.2 Stand van zaken per stadsdeel

De stand van zaken van de stedelijke vernieuwing anno 2011 wordt in deze paragraaf geaggregeerd naar stadsdeel gepresenteerd. Het gaat hier om ‘output’. Wat betreft ´outcome´ is het oordeel van bewoners over de buurt waarin zij wonen een belangrijke indicator. In de bijlagen 3 tot en met 7 wordt hier uitgebreider op ingegaan. Samenvattend kan gesteld worden dat de gebieden waar voortgang is geboekt over het algemeen een positieve trend laten zien in de buurtwaardering door bewoners. Voor het in kaart brengen van de ontwikkeling van buurten zijn natuurlijk veel meer indicatoren denkbaar, zoals de Veiligheidsindex, maar in het bestek van deze notitie wordt volstaan met de indicator buurtwaardering. Voor meer informatie en detail over de voortgang per afzonderlijk stedelijk vernieuwingsgebied wordt in de bijlagen per stedelijk vernieuwingsgebied ingegaan op:

het oorspronkelijke gebied; het stedelijke vernieuwingsplan; de voortgang daarvan (output); de WiA-buurtwaardering door de tijd heen (outcome).

In de bijlagen wordt verder per stadsdeel een overzicht gegeven van de toekomstige vernieuwingsopgaven zoals de stadsdelen die zien.

16

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



3.2.1 Zuidoost

Stadsdeel Zuidoost heeft reeds een lange periode van stedelijke vernieuwing achter de rug. Een groot deel van de opgave in het vernieuwingsgebied Bijlmermeer is gerealiseerd. Sloop van 7.000 woningen, nieuwbouw van 5.000 woningen, renovatie van 5.200 woningen, ingrepen in de infrastructuur (zoals verlaging dreven) en in de openbare ruimte, de bouw van voorzieningen, bedrijfsruimten en kantoren. De resterende opgave bestaat voor het overgrote deel uit woningbouw. Met name in de K-buurt moeten daarnaast bedrijfsruimtes en maatschappelijke voorzieningen worden gerealiseerd. De nieuwbouw van woningen is omvangrijk geweest (5.000 woningen), maar loopt achter op schema. De opgave bedraagt nog circa 3.000 woningen. De huidige marktsituatie is hier voor een deel debet aan, en dit zal in de nabije toekomst niet anders zijn. Het stadsdeel zoekt in de tussentijd naar oplossingen op het gebied van tijdelijk gebruik en beheer. Recent is bijvoorbeeld gekozen voor tijdelijke studentenwoningen op een braakliggend terrein in de D-buurt. Ook de aanpak van de flat Kleiburg staat nog op de rol. In 2009 is de wenselijke afrondingsdatum van de vernieuwing verschoven van 2011 naar 2016. Inmiddels is duidelijk dat ook dit niet gehaald zal worden door de teruggelopen afzet van woningen in de marktsector. Omdat de vernieuwingsopgave nu voor het grootste deel uit woningbouw bestaat is een nieuw afrondingsjaar praktisch niet aan te geven, want dit is voor een belangrijk deel afhankelijk van de ontwikkelingen op de woningmarkt. Een optimistische schatting is evenwel 2019.

3.2.2 Noord

Stadsdeel Noord kent twee stedelijke vernieuwingsgebieden, De Banne en Nieuwendam Noord. In de Banne is ongeveer driekwart van de sloopopgave gerealiseerd. Van het nieuwbouwprogramma moet de helft nog gebouwd worden. De investeringen in de voorzieningen en de infrastructuur zijn voor een groot deel gerealiseerd, al ligt hier nog wel een restopgave. Geplande einddatum is 2020. De voortgang van de stedelijke vernieuwing in Nieuwendam-Noord is minder ver gevorderd. Er is nog een flinke sloop/nieuwbouw-opgave. De uitvoering van een omvangrijk sloop/nieuwbouw-project, het Breehorngebied, kan nog maar mondjesmaat doorgang kan vinden vanwege de marktomstandigheden. Dit project wordt in kleine partjes opgedeeld. Verder zijn er nog enkele kleine locaties die nog bebouwd moeten worden, maar waarvoor geen sloop nodig is. Geplande einddatum is 2020.

