OPLEIDING KUNSTAMBACHTEN RESTAURATIE ......RESTAURATIE SCHILDERIJEN / POLYCHROMIE In het atelier...
13
1 OPLEIDING KUNSTAMBACHTEN RESTAURATIE SCHILDERIJEN / POLYCHROMIE In het atelier restauratie schilderijen / polychromie leggen we ons vooral toe op het conserveren en restaureren van schilderijen en gepolychromeerde houten beelden. Om de kunstwerken beter te begrijpen wordt er ook kennis gemaakt met technieken zoals zilverstift, aquarel, fresco, tempera, olieverf en zelfs bladgoud voor de liefhebbers.
Transcript of OPLEIDING KUNSTAMBACHTEN RESTAURATIE ......RESTAURATIE SCHILDERIJEN / POLYCHROMIE In het atelier...
1
OPLEIDING KUNSTAMBACHTEN
RESTAURATIE SCHILDERIJEN / POLYCHROMIE
In het atelier restauratie schilderijen / polychromie leggen we ons vooral toe op het conserveren en
restaureren van schilderijen en gepolychromeerde houten beelden. Om de kunstwerken beter te begrijpen
wordt er ook kennis gemaakt met technieken zoals zilverstift, aquarel, fresco, tempera, olieverf en zelfs
bladgoud voor de liefhebbers.
2
In de hogere graad van het deeltijds kunstonderwijs wordt er aan twee aspecten aandacht besteed: het
kunsthistorische en het materiaaltechnische. Binnen een klimaat van dialoog en reflectie wordt er zowel in
groep als individueel gewerkt aan restauratieprojecten en wordt een basis gelegd voor het opstellen van
conservatie- en restauratiedossiers.
In de specialisatiegraad vertrekt men van de ervaringen en materiaaltechnische verworvenheden opgedaan in
de hogere graad met als doel het onder begeleiding zelfstandig uitvoeren van restauratieprojecten.
Wij onderscheiden ons van andere restauratie-opleidingen door, naast het restaureren in het atelier, ook ter
plaatse of ‘in situ’ te gaan werken aan het kerkerfgoed in en rond het Antwerpse. Hierbij krijg je de kans om
aan grote restauratieprojecten deel te nemen en zodoende cruciale praktische en doelgerichte ervaring op te
doen. Op deze manier krijg je de unieke kans om aan altaarstukken, schilderijen en gepolychromeerde beelden
in de Antwerpse kerken en de OLV-kathedraal te werken.
3
4
5
Iedereen volgt een persoonlijk parcours naar eigen capaciteit en tempo. Wat je leert tijdens je opleiding is dus
erg afhankelijk van je inzet en motivatie.
Sommige studenten gaan na afstuderen of reeds tijdens de opleiding op zelfstandige basis of in een
restauratie- atelier werken, anderen staan in voor de preventieve conservatie in kerken, …
Doorstromen naar een master in de restauratie op de Universiteit Antwerpen is enkel mogelijk mits
vervolmaking van de kandidatuurjaren. De restauratie-opleiding op de universiteit en onze opleiding zijn twee
geheel verschillende opleidingen; de universiteit geeft enkel nog een theoretische opleiding in de restauratie
terwijl wij bijna louter praktisch werken.
Het theoretische gedeelte tijdens onze opleiding omvat:
- gedurende het 2de, 3de en 4de jaar 1 keer per maand kunstgeschiedenis (4 lesuren)
- gedurende de 7 jaar 1 keer per maand materialenleer (4 lesuren), elk jaar komen er andere
onderwerpen aan bod, de belangrijkste topics komen regelmatig terug natuurlijk.
