Over waterbergen gesproken

Over water bergen gesproken

Verhalen van water bergenin Hollands Noorderkwartier

Over water bergen gesproken…

Het klimaat verandert. Het regent harder, het regent vaker. Om wateroverlast te voorkomen, leggen het hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartier en provincie Noord-Holland de komende jaren zo’n 40 waterbergingen aan.

Een waterberging is geen betonnen bak die volstroomt als het regent. Een waterberging is een dynamisch onderdeel van het landschap. De ene keer als natuur-gebied, dan weer als recreatiegebied en ook als boerenland. Een waterberging van ons en voor ons.

Bij iedere waterberging hoort een verhaal. Het verhaal van vroeger, het verhaal van nu of van de toekomst. Het verhaal van betrokken mensen. Hier leest u deze verhalen.

Over water bergen gesproken…

Over water bergen gesproken…

interview met

Op onze zorgboerderij de Noorderhoeve werken 50 bijzondere mensen met zorgvraag. Mensen uit de psychiatrie, uit de verslavingszorg. Een paar bejaarden ook van boven de tachtig die lekker rustig een beetje zitten te rommelen en de kippetjes voeren. Allemaal werken ze op de een of andere manier mee op onze zuivel- en groenteboerderij. We werken kleinschalig en in een hele informele sfeer. We willen dat vooral vast-houden, maar op de huidige plaats kunnen we dat niet uit-breiden. We waren dus op zoek naar een andere boerderij en het liefst hier dicht in de buurt.

Hoe een koe een haas vangt op een zorgboerderij

Hannelore Speelmanproject over ’t hek naam hannelore speelman

functie zorgboerin namens zorgboerderij de noorderhoeve in schoorl

Win-winEen stukje verderop zouden boerderijen komen voor boeren die plaats moesten maken voor de verbreding van de N9. Omdat bijna al die boeren stopten en dus niet verplaatst werden, zijn wij met de gemeente gaan praten of wij niet op die plaats een nieuwe boerderij konden starten. Je weet tenslotte nooit hoe een koe een haas vangt. Het toeval wil dat de provincie en het hoogheemraadschap net op bezoek waren geweest om te praten over het realiseren van een waterberging op die plaats. We hebben de handen ineengeslagen en er is een heel leuke samenwerking met het hoogheemraadschap ontstaan. Da’s echt een win-winsituatie.

Water in de praktijkOp onze Noorderhoeveschool hebben we nu samen met het hoogheemraadschap een module water-management. In de waterberging kunnen onze zorg-vragers in praktijk brengen wat ze in het klaslokaal geleerd hebben. En de basis- en voortgezet onder-wijsscholen waar HHNK eerst naartoe ging om te laten zien hoe een waterberging werkt, kunnen straks bij ons op de zorgboerderij in het echt zien hoe het werk.Maar het is niet alleen leren. Kinderen moeten ook spannende dingen kunnen doen, ze moeten plezier kunnen maken. Een vieze laarzenpad, met pompjes en kranen stukken onder water zetten, dat soort dingen.

Natuurlijk waterHet water en het watermanagement wat we met de nieuwe waterberging krijgen, past goed bij onze zorg-boerderij, maar ook bij het gebied. Er stroomt een duinrel, een natuurlijke duinbeek, over het terrein.

De oevers van die beek daar vind je de mooiste orchideeën. Al dat water betekent ook wel dat de bewoners van de woonwijk verderop weten wat natte voeten zijn. Ook daarom is het goed om een waterberging te krijgen.

FantastischVoor ons is het fantastisch om te zien hoe onze plannen aansluiten bij de ontwikkelingen in de directe omgeving. Het geeft ons nog meer de kans om invulling te geven aan hoe we willen zijn als zorgboerderij. Zorgen, boeren, educatie, recreatie en nu ook nog watermanagement en het beheer van de waterberging. Mijn werk wordt nu steeds meer – letterlijk en figuurlijk – een dijk van een baan!

