PARMA HERSTELT HET KONINKLIJKE GEZAG IN DE NEDERLANDEN

1

INHOUD: Voorblad 1 Inhoud 2 Inleiding 3 Parma herovert de Nederlanden 4 Parma onderscheidt zich van zijn voorgangers 7 Het einde van zijn negen jaren 9 Conclusie 11 Bronvermelding 12

2

INLEIDING

In het jaar 1565 viel Nederland al enige tijd onder Spaanse regering. De Nederlanden waren echter in opstand gekomen tegen de Spaanse koning Filips II, en stuurde in 1576 Landvoogd der Nederlanden Don Juan van Oostenrijk erop af om met geweld de opstand te onderdrukken. Enkele Nederlandse gewesten hadden zich tegen de Spaanse regering gekeerd, en waren van het katholicisme overgestapt op het protestantisme. Don Juan was een ervaren legeraanvoerder; hij had het Ottomaanse Rijk al verslagen in 1571. Don Juan realiseerde zich dat hij het niet alleen kon, en vroeg in 1576 de toen 31-jarige Alexander Farnese of hij hem kon helpen.

Alexander Farnese zou twee jaar later, in oktober 1578, na de dood van Don Juan, de taak op zich te nemen om de opstandige provincies de kop in te drukken, en alle gewesten weer onder zijn gezag te krijgen.

Alexander Farnese, oftewel de hertog van Parma, is geboren op 27 augustus 1545 als zoon van Margaretha van Parma en Ottavio Farnese, die ook de hertog van Parma was geweest. Op jonge leeftijd woonde hij al in het paleis van Filips II, en had zodoende goede connecties binnen het koningshuis van Spanje. In 1586 werd hij Hertog van Parma na het overlijden van zijn vader.

Door middel van grootschalige belegeringen kreeg Parma het in negen jaar voor elkaar om grote steden en gewesten weer onder Spaans gezag te krijgen, iets wat zijn voorgangers niet lukte. Nu luidt onze hoofdvraag: Hoe is het Parma gelukt om het Koninklijke gezag over de Nederlanden bijna volledig te herstellen, maar lukte het hem uiteindelijk toch niet zijn macht te behouden?

We zullen eerst zijn vertellen hoe hij de Nederlanden veroverde en het gezag herstelde. Daarna zullen we wat dieper ingaan op zijn specifieke verbeteringen en het verschil tussen hem en zijn voorgangers. Tot slot zullen we vertellen hoe er een eind kwam aan zijn succesvolle negen jaren. In onze conclusie zullen we na het beantwoorden van onze deelvragen tot een goed geformuleerd antwoord komen op onze hoofdvraag.

Veel lees plezier!

3

PARMA HEROVERT DE NEDERLANDEN

De periode dat Parma, oftewel Alexander Farnese, de Spaanse Nederlanden veroverde wordt ook wel Parma’s negen jaren genoemd ( 1579-1588). Alexander Farnese was de opvolger van Don Juan, en was vanaf na dood van Don Juan de landvoogd van de Nederlanden. De Spaanse Nederlanden waren in opstand gekomen en het centraal bestuur was volledig weggevallen. Parma had als doel de opstandige gewesten weer onder het gezag van Spanje te brengen, de opmars tegen Willem van Oranje voort te zetten en probeerde vooral de katholieke medestanders van de prins over te halen om naar zijn kamp over te lopen.

Toen Parma pas net begonnen was aan zijn herovering, gaven de gewesten Artesië, Rijsels-Vlaanderen en Henegouwen zich meteen gewonnen. Ze verlieten de Staatse partij en richtten de Unie van Atrecht op. Zij waren bereid zich over te geven aan Spanje en erkenden ook het katholicisme. Parma aanvaardde deze gewesten terug onder Spaans gezag, en zette zijn opmars vol zelfvertrouwen door. Helaas gaven de andere gewesten zich niet zo snel gewonnen. De gewesten Holland, Utrecht, Zeeland, Gelderland en Friesland verenigden zich in de Unie van Utrecht, Brabantse en Vlaamse steden sloten zich ook bij de Unie aan. De Unie werd opgericht om de strijd voor vrijheid van godsdienst en zelfbestuur voort te zetten.