Onderwerpen die aangesneden worden kunnen zijn:
o Basisbegrippen in de restauratie
o Geschiedenis van de conservatie en restauratie
o Chronologisch overzicht van een restauratiebehandeling
o Opbouw van een schilderij
o Opstellen van een C/R-dossier
o Conditierapport opstellen
o Conditiebepaling: de effecten van degradatie op kunstwerken
o Degradatie van kunstwerken: oorzaak en gevolg
o Preventieve conservatie
o Deontologie
o Toxicologie en veiligheid
o Materiaal technische veranderingen van schilderijen
o Wetenschappelijke onderzoeksmethoden
o Vul- en retoucheermedia
o Pigmenten
o Vernissen
Wij zijn doorheen de opleiding erg praktijkgericht. Hieronder vind je een overzicht van de
reproductieopdrachten gedurende de opleiding. Dit omvat slechts een klein percentage van de praktijkuren. Er
wordt vooral toegespitst op restauratietechnieken.
6
Reproductieopdrachten tijdens de eerste 4 jaren
HG1
Studie van de beeldelementen, waarnemingstekenen
Documentair tekenen naar modellen, afbeeldingen, ornament, plaasteren beeld, drapering: analyse
van het waargenomene en synthetisering naar grondvormen, detaillering, schematisering,
contourtekenen, arcering, structuur
Perspectief, organische, geometrische elementen, compositiestudies enz.
Studie van de beeldelementen en vormstudie: schilder- en tekentechnieken
Theorie en praktijk aquareltechniek: opspannen van papier en kopie naar reproductie werk grote
meesters, vorm- en kleurenstudie, materialenkennis, soorten penselen, soorten papier en gebruik
ervan,
Studie van expressieve en esthetische waarden
Theorie en praktijk zilverstifttekening: studie van de gebruikte historische grondlaag – gebruikte
pigmenten en bindmiddel, kleurenstudie, vormstudie - prepareren van papier: kopie naar reproductie
met zilverstift en/of gemengde techniek (facultatief)
Gewassen tekening met inkt, bister : kopie (facultatief)
Naast de algemene materiaalbeheersing betekenen de kopiëeroefeningen ook een initiatie tot het
beheersen van de retoucheertechniek: het aanmaken van de juiste kleur en de aangepaste
penseelvoering.
HG2
Studie van de beeldelementen, kleur- en vormstudie: schildertechniek fresco:
Theorie en praktijk van de fresco-techniek aan de hand van een kopie naar reproductie
muurschildering grote meester: kleur- en vormstudie, opbouw kalkondergrond, soorten pigmenten,
diverse fresco-technieken
Voorstudie voor fresco-schildering in aquarel: vorm- en kleurenstudie, waarnemingstekenen naar
gekozen voorbeeld
Theorie en praktijk van de fresco-techniek aan de hand van een kopie naar reproductie
muurschildering grote meester: kleur- en vormstudie, opbouw kalkondergrond, soorten pigmenten,
diverse fresco-technieken
HG3
Studie van de beeldelementen en kleur- en vormstudie: Schildertechniek ei-tempera:
Theorie en praktijk temperatechniek
Zoeken geschikt voorbeeld reproductie
Prepareren van drager en kopie naar reproductie werk grote meester
Waarnemingstekenen naar gekozen voorbeeld
7
Vorm- en kleurenstudie
Materialenkennis: soorten penselen, bindmiddelen, pigmenten, …
Kopiëren van een temperaschildering uit de Middeleeuwen (Vlaanderen) of de Renaissance (Italië)):
opstarten, vervolledigen
Kleurgebruik als beeldend, esthetisch, symbolisch en expressief element, fysische elementen van kleur
ei-temperatechniek: picturale laag, eventuele beschermlaag: verdere uitwerking
HG4
Studie van de beeldelementen en kleur- en vormstudie: schildertechniek olieverf:
Theorie en praktijk olieverf: studie en toepassing van de gebruikte historische dragers en grondlagen,
gebruikte pigmenten, bindmiddelen, penselen, mediums, oplosmiddelen, …
Kleurenstudie, vormstudie - prepareren en opspannen van linnen, waarnemingstekenen naar gekozen
onderwerp, kopie naar reproductie
Soorten vernissen
Kleurgebruik als beeldend, esthetisch, symbolisch en expressief element, fysische elementen van kleur
