Paul Verhaeghe en Christien Brinkgreve op 19 januari 2016 in Theater Markant Uden: Een ander verhaal...

Een ander verhaal over autoriteit en gezag 1

EEN ANDER VERHAAL

OVER AUTORITEIT EN GEZAGT H E AT E R M A R K A N T, D I N S D A G 1 9 J A N UA R I

2 0 1 6


EEN KANTELMOMENT

Samen met vele anderen ben ik ervan overtuigd dat we ons op een kantelmoment bevinden. () Tijdens elke transitie worden de machtsverhoudingen herschikt, en die kunnen in een democratische richting gaan (meer gelijkwaardigheid tussen mensen) of in een antidemocratische (meer ongelijkheid). Tegenwoordig wordt de ongelijkheid groter en daalt de democratie, met als gevolg dat verzet en protest toenemen. Wutbürger. (pagina 205)


De stap van een gemeenschappelijke naschoolse opvang en gemeenschappelijk vervoer naar het gezamenlijk inkopen van energie is niet zo groot … (pagina 168)


WE BESEFFEN HET NAUWELIJKS, MAAR WE BELEVEN HET EINDE VAN EEN TIJDPERK.

We nemen afscheid van de patriarchale autoriteitsvorm die, ruw geschat, zo’n tienduizend jaar allesbepalend was, seksueel, sociaal, religieus, politiek, economisch. Dit betekent niet dat we afscheid nemen van autoriteit. () De hamvraag is welke nieuwe vorm we zullen ontwikkelen. (pagina 61)


HET BOUWGESPREK

Niemand heeft het definitieve antwoord op de vragen die voor ons liggen. () Kunnen we als burger, als consument en als mens, vanuit autonomie, met onze unieke competentie, verbinding maken met elkaar?


GEZAG? DAAR DOEN WE NIET MEER AAN‘Gezag? Daar doen we niet meer aan, dat is iets van vroeger,’ kreeg ik te horen toen ik met iemand praatte over haar werk als begeleider van een organisatie. () … het werd gezegd zonder ironie. (pagina 9)


EEN OVERTUIGEND VERHAALEen coherent, overtuigend gebracht verhaal, de absolute waarheid van een enkele persoon, biedt meer grip dan een percentage of voortschrijdend inzicht, voorzichtig onderbouwd door onderzoek.


HET ZELF OVERSTIJGENDE

Na twee decennia nadruk op ‘ik’, succes, selfies, efficiëntie en het bijbehorende ongeduld, neemt de behoefte aan het zelf overstijgende toe. Voel ik nog binding met anderen, met een idee? Durf ik te vertrouwen op wat de ander zegt en doet? Vind ik het prettig wanneer mensen mij vertrouwen?


ONDERTUSSENHEID

We bevinden ons in een ondertussenheid. Alle grote verhalen worden gewantrouwd. Wat resteert is grenzeloos subjectivisme.


DE KEIZER EN HET KIND

… in je eentje kun je geen autoriteit hebben, welke intrinsieke kwaliteiten je ook bezit. Autoriteit wordt verleend aan iemand, door derden, op basis van het geloof in het onderliggende systeem. Niemand kan in zijn eentje een positie als meester waarmaken. De keizer loopt altijd zonder kleren, maar het is afwachten tot een kind dat hardop durft te zeggen. In traditionele patriarchale omstandigheden krijgt dat kind een oorvijg en leert het zijn mond houden. De kroon mag nu eenmaal niet ontbloot worden. (pagina 63)


BETUTTELING

De ondertoon is behoorlijk betuttelend: politiek wordt bedreven door mensen die boven de burgers staan, burgers die in feite nog kinderen zijn. Zodra die burgers van voldoende volwassenheid getuigen, kan de patriarchale overheid hen loslaten in vertrouwen. Wat die overheid niet beseft, is dat de burger het vertrouwen in zijn bestuurders allang heeft opgegeven. ‘Loslaten in wantrouwen’ lijkt daarbij een adequatere uitdrukking.

(pagina 76)


NEGENTIENDE-EEUWS DENKENDe realiteit is, denk ik, nog veel pijnlijker. Onze politici zijn niet zozeer corrupt - een minderheid is dat wel -, ze zijn vooral machteloos. Ons bestuurlijk model is negentiende-eeuws en niet meer aangepast aan onze huidige werkelijkheid, met een multinationale economie en een hoogopgeleide bevolking. (pagina 75)


VERLANGEN NAAR GEZAG

Gezag werkt verhullend en omfloerst, en is daarmee ongrijpbaarder geworden. Maar daarnaast bestaat er, tegelijkertijd, een sterk verlangen naar gezag. (pagina 9)


GRIP

Grip is het woord van 2016.We zijn hem kwijt.We hebben betere toegang dan tevoren tot informatie, mogelijkheden, diensten en producten, maar voelen ons ook betekenisloos en niet ‘in control’.