Parma zetten zijn opmars met een sterk leger door. Zijn leger had Kerpen, Weert, Erkelenz en Eindhoven al bezet en geplunderd. Hierna arriveerde het leger op 12 maart 1579 in Maastricht. 29 juni veroverde Parma’s leger de stad en kort daarna Roermond. Hierna bezette Parma Kortrijk en Breda en in 1581 nam hij Doornik in. Ondertussen had de graaf van Rennenberg, die stadhouder in Noordoost Nederland, zich onderworpen aan het koninklijk gezag op 3 maart 1580. Deze gebeurtenis werd ook wel gezien als het verraad van Rennenberg. Hierdoor kwamen Groningen, delen van Drenthe en de Ommelanden onder Spaans gezag. Maar ook in Friesland en Overijssel keken veel katholieken al een tijd uit naar de komst van de troepen van Parma. De katholieken waren geschrokken van het radicale Calvinisme, ze hoopten dat de troepen van Parma hen zouden komen verlossen van het Calvinisme.

Filips II liet Oranje in de tussentijd vogelvrij verklaren. Oranje was vastberaden een eind te maken aan de opmars van Parma. Willem van Oranje had nog altijd de droom met Brabant als het centrale gewest. Hiervoor moest hij de katholieken in het noorden ruimte geven en die in het zuiden gerust stellen. Hij wilde ook de steun terugwinnen van Frankrijk en Duitsland. En daar kwam nog bij dat ze Filips II niet langer wilde erkennen als vorst. Hiervoor stelde de prins de hertog van Anjou, de broer van de Franse koning, aan als soeverein. Zo verzekerde hij hulp van Frankrijk. En op 22 juli 1581 bevestigde de Staten-Generaal het Plakkaat van Verlatinghe, hiermee werd Filips II officieel niet langer meer erkend als landsheer.

4

Anjou viel niet goed bij de Zeeuwen en Hollanders, nadat hij was aangekomen als soeverein der Nederlanden. Hij was in veel ogen een vijand, hij was katholiek en een fransman. De leiders van de Waalse gewesten verzochten Filips II Parma aan te stellen als landvoogd. Deze situatie was erg gunstig, aangezien de oorlog met de turken net was beëindigd. In de zomer 1582 hervatte Parma zijn opmars tegen Oranje. Maar in het najaar van 1582 kwamen de Franse troepen als versterking aan voor het Staatse leger van Oranje. Het leek erop dat hij toch wat tegenslag zou krijgen, maar toch kwamen steeds meer regenten in de verleiding om overeenkomsten te sluiten met Parma.

Nederland was op dit moment verdeeld in twee delen: het noorden onder de leiding van Holland, dat Anjou niet erkenden, en het zuiden dat zo langzamerhand versplinterd was geraakt. Steden gingen hier hun eigen weg en ook werkten Brabant en Vlaanderen niet samen. Hierdoor besloot Anjou Antwerpen en andere Vlaamse steden te bezetten met Franse troepen, hopend zijn gezag hiermee te kunnen herstellen. Maar integendeel verdedigden de bewoners van Antwerpen zich succesvol tegen de Fransen, en Anjou en Oranje verloren hun legitimatie. Anjou vertrok in de zomer van 1583 en liet de Nederlanden verward achter.

Nu de Nederlanden in een verwarde positie waren geraakt kon Parma zijn opmars perfect doorvoeren. Alle stadjes langs de Vlaamse kust nam hij in en omsingelde de steden Ieper, Brugge en Gent. Hierna nam hij Zutphen in. Hij raasde door bezette de belangrijkste steden langs de Westerschelde. Ondertussen waren Spaanse gebieden in het noorden verbonden met die in het zuiden. Hiermee was er een eind gemaakt aan de opstand in het zuiden. Oranje verliet verslagen Brabant en vestigde zich in Delft. Een verenigd noord en zuid leek onhaalbaar geworden. Hij werd in juli 1584 vermoord.