3.2.3 Nieuw West

Het gaat de goede kant op met het stadsdeel en haar buurten. Er is meer waardering voor de buurt maar het resultaat is broos. Ongeveer een derde van de fysieke vernieuwing is nu af. Van de 12.000 te slopen woningen zijn er nu 4.000 gesloopt en van de 22.000 nieuw te bouwen woningen zijn er inmiddels 8.500 gerealiseerd. Ook is een derde deel van de 4.500 geplande renovaties uitgevoerd. Stoppen met

17

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



investeren brengt volgens het stadsdeel grote risico’s met zich mee, omdat de kans bestaat dat eerdere investeringen teniet worden gedaan. Er is nu al in bepaalde gebieden een teruggang in leefbaarheid te zien. De eerder in de Raamovereenkomst gemaakte afspraak dat in 2015 80% van de vernieuwing gereed zal zijn wordt bij lange na niet gehaald. Verwacht jaar van afronding zal zeker een doorlooptijd kennen tot 2030, waarbij nog geen enkel zicht is over de realiteit daarvan omdat voortgang geheel afhankelijk is van de beschikbare financiën en de vraag op de markt. Op het moment zoekt het stadsdeel samen met de corporaties waar en hoe de vernieuwingsopgave moet worden voortgezet. Keuzes moeten worden gemaakt over het afgesproken ambitieniveau van de vernieuwing. Per woningcorporatie en per complex worden afspraken gemaakt. Dat zal via maatwerk gaan gebeuren. De huidige stedelijke vernieuwingsplannen vormen de basis, maar zullen nog slechts mondjesmaat kunnen worden uitgevoerd. Het maken van nieuwe plannen betekent extra projectvoorbereidingskosten. Het stadsdeel probeert hier zoveel mogelijk aan te sluiten op de plannen van de woningcorporaties door de investeringen in de openbare ruimte af te stemmen op de plannen van corporaties voor een zo groot mogelijk effect van de investeringen. Het stadsdeel wordt zelf echter ook geconfronteerd met ingrijpende bezuinigingen op het stadsdeelfonds en met extra beheerkosten in ‘versleten’ openbare ruimte van stedelijke vernieuwingsgebieden. Een versnellingsteam probeert voortgang in dit proces te brengen. De vernieuwingsplannen in de Wildemanbuurt en Slotermeer Zuid gaan niet meer door. Dit betekent dat de grote, vooral sociaal economische, opgave in deze vernieuwingsgebieden blijft liggen. Een probleem daarbij is dat bewoners wel toezeggingen hebben gekregen over de fysieke verbetering en dus is het moeilijk voor bewoners dat de stedelijke vernieuwing voorlopig niet doorgaat. In het kader van de gebiedsgerichte arrangementen van de wijkaanpak krijgen deze gebieden wel extra aandacht maar dat is gegeven de omvang van de opgave slechts een druppel op de gloeiende plaat. De toekomstige opgave in het stadsdeel bestaat dus geheel uit de reeds benoemde stedelijke vernieuwingsgebieden; er is geen ruimte om te werken aan nieuwe opgaven of nieuwe gebieden omdat er nog veel werk is in de huidige vernieuwingsgebieden.

3.2.4 Oost

De voortgang van de stedelijke vernieuwing in stadsdeel Oost verschilt per gebied. De fysieke inhaalslag in de Indische Buurt en de Dapperbuurt is vrij ver gevorderd. In de Indische Buurt staan tot 2014 nog veel projecten op stapel waarmee de fysieke inhaalslag grotendeels zal worden gerealiseerd. In de Dapperbuurt is de fysieke vernieuwing momenteel al nagenoeg afgerond. De voortgang van de stedelijke vernieuwing in de Transvaalbuurt en de Oosterparkbuurt Zuid heeft een ander karakter. In beide gebieden is veel gebeurd, maar de uitvoering van een aantal grote

18

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



fysieke projecten is nog in een beginstadium. Deze projecten worden de komende jaren gerealiseerd. De geplande fysieke projecten zullen grotendeels in 2018 gerealiseerd zijn. Dit is evenwel mede afhankelijk van de economische ontwikkeling.