DOORSCHUIVEN

‘Loslaten in vertrouwen’ betekent in de praktijk het doorschuiven van verantwoordelijkheden naar lagere niveaus zonder het bijbehorende beslissingsrecht én met een duidelijke daling van de financiële mogelijkheden. (pagina 77)


ER IS GEEN ALTERNATIEF!!

De pogingen om terug te keren naar het vroegere bestel zijn het opvallendst in de politiek. Elke politieke partij belooft verandering; eenmaal in de regering luidt het dat er geen alternatief is. Tegenwoordig zien politici er niet meer uit als vader des vaderlands, maar veeleer als ideale schoonzonen die na verloop van tijd uit blijken te zijn op het familiezilver. Hun mislukking is de mislukking van een achterhaald systeem. (pagina 87)


DE CIJFERS!

Ondertussen hebben politici een andere grond gevonden: de cijfers! In het huidige bestel gaat elke machtsuitoefening gepaard naar cijfermateriaal en de ideale schoonzoon ontpopt zich tot boekhouder. Een morrend publiek wordt overdonderd door statistieken waaruit blijkt dat de voorgestelde beslissing de enige mogelijke is. (pagina 88)


We laten het oude langzaam los. Er is sprake van een waardewending. We hebben genoeg van de ‘sjoemelmaatschappij, met zijn sjoemelauto’s, sjoemelpolitiek en sjoemelsoftware. We willen niet langer gevangenen zijn van de onoverzichtelijkheid der dingen en creëren onze persoonlijke cirkels van vertrouwen, een selecte groep waarop we blind durven varen.


DE ENIGE CORRECTE WEERGAVE De nazi’s voorspelden het duizendjarige rijk van de Ariërs, de communisten het tijdloze paradijs van de proletariërs, en beiden waren ervan overtuigd dat zij het eindpunt van de evolutie waren. Op haar beurt gaat de vrijemarktdoctrine ervan uit dat haar visie de enige correcte weergave is van ‘de’ werkelijkheid (‘er is geen alternatief’) en dat haar toepassing uiteindelijk zal uitmonden in een ondernemersparadijs met welvaart (en democratie) voor iedereen. (pagina 94)


REGELGEVINGSVIRUS

Wanneer autoriteit wegvalt, ontstaat er een algemeen wantrouwen en een zichzelf vermenigvuldigend regelgevingsvirus. (pagina 98)


REGELGEVINGSDIARREE

Een van de meest voelbare gevolgen van de verdwijning van de verdwijning van het patriarchaat is de regelgevingsdiarree. () Bij gebrek aan autoriteit ontstaat er een overvloed aan regels en controlesystemen, die op hun beurt de basis leggen voor weer nieuwe regels. Ondertussen zinken we met zijn allen weg in een kafkaiaans moeras. (pagina 99)


OVERLEVEREN AAN …

Onze tijd staat voor een gigantische uitdaging: hoe kunnen we de broodnodige autoriteit installeren zonder dat we terugvallen in het paternalistische model of ons overleveren aan een anonieme cijferdictatuur? (pagina 100)


BIG BROTHER

De reden waarom ik de horizontale autoriteit van Big Brother naar voren schuif, is niet omdat ik meen dat zij altijd en overal beter is, maar wel omdat ik ervan overtuigd ben dat dit de nieuwe realiteit wordt, deels door de digitalisering, deels door het veralgemeniseerde hogere opleidingsniveau. (pagina 102)


‘DE GEWONE MAN’

Tegenwoordig is kennis toegankelijk voor iedereen, en de belangrijkste fout die politici en leidinggevenden systematisch blijven maken, is het onderschatten van ‘de gewone man’. (pagina 107)


TRAGEDIE VAN DE ‘COMMONS’Naast de angst voor de redeloze massa is een tweede argument tegen een horizontale autoriteit eerder pragmatisch van aard: zoiets kan toch niet werken zonder dat iemand de beslissingen neemt en controleert of ze naar behoren uitgevoerd worden? () Zoiets leidt tot chaos en anarchie. De ‘tragedie van de commons’ wordt dat genoemd. (pagina 110)


