MOTORISCH LEREN: VISUEEL LEREN BEWEGEN

HET EFFECT VAN HET GEBRUIK VAN ‘GYM WIJZER! ®’ OP HET VERBETEREN VAN

BEWEGINGSACTIVITEITEN BINNEN HET BEWEGINGSONDERWIJS

MARK SCHUTTE

ACADEMIE VOOR LICHAMELIJKE OPVOEDING

DOMEIN BEWEGEN, SPORT & VOEDING

HOGESCHOOL VAN AMSTERDAM

STUDENTENNUMMER: 500514476

KLAS: OUDEJAARS

BEGELEIDER: HEMKE VAN DOORN

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

1

INHOUDSOPGAVE

Samenvatting ……………………….……………….…………………………………………..….. 2

Voorwoord …………………………………………….……….……………………………..…...... 3

Inleiding ...………………………………………………………….…………...……………..……. 4

Methode ...…………………..……………………………………………….….……………..……. 8

Deelnemers ……………………………………………………………………………..………. 8

Materialen ………………………………………………………………………………...…….. 8

Procedure ……………………………………………………………………………….……..... 9

Dataverwerking …………………………………………………………….…………………. 11

Resultaten ………………………………………………………………………………….…….... 13

Discussie ………………………………………………………………………………….…….…. 16

Referenties ………………………………………………………………………………………… 19

Bijlage ……………………………………………………………………………….………….…. 20

Bijlage 1 - Brief toestemming ouders …………………………...………………………....….. 20

Bijlage 2 - Criterialijst schommelen .......…………………………………...….……………… 21

Bijlage 3 - Criterialijst koprol ……………………………………………………………...….. 23

Bijlage 4 - Resultatenlijst schommelen ………...………………….…………………......…… 25

Bijlage 5 - Resultatenlijst koprol ……………………...…………………………………...….. 26

Bijlage 6 - SPSS-Output schommelen ..……………...………...…………….……………...… 27

Bijlage 7 - SPSS-Output koprol ……………………………...………………....…………….. 29

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

2

SAMENVATTING

Met dit onderzoek is het gebruik van ‘Gym Wijzer! ®’ onderzocht. Het doel van dit onderzoek was

om te testen of het gebruik van de tablet PC tijdens de gymles een stimulerend effect had op het

aanleren van bewegingsactiviteiten: ‘schommelen in de ringen’ en ‘koprol op recht vlak’. Het

onderzoek bestond, gedurende vier weken, uit acht gymlessen en elke gymles bestond uit vier

bewegingsactiviteiten. De eerste twee weken was het schommelen één van deze vier

bewegingsactiviteiten. De laatste twee weken werd de koprol afgenomen. De controlegroep beschikte

alleen over de verbale instructie van de leerkracht, terwijl de tabletgroep de beschikking had om de

verbale instructie van de leerkracht terug te lezen en vooral terug te zien op de tablet PC. Het

leerproces is van begin tot eind met een videocamera opgenomen, zodat achteraf in alle precisie het

begin- en eindniveau van elke deelnemer genoteerd kon worden.

Met dit onderzoek is gebleken dat bij het schommelen het verschil in progressie tussen de voor- en

nameting significant was: F(1,76)=10,727, p<.005. Dit significante verschil is alleen gevonden bij de

deelnemers uit klas zeven. Het verschil in progressie bleef bij de deelnemers uit klas vier ongeveer

gelijk.

De verwerkte resultaten van de koprol lieten geen significante progressie zien, F(1,74)=0,920, p>.05.

De tijd tussen elke bewegingsuitvoering was bij de koprol veel korter dan bij het schommelen en

daardoor was ook heel goed te zien dat de deelnemers de tablet PC tijdens de koprol niet of nauwelijks

gebruikte. De conclusie die gesteld kan worden m.b.t. de onderzoeksvraag is dat het gebruik van

‘Gym Wijzer! ®’ van positieve invloed is geweest op alleen het aanleren van de bewegingsactiviteit

schommelen bij de deelnemers uit klas zeven.

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

3

VOORWOORD

‘Gym Wijzer! ®’ Een digitaal leermiddel voor het bewegingsonderwijs: wat mogelijkheden gaat

bieden tot het aanleren en ondersteunen van sport- en speltechnieken. Met behulp van het laten zien

van een bepaalde ‘voorbeeldig’ uitgevoerde beweegtechniek op de tablet PC, ziet de leerling hoe een

nieuwe techniek aangeleerd of ingeoefend kan worden. Daarbij staat coöperatief leren voorop, met

als doel de kwaliteit van bewegen en de bewegingsintensiteit te verhogen en de interactie tussen de

leerlingen te verbeteren.

Zo’n twee jaar geleden is Pascal Mariany (vakleerkracht bewegingsonderwijs) op het idee gekomen

om het vak bewegingsonderwijs te combineren met zijn ICT kennis, waarna het softwareprogramma:

‘visueel leren bewegen’ een feit was. Hij heeft vervolgens Harry van der Meer

(vakleerkracht bewegingsonderwijs en tevens auteur van de methode: ‘De Lesbrieven’) benaderd, met

de vraag of hij wilde samenwerken om van ‘Visueel leren bewegen’ en ‘De Lesbrieven’ een

combinatie te maken, met ‘Gym Wijzer! ®’ als resultaat.