‘Voor ons is het fantastisch om te zien hoe onze plannen aansluiten bij de ontwikkelingen in de directe omgeving’

Ron Peerdemaninterview met

Als je het samen wil, ontstaat er iets moois

Voor ons, Grondbalans, was het een thuiswedstrijd. We zitten vlakbij de waterberging. We kennen dus de omgeving goed. Ook de bedrijven waarmee we samenwerken, Spaansen en Veltman, komen hier uit de omgeving. Het is leuk om zo’n project dichtbij te doen. Je kent de mensen en je weet waar je het voor doet. Toen de waterberging net aangelegd was, hebben we er nog op geschaatst. Dat is ook wel een voor-deel van een project zo dicht bij huis. En het geeft de recreatieve waarde van zo’n plas aan. Natuurlijk veroorzaken werkzaamheden altijd overlast, maar door goed te overleggen met de direct betrokkenen hebben we dat tot een minimum kunnen beperken.

project alton ii naam ron peerdeman

functie directeur grondbalans bv namens grondbalans bv heerhugowaard

Extra duikerOok met de opdrachtgever, het hoogheemraadschap, hebben we goed overlegd over hoe we de opdracht konden uitvoeren. Het schap had al vrij scherp voor ogen hoe het er uit moest gaan zien. Samen zijn we gaan brainstormen waar verbeteringen aan te brengen waren. Een van die verbeteringen was de aanleg van een duiker. Die duiker maakt extra waterberging mogelijk. Dat extra waterbergend vermogen ontstaat omdat die duiker de waterberging aan een hoog-watersloot koppelt. Een waterberging stroomt vol als het hoogwater is. Als de gemalen hun werk doen, loopt ie ook weer leeg, een kwestie van actie-reactie. Bij deze water-berging kan die inlaat en uitstroom op afstand worden gestuurd. Als dat nodig is, kan het water langer worden vastgehouden.

Werk met werkOmdat de opdrachtgever bereid was ons wat meer tijd te gunnen, konden we twee projecten op elkaar afstemmen. Op de provinciale weg N242 bij Verlaat is met de vrijkomende grond uit de waterberging een turborotonde aangelegd. Dat scheelde in de kosten en we konden werk met werk maken. De grond is zo dichtbij hergebruikt, da’s ook duurzaam.

Mooier voor minderHet resulteerde in een lagere prijs voor de opdracht-gever en uiteindelijk is het net zo snel gegaan als een gewone aanbesteding. Dat vind ik eigenlijk het mooiste. In de hele aannemerij moet het altijd maar snel snel snel. Maar geef je de aannemer wat meer tijd, dan resulteert dat eigenlijk altijd in voordeel voor de klant. En zeker bij overheidsopdrachtgevers is dat dus ook in het voordeel van de burger. In dit project vind ik de samenwerking met de opdracht-gever om er een mooi project van te maken heel prettig. Als je samen die intentie hebt, dan wordt het mooi, ook financieel.

‘Als het nodig is, kan het water langer worden vastgehouden’

interview met

Ik ben hier verderop geboren, een weg eerder naar Callantsoog, en ik ben hier opgegroeid. Er waren vroeger van die nolletjes, van die duintjes. Ik weet nog dat ze met een kiepertje met de hand zo’n nolletje aan het wegscheppen waren waar nu die renbaan zit. Omdat ik hier vandaan kom, weet ik veel van de bodemgesteldheid. Jaren geleden hebben ze het hele gebied hier gespit. Werd de zware klei gemengd met het zand. Je had hier vroeger heel veel slootjes. Allemaal akkertjes van een meter of 80 breed en dan zat er weer een sloot. Maar al de slootjes zijn indertijd gedempt, daarom is er nu geen waterberging meer. Nu moet er zo’n mooi stukje land verdwijnen om een waterberging aan te leggen. Als ze nu die sloten een meter of anderhalf verbreden, dan is er waterberging zat! En die sloten moet je toch twee keer per jaar schouwen.

Vroeger lagen er nolletjes op de renbaan

Hans van Muijenproject zijperzeedijk naam hans van muijen

functie aannemer en campingbaas in ruste

namens privé

Groen voor standplaatsenIk weet trouwens niet of er nu meer regen valt. Wij kochten 22 jaar geleden de gemeentecamping van Callantsoog. In het eerste jaar regende het zo hard dat er twintig centimeter water op het veld stond. Ik ben al die tijd campingbaas en aannemer geweest, maar twee jaar geleden heb ik m’n camping Tempelhof verkocht aan twee neven van me. Sinds 2006 was ik echter bezig met een uitbreiding van zesenhalve hectare recreatieterrein bij die camping en dat maak ik nog wel af. De waterberging hier is deels een compensatie voor die uitbreiding. Voor elke hectare recreatie die je uit wil breiden, moet je namelijk van de gemeente een hectare natuur compenseren.