FÜHREN DURCH AUFTRÄGE

Op grond van zijn analyse ontwikkelde hij het Führen durch Aufträge, leiden door het geven van een opdracht, in tegenstelling tot het vroegere Führen durch Befehl, leidinggeven via bevelen. Een eenheid krijgt geen gedetailleerd plan, wel een doel. Hoe ze dat bereikt, daar mag ze zelf over beslissen, want zij heeft ter plaatse het beste zicht op de situatie. Eigen initiatief en verantwoordelijkheid worden daarbij zo veel mogelijk gestimuleerd. (pagina 111)


OUDE VORMEN WERKEN NIET MEERVeel van de toenmalige experimenten waarin hiërarchie en gezag werden afgeschaft bleken niet levensvatbaar. Er blijkt behoefte aan gezag, maar de oude vormen werken niet meer. (pagina 10)


COMPLIANCE OR CONFIDENCE?Toch bleven de Amerikanen vasthouden aan hun eigen systeem, waarbij elk gevecht minutieus voorbereid, gepland en uitgevoerd werd. Compliance (gehoorzaamheid) was het sleutelwoord, en daarin werden miljoenen Amerikaanse jongemannen gedrild. Aan de andere kant van de frontlinie stond een miljoen jonge Duitsers, getraind in het zelfstandig beoordelen van een steeds veranderende situatie en het nemen van beslissingen in functie van een gemeenschappelijk doel. Confidence (vertrouwen) heet dat.


COMMAND AND CONTROL

Vertrouwen komt in het plaatje niet voor. Via multinationals hebben wij in West-Europa deze organisatiestructuur in onze maag gesplitst gekregen. Command and control. Ondertussen is Duitsland een industriële grootmacht - het land waar miljoenen jongemannen getraind waren om zelf initiatief en verantwoordelijkheid te nemen. Confidence te over. (pagina 112)


DRIE VOORWAARDEN

De ideale combinatie is bijgevolg een horizontaal gestructureerde groep die doelen op de lange termijn in het voordeel van de gemeenschap voor ogen houdt, daarvoor de benodigde kennis bezit of kan verwerven, en op grond daarvan beslissingen neemt en uitvoert, of laat uitvoeren. (pagina 113)


EEN MACHT: ‘GROEI’

We worden geregeerd door een macht waar blijkbaar geen autoriteit tegenop kan. () Ongeveer iedereen voelt zich ongelukkig bij de huidige economie, maar niemand blijkt in staat er iets aan te veranderen. Dit is het meest overtuigende bewijs dat er een systeemverandering moet komen. Een dergelijke verandering moet gedragen worden door een nieuwe autoriteit. Voordat we daarop doorgaan, dienen we zicht te krijgen op de manier waarop en de reden waarom dit systeem zichzelf in stand houdt. Het sleutelwoord daarvan is ‘groei’. (pagina 173)


‘CATCH 22’

De huidige groei dient dus niet om de werkgelegenheid te verhogen en al helemaal niet om de sociale zekerheid te behouden. Waarvoor dient hij dan wel? En waarom moet er steeds méér groei zijn en slaat de paniek toe als die geringer blijkt dan gehoopt? Het antwoord is redelijk absurd: de economie moet groeien om de schulden te kunnen afbetalen, die we gemaakt hebben om te kunnen groeien ... (pagina 176)


PIRAMIDESPEL (1)

Heel deze redenering is zo absurd en zo ongeloofwaardig dat ik het nodig vind haar te herhalen: er wordt zomaar geld gedrukt om schulden te kopen, zodat we nog meer schulden kunnen maken. En daardoor groeien we. (pagina 178)


PIRAMIDESPEL (2)

Welk alternatief je ook kiest, uitgeschakeld ben je toch. Ondertussen zitten we met een dilemma. Veel mensen, ook en misschien zelfs vooral politici, beseffen dit, maar voelen zich even machteloos als angstig. Het systeem is sterker en wie er als eerste uitstapt, is de pineut, dat is de angst. (pagina 178)


DE SEMCO-METHODEHet goede nieuws is dat het werkt, ook op de lange termijn. Maar eerst het slechte nieuws: er sneuvelen onvermijdelijk banen. En niet onderaan, zoals meestal het geval is bij herstructureringen, maar bovenaan. (pagina 182)


Tegenover de mondiale geldstroom ontwikkelt zich een efficiënte druppeleconomie. We hernemen als consument controle over de productieketen, door te kopen bij verkopers die we vertrouwen, die we in de ogen én op de vingers kunnen kijken.