Ikzelf kreeg eind vorig schooljaar, zoekend naar een geschikte eindstage, de mogelijkheid van Harry

en Pascal onderzoek te doen naar het gebruik van ‘Gym Wijzer! ®’ In heb mij met dit onderzoek

beperkt tot het onderzoeken van de eventuele meerwaarde van ‘Gym Wijzer! ®’ op het gebied van

het aanleren van de techniek van een bewegingsactiviteit. In de methode leest u in detail hoe het

onderzoek is uitgevoerd. Al snel werd duidelijk dat het niet bleef bij het onderzoek. Met gepaste trots

mag ik zeggen dat ik mede-ontwikkelaar ben van de kijkwijzers die ‘Gym Wijzer! ®’ tot zijn

beschikking heeft.

Allereerst bedank ik mijn ouders voor de onvoorwaardelijke steun tijdens mijn gehele ALO-carrière.

Daarnaast gaat er veel dank uit naar Harry en Pascal voor de mogelijkheid een nieuw onderzoek op

te starten en tevens mee te helpen aan het ontwikkelen van ‘Gym Wijzer! ®’ Ik bedank Harry in het

bijzonder, omdat hij met zijn gedrevenheid en enthousiasme voor het bewegingsonderwijs mij weer

de schoonheid van het vak heeft laten inzien. Tenslotte bedank ik Hemke van Doorn voor zijn

begeleiding tijdens de uitvoering van deze afstudeeropdracht.

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

4

INLEIDING

Lichamelijke opvoeding (LO) is van onschatbare waarde voor de gezondheid en de motorische

ontwikkeling van jonge kinderen (Vernadakis, Gioftsidou, Antoniou, Ioannidis & Giannousi, 2012).

De leraar LO is daarmee automatisch de verantwoordelijke expert voor het motorisch leren van

kinderen (Behets, 2005). Hij of zij heeft dan ook de taak leerprocessen zodanig in te richten dat het

verwerven van de beoogde kennis wordt bevorderd. De beschikbare middelen, materialen en

faciliteiten, evenals de instructietijd, besteed aan lichamelijke opvoeding, zijn vaak beperkt

(Kolovelonis, Goudas, Hassandra & Dermitzaki, 2012). Daarom moet de meest effectieve benadering

voor het bevorderen van leren en presteren omtrent LO worden vastgesteld om het leren van de

bewegingsactiviteiten binnen het bewegingsonderwijs zo goed mogelijk te laten zijn.

Bij motorisch leren is het van belang eerst stil te staan bij de vraag wat leren precies inhoudt. Schmidt

(2005) definieërt leren ‘als een proces dat leidt tot relatief duurzame veranderingen in het

gedragspotentieel, als gevolg van specifieke ervaringen met de omgeving’. De met de leeftijd

toenemende efficiëntie van de informatieverwerking is het gevolg van het met de leeftijd verbeteren

van de aandacht, het geheugen en het denken (Cornelis Verhulst, 2005). Motorisch leren heeft

betrekking op ‘veranderingen in het vermogen om motorische taken of activiteiten uit te voeren die

het gevolg zijn van oefening en training’ (Schmidt, 2005). Uit wetenschappelijk onderzoek blijkt dat

het coöperatief leren (samenwerkend leren) een positieve invloed kan hebben op het motorisch leren

(Dochy, Heylen & Mosselaer, 2005).

Het perfecte voorbeeld van motorisch leren is het: ‘imitatieleren’ (Iserbyt, 2008). Het is uit

wetenschappelijk onderzoek gebleken dat het ene kind visueler is ingesteld dan het andere kind

(Cranenburgh, 2009). Maar over het algemeen gezien leren kinderen bewegingsvaardigheden voor

het grootste deel door visuele informatie. Iemand iets zien voordoen, werkt beter dan het (alleen)

uitgelegd krijgen in woorden (Borghouts, 2005). In principe heeft het kind geen weet van wat er

precies gebeurt; wat hij ziet doet hij gewoon. Daarentegen kan het ook de gedemonstreerde beweging

nauwlettend observeren en die kennis vervolgens heel bewust inbouwen in de eigen bewegingspoging

(Iserbyt, 2008).

In de studie van Guadagnoli, Holcomb en Davis (2002) is onderzoek gedaan naar het effect van

videofeedback ten opzichte van verbale instructie en zelfregulerende instructie. Voor het onderzoek

werden de dertig deelnemers willekeurig verdeeld over drie groepen. De video-instructie groep kreeg

de golfswing aangeleerd via een video waarop de beweging te zien was. De verbale instructie groep

kreeg de golfswing aangeleerd via verbale feedback van de leerkracht. De zelfregulerende groep

moest, zonder enige vorm van externe instructie, zichzelf de golfswing aanleren. Het onderzoek was

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

5

verdeeld in drie fases: de oefenfase, de testfase en de retentietest. De oefenfase bestond uit vier

oefensessies die elk negentig minuten duurde. Tijdens de testfase werden de deelnemers verplicht om

vanaf een kustgrasmat vijftien golfballen te slaan. De resultaten toonde aan dat de zelfregulerende

groep beter had gepresteerd dan de twee andere groepen. Twee weken later werd de retentietest

uitgevoerd. De resultaten toonden precies het tegenovergestelde aan met de video-instructie groep als

beste uit de test. Met deze studie is geconcludeerd dat het aanleren van een beweging via

videofeedback de meest efficiënte manier is, maar dat de progressie enige tijd kan duren.

In het bewegingsonderwijs worden visuele leermiddelen vaak gebruikt in de vorm van kijkwijzers.