5

KAART MET DE VEROVERING VAN DE HERTOG VAN PARMA OP DE NEDERLANDEN

Op 7 april gaf Ieper zich over, Dendermonde capituleerde op 17 augustus en Brugge besloot zich niet langer meer te verweren. Ook Gent gaf zich op 17 september over. Zo had Parma Vlaanderen, op Oostende na, weten te bezetten.

Ondertussen had Parma een plan opgezet om Antwerpen te veroveren. Hij zou de stad uithongeren door de toevoer af te snijden. Als eerste sneed hij de handel tussen Dendermonde, Gent en Antwerpen af. Daarna veroverde Parma de steden rondom Antwerpen, hierdoor kon hij de Brusselse vaart beheersen. Parma begon hierna boven Antwerpen een schipbrug te bouwen waarmee hij Antwerpen van zee afsloot. Deze barricade zou de stad de hele winter blokkeren. De bevolking van Antwerpen liet de hele omgeving van de stad onder water lopen, maar het lukte ze niet om het Spaanse leger te verdrijven.

De brug was ongeveer 731 meter lang en gemaakt met een machine die speciaal voor de brug ontwikkeld was. De staten deden een poging de brug te vernietigen door een vloot van vuurschepen. Een deel van de brug werd opgeblazen, dit kostte 800 Spaanse soldaten hun leven en Parma zelf ontsnapte maar net aan de dood. Maar de brug werd al snel hersteld en Brussel gaf zich over aan Parma. En op 17 augustus 1585 capituleerde ook Antwerpen. Parma wil de Lage Landen veroveren. Maar zijn leger loopt daar vast. En Parma slaagde er niet in Zeeland en Holland te bezetten. 

6

PARMA’S SCHIPBRUG

PARMA ONDERSCHEIDT ZICH VAN ZIJN VOORGANGERS

Parma’s verbeteringen:

Parma heeft een paar belangrijke verbeteringen ingevoerd in het Koninklijk leger:

Allereerst voerde Parma rechtspraak in in het koninklijk leger. Voorheen zat het zo dat de verschillende legeronderdelen afzonderlijke rechtspraak kenden, per legeronderdeel werd er door iemand rechtgesproken. Parma merkte al dat dit niet voldoende was om wangedrag tegen te gaan. Vandaar dat hij aan alle legeronderdelen een auditeur toevoegde. Deze diende dan als volwaardige militaire rechter.

Ten tweede maakte Parma het benoemingssysteem binnen het Koninklijk leger hiërarchischer. Zijn voorloper Alva was hier al een beetje mee begonnen, hij benoemde de officieren in het leger niet meer op basis van afkomst maar op basis van ervaring. Parma ontnam de officieren het recht hun leiders te benoemen, en gaf het aan de Italiaanse troepen en Engelse troepen. Met als doel de prestaties van het leger te verbeteren. Parma was van mening dat goede leiders de kern zijn van een succesvol militair leger. En hij bereikte dan ook zijn doel. Filips gaf Parma dan ook de opdracht autochtonen hoge posities aan te rijken binnen het Koninklijke leger. Parma benoemde Italianen en Engelsen op hogere functies binnen het leger, waarbij ervaring belangrijker was dan afkomst.

Tot slot kan je aan de hand van het succes van zijn opmars concluderen dat het moreel en de discipline van het leger een stuk verbeterd zijn door de verbeteringen van Parma.

Parma’s strategie:

Parma begon aan zijn opmars met een plan: hij wilde eerst de grote Vlaamse en Brabantse steden bezetten, het hart van de Nederlanden in zijn ogen. Hij was van mening dat het economisch uitputten van Antwerpen en het bezetten van de Vlaamse kust genoeg zou zijn om het verzet in de Brabantse en Vlaamse steden te breken. Daarnaast had hij als algemeen het centrale gezag in de Nederlanden te herstellen.

7

ALEXANDER FARNESE

Het verschil tussen Parma en zijn voorgangers:

In de periode van 1567 tot 1579 regeerden de volgende personen onder leiding van Filips II: Alva (1567-1573), Requenses (1573-1576) en Don Juan (1576-1579).

