Januari 2011

Pauline NaberMarjolein Bijvoets

Met medewerking van:Mieke van HeerebeekMiriam MoonsSamantha DooperSimone Peper

Kenniswerkplaats Tienplus

Opleiden en professionaliseren in diversiteit en opvoeding

2

3

Inhoud

1 Inleiding 5

2 Cultuur en diversiteit in onderwijs: begripsafbakening en theoretische onderbouwing 9

2.1 Inleiding 92.2 Definiëringdiversiteitencultuur 92.3 Noodzaak tot diversiteitgevoelig onderwijs 122.4 Noodzaaktotdiversiteitinhetcurriculum 14

3 Ontwikkelen van diversiteitgevoelig onderwijs 173.1 Inleiding 173.2 Visies en benaderingen 173.3 Dimensies van diversiteitgevoelig onderwijs 19

4 Kader van opleiding en onderwijsontwikkeling 274.1 Wettelijk kader hoger beroepsonderwijs 274.2 Aansluitenbijhetwerkveld:vanberoepsprofielnaaropleidingsprofiel 294.3 OpleidingsprofielPedagogiek:extratakaandestam? 334.4 Naarinterculturelecompetentieprofielen 334.5 OpleidingskaderHogeschoolInholland 35

5 Diversiteit in Pedagogiek en Social Work 415.1 Opleiding Pedagogiek 415.2 CurriculumPedagogiek2009-2010 425.3 Diversiteitgevoelig opleiden in Pedagogiek 445.4 OpleidingMaatschappelijkWerkenDienstverleningAmsterdam 495.5 CurriculumMaatschappelijkWerkenDienstverlening2009-2010 505.6 DiversiteitgevoeligopleideninMaatschappelijkWerkenDienstverlening 525.7 Diversiteitgevoelig opleiden: enkele bevindingen 56

6 Visie van opleidingsmanagement op diversiteit en onderwijs 596.1 Beleid en management 596.2 Nadruk op studierendement 596.3 Aandachtvoorsocialebindingenintegratie 616.4 Culturelediversiteitinhetcurriculum 626.5 Professionaliserenvandocenten 62

7 Docenten en studenten over diversiteit 657.1 Diversiteit:eenkwestievankijken? 657.2 Diversiteit in de klas 697.3 Diversiteitinhetcurriculum 717.4 Diversiteit in teamverband 77

4

7.5 Studenten aan het woord 79

8 Samenvatting en conclusies 838.1 Diversiteit en onderwijs: resultaten literatuurverkenning 838.2 Visie op diversiteit en onderwijs 848.3 Onderwijskader en diversiteitbeleid 868.4 DiversiteitinPedagogiekenSocialWork(MWD) 888.5 Staf,docentenenstudentenoverdiversiteitenonderwijs 898.6 Onderzoeksvraag 91

Bijlagen 93Bijlage 1 Literatuurlijst 93Bijlage 2 Diversiteit in het Jeugdbeleid en Werkplaats Tienplus 99Bijlage3Overzichtgeïnterviewden,deelnemersgroepsgesprekken,

rondetafelbijeenkomst 24 mei 2010 105

5

Inleiding1

In de Kenniswerkplaats Tienplus werken onderzoek, beleid en praktijk samen aan verbetering van de preventievepedagogischeinfrastructuurrondommigrantenoudersvankinderenindetienerleeftijd(Pels,2009).Vergrotingvandetoegankelijkheidvanlaagdrempeligeopvoedsteun-aandevoorkantvandezorgketen-isnoodzakelijkomdateendeelvandemigrantenjeugdeencumulatieaanproblemenlaatzien.Hierbijgaathetonderandereomschooluitval,gezondheids-engedragsproble-men,overlastencriminaliteit.Ouderservarenproblemenmetdeopvoeding,hebbenvragenhoedebegeleidingvanhunkinderenaantepakken.Vooraltijdensdeovergangvandebasisschoolnaarhetvoortgezetonderwijsdienenzichnieuweopgroei-enopvoedproblemenaan,maarwordenoudersenjeugdtegelijkertijdonvoldoendevoorzieninhunbehoeftenaansteunenbegeleiding.Slechtseenbeperkt deel wordt bereikt door preventief jeugdbeleid en is juist oververtegenwoordigd in de geïndiceerdeenjustitiëlejeugdzorg.DezetrenddoetzichlandelijkeninsterkemateinAmsterdamvoor.

De werkplaats maakt deel uit van het ZonMw programma Diversiteit in het Jeugdbeleid dat op verzoekvandeMinistersvanJeugd&GezinenvanWonen,Wijken&Integratieisopgezetomextraaandachttebestedenaanhetstimulerenvandeontwikkelingskansenvanmigrantenjeugdenhetondersteunenvanoudersbijdeopvoeding.Ditprogrammaomvatdiverselijnenenactiviteitendiegerichtzijnophetontwikkelenenimplementerenvankennisenvakmanschapinde(semi)professio-nelejeugdsectorterbevorderingvaneengezondeenveiligeontwikkelingvanmigrantenjeugd(www.zonmw.nl/diversiteitjeugd).

De Kenniswerkplaats Tienplus - Toegankelijke opvoedsteun voor migrantenouders met tieners in Amsterdam - werktaaneenbeterbereikvanmigrantenoudersmetkinderenindeleeftijdvan10-14jaar en aan een betere aansluiting van opvoedondersteuning op hun behoeften en vragen. Doel is om kennis en ervaring die hiermee wordt opgedaan te verankeren in het Amsterdamse jeugdbeleid en te benutteninopleidingenvantoekomstigejeugdzorgwerkersenpedagogischadviseurs.Eenvandedeelprojectenvandekenniswerkplaats-deelproject5:Opleiden en professionaliseren-isgerichtopverankeringvanactuele,ontwikkeldekennisinrelevanteopleidingenvanHogeschoolInholland

en HogeschoolvanAmsterdam.

De doelstelling en opzet van de Werkplaats Tienplus is in bijlage 2 opgenomen. Meer informatie is te vinden via http://www.kenniswerkplaatstienplus.nl/.

Onderzoeksvraag en doelstelling Denoodzaaktothetactualiserenenherontwerpenvanopleidingenvoorfunctiesindejeugdzorg,isurgent. Zowel landelijk onderzoek als inventarisatie in drie stadsdelen in Amsterdam laat zien dat de behoefte aan steun en advies onder migrantenouders evident is, maar de afstand tot het aanbod groterdangewenst(Distelbrinke.a.,2009;Nabere.a.,2009;Pels,2010).Oudersenjeugdvoelenzichnietaltijdherkendengesteundinvragenenproblemendiezichindealledaagseopvoedingenontwikkelingvoordoen,professionalszoekennaareffectievewerkwijzenomoudersenjeugdinhunopvoedingscontexttebenaderenenbegeleiden.

6

Onderzoek onder migrantenjongeren en ouders in drie stadsdelen in Amsterdam laat zien:

Onbekendheid, onzekerheid en argwaan ten aanzien van professionele voorzieningen belemmeren ●oudersom steun te zoeken bij Nederlandse instanties. Die wordt bij voorkeur in eigen kring en bij zelforganisaties,ofhelemaalnietgezocht.Eriseengroeiendegroepalleenstaandemoedersdievoordeopgavestaathunkinderenalleen ●optevoeden,zonderterugtekunnenvallenopeenondersteunendsociaalnetwerk.Zeervarenproblemenindeopvoeding,levenvaakinarmoedeensociaalisolement,hebbenbehoefteaancontactensteun.Moedershebbenbehoefteaanonderlingcontactoplocatiesindebuurtwaarzebehalvegezellig- ●heid ook informatie en advies vinden over de ontwikkeling en opvoeding van kinderen in de puber-teit, over hun rol in de begeleiding van hun kinderen in het voortgezet onderwijs, over religieuze opvoedingindeNederlandsecontext.Jongerenhebbenvragenoverschoolkeuze,omgaanmetseksualiteit,vindenvaneenbaantje, ●maarookoveronderwerpenalsreligie,identiteit,socialebinding.Dergelijkevragenzijnthuisvaaknietbespreekbaar,enkomenopschoolbeperktaandeorde.Jongerenlevenintweewerelden-thuisendaarbuiten-waarmeezealsvanzelfsprekendomgaan, ●maarwaarzeooklastvanhebbenvanwegeconflicterendeverwachtingendieaanhengesteldworden.Waarhorenzebij,hoedienenzezichte‘gedragen’,hoeloyaaltezijnaanthuisentege-lijkertijd een eigen weg te vinden in de Nederlandse samenleving.

Nabere.a.,2009;Bijvoets&VanHeerebeek,2010.

Watmoetenstudentenlerenomalsprofessionalsomtekunnengaanmeteencultureeldiverse cliëntenpopulatieenhoemoetdatleerproceseruitzien?Welkeeisensteltprofessioneleondersteu-ningenbegeleidingvangezinnenineengrootstedelijke,multi-etnischecontextaandeinrichtingvanhetcurriculumvansociaalagogischeopleidingen,aandidactischeencommunicatievevaardighe-denvandocenten,aandeaansluitingvandeopleidingophetwerkveld?Dezevragenbeperkenzichuiteraardniettothetsociaalagogischedomein.Inalleopleidingenvanhetberoepsonderwijs-vanverpleegkundetotaaneconomischeenjuridischeopleidingen-steltdemulticulturelesamenlevingeisenaandecompetentiesdievanprofessionalsverwachtworden.Enerzijdswijsthetwerkveldopde noodzaak om de inhoud van opleidingen te herzien. Anderzijds is er een groeiende groep studen-tenvandiverseachtergrondendiecultureelcompetentedocentennodighebben,dieoverkennis,didactischevaardigheden,stijlenvancommunicatie,bejegeningenbegeleidingbeschikkenomopteleidenvooreencultureeldiverswerkveld.

Decentralevraagvanhetproject‘Opleidenenprofessionaliseren’is:Welke aanpassingen zijn nodig in het competentieprofiel en het curriculum van toekomstige opvoedadviseurs en gezinsbegeleiders om in een multiculturele, grootstedelijke context adequate preventieve ondersteuning te kunnen bieden aan migrantenouders?

Doelvanhetprojectisomdeaansluitingvanrelevanteopleidingenophetwerkveldteverbeterenendaarmeetoekomstigeprofessionalstelerenhoeopeffectieveenadequatewijzemigrantengezin-nen en hun kinderen te ondersteunen bij hun opvoeding en ontwikkeling. De betrokken opleidingen vanHogeschoolInhollandinAmsterdamrichtenzich-vooreendeel-opdeondersteuningenbege-leiding van gezinnen bij de opvoeding van hun kinderen.

7

Onderzoekskader en opzetTerverkenningvandeonderzoeksvraaghebbenindeperiodeseptember2009-december2010diverseactiviteitenplaatsgevonden.

Ter onderbouwing van de vraagstelling heeft studie plaatsgevonden van internationale en 1. internationaleliteratuur,vankerndocumentenvandehogeschoolenvandeinrichtingvanhethogerberoepsonderwijsinNederland.Hiermeezijnkernbegrippennaderomschreven,iseenbeeldverkregenvandewijzewaarophetonderwijsisingerichtencurriculumanalysekanplaatsvinden.Eeneersterapportageisinfebruari2010verschenen,onderdelenervanzijnmeegenomen in de onderhavige rapportage.TeroriëntatieheefteeneersteanalysevanonderdelenvandeopleidingenPedagogieken2. MaatschappelijkWerkenDienstverleningplaatsgevonden,waarvanderesultatenzijnbeschre-ven.Ditiseen‘buitenkantverhaal’vandematevandiversiteitvanenkeleonderdelenvandeopleidingen,gebaseerdopdocumentenstudie.Eenmeercompleteendiepgaandeanalyse(samenmetdocentenenonderwijskundigen)vandeopbouw,inhoud,uitvoeringen(beoogde)effectenvanhetBachelorprogrammastaatophetprogrammavoor2011.Ter inkleuring van de huidige onderwijspraktijk aangaande diversiteitgevoelig opleiden, is met 3. managementeneenselectiedocentenenstudentenvanbeideopleidingengesproken.Erzijnindividuele en groepsinterviews afgenomen, er is een rondetafelbijeenkomst over de voorlopige bevindingengeorganiseerdvoordocenten,managementenenkeleexternen.DaarnaastheeftregelmatigoverlegplaatsgevondenmetdeonderwijscoördinatorencurriculumontwikkelaarvanPedagogiek,tervoorbereidingvanbijstellingvanhetcurriculumenscholingvandocenteninstudiejaar2010-2011.DoordeVrijeUniversiteit,HogeschoolInhollandenHogeschoolvanAmsterdamisbijZonMween4. aanvrageingediendinhetkadervandeprogrammalijnIntercultureelVakmanschapdiegeheelfocustopanalyseenherontwerpvan(onderdelenvan)deBacheloropleidingPedagogiekvandebetrokkeninstellingen.DeoriëntatievanhetonderhavigeprojectOpleidenenprofessionaliserenheeftdaaraanbijgedragen.Hetvervolgvanditprojectfocustin2010-2011opdiversiteitinMaatschappelijkWerkenDienstverleningvanHogeschoolInholland,opkennisproducenteneninterneenexternebijeenkomstendiedaarmeeverbondenzijn.

De opbouw van deze rapportage is als volgt:Allereerst vindt aan de hand van nationale en internationale literatuur een afbakening en ●onderbouwingplaatsvancentralebegrippenengekozenbenaderingvandiversiteit (hoofdstuk2).Vervolgenswordt-eveneensopbasisvanliteratuurstudie-ingegaanopvisiesenbenaderingen ●vandiversiteitgevoeligonderwijs(hoofdstuk3).Daarnakomtaandeordebinnenwelkekaders(wet-enregelgeving,verdelingvanbevoegdhe- ●den)enopwelkewijzehethogerberoepsonderwijsontwikkeldengeactualiseerdwordt (hoofdstuk4).InhetnavolgendehoofdstukwordtbeschrevenhoedeopleidingenPedagogiekenMaatschappe- ●lijkWerk&Dienstverlening(SocialWork)vanHogeschoolInhollandzijningericht(hoofdstuk5).

8

Daarna wordt ingegaan op de visie en ervaring van leidinggevenden op diversiteit en onderwijs, ●opbegeleidingenprofessionaliseringvandocenten(hoofdstuk6).Tenslottekomendocentenenstudentenenhunopvattingenoverenervaringenmetdiversiteit, ●onderwijsencommunicatiedaaroveraanhetwoord(hoofdstuk7).Afgesloten wordt met een samenvatting van de belangrijkste bevindingen aan aanzet tot vervolg ●(hoofdstuk8).

Het is van belang om bij het lezen van deze rapportage te bedenken dat het onderwijs voortdurend inontwikkelingis.Ookhetcurriculumvandeopleidingendieindezerapportageinbeeldkomenendie inmiddels alweer verder zijn op weg naar diversiteitgevoelig opleiden.

9

Cultuur en diversiteit in onderwijs: begripsafbakening en theoretische 2 onderbouwing

Inleiding2.1

Initiatieven die in Nederland genomen worden ten aanzien van diversiteit in het hoger onderwijs, zijnvooralgerichtophetverbeterenvanstudieprestatiesvanallochtonestudentenenvoorkomenvanstudie-uitval.Daarnaastgaatdeaandachtuitnaarcommunicatietussendocentenenstudentenen tussen studenten onderling. Weinig of niet zijn de onderwijsorganisatie en de onderwijsinhoud (curriculum)focusvanvernieuwingwanneerhetomdiversiteitgaat. Indithoofdstukwordteenoverzichtgegevenvannationaaleninternationaalonderzoeknaardebetekenisvandiversiteitinzoweldeleeromgevingalshetcurriculumvanopleidingen.Gestartwordtmeteenaanzettotbegripsafbakening,motivatievanderelevantievanintercultureelberoepsonder-wijsenbeschrijvingvanenkelemodellenvoorcurriculumanalyse.DezeoriëntatiedientalsaanzetenbasisvooranalysevanonderdelenvandeopleidingenPedagogiekenMaatschappelijkWerkenDienstverleningvanHogeschoolInhollandAmsterdam.

Definiëring diversiteit en cultuur2.2

Wanneerhetomdiversiteitenopleidengaat,laatonderzoekeengrotevariëteitaandefinities,begrippenenomschrijvingenzien.Ookisereenlangelijstaannationaleeninternationalepublica-tiesenrapportenovermulticultureelofintercultureelopleiden.Dezelijstisechteraanzienlijkkorter wanneer het om opleiden voor de beroepspraktijk gaat, en nog korter wanneer het gaat om deopbouweninvullingvaneenleerplanvoorhethogerberoepsonderwijs.Eencombinatievanverschillendepublicatiesbiedteenvoorlopigebasisbegripsafbakening.

DiversiteitIndepublicatieswordenzowelbredealssmalledefinitiesvandiversiteitgebruikt.Smalledefinitiesverwijzennaaretnisch-culturelefactorendiemetverschillenineensamenlevingsamenhangen,brededefinitiesnaarmeerderefactorendievaninvloedzijnopmaatschappelijkegelaagdheid,zoalssekseenseksuelegeaardheid,religie,sociaalmilieu.Dominantisdeopvattingdatdiversiteitbreedmoetwordenopgevat,zonderdathetbegripwordtgedefinieerd,overigens(Heemskerke.a.,2005;Azghari,2009;Gutiérrez&Rogoff,2003;Pattynama&Verboom,2000).Veel aangehaald is Banks die diversiteitomschrijftals‘the wide range of racial, cultural, ethnic, linguistic, and religious variation that exists within and across groups that live in multicultural nation states’(Bankse.a.,2005,p.17).

10

CultuurOokhetbegripcultuurwordtvaakzondernadereomschrijvingenopverschillendemanierengebruikt.EendefinitievandeOnderwijsraadvat(onderverwijzingnaaro.a.Berger&Luckmann,1966;Bourdieu,1996;Zijderveld,2000;Eldering,2002)devolgendekernelementenvancultuursamen:

‘Geheel van denkmodellen en gedragspatronen dat gedeeld wordt door een samenleving, gemeenschap of groepering. Cultuur is een dynamisch geheel van overtuigingen, praktijken, competenties, ervaringen en bijbehorende impliciete en expliciete spelregels. De waarden en normen, de symbolen en de achterlig-gende mens- en wereldbeelden waarin dit geheel verankerd is, maakt deel uit van een cultuur ’. (Onderwijsraad, 2007, p.30).

Cultuur kan gebonden zijn aan een samenleving, een groep, een instelling, maar ook aan een setting alsschoolofeenonderwijsorganisatie.Debetekenisisafhankelijkvandecontextenhetdoelwaarmeehetbegripwordttoegepast.‘Cultuur’krijgtbetekenisonderinvloedvanfactorenalssociaalmilieu,gender,religie(Pinto,2000).Inditverbandwordtweldemetafoorvanhet‘schillen-model’gebruiktomdegelaagdheidvancultuurteduiden(Onderwijsraad,2007).Hiermeewordtbedoelddatverschillendecultuurlagenalsuienschillenoverelkaarheenliggen,waarbijdebinnenstelaag staat voor basale vooronderstellingen en aannames die de kern vormen en bepalend zijn voor devolgendeschilvanwaardenennormen,gevolgddoordeschilvansymbolenenhelden,entenslottedoorgewoontenenproceduresalsbuitensteschildiebijeenbepaaldecultuurhoren.Debinnenstelaaglaatzichmindermakkelijkbeïnvloedenenveranderendandebuitensteschil,zowordtaangenomen.DeOnderwijsraadvatinditverbanddeschoolopalsleer-enleefgemeenschapwaareenverbindendeschoolcultuurontwikkeldkanwordendoorstapvoorstapdeverschillendelagen met elkaar te verbinden.

Multicultureel, intercultureel, diversiteitInpublicatiesoveronderwijsenculturelediversiteitwordenuiteenlopendebegrippengebruiktomdeetnisch-cultureledimensieinleren,ontwikkelenenopleidentebeschrijven.Zoalshiervooraangegeven staat diversiteit vooreenbredereenmeeromvattendebenaderingomverschillenenovereenkomstentussengroepenensubgroepenteduiden,verwijstetnisch-culturelediversiteitnaaretnisch-cultureleinvloedenopalledaagsecontextenwaaringeleerdengeleefdwordt.Hetbegripintercultureel wordtvaakgebruiktinpublicatiesoveronderwijsleerprocessenenverwijstnaarhetlerenkennenenomgaanmetculturelediversiteitindeklasenopschool,zowelincognitiefalssociaalopzicht(LedouxenLeeman,2001).Hetbegripwordtookgebruiktinpublicatiesover(leren)communicerenincultureeldiversecontexten,verwijstnaareenwederkerigengelijkwaardigleerproces(Pinto,2000;Azghari,2009). Het begrip multicultureelwordtvooralgebruiktomdeculturelediversiteitvandesamenlevingteomschrijven,enomdecompetentiestebenoemendienodigzijnompersoonlijkenberoepsmatiginzo’nsamenlevingtefunctioneren,dezogenoemdemulticulturelecompetenties(Meermane.a.,2009;Kortram,2008). Begrippenals‘intercultureel’en‘multicultureel’zijnweliswaargangbaarinhetalgemenespraakgebruik,maarverwijzenimplicietnaareenstatischcultuurbegrip.Inaansluitingopde

11

discussieinwetenschappelijkekringwordtindezerapportagebijvoorkeurgesprokenintermenvan(opleidentot)competentiesenvakmanschapmetgevoelvoordiversiteit,vandiversiteitgevoeligheidofculturelesensitiviteit.Hierendaarzaleromwillevandelees-enherkenbaarheidaangeslotenworden bij het gangbare taalgebruik.

KruispuntdenkenKruispuntdenkenofintersectioneel denken is een benadering van diversiteit die in Nederland steeds meerterreinwintenalsomvattenddenkkadervandiversiteitwordtgezien(Lutz&Wekker,2001,aangehaaldinHaterde.a.,2010).Indezevisiezijnmeerdereassenvanmaatschappelijkebetekenis-gevingcruciaalenbepalendvoordeidentiteitvanmensenwaarbijhetbewustzijnvanidentiteitontstaatopkruispuntenvancrucialeassenalssekse,socialeklasse,nationaliteit,etniciteit,seksuelevoorkeur, al dan niet hebben van een beperking. Dit kruispuntdenken is gebaseerd op vijf veronder-stellingen(VanMens-Verhulst,2009aen2009b),namelijkdat:

Verschillentussenmensencontinuzijn,nietdichotoomzoalstegenstellingautochtoon-alloch- ●toonsuggereert.Zovoelenveeljongerenzichverwantmetmeerdereculturen,hanterenmeerdere identiteiten.Verschillenmachtsgeladenzijn,waarbijdeenecategorie(dievaaknietexplicietbenoemd ●wordt)alshoger,beterofnormalerwordtgezien.Met‘jongeren’wordenvaakautochtonejongerenbedoeld,met‘allochtonejongeren’vaakjongens,metseksualiteitalleenheteroseksua-liteit.Degenendie‘afwijken’vandenormmoetenzichzelfexplicietbenoemen:vrouwen(ofmeisjes),allochtonen(ofmoslims),homo’s.Inhetcurriculumvanopleidingenkomenvrouwen,moslims,homo’sdoorgaansalleenalsuitzonderingenvoor.Verschillenmeerdimensionaalzijn,zichafspelenopmeerdereniveaus,nietopéénniveau. ●Sekseverschillenzijnnietalleenbiologischvanaard,maarookpsychologisch,sociaalenmaat-schappelijk,zijnpolitiekgeladen.Verbeteringvandepositievanmigrantenvrouwenmoetdusookmeerderedimensiesbetreffen(nietalleenvanuitwelzijns-ofgezondheidsperspectief),zoalsdeaanpakvanhomogeweldnieteenzijdigallochtonejongensmaareenveelbrederegroepjongens en jonge mannen moet betreffen.Verschillendynamischennietstatischzijn,zoalsindeontwikkelingvanculturenengendernaar ●vorenkomt.Zozijnerverschillenindenkenenomgaanmeteer,sekseenseksualiteittussengeneratiesvanetnischegroepen.Verschillenonderlingafhankelijkzijn,waarbijdeeneasvanverschilnietbelangrijkerisdande ●andere.Etniciteitisnietbelangrijkerdanbijvoorbeeldsekseofseksuelevoorkeur,maarcatego-rieënbeïnvloedenelkaar.

Het kruispuntdenken sluit aan bij de basisaanname van het rapport Identificatie met Nederland dat ergeenvastomlijndeculturelekadersencollectieveidentiteitenmeerbestaan(WetenschappelijkeRaadvoorhetRegeringsbeleid,2007).Demulticulturelesamenlevingwordtbepaalddooreengrotematevandiversiteit,waarbijmensenzichmetmeerderegroepenverbondenkunnenvoelen,meerdereidentiteitenontwikkelenenzichmetuiteenlopendeculturelecontextenidentificeren.Inhetonderzoekwaarvanindezerapportageverslagwordtgedaan,wordtaangeslotenbijhet‘kruis-puntdenken’.Ditbetekentvoordesociaalagogischeopleidingenpraktijkdat(toekomstige)profes-

12

sionalsiederekeeropnieuwmoetenbekijkenwelkefactorenendimensiesvandiversiteitvaninvloedzijnopdedesbetreffendesituatieencontext,hoedaarophethandelenaftestemmen.Ditverondersteltanalyse,reflectieenhandeleninovereenstemmingmetwatinspecifiekesituatiesgevraagdwordt,gebruikmakendvankennisenervaringdieeerderisopgedaan.Enditverondersteltweerzelfbewustzijnvandeinvloedvanfactorenalsgender,cultuur,religieopheteigendenkenenhandelen, en op die van anderen. Vergelekenmetdegelaagdheidvanhetkruispuntdenken,zijndeschillen-van-de-ui-benaderingenbegrippenalsintercultureelenmulticultureelmindercompleteendynamischebegrippen.Diversiteit en diversiteitgevoeligheid benaderen het kruispuntdenken, ervan uitgaande dat naast cultuurookgender,socialeachtergrond,seksuelevoorkeur,religie,nationaliteitbepalendedimen-sies zijn van de identiteit en het bewustzijn van mensen.

Noodzaak tot diversiteitgevoelig onderwijs2.3

Inhetmaatschappelijkeenwetenschappelijkedebatwordtopmeerderegrondengewezenopdenoodzaakdatdiversiteitinhetonderwijsaandachtverdient.Demeestgenoemdeisdievandestudie-uitvalonderniet-westerseallochtonestudenten.Daarnaastwordtgewezenopdebelemme-rendeénstimulerendeinvloeddiedeschoolomgevingenleeromgevingvanopleidingsinstituten-i.c.hogescholen-kunnenhebbenophetstudiesuccesvanstudenten.Veelminderaandachtiservoordiversiteitindeinhoudvanhetcurriculum,voordewijzewaaropopleidingenaankomendeprofes-sionalstoerustenomineendiversberoepenveldmeteenmulticulturelecliëntenpopulatieencollega-kringadequaateneffectieftekunnenfunctioneren.

Studie-uitvalWaaromishetnodigomdiversiteitgevoeligonderwijsteontwikkelen?Deaanleidingdiealsmeesturgentnaarvorenwordtgebrachtisdestudieloopbaanvanniet-westerseallochtonestudenten.Dezeisminderrooskleurigdandievanautochtonestudenten.UitverschillendeonderzoekendieECHO(ExpertisecentrumDiversiteitbeleid)heeftlatenuitvoerennaardeinstroom,doorstroomenuit-stroomvanallochtonestudenteninhethogeronderwijs,komtnaarvorendatsteedsmeerniet-wes-tersestudentendestapmakennaarhethogeronderwijs(Wolff,2007;Severiens,Wolff&Rezai,2006;Wolff&Crul,2003).Hunaandeelisflinkgroeiend,allereerstonderSurinaamseenAntilliaansestudenten, in toenemende mate ook onder Turkse en Marokkaanse studenten, mede dankzij een groeiendegroepvrouwelijkestudenten.Detoenemendedeelnamevanniet-westerseallochtonestudentengaatechtergepaardmetveelschooluitvalinvergelijkingmetautochtonestudenten.Zeverlatenvaakongediplomeerdhetonderwijs;overstappersnaareenanderestudiewordenhiernietondergerekend.Dieuitvalisinhethbohetgrootstinheteerstejaar.Eerstegeneratiestudenten,mannelijkestudenten,ouderestudentenenstudentenmeteenmbo-opleiding,vallenhetmeestuit.Ookverschilleninstudierendementtussenautochtoneenniet-westerseallochtonestudentenzijngroot;73,1%vandeautochtonestudentenbehaaltinachtjaartijdhetdiploma,tegenover58,1%vandeniet-westerseallochtonestudenten(HBO-raad,2009a).Hierbijdoenzichperhogeschool(enperlocatie)enstudierichtingverschillenvoor.Opkortetermijn(uitvalnaeenendriejaar)isdevooropleidingvangroteinvloedopdestudieloopbaan,oplangetermijn(rendementnavijfenacht

13

jaar)isetniciteitvangrotereinvloed.Hetstudierendementvanniet-westerseallochtonevrouwenisnagenoeggelijkaandatvanautochtonemannen(HBO-raad,2009b). Terverklaringvanstudie-uitvalwordtopverschillendefactorenenomstandighedengewezen(Wolff&Crul,2003).Zobrengtdeovergangnaarhethogerberoepsonderwijsextrabelemmeringenmetzichmeevoorstudentendievanhuisuitnietbekendzijnmethetsysteemvanhogeronderwijsendiedestudievaardighedenmissendiegevraagdworden.Nietalleenmondelingeenschriftelijketaalvaardigheid en beheersing van rekenvaardigheid kunnen een hindernis zijn, maar ook de zelf-standigheidenzelfsturingdieinhetonderwijsgevraagdwordt.Hierbijspelengebrekaansociaal,cultureeleninformatiekapitaalstudentenparten,enkunnenzenietaltijdrekenenopactievebetrokkenheidvanoudersbijhunschoolloopbaanentoekomstambities.Daarnaastiserdeinvloedvanindividuelekenmerken(sociaal-cultureleachtergrond,studievaardigheden,intellectuelecapaci-teit)enpersoonlijkefactoren(zorgvoorgezinen/offamilie,parttimeoffulltimebaan,verblijfssta-tuse.d.).Uiteindelijkisernietéénfactormaareencombinatievanfactorenvaninvloedopdestudievoortgang en het resultaat. Deonderkenningdatdetalentenvanniet-westerseallochtonestudentenendaarmeehetpotentieelvoordearbeidsmarktenkenniseconomiebeterbenutengestimuleerdmoetenworden,isaanleidingtotveleinitiatievenenprogramma’sinhethogeronderwijs.HetMinisterievanOCWheeftmetdestrategischeagendavoorhethogeronderwijs-,onderzoeks-,enwetenschapsbeleid-Het hoogste goed -voordeperiode2008-2012extramiddelenterbeschikkinggesteldaanvijfhogescholeninviergrotesteden(Amsterdam,DenHaag,Utrecht,Rotterdam)indeRandstadomhetstudiesuccesvanniet-westerseallochtonestudententebevorderen.DitzogenaamdeG4/G5pro-gramma wordt gemonitord en de bereikte resultaten worden meegewogen bij de verdeling van middelenvanaf2011;instellingenmeteensuccesvolleaanpakwordenbeloond(InspectievanhetOnderwijs,2009).