Kijkwijzers combineren een beeld van de te leren vaardigheid met woordelijke instructie over deze

vaardigheid. In feite is het dus een continue demonstratie en instructie van de leraar. Kijkwijzers zijn

effectief, want kinderen maken via ‘feedforward’ (iets van te voren zien) en daarna meteen uitvoeren,

de bewegingsactiviteit zich sneller eigen (Iserbyt, 2008). In het artikel van Borghouts, van Bokhoven

en van Boxtel (2010) wordt er verwezen naar een studie van Schmidt, waarmee dan ook is

geconcludeerd dat het geven van een voorbeeld vóóraf op video, ondersteund door verbale

aanwijzingen, een groter leereffect geeft dan alleen verbale feedback of alleen een videovoorbeeld op

zich.

Voor een optimale leerresultaat is het essentieel hoe de kijkwijzer ingericht wordt. Het is namelijk zo

dat leerlingen beter leren van een combinatie van woorden en beelden dan van woorden of beelden

alleen (Iserbyt, 2008). Daarnaast is het zo dat leerlingen beter leren wanneer corresponderende

woorden en beelden dicht bij elkaar op de kijkwijzer staan. Dit betekent meestal dat woordelijke

instructie in het beeld geïntegreerd zal moeten worden. Kinderen leren ook beter door overbodige

informatie weg te laten en werkt het bevorderlijk de niet weggelaten woorden te personaliseren.

Voorbeeld: Maak je lichaam zo recht als een plank, moet worden: ‘Ik maak mijn lichaam zo recht als

een plank’ (Iserbyt, 2008).

Visuele leermiddelen bieden dus vele mogelijkheden voor het gebruik ervan in het onderwijs, maar

wanneer het gaat over een visueel leermiddel in de vorm van video is de relatieve complexiteit van

de normale opstelling van een videocamera, een speciale statief en een beeldscherm beperkt. Daarom

heeft de tablet PC onlangs de aandacht getrokken als een potentieel instrument voor educatief gebruik

en is het in de loop van de tijd een handig hulpmiddel geworden voor (gediplomeerde) opvoeders

(Mock, 2004).

Een tablet PC is een computer die in de hand gedragen en met touchscreen bediend kan worden. Het

biedt een geweldig platform voor audio en visuele media (Sinelnikov, 2012) en wordt neergezet als

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

6

een wondermiddel dat vernieuwing in het onderwijs mogelijk maakt, waarbij de leerling centraal staat

en de kwaliteit van het onderwijs stijgt. (Dede, 2000). De Tablet PC maakt het mogelijk om op elke

locatie, op elk tijdstip en op het eigen niveau kennis op te doen. Dit komt doordat de tablet PC een

mobiel apparaat is en leerlingen directe toegang hebben tot het studiemateriaal (Moreno & Mayer,

2000). De leerling kan gelijk van feedback worden voorzien (Dankbaar, 2009). Het gebruik van de

tablet PC heeft in de context van deze studie als grootste voordeel dat het leren visueler en auditiever

wordt door film, foto en audio mogelijkheden (Moreno & Mayer, 2000).

Het gebruik van de tablet-PC in het (hoger) onderwijs is dan ook o.a. getest door Microsoft. Er deden

drie universiteiten mee aan het onderzoek, met vele positieve reacties tot gevolg. Veel studenten

rapporteerden dat de tablet PC veel meer mobiliteit en daarmee creativiteit met zich meebracht. Ze

konden er in vrijwel elke omgeving gebruik van maken, waardoor er ter plekke spontane creativiteit

verfijnd kon worden (Weitz, Wachsmuth & Mirliss, 2006). Daarnaast blijkt uit de studie van

Kokkeler, de Graaf, de Waardt en Kanters (2007), waarin onderzoek werd gedaan naar de

leeropbrengsten van het gebruik van de laptop in het onderwijs, ICT toepassingen als digitaal

leermiddel een positieve invloed hebben op het leerproces. Het leren met ICT zorgt voor een grotere

aandacht, meer motivatie en meer samenwerking wanneer leerlingen samen een opdracht moeten

uitvoeren. Zo heeft Sport Education (SE), een pedagogisch model dat is ontworpen om een positieve

sportervaring voor alle leerlingen te promoten door het stimuleren van de belangrijkste kenmerken

van traditionele sport, het gebruik van de Ipad getest. Het is omschreven als een om de leerling

gecentreerd model dat (zware) nadruk bij leerlingen probeert te leggen op verantwoordelijkheid

nemen voor hun eigen leerproces.

De deelnemers hebben in vijf teams van zes leerlingen twintig gymlessen met het gebruik van de

Ipad vaardigheden en tactieken uit het volleybal geoefend. Vervolgens zijn er oefenpartijen en

competitie wedstrijden gespeeld wat leidde tot een afsluitend evenement. Het doel was dat de

deelnemers met de Ipad als hulpmiddel bepaalde leerdoelen zouden behalen, zoals: kennis van regels,

competentie in vaardigheden, begrip van spelstrategieën en goede arbitrage. Iedere deelnemer in elk

team kreeg een taak, zodat elke deelnemer meerdere kansen kreeg de Ipad te gebruiken en daarmee

zijn of haar verantwoordelijkheid kon nemen voor zijn of haar eigen leerproces. Deze taken bestonden

uit: warming-up leider, coach, statisticus, manager, sportvertegenwoordiger en commissielid. De

conclusie was dat het gebruik de Ipad een positieve invloed had op de serieusheid en professionaliteit

van de deelnemers. Dit is vastgelegd door het invullen van een vragenlijst. Het verhoogde de interesse

in en toewijding aan de taak die iedere leerling in het team had, wat het hele team zelf ook succesvoller

maakte (Sinelnikov, 2012).