WaterbergingDat stuk land naast onze caravan wordt de water-berging. Daar blijft het ongeveer hetzelfde, maar

aan die kant komt er een laagje water te staan. En eromheen komen wandelpaden, dan kun je helemaal rondlopen. Voor de campinggasten is dat wel aardig, maar eerlijk is eerlijk: onze, voornamelijk Duitse, gasten komen toch vooral voor de zee.

Bloeiend ZijpeIk ben wel benieuwd hoe de waterberging er uitein-delijk uit gaat zien. Ik heb natuurlijk wel tekeningen van de Grontmij en HHNK, maar in het echt is het toch weer heel anders. Volgens mij wordt een deel dotterbloemgrasland of nat grasland. Het andere deel van de waterberging wordt plasdras. Misschien dat de paden langs de waterberging in de toekomst deel uit gaan maken van Bloeiend Zijpe, een wandel-tocht over de kopeinden van de bollenvelden en over de dijk. Die wandeltocht is dit jaar voor de zevende keer georganiseerd. Dichter bij de bollen-velden kun je niet komen!

‘Ik weet nog dat ze met een kiepertje met de hand zo’n nolletje aan het wegscheppen waren waar nu die renbaan zit’

interview met

We hadden eigenlijk slecht land. Er was veel kwel. Uit de drainering kwam gewoon roestwater. Ik heb het eens een keer gehad dat er wel helder water uit de draineringsbuizen kwam, maar toen ik het proefde, was het brijnzout. Als je verderop het gewas zag, dacht je ‘dat rooit er allemaal goed op’, maar hoe dichter je bij het zwin kwam, hoe beroerder de gewassen erbij stonden. Het was gewoon poepezak. We hebben al die tijd ons hoofd boven water kunnen houden, maar het was moeilijk.

Ze hebben er het juiste gebied voor uitgekozen

Arie Keppelproject kruiszwin naam arie keppel

functie voormalig agrariër op kruiszwin

namens particulier, boer in ruste

LieslaarzenToch bewaar ik er wel mooie herinneringen aan. Ik had in die tijd een fuik met een dubbele vleugel en die stond in de sloot waar nu dat bruggetje over ligt bij de poldertuin. Om die fuik te lichten legde ik een balk in het water en dan ging ik met m’n lies-laarzen op die balk staan. Zo kon ik m’n fuik lichten. Ik weet nog dat ik een keer geen zak bij me had om de paling in te doen. Ik heb de paling toen in m’n lieslaars mee naar huis genomen. Kwam ik thuis aan op een sok en een laars. Ja, vroeger hadden we paling.

10 kuub strontVanaf 1976 pachtte ik het gebied en heb ik er geboerd. Ik had een stierenmesterij en verbouwde aardappelen, bieten en mais. Een ander stuk van het bedrijf was grasland om dat ‘beruchte’ Kruiszwin heen. In hele stukken kon je toen niet eens lopen omdat het te nat was. Er is wel eens een mestwagen vast komen te zitten, die moest 10 kuub stront lossen voordat ie weer vlot kwam. Groot materiaal, op dat land, dat was vragen om moeilijkheden. Als het meezat dan kon ik één keer per jaar maaien, maar als we een beetje natte zomer hadden, dan was het klaar. Matig land was het, matig land. Het zwin was gewoon een moeras.

Vakantie Als het hartstikke goed akkerland geweest was, dan zou het zonde zijn, maar eigenlijk is er niks aan verloren. Het zwingedeelte is afgeplagd en dat is al sterk verbeterd, daar kun je nu wel lopen. Vakantie is, volgens mijn vrouw, toch al een vies woord voor mij, maar nu wil ik helemaal niet meer weg. Ik ben een mannetje wat eigenlijk niet van de dam wil. Het Kruiszwin wordt echt een plaatje. Ze hebben het juiste gebied ervoor uitgekozen en wij hebben er helemaal geen last van, sterker nog, we zijn er juist blij mee.