Schoolklimaat en leeromgevingEentweedeaanleidingtotonderzoekenmaatregeleninhethogeronderwijsdiemethetstudiesuc-cesvanhbo-studentensamenhangt,isdeonderkenningdatschoolklimaatenleeromgevingvaninvloedzijnopdestudieloopbaanvanstudenten(Severiense.a.,2006).Ditgeldtvoorallestuden-ten,maardespecifiekbelemmerendeénstimulerendefactorenvoorniet-westerseallochtonestudentenzijndelaatstejarensteedsmeeronderdeaandachtgekomen.InnavolgingvanVincentTintodieonderzoekdeednaarstudiesuccesvanfirst generation studenten in de Verenigde Staten (NativeAmericans,Afro-Americans,migrantengroepenalsHispanics)wordtinditverbandhetbegrippenpaaracademischeensocialeintegratievanstudenteninhetinstituutendeleeromgevinggebruikt(Tinto,1993,1998a,aangehaaldinSeveriens,Wolff&Rezai,2006;Tinto,1998b).Academi-sche integratieverwijstnaarhetvakinhoudelijkeleerproceswaarbijstudentenbetrokkenrakenopdestudie,leergierigengemotiveerdwordenomzichteontwikkelenentepresteren.Inditintegra-tieprocesvervullendocentenenbegeleiderseenbelangrijkerol,onderanderedoorhetgevenvanuitleg en adviezen over de leerstof en hoe deze te verwerken en beheersen. Sociale integratie verwijstnaarinformelecontactentussenstudenten,debandmetmedestudenten,naarsteunenmotivatievoordestudie.Ookhetcontactmetdocenten,adviseursenstudiebegeleidersspeelteenrolinhetsocialeintegratieprocesinhetinstituutendeschoolalsleeromgeving.Zowelacademische

14

alssocialeintegratiekenneneenformeleeninformelecomponent.Academischeintegratievindtprimairplaatsinlessen,colleges,werkgroepen,practica,maarookviaondersteunendeenmotive-rendecontactenmetmedestudentenendocentenindekantine,opdegang,bijelkaarthuis.Socialeintegratieverlooptviainformelecontactenensettings,maarooktijdenswerkgroepen,trainingen,makenvangemeenschappelijkeopdrachten. Tinto’sthesedateengoedeacademischeensocialeintegratiebijdeovergangnaarhethogeronderwijsdekansopuitvalverkleintisookinNederlandonderzocht(Wolff&Crul,2003).Eencombinatievanfactorenenomstandighedenishieropvaninvloed.Wanneerstudievaardigheden,socialeencultureleachtergrond,migratiegeschiedenis,hetgevoel‘anders’tezijnnegatiefopelkaaringrijpen,neemtdekansopstudie-uitvaltoe.Eenbelangrijkonderscheidendelementtussenblijversen afvallers is het al dan niet deel uitmaken van een ondersteunend netwerk dat zowel een rol speeltbijsocialealsacademischeintegratie.Vooralwanneerzichproblemenvoordoen,kunnenblijversnietalleenterugvallenopeigenvaardigheden,maarookopsteuninhundirecteomgeving.Daarnaast hebben kenmerken van de leeromgeving invloed op loopbaan van studenten. In opleidin-gendieeengrootappèldoenopzelfstandigheidenzelfsturinggedijenniet-westerseallochtonestudenten minder goed. Hoeweldestudie-uitvalinhethogerberoepsonderwijsgrootis,springtheterinvergelijkingmetwetenschappelijkonderwijspositiefuit,omdaterdoorgaansmeeraandachtisvoorstudieloopbaan-begeleidingenkleinschaligonderwijs.Vooralinvestereninheteerstedeelvandeopleiding(gevenvanrealistischevoorlichting,organisatievanmeeloopdagen,zorgvoorkeuzebegeleiding),instudie-vaardigheden(ondersteuningbijtaal,schrijf-enpresentatievaardigheid),instudiebegeleiding(decanatenenmentoren),inbindenvanstudentenonderlingénaandocenten,lijktpositiefresultaattehebben.Daarnaastgaathetomprofessionaliserenvandocenteninhetomgaanmeteencultureeldiversestudentengroep,ontwikkelenendocerenvaneenmulticultureelgeoriënteerdcurriculumenvoorbereidenvanstudentenopeenmulticultureelberoepenveld. Stimulerenvansocialeenacademischeintegratieverondersteltbewustwording,kennisenadequaathandelenvanautochtonestudentenendocenten.Eenstimulerendschoolklimaatenopleidingstreeftstudiesuccesvanallestudentenna,bevorderthunonderlingeintegratieenleidthenoptotcompetenteprofessionalsdieophunvakgebiedmetetnisch-culturelediversiteitkunnenomgaan. In die zin heeft het onderwijs niet alleen een belangrijke rol in de ontwikkeling van individuelestudenten,maarookvoordesamenlevingalsgeheel(Kortram,2008;Pinto,2000).

Noodzaak tot diversiteit in het curriculum 2.4

Vooraloppedagogischeacademiesenlerarenopleidingendiestudentenvoorbereidenopdocent-schapinhetbasis-envoortgezetonderwijswordtaandachtgeschonkenaandediversiteitinhetcurriculum,aandeontwikkelingvanmulticulturelecompetenties,aankunnenomgaanmetleerlin-genenoudersvandiverseetnisch-cultureleachtergronden.Dezeopleidingenwordengevoedmetresultatenvanwetenschappelijkenpraktijkgerichtonderzoeknaaretnisch-culturelediversiteitenonderwijs,alzijnernogheelveelvragendienaderonderzoekendiscussievragen(o.a.TenDam,2002;Volman,2006;Haijer,2003;Leeman&Moerkamp,2001;Leeman&Wardekker,2004).Gewe-zenwordtopdehardnekkigetendensinonderwijsbeleidommulticultureelonderwijsteversmallen

15

tothet‘wegwerken’vanachterstandenvanallochtoneleerlingeninhetonderwijs,omdesocialeintegratieenparticipatievanleerlingenineenreligieusencultureelpluriformesamenlevingeenzijdigterichtenopallochtoneleerlingen,studentenenburgers(Leeman,LutzenWardekker,1996;TenDam,2002;LeemanenWardekker,2004).Deontwikkelingvanmulticultureelonderwijsisvooralgerichtophetrealiserenvankortetermijndoelenzoalsbegeleidingvananderstaligeleerlin-gen,verhogenvanschoolprestaties,inhalenvanachterstanden.Dezetendensisinvoorgaandealinea’soverstudie-uitvalinhethogeronderwijsnaarvorengekomen,methetG4/G5-beleiddatprimairgerichtisoppreventievanstudie-uitvalenverhogenvanstudierendementalsrecentvoorbeeld.

Ookinhetpubliekedebatoverdemulticulturelesamenlevingwordendebegrippen‘integratie’en‘achterblijven’metelkaarverbonden,aldusLedoux&Leeman(2001).Deontwikkelingvanmulticul-turelecompetentieswordtdaarbijprimairgerelateerdaanscholenmeteencultureelgemengdeleerlingenpopulatie,terwijlditonderwijsopálleleerlingenvanalleonderwijstypenenniveausgerichtzoumoetenzijn,ofzenuwitte,zwarteofgemengdescholenbezoeken(Leemane.a.,1996;Kortram,2008).Samenlerenensamenlevenineenmulticulturelesamenlevingvraagtomnieuweculturelepraktijkenwaarvoorzowelallochtonealsautochtoneleerlingenendocenteneeninspan-ningmoetenleveren,endatgaatallescholenaan,aldusLeemane.a.(1996).Dezenieuwepraktijkenkomenernietvanzelf,dienenontwikkeldtewordeninallevormenvanonderwijs,vanbasisschooltot aan hoger beroepsonderwijs. Nationaal en internationaal onderzoek van de afgelopen tien jaar wijst uit dat het onderwijs de kansen van een divers samengestelde groep leerlingen en studenten niet voldoende weet te stimule-ren.Endathetonderwijskinderen,jongerenenjongvolwassenenmeerenbetermoetvoorbereidenopparticipatieindemulticulturelesamenlevingenberoepsmatigfunctionerenopeencultureeldiversearbeidsmarkt(Bankse.a.,2001;2005;Morey,2000;Kortram,2008;TenDam,2002).Hierinheefthetonderwijseencrucialerol,ookhethogeronderwijs.Ditvraagtomherzienenherontwerpvandeinhoudvanhetonderwijs-hetcurriculum-datoverwegendgebaseerdisopwestersenormenenwaarden,perceptiesenopvattingenoverontwikkelingenopvoeding,omgangencommu-nicatie,normaalenafwijkendgedrag.Hiertoedientnietalleenvakkennisoverculturelediversiteitaangereiktteworden,maarishetookvanbelanghetintercultureelbewustzijnvanstudententestimulerenendaarovertelerencommuniceren.Enditvraagtweeromdocentendiezo’nleerprocesopgangkunnenbrengenenbegeleiden,dieoverdebenodigdemulticulturelecompetentiesbeschik-ken,daartoeaangezetdoormulticultureelgeoriënteerdpersoneelsbeleid.

16

17

Ontwikkelen van diversiteitgevoelig onderwijs3

Inleiding3.1

Hoedoejedat,diversiteitgevoeligofmulticultureelonderwijsontwikkelen?Onderzoeklaatziendatmulticultureelonderwijsallelagenvandeonderwijsorganisatieraakt,vanvisieontwikkelingenleiderschapopdiversiteitbeleid,aansturingenbegeleidingvanpersoneelenteams,ontwikkelingvanonderwijsmateriaal,organisatievanlesvormenencoachingvanstudenten,totmonitoringenevaluatie van de resultaten. Dit hoofdstuk gaat in op onderzoek, visies en benaderingen die ten

grondslag liggen aan diversiteitgevoelig onderwijs.

Visies en benaderingen 3.2

Voorbereidenvanstudentenopdemulticulturelesamenlevinggaatnietalleenomhetbevorderenvanschoolprestatiesenstimulerenvanschoolloopbanen,maarookomhetbewerkstelligenvangelijkwaardigeenrespectvolleverhoudingen,instaatzijntotperspectiefwisselingeninterculturelecommunicatie.Hoelerenstudentendat?Eenveelvoorkomendonderscheidisdattusseneencultura-listischeenpluralistischebenadering(Ledoux&Leeman,2001;Thijse.a.2008).Indeculturalisti-schebenaderingligtdenadrukopcultuurverschillentussengroepenenishetdoelvanmulticultu-reelonderwijshetlerenkennen,begrijpenenrespecterenvandeverschillen.Indepluralistischebenaderingligtdenadrukopdiversiteitinhetalgemeen,opeengrotematevanverscheidenheiddiezichnaarculturele,sociale,religieuzeachtergrondenkanvoordoenenishetdoelhetrealiserenvaneenpositiefpedagogischklimaatopschool,metonderlingeacceptatieenrespect.Ditalsvoorwaar-deomtelerenalsprofessionalopeendiversiteitgevoeligewijzemetcliëntenencollega’somtegaan.

Benadering Hoe Risico

Culturalistisch Accentopherkennen,begrijpenenaccepte-renvanverschillen.

Teveelwij-zijdenken,minderaandacht voorverschilbínnengroepen

Pluralistisch Nietalleenculturelediversiteit,maardiversi-teitinhetalgemeenstaatcentraal.

Culturele dimensie krijgt te weinig specifiekeaandacht.

Inbeidebenaderingenkomtcultuuralsbelangrijkedimensienaarvoren.Depluralistischebenade-ringkomthetdichtstbijintercultureellerenwaarinleerlingenenstudentenvanenmetelkaarleren,sluitaanbijheteerderaangehaaldekruispuntdenkenwaarincultuuralsdynamisch,meerdi-mensionaalencontinuwordtgezien.Cultuurisdaarinéénaswaaropidentiteitenbewustzijnzichontwikkelenenmanifesteren.Hetkruispuntdenkengaattevensverderdanfocusop‘acceptatieenrespectvanverschillen’:hethoudtindatmensennaastverschillenookovereenkomstendelen,veelraakvlakken hebben die tot gedeeld bewustzijn en herkenbare identiteiten leiden.

18

Alsuitwerkingvanhetvoorgaandeonderscheid,wordenweldrieprototypischeopvattingenoverdemulticulturelesamenlevinggesignaleerddieookindecontextvanhetonderwijszichtbaarzijn(Meermane.a.,2009):

Geen verschil zien ● tussenmensenvanverschillendecultureleachtergronden,uitonverschilligheidofbewustgeenverschilwillenzien.Gangbareroutineswordentotnormverheven,strevennaargelijkheidleidttothandhavingvanongelijkheid.Incurriculumenonderlingcontactwordtgeenbewustwording en verandering nagestreefd.Verschil wordt vooral gezien als er problemen ● zijn die om een oplossing vragen. Maatregelen die genomenwordenzijnbijvoorbeeldhetinvoerenvaneentaalprogramma,specifiekegedragsre-gels.Discriminatieofachterstellingkomtinhetonderwijsaandeordewanneerstudentenofberoepenveld daarom vragen.Onderlinge verschillen naar culturele achtergrond worden gezien, gewaardeerd en er wordt van ●geleerd.Studentenontwikkeleneenetnischeidentiteitalsonderdeelvaneenbredere(socialeenpersoonlijke)identiteit,gaanerbewustmeeom.Hetdocententeamstaatopenvoor(lerenoverde)multiculturelesamenleving,betrektbewustexpertisebijdevormgevingeninhoudvanhetonderwijs.

Meermane.a.(2009)onderzochteninenkeleopleidingenhoedocenteninhetberoepsonderwijsinAmsterdamlerenoverdiversiteitenmulticultureelonderwijs.Hetonderzoeklaatziendatdemulticulturelesamenstellingvandestudentenpopulatieinvloedheeftopdedagelijksepraktijkvanhet onderwijs, dat studenten door gedrag, houding, omgangsvormen en kennis die ze inbrengen uitnodigentotaanpassingen(taalonderwijs,multiculturelepraktijkvoorbeelden,ruimtevoorreligieuzetraditiesenfeestdagen).Maardatdezeaanpassingennietwordengevoeddoorvisieenbewustleren,doorerkenningvanhetbelangvanmulticulturelediversiteitvoorhetleerproces.Veeldocentengevenaangeencultureelverschiltezien,lereninformeelenadhocvancollega’senstudenten,betrekkendeeigencultuurendievanstudentennietbijhetonderwijs.Datzouwelwenselijkenzelfsnoodzakelijkzijn,omdatexplicietkennisnemen,ontwikkelenvaneenvisieendoelbewustomgaanmetdeculturele,socialeenreligieuzediversiteitindeklas,bijdraagtaandeontwikkeling van de studenten tot professionals met gevoel voor diversiteit.

19

Opleiden, na- en bijscholen in preventieve jeugdsector RecentonderzoekvanNJiinopdrachtvanZonMwnaarhetaanbod,deaardendekwaliteitvaninitieel-bijenscholingsaanbodindepreventieveenontwikkelingsgerichtejeugdzorglaatziendatdeaandachtvoordeverwervingvandiversiteitcompetentiesbeperktis(Berger,Ince&Stevens,2010a;Berger,InceenStevens,2010b;Haterde.a.,2010).Derapportageoverdeinitiëlescholinglaatziendatdeaandachtvoordiversiteit-competentiesopongeveerddehelftvandebenaderdeinstellingenaanwezigismaarenormvarieert(Bergere.a.,2010a).Hetkangaanomeendiversdocententeam,eenspecifiekeweekoverdiversiteit,integraleopdrachtenoverdiversiteit.Demeesteopleidingenintegrerendiversiteitinvakken,maarhoedatgebeurt,isonduidelijk.Aandachtvoordeverwervingvaninterculturelecompetentiesvindtweiniggestructureerdplaats,krijgtveelalvormviafacultatievemodules,heeftgeenformelerolinhetcurriculum,waarbijformeleleer-doelenontbreken.Erisgeensprakevanbeleidsmatigeinbedding,deexpertiseberustbijenkeledocenten.Hetaccentligtvooralopkennisoverdracht,veelminderopdeontwikkelingvanattitudesenvaardigheden.Wat vooral duidelijk wordt is dat er weinig draagvlak is op managementniveau en er geen sprake is van visie en beleid inzake diversiteitonderwijs. Derapportageoverdena-enbijscholingenlaatziendaterveelaanbodbeschikbaaris-veelalvankleinetrainingsbureaus-maardatdezedoorgaansvankorteduurzijn.Eenkwaliteitskader,systematischeonder-bouwingenexterneevaluatieontbrekennogaleens(Bergere.a.,2010b).Slechtsenkelescholingenzijngeaccrediteerd. Met deze inventarisaties is een eerste beeld verkregen van visie en beleid, vorm en inhoud van diversiteit incurriculumvanrelevanteopleidingen.HetbeeldisweliswaarincompleetmaarlaatduidelijkziendatpraktijkenvanintercultureellerenenmulticultureelonderwijsinNederlandnogindekinderschoenenstaan.Onbekendheid met de materie, niet weten hoe het aan te pakken, gebrek aan mogelijkheden en draagvlak zijn genoemde belemmeringen om ermee aan de slag te gaan. Haterd e.a., 2010

Dimensies van diversiteitgevoelig onderwijs3.3

DeeerderaangehaaldeAmerikaanseonderzoekerBanks(1993,2001,2005)laatziendatmulticultu-reelonderwijsommeerderetypenveranderingenvraagt.Ditbetreftveranderingeninhetcurricu-lum,lesmateriaal,lesmethodes,inhouding,perceptieengedragvandocentenenvanadministratiefpersoneel.Ondanksverschillendebenaderingen,definitiesendoelomschrijvingen,zijnspecialistenhetvolgensBanksonderlingmetelkaareensdatmulticultureelonderwijsmoetleidentotverande-ringvanscholenenonderwijsinstellingenzodatleerlingenenstudentenvanverschillendeetnische,culturele,sociaaleconomischegroepengelijkheidinhetonderwijservaren.Endatdezeveranderingmannelijkeenvrouwelijkestudentenvanverschillendeachtergrondengelijkeonderwijskansenbiedt.Vaakechterbeperkenonderwijsinstellingenzichtothervormingvanhetcurriculum,wordtinhoude-lijkaandachtbesteedaandepositievanvrouwen,etnischeenculturelegroepen.VolgensBanksisdezeinhoudelijkeintegratieslechtséénvandevijfdimensiesdierelevantzijnvoorhetrealiserenvanmulticultureelonderwijs.Hijonderscheidtdevolgendedimensies:

Integratie van inhoud ● :matewaarindocentenvoorbeelden,dataen(historische)informatievanuitdiverseculturenengroepengebruikenomsleutelconcepten,principes,generalisatiesentheorieënuitteleggenenteverbindenmetdegeschiedenis(studentenbewegingenvanzwarteenlatervrouwelijkestudenten,strevennaaronderwijshervorming)vaneendiversegroepstudenten.

20

Proces van kennisconstructie ● :onderkennendaterprocedureszijnvoordeproductievankennisinverschillendedisciplinesendatditproceswordtbeïnvloeddoorcultureleaannames,referen-tiekaders,perspectievenenvooringenomenheden(afbeeldingenvanslaveninschoolboekenalsgelukkigeenblijemensendieloyaalwarenaanhunmeester).Implementatievanhetprocesvankennisconstructieinhetcurriculumhoudtindatdedocentuitlegthoekennistotstandkomtenhoehetbeïnvloedwordtdoorperceptiesenparadigma’soverdebetekenisvanetnischeensocialeachtergrond.BinnenhetprocesvankennisconstructieonderscheidtBanksvervolgensvierbenaderingenwaarmeeetnisch-cultureleinhoudaanhetcurriculum(vanp.o.env.o.)wordttoegevoegd:

Niveau1:contributiebenadering>gerichtophelden,feestdagen,afzonderlijkeculturele•elementen.Opschoolwordenbepaaldefeestengevierd,iserruimteomtebidden.Niveau2:additievebenadering>toevoegenvanconcepten,thema’senperspectievenaan•hetcurriculumzonderdestructuurteveranderen.‘Brokstukken’kennisenpracticewordeninhetcurriculumopgenomen.Niveau3:transformatiebenadering>veranderingvandestructuurvanhetcurriculumom•concepten,issues,gebeurtenissenenthema’svanuitverschillendecultureleperspectieventekunnen bekijken. Dit helpt studenten te leren hoe kennis wordt opgedaan en daarin van perspectieftewisselen.Niveau4:socialeactiebenadering>studentenmakenkeuzesoverbelangrijkesocialeissues•ennemeninitiatiefomdezetehelpenoplossen.Studentenzijnactiefbetrokkenbijdeanalyseenoplossingvancrucialekwesties.

Terugdringen van vooroordelen ● :doorbeschrijvingvandekenmerkenvanracialeattitudesvankinderenendoenvansuggestiesterontwikkelingvandemocratischeattitudesenwaardenvanstudenten.

DiverseonderzoekenlatenvolgensBanksziendatbewustzijnvanracialeverschillenalopjongeleeftijd ontstaat, zowel onder blanke als zwarte kinderen, dat beide groepen de voorkeur geven aan blankeobjectenzoalspoppenenplaatjes.Werkvormendiekunnenbijdragenaanhetterugdringenvanvooroordelenzijnonderanderegebruikvanhetjuiste(‘democratisch’)lesmateriaal,rollenspe-len,discussieindeklas.Samenwerkend(coöperatief)lerendraagtbijaanschoolprestatiesvanzwarteleerlingen,aanpositievehoudingtenopzichtevanelkaarvanallestudenten,gemengdevriendschappen.Trainingvanstudenteningelijkwaardigeomgangmetelkaardraagtbijaangelijk-waardige uitvoering van groepstaken. Nederlandsonderzoeknaarsamenwerkendlerenlaatziendatautochtoneenallochtoneleerlin-genopverschillendemanieren-symmetrischeversusasymmetrischemodellen-kennisverwervenenopdrachtenuitvoeren(DeHaan&Elbers,2005).Dezevormenvansamenwerkingzijnnieteenduidigaanthuissituatiesofschoolpraktijkentoeteschrijven,maarzijnvoorbeeldenvanactievereconstructiesvanervaringenkennisdieleerlingenuitthuismilieusmeenemen.Indiezinishetrealiserenvanonderlingegelijkwaardigheidensymmetrieeencomplexerprocesdanweleenswordtvoorgesteld.

21

Gelijkheidspedagogiek ● :docentengebruikentechniekenenmethodendiedeacademischevoortgangvanstudentenbewerkstelligen,ongeachtras,etniciteitensocialeklasse.

Paradigma’s rond (on)gelijkheidspedagogiek

Culturele deprivatieparadigma ● (jaren60)>studentenuitlageinkomensgezinnenkunnennietdekennis,skillsenattitudesontwikkelenalskinderenuitdemiddelklasse.Focusmoetdusliggenopvroegtijdigeveranderingvansocialisatie-ervaringen.Uitgegaanwordtvantekortenennietvandekrachtvandezekinderen.Culturele verschillenparadigma ● (jaren70)>niethetlageinkomenendegevolgenervanzijndeoorzaakvandeachterstandvandezekinderen,maarhetverschiltussenthuiscultuurenschoolcultuur.Defocusmoetliggenophetoverbruggenvancultuurverschillen(ontwikkelenvanonderwijsstijlenvandocentenenleerstijlenvanstudenten).Veelaandachtvoortaalgebruikentaalonderwijs.Moderne variant van culturele verschillenparadigma ● >‘atrisk’paradigma:eenweinigzorgvuldigbegrip,waaronder veel studenten kunnen vallen. Populair in de jaren 80 omdat het een subsidiebron was.Reproductieparadigma ● >schoolreproduceertongelijkheiddoor(impliciet)uittegaanvan-envoorttebouwenop-verschilleninsociaalencultureelkapitaalvanleerlingen.Hetonderwijssysteemreprodu-ceertmaatschappelijkeongelijkheidviaschoolcultuur,formeelenverborgenlesplan,toetsenvankennis.

Versterkende schoolcultuur en sociale structuur: allevierhiervoorbeschrevendimensiesvanmulticultureelonderwijshebbentemakenmetdeschoolalssociaalencultureelsysteem.Ditvijfdeconceptbeschrijfthetprocesvanherstructureringvandecultuurenorganisatievandeschoolzodatstudentenvanverschillenderaciale,etnische,taligeensocialegroependezelfdeonderwijskansenkrijgenencultureleempowermentervaren.Docentenzoudenbijvoorbeeldmeertijdmoetenkrijgenomzichteverdiepeninverschillendeculturenenhetherkennenvandeeigenracialeenetnischeattitudes.Daarnaastzoudenoudersookmeerbijbeslissingenoverschoolmoetenwordenbetrokken.

TenslotteconcludeertBanks:dezedimensietypologie is een ideaalconstructie die niet de werkelijk-heidinalz’ncomplexiteitbeschrijft.Hetiseenconceptueelhulpmiddelomingewikkeldeenopvallendeverschijnselentebeschrijven.Decategorieënzijnoverlappendenhangenonderlingsamen.

Veranderen van het curriculum: hoe en waartoe?Morey(2000)onderschrijftBanks’visiedathetbelangrijkstedoelvanmulticultureelonderwijsisomallestudentenvoortebereidenopeffectieffunctionerenineenpluralistischdemocratischesamen-leving.Ookonderschrijftzezijnopvattingdatimplementatievandejuisteinhoudeninstructiestra-tegieënomeensystematischeenstructureleveranderingvandeinstellingenzelfvraagt.Hoepakjezo’nveranderingsprocesaan?MoreyverwijstnaarKitano(1997)dievoortbordurendopBanks’benaderingeenmodelheeftontworpenwaarmeeeen(onderdeelvan)curriculumbeoordeeldkanworden,evenalsdedoelenenderichtingvoorverandering.Kitanoonderscheidtdriebredecatego-rieënofniveausvancurriculumontwikkeling-exclusive,inclusive,transformed-enpastdezetoeopvierkerncomponentenvaneen(onderdeelvan)curriculumofonderdeeldaarvan,namelijk:inhoud;wijzevaninstructieenactiviteiten;assessmentvandekennisvandestudent;interactieindeklas.

22

Model voor curriculumontwikkeling Exclusief(exclusive)curriculum(ofonderdelenvanhetcurriculum):nadrukoptraditioneleenmain-streamervaringenenperspectieven,docentalskennisbrengerenveelaanhetwoord,assessmentviaexamens,weiniginteractieindeklas.

Inclusief(inclusive)curriculum(ofonderdelenvanhetcurriculum):eveneenstraditionelebenade-ring, maar met toevoeging van materiaal, lezingen, gastsprekers, en andere bronnen. Inhoudintegra-tiekanvariërenvantoevoegingvannieuwevisiesenbenaderingentothistorischeuitbreidingen.Dedocentgebruiktmeerderevormenvaninstructiediehetactieveleerprocesvandestudentenonder-steunen, die kennis en ervaring met elkaar verbindt, moedigt leren van klasgenoten aan. Meerdere vormenvanassessmentwordengebruikt,interactieindeklasondersteuntgelijkheidinparticipatie.

Veranderd(transformed)curriculum(ofonderdelenvanhetcurriculum):nieuweconceptualiseringinhetlichtvannieuwekennis,manierenvanweten,endaarmeeherzienvantraditioneleveronderstel-lingenenvisies.Studentenwordenaangemoedigdomniet-dominanteperspectieventehanterenennieuwe manieren van denken te ontwikkelen. Met behoud van taken en verantwoordelijkheden delen docentenstudentenmacht,moedigtinstructiedeinbrengvanervaringenenkennisvanstudentenaan, worden nieuwe vormen van assessment gebruikt. Bron:Kitano,1997

Dedrieniveausenviercomponentenzijnnietuitsluitendentonenoverlap.Hetmodelbiedteenmiddelomhetonderwijsteanalyserenenommulticultureleperspectieveninhetcurriculumintebrengen.UiteindelijkblijvendemodellenvanBanksenKitanotamelijkabstracteanalysemodellendieeenglobaalraamwerkbiedenomonderdelenvaneencurriculumteanalyserenenteverande-ren. De beide onderzoekers hebben met elkaar gemeen dat ze onderwijsontwikkeling opvatten als eendynamischprocesdatininteractieendiscussiemetbetrokkenenmoetleidentotverandering.Onmisbaardaarinisdeinbrengenervaringvanstudenten:welkekennis,instructieenactiviteiten,interactieindeklas,enassessmentdragenbijaandeontwikkelingvaneenbredevisieopwat‘kennis’is.Hoekunnenstudentendewerkelijkheidlerenbegrijpenvanuitverschillendeperspectie-ven?Studentenmoetenmulticulturelecompetentiesontwikkelenenzichbewustwordenhoehunspecifiekeculturele‘lens’vaninvloedisophunovertuigingen,waarden,houdingengedrag.Syste-matischeveranderingvanonderwijsinstellingenisnodigomdezedoelstellingentebereiken.