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

7

Op basis van het artikel van Iserbyt (2008) en het artikel van Borghouts, van Bokhoven en van Boxtel

(2010) werd er vooraf aan dit onderzoek verwacht dat het gebruik van ‘Gym Wijzer! ®’ een positieve

invloed zou hebben op het aanleren of verbeteren van de bewegingsactiviteiten schommelen en de

koprol. Zowel de controlgroep als de tabletgroep kregen tijdens het onderzoek via de leerkracht

verbale instructie aangeboden, waarvan de tabletgroep ook nog eens de bewegingsactiviteiten en de

verbale instructie via de tablet PC in de vorm van video kon bekijken. De onderzoeksvraag die

gedurende het onderzoek centraal stond, luidde als volgt: ‘Wat is het verschil in effect, met

‘schommelen in de ringen’ en ‘koprol op recht vlak’ als bewegingsactiviteit, tussen het gebruik van

‘Gym Wijzer! ®’ en het ontvangen van verbale feedback binnen het bewegingsonderwijs, voor

kinderen uit klas vier en zeven van de basisschool?

De achterliggende gedachte achter het project ‘Gym Wijzer! ®’ is dat kinderen sneller leren wanneer

ze visueel geprikkeld worden. En dan niet zozeer door statisch beeld in de vorm van plaatjes en foto’s,

maar voornamelijk door bewegend beeld in de vorm van video. Met deze studie is dan ook geprobeerd

deze achterliggende gedachte met feiten te kunnen ondersteunen.

METHODE

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

8

Deelnemers

De deelnemers die deel hebben genomen aan het onderzoek zijn afkomstig van de ‘Sparrenbos- en

de Willinkschool, die beide gevestigd zijn in Bennebroek. Voor het onderzoek kwamen van beide

scholen de klassen vier en zeven in actie. De klassen vier en zeven van de Sparrenbosschool waren

de onderzoeksgroep. De klassen vier en zeven van de Willinksschool waren de controlegroep. Er

hebben 85 deelnemers aan het onderzoek deelgenomen, waarvan 24 meisjes en 26 jongens van de

Sparrenbosschool en 18 meisjes en 17 jongens van de van de Willinkschool. De gemiddelde leeftijd

van de deelnemers was 9.4 jaar.

Tijdens de uitvoering van het onderzoek zijn er video opnames gemaakt van de deelnemers, zodat

achteraf het leerproces geanalyseerd kon worden. Voor deze video-opnames is er een brief gestuurd

naar de ouders/ verzorgers van de 85 betrokken deelnemers. In deze brief is er gevraagd naar de

goedkeuring van het filmen van de deelnemers, waarin de nadruk is gelegd op het feit dat de opnames

niet voor andere doeleinden werden gebruikt dan alleen dit onderzoek.

Materialen

De onderzoekssituatie bestond uit de volgende materialen: één dikke mat, dertien turnmatten, drie

ringstellen, drie trapezestokken, drie banken, drie kasten en twee reutherplanken. Voor het bepalen

van de geboekte progressie van de deelnemers is gebruik gemaakt van een videocamera. Om deze

geboekte progressie meetbaar te maken is er gebruik gemaakt van een criterialijst, waarin per niveau

concrete richtlijnen stonden beschreven waar de leerling aan moest voldoen. De gebruikte camera is

van het merk Sony met modelnummer DSC-W350S. Deze camera heeft de mogelijkheid om in HD

resolutie (1280 x 720 pixels) te filmen. Gedurende elke opnametijd tijdens het onderzoek heeft de

camera op een gymkast gestaan om trillende beelden tegen te gaan. Daarnaast hebben de deelnemers

gebruik gemaakt van één tablet PC. Doormiddel van deze tablet PC hebben de deelnemers gewerkt

met het softwareprogramma: ‘Gym Wijzer! ®’. Dit digitale leermiddel biedt de mogelijkheid tot

aanleren en ondersteuning van sport- en speltechnieken. Met behulp van het laten zien van een

bepaalde ‘voorbeeldig’ uitgevoerde vaardigheid (als video in het programma) ziet de leerling hoe een

nieuwe techniek aangeleerd of ingeoefend dient te worden. Tenslotte is er gebruik gemaakt van het

vakwerkplan bewegingsonderwijs ‘De Lesbrieven’, geschreven door Van der Meer en Louter (2009).

Hieronder staat zowel een plattegrond van de bewegingsactiviteit schommelen als een plattegrond

van de bewegingsactiviteit de koprol. Deze twee plattegronden geven van beide

bewegingsactiviteiten het uiterlijk van de eerste onderzoeksles weer. Tijdens de daarop volgende drie

onderzoekslessen waren de omliggende onderdelen elke les weer anders van aard.

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

9

Plattegrond van de bewegingsactiviteit ‘schommelen’

Plattegrond van de bewegingsactiviteit ‘koprol’.

Procedure

Voor de start van dit onderzoek zijn de video’s van het schommelen en de koprol opgenomen.

Vervolgens zijn er van deze twee bewegingsactiviteiten twee kijkwijzersconcepten gemaakt, die aan

de hand van het software programma: ‘Gym Wijzer! ®’, uiteindelijk samen met de opgenomen

videobeelden verwerkt zijn in de tablet PC als digitale kijkwijzer.

De uitvoering van het onderzoek heeft gedurende vier weken op de Maandag, Woensdag en Vrijdag

plaatsgevonden in de gymzaal van de ‘Sparrenbosschool’. Het onderzoek bestond uit acht gymlessen

en elke gymles bestond uit vier bewegingsactiviteiten. De eerste twee weken was het schommelen

één van deze vier bewegingsactiviteiten. De laatste twee weken werd de koprol afgenomen. De

deelnemers zijn afhankelijk van hun niveau ingedeeld in (homogene) groepen.