Voorbeeld van een jaarvorderingsplan met
restauratie-opdrachten en -technieken doorheen de opleiding
Theoretische projecten
o vertaling van een artikel (3de jaar Cennino Ceninni)
o testbank (vanaf 2de jaar) goud/zilver methoden testbank, tempera testbank, testbank met klas
vullingen en retoucheermiddelen
o opstellen van een conditierapport (2de jaar)
o opstellen van een behandelingsrapport (2de jaar)
o opstellen van een volledig C/R-dossier (2de jaar)
o maken van documentaire foto’s (1ste jaar)
o opstellen van een prijsofferte
Vergulding (facultatief)
o polimentverguldig (2de jaar)
o mixtionvergulding (2de jaar)
o bladzilver (2de jaar)
o metaalfolie (2de jaar)
o ponsmotief (2de jaar)
o sgraffito
o pastiglia (2de jaar vingerafdrukken)
o graveertechniek
o appel gieten + bladgoud (3de jaar)
o wasbrocaat (4de jaar)
8
Individuele projecten
o 1ste jaar: Schilderij met waterlandschap van E. Kenis: reiniging
o 1ste en 2de jaar Schilderij ‘huishoudtafereeltje’: fixatie, vernisafname mechanisch met scalpel, scheuren
herstellen, retoucheren en vullen, vernissen
o 2de jaar Schilderij met een naïef paardentafereeltje: fixatie, reiniging, vernisafname, scheur herstellen,
randdoublering, vullen, retoucheren en vernissen
o 2de jaar Schilderij ‘huistafereeltje’: fixatie, reiniging, vernisafname, herstellen scheur, vullen en
retoucheren, vernissen
o 2de jaar Schilderij op paneel’ landschapstafereeltje’: reiniging, vernisafname, retoucheren, vernissen
o 2de jaar Schilderij van het gemeentehuis van de Gemeente Zonhoven. Modern Acryl schilderij ‘Grietje’:
fixatie, scheur herstellen, vullen en retoucheren, vernissen
o 2de jaar Schilderij ‘roosjes’: fixatie, reinigen, scheur herstellen, vullen, retoucheren en vernissen
o 2de jaar Schilderij met Hortensia’s: retoucheren
o 3de jaar Schilderij + kader ‘Blauw boerke’ van de Haagse school van J.C. Pabst: reiniging, vernisafname,
afname overschilderingen, retoucheren en vernissen; lijst: ornamenten reconstrueren
o 3de jaar Schilderijtje op paneel ‘naïef dramatafereel’ en reconstructie van de lijst: vernisafname,
retoucheren en vernissen
o 3de jaar Schilderij op paneel ‘dronkenmanstafereel’: fixatie, reiniging met scalpel, 2 delen paneel
herstellen door terug aan elkaar te zetten, vullen, retoucheren, vernissen
o 4de jaar Schilderij ‘Engels huisje’ van E. Littlewood: fixatie, reinigen, scheuren herstellen, vullen,
retoucheren en vernissen
o 4de jaar Schilderij ‘Kind op kar’ van A. Van Steenacker: fixatie, reiniging, vernisafname, scheur
herstellen, vullen, retoucheren en vernissen
o 4de jaar Afhalen en opnieuw vergulden van een grafsteen en een marmeren boek op een grafsteen:
afhalen vorige vergulding, opnieuw vergulden
o 5de jaar Schilderij ‘Boerderijtafereel met kippen’ van EDW. Van Harneveldt: fixatie, reiniging,
vernisafname, afhalen oude retouches, retoucheren en vernissen
o 5de jaar Stralenkrans van de zondagsschool van de OLV Kathedraal in Antwerpen: fixatie, reiniging van
de vergulding, vullen, retoucheren
o 5de jaar Mirakelschilderij ‘De wonderbaarlijke verlossing’ uit de Sint Martinus Baseliek in Halle: afhalen
van oude spanlijst, fixatie, doubleren, reinigen, vernisafname, vullen, retoucheren vernissen en terug
op de oude manier opspannen
o 1ste specialisatiejaar Mirakelschilderij ‘De redding uit de put’ uit de Sint Martinusbaseliek in Halle:
fixatie, reiniging, vernisafname, scheuren herstellen, vullen, retoucheren en vernissen
o 1ste specialisatiejaar Schilderij ‘Zicht op het park van kasteeldomein de List in Schoten’ + lijst herstellen:
fixatie,reiniging, vernisafname, herstellen scheur, doublering, vullen en retoucheren, vernissen
9
Groepsprojecten (ingreep, titel, kunstenaar, techniek, afmetingen)
1ste jaar
o Schilderij van de Familie Van Ael
Helpen met het uitrafelen van de kleine lapjes voor de strip lining van het schilderij.