ZOGENAAMDE GROEI

Het begrip ‘economisch’ krijgt hier een oude, ondertussen nagenoeg vergeten betekenis terug: iets is economisch wanneer het besparend werkt, niet wanneer het zogenaamde ‘groei’ doet ontstaan. (pagina 191)


QUOTE VAN MARTIN BUBER

“Der Gegenpol von Zwang is nicht Freiheit, sondern Verbundenheit” (pagina 36)


MACHT I.P.V. AUTORITEIT

De mislukking van het traditionele politieke bestel heeft een gevaarlijke kant. Veel mensen beschouwen diens falen als een mislukking van de democratie op zich, en bijgevolg als een gegronde reden om uit te kijken naar een andere bestuursvorm. Het is echter niet ‘de democratie’ die mislukt. Het is een bepaalde invulling van de democratische bestuursvorm die voorbijgestreefd is, en dan vooral omdat die invulling helemaal niet meer democratisch is. Het zoeken naar een alternatief voor wat ten onrechte als een mislukking van ‘de’ democratie beschouwd wordt, zou wel eens kunnen uitmonden in een totalitair regime. In macht dus, in plaats van autoriteit. (pagina 198)


Zijn we op weg naar een samenloze samenleving?


ELECTORALE ARISTOCRATIE

Een aristocratie is een bestuursvorm waarbij een kleine elite de touwtjes in handen houdt. () Aristocratie roept beelden op van jonkvrouwen in ruisende gewaden, en graven en baronnen - dit is de erfelijke aristocratie, de adel. Tegenwoordig leven we onder een electorale (‘gekozen’) aristocratie die zich voordoet als democratisch. (pagina 200)


‘ER IS GEEN ALTERNATIEF’

Op de koop toe houden onze ‘verkozenen des volks’ tijdens hun regeerperiode weinig tot geen rekening met wat het volk verlangt. Bijna elke regeringspartij legt de gedane beloftes binnen de kortste keren naast zich neer, met een bekende dooddoener als verklaring: ‘Er is geen alternatief’. () Er gaapt een reusachtige kloof tussen wat een meerderheid van de bevolking vraagt en wat die minderheid oplegt. (pagina 201-202)


VERKIEZINGEN WERKEN NIET MEERDe conclusie is pijnlijk: wat gedurende ruwweg een eeuw het democratisch gehalte van het bestuur verhoogde - verkiezingen - werkt niet langer. Een regering heeft steeds minder autoriteit en functioneert steeds openlijker op grond van macht. Willen we de democratie behouden, dan moeten we op zoek gaan naar een nieuwe vormgeving die haar een nieuwe autoriteit verleent. (pagina 202)


KWALITEITSPERCEPTIE

We wilden kwaliteit en we kregen kwaliteitsperceptie.


POPULISME

Populisme, een van de mogelijke oplossingen, doet zich voor als democratisch, maar is het niet; vaak moeten er de nodige doden vallen vooraleer dat duidelijk wordt. (pagina 206)


TECHNOCRATIE

Schijnbaar lijnrecht tegenover de populistische oplossing staat een tweede manier om de democratie op te doeken: door de macht in handen te geven van een kleine groep experts - een technocratie () Dergelijke keuzes overlaten aan experts is geen goed idee. In de praktijk betekent dit dat de macht verschuift naar een kleine groep die regeert zonder democratische controle en beslissingen neemt in het voordeel van de zogenaamde ‘vrije markt’. (pagina 209)


ÉCHTE VERANDERING

Waar mensen meer dan ooit behoefte aan hebben, zijn vertrouwen, verbondenheid, zelfdeterminatie, samenwerking en zinvolheid. Een maatschappij die dat bieden kan, zal veel minder zieke mensen tellen, minder werklozen en over een in alle opzichten betere economie beschikken. Daarvoor hebben we een nieuwe politiek nodig, die échte verandering brengt. (pagina 225)


LES AVEUGLES

In 1890 schreef Maurice Maeterlinck Les Aveugles, een toneelstuk over een groep blinden die wachten op de terugkeer van hun gids. Dat hij dood in hun midden zit, ontdekken ze pas na verloop van tijd. Aan het einde van het stuk beelden ze zich in dat er een andere leider aankomt, maar wat ze horen is slechts de wind in verdord gebladerte.


