Overheidsmanagement Special Inkoop & Aanbesteden

SPECIALnummer 2, oktober 2009

Inkoop & Aanbesteden

Annelies Soede,

Hoofd Concern Inkoop Amsterdam:

‘Geef leveranciers

een rol bij duurzaam

inkopen’

24161-1_Special_1009.indd 124161-1_Special_1009.indd 1 30-09-2009 13:37:2530-09-2009 13:37:25

Innovatief en duurzaam aanbesteden,een Significante uitdaging...

op eigen wijze

Mijn uitdaging…Ik ben Rinke Meijer en werk als senior adviseur

bij Significant. Als specialist op het gebied van

Europees aanbesteden ben ik vanuit de thema-

groep Aanbesteden & Leveranciersmanagement

betrokken bij interessante en maatschappelijke aanbestedings-

vraagstukken. Zo begeleid ik een provincie bij de aanbesteding

van een duurzame energiecentrale. Ook adviseer ik het Ministerie

van Economische Zaken over de nieuwe Aanbestedingswet.

Ik vind het heel mooi om vanuit een no-nonsense team, met en voor

opdrachtgevers te werken aan projecten die er écht toe doen.

Ik zoek collega’sBen jij ook iemand die wordt uitgedaagd door complexe maat-

schappelijke kwesties maar vind jij een leven naast jouw carrière

ook belangrijk? Ik zoek collega’s die willen uitblinken in hun vak

en op een oprechte en no-nonsense manier in het leven staan.

Als jij je hierin herkent en wordt aangesproken door éénvan de

onderstaande vacatures, dan bied ik je graag de mogelijkheid

om deel uit te gaan maken van een bijzonder bureau dat ook in

economisch moeilijke tijden kan blijven groeien.

Vacatures• (Senior) Sourcing Consultant Bouw & Techniek

Die marktkennis combineert met stevige inhoud

• (Senior) Sourcing consultant ICT Die weet hoe je ICT-inkoopvraagstukken aanpakt

• Startend Sourcing consultant

Die zichzelf niet hoeft, maar wel wíl bewijzen

Significant en Jij• Dynamische en afwisselende adviesopdrachten.

• Professionele werkomgeving met volop mogelijkheden.

• Uitstekende arbeidsvoorwaarden.

Iets voor jou?Kijk dan op: www.werkenbijsignificant.nl

of bel met Rinke Meijer: 06-53224720.

Excellente professionals | Solide en oprechte adviezen | Daad bij het woord


chapeau

Kop 4 In een stad waar jaarlijks naar schatting voor

een half miljard euro wordt ingekocht, is

duurzaam inkopen een ingewikkeld proces.

Annelies Soede, Hoofd Concern Inkoop

Amsterdam, licht toe.

8 Gedegen kennis van de branche en de materie

is noodzaak, vindt Harald Faber. ‘De beste

inkoper is hij of zij die het product ooit zelf

verkocht heeft.’

10 Volgens Karl Muusse en Marleen Kempa gaat

het voldoen aan duurzaamheidsnormen voor

de overheid verder dan alleen het volgen van

de Senter Novem-criteria.

12 Hoogleraar Jan Telgen laat z’n licht schijnen

over een drietal courante kwesties. Hoe ma-

ken we op een inventieve manier gebruik van

die geweldige economische impuls die over-

heidsinkoop kan zijn? En ook: ‘60 % duurzaam’,

wat houdt dat eigenlijk in?

16 ‘We moeten voorkomen dat het inkoopproces

door te strakke regelgeving in beton wordt

gegoten,’ waarschuwen Jan Willem van der

Meer en Theo van der Bom.

20 Raamcontracten zijn gemeengoed en

daarmee laat de overheid een belangrijke

mogelijkheid in de Europese richtlijn onbenut,

vinden Jacques van Berkel en Paul Wielaard.

22 ‘Je moet kennis als eerste bezitten, maar

ook durven delen’ Sjoerd Oskam ziet dat

veel samenwerkingsvormen nog niet worden

aangegaan.

26 Jacques Reijniers en Hans van Hattem: ‘Ook

de overheid moet zich bewust worden van de

inhoudelijke en meetbare doestellingen op het

gebied van duurzaam inkopen.’

29 Hoe staat het met uw inkoopstrategie in een

imperfecte markt? Dik Geelen, Jan-Pieter

Papenhuijzen en Rinke Meijer vertellen wat

te doen als vraag en aanbod niet goed op

elkaar aansluiten.

32 Tim Robbe maakt duidelijk dat gemeenten

niet verplicht zijn maatschappelijke diensten

aan te besteden. ‘Er zijn instrumenten die

effi ciënter werken.’

Col

ofon

Inho

ud

De special Inkoop & Aan besteden is een speciale uitgave

van Reed Business. Het magazine informeert top-

ambtenaren bij de rijks-, provinciale en gemeentelijke

overheid en maatschappelijke organisaties over actuele

ontwikkelingen en diensten op het terrein van inkopen

en aanbesteden in het algemeen en duurzaamheid in

het bijzonder.

De special Inkoop & Aanbesteden wordt in een

oplage van 20.000 stuks extra toegevoegd bij

de magazines:

• Overheidsmanagement

• Zorg en Welzijn

• Maandblad Reïntegratie

• RO Magazine

• Alert

• Sociaal Bestek

Redactieadres

Reed Business bv

Radarweg 29

1043 NX Amsterdam

Postbus 152

1000 AD Amsterdam

Redactie

Matthijs Hogendoorn (hoofdredacteur a.i.)

Tel.: (020) 515 93 18

[email protected]

Ivo Bolluijt

Tel.: (020) 515 93 17

[email protected]

Tekst

Henk Grundmeijer

Guus van Rijswijck (Ravestein & Zwart)

Karel Dronkert (Ravestein & Zwart)

Beeld

Erik Kottier (Annelies Soede)

Jonneke Oskam Karakteristiekfotografi e.nl

(Sjoerd Oskam)

ReedBusiness MultiMedia Support

Verkoop advertenties

Marc Nühn

Tel.: (020) 515 91 72

[email protected]

Berichten en artikelen in de special Inkoop & Aanbe-

steden vallen onder het auteursrecht. Niets uit deze

uitgave mag worden overgenomen zonder uitdrukke-

lijke toestemming van de uitgever.


4 SPECIAL OVERHEIDSMANAGEMENT INKOOP & AANBESTEDEN


SPECIAL OVERHEIDSMANAGEMENT INKOOP & AANBESTEDEN 5

Annelies Soede, hoofd Inkoop gemeente Amsterdam:

‘Breed denken én prioriteiten stellen’Dat de toiletten alleen aan het eind van de dag worden doorgetrokken, blijkt een grap. Maar voor het overige gaat de gemeente Amsterdam serieus om met duurzaamheid. Hoofd Con-cern Inkoop Annelies Soede zorgde voor de Leidraad Duurzaam Inkopen, die gemeentelijke inkopers kunnen inzetten bij hun (duurzame) aankoopbeslissingen.

Door Henk Grundmeijer

De leidraad is de uitwerking van de duurzaamheids-

doelstelling uit het Milieubeleidsplan van de gemeente

Amsterdam, en een succesvolle coproductie met

de Dienst Milieu en Bouwtoezicht. Het document

maakt deel uit van het tweesporenbeleid in Amster-

dam. Professionaliseren van de gemeentebrede

inkoop functie is een essentieel onderdeel. Inkoop-

samenwerking realiseren – onder meer in de vorm

van raamcontracten –, is de andere pijler onder het

inkoopbeleid. Beide doelstellingen moeten leiden tot

een structureel duurzaamheidsbeleid en een effi ciën-

tere bedrijfsvoering, met lagere kosten als gevolg.

ComplexDe opgave waarvoor Annelies Soede staat, is com-

plex. De gemeente Amsterdam bestaat (nu nog) uit

veertien zelfstandige stadsdelen en dertig verschil-

lende diensten en bedrijven. Daartussen zijn veel

verschillen: een dienst als het Havenbedrijf is in de

taakuitvoering natuurlijk nauwelijks te vergelijken

met bijvoorbeeld de Dienst Onderzoek en Statistiek.

Maar er zijn ook duidelijke overeenkomsten. Soede

noemt het ‘de uitdaging om met al die partijen een

gezamenlijke aanpak te realiseren.’ Om het organisa-

torisch te ondersteunen, staat de afdeling Concern

Inkoop paraat.

Op de vraag wat Annelies Soede onder duurzaam-

heid verstaat, blijft het even stil. ‘Ik zie het vooral als

een manier van denken. Duurzaamheid heeft met

het milieu te maken, met de keten, het gebruik, met

hoe lang je ergens mee doet. Niet kopen wat je niet

nodig hebt, is wat mij betreft de basis.

Heel belangrijk is ook het sociale aspect. Ruim vier

jaar geleden zijn we het project Schone Kleren

begonnen. Sindsdien spelen de omstandigheden

waaronder producten zijn gemaakt een sleutelrol

in ons aankoopbeleid. Dat was indertijd een eerste

grote stap op weg naar duurzaamheid.’

In de loop der jaren werd het duurzaamheidbeleid

verder uitgebouwd. Bij het sluiten van raamcontrac-

ten is reductie van CO2 de hoofdlijn. Inmiddels draait

de gemeente al geruime tijd op groene stroom en

worden in de verkeersverlichting steeds vaker led-

lampen gebruikt. Bij de aanschaf van nieuwe dienst-

wagens zijn alleen de A- of B-labels nog welkom en

ook ict ontkomt niet aan de eis van duurzaamheid: bij

de aanschaf van nieuwe hardware wordt nadrukkelijk

gekeken naar het energieverbruik. Bij elke offerte

moet de aanbieder een duurzame variant aanbieden.

Een prachtig vakIn een stad waar jaarlijks naar schatting voor een

half miljard euro wordt ingekocht, is duurzaam

inkopen een ingewikkeld proces geworden. Daarom

ontwikkelde de gemeente de Leidraad Duurzaam

Inkopen. Dit ‘groeidocument’ werd geschreven voor

medewerkers van de gemeente Amsterdam die zich

bezighouden met inkopen en aanbesteden. De gids

sluit aan bij de Europese richtlijnen voor aanbesteden,

doorloopt de inkoop- en aanbestedingsstappen en

geeft waar mogelijk de duurzame variant aan. Volgens

Soede staan er in de leidraad veel ‘dingen die houvast

bieden en aanzetten tot verder denken, en tegelijk in-

koop als vakgebied op de kaart van het management

zetten. En dat op een manier die tot de verbeelding

spreekt. Daarnaast is het een middel om tot een

hanteerbare methodiek te komen.’