o Conservatie van Madonna met Kind uit de Onze- Lieve- Vrouwenkathedraal in Antwerpen
Reinigen van de Madonna.
Madonna in microchristallijne was.
Inpakken van de Madonna voor vervoer terug naar de OLV Kathedraal.
o Conservatie van de Sint Antonius uit de Onze- Lieve- Vrouwenkathedraal in Antwerpen
Reinigen van het linkse deel van het hoofd van Sint Antonius.
Inpakken van Sint Antonius voor vervoer terug naar de OLV Kathedraal.
o OLV-kerk te Hoboken
Madonna met sokkel van Hoboken: Vernisafname van het witte deel van het kleed van de Madonna
met scalpel.
Vernisafname van het witte deel van het kleed van de Madonna met microvezelborsteltje.
Vernisafname van de sokkel met scalpel.
Vernisafname van de sokkel met microvezelborsteltje.
Vullen en vlakken van enkele lacunes het gezichtje van het engeltje.
o Ornamenten uit de Sint Lenaerts processie
Reinigen van de vaandel drager.
Opvullen en vlakken van grote lacunes in de vaandel drager.
Opvullen van kleine barstjes met washars doormiddel van de spatula en Japans papier.
Retoucheren van de grote opgevulde lacunes met aquarel.
Insmeren van de vaandel drager in microchristallijne was.
Inpakken van al de ornamenten voor vervoer terug.
o Onze- Lieve- Vrouwenkathedraal Antwerpen
Reinigen reliekschrijn aan de rechtse muur van de Sint Antonius kapel.
Inpakken van het onderste deel aan de linkse muur met Japans papier.
2de jaar
o Onze-Lieve-Vrouwekathedraal Antwerpen
Dinsdag 18 november 2014: Inventariseren van de artikelen die uit de zolder gehaald worden
Dinsdag 25 november 2014: Inventariseren van de artikelen die uit de zolder gehaald worden
Dinsdag 2 december 2014: Inventariseren van de artikelen die uit de zolder gehaald worden,
verwijderen van oppervlaktevuil door middel van droge reiniging met spalter en stofzuiger
Maandag 9 maart 2015: Noodfixatie van de H. Marcus, droge reiniging met spalter en stofzuiger,
oppervlaktereiniging van de omslagdoek
Maandag 20 april 2015: Reiniging met solvent van de H. Marcus, de kop en poten van de leeuw, een
deel van de manen van de leeuw
Maandag 11 mei 2015: Reiniging met solvent van de H. Marcus, de linkerhand van de H. Marcus en een
deel van de manen van de leeuw.
