Opvolgingsproces belicht binnen een familiale KMO

dr. Julie Dekker | UHasselt

Ondernemerscafé | 29 april 2013

Overzicht

Inleiding

Het familiebedrijf

4 belangrijke troeven

Cirkelmodel

Opvolgingsproces

1. Voorbereiding

2. Beslissing

3. Uitwerking

Enkele cijfers

Samengevat

Inleiding

Wat is een familiebedrijf?

“Ongeacht de omvang wordt als een familiebedrijf

beschouwd de onderneming, waarvan de meerderheid van de stemkracht op de algemene vergadering in handen is van de oprichter of de eigenaar van de onderneming en diens familie.” (bij beursgenoteerde familiebedrijven volstaat 25%)

“Minstens één vertegenwoordiger van de familie actief in het management of het bestuur van het bedrijf.”

(Europese Commissie, 2009)

Bedrijf

Eigendom Familie

Bron: Tagiuri & Davis, 1982

Inleiding

Enkele cijfers voor België:

77% van alle ondernemingen zijn familiebedrijven

55% van de grote ondernememingen (+200 wns) zijn familiebedrijven

45% van de totale werkgelegenheid

33% van het BBP

Gemiddelde levensduur is 24 jaar

Succesvolle overdracht naar:

2de generatie 30%

3de generatie 10%

4de generatie 4%

77%

23%

Belgium

Family businesses Other

Inleiding

Wat maakt een familiebedrijf uniek?

De 4 C’s (Miller & Le Breton-Miller)

Familiebedrijven hebben 4 belangrijke troeven die mee hun succes bepalen:

Community of loyaliteit, zowel van de kant van het personeel als van het familiebedrijf. Sterk investeren in het boeien en binden van het personeel. Normen en waarden van de bedrijfscultuur worden actief overgebracht naar personeel. Creëren van samenhorigheid en teamgeest.

“Uniting the tribe”

Het familiebedrijf

Connection: sterk investeren in een goede relatie met de omgeving. Het familiebedrijf is loyaal tegenover zakelijke partners (klanten en leveranciers), maar ook de regionale omgeving van het bedrijf. Men houdt contact met de regio en bouwt zo aan een hecht netwerk. (Familiebedrijven zijn relatief veel betrokken bij goede doelen en maatschappelijke projecten)

“Being good neighbors”

Het familiebedrijf

Command of daadkracht, succesvolle familiebedrijven blijken in staat om daadkrachtige beslissingen te nemen. Het betreft niet enkel snelheid maar ook durf en originaliteit. Snel op de bal spelen kan cruciaal zijn (bv bij innovaties). Er wordt ook belang gehecht aan de onafhankelijkheid van hun beslissingsmacht. Het familiebedrijf wordt zo continu hernieuwd en aangepast.

”Acting and adapting with freedom”

Het familiebedrijf

Continuity: streven naar continuïteit & een lange- termijnfocus zorgt ervoor dat het familiebedrijf zijn missie op langere termijn realiseert. Het familiebedrijf investeert daarbij in kerncompetenties en langdurig leiderschap.

“Pursuing the dream”

Het familiebedrijf

Bedrijf

• Winstgevendheid

• Productiviteit

• Groei

Eigendom

• Return

• Waardever-meerdering

Familie

• Harmonie

• Gelijkheid

• Eenheid

Het familiebedrijf – Driecirkelmodel

Bedrijf

Eigendom Familie

Het familiebedrijf – Driecirkelmodel

Opvolgingsproces

1.Voorbereiding 2. Beslissing 3. Uitwerking

Opvolgingsproces

1.Voorbereiding 2. Beslissing 3. Uitwerking

1. Voorbereiding

Doel om overdrager, familie, familiebedrijf en opvolger op één lijn te krijgen

Overdrager

‘initiëren van opvolgingsproces’

niets doen

planning is kritische succesfactor voor opvolging, garandeert continuïteit

Onoverzichtelijk juridische kluwen

Familie

‘uitgesproken wil om zich in de toekomst als familie te engageren voor het familiebedrijf’

wat zijn de noden, wensen en verwachtingen van elk familielid?

Langetermijndoelstelling familiebedrijf

Filosofie over familie vs bedrijf

Familieleden in het familiebedrijf

Aandeelhouderschap

Opvolging

Governance

…

1. Voorbereiding

Goede familiale relaties

= de belangrijkste succesfactor voor vlotte opvolging

Fundamenten:

Vertrouwen angst, onzekerheid

Wederzijds respect spanning, rivaliteit,

vijandigheid

Optimisme zwart

toekomstperspectief

1. Voorbereiding

Familiebedrijf

Timing van de opvolging!

Kies voor een moment wanneer familiebedrijf goed presteert

Aanwezigheid van een strategisch plan

wat is de visie en de missie?

leg formeel vast

Opzetten van de nodige governancestructuren

RvB (mét externe bestuurders)

Familieforum (opstellen van Familiecharter)

1. Voorbereiding

Familiecharter (grondwet van de familie)

Uitwerken van gedragsregels, normen, afspraken en doelstellingen van de familie mbt het familiebedrijf

Biedt oplossing bij conflict, delicate kwesties,…

Maatwerk!

Inhoud?