DE BLINDEN

In de recente vertaling van Erwin Mortier en onder regie van Guy Cassiers is De blinden een metafoor voor onze tijd, met een duidelijke waarschuwing: er is geen leider meer, hij is dood en zijn terugkeer is pure inbeelding. We zullen het zelf moeten doen. (pagina 229)


EEN ANDER VERHAAL

OVER AUTORITEIT EN GEZAGT H E AT E R M A R K A N T, D I N S D A G 1 9 J A N UA R I

2 0 1 6


NIET VANZELFSPREKEND MEERGezag is niet meer vanzelfsprekend, het moet verdiend worden, toegekend, maar op basis waarvan? Traditie is onvoldoende grond, en ook expertise wordt vaak wantrouwend bezien. (pagina 10)


‘ZEG ME WAT IK MOET DOEN’Slinkend vertrouwen in het gezag en behoefte aan een sterke leider, slechts één pagina van elkaar verwijderd. Beide sentimenten bestaan naast elkaar, en ze worden beide in deze tijd sterk ervaren, soms ook door dezelfde mensen – op verschillende momenten, soms ook tegelijkertijd. ‘Wie ben jij dat je iets over me te zeggen hebt’ gaat naadloos over in ‘Zeg me wat ik moet doen’. (pagina 13-14)


VERWERVEN / BEHOUDEN

Het is ingewikkelder geworden om gezag te verwerven, maar vooral om het te behouden. (pagina 28)


EXIT BLAUWDRUK

We hebben richting en houvast nodig, maar dat kan niet meer door het ontwerpen van een blauwdruk. (pagina -123)


SOFT GEDOE

… het is een misverstand om te denken dat het model van afstemming en overleg soft is, een luxe die we ons in hardere tijden niet meer kunnen permitteren. (pagina 126)


MODERN LEIDERSCHAP

… het vraagt naast de zachte kanten van empathie en communicatie ook de krachtige kant van het bepalen van een koers. (pagina 130)


GLAZUURLAAG

Pappen en nathouden, de glazuurlaag van mooipraterij en inspraakrondes, ze hebben hun tijd gehad. Een onderstroom van frustratie zoekt zich een uitweg. De burger is beter opgeleid en beter ingevoerd, maar voelt zich niet begrepen en niet gehoord. Van alle kanten is er openlijk verzet tegen opgelegde compromisbesluiten.


DEFAITISME WERKT ALS BETONROT.. het ondermijn de sociale structuren, en daarmee de mensen.Zonder verbindend verhaal valt niet goed te leven, te werken en te besturen – een verhaal dat overtuigt en motiveert. (pagina 165)


VERTWIJFELING / VERLICHTINGDe verzuiling is vervangen door wat je Vertwijfeling zou kunnen noemen, en die is hopelijk op weg naar Verlichting.Het oude is niet meer, het nieuwe is nog niet. (pagina 171)


OOIT … NU …

Ooit stelden we autoriteiten aan om de samenleving bij elkaar te houden.Nu bereiken we het punt waarop we niet langer gecontroleerd en gemonitord willen worden.


WAARDEN ZIJN VERCIJFERD

We eisen verantwoording van autoriteiten, verhogen rendementseisen en verfijnen controlesystemen. Cijfers bepalen de norm en waarden zijn vercijferd.


TERUGTREKKENDE BEWEGINGHoewel de overheid spreekt over de participatiesamenleving, ogen beleidsbeslissingen als een terugtrekkende beweging.


De wil tot verandering is breed aanwezig, de frustratie over de gevoelde tegenwerking ook.Het verzet wordt er alleen maar taniger van.Het is de geduldige vasthoudendheid van de burger van stavast die de toekomst vorm geeft.


ZOEKEN NAAR IJKPUNTEN

We zoeken naar ijkpunten in een wereld waaruit er nogal wat weggevallen zijn, waarin alles fluïde lijkt.Er is grote behoefte aan vastigheid, een geloof, een basisvertrouwen waarop we durven bouwen.


VERSPILLINGSFABRIEK

Cateraar Hutten introduceerde een huismerk, door eigen chefs gemaakt met ingrediënten van lokale boeren, in samenwerking met vooruitstrevende voedingsdeskundigen. Daarnaast is er De Verspillingsfabriek, die uit reststromen voedsel smaakvolle producten maakt.


EEN ANDER VERHAAL OVER AUTORITEIT EN GEZAG

Paul Verhaeghe en Christien Brinkgreve op 19 januari 2016 in Theater Markant Uden: Een ander verhaal...

Government & Nonprofit

Transcript of Paul Verhaeghe en Christien Brinkgreve op 19 januari 2016 in Theater Markant Uden: Een ander verhaal...