‘Het zwin was een moeras’

interview met

Bij ons in Zijpe hebben waterbergingen twee functies: zorgen dat het dorp en de bollen droog blijven als het hard en veel regent. Maar juist in de droge perioden hebben we water nodig om de bloembollen te beregenen. Dan is de water-berging juist een wateropslag. Het hoogheemraadschap kwam zelf met de vraag: LTO, hoe gaan we dit aanpakken? Zo zijn we aan de praat geraakt. Pratende weg kijk je dan hoe gaan we het doen. Van onze kant was de sterke wens: eigenlijk zo weinig mogelijk platte waterberging, want dat trekt ganzen aan of het krijgt heel gauw een natuurlijke uitstraling met ‘randverschijnselen’ die je als agrariër liever niet hebt. Niet dat we een hekel aan natuur hebben, maar het levert allerlei belemmeringen op voor je bedrijfsvoering.

Uiteindelijk wil je allebei hetzelfde resultaat

Sigge van der Veekproject gemaal nm naam sigge van der veek

functie bloembollenhandelaar

namens handelsbedrijf fluwel / lto

Uiteindelijk wil je allebei hetzelfde resultaat

Slimme oplossingenSamen met het waterschap hebben we gewerkt aan allerlei slimme oplossingen als bijvoorbeeld sloot-verbreding als waterberging in plaats van één grote waterberging. Maar dat betekent wel dat je niet met 1 maar met wel twintig of dertig bollenkwekers te maken krijgt. En daarbij was soms wel wat masseer-werk nodig. Aan de andere kant als het lukt, als je met elkaar zoiets ‘regelt’, dan brengt dat je wel dichter bij elkaar.

Masseur Omdat ik als vertegenwoordiger van een agrarisch handelsbedrijf er wel, maar toch niet helemaal bij hoor, was die masseursrol mij op het lijf geschreven. Ik kon makkelijker zeggen: ‘vooruit, genoeg gepraat. We gaan ervoor’. Eigenlijk ben ik soort buffer geweest tussen de traagheid van het waterschap en

gewenste actiesnelheid van de agrariërs. Je moet gewoon iemand hebben die tussen de partijen in schurkt, iemand die er een beetje tussenin koetelt. Iemand die laat zien dat het hartstikke goed is wat er allemaal wordt gerealiseerd. Ik denk dat we vanuit de LTO daar wel een verfrissende rol in hebben gespeeld. Wij zorgden ervoor dat we met elkaar in gesprek bleven.

Mooi resultaatEn het resultaat mag er zijn. Er zijn sloten verbreed, grotere duikers geplaatst, grond afgevoerd en land opgehoogd, de drainage is verbeterd. En de capaci teit van het gemaal is vergroot. Uiteindelijk komen de belangen van het schap en van ons toch bij elkaar. Van het hele gebeuren in de Zijp is dit gebied misschien maar een klein stukje, maar er is hier gewoon hartstikke veel gebeurd!

‘Je moet gewoon iemand hebben die tussen de partijen in schurkt, iemand die er een beetje tussenin koetelt’

interview met

Op mijn grond komt een waterberging, of beter gezegd: ik ben de voormalige eigenaar van die grond. Hoe ging dat. Op enig moment kwam het hoogheemraadschap met het idee voor een waterberging hier in polder ’t Hoekje in Callantsoog, voor een deel op onze grond. Zelf hadden ze nog geen grond in eigendom in de polder. Wij hebben toen het idee geopperd om de waterberging zelf te gaan beheren en dat vond het waterschap wel een goed plan.

Waterpeil en het beheer in eigen hand

Marco Zwaanproject ’t hoekje in callantsoog naam marco zwaan

functie agrariër namens agrarisch beheer waterberging

AfwegingHet schap heeft ons persoonlijk benaderd met de vraag of we grond wilden verkopen. Wij hadden daar natuurlijk ook al wel van gehoord, de geruchten deden zogezegd al de ronde. Hier in de polder ’t Hoekje lagen een paar percelen die minder geschikt zijn voor de bollenteelt.Over zo’n vraag moet je natuurlijk nadenken. Maar puntje bij paaltje is het een bedrijfseconomische afweging. Wat levert het ons op al we het verkopen? Wat levert het ons op als we het houden? Wat betekent het voor ons bedrijf? Zo simpel is het eigenlijk. Voor de percelen die het schap wilde hebben sloeg de meter door naar verkopen. Het was niet de alle beste grond voor de bollenteelt.