o Sint-Jacobskerk Antwerpen
10
Maandag 22 juni 2015
Dinsdag 23 juni 2015
Woensdag 24 juni 2015
3de jaar
o OLV-kerk Bouwel
Afwerken van de Heilige Sebastiaan
o OLV-Kathedraal Antwerpen
Deurtjes van de reliekkasten van de Sint-Antoniuskapel fixeren, reinigen, lacunes vullen, retoucheren,
aanbrengen van een beschermingslaag
o Maken van het treksysteem van Petra Demuth (om scheuren toe te trekken)
o Maken van een vochtige kamer om schilderijtjes onder te leggen
4de jaar
o OLV-ter-Sneeuwkerk Antwerpen
Beeld van de Heilige Catherina: ffixatie, vullen en retoucheren van de vullingen
o OLV Kathedraal Antwerpen
Sint-Jozefaltaar: fixatie en reiniging van het retabel
5de jaar
o Sint Amanduskerk Antwerpen
Beeld van de Heilige Dymphna: reinigen
Beeld Kindje van Praag uit de Sint Amanduskerk Antwerpen (deel gereinigd)
o OLV-Kathedraal Antwerpen
Sint-Jozefsaltaar: fixatie en reiniging
1ste specialisatiejaar
o Schilderij ‘Noli me tangere’ uit Valkenburg (vullen en retoucheren)
o Beeldje Heilige Maria uit OLV Ter Sneeuw Antwerpen (afhalen oude overschildering)
11
Uitgevoerde conservatie- en restauratietechnieken
o droge reiniging
o fixatie van verflagen door middel van injectie, penseel, warmte
o uitvoeren van testjes voor oppervlaktereiniging
o oppervlaktereiniging
o uitvoeren van testjes voor vernisafname
o vernisafname
o incrustatie van doek
o verlijmen van scheuren in een doek
o aanbrengen van een facing
o doubleren met was-hars (wel zien doen)
o doubleren met BEVA, …
o wegnemen van stoplappen
o verwijderen van oude vullingen
o verwijderen van een oude doublering (wel zien doen)
o maken van een spanraam
o aanbrengen van een strip-lining
o opspannen van een doek
o uitspieën van een schilderij
o houtwormbehandeling
o enveloppemethode
o vlakken van een verflaag
o aanmaken van verschillende soorten vernis
o aanmaken van Pemulengels
o aanmaken van PVOH-gles
o aanmaken van Verlvesilgels
o aanmaken van MC-gels
o invullen van lacunes
o In structuur brengen van lacunes
o aanmaken van verschillende soorten mastiek
o aanmaken van verschillende soorten retoucheerverf
o aanbrengen van een basisretouches
o aanbrengen van een eindretouche
o Aanmaak van verschillende soorten lijmen
o Aanmaak van verschillende soorten vernis
o Vernissen door polissage
o Vernissen met de kwast
o Vernissen met vernispistool
o maken van een moule / afdruk
o lijmen van barsten en openstaande voegen in een paneel
o impregnatie van vermolmd hout
o aanbrengen van klampen en aluminium geleiders
o vrijleggen van een verflaag
o mechanisch verwijderen van overschilderingen
12
o chemisch verwijderen van overschilderingen
o stretchen van een doek
o inlijsten van een schilderij
o ophangen van een schllderij
o stratigrafisch onderzoek van de laagopbouw
o nazorg / preventieve conservatie
Bezoek aan musea, ateliers, fabrikanten, conservatie- en restauratie-instituten, volgen van
lezingen / bijscholingen
o Dinsdag 17 september 2013: Vernissage tentoonstelling Project 350/350
o Zaterdag 5 oktober 2013: Tentoonstellingsbezoek Michaël Borremans ‘The people from the
future are not to be trust’ in de Zeno X Gallery Antwerpen
o Zaterdag 12 oktober 2013: Tentoonstellingsbezoek galerij van Wis Jacobs
o Zaterdag 19 oktober 2013: Studiereis Rotterdam, Nederland, Museum Booijmans van
Beuningen, Oskar Kokoschka / Vaste collectie Booijmans van Beuningen, Museum Witte de
Wit, A A Bronson
o Dinsdag 22 oktober 2013: Vernissage tentoonstelling Project 350/350
o Dinsdag 19 november 2013: Vernissage tentoonstelling Project 350/350