3.2.5 West

De meeste stedelijke vernieuwingsgebieden in stadsdeel West zijn zo goed als afgerond. Wel blijven de Kolenkit, de Robert Scottbuurt en Bosleeuw Midden staan als belangrijke stedelijke vernieuwingsopgaven. Bewoners in deze wijken hebben een zwakke sociaal-economische positie en er wonen relatief veel grote gezinnen in te krappe woningen. Al deze gebieden liggen in het voormalig stadsdeel Bos en Lommer. Inzet van het stadsdeel is om buiten de stedelijke vernieuwingsgebieden meer aandacht te geven aan specifieke aspecten van woningverbetering zoals duurzaamheid. Het stadsdeel zoekt verder naar mogelijkheden voor particulier opdrachtgeverschap. Verwacht jaar van afronding is 2030.

3.2.6 Alle 33 stedelijke vernieuwingsgebieden naar fase

Onderstaande tabel geeft in het kort de fase weer waarin het vernieuwingsgebied zich bevindt. De grootste resterende opgave ligt in stadsdeel Nieuw-West. In de tabel krijgt een aantal plannen de status “afgerond”. Daarmee wordt niet gezegd dat er niets meer in een gebied gebeurt. Er wordt immers continue gewerkt aan een wijk. Wat bedoeld wordt is dat er van de fysieke inhaalslag nog maar ongeveer 10% of minder uitgevoerd hoeft te worden. Het gaat dan nog om een kleine resterende opgave die ook kan worden gezien als “regulier” werken aan de wijk. Overzicht stand van zaken stedelijke vernieuwingsgebieden 2011 stadsdeel MOP ISV III 2010-2014 Stand van zaken* Zuidoost

Bijlmermeer

Laatste fase uitvoering (verwachte afronding 2019)

Banne

Halverwege uitvoering (verwachte afronding 2020)

Noord

Nieuwendam Noord

Halverwege uitvoering (verwachte afronding 2020)

Zuidwest Kwadrant

Afgerond

De Punt In begin van de uitvoering (verwachte afronding 2030)

Osdorp Centrum In het begin van de uitvoering (verwachte afronding 2030)

Osdorp Midden Noord Halverwege de uitvoering (verwachte afronding 2030)

Meer en Oever Afgerond Overtoomseveld Begin van de uitvoering

(verwachte afronding 2030) Delfland/Staalmanplein Begin van de uitvoering

(verwachte afronding 2030)

Nieuw West

Lelylaan eo Begin van de uitvoering (verwachte afronding 2030)

19

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Buurt Ne9en In laatste fase van de uitvoering (verwachte afronding 2016)

Geuzenveld Zuid Begin van de uitvoering (verwachte afronding 2030)

Buurt 5 Begin van de uitvoering (verwachte afronding 2030)

Noordoever Voor de start van de uitvoering Vernieuwingsplan niet vastgesteld, wordt nieuw plan gemaakt met corporaties, extra aandacht vanuit WIjkaanpak (verwachte afronding 2030)

Slotermeer Noord Voor de start van de uitvoering Vernieuwingsplan niet vastgesteld, wordt nieuw plan gemaakt met corporaties, extra aandacht vanuit Wijkaanpak (verwachte afronding 2030)

Slotermeer Zuid Voor de start van de uitvoering Vernieuwingsplan niet vastgesteld, wordt nieuw plan gemaakt met corporaties, extra aandacht vanuit WIjkaanpak (verwachte afronding 2030)

Bakemabuurt Is onderdeel van Geuzenveld Zuid Wildemanbuurt Voor de start van de uitvoering

Vernieuwingsplan niet vastgesteld, wordt nieuw plan gemaakt met corporaties, extra aandacht vanuit WIjkaanpak (verwachte afronding 2030)

Slotervaart Noord

Voor de start van de uitvoering (verwachte afronding 2030)

Indische Buurt


Transvaal Oost Halverwege uitvoering (verwachte afronding 2018)

Oosterpark Zuid Halverwege uitvoering (verwachte afronding 2016)

Oost

Dapperbuurt


Chassebuurt

Afgerond Ortelliusbuurt Afgerond Fannius Scholtenbuurt Afgerond Zeeheldenbuurt Afgerond Spaarndammerhout Afgerond Kolenkit Begin van de uitvoering

(verwachte afronding PM) Robert Scottbuurt Voor de start van de uitvoering

(verwachte afronding PM) Landlustbuurt Renovatie van woningen in uitvoering

(verwachte afronding PM)

