het

ho

utb

lad

14

jun

i 20

15

Adverium Drachten (1999). De 16,5 m hoge voorgevel van vooroverhellende kolommen is bepaald indrukwekkend te noemen.

m a s k er a de-b o u w s ys teem (1)he t b eg in (1989 -20 02)

foto

’s:

ww

w.j

oh

nle

wis

mar

shal

l.co

m

014-018_HB04ARTH1_Maskerade.indd 14 01-06-15 16:18

het

ho

utb

lad

15

jun

i 20

15

Al !" jaar probeert architect Maarten van der Breggen de onwillige bouw open te breken voor houtskeletbouw.

Hoewel hij ook is afgestudeerd als stedenbouwkundige, dwong zijn hsb-missie hem ertoe de grote lijnen enigs-

zins los te laten voor het niveau van details en verbindingen. Verbazing paart zich aan bewondering voor deze

donquichot-nonquichot.

m a s k er a de-b o u w s ys teem (1)he t b eg in (1989 -20 02)

andere bewoordingen. Tegenwoordig gaat het erom dat

je moet ontwerpen in dienstbaarheid aan de opdracht-

gever, de koper/huurder, het milieu. Wel was hij altijd

weemoedig realist genoeg om te beseffen dat het aanne-

mers niet te doen is om een gevuld hart, maar om een ge-

vulde portemonnee. ‘Bovendien doen ze hun hele werk-

zame leven liefst hetzelfde kunstje. De innovatiekracht

van de bouwsector is echt ontstellend laag.’ Om zijn bu-

reau draaiende te houden, heeft hij daarom in alle syste-

men ontworpen. In !""# won hij zelfs de Aluminiumprijs.

Haringkavel Boskoop Een andere karaktertrek is dat

hij graag de diepte ingaat. Als architect heeft hij dat gedaan

met hout dat hij gevoelsmatig-verstandelijk een ‘super-

interessant’ materiaal vindt. ‘Houtbouw liep toen nog ver

achter op andere methodes, daarom heb ik me er extra

voor ingespannen.’ Hij had het geluk dat hij vanuit organi-

saties, zoals Centrum Hout en de Vereniging van Hout-

skeletbouwers (VHSB), ondersteuning kreeg. Zo kon hij

zich ontwikkelen tot hsb-architect pur sang. Een van zijn

eerste projecten was Haringkavel te Boskoop (!"$"):

veertig woningen op een krappe inbreidlocatie waar juist

Van der Breggen is al enige tijd de pensioengerechtigde

leeftijd gepasseerd. Hij is langzamerhand toe aan (kennis-)

overdracht, stribbelt hij tegen. Nieuwe opdrachten in beton,

kalkzandsteen en staal neemt hij niet meer aan, alleen met

de door hem ontwikkelde bouwmethode Maskerade gaat

hij nog even door. Hij blijft erin geloven dat zijn systeem -

zowel zéér standaard als zéér ontwerpvrij - de toekomst

heeft, niet alleen voor aannemers, maar ook voor zelfbou-

wers. Gelukkig is zijn ontwikkelingsgang er nooit één van

stroefheid en droefheid gebleven. Waardering heeft hij ze-

ker gevonden, ook in de vorm van prijzen. Het Houtblad

heeft hem altijd trouw gevolgd; de eerste van circa tien pu-

blicaties verscheen in de eerste jaargang: nummer $/$".

Weemoedig realist Zijn idealisme zit in zijn karakter,

zegt hij zelf, maar is ook geworteld in de tijd toen hij af-

studeerde met een hsb-opbouw op het Liesveldviaduct in

Vlaardingen (!"#%). ‘Sociaal-maatschappelijk was destijds

het modewoord. Architecten waren toen nog belangrijk,

ze moesten iets voor mensen betekenen. We ontwierpen

dus geen bungalows, maar sociale woningbouw.’ Dat hu-

manisme is hij altijd blijven vasthouden, al naar de tijd in

Het Adverium is een mix van traditionele en hout(skelet)bouw.

014-018_HB04ARTH1_Maskerade.indd 15 01-06-15 16:18

foto

: h

et h

out

blad

/han

s d

e g

roo

t

een uitstekende gelegenheid de door hen gepropageerde

bouwmethode bij een breder publiek bekend te maken.

‘Het was een waardevolle stap vooruit om wijzer te wor-

den en twijfels uit te bannen.’