Ontwikkeling van competentiesEenandereinvalshoekomdeontwikkelingvaneendiversiteitgevoeligcurriculumtebenaderen,isexpliciterenenbeschrijvenvandecompetentiesdie(toekomstige)professionalsnodighebbenomopadequatewijzetekunnenhandelenineencultureeldiverswerkveld.Inhethogerberoepsonder-wijsvormthetcompetentieprofielvaneenopleidingdebasisvandeinvullingvanhetcurriculum.Hierbijverwijzencompetentiesnaarallekennis,inzichten,vaardigheden,attitudesenkwaliteitendienodigzijnominberoepssituatiesadequaattekunnenhandelen(Onstenk,2005).Welkesituatieskritischenbepalendzijnvoorhetberoepenwerkveldwaartoeopgeleidwordt,waternodigisomadequaattekunnenhandelenendaaroptekunnenreflecteren,wordtbepaaldaandehandvanbasisopgavenvanhetberoep.Aandedefinitievancompetentieswordenookwelpersoonlijkeeigenschappentoegevoegdalsonmisbaarvoordeuitoefeningvaneenberoep(Vlaar,Hattum,VanDam&Broeken,2006).Competentieswordenalsleerbaarenontwikkelbaaropgevat,verwijzennaarindividuelevermogens.Inpedagogischeensociaalagogischeberoepsopleidingenzijnlandelijke

23

vastgesteldecompetentieprofielenuitgewerktinleerplannenvandebetreffendeopleidingen.Lastigisdatdecompetentiesdieinopleidingenwordengetoetst,vaakabstractenalgemeenomschrevenzijn,weiniggeconcretiseerdnaarprofessioneelhandeleninspecifiekeencomplexeberoepssituaties.Ditzelfdegeldtvoorintercultureleofmulticulturelecompetentiesdienogaleensabstractenvaagwordenomschreven.Verschillendepublicatiesmotiverenwaaromeenomschrijvingvanspecifiekemulticulturelecompetentiesnodigis,vervolgenswelkedatdanzijn,endaarnahoedezeverworvenzoudenkunnenworden(Azghari,2009;VanPutten&Meerman,2006;Kramer,2007;Pinto,2000). EenveelaangehaaldeomschrijvingisdievanKramer(2007):competentieswaarmeehulpverle-nersadequatehulpenzorgkunnenverlenenaancliëntenmeteenandereetnischeofcultureleachtergronddanzijzelf(aangehaaldinBergere.a.,2010a;Bergere.a.,2010b).Ditimpliceert:1)bekendheidmetdeeigencultureleachtergrond;2)lerenkennenvanenaansluitenbijwereldbeeldvandeander;3)strategischhanterenvancultuurspecifiekeinterventies. Ookinandereomschrijvingenendefinitiesligtdefocusopdespecifiekekennis,vaardighedenenhoudingdienodigzijnomeffectiefenadequaattekunnenhandeleninberoepssituatieswaarinklantenencollega’sdiversecultureleachtergrondenvertegenwoordigen.Naastrelevantievoorhetberoependearbeidssituatievandeaankomendeprofessionals,zijnmulticulturelecompetentiesookvanbelangvoordocentendiemeteenculturelediversiteitaanstudentenomgaanenhenopleidenvoordemulticulturelesamenleving.

StichtingLeerplanontwikkelingnoemtdiversepublicatiesdiehettypekennis,desoorthoudingenmotivatieendespecifiekevaardighedenbenoemendieonderintercultureleofdiversiteitcompeten-tiesbegrepenkunnenworden(Bankse.a.,1993;TenDame.a.,2007;aangehaaldinThijse.a.,2008):

Kennis: ● overdeeigencultuurenoverandereculturen,oververschillendewaarden-ennormensy-stemendiemetculturenverwevenzijn,oversocialeomgangsvormeneninterculturelecommuni-catie.Daarnaastgaathetomdenoodzaakomkennistehebbenvangedragsregels,vooroordelenendiscriminatie,omspecifiekeonderwerpenwaaroverkennismoetwordenaangereikt,zoalsmigratiegeschiedenisenillegaliteit,eereneergerelateerdgeweld,huiselijkgeweld.Afhankelijkvandisciplineenopleidingwordteendiversiteitaanonderwerpenenthema’snaarvorengebrachtwaaroverspecifiekekennisnoodzakelijkwordtgevonden.Tegelijkertijdwordtbena-druktdatkennisalleennietvoldoendeis,omdatkennisopzichgeenveranderingteweegzalbrengeninvooroordelenenstereotypering.Hetkanzelfswij-zijdenkeneneenhokjesgeestbevestigen.Daaromzijnanderecompetentiesalshoudingenmotivatieommetculturelediversiteit om te gaan, van belang.Attitude en motivatie: ● belangstelling en geneigdheid om open te staan voor andere opvattingen enreferentiekaders,debereidheidenflexibiliteitombewusttewordenvandeeigenachter-grond en die van de ander, de motivatie te onderkennen dat eigen opvattingen en overtuigingen geen ultieme waarheid zijn. Die houding betreft zowel de persoonlijke als beroepsmatige geneigdheidenbereidheidzichindeanderteverplaatsenenmetverschillenomtegaan.Vaardigheden ● :variërendvanhetvermogenomsamentewerkeneneenvertrouwensrelatieoptebouwen,aantesluitenbijverschillendeleefstijlen,hettaalgebruik,houdingengeschriftaantepassenaandecliënt,(empathisch)tekunnenluisterenenspreken.

24

Demanierwaaropstudentenzichkennis,attitudeenvaardighedeneigenmaken,isnietuniverseel.Vermunt(1992)wijstopvierverschillendeleerstijlenwaarmeestudentenaangebodenlesstofinterpreterenenbewerken,namelijk:eenongerichte,eenreproductieve,eentoepassingsgerichteeneenbetekenisgerichteleerstijl.Delaatstetweeleerstijlenzijninhethogeronderwijshetmeestgewenst.EenleerstijldefinieertVermuntalseensamenhangendgeheelvanleeractiviteitendiedestudenthanteert(cognitieveenaffectieveverwerkingsactiviteiten,metaregulatieveactiviteiten),dewijzewaaropdestudentheteigenleerprocesstuurt(sturingvanbuitenaf,zelfsturing),diensvisieoplerenenonderwijs,inclusiefdedaarbijhorendeverdelingvanverantwoordelijkhedentussenzichzelf,dedocent(instructie)enmedestudenten.Studenteninterpretereninstructiemaatregelenintermenvanhunmentaleleermodeldanwelleerstijl.Ditwilzeggendatnietdeinstructiezelf,maarde interpretatie ervan vanuit de dominante leerstijl het leergedrag zal sturen. Voor het eigen maken vaninterculturelecompetenties,gebaseerdopdoorBanksgenoemdeprocesvankennisproductie,isvolgensVermunteentoepassings-ofbetekenisgerichteleerstijlnodig.

Verwerving van diversiteitcompetenties in jeugdzorgopleidingenDedrietypeninterculturelecompetenties-kennis,houdingenvaardigheden-zijnonderlingmetelkaar verweven, bouwen op elkaar voort, en moeten in het onderwijs uitmonden in diversiteitsden-ken(Azghari,2009).Inhethogeronderwijsvindtdatplaatsinberoepsopleidingendiegebaseerdzijnopcompetentieprofielenwaarbinnendoorgaansnoginvullingmoetwordengegevenaaninter-cultureleofdiversiteitcompetenties.Lerenomgaanmetdiversiteitisnoggeenstructureelonderdeelvanhetcurriculum.Ditisbijvoorbeeldzichtbaarinonderwijsarrangementendiezichrichtenophetwerkveldvandejeugdzorg:Pedagogiek,ToegepastePsychologie,SociaalpedagogischeHulpverle-ning,MaatschappelijkWerkenDienstverlening,CultureleenMaatschappelijkeVorming.IndeinventarisatievanhetopleidingsaanboddieinhetkadervanhetActieplanProfessionaliseringJeugdzorgisgehouden,wordtmulticultureelwerkennauwelijksalsfocusofaandachtspuntgenoemd(HBO-raad,2009).MogelijkdathetinmodulesenvakkenalsOpvoedingsondersteuning,Methodiek,Jeugd,GezinsgerichtWerkenaandeordekomt,maarhetisgeenzichtbaarthemainoverzichtenvan opleidingen.

TijdenseenvoorbereidendewerkconferentiedieinhetkadervanhetActieplan Actualisering Jeugdzorg voor opleiders is gehouden, kwam naar voren dat diversiteit een onderwerp is waarover opleidingen vragen hebben. Wat moet de beginnende beroepsbeoefenaar kennen en kunnen om met eencultureeldiversecliëntengroepomtegaan:

Hoestudentenopteleidenzodatzezichtkrijgenopdiversiteit,vaardigheidenculturele ●diversiteit?Hoealsprofessionaltewerkenmetcultureeldiversecliëntengroepen? ●Hoeomtegaanmetachterliggendemoreledilemma’sendaaringrenzentetrekken? ●Hoeisdeeigensocialisatievaninvloedenhoedaaroptereflecteren? ●

Geconcludeerdwerddatzowelautochtonealsallochtonestudenteninterculturelecompetentiesdienenteverwervenomtekunnenwerkenindejeugdzorg.Degenoemdecompetentieszijnvergelijkbaar met de kennis, houding en vaardigheden die hiervoor al aangegeven zijn. De verwer-vingvandezecompetentiesheeftnoggeenexplicieteenformeleplaatsinhetcurriculumvande

25

opleidingenindepreventievejeugdzorg,behoeftnogexpliciteringenaansluitingbijteverwervengeneriekeenberoepsspecifiekecompetenties.Uitderesponsvaneenselectiembo-enhbo-oplei-dingeninzorgenwelzijnkomtnaarvorendateraandachtisvoordiversiteit,maardoorgaansnietsystematischenonderbouwd,vaakinapartevakkenenfacultatievemodules.Eencompleetenonderzoeksmatigonderbouwdbeeldvandehuidigeéngewensteplaatsvandiversiteitcompetentiesin opleidingen ontbreekt.

Diversiteit in lerarenopleidingen Aleerderisaangegevendatcultuurendiversiteiteenbelangrijkaandachtspuntzijninopleidingenvoorhetbasis-envoortgezetonderwijs.SindsdeWetBeroepeninhetOnderwijszijnvoorlerarenzevenalgemenekerncompetentiesomschreven(StichtingBeroepskwaliteitLerarenwww.slb.nl).DezekerncompetentieszijndoorHajer,Hanson.HijlkemaenRiteco(2007)uitgewerktincompetentiesvoorlerareninkleurrijkescholen.Elkecom-petentieisgeconcretiseerdinkennis,houdingenvaardighedendienodigzijnomopeenschoolmeteencultureeldiverseleerlingenpopulatieleiding,zorgenonderwijstekunnengevenaanindividueleleerlingen,aanhunonderlingeomgang,omopeendidactischstimulerendeenondersteunendema-nierlestegeven,tefunctionerenineendiversencompetentdocententeam,metoogvoordesocialeencultureleomgevingvandeschool.

Intercultureel Vakmanschap Amsterdamsescholenenlerarenopleidingenwerkensamenomviaonderzoek,trainingvandocenten,bijeenkomstenmetstudentenendeontwikkelingvanproductenhetmulticulturelevakmanschaptestimuleren.Doelvanhetsamenwerkingsverbandisomdeuitvalvanallochtonestudentenuitdelerarenopleidingenterugtedringenenallestudentenbetervoortebereidenopwerkenopmulticul-turelescholenenineenmulticulturelecontext.Toekomstigelerarenmoetenbeschikkenoverkwali-teitenommaximaalintespelenopculturele,religieuzeentaligeachtergronden,omeendiversiteit-vriendelijkklasklimaattecreëren,enonderlingeverschillenopeeneffectievemanierbespreekbaarte maken. Hiermee kan worden bijgedragen aan een positieve identiteitsontwikkeling van kinderen, leerlingen,studenten,aandeontwikkelingvantaal-enrekenvaardigheden,aandiversevormenvanvakkennis. Bron:www.surfgroepen.nl/sites/RSLenwww.vooreenamsterdamseklas.nl

Vooropleidingenenberoepenophetsociaalagogischdomeinzijnteverwervenkwaliteitenencompetenties(competentieprofielen)indeberoepenstructuur(beroepsgroepenenberoepsvarian-ten)uitgebreidbeschreven(Vlaare.a.,2006;zieookhttp://www.competentieweb.nl).VanHaterd,e.a.(2010)hebbeneenaanzetgegeventoteenintercultureelcompetentieprofielvoorprofessionalsinhetpreventieveenontwikkelingsgerichtejeugdbeleid.Hierbijworden-innavolgingvanhetgebruikelijkeonderscheidindiverseberoepsgroepen-drietaakgebiedenonderscheiden:cliëntge-bonden, organisatiegebonden en professiegebonden taken. Per taakgebied wordt aangegeven welke specifiekeuitdagingenhetwerkenineeninterculturelecontextmetzichmeebrengtenwelkegeneriekeenvakspecifiekecompetenties(kennis,houdingenvaardigheden)nodigzijnommetdieuitdagingenomtegaan.Degeschetstecompetentieprofielenvoorprofessionalsenmanagersbehoevennaderewetenschappelijkeonderbouwing,uitwerkinginhetonderwijs,erkenningenlegitimeringdoorbranche-enberoepsorganisaties,socialepartnersendoormigrantenenmigran-tenorganisaties.Deconceptprofielenzijneeneerstestap. EveneensinhetkadervanhetActieplan Professionalisering in de JeugdzorgiseenspecifiekcompetentieprofielvoordeJeugdzorgwerkerontwikkeld(Zwikker,VandeHaterd,Hens&Uytten-boogaard,2009).Inditprofielwordennaastalgemeneenvakspecifiekecompetentiesookthema-

26

competenties-kunnenomgaanmetlastigesituaties-onderscheidendiedetoekomstigejeugdzorg-werkerdientteverwerven.Alsbijzonderethemacompetentiewordtonderanderehetomgaanmetdiversiteit(cultuur,levensbeschouwing,gender,seksualiteit)benoemd.

Diversiteit in landelijk profiel Jeugdzorgwerker InhetkadervanhetActieplanProfessionaliseringindeJeugdzorg(HBO-raad,2009)iseenspecifiekcompetentieprofielvoordeJeugdzorgwerkerontwikkeld(Zwikkere.a.,2009).Ditprofiel-bedoeldvoordebredesectorvanpreventieveenondersteunendezorgbinnenlokaalbeleidtotenmetinten-sievebehandelinginresidentiëlejeugdzorg-beoogtdeverschillendefunctiesentakenvanprofes-sionalsindejeugdzorginzichtelijktemakenendeprofessionaliteitvandejeugdzorgteversterken.HetisuitgewerktineenLandelijkUitstroomprofielJeugdzorgwerkeralsonderdeel(van90EC)vandehbo-bacheloropleiding(Snel,Koeter&Jansen,2010).Naastgeneriekeenvakspecifiekecompe-tenties,wordeninhetprofielookthemacompetentiesonderscheiden,diezich‘richtenopsituatiesdienietalsreguliertebestempelenzijn.Hetbetreftuitzonderlijkeoflastigesituatieswaarextraaandachtvoornodigis’.(p.13).Diethemacompetentiesbetreffen:

Omgaan met jeugdige en opvoeders in een gedwongen kader. ●Omgaanmet(culturele,levensbeschouwelijke,genderspecifiekeenseksuele)diversiteit. ●Omgaan met vermoedens van geweld in huiselijke kring. ●

Alsuitwerkingvandiversiteitcompetentiesgaathetonderandereom:rekeninghoudenmetrefe-rentiekadervanjeugdigeenmogelijkeinvloedervanopproblematiekenhulpverlening;kennisvandiversiteitingezinsvormen;kennisvanproblemenuitminderheidsgroepen;kennisvanopvattingen,denkbeeldenenwaardenomtrentgepastgedragdieafwijkenvanrechtssysteem;bewustzijnvanmogelijkeinvloedvanlevensbeschouwelijkesystemenophetgezin;bewustzijnvaneigenlevensbe-schouwelijkeennormatievekader. Bron:HBO-raad,2009a;Zwikkere.a.,2009.

Hiermeeiseenaanzetgegevenomineenberoepsvariantvanhogersociaalagogischeopleidingeneenbeschrijvingtegevenvancompetentiesinhetomgaanmetdiversiteit,maarkomtdiversiteitprimairals‘uitzonderlijk’,‘lastig’en‘noodzaaktotextraaandacht’tevoorschijn. Erzijnnoggeenrichtlijnenontwikkeldenweinigvoorbeeldenbeschikbaarhoedeverwervingvaninterculturelecompetentiesbinnenopleidingenvanhogescholenzoukunnenplaatsvinden,inwelktempoenopwelkniveau.Ditbetekentdatdomeinen,opleidingenendocentenindepraktijkvoorlopigzelfinvullinggevenaandiversiteitinhetcurriculum.AfgaandopdeinventarisatievanMeermane.a.(2009)enBergere.a.(2010aen2010b)doenzichgroteverschillenvoorindematewaarinenwijzewaaropdatgebeurt,variërendvanhogeprioriteitvoordiversiteitbeleidinclusiefaansturingenbegeleidingvanhetpersoneel,totadhocinitiatieven,geenaanpassingenvanhetcurriculum.Eencultureelgemengdestudentenpopulatiedwingtopleidingenweliswaartotinitiatie-ven en maatregelen, maar dit leidt in beperkte mate tot diversiteitbeleid dat op alle niveaus van de instelling en opleidingen wordt uitgevoerd.

27

Kader van opleiding en onderwijsontwikkeling 4

Welkepartijenzijnbetrokkenbijdeontwikkelingenvernieuwingvanopleidingen?DithoofdstukbeschrijftdewijzewaaropvoltijdBachelorsPedagogiekenSocialWorkvanHogeschoolInholland(locatieAmsterdam)zijnopgebouwd,diesamenvieropleidingenbiedenophetsociaalagogischedomein. Ingegaan wordt op zowel de kaders als de inhoud van het onderwijs. Aan de orde komen Europeseenlandelijkerichtlijnenvoorhethogeronderwijs,wettelijkeeisenwaaraanhbo-opleidin-gen moeten voldoen, inhoudelijke en kwaliteitseisen die gesteld en periodiek beoordeeld worden, betrokkenheid van het beroepenveld bij de ontwikkeling en vernieuwing van opleidingen en de vertalingervaninonderwijsenleeromgeving.Ookwordtingegaanopdeaccentendieelkehoge-schoolkanleggeninonderwijsvisieenbeleidendievaninvloedzijnophetcurriculumvanopleidin-gen.Ditallesbijelkaarvormtdecontextwaarbinnenhetonderwijswordtingerichtenaangepastaanmaatschappelijkeveranderingenenberoepseisen.Hierbinnenwordenstudententoegerustomineendiverswerkveldtefunctioneren,omalsprofessionalmetcliëntenvandiversesociale,culturele,religieuzeachtergrondentelerenomgaan.

Wettelijk kader hoger beroepsonderwijs4.1

Hogere beroepsopleidingen leiden op tot een beroep in het kader van de Wet op het Hoger Onder-wijsenWetenschappelijkOnderzoek(WHW)enHogerOnderwijsenOnderzoekPlan(HOOP,2004).Ditonderwijsisgerichtophetoverdragenvantheoretischekennisenontwikkelenvanvaardighedendienauwaansluitenopdepraktijk.Ookdragenhogescholenviatoegepastonderzoekbijaandeontwikkelingeninnovatievandeberoepenwaarophetonderwijsgerichtis.Aandeinrichtingvanhetonderwijszijnrichtlijnenverbonden.ZozijnhogereberoepsopleidingenvolgensdeWHWgehoudenaanhetinstellingsplandatelkehogeschoolomhetjaaropsteltenwaarinhetvoorgeno-men beleid omtrent het bevorderen van de kwaliteit van het onderwijs en verbetering van de inrichtingvandeopleidingenwordtvastgesteld.Opopleidingsniveaudientjaarlijkseenonderwijs-enexamenregelingvastgesteldtewordenwaarinisopgenomenwatdeinhoudvanhetonderwijsis,heteindniveauvanteverwervenkennis,inzichtenenvaardigheden,dedaarmeeverbondententa-mensenexamens,deproceduresrondtentamineringenexaminering.Ookmoetaangegevenwordenlangswelkeweg-viawelkeonderwijseenhedenenstudielast,inwelkevolgordeenviawelketoetsingsvorm-deeindkwalificatiesbehaaldkunnenworden. Eveneensbijwetgeregeldisdatstudentenbijdestartvanhetstudiejaarviaeenstudentensta-tuut(studiegids)geïnformeerdwordenoverdeopzet,organisatieenuitvoeringvanhetonderwijs,beschikbarevoorzieningenenfaciliteitenvoorstudiebegeleiding.Ditstatuutbevatnaastopleidings-specifiekeinformatieookinstellingsbredeinformatieoverrechtenenverplichtingenvanstudenten,deprocedureswaarlangsberoepenbezwaaraangetekendkanwordentegenafgenomententamensenexamensenderesultatenervan.Ookisvastgelegdopwelkewijzeenviawelkecommissiesopdejuiste uitvoering van de regelingen en statuten wordt toegezien. Op instellingsniveau zijn dat medezeggenschapsraden,opopleidingsniveaudeopleidingscommissie,terwijldeexamencommissie(bestaandeuitdocentenvandeopleiding)toezietopdeafnamevantentamensenexamensenzonodig maatregelen neemt.

28

Allehbo-opleidingenzijnwettelijkgehoudenaandeinhoudelijkeeisendieaaneenBacheloroplei-dingwordengesteldendiedoordecommissieFranssen(voorzittervandecommissie)zijnsamenge-vatintiengeneriekeinhoudelijkekernkwalificaties(CommissieAccreditatieHogerOnderwijs,2001).Ditbetreftdeontwikkelingvaneenhbo-attitudedieherkenbaar,traceerbaareninresultatenindeopleidingherkenbaarisendeontwikkelingenoverdrachtvankennisdieviadeberoepspraktijkplaatsvindt.Daarnaastmoetenhbo-opleidingenvoldoenaankwalificatievereistendieopEuropeesniveauzijnvastgesteldinzogenoemdeDublin-descriptoren.DezeomschrijvenhetniveauvandeBacheloropdegebiedenvankenniseninzicht,toepassingvankenniseninzicht,oordeelsvorming,communicatieenleervaardigheden,stellendeeindtermenvastwaaraaneenhbo-studentminimaalmoetvoldoen.Bijdeontwikkeling,beoordelingenaanpassingvanhbo-onderwijszijndetiengeneriekeinhoudelijkekernkwalificaties(CommissieFranssen,2001)endeDublin-descriptorenbelangrijkereferentiepunten,wordenherkenbaarverwerktinopleidingskaderenopleidingsprofie-len.

Tien generieke kwalificaties voor de hbo-bachelor DoordeCommissieFransenzijninhetrapportPrikkelen,presterenprofilerentiengeneriekekwalifi-catiesbenoemdwaaraanhbo-opleidingenaantoonbaarmoetenvoldoen.Zomoetersprakezijnvankwalificatiesalsbredeprofessionalisering(studententoerustenmetactuelekennisenontwikkelingeninhetberoepenveld),methodischenreflectiefdenken,multidisciplinaireintegratie,creatiefencomplexhandelen,probleemgerichtwerken,basiskwalificeringvoormanagementfuncties,besefvanmaatschappelijkeverantwoordelijkheid,sociaalcommunicatievebekwaamheid. Dublin-descriptoren InEuropeesverbandzijnafsprakengemaaktomhethogeronderwijsvolgensdebachelor-masterstructuurinterichtenendiploma’svankwalitatiefgelijkwaardigniveauuittegeven.DeDublin-descriptoren(genoemdnaardestadwaarin2004eenovereenkomstwerdgesloten)beschrijvendeeindtermenvooropleidingenaanhogescholenenuniversiteiten.Hetgaatomkwalificatiesalsaantoonbarekenniseninzichthebbenvaneenvakgebied,instaatzijnomdezekenniseninzichtprofessioneel toe te passen, in staat zijn om relevante gegevens te verzamelen, te interpreteren en eenoordeeltevormen,instaatzijninformatie,ideeënenoplossingentecommuniceren. Bron: http://www.nvao.net/

Wettelijkisvastgelegddateenhbo-opleidingstudentenopleidtconformdevereistenvanhetberoep.Overdeinhoudvandeberoepsvereisten-inditgevalophetsociaalagogischdomein-waar-op opleidingen dienen aan te sluiten, doet de WHW geen uitspraken. Voor de inhoud van de oplei-dingenishetaccreditatiekadervandeNVAO1(2003)eenbelangrijkreferentiepunt.Hetaccrediterenvaneenhbo-opleidingisvoorwaardevoorbekostigingvandeopleidingdoordeoverheid,toekennenvanstudiefinanciering,afgiftevanerkendediploma’senkwaliteitsborgingvandeopleiding.2 Periodieke(eenmaalperzevenjaar)accreditatiesleidentotbeoordelingenvandekwaliteitentotaanpassingenvandeopleidingen.Tervoorbereidingopdeaccreditatieschrijvenopleidingenzogenaamde zelfevaluatierapporten waarin aantoonbaar moet worden gemaakt dat voldaan wordt

1 Nederlands-VlaamseAccreditatieOrganisatie.2 DeopleidingwordtbijerkenninggeregistreerdinhetCentraalRegisterOpleidingenHogerOnderwijs:

CROHO.

29

aandedoelstellingenvandeopleidingeninhoudvanhetprogramma,behaalderesultaten(eindni-veauenrendement),internekwaliteitszorg(toezienopresultatenenwijzevanverbeteren),inzetvanpersoneel,voorzieningen(materiaalenstudiebegeleiding).Terrealisatievandedoelstellingenvandeopleidingensluitenhbo-opleidingenaanbijlandelijkvastgesteldeberoepsprofielendiedoorvertegenwoordigersvanonderwijsveld(hogescholen),werkveld(werkgeversverenigdinMaatschappelijkeOndernemersgroepen),beroepsverenigingen(ophetterreinvanzorgenwelzijn)wordenopgesteld.Hierinzijnookdeberoepsvereistenopgenomendieafgeleidzijnuitspecifiekewettenenregelsdiegeldenvoorgebiedenwaaropberoepskrachtenwerkzaamzijn,zoalsdeWetopdeJeugdzorg,BeginselenwetJustitiëleInrichtingenenWetmaat-schappelijkeondersteuning. Dehiermeebeschrevenjuridischebasisvanhbo-opleidingenenontwikkelingvanonderwijspro-gramma’ssluituitdatindividueledocenteneigenstandigdeinhoudententamineringvanhetonderwijsveranderen.Onderwijsvernieuwingdientinternenexterndetoetsvanlandelijke,hogeschool-enopleidingsspecifiekewet-enregelgevingtedoorstaan,moetpassenbijdeonderwijs-kundigevisievanhogeschoolenopleidingenbijdevereistendiehetberoepenveldaandeopleidingstelt.

Aansluiten bij het werkveld: van beroepsprofiel naar opleidingsprofiel 4.2

De wettelijk vastgelegde kwaliteitseis dat een hogere beroepsopleiding studenten opleidt overeen-komstig de eisen die door het beroepenveld zijn vastgelegd, wordt gerealiseerd door het gezamen-lijkopstellenvaneenlandelijkopleidingsprofieldoorvertegenwoordigersvanonderanderewerkge-vers,vakbonden,beroepsverenigingen,onderwijs.Ditopleidingsprofieldientgebaseerdtezijnopberoepsvereistendieinlandelijkvastgelegdeberoepsprofielenzijnbenoemddoorhetwerkveld.Eenberoepsprofielbeschrijfthetkenmerkendevanhetberoep,decontextvandeberoepspraktijkenbelangrijkeontwikkelingendaarbinnen.Dekernbestaatuitdebeschrijvingvandewerkzaamheden:watdoetdeberoepskracht,watzijndetaakgebieden,dekerntakenenkernopgavenpertaakgebied,inwelkeorganisatieshetberoepwordtuitgeoefend(DeBie,2003).Bijduidelijkafgebakendeeneigenstandigeberoepenalsbijvoorbeeldmondhygiënistdoenberoepsverenigingendatzelf,enstemmen opleidingen hun onderwijs daarop af. Bij beroepen op het terrein van zorg en welzijn die sterkbeïnvloedwordendoormaatschappelijkeontwikkelingeneninhoudelijksteedsmeeroverlaptonen,ishetnodigdepositioneringvandekernberoepenineenoverkoepelendeberoepenstructuurregelmatig te herzien en zorg te dragen voor permanente aansluiting van het onderwijs op deze veranderingen.BijherzieningvandeberoepsvereistendierelevantzijnvoordesociaalagogischeopleidingenPedagogiekenSocialWorkzijndanookmeerderepartijenuithetwerkveld,hetonderwijs, de overheid betrokken.

30

Betrokken partijen bij sociaalagogische beroepsprofielen

Overheid:programmaministerievoorJeugdenGezin,ministerievanJustitie,InterprovinciaalOverleg, ●Vereniging Nederlandse Gemeenten.Socialepartners:vakbonden,MO-groep(MaatschappelijkeOndernemersWelzijnenMaatschappelijk ●Dienstverlening,JeugdzorgenKinderopvang,GGZNederland,GGD,VerenigingGehandicaptenzorgNederlandVGN,Organisatievoorzorgondernemers(Actiz),RaadvoordeKinderbescherming,BureauHalt).Beroepsverenigingen:NederlandseVerenigingMaatschappelijkWerkers(NVMW),beroepsvereniging ●voorsociaalagogen(Phorza),NederlandsInstituutvanPsychologen(NIP),NederlandseVerenigingvanPedagogenenOnderwijskundigen(NVO),BelangenverenigingvanMedewerkersindeJeugdzorg(BMJ)enVerpleegkundigenenVerzorgendeninNederland(V&VN).Vakbonden:AbvaKabo,CNVpubliekezaak. ●Cliëntorganisaties:LandelijkCliëntenforumJeugdzorg. ●Onderwijs:HBO-RaadenMBO-Raad. ●

Bron:Vlaar,e.a.(2006)

Zoookvindtverbeteringvandeaansluitingvansociaalagogischeopleidingenophetwerkveldinnauwoverlegmetsocialepartners,brancheverenigingen,overheidencliëntenorganisatiesplaatsenwordtindebijstellingvanopleidingenenonderwijsprogramma(ontwikkelingnieuweminoren,opleidingsvarianten,uitstroomprofielen)aangeslotenopnieuweeisendiehetberoepenveldvraagt(SectorraadHogerSociaal-AgogischOnderwijs,2008;HBO-raad,2009a).