West

Gulden Winckelbuurt Aandacht voor Bosleeuw Midden

De voortgang van de afzonderlijke stedelijke vernieuwingsgebieden biedt een gemengd beeld: 7 van de 33 stedelijke vernieuwingsgebieden zijn afgerond, 4 gebieden zijn in de laatste fase van afronding, 5 zijn halverwege de uitvoering, 9 aan het begin ervan en 6 staan nog vóór de start van de uitvoering. In 2000 was de

20

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



verwachting dat na tien jaar de stedelijke vernieuwing verder gevorderd zou zijn dan nu het geval is. Naast de financiële crisis heeft het ontwikkelen van de plannen meer tijd gekost dan gedacht.

3.2.7 De basisgebieden: Centrum en Zuid

De stadsdelen Centrum en Zuid zijn een basisgebied, waar vanwege de marktdruk verwacht kan worden dat particuliere investeerders investeringen doen. De stadsdelen ontvangen evenwel een sleutelbedrag vanuit het ISV. Naar rato van de opgave in Centrum en Zuid is dit bedrag lager dan voor de stadsdelen met aandachts- en ontwikkelingsgebieden. Stadsdeel Centrum kent voor het ISV geen afzonderlijke programmatische invulling, het is een bijdrage aan projecten die vanuit verschillende afdelingen worden gerealiseerd, zoals groot onderhoud speeltuinen, het faciliteren van zelfbeheer door bewoners, subsidieregeling Wonen boven bedrijven, onderzoek naar staat van funderingen. Deze projecten zullen ondanks het wegvallen van het ISV na 2014 waarschijnlijk niet verdwijnen omdat het stadsdeel de financiering op een andere manier zal organiseren. Naar de toekomst toe is de belangrijkste fysieke opgave van het stadsdeel de staat van de funderingen. Stadsdeel Zuid heeft de ISV-gelden gebruikt voor fysieke projecten zoals het Archiefterrein om kansen in het stadsdeel te benutten. De eindigheid van het ISV is reeds in 2009 onderkend; 2014 was al als eindjaar ingecalculeerd. Sinds 2009 is de lijn al geen nieuwe projecten meer, alleen doorgaan met bestaande projecten en stedelijke projecten. Als het gaat om de fysieke opgave in de toekomst, worden in het algemeen initiatieven van derden ondersteund en in het bijzonder de ontwikkelingen in Buitenveldert goed in de gaten gehouden.

3.3 Waaruit bestaat de toekomstige opgave?

In de gesprekken met de stadsdelen over de stand van zaken is ook de toekomstige stedelijke vernieuwingsopgave aan de orde gekomen. De stedelijke vernieuwingsopgave zit nog vooral in de fysiek en sociaal kwetsbare gebieden. Het gaat samengevat om:

de resterende opgave in de bestaande stedelijke vernieuwingsgebieden; nieuwe gebieden met een fysieke, sociale en/of economische opgave.

Bestaande stedelijke vernieuwingsgebieden Hoewel er al veel bereikt is in de stedelijke vernieuwingsgebieden, zijn in veel gebieden de plannen nog niet afgerond. Door uit- en afstel van plannen zijn in verschillende stadsdelen in de bestaande stedelijke vernieuwingsgebieden bovendien extra opgaven ontstaan zoals bijvoorbeeld braakliggende terreinen. Een ander aandachtspunt zijn de gebieden waarvoor eerst plannen zijn ontwikkeld en met bewoners besproken, en waar plannen nu niet doorgaan. Het is voor bewoners moeilijk het betere toekomstperspectief weer los te laten. In deze gebieden zijn de

21

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



problemen vaak nog steeds groot. Stadsdelen proberen door sociale en sociaal-economische maatregelen toch wat te verbeteren in die gebieden. Voorbeelden zijn Slotermeer Zuid en Noord, de Wildemanbuurt en Bosleeuw Midden. Nieuwe gebieden met een fysieke, sociale en/of economische opgave In de gesprekken met de stadsdelen kwam naar voren dat er naast de bestaande stedelijke vernieuwingsgebieden ook andere kwetsbare gebieden op het netvlies staan als het gaat om de toekomstige vernieuwing. Het gaat hierbij om:

Vooroorlogse wijken: o Van der Pekbuurt, Vogelbuurt (Noord). Dit zijn Wijkaanpakgebieden

met vooral een sociale en sociaal-economische opgave. o Amsteldorp, Betondorp (Oost). Er dienen zich verscheidene

problemen aan zoals vergrijzing, kleine woningen, het voorzieningenniveau. Geen direct alarm, maar op termijn wel een opgave.