De leidraad gaat ook een belangrijke rol spelen in

wat Soede omschrijft als de grote uitdaging in de

komende vier, vijf jaar : het vormgeven van de relatie


Forseti begeleidt, adviseert en ondersteunt bij al uw duurzame inkoop- en aanbestedings-trajecten. Hierbij wordt altijd rekening gehouden met uw eisen en wensen, het milieu en sociale aspecten. Forseti zorgt voor een goed inhoudelijke en juridisch gewaarborgde procedure, die uitste-kend aansluit op de huidige markt binnen uw branche.

Wij zijn DÉ specialist op het gebied van:• personenvervoer• brandweermaterieel• parkeerbeheer en -apparatuur Wacht niet langer en neem vrijblijvend contact met ons op om uw werk uit handen te nemen.t (073) 523 10 60 [email protected]

B E L E I D S A D V I E S T E N D E R M A N A G E M E N T C O N T R A C T B E H E E RW W W . F O R S E T I . N L

Evenwicht in duurzame belangen



met de leverancier. ‘Als het om duurzaamheid gaat,

zie je dat leveranciers vaak worden geconfronteerd

met eisen die volledig door de opdrachtgever zijn

beschreven. Ik ben er voor om ook hun een rol te

geven en niet alles vooraf dicht te timmeren. Vraag

de leveranciers ideeën in te brengen en geef ruimte

voor innovatie.’

De basis hiervoor is in de leidraad al gelegd. Daarin

staat bijvoorbeeld een vragenlijst voor leveranciers

over onderwerpen als arbeidsomstandigheden,

ketenbeheer (voelt men zich verantwoordelijk voor

productie, transport, eindafwerking en afl evering),

milieuvriendelijkheid en ontwikkelingen in de nabije

toekomst die milieuwinst opleveren. Het is een van

de vele concrete stappen die Amsterdam op weg

naar meer duurzaamheid heeft gezet.

MogelijkhedenIntussen gaat de gemeente verder met zoeken naar

oplossingen die het duurzaamheidsdoel dienen. Zo

wordt er serieus nagedacht over het inzetten van

schoonmaakbedrijven overdag. ‘In de avonduren kan

de verlichting uit en het geeft vrouwen met kinderen

de gelegenheid om overdag te werken,’ licht Soede

toe. ‘Door het schoonmaken af te stemmen op fl ex-

en thuiswerken kun je dat op de kantoren heel mooi

regelen. Bij duurzaamheid ben je snel geneigd om aan

facilitaire zaken te denken, zoals infrastructurele pro-

jecten, maar er is niet één oplossing. Daarom vind ik

het belangrijk dat alle inkopers zich aansluiten bij het

beleid en de kans pakken om mee te denken over de

mogelijkheden.’

De visie is er, de instrumenten ook en Amsterdam

professionaliseert. Maar hoe duurzaam leeft Annelies

Soede zelf? ‘Ik doe bijna alles op de fi ets, gooi netjes

mijn oud papier en glas in de bakken en breng oude

batterijen – die we vervangen hebben door op-

laadbare exemplaren – terug naar de winkel. Verder

voed ik mijn kinderen op met aandachtspunten als

geen water verspillen, het licht achter je uitdoen

en we proberen in ons gezin zo min mogelijk eten

weg te gooien. We repareren veel zelf in plaats van

iets nieuws aanschaffen. Allemaal logische dingen,

waarvan ik hoop dat ze een bijdrage leveren. Een

dilemma is mijn auto, die nu zo’n vijftien jaar oud is.

Moet ik daarmee blijven doorrijden of moet ik hem

vervangen door een schonere? Bij grote aankoop-

beslissingen blijft dat toch vaak de hamvraag.’

GedragskwestieAmsterdam is natuurlijk niet de enige gemeente die

met duurzaamheid bezig is. Maar het gebeurt daar

wel op een zeer gedreven en voortvarende manier,

zegt Soede. ‘Duurzaamheid is vooral een gedrags-

kwestie. Als je kleine auto’s gebruikt voor afstanden

die je gewoon kunt fi etsen, of als je spaarlampen

ophangt en vervolgens het hele weekend het licht op

kantoor laat branden, dan span je natuurlijk het paard

achter de wagen. Als ik andere gemeenten een tip

mag geven, dan zou ik ze adviseren breed te denken

en tegelijk focus aan te brengen. Je moet prioriteiten

stellen en het beleid vervolgens verder ontwikkelen.

De gedragscomponent speelt daarbij in mijn ogen

een cruciale rol.’

Henk Grundmeijer is journalist

‘Vraag leveranciers ideeën in te

brengen en geef ruimte voor

innovatie’

‘De gedragscomponent speelt in mijn ogen een cruciale rol.’



Inte

rvie

w

‘Het is belangrijk om de

overeengekomen inhoud en

financiën goed te bewaken’



Harald Faber, directeur Forseti:

‘De beste inkoper heeft ervaring vanuit de leverancierszijde’Bij inkoop- en aanbestedingsprocedures komt heel wat kijken. Verschillende factoren zoals een beperkt budget, Europese regelgeving en gebrek aan kennis kunnen een overheidorga-nisatie voor diverse moeilijkheden plaatsen. In zo’n geval kunnen de specialisten van Forseti uitkomst bieden. Harald Faber, directeur van Forseti: ‘Je kunt pas echt goed inkopen en Europees aanbesteden als je gedegen kennis hebt van de branche en de materie.’

Denk je aan inkopen en aanbesteden op het gebied

van mobiliteit, dan zal de naam Forseti al snel vallen. En

niet voor niets: de adviseur op het gebied van Europese

aanbestedingen – onderdeel van de Concordis Groep

– voorziet de overheid al sinds jaar en dag van advies in

de verkeer- en vervoersector. Daarnaast is Forseti actief

met advisering aan brandweerkorpsen en adviseert het

bedrijf uit Rosmalen bij parkeerbeheer en -apparatuur.

Uitgebreide kennis en inzicht in inkoop- en aanbeste-

dingsprocedures spelen hierbij een cruciale rol. Ook

houdt Forseti altijd rekening met de eisen en wensen

van de klant, het milieu en sociale aspecten.

DocumentenHet personeelsbestand van Forseti is geheel samen-

gesteld uit mensen met kennis van de branche, legt

Faber uit. ‘Forseti heeft mensen in dienst die gepokt

en gemazeld zijn binnen het personenvervoer. Zij

hebben ooit als marktpartij geopereerd, dus ze we-

ten wat er bij inkoop en aanbestedingen komt kijken

vanuit de kant van de aanbieder. De beste inkoper is

hij/zij die het product ooit verkocht heeft.’

Sinds Faber zich twaalf jaar geleden voor het eerst

ging bezighouden met inkoop en aanbestedingen,

heeft hij de procedures zien veranderen. ‘Vroeger

was er een veel vrijere dialoog tussen overheid en

markt. Nu communiceert de aanbestedende dienst

vaak enkel door middel van documenten en lijkt er

angst voor directe mondelinge interactie te zijn.

Dat schiet soms een beetje door.’

KloofFaber ziet wat betreft inkoop een steeds grotere

kloof ontstaan tussen overheden die willen inkopen

enerzijds en de markt anderzijds. ‘Een aanbesteding

moet reëel en haalbaar zijn. Er moeten geen dis-

proportionele eisen worden gesteld.’ Volgens Faber

is de balans tussen overheid en markt bij Europese

aanbestedingen soms een beetje zoek. ‘Een aanbeste-

dingsdocument moet soms beter worden afgestemd

op de markt. Wij kunnen de overheid adviseren bij

de publicatie van aanbestedingsgeschriften. Van de

andere kant kunnen leveranciers aanbestedingsdocu-

menten bij ons opvragen. Eventuele vragen verzame-

len wij voor centrale beantwoording. Een aanbieding

beoordelen we vervolgens met de opdrachtgevende

overheid.’

Overheidsorganisaties zijn volgens Faber door de

huidige ontwikkelingen des te meer gebaat bij advies:

‘Wij nemen de overheid graag de aanbesteding uit

handen. Dat geldt voor procedurele en juridische

kennis en materiële deskundigheid.’

Ondergeschoven kindjeFaber benadrukt dat de rol van Forseti bij inkoop- en

aanbestedingsprocedures niet alleen draait om advies

in de voorfase. Het adviesbedrijf verzorgt inmiddels

voor zo’n vijftig gemeenten het contractbeheer van

het leerlingenvervoer. Faber: ‘Als je iets koopt, gaan

de afspraken allemaal via papieren documenten.

Het is een contract met beloftes en mooie plaatjes.

Het is belangrijk om de overeengekomen inhoud en

fi nanciën goed te bewaken, want contractbeheer is

de borging voor elke aanbesteding. We merken dat

dit bij veel aanbestedingen nog een ondergeschoven

kindje is.’

Guus van Rijswijck, Ravestein & Zwart



Chapeau

Kop

‘Voldoen aan duurzaamheids-

normen gaat verder dan alleen

het volgen van de Senter

Novem-criteria’

Inte

rvie

w



Karl Muusse & Marleen Kempa van Yacht:

‘ Duurzaamheid moet geen toevalligheid zijn’

Het jaar 2010 is voor de overheid een ijkpunt: rijksoverheid, maar ook provincie en water-schappen moeten aan duurzaamheidsnormen voldoen. Karl Muusse, competence director bij Yacht en Marleen Kempa, interim professional inkoop zijn al volop met het duurzaamheids-vraagstuk bezig. Volgens hen kan de overheid de component duurzaamheid niet snel genoeg binnen de organisatie implementeren: ‘De overheid kan haar innoverende rol waarmaken.’

Hoewel 2010 misschien nog ver weg lijkt, staat het

begrip duurzaamheid bij Yacht al tijden boven aan het

prioriteitenlijstje. Is dit bij de verschillende overheden

ook het geval? Generalist in inkoop en aanbeste-

den Yacht – met meer dan tweehonderd interim

inkopers van producten en diensten bij onder meer

ministeries, gemeenten, waterschappen en politie –

start binnenkort een onderzoek bij een groot aantal

gemeenten verspreid over het hele land, om te in-

ventariseren in hoeverre zij bezig zijn met duurzaam-

heid in hun inkoopproces. Uiteindelijke ambitie is de

resultaten te verspreiden en te bespreken met de

overheidsorganisaties en hen beter te kunnen helpen

aan de doelstellingen te gaan voldoen.