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

10

Onderzoeksgroep Controle groep

Groep Niveau Groep Niveau

Klas 4

1

2

3

4

1-2

2-3

3-4

4-5

1

2

3

4

1-2

2-3

3-4

4-5

Klas 7

1

2

3

4

3-4

4-5

5-6

6-7

1

2

3

4

3-4

4-5

5-6

6-7

Tabel 1. Niveau indeling

De groep met niveau 1-2 begon bij het onderzoeksonderdeel. De groep met niveau 2-3 deed het

onderzoeksonderdeel als tweede. De groep met niveau 3-4 begon deed het onderzoeksonderdeel als

derde en de groep met niveau 4-5 deed het onderzoeksonderdeel als vierde. Om de zeven minuten

werd er doorgedraaid naar het volgend onderdeel. Deze keuze was gemaakt vanuit organisatorisch

oogpunt. Bij de koprol waren namelijk de niveaus afhankelijk van de hoogte van de gymkast. Vanuit

dit didactisch oogpunt hoefde de twee kasten alleen nog maar hoger gezet worden naarmate de

onderzoeksles vorderde. Bij het schommelen was dit organisatorisch oogpunt niet direct aan de orde,

maar om de procedure tijdens beide onderzoeksonderdelen gelijk te houden is er ook bij het

schommelen gekozen voor homogene groepen.

Zowel de onderzoeksgroep als de controlegroep hebben vier weken lang, elke gymles, verbale

instructie gekregen over de technische uitvoering van beide onderzoeksonderdelen. Daarbij werd per

les één voorbeeld gegeven door de docent en één door een deelnemer. De controlegroep beschikte

alleen over de verbale instructie en de twee voorbeelden. De onderzoeksgroep had daarentegen de

mogelijkheid om de verbale instructie terug te lezen op de tablet PC met daarnaast ook de

mogelijkheid om video’s te bekijken van de te leren bewegingsactiviteit. Met dit gegeven werd het

duidelijk of na het verwerken van de resultaten een significant verschil bestond tussen de behaalde

resultaten van beide groepen en hiermee uiteindelijk geconcludeerd kon worden of de tablet PC als

digitale kijkwijzer van toegevoegde waarde zou zijn op het aanleren van de twee

bewegingsactiviteiten tijdens het onderzoek.

Voor de betrouwbaarheid van het onderzoek is er een half uur voor het begin van les 1 van het

onderzoek een presentatie gehouden aan de deelnemers van de onderzoeksgroep, waarin

achtereenvolgens de inhoud van het onderzoek, de werking van de tablet PC en hoe het te gebruiken

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

11

als digitale kijkwijzer, werd uitgelegd. Het doel van deze presentatie was het onderzoek zo min

mogelijk beïnvloed te laten zijn door de onwetendheid van de deelnemers.

Er is gestreefd naar even grote groepen. Wanneer bijvoorbeeld groep drie uit teveel deelnemers

bestond werd de minst vaardige en/ of de meest vaardige deelnemer uit deze groep in groep twee of

vier geplaatst (zie tabel niveau indeling). De reden hiervoor was dat anders de deelnemers uit de ene

groep, die groter was, minder keer de bewegingsactiviteit hadden herhaald dan de andere groepen en

daarmee het leerproces tussen de vier groepen uit balans zou zijn. De keuze voor zowel klas vier als

klas zeven van de basisschool kwam voort uit feit dat de deelnemers uit de twee klassen aanmerkelijk

van leeftijd verschillen. Wanneer er alleen onderzoek gedaan zou zijn met deelnemers uit één

bepaalde leeftijdsfase kon er niet met zekerheid gezegd worden dat de uitkomst ook geldt voor

kinderen uit andere leeftijdsfases. Met de keuze voor de twee verschillende klassen konden de

verwerkte resultaten vergeleken worden met elkaar, waardoor de uitkomst van het onderzoek

betrouwbaarder zou zijn.

Het onderzoek is meetbaar gemaakt door voor beide bewegingsactiviteiten een criterialijst te maken

waarin concreet gelezen kan worden waar de deelnemers omtrent technisch uitvoering aan moesten

voldoen om door te gaan naar het volgende niveau (deze twee criterialijsten kunnen gevonden worden

in de bijlage). Voor het onderdeel schommelen is elk niveau ook nog gerelateerd aan de hoogte die

de deelnemer in een x aantal keer zelfstandig kan zwaaien. Op de muur was een meetlat te zien en

vanuit een zijaanzicht werd er van elke deelnemer een video gemaakt. Op deze manier kon er op de

video precies gezien worden hoe hoog de deelnemer kwam en hiermee welk niveau hij of zij had

gehaald. De ondersteunende (extern geformuleerde) aanwijzingen, die te lezen waren in de digitale

kijkwijzer, waren gepersonaliseerd. Uit onderzoek is namelijk gebleken dat wanneer de aanwijzingen

persoonlijk worden gemaakt kinderen de aanwijzing makkelijker kunnen oppikken en de beweging

daarmee sneller leren (Iserbyt, 2008).

Dataverwerking

Alle dataverzameling heeft plaatsgevonden via een video-opname. Aan de hand van deze video-

opname is er, door twee personen, voor elke leerling een IOA-formulier ingevuld, waarin stond

genoteerd wat het begin- en eindniveau was van elke deelnemer. De resultaten van de ene lijst en die

van de andere lijst zijn bij elkaar opgeteld en daarvan is het gemiddelde genomen. Dit (gemiddelde)

resultaat is na de uitvoering van het onderzoek verwerkt in het software programma ‘SPSS’. Dit

formulier is tevens gebruikt om de resultaten van het schommelen en de koprol apart te beoordelen

en daarom zijn de resultaten van de twee onderdelen ook apart van elkaar statistisch geanalyseerd.