BeroepsprofielenWatvraagthetberoepenveldvansociaalagogischeopleidingen?MetderapportageKlaar voor de toekomst. Een nieuwe beroepenstructuur voor de branches welzijn en maatschappelijke dienstverle-ning, gehandicaptenzorg, jeugdzorg en kinderopvang (Vlaare.a.,2006)maaktdesectoraanhetonderwijsduidelijkewelkeberoepsgroepenenberoepsprofielendekomendejarennodigzijnomvragenvanburgersrondomzorgenwelzijntebeantwoorden.Zomoetenberoepskrachtenookomkunnengaanmetvragenoverwerk,inkomen,gezondheid,moetenalleberoepskrachtenvraagge-richtkunnenwerken,burgerskunnenactiverenenstimulerentotparticipatie.Dezorg-endienstver-leningvansociaalagogenisnietmeergebondenaanééninstellingensetting,maargerichtopdevraagvancliënt(systeem)opeenbreedengedeeldgebiedvanwonen,zorg,welzijn.Daarbijzijnzowelberoepskrachtennodigdiebreedinzetbaarzijnenmeteenbredeblikophetbredeterreinvanzorgenwelzijnkunnenfunctionerenalsberoepskrachtendieoverspecifiekecompetentiesbeschikkenommeteendiversiteitaanvragenenproblemenvancliëntenenburgersomtegaan. Maatschappelijkeontwikkelingenvragenomherzieningvandebestaandeberoepenstructuurvanzorgenwelzijnentevensaanscherpingvanspecifiekeberoepsprofielen.3 Hierbij is de oorspronke-lijke indeling van vijf domeinen losgelaten en overgegaan tot twee domeinen: domein Zorg & VerplegingendomeinSociaalagogischWerk.BinnenhetSociaalagogischdomeinzijnvervolgensweerdriehoofdstromenteonderscheiden:

PedagogischWerk,waaronderopvoedingsondersteuning. ●Sociaal-CultureelWerk,waaronderburgerparticipatie. ●

3 DeberoepenstructuurZorg&Welzijnbeschrijftberoepsgroepenenberoepsvariantenopsociaalagogischenverplegend/verzorgendterrein(zieVlaare.a.,2006).

31

MaatschappelijkeDienstverlening:waaronderpsychosocialeenmateriëledienstverlening. ●In Klaar voor de toekomst(Vlaare.a.,2006)isgekozenvoorbeschrijvingvandeberoepsgroepenenberoepsvariantenintermenvancompetenties.

Competenties Eenveelgebruiktedefinitieomschrijftcompetentiesalseengeïntegreerdgeheelvankennis,inzicht,vaardigheden,attitudesenpersoonlijkeeigenschappenwaarmeeopadequatewijzeresultatenkunnenwordenbehaaldineenberoepscontext(beroepscompetenties),leercontext(leercompeten-ties)ofmaatschappelijkecontext(burgerschapscompetenties)(vergelijkDeBie,2003;Vlaare.a.,2006;VandeHaterde.a.,2010).Competentieswordenalsontwikkelbareenindividuelevermogensbeschouwdwaarvandeadequaatheidbepaaldwordtdoordespecifiekecontextwaaringehandeldengeleerd wordt.

Binnendehiervoorgenoemdedriehoofdstromenvansociaalagogischwerkwordenmeerdereberoepsgroepenenvariantenonderscheidenmetbijbehorendesetsvancompetenties.Dezesetszijnsteedseencombinatievan:

kernkwaliteitenwaaroverelkeberoepskrachtopdomeinZorg&Welzijndienttebeschikkenen ●hebbenbetrekkinghebbenophetomgaanmetcliëntengroepen(persoonlijkekwaliteitenalsbetrokkenheid,empathie,assertiviteit,representativiteit,integriteit);generiekecompetentiesdieinmeerdereofminderemateinelkeberoepsgroepnoodzakelijkzijn ●enbetrekkinghebbenophoudingsaspecten(communicatiefencontactueel,vraag-enoplossings-gericht,doel-enresultaatgericht,ondernemendeninnovatief,inzichtelijkenverantwoord,professioneelenkwaliteitsgericht);vakspecifiekecompetentiesdiedeidentiteitvandeberoepsgroepbepalenendiebetrekking ●hebbenopvakkennis,beroepscontext,methodenentechnieken.

Dezedriedelingintypencompetentiesisgebaseerdopanalysevandecompetentieprofielenvan70tot80%vandeberoepsgroepenenberoepsvariantendietothetdomeinZorg&Welzijnbehoren.Gevoegdbijeenindelingincompetentieniveaus-matewaarindeberoepskrachtcompetentmoetkunnenhandelen-isopdezemanieraantegevenwatbijvoorbeeldeenbeginnendpedagogischwerkermeteenhbo-diplomamoetkunnenenweten.Opdezemanierheefthetwerkvelddecompetentieprofielenvandemeestvoorkomendeberoepsgroepenbeschreven,waaronderdievanmaatschappelijkwerker,pedagogischwerker,beroepskrachtjeugdzorg. Overigensiserdiscussieindeonderwijswereldofdevoornoemdedriedelingzinvolis.ZomeentDeBie(2003)datalgemeneofgeneriekecompetentiesalscommuniceren,samenwerken,analyserene.d.zinlozeabstractieszijn,diepasbetekeniskrijgenwanneerzeinverbandwordengebrachtmetconcreteberoepssituaties.Zijnvoorkeurheefthetomalleenvanberoepsspecifiekecompetentiestespreken,omdathetimmersgaatomdebekwaamheidomspecifiekeberoepswerkzaamhedenuittevoeren.

32

OpleidingsprofielenInaansluitingopdehiervoorbeschrevensociaalagogischeberoepenstructuurenberoepscompeten-tieprofielenheefthetonderwijsveldinVele takken, één stam(HBO-raad,2008)hetkaderaangege-venwaarbinnenopleidingendeprofielendienenuittewerkenintermenvaneindkwalificaties.HetkaderheeftbetrekkingopdeBachelorSocialWork(MaatschappelijkWerkenDienstverlening-MWD;SociaalpedagogischeHulpverlening-SPH;CultureleenMaatschappelijkeVorming-CMV)enPedago-giek(BachelorofEducation).Allesociaalagogischberoepenhebbendrietaakgebieden:

agogisch-vakmatigevakken(professioneel,normatiefenmethodischhandelen;gerichtop ●activerenenversterkenvanhandelingsvermogenvanindividuen/groepen/organisaties;ininterac-tieendialoog;metprofessioneleinzetvanpersoonlijkekwaliteiten);organisatorischeenbedrijfsmatigevakken(ondernemendhandelen,bijdrageneendeorganisa- ●tie);professionaliseringstaken(bijdragenaanontwikkelingvanberoepenberoepsidentiteit;onder- ●zoekeneninnoverenvandienstenenmethodieken).

Opelktaakgebiedzijnclustersvancompetentiestebenoemen,zoalsookelkeopleiding(MWD,SPH,CMV,Pedagogiek)endaarbinnenopleidingsprofielen(bijvoorbeeldJeugdzorgwerker)meteencombinatievancompetentieclusters(kernkwaliteiten,generiekecompetentiesenvakspecifiekecompetenties)teprofilerenis.Hetisaandeopleidingenzelfomdecompetenties-de inhoud-tevertalennaarteverwervenkwalificatieseneindtermen,omdeleeromgeving,didactiek,wijzevantoetsingenbeoordeling-hetopleidingsmodel -vormtegeven(DeBie,2003).Bovendiensteltdeopleidingvastopwelkmoment(studiejaar,inwelkeperiodevandatjaar)eninwelkeomvangdecompetentiesverworvenworden-ditisdeorganisatievanhetonderwijsaanbod.Inhoud(teverwervencompetenties),vorm(leeromgeving,didactiek)enorganisatie(welkeomvanginwelkestudieonderdelenopwelkmomentvandeopleiding)komenvervolgenssameninhetleerplanvandeopleiding. Decompetentiesenprofielenvaneenopleidingwordenontleendaandeberoepsprofielen,zonderdathetberoepsvelddezecompetentiesdirectiefkanvoorschrijven.Deopleidingdientvasttestellenwelkecompetentiesgerealiseerdwordenindebeschikbarestudiejaren,watenhoeergeleerd wordt. De opleiding verantwoordt de eindtermen van een beginnend beroepsbeoefenaar, het eindniveau van de opleiding en daarmee de inhoud van het onderwijs, op basis van beroepspro-fielen.VolgensDeBie(2003)slaathetcompetentieprofieldebrugtussendekenmerkendetakenvanhetberoepéndedoeleneninhoudenvaneenberoepsopleiding.Hetgeefteenoverzichtvandecompetentiesdieeenopleidingviahetopleidingsmodelheeftuitgewerktinverschillendeonderde-lenenopdrachtenvandeopleiding.Hetcompetentiemodelschetsthetwat van de opleiding, het opleidingsmodel het hoe.

33

Opleidingsprofiel Pedagogiek: extra tak aan de stam?4.3

AlsaanvullingophetsociaalagogischopleidingskaderheefthetLandelijkOpleidingsoverlegPedago-giekeenpedagogischopleiding-encompetentieprofielopgesteld:Opvoedingsrelaties versterken (LandelijkOpleidingsoverlegPedagogiek,2009).Kenmerkendvoorhbo-pedagogenisdatzijzichrichtenopdeopvoedingsrelatiestussenjeugdigen(0-25jaar)enouders,docentenenandereopvoeders,zowelingezinsverband,schoolalsininstellingsverband.Desituatieswaarmeepedago-gentemakenhebbengaanverderdandetwee-eenheidopvoederenjeugdige,maarbetrefteensysteemwaarbijmeerdereopvoedersenjeugdigenbetrokkenzijn.Depedagoogmoetkunnendenken en handelen vanuit een meervoudige relatie tussen degenen die opgevoed worden en degenen die opvoeden. Dekernkwaliteitenengeneriekecompetentiesdievoorhetsociaalagogischdomeinbenoemdzijn,geldenookvoordehbo-pedagoog.Daarnaastgaathetomvakspecifiekecompetentiestakenencompetentiesdiezichvooralrichtenop:

mede opvoeden en stimuleren van de ontwikkeling van jeugdigen in alledaagse en problemati- ●scheopvoedingssituaties;begeleidenenondersteunenvandeopvoedinginalledaagseenproblematischeopvoedingssitua- ●ties.

Hbo-pedagogenzijnactiefineengrootaantalwerkveldenwaarookanderesociaalagogenwerkzaamzijn,zoalsBureausJeugdzorg;zorginstellingenvoorjeugdhulpverlening,kinder-enjeugdpsychiatrie,gehandicaptenzorg;kinderopvangenonderwijs;voorlichting,preventieenondersteuningbijontwikkelingenopvoeding;welzijnswerkengezondheidszorg.Maatschappelijketrendszijnvaninvloedophetwerkvandehbo-pedagoog,zoalsdetoenemendediversiteitingezinsvormen(eenoudergezinnen,samengesteldegezinnen),deverslechterendepositievanallochtonejeugd,bedreigingenvandegezondheidvandejeugd.Eengroeiendeopvoedingsonzekerheidonderoudersdoetdebehoefteaanondersteuningtoenemen.Erdreigteen‘gat’indeopvoedingteontstaan,meteenzwaredrukopdeschoudersvanouders,doordatdeinvloedvankerk,buurt,verenigingsleven,schoolenhetbrederefamilieverbandisafgenomen.Depedagogischeinfrastructuurisbroosgeworden.

Naar interculturele competentieprofielen4.4

Indevoorgaandekadersvoorhbo-onderwijsopsociaalagogischdomeinzijnalgemeneenberoeps-specifiekecompetentiesvanprofessionalsindepreventieveenontwikkelingsgerichtesectorbeschreven.Deontwikkeldecompetentie-enopleidingsprofielenzijnindepraktijkniettoereikendomprofessioneelbegeleidingensteuntegevenaanmigrantenoudersenhunkinderen;begrippenalsdiversiteiteninterculturaliteitkomenernauwelijkstotnietinvoor(VandeHaterde.a.,2010).Deprofielenbehoevenaanvullingenspecificatievaninterculturelecompetenties,waarbijkanwordenvoortgebouwdopontwikkeldeprofielenvooro.a.dejeugdzorgwerkerengedragswetenschapper,

34

GGZ-profielen,competentieprofielenvanbasisschoolleraren.Opdezemanierkanbeterwordenaangeslotenbijeenwerkveldwaarinprofessionalsommoetenkunnengaanmetontwikkelings-enopvoedingsproblematiekvanmigrantenoudersenjeugdineengrootstedelijkecontext. Voordedefinitievan‘competentie’sluitenVandeHaterde.a.(2010)aanbijdeeerdergenoem-dedefinitievanVlaare.a.(2006).Interculturelecompetentieswordengedefinieerdalscompetentieswaarmeeprofessionalsadequatehulpenzorgkunnengevenaancliëntenmeteenandereetnischeachtergronddanzijzelf.Hierbijheeftintercultureelnietzozeerbetrekkingopdecompetentieszelf,maaropdecontextwaarinhulpenzorgverleendwordt.Deontwikkelingvaneenintercultureelprofielisopgebouwdrondtaakgebiedenvanmeerdereprofessionalsdietotverschillendeberoeps-groepen horen, waarbij de uitdagingen worden aangegeven waarmee professionals te maken krijgen bijdeuitvoeringvantakenineeninterculturelecontext. Conformdeeerdergenoemdedriedelingvervullensociaalagogencliëntgebondentaken,organi-satiegebondentakenenprofessiegebondentaken,waarbijopelktaakgebiedintercultureleuitdagin-genteonderscheidenzijn(VandeHaterde.a.,2010).

Bijcliëntgebondentakengaathetomuitdagingenalsverwervenvanachtergrondkennisen ●zelfkennis;hanterenvantoegankelijktaalgebruik,verbaleennon-verbalecommunicatie,investerenineenvertrouwensrelatie;inzettenvaneffectieveinterventieseninstrumenten;instaatzijntotbereikenvandoelgroepen;ooghebbenvooropvoed-enopgroeivraagstukkenintweeculturen;inschattingvankwetsbaarhedenenrisico’s(migratiegeschiedenis,eergerelateerdgeweld,agressieengeweld).Bij organisatiegebonden taken gaat het om uitdagingen als professioneel kunnen samenwerken ●met diversiteit in het personeelsbestand van de organisatie en met zelforganisaties.Bij professiegebonden taken gaat het om uitdagingen als in staat zijn buiten het eigen referentie- ●kadertetreden,bevorderenvandeskundigheid(interculturelecompetenties),onderzoekdoennaareffectenvanmethodeneninterventiesopculturelegroepen.

Opdezeonderscheidentaakgebiedenzijncombinatiesvankernkwaliteiten,generiekeenvakspeci-fiekecompetentiestebenoemen,diebepaaldeinterculturelekennis,houdingsaspectenenvaardig-heden veronderstellen. Tenslottezijnerookmanagementcompetentiesnodigomleidingtekunnengevenaandiversiteitenhetprocesvaninterculturalisatieaantesturen.Onderscheidenwordencompetentiesvoormanagers en teamleiders, die ieder uitdagingen tegenkomen bij het uitvoeren van taken aangaande kwestiesals:zorgenvooreenvraaggerichtentoegankelijkdienstenaanbod,zorgenvoorkwaliteits-beleid, zorgen voor divers personeelsbeleid, sturing geven aan verandering. Eriszekerbereidheidbijbrancheorganisaties,beroepsverenigingenenonderwijsveldominterculturelecompetentiesinkaarttebrengenenberoepsprofielennaderintevullen,alverschiltde urgentie om ermee aan de slag te gaan per organisatie vanwege onbekendheid, onwetendheid of andereprioriteiten(Haterde.a.,2010).Onmisbaarisinelkgevalcommitmentvanhetmanagementdathetvoortouwneemtinhetontwerpenvandiversiteitgevoeligeinitiëleopleidingenwaaropinstage-enwerksituatieskanwordenvoortgebouwd.Kennisinbrengviasupervisieendagelijksefeedbackinintercultureelgemengdeteams,kanhetprocesvaninterculturalisatiestimuleren.

35

Opleidingskader Hogeschool Inholland4.5

HogeschoolInhollandisdegrootstehogeschoolindeRandstadmetvestigingenopzevenhoofdloca-ties(Alkmaar,Haarlem,Amsterdam/Diemen/Amstelveen,DenHaag,Rotterdam,DordrechtenDelft),31.500 studentenen2.700medewerkers(waaronder1.640docenten).Hetonderwijsismetingangvan 1 september 2010 georganiseerd binnen zes domeinen, waarbij elk domein geleid wordt door eendirecteurdieverantwoordelijkisvooronderwijs,onderzoek,contractactiviteiten,bedrijfsvoe-ringenfinanciën.Desociaalagogischeopleidingen-MaatschappelijkWerkenDienstverlening,SociaalpedagogischeHulpverlening,CultureleenMaatschappelijkeVorming,Pedagogiek-vallenbinnen het domein Gezondheid, Sport & Welzijn. Aan de organisatie en benadering van het onder-wijsvanalledomeinenvanHogeschoolInhollandliggenenkelekeuzestengrondslag,diedoorelkeopleidingwordenuitgewerktinhetopleidingsaanbod(HogeschoolInholland,2007;2010). Allereerstheeftdehogeschoolgekozenvoorcompetentiegericht onderwijs, wat betekent dat competentiesdebasisvormenvandeopleidingstrajecten.Hetberoepenveldgeeftdaarbijaanwelkecompetentiesalsnoodzakelijkbeschouwdwordenomtefunctionereninhetbetreffendewerkveld,deopleidingsteltvasthoedezecompetentiesverworvenworden.Hetcompetentiegerichtelerengaat er vanuit dat er gewerkt wordt aan de ontwikkeling en geleidelijke integratie van kennis, houdingen,vaardighedenenpersoonseigenschappeninhetonderwijsproces.Indezeonderwijsvisieheeftdestudenteenactieverolindekennisverwerving,isdedocentdebegeleidereninstructeurvanhetleerproces.Dezevisieenbenaderingsluitenaanopdetoenemendeontwikkelingnaareenarbeidsmarkt waarin vraag is naar diensten, naar leveren van kwaliteit en maatwerk, naar zelfstu-rendeprofessionalsdiegeleerdhebbenpraktijk-envraaggerichttewerken.

Het onderwijsconcept vanHogeschoolInhollandisindeBachelor-opleidingenuitgewerktineenmajor-minorstructuurdiestudentendemogelijkheidbiedtomeendeelvanhetstudieprogramma-25%-zelfsamentestellen.Hierbijkunnenminorenbuitenheteigendomeinvandemajorgevolgdworden.Zokaner-onderbegeleiding-eeneigenprofileringvoordearbeidsmarktgekozenworden.Deverhoudingmajor-minorisalsvolgt:

Deopleidingscompetentieswordenvoor50%gerealiseerdindemajor;hiermeewordenalgemene ●beroepscompetentiesopheteigen(sociaalagogische)domeinverworven.Deopleidingscompetentieswordenvoor25%verworvenineenspecialisatieminor,waarbijhet ●gaatomspecifiekeberoepscompetentiesineigendomein.Deopleidingscompetentieswordenvoor25%gerealiseerdineenverdiependeofverbredende ●differentiatieminor die verwant is aan de opleiding maar buiten het eigen domein, eventueel aan eenanderehogeschoolkanwordengevolgd,ofvoorbereidendisopeenmaster.

Destandaardomvangvaneenonderwijseenheid(OE)isvijfEuropeanCredits(EC’s).Bijdekeuzevanminorenkangekozenwordenuitpakkettenvanvijftiencredits.Hetgehelebachelorprogrammaomvat240credits(60EC’sperstudiejaar),waarvan25%buitendeeigenopleidinggekozenkanworden.Deverhoudingmajor-minorvanhetonderwijsprogrammazieteralsvolgtuit:

36

Periode 1* Periode 2 Periode 3 Periode 4

Jaar 1 Beroepsoriëntatie Major Major Specialisatieminor Major

Jaar 2 Beroepsvoorberei-ding

Major Specialisatieminor Differentiatie-minor

Differentiatie-minor

Jaar 3 Beroepsvorming Specialisatieminor Major Major Specialisatieminor

Jaar 4 Beroepsverdieping Differentiatie-minor

Differentiatie-minor

Major Major

*Een studiejaar is ingedeeld in vier studieperiodes, waarbij elke periode bestaat uit een aaneengesloten lesprogramma van tien weken dat afgesloten wordt met een toetsweek.

Inheteerste,beroepsoriënterendejaarwordendemeestestudiepuntengerealiseerdinhetmajor-programma,vanafhettweedejaarvindtsteedsmeerspecialisatieenverbredingplaats.Ookhetderdejaarwaarindeberoepsvormingcentraalstaat-stagevaneenhalfjaarineenberoepsrele-vanteinstelling-draagtbijaandeberoepsprofilering.Inhetvierdejaarwordteenafstudeertrajectvaneenhalfjaargerealiseerd,waarbijeenonderzoeks-enadviesopdrachtvooreeninstellingwordtuitgevoerd. Hiermee ligt in de opleidingen een sterke nadruk op zowel het verwerven als toepassen vankennisenvaardighedenindeberoepspraktijk.Nietalleeninstagesenopdrachtenvoorexter-nen,maarookindeschoolgebondenleeromgevingwordtgewerktmetopdrachtendiegerichtzijnophettoepassenvankennis,onderanderemetopdrachtendievanuitrealistischeenberoepskriti-schesituatieszijngeformuleerdengerelateerdzijnaanrelevanteberoepsprofielenvandeopleidingen werkveld. Deze benadering sluit aan bij een didactisch concept waarineenviertalleerprocessenwordenonderscheidendieindevormingevingvanhetonderwijsalsleerlijnenwordenuitgezet(DeBie&Kleijn,2001).Onderscheidenworden:

Conceptuele lijn: ● waarinde‘achterliggendetheorie’en‘praktischetoepassingvandezetheorie’wordt aangereikt. Centraal staat leren denken en redeneren als professional.Vaardighedenlijn: ● waarin professionele vaardigheden worden ontwikkeld en toegepast. Via trainingen,praktischeopdrachtenenwerkervaringwordtgeleerdalsprofessional(routinematig)te handelen.Integrale lijn: ● waarindoelgerichtdiversetaken(opdrachtenenprojecten)wordengerealiseerddiezorealistischenauthentiekmogelijkzijn.Hierbijgaathetomintegratievankennis,proces-vaardigheden,beroepswerkzaamheden;leertakenzoalsdieookvoorkunnenkomenindeberoepspraktijk.Ervarings- en reflectielijn: ● waarinlerenkijkennaarenreflecterenopdeeigenontwikkelingalsaankomendberoepsbeoefenaarcentraakstaat.Stagesenopdrachtenindeberoepspraktijkdragenbijaanlerenfunctionerenindeberoepspraktijk,aannadenkendaaroverenaanontwik-kelen van verbeterplannen.

37

Tenslottewordteenvijfdeleerlijnonderscheiden,destudieloopbaanbegeleiding,gerichtophetlerenvaneigenstudie-ervaringen(DeBie,2003).DezelijnwordtinopleidingenvanInhollandbetrokkenbijdeervarings-enreflectielijn.Deleerlijnenwordentezamenmetdecompetentieprofielenenhetopleidingsmodeluitgewerktineenleerplanschema.Ditgeeftaanwelkeonderdeleninwelkstudiejaar,welkeperiodeenvanuitwelkeleerlijnaandeordekomen;hiermeekomeninhoudenvormgevingvanhetonderwijssamen(HogeschoolInholland,2009a).Opbasishiervanwordenstudiehandleidingenvoorverschillendestudiejarenenonderdelengemaakt,waaronderdestudieopdrachten.EntenslottewerkendeopleidingenPedagogiekenSocialWorkmetzogenaamdeperiodeboeken,waarinvoorelkelesperi-odevaneenstudiejaar(elkjaarisingedeeldinvierperiodesvanelktienweken,waarvanachtwekenonderwijsentweewekentoetsing)beschrevenis:wathetcentralethemais,watdeonder-wijseenhedenzijn,welkelesstoferbehandeldwordt,welkecompetentiesgetoetstworden,watdevoorgeschrevenliteratuuris,welkeverwerkingsopdrachtenergegevenworden,watdetoetscriteriazijn.

Betrokken partijen bij curriculumontwikkeling

Beroepenveldcommissie ● : adviseert op opleidingsniveau het management over de aansluiting van deopleidingophetwerkveld.Hetgaatdaarbijondermeeromcompetenties,stageentoetsing.Ledenvandecommissiezijnvertegenwoordigersuithetwerkveld,tenminsteéénafgestudeerde,directeurendeopleidingsmanager.Decommissievergaderttenminstetweekeerperjaar.Opleidingscommissie ● :brengtjaarlijksadviesuitoveronderwijs-enexamenregelingen.Decom-missieissamengestelduitstudentenenmedewerkers.Bijstellingvanhetcurriculumvindtplaatsnaar aanleiding van ontwikkelingen in het werkveld, onderwijsevaluaties door studenten, evalua-tiesdoordocententeams.De examencommissie ● isverantwoordelijkvooreencorrecteafnamevantentamensenexamensvandeopleiding.Decommissiebestaatuitviervasteledenuithetdocententeam,wordtonder-steunddooreensecretaris.Hetmanagementvandeopleidingkangevraagdadviesgeven.Onderwijsontwikkelteams en curriculumcommissie ● : onderwijsontwikkelaars en onderwijskun-digen,aldannietvertegenwoordigdineencurriculumcommissie,ontwikkelenenstellenhetonderwijsprogrammabij.Incombinatiemetactiepuntenuitverbeterplannen,adviezenvandeopleidingscommissieenexamencommissieenbesluitenvanhetopleidingsmanagement,resulteertdit in een plan van aanpak onderwijsontwikkeling. Op basis hiervan zorgen onderwijsontwikkel-teamsvoorbijstellingofontwikkelingvanhetonderwijsmateriaalzoalsstudent-endocenthand-leidingen. In de praktijk bouwen nieuwe onderwijselementen voort op onderwijsmateriaal dat in devoorafgaandejareninhetcurriculumgebruiktis.

Hogeschool Inholland en diversiteitHogeschoolInhollandheefteenzeergevarieerdeinstroomstudenten,waaronderveeleerstegeneratiestudentenmeteenniet-westerseachtergrond.Voordegehelehogeschoolisdit26,4%,maardatvarieertperlocatieenopleiding.DegrootsteaantallenstudereninAmsterdam(46,3%),Diemen(39%),DenHaag(35%)enRotterdam(54%).In AmsterdamenRotterdamisdat10%meerdangezienhetstedelijkepercentageverwachtkanworden(AdviesnotitieHRM-CvBHogeschoolInholland,2009).Metdegroteaantallenniet-westersemigrantenstudentenheeftdehogeschooleenbijzonderemaatschappelijkeopgaveenmaatschappe-lijkeproblematiek.Zoisdestudie-uitvalonderdezestudentenhogerdangemiddeld,ishetniveau

38

vantaal-enrekenvaardigheidlagerdanwenselijk,ishetstudiesuccesvandezegroeplagerdanlandelijkerendementscijferslatenzien(Professioneel Maatwerk,InstellingsplanHogeschoolInhol-land2010-2016).

G4/G5 programma Deonderkenningdatdetalentenvanniet-westerseallochtonestudentenendaarmeehetpotentieelvoordearbeidsmarktenkenniseconomiebeterbenutengestimuleerdmoetenworden,isdelaatstejarenaanleidingtotveleinitiatievenenprogramma’sinhethogeronderwijs.HetMinisterievanOCWheeftmetdestrategischeagendavoorhethogeronderwijs-,onderzoek-,enwetenschapsbeleid-Hethoogstegoed-voordeperiode2008-2012extramiddelenterbeschikkinggesteldaandevijfgrotehogescholenindeviergrotestedenindeRandstadomhetstudiesuccesvanniet-westersealloch-tone studenten te bevorderen. Dit zogenaamde G4/G5 programma wordt gemonitord en de bereikte resultatenwordenmeegewogenbijdeverdelingvanmiddelenvanaf2011;instellingenmeteensuc-cesvolleaanpakwordenbeloond. Bron:InspectievanhetOnderwijs,2009;AfsprakenG4-G5, Den Haag, 26 mei 2008

EenspeerpuntvanhetdiversiteitbeleidvanHogeschoolInhollandishetverlagenvandestudie-uitvalenvergrotenvanhetstudierendementvanallochtonestudentenvanniet-westerseachter-grond.Metingangvan2008-2009zijnperopleiding,locatieenopinstellingsniveaudiverseactivitei-ten en interventies gestart die de doelstelling van zowel de bestuurlijke agenda als G5 beogen te realiseren.Gekozenisvoorfocusopvierthema’s:

Voorlichtingenwerving,intakeassessment,SummerSchools. ●Taal, taaltoets propedeuse, taalondersteuning niveau B2. ●Studieloopbaanbegeleiding en begeleiding van eerstejaars door ouderejaars studenten. ●Professionalisering,onderwijsindemulticultureleklas,curriculumvernieuwing,diversiteitin ●personeelsbestand.

DezespeerpuntenpasseninhetalgemenestrevenvanHogeschoolInhollandnaarcultural inclusi-vity:eenschool,eenwerkplek,eenkennis-enopleidingscentrumwaarstudentenenmedewerkersuitalleculturenzichthuiskunnenvoelen,doordatzeelementenuithuneigencultuurinhunwerkenhetonderwijsherkennen.Naastgerichteactieophetvoorkomenvanstudie-uitval,wordthetdiversiteitbeleidooklangsanderelijnenvormgegeven,variërendvangerichtewervingenselectie,trainingvanmanagemententeams,mentorschapvoorstartendebi-cultureledocenten,opnamevanmulticulturelecompetentiesinfunctionerings-enbeoordelingsgesprekken,totstimuleringvanbuitenlandstages(HogeschoolInholland,2009b;2008;2007).Zoisdeambitiegeformuleerdomdeculturelediversiteitinhetpersoneelsbestandtevergrotennaar20%in2015.Momenteelisdatgemiddeld2-3%,variërendperlocatieenopleidingvan0%(Alkmaar,SocialWork)tot18%(SocialWorkenEconomicsDenHaag)(NotitieDiversiteitHogeschoolInhollandRvT,2008).