VerankeringVolgens Marleen Kempa is dit onderzoek meer dan

een invulenquête: ‘We hebben gekozen voor een

kwalitatief onderzoek. Dat houdt in dat we door

middel van interviews met gemeenten duidelijk wil-

len krijgen hoe zij het aspect duurzaamheid hebben

ingebed binnen de organisatie. Welke succesverhalen

kunnen ze vertellen? Welke belemmeringen onder-

vinden zij en hoe komt dat?’ Volgens Yacht gaat het

voldoen aan duurzaamheidsnormen verder dan

alleen het volgen van de Senter Novem-criteria. Karl

Muusse legt uit: ‘Die criteria zijn prima, maar je moet

ze goed kunnen toepassen binnen het inkoopproces

van de verschillende overheden. Dat moet zodanig

zijn ingericht dat duurzaamheid geen toevalligheid is:

het moet goed zijn verankerd binnen het bedrijfsvoe-

rings- en inkoopproces.’ Marleen Kempa: ‘We merken

steeds vaker dat onze klanten behoefte hebben aan

ondersteuning, met name op het gebied van borging

van de duurzaamheid in het proces. De resultaten

van het onderzoek kunnen ons en onze klanten

daarbij helpen.’

KennisdelingOm duurzaamheid binnen het inkoopproces te ver-

ankeren doet Yacht veel aan interne expertisedeling.

Muusse: ‘Bij Yacht werken vele specialisten op het gebied

van duurzaamheid. Dat is ook nodig, want we doen

inkopen en aanbestedingen op een heel breed terrein.

We houden ons als grootste dienstverlener van het

land op dit gebied bezig met vraagstukken van ICT

tot griepvaccins, van schoonmaak tot het maaien van

grasbermen. Daar zitten soms hele complexe gebieden

bij. Om onze kennis te delen en op peil te houden,

organiseren we landelijke thema-avonden waarbij we

discussiëren met elkaar en met externe deskundigen.’

Overheid als innovatorBiedt de nieuwe duurzaamheidsnorm de overheid

vooral kansen of bedreigingen? Muusse: ‘De enige

bedreiging die ik zie is dat overheden worden ingehaald

door bedrijven. Bedrijven die niet voldoende meegaan

in de keuze voor milieu en omgeving kunnen de gunst

van de consument verliezen. Door de tucht van de

markt zijn zij ook nog gedwongen snel te handelen. Om

bedrijven bij te houden zal de overheid snel, actief en

adequaat moeten schakelen.’

Kempa: ‘Ik zie vooral kansen. De overheid heeft ontzet-

tend veel geld te besteden, waardoor ze haar rol als in-

novator gestalte kan geven. Ik geloof niet dat duurzaam

inkopen per se meer hoeft te kosten dan niet-duur-

zaam, zolang je maar de juiste keuzes maakt. Bij Yacht

zijn we ook intern met duurzaamheid bezig. We krijgen

bijvoorbeeld geen geprinte loonstrookjes meer. Dat

scheelt in inkt- en papierkosten en je spaart het milieu.’



Aanbestedingsmogelijkheden onbenut

Afbakening en percelenEen eerste (en vaak de belangrijkste) mogelijkheid

is de afbakening van de opdracht. Dat lijkt vaak zo

simpel dat er geen aandacht aan wordt besteed,

maar dat is het bepaald niet. Het maakt bijvoorbeeld

enorm veel uit of een opdracht alleen levering omvat

of ook het onderhoud. In het eerste geval kunnen

pure leveranciers ook meedoen, in het tweede geval

moet de aanbieder over een service organisatie

beschikken. Zo is het ook met risico’s: als de over-

heid alle risico’s in de opdracht bij de aanbieders legt,

kunnen kleinere en minder draagkrachtige aanbieders

niet meer meedoen.

Een tweede mogelijkheid zit in de keuze van het al

dan niet opsplitsen van de opdracht in een aantal ka-

vels of percelen. Hoe meer er samengevoegd wordt

in één opdracht, des te minder leveranciers dat over

het algemeen aankunnen. Een berucht voorbeeld is

het gezamenlijk aanbesteden van twee soorten Hulp

bij het Huishouden (HH) in het kader van de Wmo.

Door het koppelen van HH1 (eenvoudige schoon-

maakwerkzaamheden) aan HH2 (inclusief regievoe-

ring) worden schoonmaakbedrijven uitgesloten van

meedoen met de aanbesteding voor HH1.

Maar het al dan niet aanbesteden in percelen kan ook

betekenen dat hele andere markten opgezocht wor-

den. Een simpel voorbeeld: de overheid kan catering

aanbesteden, maar ook eigen personeel gebruiken en

ingrediënten inkopen bij slagers, bakkers en zuivelhan-

delaren. Dan opereert men op heel andere markten.

Andere mogelijkhedenHet variëren met het aantal winnaars van een aanbe-

steding is een andere mogelijkheid. In sommige gevallen

is het beslist aan te raden in een aanbesteding één

winnaar te selecteren. Maar voor een groot aantal op-

drachten (zeker in de dienstverlening) is het zinvol om

met raamcontracten met meer winnaars te werken.

Dan dient zich meteen een extra mogelijkheid aan:

hoeveel winnaars dan?

Als de overheid een opdracht heel strak defi nieert en

specifi ceert (technische specifi catie) kunnen alleen die

aanbieders meedoen die die techniek beheersen. Bij

een minder strakke (functionele) specifi catie kunnen

ook aanbieders meedoen die met een andere techniek

hetzelfde resultaat bereiken.

In het vaststellen van de selectiecriteria (die gaan

over welke leveranciers überhaupt geschikt zijn om

te leveren) is er vaak een neiging te overvragen: Ook

hierin heeft men een keuze. In de praktijk zien we

Bij het (Europees) aanbesteden gelden een aantal spelregels, die de speelruimte afbakenen. Maar de bewegingsvrijheid is vaak groter dan men denkt. Daarbinnen is de opdrachtgever of aanbestedende dienst vrij om helemaal zelf te kiezen. Als er niet van die bewegingsruimte gebruik wordt gemaakt blijven mogelijkheden onbenut.

Hoogleraar Jan Telgen (Inkoopmanagement voor de publieke sector) laat z’n licht schijnen over een drietal courante kwesties met betrekking tot inkoop & aanbesteden bij de overheid. Hoe maken we op een inventieve manier gebruik van die geweldige economi-sche impuls die overheidsinkoop kan zijn? En ook: ‘60 % duurzaam’, wat houdt dat eigenlijk in?



een voorkeur voor grotere leveranciers, die al jaren

bestaan en fi nancieel uiterst solide zijn. Dat kan in een

aantal gevallen heel zinvol zijn, maar op die manier

worden nogal eens kleinere, jongere en innovatieve

aanbieders uitgesloten zonder dat daar a priori een

expliciete reden voor is. Het gaat bij de selectiecriteria

immers om de vraag of ze de opdracht überhaupt aan

zouden kunnen, niet of ze de beste aanbieding doen –

dat volgt pas bij de gunningscriteria (zie onder)

De beste offerteIn alle bovenstaande gevallen zijn de (vrije) keuzes

van de opdrachtgevende overheid bepalend voor de

soort en de omvang van de markt waarop geope-

reerd wordt. En daarmee ook voor de aantallen

aanbieders en de (machts)verhoudingen tussen

opdrachtgever en opdrachtnemer. Als de overheid

door haar keuzes de markt sterk beperkt, heeft zij

daardoor misschien wat meer zekerheid over de re-

alisering van haar wensen. Maar veelal wordt zij daar

zelf fi nancieel en inhoudelijk het slachtoffer van door

een veel minder goede werking van die markt.

Ten slotte is er nog de keuze van de gunningscriteria:

daarbij gaat het om de bepaling wat de beste offerte

is. Het is zelfs in Europese aanbestedingen abso-

luut niet verplicht om voor de laagste prijs te gaan.

Integendeel, de overheidsorganisatie mag helemaal

zelf en vrij kiezen welke criteria zij gebruikt. Daarbij

kunnen niet alleen andere doelstellingen als levertijd

of duurzaamheid, maar zelfs moeilijk meetbare dingen

als ‘uitstraling’ of ‘kwaliteit’ een rol spelen.

Het is absoluut niet verplicht om

voor de laagste prijs te gaan

Senter Novem heeft voor 45 productgroepen

duurzaamheidcriteria ontwikkeld. Met 45 product-

groepen wordt natuurlijk niet de hele overheidsin-

koop gedekt, maar men moet ergens beginnen en

uitbreiden kan altijd.

Soms zijn de criteria ‘harde’ criteria ofwel eisen (dit

product mag niet meer dan x gram van dat bevatten);

soms betreft het wensen (hoe minder van stof y in dit

product des te beter). Een prima start. Natuurlijk is een

opmerking te maken over het feit dat sommige criteria

wel erg de vrijheid van de leverancier en daarmee de

mogelijkheden tot innovatie inperken, maar de Senter

Novem-criteria geven in ieder geval wel houvast bij

duurzaam inkopen. Er zijn ook andere sets criteria en

handleidingen, soms vanuit de milieubeweging, soms

vanuit de (verkopende) branches zelf, soms vanuit een

individuele onderneming.

MeetmethodenWelke criteria ook gebruikt worden, in de praktijk ver-

schilt het nog wel eens hoe de overheidsorganisaties

ermee omgaan. Er zijn gemeenten en waterschappen

die standaard een set duurzaamheidscriteria gebruiken

als die voor dat product beschikbaar zijn. Maar er zijn

ook gemeenten die hun inkoop en aanbestedingsdos-

siers hebben aangepast in die zin dat op het voorblad

nu een item staat ‘duurzaam inkopen’: en dan mag

het hokje ervóór worden aangekruist als men er over

Hoe duurzaam zijn we eigenlijk?Zo langzamerhand zijn voor allerlei sectoren de doelstellingen voor duurzaam inkopen wel vastgelegd. De rijksoverheid wil naar 100% in 2010, de gemeenten naar 75% in 2010 en 100% in 2015 enzovoort. Maar hoe meten we dat nu: is 100% nu echt alles of valt dat nog wel mee (tegen)?



nagedacht heeft om deze inkoop zo duurzaam mogelijk

te doen. Zelfs als dat nadenken (al dan niet op goede

gronden) leidt tot de beslissing om maar niet duurzaam

in te kopen, kan dit hokje dan aangekruist worden.