Voor elke bewegingsactiviteit apart, is van alle deelnemers het verschil tussen de voor- en nameting

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

12

bepaald. Omdat de twee metingen gedaan zijn bij dezelfde deelnemer en daardoor de metingen

sterk met elkaar samenhangen, is er gebruik is gemaakt van een: ‘Repeated Measures Anova Test’.

Daarna is de invloed van de tablet PC op deze geboekte progressie getest. Vervolgens is er gekeken

waar deze significante invloed van de tablet PC precies vandaan komt, door onderscheid te maken

tussen de klassen vier en zeven.

Tenslotte is er voor elke meting die verricht is een post-hoc test uitgevoerd, om vast te stellen waar

het significante verschil precies zit. Tijdens het onderzoek zijn er meerdere variabele gebruikt. De

afhankelijke variabele bestonden uit de voormeting en de nameting. De onafhankelijke variabele

bestonden uit de klassen vier en zeven en wel of niet in het bezit van de tablet PC.

RESULTATEN

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

13

Alleen de resultaten van de deelnemers die gedurende het onderzoek 100% aanwezig zijn geweest,

zijn meegenomen in de data analyse. Van acht deelnemers uit de onderzoeksgroep en vijf deelnemers

uit de controlegroep zijn de resultaten niet verwerkt. Deze personen waren geblesseerd of afwezig

wegens ziekte.

Om de resultaten te meten is er gebruik gemaakt van een ’Repeated Measures Anova test’. Allereerst

is er getest of de deelnemers progressie hebben geboekt tijdens het schommelen, zonder nog de

eventuele invloed van de tablet PC mee te rekenen. Het verschil tussen voor- en nameting is

significant: F(1,74)=161,904, p<.001.

Verder is de invloed van te tablet PC op deze geboekte progressie getest. De deelnemers uit de

tabletgroep scoorde tijdens de voormeting gemiddeld 4.1 (sd=2,5) en tijdens de nameting een score

van 6.7 (sd=2,9), wat een gemiddelde progressie laat zien van 2.7. De deelnemers uit de controlegroep

scoorde tijdens de voormeting een score van 5.2 (sd=2,9) en tijdens de nameting gemiddeld een score

van 6.6 (sd=3,1), wat een gemiddelde progressie laat zien van 1.4. deze grotere progressie van de

tabletgroep ten opzichte van de controlegroep is significant: F(1,76)=10,727, p<.005. Een post-hoc

test laat wederom zien dat de grotere progressie van de tabletgroep ten opzichte van de controlegroep

significant is (p<.05).

Grafiek 1: voormeting, nameting en progressie van beide groepen van de bewegingsactiviteit

schommelen. (Op de verticale as staat het gemiddelde niveau aangegeven).

De laatste factor die was meegenomen in de ANOVA was het verschil tussen de klassen vier en

zeven. De interactie tussen de meting en de groep was: F(1,74)=5.474, p<.05. Met andere woorden

0

1

2

3

4

5

6

7

8

Tabletgroep Controlegroep

Voormeting

Nameting

Progressie

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

14

de deelnemers van klas zeven (gemiddeld: 2.5/ sd=2.2) boekte meer progressie dan de deelnemers

van klas vier (gemiddeld: 1.6/ sd=1.0). Omdat, zoals al eerder genoemd, de progressie ook interacteert

met het gebruik van de tablet PC, is het interessant te kijken naar de driewegsinteractie. Deze blijkt

significant, F(1.74)=5.48, p<.005, wat laat zien dat de hogere progressie van klas zeven zelfs nog

wordt versterkt door het gebruik van de tablet PC. Een post-hoc test laat nogmaals zien dat er een

significant verschil zit tussen voor- en nameting (p<.001).

Verder laten twee additionele post-hoc tests zien dat er inderdaad een verschil tussen de twee klassen

zit in de algemene scores (p<.001) en in de progressie (p<.05). Op basis van deze gegevens kan er

gezegd worden dat het gebruik van de tablet PC alleen van meerwaarde is geweest op de geboekte

resultaten van de deelnemers uit klas zeven.

Grafiek 2: voormeting, nameting en progressie van beide groepen van de bewegingsactiviteit

schommelen, waarin onderscheid is gemaakt tussen de klassen vier en zeven. (Op de verticale as

staat het gemiddelde niveau aangegeven).

Er is vervolgens getest of de deelnemers progressie hebben geboekt tijdens de koprol. Allereerst is

het verschil tussen de voor- en nameting getest, zonder nog onderscheid te maken tussen de tablet-

en controlegroep. Het resultaat laat een significante progressie zien, F(1.82)=82.629, p<.001. Een

post-hoc test bevestigd nogmaals dit verschil tussen voor- en nameting (p<.001).

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Tabletgroep - klas 4 Controlegroep - klas 4 Tabletgroep - klas 7 Controlegroep - klas 7

Voormeting

Nameting

Progressie

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

15

Grafiek 3: voormeting, nameting en progressie van beide groepen van de bewegingsactiviteit

koprol. (Op de verticale as staat het gemiddelde niveau aangegeven).

Tenslotte is er getest of het gebruik van de tablet PC invloed heeft gehad op deze progressie. Er is

geen interactie gemeten tussen de meting en de tablet PC, F(1.76)=0.920, p>.05.