39

Bi-culturele studenten en docenten Alsalternatiefvoor‘allochtoon’gebruiktHogeschoolInhollandhetbegripbi-cultureelvoorstudentendiezelfofwaarvandeoudersinhetbuitenlandgeborenzijn.DeCBS-definitieonderscheidtwestersenniet-westersallochtonen,waaronderAntilliaanse,Marokkaanse,Surinaamse,TurkseenOverigeniet-westerseallochtonen.Hierdoorishetnietmogelijkisomderdegeneratieallochtonestudentenendocententetraceren,omdatdiebuitenregistratiesvallen.Ookzijkunnenopbasisvanoriënta-tieeenbijdrageleverenaandemulticulturaliteitvandehogeschool.Daarnaastwordendetermenallochtoon,etnischeminderheden,niet-westerseallochtonenalseenzijdigennegatiefvanuitdedominanteNederlandsecultuurbeoordeeld.Vandaardevoorkeuromhetbegripbi-culturelestuden-ten,ofdespecificatiesTurkseNederlanders,MarokkaanseNederlanders,SurinaamseNederlanders,AntilliaanseNederlanders,SomalischeNederlanders,IrakeseNederlandersetceterategebruiken. Bron: Adviesnotitie HRM-CvB Hogeschool Inholland(2009b).

Inhetonderhavigeonderzoekendezerapportagewordtechter-inaansluitingopgangbaarenwe-tenschappelijktaalgebruikenafhankelijkvandecontext-afwisselendvan(niet-westers)allochtoneenautochtone,Nederlands-Marokkaanse(Nederlands-Turkseetcetera),eerstegeneratiestudentengesproken.

Eendoorslaggevendefactorinhetverhogenvanhetstudierendementvaneerstegeneratiestudentenmeteenniet-westerseachtergrond,isdeprofessionaliteitvandocenten.Omoptimaleprofessionelekwaliteitterealiseren,iseenmixvanmedewerkersnodig,meteenvariëteitaancultureleachter-gronden,hboenacademischgeschoold,generalistenenspecialisten.Hetkeurmerkvanmedewer-kersvanHogeschoolInholland-dekwaliteitenwaaroverzedienentebeschikken-wordtalsvolgtvoorgesteld(HogeschoolInholland,2010).

Vakmanschap inhoudelijk

Meesterschap didactisch

Wisselwerking met het werkveld Internationale en crossculturele competentie

Hetgaatomeengoedemixvanmedewerkersdieinhoudelijkevakkennisenpraktijkervaringhebben,didactischbekwaamzijnomeenuitdagendeleeromgevingtecreërenenopeenadequatemanier te toetsen en te beoordelen. Ook dient het onderwijs in een voortdurende wisselwerking methetwerkveldontwikkeld,geactualiseerdenuitgevoerdteworden.Entenslotteisopleidenmethetoogopdeinternationaleencrossculturelecontextwaarintoekomstigehbo’erswerkzaamzullenzijn,eenonmisbarecompetentie. Het is aan de domeinen en de opleidingen om binnen de wettelijke kaders van het hoger be-roepsonderwijs,hetinstellingsplanvandehogeschoolendeberoepsvereistendiehetwerkveldaanopleidingenstelt,omconcreteuitwerkingtegevenaanhetHRM-beleid(aanstelling,scholingencoachingvanhetpersoneel),verhogenvanstudierendementenrealiserenvaneendiversiteitgevoe-ligcurriculum.

40

41

Diversiteit in Pedagogiek en Social Work5

IndithoofdstukwordtallereerstdeopbouwvandeopleidingenPedagogiekenSocialWork/Maat-schappelijkWerkenDienstverleningvanHogeschoolInhollandAmsterdaminbeeldgebracht.Enkeleonderdelendiegerichtzijnopdepreventieveontwikkelingsgerichteondersteuningvanjeugdigenengezinnenzijnmeergedetailleerdbeschrevenenonderzochtopaandachtvoordiversiteit.Hierbijisgekekennaardeinhoudvanhetcurriculum(uitwerkingvanleerlijnenindeopbouwvanonderde-len),literatuur,werkvormen,leerdoelenentoetscriteria.Hetbetrefteenglobaleanalyseenevaluatievanonderdelenvanhetonderwijsaanbod,gerichtopzichtbarevormeninhoudvandiversiteit.

Opleiding Pedagogiek5.1

Pedagogiek is een groeiende opleiding waarvan de instroom is toegenomen van 370 in 2004 tot 615 in2009.Ietsmeerdaneenderde(36%)heefteenniet-westerseallochtoneachtergrond(HogeschoolInholland,2010b).AandeopleidingPedagogiekwerkenper1september2010-intotaal51docen-ten, waarvan veertig vrouwen en elf mannen, met een gezamenlijke formatieomvang van 33 fte. Hiervanhebbentweedocenten(1,1fteaanstelling)eenbi-cultureleachtergrond.

Functies en werkveldenPedagogiekleidtstudentenoptotstartbekwameprofessionalsinhetpedagogischwerkveld.Hbo-pedagogenbeantwoordenindividuelevragenvankinderen,jongeren,ouders,docentenenandereopvoeders,gevenindividueleengroepsbegeleidingaankinderenenjongereninspecialeinstellingenvooropvoeding,zorg,onderwijs,adviserenoverhedeneninstellingen.Kenmerkendvoordepedagogischefunctieisdatdezezichrichtopderelatietussenopvoederenjeugdige(0-25jaar),vaakeencomplexesituatiebetreftmetmeerdereopvoedersenjeugdigen.Erkansprakezijnvanalledaagse problematiek in de ontwikkeling en opvoeding, waarbij de pedagoog medeopvoeder is die aanvullendesteunenbegeleidingbiedt.Maarerkanooksprakezijnvaneenproblematischeopvoedingssituatie waarin de pedagoog steun, zorg en interventie biedt. In de opleiding ligt nadruk op de persoonsvorming van de pedagoog als kern van de beroepsiden-titeit.Zelfbewustzijn,reflectieopeigenhandelen,instaatzijndezelfredzaamheidvandeandertestimuleren,zijnkwaliteitendievanbelangzijn.Communicatieenvaardigheidstrainingenhebbeneengroteplaatsindeopleiding,zijngerichtopdevormingvandepersoonenattitudevandeaankomende professional. De opleiding leidt op voor een breed werkveld, waarin twee domeinen wordenonderscheiden:

Pedagogischepreventie:hetoptimaliserenenverbeterenvandealledaagsepedagogische ●leefomgevingvangewoneopvoedingssituatiesenopvoedingsspanningbijrisicogezinnen(op-voedadviseurinCentrumvoorJeugdenGezin;pedagogischmedewerkerinJeugdgezondheids-zorgofVerstandelijkgehandicaptenzorg;werkerinlokalewelzijnsinstelling).Jeugdzorg(jeugdhulpverleningenjeugdbescherming):hetoptimaliserenenverbeterenvan ●opvoedingssituatieswaarinsprakeisvannood,spanningofcrisis,en/ofwaarinzichproblemenvoordoenindeontwikkelingvanjeugdigen(medewerkerAdvies-enMeldpuntKindermishande-

42

ling;Ambulantbegeleidervangezinnen;Gezinsvoogd;Groepsleideringezinshuis;Jeugdbesche-mer/Jeugdreclasseerder).Ookkandehbo-pedagoogwerkzaamzijninbeleidsfunctiesbijoverhedenenalsleidinggevendeinvoorschoolseeducatie,kinderopvang,welzijnswerk.

Curriculum Pedagogiek 2009-20105.2 Demajor-minorstructuurenhetdidactischeonderwijsconceptmetonderscheidenleerlijnenzijnverwerktindeopbouwvanhetcurriculumvanPedagogiek.Ookdeindelingintweedomeinen-pedagogischepreventieenjeugdzorg-komtterugindeopbouwvandeopleiding.

Theoretische leerlijn: Mens en Gedrag

Vaardigheden leerlijn: Communicatievevaardigheden

Integrale Leerlijn: Toepassing in beroep

Reflectieveleerlijn

Minor Afstudeer-project

Stage

Jaar Periode 1 Periode 2 Periode 3 Periode 4

Jaar 1 Beroeps- oriëntatie

Major Perspectievenvankijken

MajorKindinperspectief:OntwikkelingspsychologieSociologischperspectiefMedischperspectief

Major Veranderkundige modellen Interculturelecommunicatie

Major Beleid Onderwijsenjeugdculturen

Communicatie:Basisvaardigheid communicatieIntroductiepracticum

Communicatie:Vrije Attitude interview Zelfportret

Communicatie:SysteemdynamiekNon-verbalebehandelmethodiek

Communicatie:Teamfunctioneren

Beroepenmarkt GezinsanalyseNederlands

Ontwikkelenpreventieprogramma BPV 1

PedagogischeinteractieBPV1(vrijwilligerswerk)

Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

Jaar 2 Beroeps- Voorbereiding

Major Jeugd en veiligheid Psychopathologievanvolwassenen

Major OntwikkelingspsychopathologieBehandelmethodieken Onderzoeksvaardigheden Ethiek

MinorOpvoedingsondersteuning Orthopedagogischehulpverlening 1 Onderwijszorg 1 GGZ agoog 1

MinorOrthopedagogischehulpverlening 2 Onderwijszorg 2 PsychiatrievanhetjongekindGGZ agoog 2 Voorenvroegschoolseeducatie(ismPABO)Kindmeteenbeperking

Communicatie:Hulpverlenend gesprek,Persoonsgerichtetraining.

Communicatie:CompetentiegerichtwerkenGroepsprocessen

BPV2: basisstage: Analysevancliëntproblemen

BPV2:basisstage:analysevanpedagogischeproblematiek

Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

Jaar 3 Beroeps- vorming

Major: BPV3: beroepsstage Stagegerelateerde opdrachten:Cliëntencontext

Major: BPV3: beroepsstage Stagegerelateerdeopdracht:Methodiek en Organisatie, Ethischedilemma’s

Major: BPV3: beroepstage Stagegerelateerde opdracht:Beleidenkwaliteit

Major: BPV3: beroepsstage Stagegerelateerdeopdracht:Methodiek en verantwoording, juridischeaspecten

Ethiek BeleidenKwaliteitszorg Juridischeaspecten

Supervisie Supervisie Supervisie Supervisie

Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

Jaar 4 Beroeps- verdieping

MinorOpvoedings-ondersteuning Orthopedagogischehulpverlening 1 Onderwijszorg 1 GGZ agoog 3 Jeugdbescherming

MinorOrthopedagogischehulpverlening 2 Onderwijszorg 2 PsychiatrievanjongekindGGZ agoog 4 Voorenvroegschoolseeducatie(ismPABO)Kindmeteenbeperking

Major Afstudeerproject:Plan van aanpak Literatuuronderzoek Onderzoeksplan

MajorAfstudeerproject:Onderzoeksresultaten Rapportagebevindingen

Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

43

Inheteerstestudiejaarstaatdereguliere(gezonde,‘normale’)opvoedingenontwikkelingcentraal,terwijlhettweedejaarzichrichtopcomplexeopvoedingssituaties.Hetderdejaarstaatinhettekenvaneenberoepsstage(32uurperweek),hetvierdejaarsluitdeopleidingafmeteenafstu-deertrajectwaarinopbasisvaneenexterneopdrachtgever(instellingofoverheid)eenonderzoekwordtuitgevoerddatuitmondtineenpedagogischonderbouwdadvies.

Theoretische leerlijn PedagogiekDeconceptueleleerlijnstartmeteenbredeblikophetvakgebiedvandePedagogiek:introductieingeschiedenis,pedagogischetheorieënenpedagogischedenkers,leefmilieuswaarinjeugdigenzichontwikkelen.Vervolgenskomtdeontwikkelingspsychologievanafhetjongekindtotaanvolwassen-heidaandeorde,wordterookvanuitbiologisch,cultureelensociologischperspectiefnaardeontwikkelingvanjeugdigengekeken,enkomenvakkenalsethiek,beleidentheoretischonderbou-wing van behandelmethoden aan de orde.

Vaardigheden leerlijn PedagogiekDezelijnbetreftdeontwikkelingvanpersoonlijkekwaliteitenencommunicatieveberoepsvaardighe-den,viaopdrachtenengerichtetrainingincommunicatieengespreksvoering.Depedagoogmoetanderenonbevooroordeeldtegemoetkunnentredenenzichzelfalsinstrumentindehulpverleninginzetten.Datvereistzelfinzichtenzelfreflectie,vermogenomdecliëntincontextteplaatsen,empathieenrespecttetonenvooreenleefwereld,voornormenenwaardendiesterkkunnenverschillenvandievanzichzelf.Specialeaandachtiservoorgespreksvoeringenbehandelmethodie-ken alsspelennon-verbalecommunicatiedievanbelangzijnindehulpverlening.

Reflectieve leerlijn PedagogiekDezelijnlooptviavaardigheidstrainingenalseenrodedraaddoordeopleiding,isgerichtoplerenreflecterenopberoepsmatighandelen,realisatievanleerdoelenendaarvanverslagdoen.Dekernbestaatuitactiviteitendieinhetkadervansupervisieenstudieloopbaanbegeleidingwordenondernomen,metaccentoppersoonlijkeontwikkelingalsvoorwaardeomalshulpverlenerenbegeleidertefunctionerenenmethodischtehandelen.Destudieloopbaanbege-leidingdoorlooptvier jaren, supervisie wordt geboden tijdens het stagejaar.

Integrale leerlijn PedagogiekIndezeleerlijngaathetomintegratievankerntaken,toepassenvankennisincombinatiemetcommunicatieveenhandelingsvaardighedenbijdeuitvoeringvanopdrachten.Dieopdrachtbena-dert de beroepspraktijk zoveel mogelijk, kan bestaan uit onderzoeken van een beroepsprobleem of realiserenvaneenberoepsproduct.Studentenonderzoekenviagezinsanalyseswelkebeschermendeenrisicofactorenzichkunnenvoordoenindeopvoeding,ontwikkeleneenpedagogischpreventiepro-grammavoorspecifiekedoelgroep,analysereninstageenpraktijkopdrachtenproblemenvancliëntenenpedagogischepraktijken.

44

StageTijdenshetderdestudiejaarvolgenstudenteneenstageineeninstellingopeenpedagogischwerkveld,hierinbemiddeldenbegeleiddoordeopleiding,goedgekeurddoorstagecoördinator.Veelalgaathetomeenstageindejeugdhulpverlening,alspedagogischbegeleidervankindereninproblematischeopvoedsituaties,alsambulantbegeleidervangezinnen.Ookwordtgekozenvoorhetpreventievepedagogischeveld,dekinderopvangofeenbeleidsstageineenoverheidsinstelling.Destudent wordt in de instelling begeleid door een praktijkbegeleider, vanuit de opleiding door een supervisor/stagbegeleider.

AfstudeerprojectHetlaatstehalfjaarvandestudiewerkenstudentenaaneenafstudeerprojectdatbestaatuithetvoorbereidenenuitvoerenvaneenonderzoekvooreenopdrachtgeveruithetpedagogischwerkvelden uitbrengen van onderbouwd advies. Dat advies kan betrekking hebben op het verbeteren van een situatieofoplossenvaneenprobleem.Hetprobleemdatonderzochtwordtenwaarovergeadviseerdwordt,komtvoortuitdeactuelepraktijk,wordtaangedragendooreenpedagogischeinstelling.

Diversiteitgevoelig opleiden in Pedagogiek5.3

OpwelkewijzeeninwelkemateiserindeopleidingPedagogiekaandachtvoorinterculturelekennisoverdracht,bewustwording,trainingenattitudeontwikkeling?Dedoelstellingvandeopleiding‘studenten en docenten ontwikkelen crossculturele competenties waardoor ze kunnen functioneren in een interculturele (werk)omgeving in Nederland’ beoogtdiversiteitstructureelinhetcurriculumoptenemen,maarisergbreedgeformuleerd(HogeschoolInholland,2009c,p.5).Detienindicato-renvancrossculturelecompetentiediedehogeschoolheeftbenoemd(HogeschoolInholland,2009c)zijningeweveninhetcurriculum,maarlatenzichlastigalszodanigherkennen.Aandachtvoordiversiteitisnietaltijdzichtbaarintitelsvanprogramma’senliteratuurlijsten,vraagtzorgvuldigerscreening,vanuitdiverseinvalshoeken.DezebenaderingistoegepastbijtweeonderwijsonderdelenvanPedagogiek-deminorOpvoedingsondersteuning en het vak Gezinsanalyse-diegerichtzijnoppreventieve steun en begeleiding van gezinnen. Gekeken is naar de opbouw van het onderwijs, de verplichteenaanbevolenliteratuur,gehanteerdewerkvormen,geformuleerdeleerdoelenentoetscriteria.

Leerdoelen Welke kennis, vaardigheden en houding per les, vak en onderdeel verworven moeten worden.

Werkvormen Demanierenwaaroplessenzijningericht,instructiesenopdrachtenwordtgegeven.

Literatuur Boekenenanderschriftelijkmateriaaldievooreenvakofonderdeelwordenvoorgeschreven.

Toetsvormen Demanierwaaropcompetentieswordengetoetsttijdensofaanheteindevaneenlesperiode

Toetscriteria Deeisenwaaraanheteindproductvanhetvak,onderdeelofminormoetvoldoen

Hetbetrefteeneersteanalysevanhetaanbod.Hiermeezijndewijzevanuitvoering,rolvande

45

docent,beoordelingdoorstudentennognietinbeeld.GebruikisgemaaktvandestudiewijzerPedagogiek, opleidingskader Pedagogiek, periodeboeken.

Minor OpvoedingsondersteuningDe differentiatieminor Opvoedingsondersteuning (15EC’s)bereidtstudentenvoorophetbiedenvangerichtezorgenpreventievebegeleidingaanoudersenkinderen(0-25jaar)bijhunalledaagseopvoeding en ontwikkeling. Centraal staat kennis nemen en toepassen van laagdrempelige program-ma’sdieoudersondersteunenbijhetoplossenvanvragenofproblemeninhunalledaagseopvoe-ding.Hetgaatomgecertificeerdeprogramma’szoalsTriple-P, Opvoeden Zo, Beter omgaan met pubers, Drukke kinderen en Positief omgaan met kinderen. Ook wordt geleerd de kwaliteit van deze programma’stebeoordelenenkennistenemenvan(inter)nationaleontwikkelingenopditgebied.Uiteindelijkmoetendestudentenlerenomopwijk-ofstedelijkniveaudeuitvoeringenimplementa-tievaneenopvoedcursusteverzorgen,waarbijrekeninggehoudenwordtmetdeaardvandedoelgroep en de eventuele problematiek die speelt.

De minor wordt jaarlijks twee maal aangeboden, waarbij studenten uit meerdere studiejaren kunnen deelnemen.Deminorwordtdoorzo’n150studentengevolgd,meestalvandeopleidingPedagogiek,eenminderheid(dertigperjaar)vanopleidingenSocialWork,Verpleegkunde,Pabo.Deminorcombineertdrieleerlijnen:

De ● theoretische leerlijn betreft kennis van de inhoud en vormen van opvoedingsondersteuning, vanuitgangspuntenentheoretischeonderbouwingvaneffectieveouderprogramma’s,vandeplaats die deze innemen n het werkveld, van de beleidsontwikkelingen die van invloed zijn op hetaanbod.Dezekenniskomtvialiteratuur,collegesenopdrachtenaandeorde.De ● vaardigheden leerlijn betreft het toepassen van begeleidingsmethodieken en houden van adviesgesprekken,diewordenopgenomenmeteenrecorder,beluisterdenbesprokentijdenswerkgroepbijeenkomsten.De ● integrale leerlijnfocustop methodiekeningroepsgerichteopvoedingsondersteuning,waarbijeeneffectiefbewezenprogrammageanalyseerdenindepraktijktoegepastwordt.Ooklerenstudenteneeninformatieveenpreventievethemabijeenkomstteontwikkelenrondeenspeci-fiekepedagogischekwestie,daarbijeigennormen,waardenenuitgangspuntenbewusttewordenen los te laten om aan te sluiten bij diverse groepen ouders.

Decombinatievanleerlijnenbiedtkennis,geeftruimtetotoefeningvangespreksvaardighedenendeuitvoeringvaneenintegraleopdracht.Studentenwordenstudentengeachtzelfeendergelijkaanbod te ontwikkelen en de juiste begeleiding te bieden aan ouders. In de studieloopbaanbegelei-dingkomtreflectieopeigenhandelenaandeorde. LeerdoelenDeminorbereidtvooropdebegeleidingvanoudersmetopvoedingsvragen,indefunctievanopvoedadviseur.Hiertoeiskennisnodigvandeontwikkelingvankinderen(0-25jaar),wetenhoeviamethodischeadviesgesprekkenindividueleouderstehelpen,engroepsbijeenkomstenmetoudersleiden.Indeleerdoelenvandeminorzijnzowelexplicietealsimplicieteinterculturelecompeten-

46

tiesopgenomen.Erisveelaandachtvoordeattitudeomzichkunnenverplaatsenindeander,adviestegevenvanuithetperspectiefvandeander,kennistenemenvanniet-westerseculturenenvandilemma’sdiehetopvoedenintweeculturenvoormigrantengezinnen(m.n.voorTurkseenMarokkaansegezinnen)metzichkanmeebrengen.EenanderleerdoelwaarindiversiteitexplicietaandeordekomtbetreftlerenanalyserenenoptoepasbaarheidbeoordelenvangroepsgerichtemethodiekenvoorouderbegeleidingvoorspecifiekedoelgroepenzoalsMarokkaanseofTurkseouders.Indeindividueleouderondersteuninggaathetomgesprekstechniekenenvaardighedenalseigen grenzen, normen, waarden en weerstanden kunnen herkennen en hiermee professioneel kunnen omgaan.

WerkvormenIndeminorwordenverschillendewerkvormengehanteerd.

Colleges,waarintheorieënoverdeontwikkelingenontwikkelingsopgavenvankinderen,de ●opvoedingsopgavenvanoudersaandeordekomen(vialevensloopmodeloftransactioneelmodel).Twee trainingen waarin groepsgewijze geoefend wordt in houden van individuele adviesgesprek- ●kenengevenvangroepscursussen.Dezetrainingenbestaanuitinformatieoverdrachtenvaardig-heidstrainingviarollenspelen.Viathuisopdrachtenwordtgeoefendinoudergesprekken,dieopgenomen en besproken met medestudenten.Drie werkgroepbijeenkomsten ● Opvoeden in twee culturengaanoverkennisnemenvanniet-wes-terseculturen,uitmondendinuitwisselingendiscussie.EengastdocentvanMarokkaanseachtergrond,dieervaringheeftmetbijeenkomstenvoorMarokkaanseenTurksevaders,bege-leidt de bijeenkomsten. Via videomateriaal, PowerPoints en oefeningen wordt kennis gemaakt metopvoedenineenniet-westerse,islamitischecultuur.Ingroepsgerichtemethodiekenwordtaandachtbesteedaanaansluitenbijopvoedingspraktijken ●enbehoeftenvanspecifiekedoelgroepen.Gebruikwordtgemaaktvanopvoedprogramma’salsOpvoeden zo! en Beter omgaan met pubers dievoorniet-westerseoudersisontwikkeld.

Indecolleges,werkgroepenentrainingenwordtgerefereerdaandebelevingvanenopvattingenover de eigen opvoeding, en hoe deze van invloed kan zijn op de benadering en gespreksvoering met ouders.

LiteratuurDe(Nederlandstalige)boekenenartikelengaanoverdeontwikkelingvankinderen,overproblemendiezichindeontwikkelingenopvoedingkunnenvoordoen,overmethodiekeningezinsbegeleiding.Deinhoudiswestersgeoriënteerd,waarbijdeautoritatieveNederlandseopvoedingsstijlalswense-lijk en normerend aan de orde komt. Diversiteit in opvoedingsstijlen komt in enkele boeken aan de orde,betreftvooralaandachtvoorverschillentussendiversedoelgroepenenhunopvoeding(Turkse,Marokkaanse,Somalische,Surinaams-CreoolseenChinesegezinnen),metbeperkteaandachtvoorde

maatschappelijkemigratiecontextendiversiteitbínnenmigrantenculturen.

47

ToetscriteriaDetoetscriteriahebbenoverwegendbetrekkingophetempathischeninvoelendvermogenendevaardigheid om passende adviezen te geven en interventies toe te passen. Ze bevatten geen specifiekeintercultureletoetsonderdelen.Hoewelverwachtwordtdatdeproblemen van een gezin indecontextvaneencultureelbepaaldegeschiedenisvanopvoedinggeplaatstworden,isnietduidelijk hoe dat getoetst en beoordeeld wordt. Daarnaast gaat het om kennis en bewustzijn van de invloedvandiversiteitop-metname-TurkseenMarokkaansegezinssituaties,enditkunnenbenutten in de begeleiding van ouders en kinderen. De ontwikkeling van kinderen en opvoedvragen vanoudersmetandereniet-westersecultureleachtergrondenkomennietaandeordeindetoetscri-teria.

ToetsvormElkeonderwijseenheidvandeminorwordtopeigenwijzeafgeslotenmeteentoets.Voordecollegecyclusbetreftditeentoetsmetopenvragenoverdeontwikkeling,opvoedsituatie,pro-bleemanalyseenadviseringindriegezinscasussen.Decasussenzijnintercultureelingekleurd,beschrevenvanuitdecontextvanMarokkaanseenTurksegezinnen.Detoetsvananalyse-engespreksvaardighedenbestaatuiteengesprekmeteenouderdieeenanderecultureleachtergrondheeft, de training individuele advisering wordt afgesloten met een dossier waarin een logboek van debijeenkomstenisopgenomen,eenverslagvaneenouder-adviesgesprek,metfeedbackvaneenmedestudent.Detraininggroepsgerichtwerkenwordtafgeslotenmeteenverslagvaneenzelfgeorganiseerdeouderbijeenkomst.Hierbijhoortanalysevandewijkwaardezeplaatsvond,dedoelgroep,beschrijvingvandeontwikkelingsfaseenleefsituatievandekinderen,kritischeanalysevaneenoudercursusenbeschrijvingvandebijeenkomstzelf.Deouderswordtgevraagdeenbeoordelingsformulier in te vullen, die bij het verslag wordt gevoegd.

GezinsanalyseGezinsanalyseiseenrelatiefkleinstudieonderdeelvanvijfECdatinhetMajorprogrammavanheteerste jaar wordt gegeven en waaraan alle Pedagogiekstudenten deelnemen. Het maakt deel uit van de integrale leerlijn, tezamen met onderwijseenheden uit de vaardighedenlijn zoals Zelfportret waarbijdestudentnaarzichzelfeneigenachtergrondkijkt,enhetVrije attitude interview dat gerichtisopgoedlerenluisteren.Vanuitdetheoretischeleerlijnkomtdeontwikkelingspsychologievankinderenvan0-12jaaraandeorde. InGezinsanalysegaathetomkennisnemenvanbeschermendeenrisicofactorendievaninvloedzijnopdeontwikkelingvaneenkinddatopgroeitineennormaalfunctionerendgezin.Destudenthoudtgezinsgesprekkenendoetobservaties,schrijfteenrapportagediebesprokenwordtmethetgezin.Viahuisbezoekenspelopdrachtmet(eenvan)dekind(eren)wordteenbeeldgeschetstvandegezinsinteracties,degehanteerdeopvoedingsstijlenhetwelbevindenvanhetkind.Opbasishiervanwordenhypothesenoverdeopvoedsituatiegeformuleerd,dietheoretischonderbouwdworden en teruggekoppeld naar de ouders en klasgenoten. Bij voorkeur wordt het onderzoek gedaan ineengezinmeteenanderesocialeencultureleachtergronddandestudentzelf.Hetonderdeelgezinsanalysewordtafgeslotenmeteenschriftelijkverslag,waarindegezinsanalyseisopgenomen.

48

LeerdoelenDitonderdeelbeoogtzorgvuldigenobjectieflerenkijkennaargedragingenvangezinsleden,dezeadequaatinterpreterenenniet-veroordelendbeschrijven,zodatderapportagebesprokenkanwordenmetouders.Ookmoetdeliteratuuroverrisicofactorenenbeschermendefactorendieineen gezin een rol kunnen spelen, gekoppeld worden aan praktijkervaring en gezinsobservaties. In de leerdoelenisopgenomen:‘benoemt en herkent beroepswaarden, waaronder het omgaan met diversiteit’. Doel is een vergelijking te kunnen maken van opvoedingsstijlen en opvoedingsdoelen, en eenonderscheidtusseneigenwaardenennormenendievananderen.Hetgezinmoetvanuitdiensmigratiecontextbeschrevenworden.Realisatievanditleerdoelinlessenenopdrachten,isdocentaf-hankelijkénafhankelijkvandeopvoed-enopgroeicontextvanhetspecifiekegezin.Naarmatedatmeerafwijktvandestudent,zaldebewustwordingsterkerzijn.Ookdanisdedocenteencrucialebemiddelaar in de realisatie van leerdoelen.

WerkvormenInwekelijksewerkgroepbijeenkomstenissprakevaninformatieoverdracht,toelichtingopliteratuuroveronderwerpenalsopvoeddoelenenopvoedstijlen,meervoudigrisicomodel,vierZ-concepten(zelfbeeld,zelfhandhaving,zelfbeschikking,zelfcontrole),kindcontact,communicatieenspel. Daarnaast worden de studenten begeleid in het voorbereiden en uitwerken van de gezinsbezoe-ken.Hetperiodeboek(waarinalleonderwijsonderdelenvaneenlesperiodevantienwekenininhoud,opdrachten,toetsingenfaseringbeschrevenzijn)stelthetbezoekenvaneengezinmeteenanderecultureleachtergrondnietalsverplichting.Hetisdocentafhankelijkofstudentenindeverschillendeonderdelenmeteencultureleensocialediversiteitaangezinnenincontactkomen.Bijsamenwerkendlerenzoekenstudentenkoppelsdiegezamenlijkaaneenopdrachtwerkenelkaarbovendienvaakuitopovereenkomstinachtergrond.Ditbeperktdeinter-etnischekennismakingenhetcontact.

