[interview] Paul en Menno de Nooijer

'WIJ PASSENNERGENS

Paul en Menno de Nooijer zijn dezer dagen 'artists in focus'op de Filmmuseum Biënnale. Het oeuvre van vader en zoonbeweegt zich op het snijvlak van film, fotografie en beeldendekunst. 'Het is niet zo dat we eigenwijs zijn'.Door Jan Pieter Ekker

Als de intercity stationGoes binnenrijdt, staatPaul de Nooijer al tewachten. Geen pro-bleem, had hij telefo-

nisch al laten weten. Sinds hunverhuizing van Middelburg naarBaarsdorp, wonen ze dan wel twin-tig kilometer dichterbij Amster-dam, met het openbaar vervoerkom je er niet.

Hun kolossale, 17de-eeuwse he-renhuis in het hart van Middel-burg hebben ze moeten verkopen,vertelt De Nooijer als hij zijn Volks-wagenbusje in de richting vanBaarsdorp stuurt, een paar huizenen boerderijen die onder 's-HeerArendskerke vallen. Het was zogroot en zo duur, dat alles wat zeverdienden opging aan onder-houd en gemeentebelastingen.'We deden bijna alleen nog maaropdrachten. Terwijl ons strevenjuist is meer vrij werk te maken.Hier lukt dat hopelijk beter.'

Zijn zoon Menno en diens vrouwen dochtertjes wonen al in de im-mense boerderij. Hijzelf slaaptmet zijn vrouw Françoise al eenjaar in een stacaravan in de buurt,waar ze zich dagelijks wassen meteen emmer water. Maar dat duurtniet lang meer; eigenlijk zou dehele boerderij twee weken geledenal opgeleverd worden. Hij werkt eral wel en dat bevalt hem goed.

'Een andere omgeving levert an-der werk op. Wij raken altijd erggeïnspireerd door de plek waar wewonen. In de tuin groeien achttienoude appelrassen, er is een laby-rint van beukenhagen. . . Ja, datroept direct iets bij ons op.'

Paul (1943) en Menno de Nooijer(1967) zijn artists in focus op de der-de editie van de FilmmuseumBiënnale, die woensdagavond isbegonnen. Tijdens de Biënnale iseen selectie te zien uit hun interna-tionaal gerenommeerde oeuvre,

dat in Nederland (veel) minder be-kend is: korte vrije films, video-clips, commercials, leaders enbumpers voor MTV-Non-Stop enhun enige lange speelfilm Exit(1997), een Faustiaanse vertellingover een fotograaf die terugdenktaan de tijd dat hij in opdracht vaneen Amerikaanse artdirector eencommerciële videoclip maakte.

Er zijn opgeblazen stills te zienuit verschillende De Nooijer-films,net als de video-installatie 100 Jaarschoonheid (2002). Bij de openingvan de tentoonstelling verzorgende De Nooijers de performanceZoete Paradijs, met muziek van hetduo Bosgraaf & Elias.

Het oeuvre van de De Nooijers be-weegt zich op het snijvlak van film,fotografie en beeldende kunst. Ver-vreemding en erotiek, humor, ab-surdisme en surrealistische ver-beeldingskracht zijn de terugke-rende elementen in hun werk. Destilering is ver doorgevoerd, debeeldcompositie is verzorgd en dedecors zijn uiterst gedetailleerd.

Veel van hun filmpjes zijn ge-maakt in hun karakteristiekebeeld-voor-beeld opnametechnieken met pixellation: door middelvan animatie worden 'echte' men-sen - meestal Paul en Menno zelf-in hun bewegingen gemanipu-leerd en objecten tot leven gewekt.Veel wordt gedaan met schaar enlijmpot. Toch wonnen ze ooit een

'WE STUREN ONZEFILMS NAARFESTIVALS, ALS WEMAAR GEENINSCHRIJVINGSGELDHOEVEN TE BETALEN.'

prijs voor de beste computer gene-rated film, voor een filmpje waaringeen enkel computershot zat.

'Kunstenaar is de term die de la-ding nog het beste dekt', meentPaul de Nooijer. 'Beter dan filmma-ker of fotograaf. Het gaat ons omhet concept. Om reeksen, bijnanooit om die ene foto. We makenwel animatie, maar ik heb geenanimatieprogramma. Ik stel hetbeeld voor beeld samen. Met digi-tale foto's - dat is wel een belang-rijk verschil met vroeger, maar hetblijft monnikenwerk.'