Van vader op zoonVanaf 1956 pachtte mijn opa hier de grond en later mijn vader. Ik ben wel op een bepaalde manier aan die grond gehecht, maar je moet ook kijken wat er economisch voor je bedrijf goed is. Misschien dat m’n vader er meer gevoel bij heeft, maar die is meestal ook wel realistisch. Het scheelt natuurlijk dat ik hier in de boerderij – waar ik geboren ben – kan blijven wonen en hier kan blijven boeren. Het is natuurlijk wat anders als je met heel je bedrijf moet verkassen.

Eigen peilAls de waterberging straks gerealiseerd is, kan ik ook het waterpeil op mijn gronden zelf regelen. Nu voert er water via mijn land af. Dat kan ik natuurlijk niet tegenhouden, dan stroomt het ergens anders over.

Straks is dat wel mogelijk. Komt ook nog bij dat de waterberging bijdraagt aan het watersysteem in deze hele polder. De andere boeren hebben er dus ook voordeel van.

In eigen handDe waterberging maakt een verbinding met de Zijperzeedijk en sluit aan op de EHS en op een stuk bos van Staatsbosbeheer aan de Scheidingsvliet. Die natuur dat is niet echt mijn ding. Daar heb je als agrariër last van: vooral onkruid, zaden en vogels. Zeker als het niet goed beheerd wordt. Dat is ook de reden waarom ik voorstelde om het zelf te beheren. Dan weet ik zeker dat het goed wordt bijgehouden.

‘Als ik die waterberging zelf beheer, weet ik zeker dat ’ie goed wordt bijgehouden’

interview met

Als geograaf is het voor mij echt genieten hier. Castricum heeft een unieke combinatie van landschappen die je nergens anders tegenkomt. Hier heeft de mondig van het Oer-IJ gelegen, een riviertak van de Rijn die tweeduizend jaar geleden bij Castricum in zee uitmondde. Die loop van het Oer-IJ is nog prachtig mooi herkenbaar in het landschap. Je moet je Castricum rond het begin van de jaartelling voor-stellen als een soort Biesbos. De rivier wilde naar buiten, de zee naar binnen en alles ging daardoor slingeren. Je kreeg zandbanken en er ontstond veel microreliëf. De sloten, ja zelfs de greppels slingeren hier. Dat zie je ook terug in het grillige verkavelingspatroon. Die slingerende waterlopen en het microreliëf maken het gebied uniek.

Als je goed kijkt, zie je het Oer-IJ

Lia Vriend-Vendelproject schulpvaart naam lia vriend-vendel functie geograaf namens stichting tot behoud van natuurlijke en cultuurhistorische waarden in de alkmaardermeer omgeving

Oer-IJAls je van bovenaf die slingers bekijkt, herken je de vroegere rivier erin. De huidige Schulpvaart die langs de Zeeweg loopt, is nog een overblijfsel van de hoofdgeul van het Oer-IJ. Later is dat een belangrijke vaart geworden voor de schelpvissers die vanaf het strand met hun schelpen naar de kalkovens in Akersloot moesten. Vandaar ook de naam Schulpvaart. Ook de natuur laat zien waar het Oer-IJ ooit stroomde, vertelde me laatst een ecoloog. Overal waar je dotter-bloemen ziet, weet je bijna zeker dat daar de oude loop van de rivier was.

OverlegBij de aanleg van de twee waterbergingen hebben we intensief overleg gehad. We hebben ervoor geijverd om die waterbergingen het gebiedseigene te laten versterken. En dat is goed gelukt. In de waterbergingen herken je straks het krekenpatroon van het Oer-IJ. In overleg met de streek is gekozen voor kruidig grasland, al zou ik liever ook wat riet-kragen hebben gezien. Die accentueren een water-loop beter in het landschap. Als je dan van een afstandje – bijvoorbeeld als je langs het gebied fietst – over het gebied uitkijkt, kun je aan het riet ‘aflezen’ waar het water loopt. Je ziet dat ook soms met knotwilgen.