Naoorlogse wijken: o Jeruzalem (Oost). Is reeds een plan voor herstructurering, maar

Rochdale heeft de investering twee jaar uitgesteld vanwege de financiële situatie van de corporatie.

o Van der Kunbuurt/Louise Wenthuis (Oost). Voor de Van der Kunbuurt en het Louise Wenthuis bestaan nog geen verbeterplannen. In de Van der Kunbuurt zijn studenten gehuisvest.

o Eenhoorngebied/Rudolf Dieselbuurt (Oost). Gaat om een klein woonbuurtje uit de jaren vijftig. Er ligt een verbeterplan van Ymere voor hoogwaardige renovatie.

Wijken uit de jaren tachtig (laagbouw, stadsvernieuwing): o Venserpolder, Holendrecht-West (Zuidoost). Deze wijken zijn

kwetsbaar wat imago en leefbaarheid betreft. Er zijn momenteel geen plannen voor het woonprogramma, alleen voor de voorzieningen en de openbare ruimte.

o Gein (Zuidoost). Plannen voor revitalisering van het winkelcentrum en de veiligheid in de woonbuurten.

o Gaasperdam (Zuidoost). Er loopt een project vanuit DRO met een ruimtelijke invalshoek.

o Stadsvernieuwingsgebieden uit de jaren tachtig (Oost). Het gaat hierbij met name om de woonomgeving en om verkoop van woningen in combinatie met renovatie.

Deze nieuwe opgaven vragen over het algemeen geen grootschalige fysieke ingrepen. Het gaat met name om het verbeteren van de woningen, investeringen in de woonomgeving (openbare ruimte, voorzieningen), in het beheer en in sociaal-economische programma´s.

22

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



3.4 Wat is er al veranderd in de manier van werken?

In de verschillende stadsdelen is reeds door de crisis een voorzichtige omslag in het denken en doen te zien. Het gaat om kleine veranderingen die echter niet een oplossing kunnen bieden voor de problemen rond de huidige crisis en de opgedroogde geldstromen. Werkenderwijs zal blijken wat het effect is van deze veranderingen. Hieronder volgt een overzicht van toegepaste en/of voorgenomen maatregelen:

Focus van inzet van middelen en capaciteit op de ergste probleemgebieden of investeren op basis van kansen en waardevermeerdering.

Voorinvesteringen dichterbij de uitvoering. Kansen bieden aan andere investeerders dan corporaties. Het zoeken naar mogelijkheden voor (Collectief) Particulier

Opdrachtgeverschap (PO en CPO). Meer behoud en herstel in plaats van sloop en nieuwbouw. Het niet meer ´stapelen´ van programma, dat wil zeggen, het onafhankelijk

van elkaar maken van programma-onderdelen. Als het ene onderdeel niet doorgaat, hoeft dat niet tot uitstel van een ander onderdeel te leiden.

Sloop, voorverkoop en nieuwbouw in deelprojecten. Versobering programma, bijvoorbeeld smallere beukmaten van woningen,

waardoor koopprijs daalt en woningen beter in de markt komen te liggen. Meer flexibiliteit brengen in de woningvoorraad zodat de woningen eenvoudig

voor andere doelgroepen bestemd kunnen worden. Een meer marktvolgende opstelling door het stadsdeel. Het benutten van een voor woningbouw bestemd braakliggend terrein voor

tijdelijk programma. In elkaar schuiven van de werkwijze van stedelijke vernieuwing en

wijkaanpak (gebiedsgericht, zowel fysiek als sociaal).