Adverium Drachten Rond de eeuwwisseling reali-

seerde Van der Breggen enkele mijlpalen die de weg om-

hoog verder plaveiden naar zijn universele bouwsysteem

Maskerade. Het is het tijdsgewricht van Nationale Pak-

ketten, Voorbeeldprojecten Duurzaam en Energiezuinig

Bouwen, IFD-bouwen (Industrieel, Flexibel, Demonta-

bel) en Actieprogramma !"% meer hout in de bouw. Het

eerste is het Adverium langs de A! bij Drachten ("###),

een diensten- en expositiecentrum voor de verzamelde

bouw (Het Houtblad $/##). Huurders waren het DuBo

Centrum van de drie noordelijke provincies, bouwers, ar-

chitecten, adviesbureaus, makelaars, hypothekers, pro-

jectontwikkelaars, toeleveranciers en dergelijke. Intussen

heeft ook hier de crisis daden tot woorden gemaakt: het

Adverium is nu een zalencentrum voor bijeenkomsten,

symposia en conferenties.

houtskeletbouw door z’n grote flexibiliteit goed kon wor-

den ingeklemd. Een rij van zeven woningen is in anders-

bouw. Hij kreeg steun van de NOVEM (Nederlandse Ont-

wikkelingsmaatschappij voor Energie en Milieu), thans

Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO) gehe-

ten. De mogelijkheden van hsb werden onderzocht op het

vlak van energiegebruik, geluid, techniek, uitvoerbaar-

heid, bewonersoordeel en kosten. ‘Onlangs is met bewo-

ners en woningbouwvereniging Trifolium het %&-jarig

jubileum gevierd. Beide partijen zijn nog steeds tevreden.

Het onderhoud over al die jaren is minimaal geweest.’

Kattenbroek Amersfoort "##' was het jaar dat

Nederland voor het eerst kennismaakte met bouw- en

woonprogramma’s op tv. RTL $ kwam met de serie Een

eigen huis, een plek onder de zon die tot "##( zou doorlo-

pen. Centrum Hout was als sponsor betrokken bij het pro-

gramma. Het Houtblad publiceerde erover in nummer

!/"##%. Na een reeks over het verbouwen en onderhou-

den van een bestaande woning volgde een "(-delige serie

over het bouwen van je eigen huis. Invalshoek was het

zelf afbouwen van een cascowoning. In de experimen-

teerwijk Kattenbroek te Amersfoort werden in slechts

twee maanden tijd drie hsb-woningen opgetrokken, één

vrijstaand, twee geschakeld. Qua vorm zagen ze eruit als

kubusachtige vuurtorens. Architect was Maarten van der

Breggen, bouwheer de VHSB. Beide partijen zagen hierin

Meerlaagse houtskeletbouw Aalsmeer (1999) was onder-deel van het kennisdiffusie-project Meerverdiepingen-bouw in hout.

Aalsmeer, juni #$$$. V.l.n.r. bestaand appartementenge-bouw, parkeergarage (waar-

boven het atrium nog moet verrijzen) en hsb-gebouw.

‘ d e i n n o v a t i e k r a c h t v a n d e b o u w s e c t o r i s

e c h t o n t s t e l l e n d l a a g ’ ■■■

fo

to’s

: ce

es q

uakk

elaa

r zw

oll

e

014-018_HB04ARTH1_Maskerade.indd 16 01-06-15 16:18

het

ho

utb

lad

17

jun

i 20

15

IFD-paviljoen Drachten (2002): grote sprong naar de perfectionering van de syste-matiek die standaarddetails koppelt aan fl exibiliteit van plattegronden t/m de gevels.

Maximale fl exibiliteit en in-deelbaarheid.

foto

: h

et h

out

blad

/han

s d

e g

roo

t

Vooroverhellende kolommen Het utiliteitsgebouw

bestaat uit drie delen: hoofdgebouw, hoog glazen entree

annex atrium en tweelaagse bouw met showrooms, be-

kleed met western red cedar. Bij Van der Breggen moet je

vaak houtskeletbouw schrijven als hout(skelet)bouw. Hier

zijn trouwens alleen de gevels in hsb. De constructie van het

hoofdgebouw bestaat uit kolommen en liggers van gelami-

neerd lariks; los erin staat een drieverdiepingenkantoor in

traditiebouw. De !",# m hoge voorgevel van vooroverhel-

lende kolommen is bepaald indrukwekkend te noemen. Het

dak van het binnenplein heeft een stervormige vierkoloms-

constructie onder liggers van maximaal $" m lang, alles in

gelamineerd vuren. Duurzaamheidsmaatregelen waren he-

melwateropvang voor de toilettenspoeling, %&& m$ zonne-

panelen, passieve zonne-energie en lichtsensors.

Aalsmeer Het tweede project trok eveneens veel pers,

en onderzoek: meerlaagse houtskeletbouw Aalsmeer

(!'''; Het Houtblad (/''). Het betrof een u-vormig

appartementengebouw van twee en drie verdiepingen,

geflankeerd door blokken van vijf rijtjeswoningen. Als

onderdeel van het kennisdiffusieproject Meerverdiepin-

genbouw in hout van Centrum Hout en SBR werd het on-

dersteund door het ministerie van Economische Zaken,

APA - The Engineered Wood Association, Vereniging Van

Nederlandse Houtondernemingen (VVNH), VHSB en

Gyproc. Doel was de kennis van gewone en meerverdie-

pingen-hsb te bundelen en te verspreiden. Activiteiten

waren: de uitgaves Handboek Houtskeletbouw en Meer-

laagse houtskeletbouw Aalsmeer, artikelen, video, cd-rom,

studie op kosten en milieu prestaties (Eco-Quantum),

STABU-voorbeeldbestekteksten, symposia en excursies.