Castricum aan de RijnIk ben tevreden met hoe het hier wordt, maar ik wil eigenlijk het hele Oer-IJ van Heemskerk, Uitgeest naar Castricum herstellen. Nu ontbreekt er een belangrijk stuk. Op oude kaarten die ik heb is dat allemaal prachtig te zien. Die ontbrekende schakel, de Koogvaart, ligt op het laagste punt en zou in z’n geheel als waterberging kunnen worden ingericht. Dat zou het Oer-IJ-verhaal compleet maken. Dan ligt Castricum weer aan de Rijn. Geweldig toch?!

‘De rivier wilde naar buiten, de zee naar binnen en alles ging daardoor slingeren’

interview met

Weidevogels hebben waterberging in bruikleen

Paul van der Linden

De waterberging Marquette heeft een hele natuurlijke uitstraling. Het is zeker geen betonnen bak. Het ziet er uit zoals het hier 6000 jaar geleden er uit zou moet hebben gezien. De kreek die hier zou hebben gelopen, is terug-gebracht in het landschap. Toch is deze natuurlijke water-berging een belangrijk element in de waterhuishouding. Het ziet er uit als natuur terwijl het toch een stuk ‘industrie’ is. Mensen die hier voorbij fietsen en op het informatiebord kijken, verwachten dat het een ingreep is voor de weide-vogels. Ze zijn echt verbaasd als ze ontdekken dat het vooral voor hun droge voeten is.

project marquette naam paul van der linden

functie boswachter namens pwn

Weidevogels hebben waterberging in bruikleen

Als het nodig isMaar hoe natuurlijk het gebied er ook uitziet, toch blijft het een waterberging. Als er morgen opeens veel regen valt en de waterberging is nodig, dan wordt deze gewoon ingezet, ook in de broedperiode. Dat is dan natuurlijk jammer van die vogels, maar daar zijn duidelijke afspraken over gemaakt. Als het water een bepaald peil bereikt, gaat de waterberging open en stroomt ie vol. Je moet het zo zien dat de weidevogels de waterberging kunnen gebruiken tot dat het water de ruimte nodig heeft. De verwachting is dat zo’n situatie hooguit een keer in de tien jaar voorkomt en dat het de populatie dan geen schade aanbrengt.

Zanderig slikVorig jaar in het najaar is de waterberging een keer ingezet. Gelukkig broeden er dan geen vogels meer, dus de schade bleef beperkt. De hele winter en het voorjaar hebben we het water hoog gelaten. Wij hoeven dan niet te maaien omdat door het water de vegetatie vrij kort blijft en de bodem kaal en zanderig. Daarmee dwingen we bijvoorbeeld grutto’s zo hoog mogelijk hun nest te maken. Vanaf half april laten we het water geleidelijk zakken. Dan komt het zanderige slik boven water. Daar zit hart-stikke veel voedsel in. En er ontstaat ruimte voor visdieven en kluten om hun nesten te bouwen.

Meer resultaatHet leuke is dat de waterberging – zeker met deze inrichting – goed te combineren is met natuur, zoals een weidevogelgebied. Als je goede afspraken maakt met terreinbeheerders of met boeren is er veel mogelijk. We zien dat hier in de groei van het aantal broedparen grutto’s. We zijn in een paar jaar van 3 broedparen naar 9 en dit jaar zelfs 13 broedparen gegaan. Dat is tegen de landelijke lijn in. Zo’n stukje waterkundige industrie met natuurwaarden kan dus een weidevogelgebied prima versterken. Je bereikt zo meerdere doelen met het zelfde geld. Da’s positief voor de maatschappij en voor de natuur. Je maakt niet alleen werk met werk, je bereikt resultaat met resultaat!

‘Er broedden eerst 3 grutto-paren, toen 9 en dit jaar zijn er al 13 broedparen’

colofon

Over water bergen gesprokenopdrachtgever Hoogheemraadschap Hollands Noorderkwartierinterviews, tekst en projectbegeleiding ZW3, Krimpen a/d IJsselfotografie Ingrid Bertens Photography, Bredaontwerp Ontwerpwerk, Den Haag

Wonen onder zeeniveau is minder logisch dan je denkt