o Zaterdag 30 november 2013: Tentoonstellingsbezoek Galerie Dijkstra te Deurne, Antwerpen
o Zaterdag 7 december 2013: Tentoonstellingsbezoek Kerry James Marshall ‘Schilderijen en zo’
in het MUHKA (Museum van Hedendaagse Kunst Antwerpen)
o Dinsdag 14 januari 2014: Vernissage tentoonstelling Project 350/350
o Zondag 19 januari 2014: Studiereis Bergen, Andy Warhol ‘Life, Death and Beauty’ in het BAM
(Musee des Beaux Arts Mons), Tony Oursler ‘Phantasmagoria’ in het MAC’s (Musée des arts
contemporains) Le Grand – Hornu
o Vrijdag 24 januari 2014: Internationaal Colloqium Reünie revisited ‘Altaarstukken voor de
Antwerpse O.-L.-V.-kathedraal in prikkelend perspectief’ in de UA Stadscampus – Kapel
Grauwzusters
o Donderdag 6 februari 2014: Tentoonstellingsbezoek ‘Reunie’ in de O.-L.-V.- kathedraal
Antwerpen, Carolus Borromeuskerk Antwerpen
o Zondag 16 februari 2014 : Studiereis Rotterdam, Nederland, Brancusi, Rosso, Man Ray
‘Framing sculpture’, Richard Serra ‘Tegenwicht’, Lucie Rie & Hans Coper, Renilde Hammacher
o Dinsdag 18 februari 2014: Vernissage tentoonstelling Project 350/350
o Zaterdag 22 februari 2014: Dag van het DKO ‘Kunst boven water’ in de Waagnatie, Hangar
29 Antwerpen
o Woensdag 5 maart 2014 : Schilderijwissel altaarstuk Carolus Borromeuskerk Antwerpen
o Zaterdag 22 maart 2014: Opendeurdag Koninklijke Academie voor Schone Kunsten
Antwerpen, Opendeurdag Koninklijke Academie voor Schone Kunsten Deeltijds
Kunstonderwijs Antwerpen
o Woensdag 26 maart 2014: Lezing door restauratoren van het Lam Gods in het MSK (Museum
voor Schone Kunsten) te Gent, Tentoonstellingsbezoek Gericault ‘Fragmenten van
mededogen’, Tentoonstellingsbezoek RE: PAINTED in het SMAK (Stedelijk Museum voor
Actuele Kunst) te Gent, Richard Jackson ‘Ain’t painting a pain’
13
o Donderdag 15 mei 2014: Slotfeest en vernissage ‘Lege Lange Zaal’ tentoonstelling Project
350/350
o Maandag 19 mei 2014: Publiek Debat ‘Auteursrecht in de Beeldende en de Audiovisuele
Kunst’
o Zaterdag 30 augustus 2014: Werfbezoek Koninklijk Museum voor Schone Kunsten
Antwerpen
o Zondag 9 november 2014: Het Mauritshuis in Den Haag, Nederland, Het Gemeentemuseum
van Den Haag, Nederland, Tentoonstellingen Mark Rothko, Het wonder van Delfts Blauw,
Mondriaan en de stijl, Puze Muze, of op weg naar Rothko, Klei! Een eeuw keramiek aan de
Gerrit Rietveld Academie
o Dindag 27 januari 2015: ‘Panamarenko Laboratorium’ in De Lange Zaal Koninklijke Academie
Schone Kunsten Antwerpen, Tentoonstelling Ludo Lens in de gangen van de nieuwbouw
o Zaterdag 28 februari 2015: Tentoonstellingsbezoek groepsexpo ‘A Belgian Poltician’ in de
mariondecannière artspace gallery Antwerpen, Galleriebezoek Piet Raemdonck,
Tentoonstellingsbezoek Koen Fillet ‘IN/OUT ’in de C41 exposure gallery Antwerpen
o Vrijdag 6 maart 2015: Receptie en opening tentoonstelling ‘Prijs Jos Elsen’ in het
gemeentehuis van Zonhoven
o Dinsdag 24 maart 2015: Tentoonstellingsbezoek ‘And remember, an Elephant never
Forgets!’ in De Lange Zaal Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen
o Donderdag 26 maart 2015: Excursie naar het Koninklijk Instituut voor het Kunstpatrimonium
te Brussel
o Zaterdag 23 mei 2015: Tentoonstellingsbezoek Jan Peeters in de nieuwbouw van de
Koninklijke Academie Schone Kunsten Antwerpen.
Workshops
o Workshop SRAl i.v.m. XRF
o Workshop SRAL i.v.m. klimaatboxen
o Lezing in Mechelen ‘gesloten tuintjes’
o Meerdere bezoeken Opendeurdag van de dagschool Conservatie en restauratie
o Meerdere bezoeken KIK IRPA Brussel
o Bezoek Fablab Plus