Diverse voordelen Uit de studie kwam naar voren dat

alleen houtskeletbouw in aanmerking kwam op deze krap-

pe inbreidlocatie. De kosten- en milieuvergelijking met

gietbouw en kalkzandsteen gaf diverse voordelen van hsb

aan: $$ extra parkeerplaatsen in de kelder door het lichte

gewicht, minste bouwoverlast en bouwafval, meeste prefa-

bricage, lage woonlasten, kortste bouwtijd, enige bouw-

methode met groenfinanciering en vernieuwbaar materiaal.

Voorts zijn er geluidstesten uitgevoerd aan vier verschil-

lende plafond-vloerconstructies: een standaardconstruc-

tie (zwevende dekvloer, underlayment, balklaag, steen-

wol, metalen veerregels, twee gipsplaten) en drie daarop

geënte varianten. De variant, gelijk aan de standaardversie

maar waarbij het underlayment is verzwaard met twee

gipsplaten, voldeed het best aan de toenmalige eisen van

lucht- en contactgeluidsisolatie: ) # c.q. !& dB.

IFD-paviljoen Drachten Derde project. Belangrijke

partner in zijn bevlogen zoektocht naar een volmaakt

bouwsysteem was houtskeletbouwer VDM uit Drachten.

Samen hadden ze onder andere Kattenbroek en het

teke

nin

g: m

aart

en v

an d

er b

regg

en a

rch

itec

ten

ro

tter

dam

/dra

chte

n

foto

: w

ww

.jo

hn

lew

ism

arsh

all.

com

014-018_HB04ARTH1_Maskerade.indd 17 01-06-15 16:18

Maarten van der Breggen spreekt over !" jaar houtskeletbouw tijdens de Internatio-

nale Houtdag #$%". Datum, plaats en programma worden binnenkort bekend. Voor

informatie/aanmelding: www.houtblad.nl.

de gewone hsb, waar de overspanning van voor- naar

achtergevel verloopt, met een dragende binnenwand als

noodzakelijke ondersteuning. De liggers zijn stijf en tril-

lingsvrij. Om later de gevels te kunnen wijzigen of weg-

halen, zijn ze niet-dragend. Met een beugelsysteem kun-

nen zowel gevels als kozijnen worden verwijderd. De

vloerdragende bouwmuren zijn !&' mm dik.

Houtinnovatieprijs !""# Na het IFD-paviljoen vol-

tooide hij in woord en tekening de Maskerade-systema-

tiek. Daarvoor ontving Van der Breggen de Houtinnova-

tieprijs #$$!. De jury is vol lof over deze manier van

modulair bouwen met architectonische en stedenbouw-

kundige kwaliteiten. Zij concludeert dat het innovatieve

en breed inzetbare systeem ruimschoots tegemoetkomt

aan de huidige wensen van bouw én bewoners. Over de

techniek, de details en volgende projecten gaat artikel #.

Want volgens Van der Breggen is niets geheim, maar alles

openbaar. Bouwen is van iedereen. •

h a n s d e g r o o t

Adverium gedaan. Pal naast dit DuBo-verzamelgebouw

bouwden ze in #$$# een projectpaviljoen van drie hsb-

woningen onder een oplopende portaalconstructie van

gelamineerd vuren met lessenaarsdak: een woonwerk-,

sociale huur- en zorgwoning, elk met een andere gevel-

bekleding (metselwerk, keramische tegels, plaatmateriaal).

De Stuurgroep Experimentele Volkshuisvesting (SEV) ver-

leende het initiatief de IFD-status. Drijfveren waren tege-

moetkoming aan individuele woonwensen, inspireren van

woningbouwverenigingen, gemeentes, projectontwikke-

laars en particulieren over het IFD-karakter van houtskelet-

bouw en zelf experimenteren met nieuwe ideeën.

Grote sprong Van der Breggen maakte met het IFD-

paviljoen een grote sprong naar de perfectionering van

zijn systematiek die alzijdige standaarddetails koppelt aan

flexibiliteit van plattegronden t/m de gevels. Resultaat

zijn levensbestendige oftewel groei- c.q. krimpwoningen

die met de leeftijd van de bewoners van gedaante en

functie kunnen veranderen. Optoppen en uitbreiden zijn

mogelijk, maar ook indelingen met kantoor- en zorgfunc-

ties.

Om de indelingsvrijheid te vergroten, werkt Van der

Breggen voor het eerst met grotere vloerelementen van

&,# x #,( m, waarin Kerto-S een belangrijk onderdeel is.

De overspanningsrichting is van bouwmuur tot bouw-

muur, zodat geen ondersteuning nodig is. Dit wijkt af van

Opbouw verdiepingsvloer.

Hsb betekent niet per se ook houten gevelbekleding.

foto

: w

ww

.jo

hn

lew

ism

arsh

all.

com

teke

nin

g: m

aart

en v

an d

er b

regg

en a

rch

itec

ten

ro

tter

dam

/dra

chte

n

014-018_HB04ARTH1_Maskerade.indd 18 01-06-15 16:18