3.5 Conclusies

Sinds het vaststellen van de Nota Stedelijke Vernieuwing in 1999 is er door stadsdelen, corporaties en andere partners in de stad hard gewerkt aan de stedelijke vernieuwingsgebieden in Amsterdam. En met resultaat. Plannen zijn ontwikkeld, vastgesteld en uitgevoerd of zijn in uitvoering. De gebieden waar voortgang is geboekt laten over het algemeen een positieve trend zien in de buurtwaardering door bewoners. De ‘output’ van de stedelijke vernieuwing is omvangrijk. In alle stedelijke vernieuwingsgebieden samen zijn tot nu toe:

o Ruim 13.000 woningen gesloopt, o Ruim 15.000 woningen nieuw gebouwd, en o Ruim 16.000 woningen gerenoveerd.

Daarnaast is een groot areaal openbare ruimte opgeknapt en heringericht. Ten slotte zijn vele voorzieningen en accommodaties voor bedrijvigheid gerealiseerd, waarmee

23

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



vanuit de fysieke sector een bijdrage is geleverd aan de sociale en economische ontwikkeling van de gebieden. Als gekeken wordt naar de voortgang van de afzonderlijke stedelijke vernieuwingsgebieden ontstaat echter een gemengd beeld: 7 van de 33 stedelijke vernieuwingsgebieden zijn afgerond, 4 gebieden zijn in de laatste fase van afronding, 5 zijn halverwege de uitvoering, 9 aan het begin ervan en 6 staan nog vóór de start van de uitvoering. In 2000 was de verwachting dat na tien jaar de stedelijke vernieuwing verder gevorderd zou zijn dan nu het geval is. Naast de financiële crisis heeft het ontwikkelen van de plannen meer tijd gekost dan gedacht. Voor de meeste gebieden geldt dat de plannen in de afgelopen tijd gewijzigd zijn. Zo zijn planningen getemporiseerd als gevolg van een ingezakte vraag naar woningen en een overmaat aan planaanbod. Voor veel gebieden geldt bovendien dat de programma´s zoals vastgesteld in de stedelijke vernieuwingsplannen intussen in meer of mindere mate gewijzigd zijn. In een aantal gebieden is ook de ambitie bijgesteld waardoor grootschalige fysieke ingrepen (voorlopig) niet aan de orde zijn. Onder geen enkel vernieuwingsgebied heeft het stadsdeel een definitieve streep getrokken. Bijna alle stedelijke vernieuwingsgebieden die nog niet afgerond zijn hebben van de stadsdelen een (nieuwe) einddatum gekregen waarop de stedelijke vernieuwing gereed moet zijn. De meeste daarvan liggen tegen het einde van dit decennium, met uitzondering van de Westelijke Tuinsteden waar het jaar 2030 wordt aangehouden. De stadsdelen hebben ook aangegeven in welke nieuwe kwetsbare gebieden de komende jaren hun opgave ligt. Deze nieuwe opgaven vragen over het algemeen geen grootschalige fysieke ingrepen. Het gaat om het verbeteren van woningen, maar vooral om investeringen in de woonomgeving (openbare ruimte, voorzieningen), in het beheer en in sociaal-economische programma´s. In de verschillende stadsdelen is sprake van een voorzichtige omslag in het denken en doen om zo goed mogelijk om te gaan met de nieuwe financiële en economische omstandigheden. Zo wordt bijvoorbeeld gekeken naar mogelijkheden voor (collectief) particulier opdrachtgeverschap, worden projecten in kleinere delen opgeknipt en wordt meer gekeken naar behoud in plaats van sloop/nieuwbouw.