Alleen al met de bovenstaande invalshoeken bestaat er

een hele serie aan mogelijke methoden om te meten

hoeveel er duurzaam is ingekocht:

• Is het 50% van alle inkopen of alleen van die

productgroepen waarvoor duurzaamheidcriteria

bestaan?

• Is het 50% van de aantallen inkoopdossiers of van

het volume dat met die dossiers (of de product-

groep waar die dossiers betrekking op hebben) is

gemoeid?

• En wat als de helft van de productgroep nu duur-

zaam en de andere helft niet duurzaam wordt

ingekocht (vrijwel alle organisaties hebben meerdere

leveranciers binnen één productgroep)?

• En moeten de criteria daadwerkelijk zijn gebruikt of

moet er goed over nagedacht zijn om ze mogelijk te

gebruiken?

• En als het nu gunningscriteria zijn (meer punten als

beter wordt voldaan aan duurzame wensen) en toch

wint een niet duurzaam alternatief?

En al deze methoden van meten kunnen ook nog eens

met elkaar gecombineerd worden! Dat betekent dat

een getal als ‘60% duurzaam inkopen’ wel eens iets heel

anders kan betekenen dan we denken. Dat is mogelijk

niet eens niet zo heel erg. Echt erg wordt het als het

iets anders betekent dan dat we bedoeld hebben!

Wat staat er trouwens in overheidscontracten over

prijsaanpassingen? In heel veel gevallen zal daar iets in

zijn opgenomen als jaarlijkse automatische aanpassin-

gen met een loon- of prijsindex. Dat betekent in feite

dat de overheid daarmee het risico van de leverancier

op stijging van zijn kosten overneemt. Maar wat als de

kosten van de leverancier dalen als gevolg van effi -

ciency verbetering en productiviteitsstijging? In profes-

sionele inkoopcontracten is het vrij gebruikelijk om ook

daarover afspraken te maken (automatische aanpas-

sing) of daar zelfs doelstellingen aan te verbinden, zoals

een jaarlijkse prijsverlaging van 3% die de leverancier

BesparingenDe overheidsinkoop is een voor de hand liggend on-

derwerp als het gaat om het bereiken van besparingen.

Natuurlijk zijn de marktomstandigheden er naar om de

leveranciers fl ink onder druk te kunnen zetten. Zeker

bij nieuwe contracten kan hiervan gebruik worden

gemaakt. Bij bestaande contracten is het doorgaans wat

lastiger: als iets contractueel vast ligt is het ook voor

de overheid lastig om daarop terug te komen. Maar

proberen en het gesprek aangaan met de leveranciers

kan altijd. Bedenk dat de leveranciers dit immers ook

ook doen als hun kosten stijgen.

Overheidsinkoop tegen de crisisDe gevolgen van de economische crisis zullen volgens de berichten nog jaren merkbaar zijn. Dat zal ook een diepe weerslag hebben op de overheidsfi nanciën. Forse bezuinigingen zijn aangekondigd en geen enkel onderwerp is taboe. Iedereen zal moeten bijdragen om bespa-ringen te realiseren.

60% duurzaam inkopen;

wat betekent dat?



dan maar terug moet verdienen uit zijn productiviteits-

stijging. Dat zie ik zelden in overheidscontracten!

De meest directe besparingen zijn overigens te berei-

ken door helemaal niet of minder in te kopen. Dat is

feitelijk ook wat gebeurt, door uitstel naar volgende

jaren, hetgeen we veel zien in het private bedrijfsleven.

De overheid heeft echter ook een andere verantwoor-

delijkheid: niet alleen dient ze haar eigen fi nanciën op

orde te houden, maar ze moet ook de ontwikkeling

van onze nationale economie in de gaten houden.

Stimuleren economieDe overheid is een grote inkoper: schattingen van de

overheidsinkoop variëren van € 60-100 miljard per

jaar. Daar gaat een enorme economische impuls van

uit. Alleen maar focussen op besparingen zal die im-

puls beperken. De overheidsinkoop kan ook gebruikt

worden om de economie te stimuleren en zodoende

de crisis helpen bestrijden. Door leveranciers te

helpen de crisis te overleven wordt een bijdrage

geleverd aan onze economie.

Dat hoeft beslist niet via een ‘slappe houding’ of het

betalen van extra hoge prijzen. Veel mogelijke bijdra-

gen op inkoopgebied kosten relatief weinig. PIANOo

heeft een uiterst nuttig document uitgebracht waarin

dertig mogelijkheden worden genoemd om met

overheidsinkoop de effecten van de economische

crisis te bestrijden (zie http://www.pianoo.nl).

Deze zijn onderverdeeld in vijf categorieën:

• versnel het plaatsen van opdrachten

• verlaag fi nancieringslasten en risico’s voor bedrijven

• versterk lange termijn posities bedrijven

• verruim toegang tot overheidsopdrachten voor

bedrijven

• gebruik andere gunningscriteria

Veel overheden hebben lijstjes met projecten in hun

regio of gemeente, die ze willen uitvoeren om de

effecten van de crisis te bestrijden. Daarbij wordt

vaak opgemerkt dat de aanbestedingsregels een

snelle uitvoering belemmeren. Dat betwijfel ik zeer:

een normale aanbesteding duurt vanaf het moment

van (elektronische) publicatie maar 1,5 maand. Het

is vaak de tijd van voorbereiding daarvóór die de

vertraging veroorzaakt en daar valt intern wat aan te

doen. Soms door gewoon eens op te schieten, soms

door creatief te zijn. Een voorbeeld: als de details van

de opbouw nog uitgewerkt moeten worden, kan al

best een eerste fase worden aanbesteed, bijvoor-

beeld het grondwerk of het daaraan voorafgaande

sloopwerk

Overigens wordt ook nog nauwelijks gebruikgemaakt

van de formeel aangedragen mogelijkheid de tijd

voor de aanbesteding zelf te verkorten tot twee

weken, als er een direct verband is tussen een op-

dracht en het bestrijden van de economische crisis.

Hoezo aanbestedingsregels die het lastig maken om

de effecten van de economische crisis te bestrijden?

Juist met een professionele overheidsinkoop is een

substantiële bijdrage te leveren.

Prof.dr. Jan Telgen

Hoogleraar Inkoopmanagement voor de publieke sector

Universiteit Twente ([email protected])

Hoezo aanbestedingsregels

die het lastig maken de crisis

te bestrijden?



Jan Willem van der Meer en Theo van der Bom: ‘Een visie op duur-

zaam inkopen moet niet beperkt blijven tot de inkoopafdeling’

Inte

rvie

w



NEVI ziet spilfunctie weggelegd voor inkoopprofessie:

‘Duurzaam inkopen behoort tot professioneel opdracht geverschap’Het heeft even geduurd voordat begrippen als ‘duurzaam inkopen’ en ‘maatschappelijk verantwoord ondernemen’ werden aanvaard. Inmiddels staan ze hoog op de politieke en maatschappelijke agenda. Volgens Jan Willem van der Meer, directeur Netwerk en Theo van der Bom, directeur Kennis bij NEVI, het kennisnetwerk voor inkoop en supply manage-ment in Zoetermeer, behoort duurzaam inkopen vandaag de dag als vanzelfsprekend tot de normen en waarden van ‘professioneel opdrachtgeverschap’. Elke organisatie dient hierop een visie te hebben. ‘Maar,’ zo waarschuwen zij, ‘we moeten er voor waken dat we het hele inkoopproces in beton gaan gieten.’

‘People Planet Purchasing: aan de slag met maat-

schappelijk verantwoord/duurzaam inkopen.’ Zo

luidt het jaarthema van NEVI voor 2009 en 2010.

Volgens NEVI is er een spilfunctie weggelegd voor de

inkoopprofessie als het gaat om duurzaam inkopen

en maatschappelijk verantwoord ondernemen. Re-

den waarom het internationale kennisnetwerk voor

inkoop en supply management het merendeel van de

circa tachtig bijeenkomsten die het jaarlijks organi-

seert in het teken laat staan van dit thema. Dat geldt

ook voor het aanstaande jaarcongres in de Efteling.

Wetenschappelijk onderzoekOok tijdens kennis- en ervaringsuitwisselingen en in

trainingen en opleidingen van NEVI wordt uitvoerig

aandacht besteed aan de kansen en mogelijkheden

die duurzaam inkopen biedt. Het kennisinstituut

fi nanciert zes leerstoelen, waaronder die van Bart

Vos, hoogleraar inkoopmanagement aan de Univer-

siteit van Tilburg. Vos doet op dit moment weten-

schappelijk onderzoek naar duurzaam inkopen. ‘Het

is dus niet voor niets dat we hem hebben gevraagd

de kar te trekken en met de roadshow Bart Vos on

Tour door het land te trekken,’ legt Van der Bom uit.

‘Alleen door kennis te vergroten, komen we vooruit.

De uitkomsten van zijn en andere wetenschappelijke

onderzoeken worden geïmplementeerd in de stof

voor onze opleidingen en trainingen.’

Top-3NEVI is de laatste decennia van een vakvereniging

uitgegroeid tot een internationaal kennis- en net-

werkinstituut met meer dan zesduizend leden, twee

lectoraten, zes leerstoelen en zes eigen kennismana-

gers. Daarmee behoort het qua kennis en kwaliteit tot

de top-3 van de wereld. Van der Meer heeft daar een

logische verklaring voor. ‘We zijn in Nederland altijd

goed geweest in het versterken van vakgroepen en

het organiseren van belangen- en beroepsorganisaties.’

BesefVolgens Van der Meer heeft inkoop altijd al in het

teken gestaan van besparing, maar heeft de beteke-

nis van duurzaamheid en de mogelijkheden die dit

biedt in het kader van maatschappelijk verantwoord

ondernemen de laatste jaren een enorme vlucht

genomen. Niet in de laatste plaats doordat de

rijks overheid heeft gesteld in 2010 voor honderd

procent duurzaam te willen inkopen. ‘Het besef is

ontstaan dat de bomen niet meer tot in de hemel

groeien. We zijn gaan inzien wat de negatieve effec-

ten zijn van economische groei.’



Toegevoegde waardeEen groot voordeel daarbij is dat zaken als besparing,

winstoogmerk en duurzaamheid in veel gevallen

uitstekend blijken samen te gaan. ‘De toegevoegde

waarde van inkoop blijkt op deze onderdelen vele

malen groter te zijn dan bij verkoop,’ aldus Van der

Meer. Dat komt volgens hem door de wijze waarop

het inkoopproces is opgebouwd. ‘Het inkoopproces

bestaat simpel gezegd uit drie onderdelen: specifi catie,

waarbij de inkoper zijn doelen vaststelt; aanbesteding,

waarbij het gaat om de prijs/kwaliteits verhouding en

de voorwaarden waaronder de ver koop plaatsvindt;

en monitoren, het proces waarin leveranciers wor-

den gevolgd en wordt bekeken of zij voldoen aan

hetgeen is afgesproken.’