LiteratuurTwee(Nederlandstalige)boekendieopdeliteratuurlijststaangaanoverhetontstaanenbehandelenvangedragsproblemenbijkinderenenjongeren,decontextwaarinzeopgroeienenwaarinrisico’sopafwijken,ontwikkelenvanstoornissen,afglijdenendelinquentiezichvoordoen.Gewezenwordtopgezin,schoolenbuurtalspositieveennegatievebronnenindeontwikkelingvangedrag.Intercul-tureleverschillenwordenincidenteelalsfactorbenoemd,wordennietexplicietbeschrevenofbenoemdalscontextwaarinzichbijzondererisico’svoordoen. Naast omgeving is ook de persoon van hetkindofdejongere(omkunnengaanmetstressenrisico’s)eencrucialefactor.

ToetscriteriaHetverslagoverhetgezinwordtbeoordeeldopinhoudelijkekwaliteit,schrijfstijl,tekstopbouw,Nederlandsetaal,vormgevingenlay-out.Detoetscriteriahebbenbetrekkingopkunnenbenoemenvanbeschermendeenrisicofactorenindeontwikkelingenopvoeding,herkennenvankenmerkenenuitingenvangedragalsbehorendbijbepaaldeontwikkelingsfasenenopvoedopgaven;doelgerichtverzamelenvaninformatiebijdesignaleringenanalysevanproblemen;benoemenenherkennenvanberoepswaarden,waaronderomgaanmetdiversiteit.Inderapportagemoetdeculturele

49

achtergrondvanhetgezinteherkennenzijn,hetfunctionerenvanhetgezinmoetindesocialecontextgeplaatstenzonderwaardeoordeelbeschrevenworden.Indebeoordelingligthetaccentopdetheoretischeonderbouwingenanalysevangezinsbezoeken,waarbijcultureleachtergrondalsexplicietcriteriumontbreekt.Ookontbreekteenbeoordelingvandereflectieopeigenhandelenenaantoonbaar kunnen omgaan met diversiteit.

ToetsvormHetvakwordtafgeslotenindevormvaneenverslagvandegezinsanalysediepedagogischenpsychologischvanaard,betrekkingheeftopdeopvoedingsstijlvanhetgezin,onderlingerelatiesenkenmerkenvaneenvandekinderen.Erwordengeeneisengesteldaanhetbetrekkenvandecultureleachtergrondenmigratiecontextvanhetgezin.

Opleiding Maatschappelijk Werk en Dienstverlening Amsterdam5.4

DeopleidingMaatschappelijkWerkenDienstverlening,onderdeelvandeBachelorSocialWork,issterkgroeiendsindsdeopleidingin2005opdelocatieAmsterdamisgestart.In2009zijndeeerstestudenten afgestudeerd. In2009kozen138studentenvooreeneerstejaarMaatschappelijkWerkenDienstverlening,waarvan76%(105studenten)eenniet-westersecultureleachtergrondheeft.Intotaalgaathetomca700studenten,waarvan70%afkomstigisuithetmbo.Hetaantaldocentenbetreft34perseptember2010,meteentotaleomvangvan19,61fte,waarvanbijnadehelfteensubstantiëleaanstellingheeftvanmeerdandriedagen.Deverhoudingmannenenvrouwenis12versus22.Hetaantalallochtonedocentenmeteenniet-westerseachtergrondisvijfvande34.

Functies en werkveldenDeopleidingenMaatschappelijkWerkenDienstverlening(MWD),Sociaalpedagogischehulpverlening(SPH)enCultureleenMaatschappelijkeVorming(CMV)behorentotdeBachelorSocialWork,hetsociaalagogischdomein.Kernbestaatuitbegeleidenvanindividuenengroepenmensenbijhetrealiserenpersoonlijkeensocialeveranderingenenprobleemoplossingen,omdekwaliteitvanhunbestaanteverbeteren.Desociaalagoogzetkennisenvaardighedenin,isgerichtopversterkingvandecliënt,groepenorganisatie.Vragenenproblemenkunnenindividueelenpersoonlijkvanaardzijn,waardecliënten/ofhunomgevinglastvanheeft,maarkanookgaanommaatschappelijkeverandering.Sociaalagogischeopgavenzijntijd-encultuurgebonden,hebbeneennormatievefunctie. DehuidigerapportageheeftalleenbetrekkingopdeopleidingMaatschappelijkWerkenDienst-verlening,diemeerdandeandereopleidingenvanSocialWorkgerichtisoppreventieveondersteu-ningenbegeleidingvangezinnenbijmateriëleensocialenood,verslavingsproblemenenopvoedvra-gen,infunctiesalsmaatschappelijkwerker,gezinsbegeleider.MWD-erswerkenveelalinmulti- displinaireteamsindejeugdzorg,hetonderwijs,hetwelzijnswerk.RelevantewerkomgevingenzijnOuderenKindCentra,Scholenvoorvoortgezetonderwijs,BuurthuizenenWelzijnscentra(Sector-raadHogerSociaal-AgogischOnderwijs,2008).

50

Curriculum Maatschappelijk Werk en Dienstverlening 2009-20105.5

OokdeopleidingMWDvolgtquaopbouwhetdidactischconceptvandeleerlijnen,enisingerichtnaarhetmajor-minor-model.Demajorbeslaathetgeheleeerstejaardatdoorallestudentengevolgd wordt,4 de helft van het tweede en vierde jaar en het gehele derde jaar dat geheel in het teken staat van de beroepsstage. Diverse minoren kunnen gevolgd worden in tweede jaar en vierde jaar. 5

4 Metdezenuancering:naeengemeenschappelijkeerstehalfjaar,makenstudentenSocialWorkdekeuzevoorófMWD,ófSPH,ófCMV.OmdathetinditonderzoekalleenomMWDgaat,wordtheteerstejaaralséénMajor weergegeven.

5 NaeengemeenschappelijkeerstehalfjaarSocialWorkkunnenstudenteninheteerstestudiejaarkiezenvooreenopleidingMWD,SPHofCMV.InfeiteisMWDineenspecialisatievanSocialWork,wordtalshiernaMajorbeschreven.

Conceptuele leerlijn

Vaardigheden leerlijn

Integraleleerlijn

Reflectieve leerlijn

Minor Afstudeerproject Stage

Jaar Periode 1 Periode 2 Periode 3 Periode 4

Jaar 1 Beroeps- oriëntatie

Major Kindenontwikkeling

MajorAdolescentieenverslaving

Major Volwassenheid en beperkingen

Major Ouderdom en levensloop

Communicatie Taakgerichtsamenwerken

Intake en rapportage Groepsdynamica

Opvoedingsondersteuning Nazorg bij verslaving Zorgvuldig handelen WMO

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

Jaar 2 Beroeps- voorbereiding

Major Intercultureelwerken

Major Systeemgerichtwerken

MinorVerdiependGroepswerk en jeugdcriminaliteitMulticulturelegezinsinterventies

VerbredendOpvoedingsondersteuning GGZ-agoog

MinorVerdiependGroepswerk enjeugdcriminaliteitMulticulturelegezinsinterventies

VerbredendOpvoedingsondersteuning GGZ-agoog

Intercultureelwerken Signalering

Inspelen op diversiteit Groepsmaatschappelijkwerk

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

Jaar 3 Beroeps-vorming

Major: Stage Stagegerelateerde opdracht:Organisatieenlegitimering

Major: Stage Stagegerelateerde opdracht:Hulpverleningbij huiselijk geweld

Major: Stage Stagegerelateerde opdracht:Systeemgerichtwerken

Major: Stage Stagegerelateerdeopdracht:Integratief werken

Supervisie Supervisie Supervisie Supervisie

Onderzoeksvaardigheden Onderzoeks-vaardigheden

Onderzoeksvaardigheden Onderzoeksvaardigheden

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

Jaar 4 Beroeps-verdieping

MinorVerdiependGroepswerk en jeugdcriminaliteitMulticulturelegezinsinterventies

VerbredendOpvoedingsondersteuning GGZ-agoog

MinorVerdiependGroepswerk en jeugdcriminaliteitMulticulturelegezinsinterventies

VerbredendOpvoedingsonder-steuning GGZ-agoog

MajorAfstudeerproject:Onderzoeksonderwerp Plan van Aanpak

MajorAfstudeerproject:Uitvoeren onderzoek Presenteren resultaten

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaan-begeleiding

Studieloopbaanbegeleiding Studieloopbaanbegeleiding

51

-In het eerste jaarstaanfasenindelevensloop-kind,adolescent,volwassenheid,ouderdom-cen-traal.Aandachtwordtbesteedaanproblemenendilemma’sdieeendergelijkefasetyperen,zoalsdeontwikkelingenopvoedingvankinderen,verslavingsrisico’stijdensdeadolescentie,beperkingenenhandicapstijdensvolwassenheid,eenzaamheid,dementie,verliesenrouwtijdensouderdom.Inhetprogrammadediverseleerlijnenverwerkt,zoalstheoretischekennisoverdeontwikkelingenhetopgroeienvankinderen,toepassingvanmethodiekenhoeopvoedingsproblementeanalyserenentecommunicerenmetopvoeders.Ineenintegraleopdrachtpassenstudentenkennisenvaardighe-den toe, leren via rollenspelen de opvoedingsvragen van ouders te inventariseren.

-Inhettweede jaarstaancomplexeresituatiescentraal,zoalskennisnemenvanpsychischestoornisseneninzichtindiversiteit.Naasttheoretischekennisoverdiversiteit(theorieënovercrosscultureelperspectief,vreemdelingenrecht),lerenstudentencommunicerenmeteendiversecliëntenpopulatie(toepassingTOPOI-model,motiverendegespreks-voering),enwordenintegraleopdrachten(ontwikkelenvanbegeleidingstrajectvooreendoelgroep)uitgevoerd.

-Inhetderde jaarstaatdestagecentraal,metbegeleidendevakkenzoalssupervisieentrainingenwaarmeepraktijk-opdrachtenkunnenwordentoegepast.Destudentenvolgenhunstagesopzeeruiteenlopende plaatsen wat betreft doelgroep, instellingsklimaat en werkwijze. De opleiding geeft algemeengeformuleerdeopdrachtenmeeomindepraktijksituatietoetepassen.

-Inhetvierde jaarvolgenstudenteneenafstudeertrajectdatuittweeonderdelenbestaat.Teneerste doen studenten in kleine groepjes onderzoek naar een onderwerp dat gerelateerd is aan maatschappelijkwerk.Daarnaastleggenstudenteneen‘meesterproef’af,waarmeezezowelschriftelijkalsinmondelingepresentatielatenziendatzeopvoldoendeniveauoverkennis,vaardig-hedenenpersoonlijkeontwikkelingbeschikkenomaftestuderenalsstartbekwame,beginnendemaatschappelijkwerker.

StudieloopbaanbegeleidingDestudieloopbaanbegeleiding(SLB)isonderdeelvandereflectieveleerlijn,looptalseenrodedraaddoordeopleiding,isdeomgevingwaarstudentenrichtinggevenaanhunleerproces,kunnenbepalenwatzijwillenleren,binnen-enbuitenschools(stage).Destudentstelteenpersoonlijkontwikkelplan(POP),laataanheteindevaniedereperiodeaandestudieloopbaanbegeleiderzienhoe aan leerpunten is gewerkt, of en welke vooruitgang geboekt is, wat er nog geleerd moet worden.AanheteindevanhetvierdejaargebruiktdestudentdePOP-verslagenomindemeester-proef de eigen ontwikkeling te laten zien.

SupervisieInhetderdejaarleertdestudentviasupervisie(reflectieveleerlijn)deinteractietussenzichzelfenanderendoelgerichthanteren,alssteunbijhetzelfstandigenopeenpersoonlijkemanieruitoefenenvanhetberoep.Desupervisierichtzichopvergrotenvanintegratievandenken,voelenenhandelenindepraktijk(kijkennaareigenrol,luisterennaarenstimulerenvannieuweinzichtenbijcliënten)

52

enopversterkenvandereflectieopervaringenuitdeberoepspraktijk(enkomentotnieuwebetekenisgevingenhandelingen).

Diversiteitgevoelig opleiden in Maatschappelijk Werk en Dienstverlening5.6

VoordeanalyseenbeschrijvingvandiversiteitinhetcurriculumMaatschappelijkWerkenDienstver-leningisgebruikgemaaktvanperiodeboekenvanalleleerjarenvan2009-2010,metnamevanonder-delen die betrekking hebben op opvoeding en opvoedingsondersteuning. Net als bij Pedagogiek is gekekennaarleerdoelen,werkwijze,literatuur,toetsvormenentoetscriteria.Ditgeefteenblikopde‘buitenkant’vandieonderdelen.Deinvullingvandelessen,toepassingvanliteratuur,inbrengvanvoorbeeldenencasussendoordocenten,ditallesisnietmeegenomenindeanalyse.Debe-schrijvinggeefteenalgemeenbeeldvandeplaatseninhoudvandiversiteitinhetcurriculum.

Opvoedingsondersteuning Indeeersteperiodevanheteerstestudiejaarvoerenstudenteningroepen(vijftotzevendeelne-mers)alsonderdeelvandemajoreenintegraleopdrachtuitdiegerichtisopopvoedingsondersteu-ning(5EC’s).Opbasisvaneenkritischeberoepssituatievoerenzeopdrachtenuitdieindestudie-handleidingzijnbeschreven.Voorbeeldvanzo’nopdrachtishetsamenstellenvaneenmapmetinformatie en tips over opvoedingsvraagstukken, interviewen van ouders over opvoeding. Dit interview spelen zij als afsluiting na in de vorm van een rollenspel.

LeerdoelenDeleerdoelenbetreffenenerzijdshetkunnenwerkenineenprojectgroepenanderzijdsdeinhoudvandeopdrachten.Indeleerdoelenwordtnietexplicietstilgestaanbijdiversiteit.Destudentmoetdewoon-enleefsituatievancliëntenkunnenverkennenenanalyserenindecontextopvoedingson-dersteuning.Erwordengeenomschrijvingenvancliënten(groepen)gegevennaarsocialeencultureleachtergrond,ofnaarleefsituatie.

WerkvormenDestudentmoetinwerkgroepenprojectmatigkunnensamenwerken,eenplanvanaanpakopstellen,naafloophetprocesevalueren.Ditwordtwekelijksbegeleiddooreendocentdieverduidelijkinggeeft,bemiddeltbijconflicten,hetprocesindegatenhoudtenheteindproductbeoordeelt.Dezewerkvormgeeftdedocentveelvrijheidomeeneigenin-ofaanvullingtegeven.Hetuiteindelijkeproductkandanooksterkafhangenvandedocentdiehetvakgeeft.

LiteratuurOmdatdestudentenzelfinvullinggevenaanhetschriftelijkegedeelteenookeigenbronnenaandragen is de gebruikte literatuur sterk afhankelijk van de keuzes van studenten. De enige richtlijnbetrefthetadviesomgebruiktemakenvan‘Opvoedingsondersteuningalsbijzonderevormvanpreventie’(Burggraaff-Huiskes,2007).

53

ToetscriteriaDetoetscriteriazijnvooralgerichtopdevolledigheidenjuistheidvandeverzameldeinformatieoveropvoedings-ondersteuningenhetkunnenverwoordenvanhetgroepsprocesinreflectieversla-gen.Indetoetscriteriawordtnietsaangegevenaangaandediversiteit.Studentenkunnendaarmeevoorbij gaan aan diversiteit bij de keuze van te interviewen ouders, uit te voeren rollenspel, schriftelijkeindproduct.

ToetsvormDetoetsbestaatuiteenschriftelijkdeeleneeneindepresentatieindevormvaneenrollenspel.Deopdrachtbestaatuiteenaantalsubopdrachtenwaarondersamenstellenvaneeninformatiemapoveropvoedingsvraagstukken, opstellen van interviewvragen over opvoedingsproblemen, houden van interviewsmetoudersoveropvoedingsproblemen,demonstrerenvanzo’ngesprekineenrollenspel.

Crossculturele psychologieIndeeersteperiodevanhettweedestudiejaarnemenstudentenalsonderdeelvandetheoretischeleerlijnviahoorcollegeskennisvancrossculturelepsychologie(5EC).Hierbijgaathetomonderwer-penalspsychologischeontwikkeling,cognitievevaardigheden,socialeinteractieenpersoonlijkheid,cultuurenmaatschappij.

LeerdoelenDeleerdoelenbetreffenhetkunnenherkennenenbeschrijvenvancultureel-maatschappelijkeontwikkelingenenweergevenvaneeneigenvisiehierop.Indeleerdoelenwordtexplicietingegaanopdiversiteit.Zomoetdestudentdeactuelecultureel-maatschappelijkeontwikkelingenaangeven,theorieënoverontwikkeling(Piaget,Vygotsky,Kohlberg,Erikson)plaatsenineenmulticulturelecon-textenconceptenalsmulticulturaliteit,interculturaliteit,diversiteitencultureelverschilkunnenduiden. De nadruk ligt op kennis hebben van diversiteit en opvoeding.

Werkvormen en toetscriteriaHetvakwordtviacollegesaangeboden,dienenterondersteuningvanliteratuurovercrossculturelepsychologie.Centraalstaatkennisoverpsychologischetheorieëngerichtopcultureel-maatschappe-lijkeontwikkelingenendetoepasbaarheidervanindehedendaagsesamenleving.DedocentlegteigenaccentenviaPowerPointsenfilmpjes.

LiteratuurHetverplichteboek(Crossculturele psychologievanJ.P.vanOudenhoven,2002,Bussum:Coutinho)beschrijftdiverseonderzoekennaardetoepassingvanontwikkelingstheorieënvanuitcrosscultureelperspectief.BijvoorbeeldofPiaget’stheorieovercognitieveontwikkelingsfasenbijkinderenoveralter wereld geldt. Deze theorie is immers gebaseerd op onderzoek naar de ontwikkeling van westerse kinderen.Hetiseentoegankelijkboek,maargerichteoefeningenomkennisoverdiversiteittoetepassen ontbreken.

54

ToetscriteriaIndetoetscriteriawordtdekoppelingtussendiversiteitendiverseontwikkelingstheorieënaangege-ven,maargaatnietverderdan‘kennishebbenvan’.

ToetsvormDitvakwordtmetandereonderdelenvandetheoretischeleerlijnviaeenmultiple-choice-tentamengetoetstaandehandvaneencasusovereenhulpverlenerdiebegeleidinggeeftaaneen‘probleem-jongere’meteenmigratie-achtergrond.Vandevijftigvragengaanervijftienoverkennisovercrosspsychologieentoepassingervanopdecasus.

Minor Multiculturele Gezinsinterventies (MGI)Dezeminorwordtintweedestudiejaarenvierdestudiejaaraangeboden(15EC’s),heeftvoorbeidegroependezelfdeinhoud,isin2009/2010doorvijftigstudentenSocialWorkgevolgd.Indeminorlerenstudentenbegeleidingtegevenaangezinnenineenmulticulturelecontext,metnadrukopdebuurtwaarinkinderenopgroeienenoudersopvoedenenwaarvragenenproblemenzichmanifeste-ren

Theoretische leerlijnCentraalstaatkennisoversignaleringenanalysevanopvoedingsproblemenvanuitmulticultureelperspectief.Aandeordekomtsignalerenvankindermishandelingenhuiselijkgeweld,demeldcodeenketenpartners,aanknopingspuntenvoorhulpverleningenpreventie.Bijzondereaandachtgaatuitnaarsocialisatie,opvoedingenontwikkeling,problemenenvragenmetdeopvoedingviamulticultu-relecasuïstiek

Vaardigheden leerlijnViadetrainingPedagogischeadviesgesprekkenwordtgeleerdoudersteondersteunenvanuiteenvoorzieningindewijk(CentrumvoorJeugd&Gezin).Kernvandetrainingislereneengelijkwaar-digerelatieaantegaan,viacasuïstieknaardiversiteitinwaarden,normenengedragingenvanopvoederstekijken.Destudentonderkent(mogelijke)blokkadesincommunicatieentaal,inverwachtingen,normenenwaarden,opvoedingsstijlen,leertviakennisenhoudingzichteverbindenmeteen‘goedgenoegopvoeding’.

Integrale leerlijnVia deelname aan een netwerk van een CJG wordt geleerd hoe als opvoedadviseur op wijkniveau bij te dragen aan het opvoedingsklimaat van de buurt waarin kinderen opgroeien. Aan de orde komt ouderlijkeonmacht,eenvoudigetotcomplexegezinsproblemen,belemmeringofbedreigingvandeontwikkelingvankinderen,mogelijkhedenomeengezinmeteengekozenmethodiek,viagerichteinterventiestemotiverentotacceptatievanenbemiddelingnaarhulp.

Leerdoelen Deminormoetdestudentinstaatstellenomwijkgerichteondersteuningtebiedenaangezinnenvandiversecultureleachtergronden,opvoedingsproblemenvanuiteenmulticulturelecontextte

55

analyserenendezekennistoetepassenindepraktijk.Deleerdoelenbetreffenkennishebbenenkunnenomgaanmetgezinnenvandiversecultureleachtergronden,onderandereviamotiverendegesprekstechniekenenmultidisciplinairwerken.

WerkvormenInwerkgroepjeswordteenpraktijkopdrachtuitgevoerddiegebaseerdisopeenkritischeberoeps-situatie. Tijdens de uitvoering vindt uitwisseling plaats met de praktijk via de voorbereiding van een netwerkbijeenkomst,deelnameaandetrainingPedagogischeadviesgesprekkenwaarinviabeeld-enschriftelijkmateriaaldeontwikkelingvankinderenaanbodkomt.Ookwordtkennisgenomenvanhetveldvanopvoedingsondersteuningalskadervandepedagogischeadvisering.Viacasuïstiekwordtgeleerddezwaartevandevraaginteschattenenteanalyseren.Incollegeswordenopvoe-dingssituaties en vraagstukken besproken, die daarna in werkgroepen verder worden besproken en behandeld.

LiteratuurDeliteratuurlijstbevatveeltitelsoveropvoedenindemulticulturelesamenleving.Wekelijkslezenstudenten opgegeven hoofdstukken, oefenen deze kennis in oudergesprekken, interviewen mensen vanverschillendegeneratiesenvananderecultureleachtergrondenoverhunopvoeding.Delitera-tuurstimuleertanalyserenenvergelijkenvanverschillenenovereenkomsten,gesprekkenendiscussies,afwegenvanbeschermendeenbedreigendesocialisatiefactoren.

ToetsvormenDeconceptueleleerlijnwordtafgeslotenmeteentoetsvan(beeld)casuïstiekdieindelesaandeordeisgeweest.Devaardighedenleerlijnsluitafmeteenbesprekingvaneen(opgenomen)pedago-gischadviesgesprek,waarbijomgaanmetfeedback,inzetvanpedagogischeenmotiverendegesprekstechniekenwordenmeegewogenindebeoordeling.Ookhetlogboekwaarinopdrachtenzijnuitgewerkt en persoonlijke bevindingen zijn bijgehouden, zijn onderdeel van de beoordeling. De integrale leerlijn sluit af met een overleg van het buurtnetwerk, waarin het gezin en de problema-tiek,dewijkenopgroeipotentie,desocialekaartenmogelijkeinterventiesbesprokenenverant-woordworden.Onderdeelvandebeoordelingiseenwerkstukwaarinhetprocesverloopmetalleproductenbeschrevenis.Afhankelijkvandegekozengezinssituatieenproblematiekiserindeopdrachtoogvoordiversiteit.

ToetscriteriaHoeweldeminorgerichtisopdiversiteitenaandachtvoorcontact,cultuurenachtergrond,isditnietexplicietvertaaldintoetscriteria,alzijndiewelalszodanigteinterpreterenentoetepassen.Studentenwordennietexplicietgetoetstophunkennisvanenbekwaamheidtotomintercultureelwerken.

56

Diversiteitgevoelig opleiden: enkele bevindingen5.7

Zoals bekend is uit onderzoek en ook in de inleiding van dit hoofdstuk is aangegeven, laten handlei-dingenenanderedocumentatievooralde‘buitenkant’vancurriculazien.Naderinzichtinde‘binnenkant’vandeopleidingvraagteencompleterbeeldvandevisie,deonderwijspraktijk,ervaringenendilemma’swaaronderwijsontwikkelaars,docentenentrainersvoorstaan.Opbasisvandevoorgaandeanalyseenbeschrijvingzijn-inaansluitingophetconceptuelekaderzoalsbeschreveninhettweedeenderdehoofdstuk-enkelepuntengeformuleerddietotdiscussieenverbetering van de opleidingen kunnen leiden.

Allereerstlijkterindeopleidingsplannengeensprakevaneenexplicietevisieensturingop ●diversiteitinhetcurriculum,waarondereenkeuzevoorhetopnemenvandiversiteitinonderde-lenvandemajoreninminoren,indeverschillendeleerlijnen,intoetsenenintoetscriteria.CrossculturelecompetentieswordeninPedagogiekenSocialWorkalsbelangrijkeenteverwer-vencompetentiesgenoemd,maarnietduidelijkisinwelkeonderwijseenhedenenopwelkewijzedathetbestekangebeuren.Indemajoralsonmisbarecompetentiesvoorallesociaalago-gen,in(welke)minoren?Instage,supervisieenberoepsvorming,inintegraleopdrachten?Enopwelkewijzevindtdaaropbegeleiding,communicatiemetdepraktijk,evaluatievandeafstudeer-opdrachtplaats?Wanneerdiversiteitofcrossculturelecompetentiesnadrukkelijkindeopzetisopgenomen(titel ●vanhetvak,tegebruikenliteratuur,typeopdrachten),daniserdoorgaansnoggeensprakevanomschrevenleerdoelenentoetscriteriawaaraandeverwervingvandiecompetentieswordtafgemeten.Zohoudenstudenteninverschillenonderwijseenheden‘bijvoorkeur’eeninterviewofgesprekmetoudersvaneen‘andere’cultureleachtergrond,wordentoetscriteriagenoemdals‘benoemen en herkennen van beroepswaarden, waaronder het omgaan met diversiteit’,en‘de student kan recht doen aan en rekening houden met verschillen in leeftijd, cultuur, sekse, en gedragingen van de cliënt’, maar worden deze niet voorwaardelijk en bindend voor het behalen vantoetsengesteld.Zoweldocentenalsstudentenkunnendezecriteria‘omzeilen’,studentenkunnenafstuderenzonderaanwijsbaargetoetstecompetentiesinzakediversiteit.Draagtaanscherpingvandecompetentiesenbenoemingvanaanvullendevoorwaardenbijaantoetsingvandezecompetentiesindeopleiding?Inbeideopleidingenkomtaandachtvoorculturelediversiteitindiverseonderwijseenhedenaan ●deorde(alsaandachtspuntineenvak,minor,opdracht),waarbijdenadrukligtoprisicofactorendiemetmigrantengezinnenlijkensamentehangen(alleenstaandouderschap,armoede,sociaalisolement),‘afwijkende’ofrisicovolleopvoedingsstijlen(autoritair),kennisnemenvancultureleverschillenenrespecttonenvoor‘andere’waardenennormen.Minderaandachtiservoor‘kruispuntdenken’,voorhetbetrekkenvandiversebeïnvloedendefactorenbijvraagstukkenrondomopvoedingenontwikkeling.Welktypekennis,houdingenvaardighedenzijnnodigomoudersenkinderenineenmigratiecontexttebegeleidenenteondersteunen,isersprakevanspecifiekeopvoedingsnoodenontwikkelingsproblematiekinmigrantengezinnen?Dezekwestiesblijvenonderbelicht.DeaandachtinPedagogiekgaatvooraluitnaaropvoedingenontwikkelinginMarokkaanseen ●Turkse gezinnen, minder of niet naar opvoeding in andere migrantengroepen zoals Antilliaanse,

57

Surinaamse, Chinese gezinnen. Meer in het algemeen lijkt de invulling van lesinhoud, inzet van werkvormen,tegebruikenliteratuur,wijzevantoetsingentoepassingvantoetscriteriasterkafhankelijkvandedocentdiehetonderwijsonderdeelverzorgt.Opwelkewijzekanaanname,scholingenbegeleidingvanpersoneelbijdragenaanverbredingvandekennisenervaringmetopvoedingspraktijkenenontwikkelingsproblematiekinmigratiecontext?

58

59

Visie van opleidingsmanagement op diversiteit en onderwijs6

HoekijkenopleidingscoördinatorenencurriculumontwikkelaarsvanPedagogiekenSocialWorknaardiversiteit in het onderwijs, zowel naar de toenemende diversiteit onder studenten als naar de vraag ominhetcurriculumenindelespraktijkaandachttebestedenaanculturelediversiteit(bijlage3)?Indithoofdstukwordtingegaanopdevisievanenkelegeïnterviewdeleidinggevendenenprojectlei-ders onderwijsvernieuwing op diversiteit in het onderwijs: het beleid en de praktijk van diversiteit indeklas,begeleidingvanstudenten,inhoudvanhetcurriculum.Daarnaastkomtaandeordeofenhoedocentenzichprofessionaliserenopditterrein.

Beleid en management6.1

Volgensdegeïnterviewdestafishetnoodzakelijkenwenselijkdaterstructureelaandachtisvoorculturelediversiteitindeopleidingen,vanuitmeerdereinvalshoeken.Gewezenwordtopdeinhoudvanhetcurriculum,opomgaanmetdiversiteitindeklas,aanstelling,opbegeleidingenprofessiona-liseringvandocenten. HoeweleralenigejareneenProjectgroepDiversiteitinhetDomeinWelzijnSportenWelzijn6 functioneert,heeftditnognietgeleidtotdoelgerichtbeleidinzakedeaanstelling,scholingenbegeleidingvanpersoneel,toteenstructurelecurriculumopbouwwaarinkennisenvaardighedentenaanzienvandiversiteitsystematischaandeordekomen,toteendoordachtekeuzevanwerkvormendie daarbij passen. TerwijlhetcurriculumvanPedagogiekintern(HogeschoolInholland,2009c)enextern(Accredi-tatie2009)kritischonderdeloepgenomenisenop‘diversiteit’positiefbeoordeeldis,vindtdestafzelf dat het beter kan en moet. Daartoe worden diverse stappen ondernomen. Zo wordt al gekeken naardetheoretischelijninhetcurriculum,naardekeuzevanboeken,naarmethodieken,maarooknaar de aanstelling en begeleiding van personeel. OokdestafvanSocialWorkmeentdatdebasisvanhetcurriculumtewitisendatdeuitvoeringsterkbepaaldwordtdoorindividueledocentenvandeonderwijsonderdelen.Daarzoumeeraan-dachtvoormoetenzijn.‘Je kunt er niet omheen en ik vind het ook leuk om ermee te werken. Anders was ik wel in een witte omgeving gaan werken’.