24

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



4 Vervolg De stand van zaken van de stedelijke vernieuwingsgebieden in het vorige hoofdstuk is opgesteld op basis van informatie van de stadsdelen. De stadsdelen bevinden zich nog midden in het proces van herijking. Tot nu toe hebben stadsdelen over het algemeen alleen nog hun plannen in de tijd uitgesteld, maar de nieuwe financiële en economische realiteit is (nog) onvoldoende doorvertaald naar het bijstellen van het ambitieniveau. De financiële situatie van de gemeente geeft hier echter wel aanleiding toe. De gemeente staat voor de grootste bezuinigingsoperatie ooit en de rijksbijdrage aan de stedelijke vernieuwing vervalt vanaf 2014. Het is daarom niet realistisch om vast te houden aan het huidige ambitieniveau en het tempo van de vernieuwing in de stadsdelen. Het lijkt daarom belangrijk te worden dat de nog beschikbare middelen ook echt terecht komt waar ze het hardst nodig zijn. Relatie met projectenschouw Het maken van keuzes is niet nieuw. Stadsdelen hebben in het kader van de projectenschouwen al nagedacht over hun (overmaat aan) planaanbod. Er zijn naar aanleiding daarvan reeds keuzes gemaakt, maar die hadden vooral betrekking op het het spreiden in de tijd. Enkele (delen van) projecten zijn wel "on hold" gezet. Het doel van de twee projectenschouwen in 2010 was vooral beter grip krijgen op de uitgaven vanuit het Vereveningsfonds met daaraan gekoppeld het oplossen van het tekort in het Vereveningsfonds. De stedelijke vernieuwingsgebieden zijn vooral meegenomen in de afwegingen, omdat het wel invloed heeft op het totale (over)aanbod op de woningmarkt. Stadsdelen en corporaties hebben in dat proces vaak samen opgetrokken. De huidige sturingsmogelijkheden Om de vraag te beantwoorden welk sturingsmogelijkheden de gemeente momenteel heeft ten aanzien van de voortgang van de stedelijke vernieuwing, zijn de volgende constateringen essentieel:

Het huidige ambitieniveau en tempo van de vernieuwing in de stadsdelen kan niet meer gevolgd worden. Hiervoor zijn de financiële middelen vanuit de gemeente en andere investeerders eenvoudigweg te beperkt.

Besteding van het ISV-budget is inmiddels grotendeels vastgelegd tot en met 2012. Het beschikbare ISV-geld is voor de jaren 2013 en 2014 nog circa €39 miljoen. Het sleutelgeld voor de stadsdelen wordt wel per jaar beschikbaar gesteld. Na 2014 wordt er vanuit het Rijk geen geld meer in het gemeentelijke ISV-fonds gestort.

Voor de verdeling van het beschikbare ISV-budget in de derde ISV-periode (2010-2014) is een verdeelsleutel over de stadsdelen vastgesteld. Een voorstel tot herverdeling van de resterende ISV-middelen voor de jaren 2013 en 2014 is mogelijk door aanpassing van de verdeelsleutel, maar zal niet goed vallen bij (sommige) stadsdelen.

25

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Overigens wordt het ISV-geld vanwege de afschaffing van de Wet Stedelijke Vernieuwing niet meer geoormerkt in het stadsdeelfonds gestort. De gemeente is niet meer wettelijk verplicht dit geld uit te geven aan de fysieke vernieuwing. Alleen het Meerjaren Ontwikkelingsprogramma (MOP) 2010-2014 biedt hier de basis voor. Dit is een afspraak tussen college en raad; er is geen wettelijke verantwoordingsplicht meer aan rijk

Er zijn nog gelden beschikbaar voor de stedelijke vernieuwing vanuit het erfpachtdeel van het Stimuleringsfonds Volkshuisvesting. Hierover is afgesproken dat deze tot 2025 ingezet kunnen worden voor de openbare ruimte en doelgroepwoningen in de Westelijke Tuinsteden en Noord. Deze middelen worden echter alleen besteed als andere investeerders ook investeren.

Omdat op dit moment de uitvoering van projecten wordt uitgesteld, is in Bouwen aan de Stad II afgesproken dat vrijval van gelden uit het Stimuleringsfonds voor de helft ingezet kunnen worden voor tijdelijke maatregelen in de gebieden waarvoor de gelden bestemd zijn,het geld kan besteed worden aan de aanpak van de openbare ruimte, het tijdelijk beheer en maatschappelijk vastgoed.

Over besteding van de middelen in het Stimuleringsfonds hebben de corporaties ook beslissingsrecht. Zo zijn de bovenstaande afspraken over vrijval van Stifo-middelen vastgelegd in Bouwen aan de Stad II.