0

1

2

3

4

5

6

7

8

9

10

Tabletgroep Controlegroep

Voormeting

Nameting

Progressie

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

16

CONCLUSIE/ DISCUSSIE

In dit onderzoek is gepoogd een concreet beeld te vormen van de invloed van ‘Gym Wijzer! ®’ als

digitaal leermiddel, op het aanleren of verbeteren van bewegingsactiviteiten binnen het

bewegingsonderwijs. De conclusie die uit dit onderzoek getrokken kan worden is dat het gebruik van

het digitale leermiddel alleen een positief leereffect heeft gehad op het aanleren of verbeteren van de

bewegingsactiviteit ‘schommelen in de ringen’ bij de deelnemers uit klas zeven.

Dat er met dit onderzoek in eerste instantie gesproken kan worden dat het gebruik van Gym Wijzer!

® voor een significant positief leereffect heeft gezorgd, zou gezocht kunnen worden in het feit dat

het digitale leermiddel de leerling van bewegend beeld voorziet. Dit wordt ondersteund met de

literatuur van Iserbyt (2008). Hij vertelt dat kinderen zich via feedforward (iets van te voren zien)

bewegingsactiviteiten sneller eigen maken. Daarnaast wordt er in het artikel van Borghouts, van

Bokhoven en van Boxtel (2010) verwezen naar een studie van Schmidt, waarmee is geconcludeerd

dat het geven van een voorbeeld vóóraf op video, ondersteund door verbale aanwijzingen, een groter

leereffect geeft dan alleen verbale feedback of alleen een videovoorbeeld.

Dat vervolgens is gebleken dat het gebruik van Gym Wijzer! ® alleen van meerwaarde is geweest op

het schommelen, zou te maken kunnen hebben met dat de deelnemers tijdens het schommelen meer

hebben geleerd, omdat ze in tweetallen met elkaar aan het schommelen waren en elkaar daardoor

makkelijker konden voorzien van aanwijzingen. Oftewel, de kans is er dat deze samenwerking heeft

geleid tot een groter leerresultaat. Het samenwerkend leren, ook wel coöperatief leren genoemd, heeft

dan ook zowel wetenschappelijk als in de praktijk aangetoond dat het van meerwaarde kan zijn op

leerprestaties (Dochy, Heylen, v.d Mosselaer, 2005).

Een tweede optie kan zijn dat de deelnemers bij het schommelen meer tijd hadden om op de tablet

PC te kijken, omdat ze simpelweg moesten wachten op hun beurt. Tijdens de koprol daarentegen was

de tijd tussen elke bewegingsuitvoering veel kleiner. Daarmee was automatisch de tijd om op de tablet

PC te kijken zo goed als niet aanwezig. Tijdens de uitvoering van het onderzoek en naderhand op

video was dan ook heel goed te merken dat het gebruik van de tablet PC tijdens de twee

bewegingsactiviteiten enorm van elkaar verschilde.

Dat uiteindelijk de conclusie is getrokken, dat het digitale leermiddel alleen voor een significant

positief leereffect heeft gezorgd bij de deelnemers uit klas zeven, zou te maken kunnen hebben met

het verschil in cognitief vermogen. Kinderen uit klas zeven zijn cognitief verder ontwikkelt en zouden

daarmee de verbale en/ of visuele instructie beter kunnen verwerken en daarmee beter kunnen

vertalen naar hun eigen bewegen. Dat kinderen zich cognitief steeds meer ontwikkelen naarmate ze

ouder worden, wordt ondersteund door de theorie van de Zwitserse Psycholoog Jean Piaget. De

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

17

ontwikkeling van informatieverwerking wordt gezien als een geleidelijk proces. De met de

leeftijdtoenemende efficiëntie van de informatieverwerking is het gevolg van het met de leeftijd

verbeteren van de aandacht, het geheugen en het denken (Cornelis Verhulst, 2005).

Ondanks dat er positieve resultaten zijn gevonden, blijft het moeilijk om uit te sluiten dat er andere

factoren zijn geweest die van invloed hebben kunnen zijn op deze positieve resultaten.

Uit wetenschappelijk onderzoek is gebleken dat het ene kind visueler is ingesteld dan het andere kind

(Cranenburgh, 2009). Daarom zou het zomaar kunnen zijn dat de deelnemers uit de tabletgroep

gemiddeld gezien visueler waren ingesteld dan de deelnemers uit de controlegroep. En omdat het

onderzoek uit 85 deelnemers bestond is de kans dan ook groter dat de deelnemers uit de tabletgroep

daadwerkelijk visueler waren ingesteld, dan wanneer het onderzoek grootschaliger was geweest. Ten

tweede is vooraf aan het onderzoek vastgesteld hoe de verbale instructie gegeven zou worden, zodat

beide groepen precies dezelfde verbale instructie zouden krijgen. In de praktijk bleek echter dat dit

moeilijker te hanteren was dan vooraf gedacht. De ene keer werd de instructie net even wat duidelijker

vertelt dan de andere keer, waarna er aan de ene deelnemer net wat meer complimenten werden

gegeven dan aan de andere deelnemer. Achteraf gezien was het geven van de verbale instructie en

vooral de non-verbale instructie niet eenduidig genoeg. De kans bestaat dat dit van invloed is geweest

op de positieve resultaten die er met dit onderzoek gevonden zijn. Achteraf gezien had de instructie

uitgeschreven en tijdens het onderzoek van papier afgelezen moeten worden, zodat elke groep precies

dezelfde instructie op precies dezelfde manier vertelt had gekregen.