Alva had ongeveer het zelfde doel voor ogen als Parma. Alleen de manier waarop hij met de opstandelingen omging zorgde voor angst en gaf de steden juist een reden om zichzelf te verdedigen. Daarnaast trof hij strenge maatregelen zoals: het vermoorden van inwoners van de bezette steden, het straffen van opstandelingen en het invoeren van nieuwe belastingmaatregelen. Kortom zijn beleid leverde weerstand op.

Requenses erfde deze situatie en in de tijd dat hij aan de macht kwam was de financiële positie van Spanje slecht. Daarnaast was hij al wat ouder en werd hij tegen zijn zin in naar de Nederlanden gestuurd. Voor de rest ondernam hij niet zo veel. Kortom ook hem lukte het niet de opstand te onderdrukken. Hij overleed onverwachts in Brussel zonder een opvolger te hebben aangewezen.

Don Juan regeerde eveneens in een moeilijke situatie, er was een conflict gaande tussen de calvinisten en de katholieken. Er ontstonden langzamerhand twee Nederlanden. Don Juan sloot in het voorjaar van 1577 de Unie van Brussel. Hierin erkende de opstandige gewesten hem als landvoogd en Filips II als koning. Maar het ging al snel mis, hij veroverde met de stad Namen met geweld en viel Antwerpen aan. Maar financieel kon hij zich niets meer veroorloven. Hij trok zich terug in Namen en het lukte hem ook de buitenlandse troepen terug te krijgen.

Allereerst beschikte Parma over een militaire opleiding net als Alva. Ook zette hij het beleid van Alva door. Maar doordat Parma de hierboven genoemde verbeteringen invoerde slaagde hij er in het leger beter te laten functioneren dan zijn voorgangers. Ten tweede was hij familie van Filips II net als Don Juan. Maar de loyaliteit van Parma aan Filips II was heel anders, Parma was hoogstwaarschijnlijk niet zo trouw aan Filips II. Hij heeft altijd zijn bevelen uitgevoerd maar hij liet het wel merken als hij het er met bepaalde zaken niet mee eens was. Hij had dus meer visie dan zijn voorgangers en ging meer zijn eigen weg. Ten derde bood Parma zijn voormalige tegenstanders vergiffenis aan en de bevolking die weer onder het Spaanse gezag kwam kreeg de ruimte het gebied te verlaten, dit in tegenstelling tot zijn voorgangers. Daarnaast gaf hij de katholieke bestuurders de gelegenheid om zich onder het Spaanse gezag te stellen. Hiermee wist hij zowel bij zijn vijanden als bij zijn vrienden vertrouwen te winnen. Bovendien had hij een duidelijk plan voor het herstellen van het Koninklijk gezag en hield hij zich hier aan. Tot slot lukte dit Parma allemaal met een minder budget dan zijn voorgangers.

8

HET EINDE VAN PARMA ’S NEGEN JAREN

Alexander Farnese had vanaf 1580 vele Nederlandse steden heroverd, zoals Zutphen, Nijmegen en Groenlo. Echter werd het, naarmate de jaren verstreken, steeds moeilijker om zijn macht, en de heroverde steden, te behouden. Zoals in het eerste hoofdstuk al nader is toegelicht.In januari 1579 stichtten in Arras de gewesten Kamerijk, Artesië, Henegouwen en Romaans-Vlaanderen de Unie van Atrecht. Door deze Unie te sluiten, maakten deze gewesten zich los van de rest van de Nederlanden, die protestants waren. In de Unie van Atrecht zou alleen het katholicisme worden geaccepteerd en de rest van de godsdiensten verboden. Tevens werd hiermee de Unie van Brussel, die alle Nederlandse en Vlaamse gewesten onder een centraal gezag bracht, verbroken.