Dat maakt het mogelijk voor de inkoopprofessie

om in het kader van verantwoord maatschappelijk

ondernemen en duurzaamheid aandacht te besteden

aan een groot aantal aspecten, zoals de doelen die de

eigen organisatie stelt, de toeleveranciers, de produc-

ten en de wijze waarop ze worden geproduceerd,

de trends in de markt en innovatie. ‘Juist het feit dat

duurzaamheid tot innovatie leidt, biedt inkopers de

kans om fantasierijk in te kopen,’ vult Van der Bom

aan. Van der Meer: ‘Inkopers weten heel goed wat er

speelt en te koop is in de markt en hebben, voordat

de aanbesteding plaatsvindt, al een scherp beeld van

de mogelijkheden. Het komt niet voor niets steeds

vaker voor dat inkoopmanagers deel uitmaken van

een multidisciplinair team. Daar wordt ook rekening

mee gehouden in onze opleidingen en trainingen.’

Van der Meer en Van der Bom stellen echter dat

een visie op duurzaam inkopen niet beperkt dient

te blijven tot de inkoopafdeling van een organisatie.

‘Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat het

gedoemd is om te mislukken als die visie niet door

de top van een bedrijf of organisatie wordt gedragen.’

CriteriaBeiden geven overigens toe dat het lastig is om duur-

zaamheid eenduidig te defi niëren. ‘Maar, de criteria

die SenterNovem heeft gesteld aan duurzaam inko-

pen zijn ons daarbij wel behulpzaam. Dat het stellen

van criteria echter een dynamisch proces is, wordt

ook door het agentschap voor duurzaamheid en

innovatie van het ministerie van Economische Zaken

zelf onderschreven.

Van der Meer wijst er daarbij op dat, hoewel het

goed is dat de rijksoverheid scherpe deadlines han-

teert om de kabinetsdoelstellingen te bereiken, het

bedrijfsleven meer tijd nodig heeft om volledig over

te stappen op duurzaam inkopen. ‘Het is een gelei-

delijk proces. Unilever heeft hier bijvoorbeeld een

periode van tien jaar voor uitgetrokken. Ik denk dat

dit ook realistisch is. We moeten voorkomen dat het

inkoopproces door te strakke regelgeving in beton

wordt gegoten.’ Van der Bom: ‘We gaan ervan uit dat

het inkoop- en aanbestedingsproces van bedrijven en

organisaties rechtmatig is. Het is dus zaak dat we er-

voor zorgen dat het inkopen ook op een doel matige

wijze kan blijven plaatsvinden.’

Karel Dronkert, Ravestein & Zwart

‘Het bedrijfsleven heeft meer

tijd nodig om volledig over te

stappen’

2421_36 NEV adv_215x285.indd 1 24-09-2009 15:32:4224161-1_Special_1009.indd 1824161-1_Special_1009.indd 18 30-09-2009 13:37:4230-09-2009 13:37:42

PEOPLE PLANET PURCHASINGAan de slag met maatschappelijk verantwoord inkopen erantwoord inkopen

NEVI Jaarcongres

Op 27 november vindt het

NEVI Jaarcongres 2009

plaats in De Efteling,

Kaatsheuvel. Thema van

dit jaarcongres is People -

Planet - Purchasing, aan de

slag met maatschappelijk

verantwoord inkopen.

Dagvoorzitter is

NEVI-hoogleraar Bart Vos.

Noteer nu in uw agenda!

Trainingen

• Duurzaam inkopen:

in het tactisch proces

• Duurzaam inkopen:

van visie naar uitvoering,

het strategisch proces

Voor meer informatie ki jk op www.nevi.nl

2421_36 NEV adv_215x285.indd 1 24-09-2009 15:32:4224161-1_Special_1009.indd 1924161-1_Special_1009.indd 19 30-09-2009 13:37:4330-09-2009 13:37:43


Chapeau

Kop

Jacques van Berkel & Paul Wielaard: ‘De aanbestedingen

zijn omvangrijker en complexer geworden, met navenant

afbreukrisico voor de opdrachtgever’

Inte

rvie

w



gen die ze opdoen bij opdrachten voor onder meer

scholen, ziekenhuizen en nutsbedrijven vastleggen

in documenten met best practises. Beiden schreven

in dit kader samen Eerlijk bestek, een handleiding

praktisch aanbesteden. Wielaard: ‘Zo delen we de

opgedane kennis en ervaring met onze klanten.’

Van Berkel benadrukt dat de overheid een belang-

rijke mogelijkheid in de Europese richtlijn uit 2004

onbenut laat: het dynamisch aankoopsysteem. ‘Bij

rijksoverheid en gemeenten zijn raamcontracten

gemeengoed. Dit heeft drie grote nadelen. Ten eerste

leg je als opdrachtgever de condities voor vier jaar

vast, wat niet wenselijk hoeft te zijn. Daarnaast is de

waarde van zo’n opdracht erg groot. Dit werpt voor

veel kleine partijen een drempel op om zich op dat

soort tenders in te schrijven. Ook heeft deze werk-

wijze als nadeel dat je na vier jaar opnieuw moet

tenderen en verplicht bent met een andere partij

in zee te gaan.’

Maar er is dus een alternatief, zegt Van Berkel. ‘Bij

inkopen en aanbesteden gaat het er om een goede

leverancier te vinden onder de juiste condities. Met

het dynamisch aankoopsysteem kunnen met name

kleine partijen zich makkelijker kwalifi ceren. Dat

drukt de kostprijs.’


Jacques van Berkel en Paul Wielaard, Het Expertise Centrum (HEC):

‘Overheid laat mogelijkheden onbenut’Bij inkoop en aanbestedingen van ICT komt heel wat kijken. Soms zoveel, dat het prettig is dat een specialist van A tot Z adviseert of zelfs het hele traject overneemt. Jacques van Berkel en Paul Wielaard werken nauw samen op het gebied van ICT-inkoop en aanbestedingen. ‘Ons doel is onze klant bij een omvangrijk of complex inkooptraject volledig te ontzorgen, van marktverkenning tot en met contractering en eventuele juridische procesvoering.’

De stichting Het Expertise Centrum (HEC) is een

onafhankelijk adviesbureau dat zich bezighoudt met

overheidsinformatisering. Klanten kunnen bij HEC

terecht voor het verkrijgen van ‘zekeringen’ in de

vorm van adviezen, audits, contra-expertises en

reviews, maar ook voor het inhuren van interim-

managers, kwartiermakers en programmamanagers.

En niet te vergeten voor het HEC-traineepro-

gramma, dat er op gericht is jong talent binnen te

halen, op te leiden en te laten binnenstromen bij de

klanten.

Omvangrijke en complexe aanbestedingenDe hedendaagse praktijk bij overheidsaanbestedingen

is een geheel andere dan die van enige jaren geleden.

Wielaard: ‘Veel overheidsorganisaties bundelen hun

vraag. Daardoor zijn de aanbestedingen omvangrijker

en complexer geworden, met navenant afbreuk-

risico voor de opdrachtgever – veelal een directeur

of plaatsvervangend secretaris-generaal. Inkoopaf-

delingen zijn vaak niet geëquipeerd om dergelijke

trajecten te trekken. Om onze activiteiten op dit

terrein te accentueren, zijn we gestart met HPP: HEC

Public Procurement. Daarin bundelen we onze kennis

van de overheid met de kennis en expertise op de

gebieden van ICT en juridische aspecten. We hebben

alle inhoudelijke disciplines paraat om de klant te

ontzorgen, van start tot fi nish.’ Van Berkel vult aan:

‘HEC is met name goed in begeleiding op het gebied

van adequate risicoverdeling tussen toeleverancier en

overheid.’

Dynamisch aankoopsysteemWielaard en Van Berkel vertellen dat zij de ervarin-

‘We delen de opgedane ervaring

en kennis met onze klanten’



Chapeau

Kop

‘Je moet kennis als eerste bezitten,

maar ook durven delen’

Inte

rvie

w



de overheid waarin de vaardigheden van de inkoper

centraal staan. ‘Doel daarbij is om de inkoper op te

leiden tot een adviseur die als spin in het web van

de organisatie fungeert en in staat is organisatiedoe-

len in het inkoopproces te vertalen. Daarbij spelen

competenties een rol als hoe zet ik inkoop op en hoe

geef ik vorm aan de inkoop- en aanbestedingsproce-

dure, maar met name ook hoe kan ik mijn omgeving

beïnvloeden en wat is mijn eigen voorkeursgedrag. We

leren inkopers niet een kunstje, maar we geven hen

een breder netwerk van vaardigheden mee.’

DuurzaamheidsanalyseNaast training en begeleiding bij aanbestedingen

detacheert CBP inkopers en heeft de organisatie

juristen in dienst die ondersteuning bieden. Duur-

zaamheid is daarbij een leidraad. Oskam: ‘We bieden

onze opdrachtgevers een inkoopscan, die we zojuist

helemaal hebben vernieuwd. Daarmee krijgen ze

eenvoudig inzicht in hun uitgaven en zien ze waar

kansen liggen om te besparen of te bezuinigen.’

CBP neemt duurzaamheid uiterst serieus: het bedrijf

heeft zelfs een consultant in dienst die zich alleen

met duurzaamheid bezighoudt. Deze medewerker

ontwikkelde onlangs een nieuw product: de duur-

zaamheidsanalyse. Oskam: ‘Een digitale tool waarmee

een overheidsorganisatie vooraf op een eenvoudige

manier kan meten of een inkoop matcht met onder

andere de Senter Novem-criteria. Achteraf kan dit

instrument toetsen of de organisatie bij inkoop de

duurzaamheidsdoelstellingen heeft gehaald.’

Kennis delen zit in de cultuur van CBP besloten, be-

nadrukt Oskam. ‘Ik geloof niet in kennis houden voor

jezelf. Je moet kennis als eerste bezitten, maar ook

durven delen, net als succes!’


Sjoerd Oskam, algemeen directeur CBP:

‘Buiten de kaders leren denken’Sinds de oprichting van Combined Business Power (CBP) in 1997 ondersteunt en adviseert het bedrijf haar klanten op een professionele en pragmatische manier bij inkoopvraagstuk-ken. En dat niet alleen: CBP leidt ook inkopers op. Sjoerd Oskam, algemeen directeur CBP: ‘Om van toegevoegde waarde voor de organisatie te zijn, moet een inkoper de organisatie-doelstellingen goed begrijpen en kunnen vertalen in zijn leveranciersrelaties.’