Paul de Nooijer studeerde aan deAcademie voor industriële Vorm-geving in Eindhoven. Zoon Mennowilde eigenlijk naar de landbouw-school ('Nu werk ik toch nog opeen boerderij'), maar toen hij zak-te voor natuurkunde ging hij als-nog naar de Academie voor Beel-dende Vorming in Tilburg. Hij stu-deerde sculptuur en deed vervol-gens in de Verenigde Staten eenvervolgstudie film en fotografie.

Toen hij klein was, poseerdeMenno al vaak, en hielp hij zijn va-der met opbouwen. 'Heel vrijblij-vend. Als ik geen zin had, deed ikgewoon niet mee.'

In 1989 maakten ze samen huneerste film, Nobody Had InformedMe. Menno de Nooijer: 'Ik moesteen opdracht doen voor een saaivak op de Academie. Paul moesteen toespraak houden voor de Fo-tobiënnale, waar hij ook geen zinin had. Toen besloten we samen

een filmpje te maken dat we allebeikonden gebruiken. Sindsdien pro-

beren we het altijd zo te draaiendat we iets kunnen maken dat wezelf willen. Op onze eigen manier.'

Dat is niet altijd even makkelijk.Paul: 'Dat geld hè.' Menno: 'Maarhet is een bewuste keuze. Geld isvoor ons nooit doorslaggevend ge-weest.' Ooit hadden ze de kansnaar Amerika te gaan; ze hadden

[6] DONDERDAG 12 APRIL 2007 DE VOLKSKRANT

Menno en Paul de Nooijer in Naspel. 'We proberen het altijd zo te draaien dat we iets kunnen maken dat we zelf willen. Op onze eigen manier.'

de virtuoze, korte film At One View(1989) gemaakt.

Menno: 'Toen waren wij even we-reldberoemd. In een klein wereld-je, maar toch. We kregen aanbie-dingen om commercials en vi-deo's te maken, ook van grote be-drijven uit Hollywood. We kondendirect naar Los Angeles komen, demiljoenencontracten lagen klaar.Maar daarin stond ook precies ver-meld hoeveel clips we moestenmaken, met de lengtes erbij'.

'We kregen een plan gefaxt vooreen commercial, dat tot op de se-conde was uitgeschreven. Het waswel gebaseerd op werk van ons,maar al helemaal bedacht dooreen reclamebureau. Maak het danook maar zelf, dachten wij.'

Paul: 'Het is niet dat wij zo eigen-wijs zijn. We weten gewoon dat 'thet beste resultaat oplevert als wein vrijheid kunnen werken. Voorons én voor de opdrachtgever.'

Als voorbeeld noemen deDe Nooijers de op-drachtfilms die ze ma-ken voor het Zeeuws Ge-meentemuseum in Mid-

delburg. De directeur vroeg heneen filmpje te maken over de bij-zondere collectie streekdrachten.Hij vertelde hoe hij het voor zichzag, met een voice-over van eenoma die uitleg geeft over de kle-ding. Menno: 'Toen we thuiskwa-men, dachten we: gatsiedarrie. Zomoet het in ieder geval niet.'

Ze bedachten een filmpje waarineen jongen en een meisje zich, inde vorm van een choreografie, uit-kleden, zodat vanzelf zichtbaarwordt welke lagen er allemaalschuilgaan onder een 19de-eeuwsWalchers kostuum. Aan het eindezijn de twee enkele seconden blootte zien, waarmee duidelijk wordtgemaakt dat er destijds geen on-dergoed werd gedragen. De direc-

teur was zeer tevreden, maar hetfilmpje was een doorn in het oogvan een raadslid van de Middel-burgse SGP.

Menno: 'Het museum is voor eenbelangrijk deel afhankelijk vangeld van de provincie, en in Zee-land is de macht van de religieuzepartijen groot. We hebben een ver-toning en een debat georgani-seerd in een kerk, waarbij we eenkunsthistoricus hebben uitgeno-digd om uitleg te geven. Na afloopgaf het raadslid toe dat het welmeeviel, maar hij zei er wel bij dathij er toch niet achter kon staan.Het ging niet alleen om het bloot,maar ook om de blik in de ogen.Hoe dan ook: het heeft veel publici-teit opgeleverd. Als hij zijn mondhad gehouden, had er waarschijn-lijk geen haan naar gekraaid.'