In mei datzelfde jaar, sloot de Unie van Atrecht zich aan bij het Spaanse koningshuis, onder de voorwaarden dat het zijn oorspronkelijke privileges terugkreeg. Als tegenreactie, werd vier weken later de Unie van Utrecht opgericht door de gewesten Holland, Zeeland, Utrecht, Gelre en de Groninger Ommelanden. Er werd tussen de gewesten afgesproken zich te verenigen en gezamenlijk te strijden tegen Spanje op eigen grondgebied. Het was dus niet de bedoeling om naar Spanje af te reizen en daar gebieden te veroveren, maar juist om hun eigen grondgebied te verdedigen. Verder werden een aantal wetten en afspraken ingevoerd betreffende het leger, religie en bestuurszaken.

In de maanden erna sloten ook de gewesten Overijssel, Drenthe, Friesland, Groningen, Venlo, Antwerpen, Breda, Brussel, Brugge en Ieper zich bij de Unie van Utrecht aan. Hierdoor werd de Unie van Utrecht een flink stuk groter dan de Unie van Atrecht. Parma kreeg het nu moeilijk, gezien alle nog niet heroverde gewesten zich nu gezamenlijk verzetten tegen hem.

Als gevolg van de Unie van Utrecht werd twee jaar later, in 1581, in Den Haag op 26 juli het Plakkaat van Verlatinghe ondertekend door de Staten-Generaal. In het Plakkaat werd gesteld dat de Nederlanden zich officieel hadden ontdaan van Filips II en dat ze nu onafhankelijk

9

waren van Spanje. De gewesten die in de Akte werden genoemd waren Brabant, Gelre en Zutphen, Utrecht, Friesland, Mechelen, Zeeland, Holland en Vlaanderen.

Op papier waren de Nederlanden nu onafhankelijk, maar wat betekende het in de praktijk?

Wat door middel van het Plakkaat van Verlatinghe bereikt werd, was dat de Nederlanden zich hadden losgemaakt van het gezag van Filips II, maar nu zonder bestuur zat. In de komende jaren zouden verschillende personen uit verschillende landen, zoals Engeland en Frankrijk, proberen op de troon te komen in Nederland, maar deze pogingen mislukten keer op keer.

Uiteindelijk, in 1587, besloten de Staten-Generaal door de Deductie van Vrancken, ook wel Justificatie of Deductie genoemd, dat Nederland nu officieel een Republiek werd. Nederland was nu zelfstandig, en zou door de zeven provinciën bestuurd worden. Dit is het begin van de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden. In 1588 werd het besluit doorgevoerd. Parma had dus in Nederland weinig tot geen macht meer. In 1587 werd hij door enkele zuidelijke gewesten het land uit gestuurd, en leed enkele jaren eerder enorme nederlagen. De Engelse Koningin Elizabeth zag de ernst in van de Spaanse veroveringen in Nederland en besloot Nederland steun te bieden. Omdat Engeland zich maar bleef mengen in de strijd tussen Nederland en Spanje resulteerde dit in een oorlogsverklaring van Spanje aan Engeland. Engeland bood militaire steun aan de Nederlandse gewesten, waardoor de Nederlandse legers weer strijdlust kregen. Ze kregen het voor elkaar om het gewest Grave te ontzetten. Nu zag Filips II de ernst in van de bemoeienis van Engeland en kwam tot de conclusie dat Engeland weg moest uit Nederland. Het plan was om een leger van ongeveer 30.000 man op de been te brengen en met een vloot naar Engeland te gaan en Kent en wellicht Londen te belegeren om zo Elizabeth te dwingen om haar troepen uit Nederland terug te trekken.

Uiteindelijk werd de Armada gruwelijk verslagen door de Engelse vloot, en Parma probeerde met zijn overgebleven mannen nog wat gewesten te veroveren, en begon de Slag bij Grevelingen in 1588, die hij uiteindelijk ook verloor. Het leger van Parma was nu te verzwakt om nog door te kunnen gaan tegen de inmiddels ontstane Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden.

Door al deze tegenslagen en nederlagen wordt dit jaar door historici gezien als het einde van Parma’s negen jaren. Het eens zo grote en machtige leger van Alexander Farnese, werd keer op keer verslagen door de legers van de gewesten waartegen het vocht. In 1589 werd hij naar zijn laatste operatie gestuurd, die hij niet kon afmaken en waardoor hij zich genoodzaakt voelde de macht aan iemand anders door te geven. Daarnaast hadden zijn vijanden hem in diskrediet gebracht bij de koning, na zijn nederlagen. Parma’s negen jaren waren nu echt voorbij.