Waarden van de familie

Doelstellingen van de familie

Eigendom

Carrières in het familiebedrijf

1. Voorbereiding

Vergoedingen in het familiebedrijf

Bestuur van het familiebedrijf

Het management

De rol van niet-familieleden in het familiebedrijf

Communicatie

Conflicten

Opvolging

Charter wijzigen

…

1. Voorbereiding

Opvolger

Goede voorbereiding van de opvolger is cruciaal

Ervaring buiten het familiebedrijf

Nieuwe ideeën

Goed voor het zelfvertrouwen

Geloofwaardigheid tov personeel

Opleiding van potentiële opvolgers

Attitudes, kennis, leiderschapsvaardigheden

Een goede relatie tussen overdragen en opvolger

1. Voorbereiding

Opvolgingsproces

1.Voorbereiding 2. Beslissing 3. Uitwerking

2. Beslissing

Opvolgingsalternatieven

Familiale opvolging

Externe manager

Familiale controle

Verkopen

Interne manager

Beurs-introductie

Opvolgingsproces

1.Voorbereiding 2. Beslissing 3. Uitwerking

Juridische & fiscale uitwerking

Krijgen (schenken – testament)

Kopen

Overdracht van macht – 4 exit styles

1) Monarchen

Willen niet vertrekken

Beschouwen zichzelf als ‘onvervangbaar’

Autocratisch

Ziekte, dood,…

3. Uitwerking

2) Generaals

Willen niet vertrekken

Schijnakkoord opvolging

Leiderspositie terug innemen

Hoopt op falen van de opvolger

3) Ambassadeurs

Democratische & consultatieve managementstijl

Willen adviserende rol blijven spelen

Goede vertrouwensrelatie met opvolger

Mentor

3. Uitwerking

4) Gouverneurs

‘Clean break’

Stort zich meteen op iets nieuws

Nieuwe taken/uitdagingen (nieuw bedrijf, consultancy, liefdadigheid,…

Monarchen

Generaals

Ambassadeurs

Gouverneurs

3. Uitwerking

Opvolgingsconflict

Betrokkenheid van de familiale opvolger

1) Affectieve betrokkenheid

Intrinsiek verlangen

Staat achter de visie van het familiebedrijf

Emotioneel gehecht aan bedrijf

Wil eigen bijdrage leveren

…WIL de zaak overnemen

2) Normatieve betrokkenheid

Wilt een carrière maken in het bedrijf

Voelt zich verplicht om familiebedrijf over te nemen

Wilt de familie niet teleurstellen

… voelt zich VERPLICHT om de zaak over te nemen

3. Uitwerking

3) Berekende betrokkenheid

Gedreven door mogelijke opportuniteitskost

Investering veiligstellen

…MOET de zaak overnemen

4) Imperatieve betrokkenheid

Twijfel over succesvolle carrière buiten familiebedrijf

Gebrek aan vertrouwen in eigen bekwaamheid

Gebrek aan alternatieven

…GENOODZAAKT de zaak overnemen

3. Uitwerking

De Gouden regel…

Afspraken maken!

Precieze timing van machtsoverdracht

Brengt rust

Kans om zich voor te bereiden

Vermijden van uitstelgedrag

De rol van de overdrager in de toekomst

Vermijden van conflict

Adequate communicatie rond de opvolging

Toekomstplannen

Strategie

Voorstellen opvolger

3. Uitwerking

25% Verwacht overdracht binnen 5 jaar

=> 50% geen idee wie opvolger zal zijn

Grootschalige enquête bij Vlaamse familiebedrijven in 2010 (IFB)

Familiale opvolger

• Gemiddeld 34 jaar bij opvolging

• Diploma hoger onderwijs (23%) of universiteit (46%)

• 85% van opvolgers zijn mannen

• 15 jaar actief in familiebedrijf

• 60% heeft externe werkervaring (gemiddeld 4 jaar)

Enkele cijfers…

Overdragers

• Gemiddeld 62 jaar bij opvolging

• Diploma hoger onderwijs (23%) of universiteit (35%)

• 89% van overdragers zijn mannen

• Betrokkenheid bij familiebedrijf na vertrek: (bron: IFB)

Enkele cijfers…

Samengevat

“7 tips voor een geslaagde opvolging”

(Vokatribune, Jozef Lievens)

1) Zie de opvolging als een proces

Meerdere jaren

Geen rechtlijnig proces

2) Concentreer u op de vijf essentiële vragen

Vermijd een puur juridische en fiscale focus

“Waar wil de familie met het familiebedrijf naar toe?”

“Wie gaat het familiebedrijf leiden?”

“Wat is het toekomstige bestuursmodel van het familiebedrijf?”

“Welke rol zal iedereen spelen in de toekomst?”

“Hoe wordt de eigendom georganiseerd?”

3) Wees realistisch

Soms emotioneel moeilijke keuzes maken

“is mijn zoon/dochter wel bekwaam?”

Externe adviseur

Assessment van opvolger

4) Bekijk alle alternatieven

Familiale opvolging

Verkoop

Familiale controle

5) Gebruik governance als een trigger en buffer

RvB kan ondernemer aanzetten tot start van opvolgingsproces

RvB is buffer voor conflicten tussen overdrager en opvolger

Samengevat

6) Definieer haarschep de toekomstige rol van alle spelers

Meeste spelers veranderen van rol

Extra aandacht voor toekomstige rol van de overdrager (bv Adviseur? Bestuurslid? Voorzitter RvB?...)

7) Maak een totaalplan

Stel schriftelijk plan op

Actiepunten voor bedrijf, overdrager, opvolger, familie en eigendom oplijsten

Voeg datums & deadlines toe

Samengevat

Bedankt voor jullie aandacht!

Dr. Julie dekker

Universiteit Hasselt

Julie.dekker@uhasselt.be

Tel. 011 268629