De overheid dient inkoop en aanbesteden serieus

te nemen. CBP is wat dat betreft haar tijd vooruit:

al jaren houdt de organisatie zich op velerlei gebied

bezig met goed en gestructureerd inkoopbeleid en

dat in de praktijk uitvoeren. Vergaren en delen van

inhoudelijke kennis staan daarbij voorop.

Inkopen nieuwe stijlVolgens Sjoerd Oskam is goede opleiding belangrijk

bij inkopers: ‘Een goede inkoper weet precies wat

de doelstelling van een organisatie is en handelt

daarnaar. Dat uit zich in wat hij of zij uiteindelijk

inkoopt en in het inhoudelijke advies.’ Oskam pleit

voor een nieuwe vorm van inkopen: inkopen nieuwe

stijl. ‘Dat houdt in dat de inkoper niet alleen braaf de

juiste formele procedure volgt, maar het beleid van

de organisatie in zijn inkoopstrategie implementeert.

De inkoper moet op de vraag inspelen en meer ini-

tiatieven ontplooien. Dat houdt volgens onze visie in:

buiten de geijkte kaders leren denken. Veel samen-

werkingsvormen worden nog niet benut.’

Inmiddels werkt CBP voor meer dan honderd

gemeenten en andere overheden als provincies en wa-

terschappen, aldus Oskam. ‘We leiden inkopers op en

ondersteunen hen. Daarbij vinden we het gedrag van

de inkoper belangrijk. Om je als inkoper te onderschei-

den, moet je niet slechts inhoudelijke kennis hebben

van de materie. Niet alleen de eigen perceptie van de

inkoper is van belang. Een inkoper moet echt snappen

waar de inkopende organisatie waarde mee creëert.’

VaardighedenOm de inkoop bij overheden te professionaliseren,

biedt CBP haar consultants al jaren een intern

trainingsprogramma aan. Daarbij spelen ook gedrag

en vaardigheden een belangrijke rol. Dit najaar start

er ook weer een nieuwe training voor inkopers bij


“Het standaardwerk voor de Overheid”

Aanbestedingsrecht voor overheden

Geheel herziene drukIn deze geheel herziene derde druk wordt op een praktische en overzichtelijke wijze het Nederlandse en Europese aanbestedingsrecht behandeld.

Inclusief✓ Rechtspraak vanaf 2000 tot medio 2009✓ Praktische stappenplannen ✓ Speciale aandacht voor:

- aanbestedingsrecht voor nutsbedrijven- aanvechten van besluiten- naleving van aanbestedingsrecht- voorbereiden en uitvoeren van aanbestedingen

Voor wie?‘Aanbestedingsrecht voor overheden’ is geschreven voor juristen en adviseurs van aanbesteders of bedrijven die in de praktijk met het aanbestedingsrecht werken.

Bestel uw exemplaar op www.boox.nl of vul de bon in.

Naar een verantwoord aanbestedingsbeleid

mr. M.J.J.M. Essers

q Ja, ik wil graag Aanbestedingsrecht voor overheden bestellen.

Naam: q M q V

Organisatie:

Straat: Huisnummer:

Postcode: Plaats:

E-mail:

Factuuradres:

Straat: Huisnummer:

Postcode: Plaats:

Datum: Handtekening:

U kunt het formulier sturen naar: Reed Business bv, t.a.v. Marketing Overheid,

Antwoordnummer 11725, 1000 RA Amsterdam

Reed Business bv, waarvan Reed Business

Overheid onderdeel is, legt uw klantgegevens

vast bij het aangaan en de uitvoering van de

(abonnements)overeenkomst en bijvoorbeeld

wanneer u in het kader van dienstverlening

contact heeft met Reed Business bv.

Uw e-mailadres kan gebruikt worden om u als

klant te informeren over gelijksoortige producten

en diensten van Reed Business bv, tenzij u

expliciet anders heeft aangegeven. Als u geen

prijs stelt op deze informatie dan kunt u dit

doorgeven aan: Reed Business bv, t.a.v.

Adresregistratie, Postbus 808, 7000 AV Doetinchem

of aangeven bij [email protected].

Voor meer informatie verwijzen wij u naar het

Privacy Statement op de website van Reed Business

bv (www.reedbusiness.nl/privacy).

#


Wat kunnen wij voor u doen?

Strategische advisering Contra-expertise Programma- en procesmanagement Projectadvisering Innovatief onderzoek Opleiding en traineeprogramma’s Public Procurement

Het Expertise Centrum is een adviesbureau dat zich bezighoudt met overheidsinformatisering. Het bureau kenmerkt zich door onafhankelijkheid bij het aannemen en uitvoeren van opdrachten.

Het Expertise CentrumPostbus 186072502 EP Den Haag

T 070 351 4997E [email protected]

Het Expertise Centrum (HEC)De dienstverlening van HEC is erop gericht publieke organisaties te helpen wanneer zij met behulp van informatietechnologie hun werk-wijzen willen verbeteren of nieuwe werkwijzen willen toepassen.

Onze consultants hebben ervaring in alle bestuurslagen: ministeries, provincies, gemeenten, uitvoeringsorganisaties, agentschappen en zelfstandige bestuursorganen. Zij kunnen u bijstaan bij problemen van vandaag en het voorkomen van problemen van morgen.

www.hec

.nl



Inte

rvie

wJacques Reiniers en Hans van Hattem: ‘Ook de overheid moet zich

bewust worden van de inhoudelijke en meetbare doelstellingen op

het gebied van duurzaam inkopen’



Jacques Reijniers en Hans van Hattem van Het NIC

‘ Het NIC maakt duurzaamheid meetbaar’

Het zal er voor de rijksoverheid in 2010 bij aanbe-

stedingen niet gemakkelijker op worden. Naast de

huidige componenten die bij inkopen en aanbeste-

dingen een rol spelen, zoals kosten, invulling gebrui-

kersbehoefte, meerwaarde, kwaliteit en Europese

regelgeving, komt er nog een factor bij: duurzaamheid.

Volgens Jacques Reijniers is deze nieuwe component

voor de overheid eerder een mooie uitdaging dan

een extra hindernis bij het inkopen.

WorstelprocesVolgens Hans van Hattem, business unit manager

Midden Nederland van Het NIC en tevens verant-

woordelijk coördinator voor duurzaam inkopen,

komt er steeds meer duidelijkheid in de manier

waarop een overheidsorganisatie duurzaamheid

kan meten. ‘Zeer recentelijk vroegen we ons af hoe

je duurzaamheid kunt specifi ceren. Wat moet een

leverancier bieden met oog op duurzaamheid? Daar

komt nu steeds meer helderheid in, mede doordat

Senter Novem van zestig productgroepen de duur-

zaamheidscomponent heeft uitgewerkt. Het is een

worstelproces om dat goed te duiden. Ik vind het

heel goed dat hen dat gelukt is.’

Reijniers stelt dat door de nieuwe ontwikkelingen

het begrip duurzaamheid bij bedrijven niet beperkt

blijft als onderdeel van maatschappelijk verantwoord

ondernemen. ‘Bedrijven moeten wel blijven naden-

ken over duurzaamheid, omdat ze anders niet meer

kunnen leveren aan de overheid. Dat betekent voor

leveranciers dat duurzaamheid in de productie een

Nog even en het is zover: de rijksoverheid moet voor de volle 100% duurzaam

inkopen. En ook de lagere overheden moeten in 2010 aan de slag met de factor

duurzaamheid. Provincies en waterschappen voor 50%, gemeenten voor 75%.

Jacques Reijniers, directievoorzitter van Het NIC en tevens hoogleraar inkoop-

management aan Nyenrode Business Universiteit: ‘De overheid kan door haar

grote rol als aankoper (in)direct leverende organisaties stimuleren hun hele

diensten/productenpakket te verduurzamen. Dat is fantastisch.’

vast onderdeel wordt van hun strategische visie en

hun beleidsdoelstellingen. Ook marketingtechnisch is

dit voor hen een grootse uitdaging.’

Green Spend AnalyseHoe kan de overheid ervoor zorgen dat duurzaam-

heid bij leveranciers straks hoog in het prioriteiten-

lijstje staat? Van Hattem: ‘Voordat antwoord gegeven

kan worden op die vraag moet ook de overheid zich

bewust worden van de inhoudelijke en meetbare

doestellingen op het gebied van duurzaam inkopen.

Om te weten waar de organisatie nu staat is een

goede meting noodzakelijk. De grote vraag blijft of

men weet hoeveel er nu duurzaam wordt ingekocht

en in welke mate. Het NIC heeft hiervoor samen

met adviesbureau BECO een innovatief instrument

ontwikkeld, dat inzicht geeft in de mate waarin een

organisatie duurzaam inkoopt, de Green Spend Ana-

lyse (GSA) Dit digitale instrument geeft inzicht in de

prestaties op het gebied van People, Planet en Profi t.

Zoals eerder door Reijniers is gememoreerd heeft

SenterNovem voor een deel van de productgroepen

de criteria gereed. Voor die productgroepen wordt

binnen de GSA beoordeeld of dossiers voldoen aan

deze criteria. De GSA geeft daardoor op dossier-

niveau en in het overzicht aan in hoeverre wordt

voldaan aan de criteria van SenterNovem. De GSA

kijkt echter verder dan deze criteria. De GSA kan

ook de duurzaamheid bepalen van productgroepen

waarvoor nog geen criteria zijn opgesteld. Daarnaast

zijn in de SenterNovem-criteria slechts een beperkt



‘Toetsingsinstrument geeft

de overheidsorganisatie een

houvast’

aantal duurzaamheidsaspecten benoemd, namelijk de

Planet-aspecten. De GSA beoordeelt ook documen-

ten op alle andere duurzaamheidsaspecten, zoals

People en Profi t. Op basis van dit toetsingsinstru-

ment heeft een overheidsorganisatie een houvast op

welke productgroepen ze haar energie het best kan

richten.’

De uitkomsten van een NIC-BECO Green Spend

Analyse maken het volgens Van Hattem mogelijk

duurzaamheid te verankeren in het inkoopbeleid van

de organisatie: ‘De analyse vormt de basis voor een

praktisch en hanteerbaar verbeterplan en is een uit-

stekend hulpmiddel bij het opstellen van selectie- en

gunningscriteria bij nieuwe aanbestedingen.’