10

CONCLUSIE

HOE IS HET PARMA GELUKT OM HET KONINKLIJKE GEZAG OVER DE NEDERLANDEN BIJNA VOLLEDIG TE HERSTELLEN, MAAR LUKTE HET HEM UITEINDELIJK TOCH NIET ZIJN MACHT TE BEHOUDEN?

Parma had het aan het begin al mee toen de Unie van Atrecht werd opgericht en de gewesten die zich hierin hadden verenigd beried waren zich over te geven aan Spanje en het katholicisme te erkennen als godsdienst. Ook al was dit natuurlijk goed nieuws bleef Parma op zijn hoede en hield hij zich aan zijn plan. Zijn hele opmars lang heeft hij zich aan zijn plan gehouden en heeft hij met een goed getraind leger gebied na gebied bezet, hij beschikte dan ook over een militaire opleiding.

Ook voerde hij hele nieuwe verbeteringen in wat hem zo succesvol maakte. Zo gaf Parma ook andere nationaliteiten hoge posities in zijn leger en benoemde ze niet alleen op basis van afkomst maar op basis van ervaring. Door zijn verbetering in de rechtspraak wist hij ook wangedrag beter te bestrijden. Het leger functioneerde onder het gezag van Parma dus een stuk beter, wat ook te merken was aan het succes van zijn opmars. Daar komt bij dat hij niet domweg onder Filips II regeerde maar hij ook zijn eigen visie had.

Daarnaast was de wijze waarmee hij omging met de opstandelingen uniek. Hij had veel sympathie voor zijn tegenstanders, hij gaf ze bijvoorbeeld de ruimte om het gebied te verlaten als hij het heroverd had.

We kunnen dus concluderen dat Parma een opmerkelijke landvoogd was en een groot militair leider. Hij onderscheidde zich van zijn voorgangers door zowel vriend als vijand tevreden te houden. Hij had van te voren al een plan, een sterk leger en had een slimme aanpak. Deze combinatie van militaire en politieke vaardigheden zorgden ervoor dat hij de opstand voor een lange tijd kon onderdrukken en het Koninklijke gezag wist te herstellen.

Toch was de opdracht van Filips om Engeland te veroveren met de Spaanse Armada geen succes voor Parma. Hierna was het leger niet in staat om verder te strijden tegen de Republiek der Zeven Verenigde Nederlanden die ondertussen ontstaan was (1588). Daarom wordt dit jaartal gezien als het einde van zijn negen jaren. Ook profiteerden de vijanden van Parma’s mislukkingen, door hem in diskrediet te brengen bij Filips II. Toen was het definitief afgelopen voor de hertog van Parma.

11

BRONNEN http://nl.wikipedia.org/wiki/Parma%27s_negen_jaren http://nl.wikipedia.org/wiki/Beleg_van_Bergen_op_Zoom_%281588%29 http://historiek.net/de-opstand-1568-1648-blijft-fascinerende-geschiedenis/46748/ http://nl.wikipedia.org/wiki/Plakkaat_van_Verlatinghe http://edybaerveldt.nl/St.Jan%20Unie%20v.Utrecht.JPG http://members.home.nl/tetrode/Geuzen/Parma1.jpg http://www.blikopdewereld.nl/blog/4131-deel-2-de-geschiedenis-van-nederland-van-

1576-tot-1648 http://www.winiusenco.nl/Historie/Farnese/Farnese.html http://nl.wikipedia.org/wiki/Luis_de_Z%C3%BA%C3%B1iga_y_Requesens http://nl.wikipedia.org/wiki/Juan_van_Oostenrijk P.G. Witsen Geysbeek en G. Engelberts Gerrits, schoonheden en merkwaardige

tafereelen uit de Nederlandsche geschiedenis. http://www.encyclo.nl/

12