Nadruk op studierendement6.2

StafvanPedagogiekenSocialWorkgeeftaandatdetoenamevanniet-westerseallochtonestuden-teneenbelangrijkeaanleidingisommeeraandachttebestedenaandiversiteit.Ditbetreftprimairhetvoorkomenvanstudie-uitvaldatinvergelijkingmetanderestudentenhoogis.EenbelangrijkeprikkelhiertoewordtgegevenviahetG4/G5programmadattotdoelheefthetstudiesuccesvan

6 DeWerkgroepDiversiteitmaaktetot1september2010deeluitvandeSchoolofHealth,waartoedeopleidingPedagogiekbehoorde.Sindsdeinrichtingvanhetlocatie-enopleidingoverstijgendedomeinGezondheid,SportenWelzijnwaartoeookPedagogiekenSocialWorkbehoren,functioneertdeProjectgroepDiversiteit.

60

niet-westerseallochtonestudententeverhogen(zie4.6).UitgaandevandeG4/G5-speerpuntenvanHogeschoolInhollandheeftelkeopleidingeenprojectvoorstelopgesteldhoevergrotingvanstudie-succes(waaronderverhogenrendementpropedeuseendiplomamet2%)terealiseren.Hierbijverschillenopleidingenenlocatiesinaantallenniet-westersestudenteninaanpakenbenadering. ZorichtPedagogiekzichopintensiveringvandestudieloopbaanbegeleidingviaeenrolmodellen-projectwaarbijouderejaarsdeeerstejaarsintroducerenenzobijdragenaanbindingvannieuwko-mers aan de opleiding. Daarnaast gaat het om intensivering van de taalbegeleiding, verbetering van deaansluitingvandevooropleidingopdeopleiding,endeskundigheidsbevorderingvandocenten.Met name de taalbegeleiding is goed in gang gezet. Deindrukbestaatdatniet-westerseallochtonestudentenmeerinstructienodighebben,vooralwaarhetgaatomlerenreflecterenopzichzelf,alisditlastighardtemakenomdatditnietechtonderzochtis.Ookdehoudingvanstudentennaardocenten-zoweleigengereidenassertief,alsookbescheidenenteruggetrokken-roeptsomsvragenenhandelingsverlegenheidbijdocentenop. Heeftditmetcultureleachtergrondentemaken,ofdoetzichdatookonderautochtonestuden-tenvoor?Feitisdatervoorallochtonestudentenmeeraandachtnodigisvoorregels,instructie,uitlegdanvoorheen.Ofditvooralgeldtvoorniet-westersembo-studentenisookeenindrukdienietcijfermatighardtemakenis. Daarnaast wordt erop gewezen dat veel Marokkaanse, Surinaamse, Turkse studenten zorgtaken hebbenenbijspringeningezinstaken.Veelstudentenblijvennadelessengraagindepc-ruimtesvandehogeschoolwerken,waarzeinallerustkunnenstuderen,maarookelkaarkunnenontmoeten. GeconstateerdwordtdatdenoodzaakállestudentenPedagogiek,ongeachtsocialeencultureleachtergrondenvooropleiding,goedvoortebereidenophetcultureeldiversewerkveld,geenaandachtheeftvandeProjectgroepDiversiteit.Analysevandeinhoudvandeopleidingenvoorstel-len tot aanpassing zijn volgens de staf zeer welkom. SocialWorkzietdatdegroeiendegroepstudentenmeteenniet-westerseachtergronddiverseproblemenenaandachtspuntenmetzichmeebrengt.Ditbetreftmotivatie,competentieniveau,rekenvaardigheid,taalvaardigheidinmeerdereopzichten.Nietalleeninbegeleiding,samenstellingvandegroepsgrootte,maarookinhetcurriculumwordtdaarmeerekeninggehouden.Devraagofdegroeiendeculturelediversiteiteenbelangrijkaandachtspuntis,wordtvolgensdegeïnterviewdenalleen al beantwoord door de loutere aanwezigheid van deze studenten. Naast basale kennis en vaardighedenintaalenrekenen,gaathetookomattitudeaspectenalsinvoelendvermogen.Datiseentypecompetentiedatgemistwordt,maardevraagisofditspecifiekvoorniet-westersealloch-tonestudentengeldt.Nemendezestudentennaasttaal-enrekenachterstandookeenanderehoudingenmotivatiemeenaardeopleidingenhuntoekomstigeberoep?Hoehetookzij,uiteinde-lijkzijnberoeps-enopleidingseisendoorslaggevend.Ditkaninhoudendaterselectieaandepoortplaatsvindt op basale vaardigheden als taal en rekenen, maar ook dat duidelijk gemaakt wordt dat studie vóór werk gaat, al is dat soms lastig gezien de thuissituatie van de studenten. HoewelhetdiversiteitbeleidvanHogeschoolInhollandbrederisdanverhogenvanstudierende-ment,versterkthetG4/G5beleiddenadrukoptoelatingsbeleid,ontwikkelingvanreken-entaalvaardighedenenanderegrootschaligeprojectenwaarvandeeffectiviteitonzekeris.Gemeendwordtdatnaderinzichtindecompetentieontwikkelingvanniet-westersestudenten,indegewensteinhoudvanhetcurriculum,indeprofessionaliseringvandocentennodigisomtotstructureleinnova-tietekomen.Zonderonderzoek,inzichtenverdiepingisdatnietmogelijk.

61

Aandacht voor sociale binding en integratie6.3

Nietalleendestudieprestaties,maarookdesocialisatieenonderlingebindingvanstudenten,alsookdeomgangvandocentenmetstudenten,zijnbelangrijkeaandachtspunteninbeideopleidingen. Daarbijstellengeïnterviewdenvanbeideopleidingendevraagofhetvooraldecultureleachter-grond van studenten is die hun gedrag en motivatie voor de opleiding bepaalt of dat dit primair een generatiekwestie is. Tegelijkertijd brengen beide opleidingen voorbeelden van gebeurtenissen naar vorendiemetculturelebotsingentemakenkunnenhebben.ZoalseenincidentrondMarokkaansestudenten die een vrouwelijke surveillant hadden bedreigd en waar een leidinggevende tussenin gesprongenwas.Anderevoorbeeldenzijnklachtenoverdiscriminatieofstudentendietijdenseenassessment geen hand willen geven. Pedagogiekheeftinhetkadervansocialebindingvanstudentenaanelkaarenaandeopleidingaleenseerderinitiatiefgenomentoteenmentorproject‘studentencoachenstudenten’waarbijouderejaars jongerejaars begeleiden, maar dat kwam niet goed van de grond. Daarnaast is er de jaarlijksereisnaarMarokkowaarbijdocentenenstudentenkennisnemenvanpedagogischepraktij-ken en opleidingen in Marokko.

SocialWorkvindtbindingsactiviteitenalsstudentenverenigingen,organisatievandebatten,vrijwil-ligerswerkbelangrijk.DebetrokkenheidvandeopleidingbijhetRonaldMcDonaldcentre,waarbijInholland-studentendehbo-stagiairesinhetcentrumcoachen,iseenvoorbeeldvandemanierwaarop studenten op meerdere fronten kennis en ervaring opdoen. Ze maken kennis met kinderen meteenhandicapofchronischeziektedieaansportdoen,zienhoediemethunbeperkingomgaan,coachenjongerendieinopleidingzijntotbegeleidervandezekinderen.Zostimuleerjebijstuden-teneenstukjemaatschappelijkebetrokkenheid.

Gewezen wordt op voorbeelden van binding van studenten aan de opleiding in andere opleidingen. ZoalshetrolmodellenprojectvandeopleidingManagement,EconomieenRechtinDiemenwaarbijouderejaarsdeeerstejaarsondersteunen.OfdeSummerschoolvandeSchoolofLawinRotterdamvoorstudentenmeteenmbo-opleidingdievóórdestartvandehbo-studiekennismakenmethettypeonderwijsendocentendatzekunnenverwachten.Ditvergemakkelijktdeovergangnaardehogeschoolentrektveelstudenten. InhetalgemeenwordtgevondendatdeactiviteitendieinhetkadervanhetG4/G5programmaplaatsvindenteeenmaliginopzet,teweinigingebedindeopleidingenenteweinigeffectiefwordeningezet.Dergelijkeinitiatievenzijneenzijdiggerichtopproblemenenwordengenomenzonderactievebetrokkenheidvanstudenten.Watvindendiezelf?EenopleidingsoverstijgendpanelvanstudentenzoubijvoorbeeldmeekunnendenkenoverdeG4/G5-initiatieven.Nuwordendeinitiatievenvanhogerhand-doordeelnemersaaneenprojectgeroep-genomen,zijndocentenenstudenten er weinig bij betrokken.

62

Culturele diversiteit in het curriculum6.4

Beideopleidingenbenadrukkendaterinrelatietothetinperkenvanstudie-uitvalenverhogenvandestudieprestatiesvanstudentenmeerinzichtnodigisindeaansluitingvanhetwestersgeoriën-teerdecompetentieonderwijsopeensociaalencultureeldiversegroepstudenten.Gewezenwordtopdenadrukinhetonderwijsopreflectieenzelfreflectiewaarmeestudentenmoeitekunnenhebben. ‘Reflecteren, dat is not done, je kijkt niet naar jezelf. Evalueren? Je praat niet kwaad over elkaar, je houd je mond’. Gedragscompetentiesalsreflecterenenevaluerenzijnwestersgeoriën-teerd. ‘Misschien is dat wel een reden waarom studenten vaak afhaken bij groepsactiviteiten en zo graag alleen maar lessen willen hebben’. Hoe kan je als opleiding beter inspelen op studenten, welkecompetentieskunnenenmoetengevraagdworden,iseenvraagvoornaderonderzoekwaarmeemanagementendocentengeholpenzoudenzijn. Beideopleidingenvindendatermeeraandachtmoetzijnvoordeinhoudelijkekantvanhetonderwijs,voordeontwikkelingvanhetcurriculum.Nuisdiversiteitnogteveelverbondenmetdebuitenkant.Nietalleendestudentenzijncultureeldiversinachtergrond,maarhuntoekomstigecliëntenook,dieonderandereuitschaamteenonwennigheidnietgemakkelijkhulpzoeken.Hoekrijgjedezegroepencliëntensnellerbijdezorgenhulpdiezenodighebben?Principesenmetho-diekenvanmaatschappelijkwerk,ontwikkelingspsychologie,psychiatrie,zijnwestersgeoriënteerd.Opvattingenoverziektebeeldenalsschizofrenie,denkbeeldenoveropvoedingenontwikkelingzijngeworteld in de mainstreamwestersetraditie,erisweinigofgeenkennisvantheorieënentraditiesinZuid-Europeselanden,inislamitischeculturen.Hetgaatzowelomdeattitudevormingalsomheteigenmakenvansociaalwetenschappelijkekennisoverniet-westerseculturen. Pedagogiek stelt diversiteit aan de orde door studenten in het onderwijs te laten nadenken over huneigencultureleachtergrondendievanhunmedestudenten,enookdoorinenkelevakken-vooralcommunicatievakken-explicietintegaanopculturelediversiteit.Datheeftnognietgeleidtoteenstructureleopbouwvanteontwikkelenkennisenvaardigheden,zowordtgemeend,diversi-teitzitnogteveelgeïsoleerdinvakkenalscommunicatie,isteweinigalsrodedraadindeopleidingaanwezig.Welkeboeken,theorieën,methodieken,werkvormen,casuïstiekzijnvoorhandenengeschikt?Inwelkevakkenmoetdiversiteitaandeordekomen?Injeugdbescherming,gezinanalyse,ouderadvisering?Watmoetdetheoretischeopbouwzijn?Hoetetoetsen?Ditzijnvragendieindetoetscommissieenonderwijscommissieaandeordezijneninhetnieuwecurriculumvoorsteleninhetbredeopleidingsprofielwaaraaniedereenmoetvoldoen,wordenmeegenomen.

Professionaliseren van docenten6.5

Beideopleidingenbenadrukkendecrucialerolvandocentenindebegeleidingvanstudenten,indevoorbereidingophuntoekomstigeberoepéninhetvernieuwenvandeinhoudvanhetonderwijs.Zehebbendagelijkscontactmetstudenten,zijnrolmodelhoeomtegaanmeteisendiehettoekom-stigeberoepaanhenstelt,wordenverondersteldmetakennistehebbenomtrentinterculturelecommunicatieendeinvloedvandecultureleachtergrondvancliëntenophunvragenenproblemen.Deze kennis is er niet bij iedereen, zo wordt gemeend, en de sensitiviteit om deze kennis in een cultureeldiverseklasovertedrageniserooknietaltijd.Ik denk dat docenten het sowieso niet zo

63

onderkennen. Sommigedocentenzittenerbeterindananderen.Erzijnookdocentendiegemoti-veerdzijnomculturelediversiteitinhunonderwijsaandeordetestellen,maarnietwetenhoedattedoen.Gaathetomboeken,omgroepsgesprekkenindeklas,ompraktijkvoorbeeldenenopdrach-ten?Goedecasuïstiekschrijvenisnognietzogemakkelijk,wanneerjealsdocenteenautochtoonNederlandseachtergrondhebtenlanggeledenindepraktijkwerkzaambentgeweest.Erzijndocen-tendienietwetenhoemetTurkse,Marokkaanse,Surinaamsecliëntenmoetwordenomgegaan.Tegenwoordig zijn de ramen en deuren van de opleidingen gelukkig behoorlijk open vergeleken met tienjaargeleden,zowordtgesteld.Erwordenooksteedsmeergastdocentenbinnengehaaldendocentengaansteedsmeernaarbuiten. Eencultureeldiverssamengestelddocententeamiseenbelangrijkerandvoorwaardevoordiversiteitgevoeligopleiden.Hetiseenverrijkingvandeopleidingomdatdaarmeeexpertiseenkenniswordtbinnengebrachtdieineenautochtoondocentenbestandontbreken,zowordtgemeend.Scholingisinterculturelecompetentiesistotopzekerehoogtemogelijk.Vanbelangisdeaanwezig-heidvancollega’sdiealsvanzelfeendiversiteitaancultureleachtergrondenenkennismeebrengen.Hetaantrekkenenbehoudenvandocentenisechternieteenvoudig.Teneersteishetaanbodvanhoogopgeleideniet-westersedocentenbeperkt,dusishetvissenineenkleinevijver.Daarbijvoertdehogeschoolgeenvoorkeursbeleidwaardoorernietgerichtgeworvenwordt.Tentweedezijndiewervingskanalennogwit:viaviawordendocentenaangetrokken,dehuidigewittedocentenkomendoorgaansmetpotentiëlekandidatenuithuneigenwittenetwerk.

“Er wordt gezegd: ‘ze zijn er niet.’ Ik denk: je hebt niet begrepen waar je moet werven (…) Als ik aan A. (een niet-westerse medewerker) vraag: ‘ ken jij nog iemand’, dan mag dat niet, want dat is dan een vriendje van een vriendje van een vriendje. Terwijl we wel vriendjes van vriendjes uit onze eigen cultuur aannemen. Dan is het opeens geen probleem!”

Dusishetvanbelangomeenoftweedocentenmetwiedatwelgeluktisteprobereneennieuwnetwerkvangastdocentenendocentenbinnentehalenéntehouden.Tenderdeishetbelangrijkomnieuwecollega’sgoedteontvangenentebegeleidenentegelijkertijdhetheleteambegeleidingtegeveninintercultureelsamenwerken. Aanstellenvanpersoneelisnietvoldoende.Enerzijdsdientdenieuwkomerstevigneergezetteworden, in een goede positie met een vaste aanstelling en goede betaling, zorgvuldig begeleid en ingebed in een netwerk. Onderzoek laat zien aan welke randvoorwaarden voldaan moet worden, maardergelijkeinzichtenwordenteweinigbenut.Anderzijdsiserprofessionaliseringenbegeleidingvanhetheleteamnodig.Hetisdevraagofiedereeneropenvoorstaatenhoedocentenineenprocesvanbewustwordingtebrengenwaarindevanzelfsprekendheidvandeeigenachtergrondenopvattingenterdiscussiewordtgesteld.Professionaliserenenbijscholenisbelangrijk,endatzoumoeten beginnen bij meningsvorming, intervisie en visieontwikkeling in de teams, zo wordt ge-meend.Visieontwikkelingheeftvoedingenrichtingnodig,onderlingvertrouwenenopenheidomlastigekwestiesdiezichindeomgangmetstudentenkunnenvoordoen,tebespreken.Tochiseralgrotereopenheidindeteamsomhierovertepraten,waarbijdocentenvanelkaarkunnenleren,algebeurt dat nog te weinig. Maar ook willen leren van studenten, bijvoorbeeld door een huisbezoek

64

afteleggenenkennistemakenmethunachtergrondenleefomgeving.Ookkunnendocenteneenoftwee studenten onder hun hoede nemen bij het zoeken naar een stageplek, hen persoonlijk introdu-cereninhuneigennetwerk.Datvindenvaneenstagekanvoorgesluierdemoslima’slastigzijn.Zo’nbemiddelingkanstudenteneeningangbiedenineenandernetwerk,maarkanookdocentenincontactbrengenmetdeleefwereldenhetnetwerkvandestudenten. Professionaliseringenscholingvandocentenindiversiteitgevoeligopleidenstaatnogindekinderschoenen,zostellenopleidingsmanagersexpliciet.Hetisooknogeenzoektochthoedatpreciestedoen.Erzijndetoetsingscommissieencurriculumcommissiediedetaakhebbenomculturelediversiteitinhetonderwijsteoperationaliserenenexpliciteren.Wateronderteverstaan,omwelkevisieopdiversiteitenonderwijsgaathet,hoealsdocentomtegaanmeteencultureeldiverseklas,opwelkemanierenkandiversiteitininhoud,werkvormentoetsingaandeordekomen?Daarbij hangen lessituatie, werkvormen, leerdoelen en toetsvormen sterk met elkaar samen. Studentenstimulerenomnaarelkaarteluisterenentereflectereniséénding,maardaarnaastgaatnet ook om aantoonbare en toetsbare kennis. Eenanderevraagishoeeenbredekringvandocentenbetrokkenkanworden.DeRondetafelbij-eenkomst over Opleiden en Diversiteitdieop25mei2010gehoudenwerdmetdocentenPedagogiekenSocialWork,wordtalseengoedemaniergezienommetteamservaringenenideeëntedelen. Dat moet een olievlekwerking krijgen, vervolgd worden met minimaal twee bijeenkomsten per jaarenviaandereverantwoordelijkegremiaverspreidworden.Decurriculumcommissiesmoetenmet elkaar via onderzoek, overleg en studiemiddagen met de teams aan de slag. Daarnaast gaat het omdeontwikkelingenprofessionaliseringvanindividueledocentenviacongressen,workshops,zelfstudie.Defaciliteitenzijnerviaeenopleidingsbudget,maardatwordtteweinigbenut.Tedenkenvaltaan‘strippenkaarten’inprofessionaliseringophetgebiedvandiversiteit,aandocentsta-geswaardoordepraktijkdehogeschoolwordtbinnengehaald,aanactieveparticipatieinnetwerkenmetvakexperts,aanwerkbezoekenaaninstellingen.Maarookviaintervisietussendocentendiezelfgemotiveerd zijn om van anderen te leren. Die individuele ontwikkeling staat in de opleidingen nogal eensonderdruk,omdathetonderwijs-zoweldeontwikkeling,uitvoering,toetsingalsteamoverleg-gen-ineensnelkookpanvanveertigwerkwekengerealiseerdmoetworden.Inditwerkprocesisweinigruimtevoorstudieenreflectie,maarerwordtookweinigtijdvoorlezenenreflectieophetvakgenomendoordocenten.Voorhetmanagementishetlastigdatleer-enontwikkelprocestesturen en te stimuleren.

Mix-in: good practice van kennis delenVanmeerderekantenwordtgewezenopdenoodzaakomculturelediversiteitvakerenineenvariëteitaanwerkvormenteagenderen.Bijvoorbeeldviaworkshopsencongressen,zoalsdehogeschoolbredetweedaagseconferentieMix-Indieinmaart2010heeftplaatsgevondenengerichtwas op diversiteit in het onderwijs. Dergelijke bijeenkomsten zijn zinvol, zouden door veel meer studentenendocentenbijgewoondmoetenworden.Daarnaastismeeraandachtnodigvoorveranke-ringvandiversiteitinhetonderwijsconceptvanInhollandenhetcurriculumvandeopleidingen.

65

Docenten en studenten over diversiteit 7

HoedenkendocentenPedagogiekenSocialWorkoverdiversiteit,zowelquainhoudalsindidactiekencontactenmetstudenten,enhoegaanzeermeeom?(bijlage3).Detwintiggeïnterviewdedocentenverwoordenzowelovereenkomstenalsverschilleninvisieenbenaderingwanneerhetgaatomdevraagofer(meer)aandachtnodigisvoordiversiteitinhetcurriculum.Ookervarenenbenaderenzedestudentenincultureelgemengdeschoolklassenopverschillendewijze,brengendiverseideeënnaarvorenofenhoeindocententeamsmetdiversiteitomtegaan.Dithoofdstukbeschrijftdemanierwaaropdocentenkijkennaarculturelediversiteit,naargroepsvormingindeklassen, naar diversiteit in de inhoud van het onderwijs, naar omgaan met diversiteit in teamver-band. Afgesloten wordt met bevindingen van tien vierdejaarsstudenten Pedagogiek, die in een groepsgesprekhunervaringenmetdiversiteitgevoeligonderwijsnaarvorenhebbengebracht.

Diversiteit: een kwestie van kijken?7.1

HoekijkendetwintiggeïnterviewdedocentenwaarvanvijftienmeteenNederlandseenvijfeenniet-westerseachtergrond,naardeculturelediversiteitvandestudenten?Grofwegzijneronderdocenten-indelijnvandeeerdergenoemde(hoofdstuk3,Meermane.a.,2009)indelingindrieprototypischeopvattingen-devolgendevisiesopdiversiteitindeschoolklasteonderscheiden:

Docentenzien(liever)geenverschillen,ofvattendiversiteitgraaginbredezinvanhetwoordop. ●Docentenervarenculturelediversiteitweleensofregelmatigalsprobleem,benoemenknelpun- ●ten in het onderwijs, in studieresultaten en in de omgang.Docentenvindendatculturelediversiteitvooraleenverrijkingis,ziendegroeiendediversiteit ●alsstimulerendvoorhetonderwijs,alsvoorbereidingopdemulticulturelesamenleving.

InonderscheidtothetonderzoekvanMeermane.a.(2009),zijnopvattingenvandemeestedocen-tenvanPedagogiekenSocialWorknietinéénprototypischevisieondertebrengen.Zebenadrukkensomsheteneendanweerhetandere.Eenkleindeelvandedocentenbrengtweluitgesprokenopvattingen naar voren.

‘Ik zie (liever) geen culturele verschillen’ Enkeledocentengevenexplicietaangeenverschillentezien,vindendeaandachtvoorculturelediversiteitoverbodigofstigmatiserend.Inelkgevalstelthetgeenextraofandereeisenaandeomgangmetstudenten,aandidactiekencurriculum,juistomdatdeopleidinginAmsterdamzogemixtis.‘Door de populatie die wij hier hebben, hebben we zoveel winst. Daar kan geen curricu-lum tegenop’, zomeenteendocent.Lieverziethijdiversiteitbrederdancultureleachtergrond;datkanookomstudentenencliëntenvanverschillendegeloven(R.K.,gereformeerd,Joods,atheïst)gaan.Eencollegabevestigtdezezienswijze,wijstopgroteverschillenindeNederlandsesamenle-ving die de opleiding binnenkomen, zoals de meisjes en jongens die opgegroeid zijn boven het Noordzeekanaal,ofdeGooisemeisjesindeklas.‘Laten we asjeblieft niet alleen op allochtoon en autochtoon focussen’.Dezedocentenzienwelverschilleninachtergronden,maarrelativerende

66

impactervandoortewijzenopsocialeensekseverschillendiezicheveneensindeschoolklassenvoordoen.Hoeweleendeelvandestudentenmeteenniet-westerseachtergrondopgroeitbijoudersmet geen of weinig opleiding, zijn ze tegelijkertijd van een andere generatie dan hun ouders, zijn ze zelfbeteropgeleid.ZemoetenkennisnemenenzichbewustwordenvandedrempelsdiedeouderegeneratieervaarttenopzichtevandeNederlandsesamenlevingeninstanties. Ookanderedocentendiewelverschillenzienendetoenemendeculturelediversiteitvooralalseenverrijkingvandeopleidingervaren,wijzenopdiversiteitnaarsocialeachtergrond,naarsekseenleeftijd,naarleefomgeving.Erzijnautochtonemeisjes-‘soms zitten er een paar van die bekakte tussen’ -metgestudeerdeoudersdieophethboterechtzijngekomen.Maarookmeisjesmeteenniet-westerseachtergronddiebeterpresterendandejongens.EnzoudendeverschillentusseneenWest-FrieseenAmsterdamsestudentnietgroterkunnenzijndantusseneenautochtoneenniet-westerse student die beide in Amsterdam zijn opgegroeid, zo wordt geopperd. Is de grootstedelijke contextnietmeerbepalenddanalleenetniciteitencultuur?

“Wat mij betreft vallen studenten niet meer op doordat ze nou een hoofddoekje hebben of dat ze wit zijn. Ik zie dat bijna niet meer. Diversiteit voelt eigenlijk niet meer als diversiteit, het is een eenheid aan het worden.”

Meerderedocentenmenendanookdatzeiederestudentgelijkbehandelen.Zemakengeenonderscheidtussenstudenten,schenkenindiezinookweinigtotgeenaandachtaanverschillendiemetculturelediversiteittemakenhebben.Wanneerstudentenlerenomeenindividueleenpersoon-lijkebenaderingvancliënten,oudersenkinderenaantegaan,danishetnietnodigomextraintezoomenopculturelediversiteit.Hetisvooralbelangrijkomnaarovereenkomstentussenstudententekijkenennietalleendeverschillentebenadrukken.Uiteindelijkisiedereenanders,verschillenNederlandsegezinnenonderlingookvanelkaar.Sherry-engolftypesdietonnenperjaarverdienen,kunnenookmoeilijkbereikbaarzijnvoormaatschappelijkwerkers.Indezevisiewordthetnietnodiggevondenofsterkgetwijfeldaandezinomaandachttebestedenaandiversiteitindeomgangmetstudenten,indidactiekeninhetcurriculum.Hetheeftookhetrisicoinzichdathettotpolarisatieenstereotyperingleidt;‘de’Turkiszo,‘de’Marokkaan’doetzo.Ofdatdenadrukteveelligtopwatdezestudentenendegezinnenwaaruitzekomenníetkunnen. Ik vind het echt vreselijk als er alleen maar die nadruk wordt gelegd op wat ze allemaal niet kunnen. Docentendievindendatdeonderlingeverschillennietprimairbetrekkinghebbenopculturelediversiteit, vatten diversiteit liever op in brede zin van het woord. Ze betrekken diversiteit ook op verschillentussenstudentenuitdegrotestadendaarbuiten.Verdermoetenookverschillentussenjongensenmeisjesenhetscholingsverledenindeanalyseendiscussiewordenmeegenomen;zijnzeafkomstigvandehavoofvwo,ofzijnzeingestroomdvanuithetmbo.Regelmatigwordtgenoemddatmbo-studenteneenlagerniveauhebbenalshetgaatombijvoorbeeldtaalvaardigheid.Dezestudentenzijndoorgaansookouderwanneerzeaandeopleidingbeginnen,combinerennogaleensstudie en zorg voor familie of een eigen gezin. Indediscussieoverculturelediversiteitendeimplicatieservanvoordeopleiding,benadrukkendezedocentenvooraldesociaaleconomischestatusvandestudentenenhetgezinwaaruitzeafkomstigzijn.Geconstateerdwordtdatniveauverschillenintaal,algemenekennisenstudiehouding

67

eerderveroorzaaktwordendoordesociaaleconomischepositieenhetopleidingsniveauvandeouders,dandoordecultureleachtergrondvandestudent.

Diversiteit als ‘probleem’Eendeelvandedocentenbenoemtdetoegenomenculturelediversiteitalseenprobleem,metnamedelagerestudieprestatiesvanstudentenmeteenniet-westerseachtergronddieoverwegendafkomstigzijnvanhetmbo.Hunslechterebeheersingvandetaal,zowelmondelingalsschriftelijk,wordt hierbij vaak genoemd. Hun lagere studieresultaat zou te maken kunnen hebben met de aansluitingmbo-hbo,nietalleenofvooralmethuncultureleachtergrond.

(Wat) is het probleem?