Rol van de inkoperReijniers benadrukt dat ook de inkoper een belang-

rijke rol heeft bij aanbestedingsprocedures. ‘De meer-

waarde van de inkoper zit hem in de rol van dirigent

of regisseur tijdens het proces. De inkoper is in mijn

optiek een ondernemend en fl exibel type. Hij weegt

alle belangen af en maakt vervolgens de beste keuze.’

Volgens Reijniers heeft de overheid een mooie taak

om met leveranciers tot vernieuwende producten te

komen. ‘Veel overheidsorganisaties zijn erg juridisch

ingericht en vooral bezig met formele procedures. Ze

zijn nog te weinig in staat fl exibel te ondernemen en

bij aanbestedingen te zoeken naar de beste oplossing.

Het NIC helpt de overheid met dat worstelproces

om er voor te zorgen dat zij haar duurzaamheids-

doelstellingen bij inkopen daadwerkelijk meetbaar en

op tijd kan realiseren. Alleen door slim in te kopen

kunnen organisaties voldoen aan de duurzaamheids-

doelstellingen en toch hun ambities realiseren. Het

jaar 2010 komt sneller dichter bij dan soms gedacht.

Hier ligt een geweldige uitdaging!’

Partners in meetbaar duurzaam inkopen.

Duurzaam ingekocht?! …onderzoek het via de Green Spend Analyse

Nieuwsgierig naar hetinstrument?Neem contact op met Het NIC of BECO:

Het NIC: Jacqueline Joppe(038-456.34.56) ofBECO: Jos Reinhoudt(024-322.38.08)

E [email protected] www.hetnic.nl of

www.beco.nl

Het NIC en BECO helpen u hier bij door het aanbieden van het

interactief en praktisch gericht instrument: de Green Spend

Analyse. Het vormt een duurzaam dashboard waarbij een

analyse wordt uitgevoerd omtrent de mate van duurzaamheid

van het door u ingekochte inkooppakket. Hierbij wordt naar vier

hoofdgroepen geanalyseerd: People, Planet, Profit en Algemeen.

De resultaten vormen de basis voor een praktisch en hanteer-

baar verbeterplan en vormen tevens een uitstekend hulpmiddel

bij het opstellen van selectie- en gunningscriteria bij duurzaam

aanbesteden.

Het kabinetsbesluit om zo duurzaam mogelijk in te kopen is inmiddels een feit. Het is aan u om deze ambitie waar te maken en te concretiseren. Een grootse uitdaging! Het NIC en BECO hebben hier-voor hun inkoopkennis en inhoudelijke kennis t.a.v. duurzaamheid gebundeld. Met adviesdiensten maar ook met de innovatie tool de Green Spend Analyse kunnen zij u adviseren op dit gebied.De Green Spend Analyse vormt de basis voor het operationaliseren: van beleid naar uitvoering.

Naamloos-3 1 25-09-2009 10:47:07



Andere aanpak is vereist

Inkopen & aanbesteden in imperfecte markten

Aanbesteden in een markt waar vraag en aanbod niet goed op elkaar aansluiten, vraagt om een specifi eke aanpak. Als marktwerking niet goed functioneert, kunt u met uw inkoop-strategie niet alleen nu, maar ook voor de toekomst invloed uitoefenen op het aanwezige marktpotentieel. Zaken als contractduur, eisen aan marktpartijen en de risicoverdeling tussen opdrachtgever en leverancier spelen hierbij een rol.

Door Dik Geelen, Jan-Pieter Papenhuijzen en

Rinke Meijer

Imperfecte marktenAls een markt perfect is, is er een evenwicht tussen

vraag en aanbod en hebben goederen en diensten

een redelijke prijs met acceptabele voorwaarden. Er

wordt dan gesproken over de marktvormen volledige

mededinging of monopolistische concurrentie. Als een

markt imperfect is, is er geen sprake van evenwicht.

Er is veelal één aanbieder (monopolie) of slechts

een beperkt aantal (oligopolie) en men heeft een

bepaalde machtspositie ten opzichte van opdracht-

gevers. Een oligopolistische situatie is niet ongewoon:

een doorzichtige marktvorm met een beperkt aantal

aanbieders dat elkaar scherp in de gaten houdt.

Een goed voorbeeld is de markt van mobiele en vaste

telefonie. Op het eerste gezicht zijn er legio aanbie-

ders. Maar dit is een typisch oligopolistische markt. In

Nederland zijn eigenlijk alleen KPN, Vodafone en T-

Mobile actief. Libertel is Vodafone geworden, Telfort en

Debitel zijn gekocht door KPN en Orange en Ben zijn

onderdeel van T-Mobile. O2 is niet meer actief in Ne-

derland. Kijken we naar de markt voor vaste telefonie,

dan hebben we de keus uit KPN en Tele2. Eenzelfde

voorbeeld geldt in de markt van openbaar busvervoer:

Connexxion, Veolia, Qbuzz en Arriva zijn hierin de

belangrijke nationale spelers, waarbij de overname van

Connexxion door Veolia voor de deur staat.

Zelfs als er sprake is van een markt met meerdere

aanbieders, wil dit niet per defi nitie zeggen dat

vraag en aanbod goed op elkaar aansluiten. Aanbie-

dersmarkten kunnen zich nog aan het ontwikkelen

zijn, al dan niet veroorzaakt door nieuwe weten

regelgeving. Een goed voorbeeld hiervan is de Wmo-

markt. De markt kenmerkt zich door een regionaal

gecentreerd aanbod met vaak één dominante speler

en een beperkt aantal kleinere daar omheen. De

markt is dus wel toegankelijk gemaakt voor nieuwe

toetreders en er zijn inmiddels aardig wat aanbieders.

Echter, de ontwikkeling naar een marktvorm van vol-

ledige mededinging zal jaren duren.

Hoe in te kopen op een imperfecte marktImperfectie vraagt een specifi eke aanpak en dit stelt

hoge eisen aan de professionaliteit van de inkopers

die zich op deze markten begeven. Afstand kunnen

nemen van de standaard werkwijze en overzien

welke kansen en bedreigingen een leveranciersmarkt

biedt zijn van belang. Hoe kan een aanbesteder om-

gaan met imperfectie?

Waar sprake is van imperfectie moet de inkoop- en

aanbestedingstrategie zijn afgestemd op de speci-

fi eke dynamiek van deze markt. Als u geen goed

onderzoek verricht naar de marktkarakteristieken

en de inkoopstrategie geen rekening houdt met de

specifi eke omstandigheden, kan dit serieuze gevolgen

hebben, zoals:

• geen aanbiedingen, met consequenties voor de

continuïteit van het primaire proces

• onvoldoende concurrentiestelling met een (sterk)

prijsverhogend effect

• een lock-in-situatie waarbij de inkopende partij niet

kan switchen tussen leveranciers

Imperfectie stelt hoge eisen

aan de inkopers



• juridische en commerciële risico’s die dominant bij

de inkopende partij liggen

Het negeren van imperfectie is dus geen optie. Maar

wat kunt u doen? En welke instrumenten kunt u

inzetten? Afhankelijk van de specifi eke marktom-

standigheid zult u specifi eke maatregelen moeten

treffen. Daarbij moet u niet de illusie hebben dat u

de imperfectie door middel van een slimme inkoop-

strategie zonder meer kunt opheffen. Uitgangspunt is

een gedegen analyse:

1. Analyseer de vraag. Onderzoek in hoeverre de

in te kopen producten of diensten bestaan

uit meerdere componenten die afzonderlijk

in te kopen zijn. Hoe meer onderdelen in één

aanbesteding ‘gestapeld’ worden, des te unieker

het product wordt en hoe kleiner het aantal

aanbieders.

2. Breng de markt in kaart. De uitkomsten van de

vraaganalyse is de input voor het marktonder-

zoek. Hierbij brengt u het aantal aanbieders en

de marktverdeling in kaart.

3. Maak een kostprijs breakdown. In deze analyse

betrekt u de kostenopbouw in de keten, om die

later in de beprijzing en beoordelingsmethodiek

te kunnen toepassen. Cost drivers zitten soms op

andere plekken dan u denkt.

4. Analyseer uw machtspositie ten opzichte van de

potentiële leveranciers. Het is belangrijk vast te

stellen welke machtpositie u hebt ten opzichte

van de aanbiedersmarkt. U stelt daarmee vast of

er sprake is van koper- of verkoperdominantie,

onderlinge afhankelijkheid of onafhankelijk-

heid. Hiervoor kunt u het portfoliomodel van

Purspective (‘Dutch Windmill’)1 gebruiken. Dit

model koppelt het (inkoop-)portfoliomodel van

Kraljic aan een portfoliomodel bezien vanuit de

verkoopkant.

De informatie uit stap 1 tot en met 4 vormt de op-

maat voor de inkoopstrategie. Die is vervolgens de

basis om imperfectie te bestrijden. Imperfectie kunt

u in ieder geval reduceren en soms zelfs opheffen. In

een aantal gevallen is dit niet mogelijk; accepteren is

dan de enige optie.

Imperfectie opheffen of reducerenWij onderscheiden een aantal instrumenten:

• Maak van één imperfecte markt meerdere perfecte

markten. Wij hebben het voorbeeld van de Wmo-

markt al aangehaald. Hulp bij het huishouden

bestaat veelal grofweg uit schoonmaken, maaltijden

verzorgen, ramen lappen en sociale ondersteuning.

Zoals gezegd is er van oudsher vaak één dominan-

te speler die dit levert. Echter, u kunt de opdracht

ook opknippen in een aantal deelopdrachten: één

perceel voor schoonmaak, één perceel voor het

verzorgen van maaltijden et cetera, en om het

geheel aan te sturen één perceel regievoering. U

vergroot met deze maatregel het marktaanbod

drastisch en de imperfectie is opgeheven. Wees

hierbij wel alert op zogenaamde interface-risico’s,

de afstemming tussen en de koppeling van de

deelcontracten;

• Benut het volledige marktpotentieel. Door de

omvang van overheidsopdrachten kan vaak een

beperkt aantal partijen dergelijke opdrachten

uitvoeren. Partijen uit het MKB schrijven niet in

op de opdracht, maar zouden wel de imperfectie

kunnen opheffen. Hiervoor moet u wat organise-

ren. Provincie Gelderland heeft bij de aanbeste-

ding van gladheidbestrijding met micropercelen

gewerkt. Normaliter deelt een provincie de totale

opdracht op in een beperkt aantal geografi sche

brokken. Elk brok bestaat uit een groot aantal

strooiroutes. Gevolg is dat een aantal grote spelers

aan de aanbesteding meedoen. De provincie

Gelderland echter heeft de opdracht in ruim 100

percelen (micropercelen) verdeeld. Elk perceel is

één strooiroute. Gevolg is dat kleinere bedrijven

(denk hierbij aan agrariërs en transportbedrijven)

ook konden inschrijven. Met als resultaat optimale

marktwerking.