Omdat er met dit onderzoek is gebleken dat het gebruik van ‘Gym Wijzer! ®’ niet van positieve

invloed is geweest tijdens de koprol wordt er aanbevolen de bewegingsactiviteiten tijdens de gymles

zodanig in te richten dat de leerlingen onbewust gedwongen worden de tablet PC te gebruiken. Voor

vervolgonderzoek zou het dan ook interessant kunnen zijn om de meerwaarde van ‘Gym Wijzer! ®’

ten opzichte van de tijd waarin het digitale leermiddel gebruikt kan worden tijdens het bewegen, te

onderzoeken. Wanneer er een verband ontstaat tussen de meerwaarde van ‘Gym Wijzer! ®’ en de tijd

waarin het gebruikt wordt, zou deze aanbeveling aan de beroepspraktijk meer bekrachtigt kunnen

worden.

Daarnaast is voornamelijk geconstateerd dat het gebruik van ‘Gym Wijzer! ®’ alleen van meerwaarde

is geweest voor de deelnemers uit klas zeven. Dit wordt in verband gebracht met het verschil in

cognitief vermogen. Daarom wordt er met dit onderzoek aanbevolen om het digitale leermiddel

vooral te gebruiken in de hogere klassen (bovenbouw) van het basisonderwijs. Omdat dit onderzoek

alleen bij de klassen vier en zeven is uitgevoerd zou het voor vervolgonderzoek interessant kunnen

zijn om het gebruik van ‘Gym Wijzer! ®’ te onderzoeken bij alle acht klassen in het basisonderwijs.

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

18

Op deze manier kan er meer gezegd woorden over het eventuele verband tussen het gebruik van ‘Gym

Wijzer! ®’ en het cognitieve vermogen van de leerling

Wat niet direct naar voren komt uit dit onderzoek, maar wel de moeite waard is om te benoemen is

dat ‘Gym Wijzer! ®’ tijdens dit onderzoek voornamelijk zelfstandig gebruikt is door de deelnemers

zelf. Het gevaar wat dit met zich mee kan brengen is dat de leerlingen tijdens de gymles meer tijd aan

het besteden zijn aan het kijken op de tablet PC dan dat ze daadwerkelijk aan het bewegen zijn. Om

dit te voorkomen kan ‘Gym Wijzer! ®’ ook gebruikt worden op het moment dat de docent dat nodig

vindt. Dus als de docent ziet dat een leerling instructie nodig heeft, roept de docent de leerling naar

zich toe en laat hij of zij via de tablet PC zien wat de leerling kan verbeteren. Door het beeld in

slowmotion af te spelen of stil te zetten op een essentieel moment kan de leerling precies zien wat de

juiste uitvoering is. Het voordeel hiervan is dat de docent bepaalt wanneer de leerling de tablet PC

gebruikt. De docent zou met zijn of haar professionaliteit precies kunnen inschatten waar visuele

ondersteuning nodig is en zou daarmee de beweegtijd van de kinderen efficiënter kunnen inrichten.

REFERENTIES

MARK SCHUTTE

EEN ONDERZOEK NAAR HET GEBRUIK VAN ‘GYMWIJZER!®’

19

Behets, D. (2005). Bewegingsopvoeding, een vakconcept als uitnodiging om te leren. Leuven,

Acco.

Borghouts, L. (2005). Videoanalyse in de les LO. Lichamelijke opvoeding. KVLO, 10, pp. 9-

11.

Cornelis Verhulst, F. (2005). De ontwikkeling van het kind. Gorcum B.V. (1e editie).

Cranenburgh, B. (2009). Voor het motorisch leren: nieuwe inzichten bewegingsonderwijs.

Lichamelijke opvoeding. KVLO, 8, pp. 4-7.

Dankbaar, M.E.W. (2009). De effectiviteit van e-learning en de implementatie in het medisch

onderwijs. Tijdschrift voor medisch onderwijs, 28 (5), pp. 212-222.

Dede, C. (2000). Emerging influences of information technology on school curriculum.

Journal of Curriculum Studies, 32, (2), pp. 282-303.

Dochy, F., Heylen, L., v.d. Mosselaer, H. (2005). Coöperatief leren in een krachtige

leeromgeving: handboek probleem gestuurd leren. Acco. (2e editie).

Iserbyt, P. (2008). Kijkwijzers design en functie van het leren. Lichamelijke opvoeding.

KVLO, 4, pp. 28-29.

Kolovelonis, A., Goudas, M., Hassandra, M., & Dermitzaki, I. (2012). Self-regulated learning

in physical education: examining the effects of emulative and self-control practice.

Psychology of Sport and Exercise,13 (4), pp. 383-389.

Moreno, R. & Mayer, R.E. (2000). A learner-centered approach to multimedia explanation

deriving instructional design principles from cognitive theory. Interactive Multimedia

Electronic Journal of Computer-Enhanced Learning, 2.

Rehorst, J. & v.d. Loo, H. (2009). Motorisch leren en functioneren. Sportgericht, 63, pp. 31-

34.

Schmidt, R.A. & Lee T.D. (2005). Motor control and learning. A behavioral emphasis (4th

edition). Champaign, Ilinois: Human Kinetics.

Sinelnikov, A. (2012). Using the ipad in a sport education Season. The journal of physical

education. 83 (1), pp. 39-45.

Vernadakis, N., Gioftsidou, A., Antoniou, P., Ioannidis, D. & Giannousi, M. (2012). The

impact of Nintendo Wii to physical education students balance compared to the traditional

approaches. Computers & education, 59 (2), pp. 196-205.

Weitz, R.R., Wachsmuth, B. & Mirliss, D. (2006). The Tablet PC For Faculty: A Pilot

Project. Educational Technology & Society, 9 (2), pp. 68-83.