Vervolgstap 1: onderzoeken van de mogelijkheden voor het herverdelen van de resterende budgetten voor de periode t/m 2014. De stand van zaken van de stedelijke vernieuwing is opgesteld op basis van stadsdeelinformatie. Plannen zijn op dit moment over het algemeen alleen nog in tijd verschoven. De financiële situatie binnen de gemeente vereist een efficiënte inzet van alle middelen. In vervolgstap 1 wordt onderzocht hoe de resterende gemeentelijke middelen het meest effectief ingezet kunnen worden. Vervolgstap 2: ontwikkelen van nieuwe manieren van werken Ondanks de teruglopende financiële middelen zal er toch gewerkt moeten worden aan de fysieke vernieuwing en verbetering van kwetsbare wijken. Nieuwe manieren van werken zijn onontbeerlijk om met de schaarse middelen zoveel mogelijk resultaat te boeken. Het OGA en dRO kijken op dit moment al naar hoe de projectontwikkeling aan het veranderen is. Dat krijgt zijn weerslag in de ruimtelijke ontwikkelstrategie en de kasstroomsystematiek. De stedelijke vernieuwing kan meedelen in de opbrengsten hiervan. Maar daarmee is de stedelijke vernieuwing er nog niet. Naar verwachting zal de stedelijke vernieuwing van de toekomst namelijk minder gebaseerd zijn op grootschalige sloop/nieuwbouw en meer van op renovatie, hergebruik, herinrichting en de relatie met sociale en sociaal-economische programma’s. De opgave in de kwetsbare wijken heeft dus een ander karakter dan ontwikkelingsgebieden als IJburg 2 en Overhoeks. Deze opgaven nopen tot andere oplossingsrichtingen dan de ruimtelijke ontwikkelingsstrategie en de kasstroomsystematiek bieden.

26

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Om de opgave in de kwetsbare wijken zo goed mogelijk op te kunnen pakken wordt in samenwerking met alle betrokken partijen in de stad gewerkt aan nieuwe manieren van werken. Doel is om met minder financiële middelen zoveel mogelijk resultaat te boeken in de kwetsbare wijken in Amsterdam. In dit traject wordt gebruik gemaakt van kennis en kunde in de stad, in andere steden en bij het Rijk. Een belangrijke oplossingsrichting is ook om de werkwijzen van de Wijkaanpak (projectmatig, buurtgericht, voor en door bewoners) en de stedelijke vernieuwing (fysiek, structurele aanpak) in elkaar te schuiven. Mogelijk moet dan ook gedacht worden over een andere term dan de stedelijke vernieuwing en wijkaanpak (bijvoorbeeld ´wijkvernieuwing´).

27

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



Bijlagen

1. Financiële stand van zaken 2. Overzicht ISV/bestedingen 2000-2010 3. Stand van zaken stedelijke vernieuwing Zuidoost 4. Stand van zaken stedelijke vernieuwing Noord 5. Stand van zaken stedelijke vernieuwing Nieuw west 6. Stand van zaken stedelijke vernieuwing Oost 7. Stand van zaken stedelijke vernieuwing West

28

College B en W

6 december 2011

Gemeente Amsterdam



29

Colofon

Dienst WZS, november 2011. Redactie: Christel Baeten, Gozewijn Bergenhenegouwen (dienst WZS). Deelnemers aan de projectgroep Stedelijke Vernieuwing: Harriet Wildenberg OGA Ed Verhoef Bestuursdienst Richard Panneman Bestuursdienst Errik Buursink DRO Kees Rondaij DMB Hester Aardse BMA Melger Seebregts DMO Gemma Somé stadsdeel Nieuw-West Jan van der Vliet stadsdeel Nieuw-West Joop de Haan stadsdeel Zuidoost Oktay Aslan stadsdeel Noord Patrick van Beveren WZS Christel Baeten WZS Gozewijn Bergenhenegouwen WZS Gesprekspartners bij stadsdelen: Stadsdeel Zuidoost Joop de Haan, Jan Willem Sluiskes, Geth Asnake Stadsdeel Noord Oktay Aslan, Peter Hofstee, Alfred Spronk, Stella Meulenbelt, Peter Witte Stadsdeel Nieuw-West Gemma Somé, Dave Man, Richard Vermolen. Stadsdeel Oost Dirk Konings, Paul van Rossum, Jaap Ruijgers Stadsdeel West Niels Popma, Henk Visser, Nanne Koot Stadsdeel Zuid Paul Heidecker, Arjan van der Leeuw Stadsdeel Centrum Djoerd Postma, Hans Coene

Stedelijke vernieuwing: stand van zaken in 2011 Wonen, Zorg en Samenleven ... Dat is in het voorjaar...

Documents

Transcript of Stedelijke vernieuwing: stand van zaken in 2011 Wonen, Zorg en Samenleven ... Dat is in het voorjaar...