Stripshow 1850, zoals het werk-

heet, is vanaf 5 juni 2007 te zien inhet heropende Zeeuw Museum, sa-men met zestien andere filmpjesvan de De Nooijers. Paul: 'Het mu-seum heeft een enorm depot enhet is niet zo erg groot. Dus vroegde directeur ons een aantal aspec-ten van de collectie in beeld tebrengen. De filmpjes hoeven nietsuit te leggen, er hoeven geen jaar-tallen bij, en er hoeft niet bij testaan wat het is.'

Menno: 'De directeur zei: als ikeen ander vraag weet ik wat ikkrijg. Bij jullie niet.'

Op zijn Apple - met ernaast eenstuk of tien harde schijven en eenenorme Griekse kruik- laat Mennode Nooijer nieuw werk zien. Eénvan de filmpjes toont een man ineen grijs onderbroekje, verschil-lende prehistorische botten én destofzuiger die toevallig ook in het

magazijn stond. In een anderkomt een eeuwenoude piemel oppootjes voorbij, en zijn ook de te-geltjes uit de huiskamer van denieuwe boerderij van de De Nooij-ers te herkennen. Er is een drieluikvan een catwalk, waar kindereneen modeshow lopen met oude énnieuwe kleding. In een vierde dui-ken vanachter de labyrintischebeukenhaag in de tuin allemaal(oude) voorwerpen op die nietsmet elkaar te maken hebben: hiereen Barbiepop, daar Menno'sdochtertje - als Eva in het paradijsmet een appel in haar hand. Men-no: 'We hebben het helemaal onzerichting op kunnen trekken.'

Zo gaat dat bij de De Nooijers.Vlak voor de Biënnale moesten zenog even naar Gijon, om beeldente maken bij vijf voorstellingenmet dansers en musici die ze niet

(Een jonge) Menno en Frangoise de Nooijer in How to make.

kenden. Paul: 'Twee jaar geledenhebben we iets soortgelijks ge-daan in Madrid. We worden bijnaaltijd gevraagd op basis van eenander werk.'

Ze hebben dan wel een naam op-gebouwd, het blijft lastig, zeggende De Nooijers. 'Ons werk is zo zel-den te zien. We sturen onze filmsnaar festivals, maar alleen als wegeen inschrijvingsgeld hoeven tebetalen. De omroepen? Wij passennergens in. Televisie is heel erg inblokken, twintig minuten, vijftigminuten. Wij maken iets en als hetklaar is, heeft het een bepaaldelengte. En dan? Tsja. Daar zijn weheel slecht in. We zijn vooral geïn-teresseerd in het maken.'

Maar over aandacht hebben zenu eens niets te klagen. Tijdens deBiënnale brengt het Filmmuseumeen dvd uit met veertien kortefilms, 100% De Nooijer, en kort gele-den was er in het CODA Museum inApeldoorn een overzichtstentoon-stelling met foto's en films, en ver-scheen een rijk geïllustreerde mo-nografie van Paul de Nooijer.' Toe-val', zegt Paul. 'Met het boek zijn zejaren bezig geweest. Voor een dvdbestonden ook al heel lang plan-nen. Een jaar of tien geleden kwamer iemand van het Filmmuseumbij ons langs in Middelburg, en dieschrok zich kapot dat al onze origi-nelen gewoon bij ons binnen la-gen. 's Winters en ook 's zomers alshet dertig graden was. Daar is hette belangrijk voor, zei hij. Inmid-dels is al ons werk veilig opgesla-gen en geconserveerd.' •

De Nooijer-compilatieprogramma,t/m 15 april in Filmmuseum Vondel-park. Tentoonstelling en de installa-tie zijn te zien t/m 13 mei. www.film-museum.nl/biennale. De monografiePaul de Nooijer is een uitgave vanFocus Publishing in Haarlem. (ISBN978 9072216 99 1).

DE VOLKSKRANT DONDERDAG 12 APRIL 2007 [7]