• Benut de schakels in de keten. Het kan zinvol zijn

een schakel in de keten over te slaan, om zo een

groter marktaanbod te creëren. Zo wilde een

aanbesteder gesneden glas inkopen. Het aantal

leveranciers van gesneden glas bleek zeer beperkt,

met alle nadelige effecten van dien. Maar het

aantal leveranciers van (ongesneden) glas is vele

malen groter. Deze aanbesteder koos ervoor om

ongesneden glas in te kopen, een snijmachine aan

te schaffen en in het vervolg zelf het glas te snijden.

Deze aanpak leverde interessante inkoopresultaten

op.

• Ontwikkel zelf gericht marktaanbieders. Overheden

kunnen middels innovatiesubsidies bijdragen aan

het vergroten van het marktaanbod op verschil-

lende terreinen.

Imperfectie opheffen of

reduceren is mooi, maar

kan niet altijd

1 Rietveld, G.J., Inkoop, een nieuw paradigma, 2009, Sdu, pag.233



Imperfectie accepterenImperfectie opheffen of reduceren is mooi, maar kan

niet altijd. Wij noemden al het voorbeeld van vaste

en mobiele telefonie. Die markt zit redelijk vast en

heeft een machtspositie ten opzichte van de op-

drachtgever. Desondanks menen wij dat een aantal

instrumenten het ‘leed’ kan beperken:

• Sluit meerjarige ontwikkelcontracten. Als u verwacht

dat u de imperfectie op korte termijn niet kunt

opheffen, moet u het maximale uit het contract

halen. U legt contractueel vast welke effi ciency de

leverancier moet realiseren en welke kwaliteitsdoe-

len er over meerdere jaren staan. .

• Zorg voor acceptabele contractvoorwaarden. Mis-

schien een open deur, maar wel relevant om hier

te noemen. Als u dan toch veroordeeld bent tot

een imperfecte markt, probeer er dan in ieder

geval het beste van te maken. Richt uw aanbeste-

ding zodanig in dat u een acceptabele prijs betaalt

(onder meer door middel van een goed doordacht

betalingsregime) en zorg dat u een acceptabele

verdeling van risico’s en verantwoordelijkheden

overeenkomt.

• Besteed regelmatig aan. Een markt kan nu imper-

fect zijn, maar dat wil niet zeggen dat deze dat

over een jaar nog is. Als u een markt te lang voor

mededinging uitsluit, krijgt deze niet de gelegen-

heid om te groeien. Monitor de ontwikkelingen in

een aanbiedersmarkt en sluit contracten met een

korte vaste periode en meerdere verlengingsmo-

gelijkheden.

ConclusieOnze opsomming van instrumenten is niet limitatief.

Dat kan ook niet, want elke situatie vraagt immers

om een specifi eke aanpak. Wat wij duidelijk hebben

willen maken is dat een imperfecte markt geen pro-

bleem hoeft te zijn. Van belang is dat u het gegeven

onderkent en daar vervolgens op de juiste wijze mee

omgaat. Daar is professionaliteit, maar vooral ook

innovatie en inventiviteit voor nodig.

De auteurs zijn werkzaam bij Signifi cant

(www.signifi cant.nl)

de site voor overheidsmanagersnieuwsmanagementtoolsthemadossiers

gratis e-nieuwsbriefhandige agendalinks

ga naar www.overheidsmanagement.nl

strategie

financiën

HRM



Chapeau

Kop

‘We moeten leren vertrouwen

op ons systeem en ons

ambtelijk apparaat’

Inte

rvie

w



diensten aan, zoals maatschappelijk werk. Een aanbe-

steding doorbreekt die lokale infrastructuur.’

Omgekeerde wereldRobbe heeft verschillende keren gezien dat het

aanbesteden van maatschappelijke diensten tot

buitensporige situaties leidde. ‘Zo’n thuiszorgorgani-

satie verliest dan de aanbesteding in eigen gemeente,

komt in fi nanciële moeilijkheden en wordt vervolgens

door diezelfde gemeente met subsidiegelden binnen

boord gehouden. Het is ook gebeurd dat de grootste

thuiszorgorganisatie van Rotterdam een aanbeste-

dingsprocedure in eigen stad verloor van een organi-

satie uit Zwolle. Om er vervolgens achter te komen

dat diezelfde Zwolse organisatie een soortgelijke

aanbesteding in Zwolle juist had verloren. Dat is toch

de omgekeerde wereld.’

Niet verplichtVolgens de Europees jurist zijn gemeenten niet eens

verplicht maatschappelijke diensten aan te besteden.

‘Europese jurisprudentie zegt namelijk dat, wanneer

het maatschappelijke diensten betreft waarbij geen

buitenlandse partijen zijn, zo’n dienst niet hoeft te

worden aanbesteed. Gemeenten zijn goed in staat

zelf te onderhandelen met partijen. Bovendien ken-

nen we ook nog zoiets als rechtens afdwingbare

algemene beginselen van behoorlijk bestuur. We

moeten eens leren te vertrouwen op ons systeem

en ons ambtelijk apparaat.’

Karel Dronkert, Ravestein & Zwart

Tim Robbe, Europees jurist bij Factum:

‘Aanbesteden: niet bij maatschappelijke diensten’Het aanbesteden van maatschappelijke diensten in het kader van Wmo, WWB en WI is onnodig en brengt gemeenten en organisaties zelfs in grote moeilijkheden. Tim Robbe, Europees jurist en medeoprichter van Factum Aanbestedingsadvies in Veenendaal, stelt dat er instrumenten zijn die effi ciënter werken en inhoudelijk meer kwaliteit garanderen. Hij pleit ervoor dat lokale overheden aanbieders van maatschappelijke diensten weer uitnodigen aan de onderhandelingstafel.

Factum Aanbestedingsadvies is gespecialiseerd in

het Europese aanbestedings-, mededingings- en

staatssteun recht op het gebied van wonen, zorg en

welzijn. Het bureau begeleidt en adviseert lokale

overheden bij Europese en nationale aanbestedingen.

Zo stond Factum al honderd gemeenten bij in het

aanbesteden van thuiszorg.

Robbe: ‘Gemeenten hebben in principe twee taken:

het zorgdragen voor een ordentelijke gemeentelijke

bedrijfsvoering en het uitvoeren van wetgeving op

basis van politieke besluitvorming. In het eerste geval

werkt aanbesteding uitstekend. In het tweede geval

niet. Meestal gaat het dan namelijk om lokaal gevoe-

lige onderwerpen. Dan is het bereiken van fi nanciële

doelstellingen belangrijk, maar zijn politiek-bestuurlijke

vaak belangrijker.’

Specifi cerenVolgens Robbe kan een gemeente bij een aanbeste-

ding van maatschappelijke diensten nooit exact het

maatschappelijke probleem en de oplossing daarvoor

specifi ceren. Zonder consensus over die specifi catie

is het moeilijk een aanbesteding te organiseren. ‘Bij

een onderhandelingstraject heeft een gemeente de

mogelijkheid met partijen aan tafel te gaan, waarbij

de hulpvraag samen met die partijen wel kan worden

gespecifi ceerd. Lokale overheden weten heel goed

welke organisaties binnen hun gemeente actief zijn

en welke kwaliteit zij leveren. Neem bijvoorbeeld een

thuiszorgorganisatie. Vaak is zij al tientallen jaren actief

binnen een gemeente. Ze weet precies wat er speelt

en wat er nodig is. Meestal is zo’n organisatie ook

nog eens een grote werkgever en biedt zij meerdere


Bekijk het programma op www.elseviercongressen.nl/overheidsmanagement

De economische ontwikkelingen

hebben een effect op de financiële

positie van uw gemeente. Het is

nu aan u als manager om niet de

gevolgen op u af te laten komen,

maar juist aan zet te zijn!

Bent u benieuwd hoe andere

gemeenten deze uitdaging

aangaan? Laat u informeren

door experts en collega’s!

Deze dag is speciaal ontwikkeld

voor managers bij de gemeente.

Bereid u voor op de gevolgen

van de economische crisis en

wees aan zet!

Woensdag 9 december 2009Congres

Succesvol sturen van de gemeente bij een krimpend budget

Managers van de gemeenten aan zet!


www.cbp.nl www.inkooptalent.nl www.europees-aanbesteden.nl

Combined Business Power adviseert en ondersteunt haar klanten op een professionele en pragmatische wijze bij inkoopvraagstukken. Dit doen we met een enthousiast en deskundig team consultants!

Onderscheidend inkoopadvies • Klantgericht • Samenwerken • Hoge kwaliteit • Flexibel • Resultaatgericht

ReferentiesRuim 12 jaar ervaring bij meer dan 150 gemeenten en andere publieke organisaties, waaronder provincies, ministeries, waterschappen, woningbouwcorporaties en onderwijs.

Aan de slag als inkoopprofessional?Wij zijn op zoek naar jou! Neem z.s.m. contact op via www.inkooptalent.nl.


Uw medewerkers vliegen de hele wereld over. Daarom wilt

u kunnen vertrouwen op een professionele reisorganisatie

die weet hoe het er in uw specifieke branche aan toe gaat. ATP

Government Travel, gevestigd in Den Haag, heeft een exclusieve

focus op de overheid en overheidsgerelateerde instanties. Veel

van onze diensten en producten zijn uitsluitend voor en op ver-

zoek van de overheid ontwikkeld. Dat is uniek in de Nederlandse

markt. U profiteert volop van zeer scherpe en concurrerende tarie-

ven voor onder andere vluchten en hotels, dankzij onze enorme

inkoopkracht. Bovendien spelen we met innovatieve services

direct in op actuele thema’s als ‘Veiligheid’ en ‘Milieu’, zoals onze

samenwerking met Greenseat. Dus ook als het gaat om Maat-

schappelijk Verantwoord Ondernemen profiteert u vóór, tijdens

en na de reis optimaal van efficiënte reisoplossingen. ATP spreekt

de taal van uw branche.


Overheidsmanagement Special Inkoop & Aanbesteden

Documents

Transcript of Overheidsmanagement Special Inkoop & Aanbesteden