“Lesstof wordt sneller opgepakt wanneer studenten Nederlandse taal van huis uit meekrijgen.” ●“Allochtone studenten zijn vaak wat ouder, hebben meer vooropleidingen gedaan (veelal mbo).” ●“Kloof tussen school en thuis kan groot zijn voor allochtone studenten.” ●“Allochtone studenten lijken meer statusgevoelig.” ●“Allochtone studenten hebben vaak meer zorgtaken dan autochtone studenten.” ●“Allochtone studenten worden meer gecontroleerd door hun familie (in hun tijdsbesteding).” ●“ Surinaamse en Marokkaanse studenten willen een tweede beoordelaar.” ●

Daarnaastvindendocentendewisselendehoudingenbeperktemotivatietotstudereneenpro-bleem;willendezestudentenwelechtdeopleidingafmaken,zichervoorinspannen?Zekomentelaat,zijn‘rommeliger’,leverenhunopdrachtentelaatin,excuserenzichvanwegesituatiesingezinoffamilie.Hetlijktenerzijdsofdezestudentensociaalminderbedrevenzijn,maaranderzijdsdatzehetvanzelfsprekendvindeneendiplomatehalen.Eendocentheeftdeindrukisdatdestudenten‘claimend’enveeleisenderzijn,eenextrakanswillenwanneerzehetnieteenszijnmeteenlagebeoordelingvanwegehuntaalgebruikineenverslagoftoets.EenstagecoördinatorervaartdatstudenteninAmsterdammeergemotiveerdmoetenwordenomaanpraktijkexcursiesenandereactiviteitenbuitendelessenmeetedoendanbijvoorbeeldinHaarlem.Hijvindthetlastigteverklaren,wijstopmogelijkethuisproblemen,opgezins-enfamilieverplichtingenvanvooraldeeltijdstudenten.MaarookdeamicaleomgangtussenvolwassenenenjongerendieinNederlandgangbaaris-tussendocentenenstudenten,praktijkbegeleidersenstageairs-kanvoorstudenteneenprobleemzijn.Hoejeoptestellen,niettebeleefdmaarooknietteassertief.Eenassertivi-teitstrainingofsollicitatietrainingzoudezestudentenkunnenhelpenomsterkerteworden,maarookombijzichzelfnategaanwatzeinhunstudiewillenrealiserenenhoezedathetbestekunnenaanpakken. Niet alleen de taal en studiebetrokkenheid zijn een probleem, maar ook de moeite die Surinaam-se,MarokkaanseenTurksestudentensomshebbenomtereflecterenophuneigenhandelen,omkritischtezijnopzichzelfenanderen,endaarovertekunnenspreken.Dereflectievekwalificatiesdieinhethboverwachtworden,kunnenweleenstehooggegrepenzijn.Ofmisschienisdedidac-tieknietopdezestudententoegesneden,wordterteveelopenheidovergedachtenengevoelensvanhenverwacht,opperenenkeledocenten.Zoookdezelfstandigheiddiezemoetenopbrengenbijhetschrijvenvaneenverslagofscriptieindeeindfasevanhunstudie;daarinstellenveelstudentenmeteenmbo-achtergrondzichafhankelijkop.Zeg mij maar wat ik moet doen, is dan de houding.

68

GemengdeschoolklassenwaarinookNederlandsestudentenzittendiegemotiveerdengoedzijn,haalt het gemiddeld niveau van de klas omhoog. ‘We moeten niet een totaal zwarte school zijn met hooguit 6-jes’. Eenandertypeprobleemdatdoormeerderedocentennaarvorenwordtgebrachtisdeomgangenhetcontactmetstudentenmeteenniet-westerseachtergrond.Hoetereagerenopdeautoch-tonestudentediezichbekeerdheefttotdeislam,gesluierdindeklasverschijntenuitgesprokenopvattingenheeftoverderolvanmanenvrouwinhuwelijk,gezinensamenleving?Dieaangeeftdatzemannelijkecliëntengeenhandkangevenendaarindoorklasgenotenwordtverdedigd?OfdefelleenafwerendereactiesvanSurinaamsestudententijdenslessenoverdiversiteitinopvoedingsstijlenwaarbijonderandereingegaanwordtopdeschaamteinmigrantengezinnenommetopvoedingspro-blemen naar buiten te komen. Of de Marokkaanse studenten die boos worden wanneer bij het vak jeugdcriminaliteitcijfersuitwijzendatMarokkaansejongensrelatiefvaakdelictenplegen.Studentenkunnenergfelreagerenalshetom‘hun’cultuurgaat,waarbijdestudentenmeteenniet-westerseachtergrondroepen‘jullie accepteren ons niet’endeautochtonestudenten‘jullie willen niet integreren’.Erisweinigkennisoverenweer,meenteendocent,enweinigbereidheidomteluisteren naar elkaar.

“Ik ben soms bang dat ik partijdig ben, dat is lastig voor mij, sowieso omdat ik een kleurtje heb. Dan denk ik: ze hebben écht gelijk, of de andere studenten hebben gelijk. Maar ik moet wel neutraal zijn.”

Ookeendocentmeteenwesterseachtergrondvindthetlastigommetculturelediversiteitindeklas om te gaan.

“Wij hebben een meerderheid van allochtone studenten die in meerderheid met allochtone gezinnen werken. Dat lijkt heel vanzelfsprekend. Maar altijd als ik de les in ga, ben ik me bewust van de gevoeligheden die er liggen. Want je hebt het over problemen van mensen.”

Daarbijishetzoekennaardegoedetaalomculturelediversiteitaandeordetestellen.Welofgeenbegrippenals‘allochtoon’,‘neger’,‘gastarbeider’gebruiken?Wijzenopverschillenofjuistovereen-komsten?Hetismoeilijkomkwestiestebesprekenendezetegelijkertijdbuiteneenbeladensfeerte houden.

EnkeledocentenSocialWorkervarendatzeinAmsterdamalveelmeergewendzijnaanstudentenmeteenniet-westerseachtergronddanoplocatiesalsAlkmaarenHaarlem.Daar‘is pas dit jaar de eerste student met sluier gesignaleerd’. Ook in de opleiding Pedagogiek is de diversiteit zo gegroeid dathetnietmeeropvalt,aldusenkeledocenten.IndeopleidingeninAmsterdamisculturelediversiteitalmindereen‘issue’,hebbendeteamsmeerervaringmetlesgevenaangemixteschool-klassen,aldoenzichindepraktijkveelvragenvoorhoedataantepakken.

69

Diversiteit als verrijkingEengrootdeelvandedocentenmeentdatculturelediversiteiteenverrijkingisindeklas.Demaatschappijisdivers,hetonderwijsmoetdaarookeenafspiegelingvanzijn.Erwordtgesprokenover‘levendlesmateriaal’:inlessenkangebruikwordengemaaktvandediversiteitaanachtergron-denenonderlingeverschillen.Opdezemanierlerenstudentenvanelkaarendoorelkaar,lerenhuneigenhandelenenopvattingeninperspectiefteplaatsen.Dedocentendiediversiteitbenaderenalseenverrijking,spelendanookdoelbewustinopdeculturelemixvandeklas.Vooralinintervisiekomtditnaarvoren;docentenmakengebruikvandecultureleverschillentussenstudenten,omvanelkaar te leren en verder te kijken dan de leefwereld van studenten zelf.

“Maar bijvoorbeeld met supervisie is het weleens zo dat mensen een problematiek inbrengen die heel erg te maken heeft met Marokkaans zijn. Of met hun identiteit, hoe ze benaderd worden. Dat is duidelijk iets cultureels waar zij uit moeten komen en daar hebben we het dan over. Maar de blanke jongen die daarnaast zit, die heeft weer wat anders, daar ga ik ook op in.”

Daarnaastlatendezedocentenbijgroepsopdrachtendoelbewuststudentenmetverschillendecultureleachtergrondenmetelkaarsamenwerken,omvanelkaarteleren.Aandachtbestedenaanovereenkomstenénverschillen,niet‘doenalsofergeenverschillenzijn’maarooknietstigmatise-ren,datisvolgensdezedocenteneengoedemanierhoeomtegaanmetculturelediversiteit.

“Over één kam scheren wordt over het algemeen vervelend gevonden, maar tegelij-kertijd vindt men het wel prettig als je ernaar vraagt en als er (culturele achtergrond) rekening mee wordt gehouden.”

Eencollega:

“Als je kijkt naar de maatschappij is het zo belangrijk dat je er niet omheen kan. Het is als opleiding een beetje oogkleppen ophebben wanneer je er niet voor open staat.”

Dezedocentenzienculturelediversiteitalseenverrijkingvandeklasendeopleiding.Tegelijkertijdgeven ze aan er in de praktijk moeite mee hebben om er goede vormen voor te vinden. Hoe om te gaanmetstudentenmetverschillendeachtergrondenenwathoudtdiversiteitgevoeligopleidenpreciesin?

Diversiteit in de klas7.2

Ofzeaandachtbestedenaandiversiteitindeklas?Daaroverhebbendedocentenuiteenlopendeopvattingen.Demeestenvindendateraandachtvoormoetzijn,maardatdaarbijvooraldenadrukmoetliggenopovereenkomstentussenstudenten.Enkeledocentenmenendathetbelangrijkisomexplicietrekeningtehoudenmetdecultureleachtergrondvanstudententerwijlanderedocenten

70

vindendaterjuistgeenonderscheidgemaaktmoetwordentussenstudentenopbasisvancultureleachtergrond. Docentendielieverdeovereenkomstentussenstudentenbenadrukken,gevenaandatstudentenmetdezelfdecultureleachtergrondgeneigdzijnelkaar‘optezoeken’,datTurkseenMarokkaansestudenten naast elkaar gaan zitten, net als Nederlandse, Surinaamse en Antilliaanse studenten dit doen.Dezedocentenvindenhetleerzaamvoorstudentendatze‘mengen’endatdaarmeeduidelijkwordtdatzemeermetelkaargemeenhebbendanvanelkaarverschillen.Zebestedenindeeerstelessenvooralaandachtaanonderlingeovereenkomsten,zodatverschilleninperspectiefkunnenworden geplaatst. Enkeledocentenmenendatermeerrekeninggehoudenmoetwordenmetdecultureleachter-grondvanstudenten.Zozijnstudentesmeteenniet-westerseachtergrondvakerdanautochtonestudenten al moeder. Hiermee zou de opleiding meer rekening kunnen houden, bijvoorbeeld via voorzieningenomhetmoederschapeenvoudigertecombinerenmeteenopleiding.

“We hebben veel moeders in de klas en als de lessen om 09:15 uur beginnen zijn zij vaak te laat. Niet omdat ze uitslapen, nee, omdat zij de kinderen naar de crèche moeten brengen.”

Anderedocentengevenaandatzejuistgeenonderscheidmakenenhetooknietnodigisomstudentenverschillendtebenaderen.Zezienwelverschillentussenstudenten,maardiehebbenmetindividueleomstandighedenenfactorentemaken.Aandachtvoorcultureleachtergrondindeklaseninlesisdanookoverbodigennietnoodzakelijk.Eendocentmeteenniet-westerseachter-grondlegteenheelanderaccent,vertelthaarstudenten,datzeurenoverdiscriminatiezinloosis. Iedereen beoordeelt anderen vanuit eigen overtuigingen en waarden. Dat is een gegeven waarmee de studenten moeten leren omgaan, zonder in een verdomhoekje te gaan zitten, want dat helptniet.Watwelhelptiszichlerenverplaatseninhetdenkenenvoelenvandeander;daaraanbesteedtzeinhaarlessenveelaandacht.Ookeenautochtonedocentconstateertdatstudenten-groepenindeklas-Surinamers,Irakezen,Eritreërs,Turken,Marokkanen-overenweervooroorde-len hebben, waarbij hij het als zijn taak ziet om informatie te geven en studenten onderling te laten uitwisselen.

Groepsvorming in de klasPraktischalledocentenwijzenopgroepsvormingindeklas,opdeneigingvanstudentenomklasgenotenmeteenzelfdecultureleachtergrondoptezoekenenbijelkaartegaanzitten.Daarmeewordteenscheidingtussencultureleachtergrondenvanstudentenletterlijkzichtbaar.Hiermeegaandocentenverschillendom.Meerderedocentenbenoemendegroepsvormingindeklas,proberenditte doorbreken door zelf groepjes samen te stellen. Het resultaat hiervan is wisselend. Terwijl de ene docentmeentdatheteengoedemanierisombijstudenteninteressevoorelkaaroptewekken,vindtdeanderdathetookaverechtskanwerkenendatdeonderlingevooroordelenversterktworden.Bovendienhoudenstudentenzelfdeze‘opgelegdegroepjes’ineenvolgendelesofperiodenietvast.Blijvendesamenwerkingscontactenontstaanniet,groepenzoekenelkaarsteedsweerop.

71

Daarnaastzijnerdocentendiehetlastigvindenomzointegrijpenindeverhoudingenindeklas;alsofzezelfdiscriminerendbezigzijn.Ookervarenzehetalseendilemmadatzedoorhuningrij-pen het omgaan met diversiteit in de klas weliswaar stimuleren, maar dat ze tegelijkertijd studenten uiteen‘veilige’omgevinghalendiezebijsommigevakkentochooknodighebben.Daaromlatenzehet aan de studenten over om groepjes samen te stellen. Tegelijkertijd wordt gemeend dat daarmee bepaalde leerervaringen gemist worden. Waaromzoekendegroepjeselkaarop?Eendocentheeftditbespreekbaargemaaktineengroepjeniet-westerseallochtonestudentendatzebegeleidt.

“Ze zeiden dat ze zich niet serieus genomen voelden en dat de kijk van autochtone leerlingen op bepaalde situaties anders was. Toen ik vroeg of ze wat concreter konden zijn, gaf een meisje een voorbeeld dat ze een opdracht over besnijdenis moesten doen (…). Ze merkte toen wel duidelijk dat er cultuurverschillen over zo’n onderwerp waren en gaf zelfs aan dat als het niet meer nodig is ze niet meer in zo’n groepje wilde.”

Tochgevenzowelallochtonealsautochtonestudentenaandatermeergemengdmoetworden,alisdat een kwestie van wennen.

“Want geuren en kleuren verschillen nu eenmaal. Het is gewoon even doorbijten als je met elkaar zit. We hebben allemaal onze vooroordelen en ervaringen. (…) Je moet je open kunnen stellen. Dat kan alleen maar door vol te houden en een aantal keren in zo’n groepje mee te draaien en in discussie te gaan. Dat is de enige manier om te ontdekken dat er wel veel verschillen zijn, maar ook veel gemeenschappelijke dingen zijn.”

Hetdoorbrekenvangroepsvormingenstimulerenvanonderlingcontact,lerenkennenvanelkaar,gaatnietvanzelf.Daarvoorisgerichteaandachtencoachingvandocentennodig,zowordtgemeend,dieooghebbenvoorgroepsprocessenenzelfookinstaatzijnzichopentestellenvoorandereculturenenachtergronden.

Diversiteit in het curriculum 7.3

Voor veel studenten geldt dat ze in hun jaar van afstuderen nog nooit in de thuissituatie van een gezinzijngeweestdateengeheelanderecultureleenreligieuzeachtergrondheeftdanzijzelf.Ditgeldtvoorautochtoneenniet-westerseallochtonestudenten,zowelinprivéalsinstudieverband.Alsditinhetkadervaneenopdrachtvandestudiewelgebeurt,werktditalseeneyeopener,zoconstaterenmeerderedocenten. Datermeerenspecifiekeaandachtmoetwordenbesteedaandiversiteitgevoeligopleiden,isvolgensdemeerderheidvandedocentennoodzakelijk.Hetiseen‘must’omdatjeerindehuidige

72

multiculturelesamenlevingnietomheenkan.Hoedatdangedaanmoetwordenisdevraag.Moetditniet‘vanzelf’gaanwanneerjelesgeeftineenmulticultureelsamengesteldeopleidingenruimtebiedtaandestudentenomhunervaringenintebrengen?BenjenietaanhetstereotyperenwanneerjeonderscheidmaakttussenTurkse,MarokkaanseenNederlandsestudenten?Ofwanneerverschil-leninopvoedingtussenSurinaamse,AntilliaanseenMarokkaansegezinneneruitwordenuitgelicht?Welkehoudingalsdocentaantenemen,hoewerkvormenaantepassenofdelesinhoudvanhetcurriculumbijtestellen?Enkele(gast)docentenmeteenniet-westerseachtergrond,maarookmeerdereautochtonedocentenvindendatdeopleidingeentewitteblikheeftopdeontwikkelingenopvoedingvankinderen,opdebegeleidingvancliënten,opmethodiekenenbegeleidingsvormen.Zeervarenhetalseenlastigprocesomdiversiteitteverankerenindeopleiding.Meerderevragenzijnaandeordewanneerhetgaatomdiversiteitinhetcurriculum.Allereerstdevraagofenwaardiversiteitinalgemenecompetentiesenreguliereonderdelenvandemajorenminoraandeordezoumoetenkomen.Zoishetsomsmakkelijkerominlessenontwikkelingspsycho-logiedealgemenekennisteverbijzonderennaarcultuurspecifiekeontwikkelingsaspectenendaaroverstudententeinformeren,danomvanuiteendiversiteitspecifiekeminordekennisenhoudingovertedragen.Daniservandekantvandestudentenvaakeenergkritischehoudingenverzettegendecultuurspecifiekeinformatieenvindeneronderlingheftigerdiscussiesplaats. Hieraangekoppeldgaathetomdevraagwelkekeuzeindidactiekgeschiktis.Welkewerkvormengeschiktzijn.Hiermeegaandocentenverschillendom.Zozijnerdocentendienooitstilhebbengestaan bij de mogelijkheid dat de manier van lesgeven, de lesinhoud en de werkvorm aangepast zoukunnenwordenaandesamenstellingvandeschoolklas,maarooknietbijdiversiteitvandecliëntenwaarmeeallestudentenalsprofessionalsineengrootstedelijkecontextstrakstemakenhebben.

“Diversiteit in het curriculum en werkvormen? Nou daar denk ik niet over na, dat weet ik niet. Leuk om daarover na te denken. Ik doe er niets mee, dat besef ik door deze vraag. Daar ben ik niet mee bezig, nee.”

Daartegenoverzijnerdocentendiedoelbewustdiversiteitincultuurenachtergrond,inwaarden,normen en opvattingen bij hun lessen betrekken. Ze noemen aanpassingen in werkvormen, materi-aal,omgangmetstudenten.Zogebruikenenkeledocentennaastdeverplichteboekenvandestudiehandleiding,ookaanvullendeartikelendieinzoomenopcultuurenachtergrond.Enzeproberenbijhetgebruikvancasussenaltijdculturelecomponentenmeetenemen,zoalsdevoorbeeldenvangezinnenenproblemendiewordengebruiktofdoortewijzenopverschilleninomgangsvormenenlevenshouding.Eenkernprobleemishoeopeenniet-stereotypemanierculturelekennis aan te dragen, hoe te voorkomen dat er gegeneraliseerd wordt en kennis belemmerend gaat werkeninpersoonlijkecontactenmetcliënten.Daarbijzijndevoltijdstudentennogjong,makendeel uit van de opvoeding van hun ouders, terwijl ze in opleiding al moeten leren hoe met andere oudersencliëntenomtegaan.Lerenreflecterenopeenproceswaarzezelfnoginzitten,hoedoejedat?

73

“Ik ben bang dat het allemaal trucjes worden, dat je ze heel oppervlakkig dingen leert en bijleert over andere culturen, terwijl ze dat bij zichzelf nog niet hebben meegemaakt.”

Demeestedocentengevenaanhunwerkvormennietaantepassenaaneendiverseklas.Tevenssignaleerteendocentdatstudentenmeteenniet-westerseachtergrondbehoeftehebbenaaneenduidelijkekoppelingtussentheorieenpraktijk.Praktijkopdrachtenhelpenomdeverbindingmetdetheorieteleggen,omachterliggendetheoretischenotiestebegrijpenentedoorzien.Ookdebatendiscussiezijngeschiktemanierenomculturelediversiteitbespreekbaartemakenentevertalennaarwathetbetekentvooropvoedingsondersteuningengezinsanalyse.Interactieiseengoedmiddelomtotbegriptekomen,waarbijhetvanbelangisomheelgerichtallestudentenaanhetwoordtelaten.Tegelijkertijdwijzenmeerderedocentenophetrisicodatzulkedebattenvaakuitmondeninverbale battles tussen Turkse, Marokkaanse, Surinaams, Antilliaanse en Nederlandse studenten, in wij-zijdenkenenstereotyperingenoverenweer.Hetonderwerpligtgevoeligenhetislastigomstudententestimulerentotechtluisterennaarelkaar.Vanbelangisomalsdocentzelfnieuwsgierigen leergierig te blijven en deze houding ook aan te nemen wanneer het gaat om de betekenis van culturelediversiteit.

Diversiteit: een kwestie van kennis, vaardigheden, houding?Meerderedocentenbrengennaarvorendatdiversiteitnogteweiniginhetleerplan,nognietalsrodedraaddoorhetcurriculumheenloopt,dathetvooralinbepaaldevakkenenminorenaandeordekomt,terwijlhetonderdeelzoumoetenzijnvandealgemenecompetentiesvanstudenten. Diversiteitkomtbijvoorbeeldbijeenonderdeelals‘intercultureelperspectief’(Pedagogiek),‘intercultureelwerken’of‘crossculturelepsychologie’(SocialWork)explicietaandeorde,minderbijalgemenevakkenalsontwikkelingspsychologieofontwikkelingvanhetkind.Tegelijkertijdishetookergafhankelijkvandedocentofenhoeculturelediversiteitbesprokenwordt,ongeachtomwelkeformeleinhoudhetonderwijsonderdeelgaat.Deenedocentbehandelt‘depressie’en‘stoornis’opeen‘neutrale’manier,deanderlaatalsvanzelfsprekend-vanuiteigenvisieenervaring-zienhoeindiagnoseenbehandelingcultuurspecifiekeelementenmeetenemen.Datdepressiezichnietaltijdinmentalemaarinfysiekeklachtenalsbuikpijnenhoofdpijnkanuiten.Zoookishetlesmateriaalvooreendeeldocentafhankelijk,maarkandezelfdelesstofenhetzelfdelesmateriaalookopverschillendemanierengebruiktworden,opeen‘cleane’ofmeer‘sensitieve’manier,alduseendocent.

Ook in trainingsvakken, supervisie en studieloopbaanbegeleiding ligt het voor de hand om op een individueleenpersoonlijkemanierstudententestimulerennatedenkenoverzichzelf,hungeschie-denisensocialisatieenhoedatmeetenemeninhunprofessioneleontwikkeling.Eendocentgeefteen voorbeeld van een Marokkaanse studente die enerzijds van huis uit de stimulans kreeg om te studerenenanderzijdstemakenhadmetdevreesvanhaarmoederdatzehaardochterzouverliezen: ‘Je bent dan niet meer zoals wij’.Hoeomtegaanmetdieloyaliteit,hoetrouwteblijvenaanjeachtergrondentegelijkertijdeenprofessionelehoudingteontwikkelen?Erzijnstudentesdie

74

thuis niet vertellen dat ze een training Seksualiteit hebben gevolgd, omdat ze weten dat zoiets moeilijkvalt,maardaarmeeookdrempelshebbenomvoluitaandetrainingmeetedoenenzichprofessioneelteontwikkelen.Hetisbelangrijkomdatbespreekbaartemaken,opeenrespectvollemanier,endathoeftnietaltijdviade‘culturele’lijn.Juistintrainingenzijneroefeningenomindividueleverschillenintermenvanaanvullendekwaliteitentebenoemen,waarbijhetdenkenintegenstellingenofdichotomieënkanwordenoverstegen.

Eenbelangrijkevaardigheiddieallestudentenzich(meer)eigenmoetenmakeniszichopenstellenvooranderenenvragenstellenaandeanderalszeietsnietweten.Bijvoorbeeldaancliëntenvragenofzehunschoenenuitmoetendoenbijeenhuisbezoek.Infeitezijnditalgemenecompetenties,ongeachtcultureleachtergrond,maardiespecialebetekeniskrijgeninhetcontactmetcliëntendiein geloof, opvoedingsstijl, verhouding tussen man en vrouw, eigen tradities en gewoontes kunnen hebben.Vanbelangisdanookhetbewustzijndatmigrantenkinderenopschoolenthuismetverschillendeopvoedingsstijlentemakenkunnenhebbenendatditeffectkanhebbenophunontwikkelingengedrag.Datoudersmisschiennietbekendkunnenzijnmetdebetekenisvanpuberteit,drempelservarenomadviesbijopvoedingtezoeken.Eengoedemaatschappelijkwerkerof pedagoog is in staat buiten het eigen referentiekader te denken en te handelen, en de opleiding dientditvermogen(meer)testimuleren.

Eerderisaangegevendatstudentengeneigdzijnoptetrekkenenstudiegroepjestevormenmetklasgenotendieeeneenzelfdecultureleachtergrondhebben.Endaterzoweldocentenzijndiedaarinproberenintegrijpenalsdocentendiedatlatengebeuren.Zoookiserdevraagwelofniettesturenophettypestagedatstudentenvolgen.DeTurksestudentedieervaringheeftmetbegeleiding van Turkse leerlingen en overweegt om bij een Turkse zelforganisatie stage te volgen. OfautochtoonNederlandsestudentenuitNoord-Hollanddiegeneigdzijninwittezorgorganisatieshun stages te doen. Moet je hen de vrijheid en veiligheid gunnen om die keuzes te maken, of zou er meergestuurdmoetenwordenomjuistineenandere,onbekendeomgevingervaringoptedoen?DestudentedieopgegroeidisineenNoord-HollandsdorpdiehaarsnuffelstageinBosenLommerdoet?Hetzougoedzijnhieropbeleidteformuleren,zomeenteendocent,zodatermeerlijnindeopleidingzitdandat’tzohapsnapgebeurt.

Opleiden tot diversiteitgevoelige gezinsbegeleiders en hulpverlenersMeerderedocentenwijzeneropdatcultureelgemengdeklasseninfeitedetoekomstigehulpverle-ners en begeleiders zijn van een divers samengestelde doelgroep ouders, kinderen, jongeren, cliënten.Endathetvanbelangishenindidactiekenlesmateriaalvoortebereidenopdieberoeps-praktijk.Studentenvindenhetlastigomkennisuitverschillendeboekenenvakkenmetelkaarteverbindenéntekoppelenaandepraktijk.Danhebbenzeineenvakalsgezinsanalysekennisgemaakt met autoritatieve versus autoritaire opvoedingsstijlen, maar weten dit niet te koppelen aan deopvoedingspraktijkingezinnenwaarmeezetemakenhebben.Endoordatzeinetnisch-homoge-ne groepjes werken, stellen ze ook weinig vragen aan elkaar en elkaars opvoedingservaringen. Het mengenvangroepenindeklas,explicietbesprekenvandiversiteitinopvoedingsstijlenengezinspa-tronenenhoedaarmeealstoekomstigpedagoogofmaatschappelijkwerkeromtegaan,énte

75

koppelenaanhetactueledebat,datgebeurtteweinig.Daarbijligterindeopleidingveelnadrukopdetherapeutischeenintra-psychischekantvanopgroeienenopvoeden,zomeenteendocentPedagogiek,iserminderoogvoordemaatschappelijkeomstandighedenwaarbinnengezinnenopvoedenenkinderenopgroeien.Voordebuurtwaaringezinnenwonen,voorhunafstandtotschoolenonderwijs,voorvadersdiewerkloosofarbeidsongeschiktzijn.Ookiserminderoogvoordeinvloed van sekse op opvoeding, voor de rol en inbreng van moeders en vaders in de benadering van meisjes en jongens, terwijl dat soort kennis zo belangrijk is. Of voor het feit dat alleenstaande moeders sowieso hun hoofd boven water moeten houden en soms geen idee hebben van opvoeding. Dangaandieteverwervenkennisenvaardighedennietzozeeromculturelecontextenenopvoe-dingspatronen-‘Ik bedoel, je hoeft niet alles te weten over feesten en rituelen’ - maar om alge-menecompetentiesalsooghebbenvooreninkunnenspelenopwatdezegezinnennodighebben,ook als dat strijdig is met wat jezelf vindt. ‘Als maatschappelijk werker moeten ze kijken naar hun cliënten, hun beweegredenen, hun achtergrond, hun opvattingen’, alduseendocentSocialWork.Zemoetenantropologischeensociologischekennishebben,bekendzijnmetdebetekenisvanreligiesenbijbehorendegedachtegoed,vaardigzijnininterculturelecommunicatie.Maarookbewustzijndatidentiteitmeervoudigebetekenisheeft,nietalleenbepaaldwordtdoorcultureleachtergrond,maarookdooranderewaardeovertuigingenalsvegetarismeofreligie.Eendocentlaatinhaarlessendocumentairesoveropvoedingsondersteuningzien,omdatdaarindeculturelecomponentgoedwordtbelicht.Eenandervindthetbelangrijkdatdestudentenzichbewustwordenvanhuneigenstereotyperingen,endatzekunnenpeilenofzealshulpverlenerbepaaldesituatiesencasussenwelaankunnen. Totslotstellenveeldocentendatdedocententeamsteweinigcultureelgemengdzijn,datdocentenmeteenniet-westerseachtergrondnietalleendekennismaar-vooral-ookdeervaringaanstudentenkunnenoverbrengen.Eigenervaringenpraktijkkennismakendebetekenisvandiversiteit interessant en begrijpelijk.

“Haal die kennis uit de mensen, dat is de kunst. Kennis komt niet uit boeken, maar zo uit het veld en uit studenten zelf. De school doet dat te weinig.”

Verbinding met de praktijkDeopleidingkanbeteraansluitenbijdehuidigepraktijk,erzoumeerinteractiemoetenzijnmethetwerkveld,zowordtgemeend.Kennisisnietallemaaluitboekentehalen,depraktijkkanandersengenuanceerderzijn.Opwelkemanierkandeberoepspraktijkmeerbetrokkenwordenbijdeopleiding?Eenveelgenoemdvoorbeeldishetverzorgenvangastcollegesdoormedewerkersuithetberoepenveld,omdatdieeenrealistischenconcreetbeeldkunnengevenvandepraktijk.Daarnaastwordenalumniuitgenodigdomtevertellenoverwerkervaringen.Endocentenzoudenzelfmeermoetendeelnemenaanenkijkenindeactualiteitvandeberoepspraktijk.

“Maar toch denk ik weleens: we moeten hier niet met z’n allen te veel docent zijn. Door een dag in de week docentstage te lopen en dan niet even een weekje meekijken maar écht wat doen.”

76

EenandervoorbeeldisdestudiereisnaarMarokkodiejaarlijksvoorstudentenendocentenwordtgeorganiseerd, waarvan beide groepen veel leren doordat ze met eigen ogen zien hoe het is om op tegroeienineenNoord-Afrikaansland.Eendocentervaartditalsblikverruimend,waardoorzezichbeterkanverplaatseninstudenteneenTurkseofMarokkaanseachtergrondenzedelessenookbeter kan afstemmen op deze studenten.

Leren voelen en denken als de ander Eendocentmeteenniet-westerseachtergrondvindtdatkennisvandiversiteitnietalleenuitboekenkankomen,maar-vooral-doorinteractieensamenwerkingmetdepraktijk.Bijvoorbeelddoordiversiteitteverbindenmetviercentralelevensthema’s:huwelijk,geboorte,seksualiteitendood.Hoegaanverschillendebevolkingsgroependaarmeeom?Welkevoorbeelden,rituelen,uitingsvormenzijndaarvantevinden?Naastcollegesengastlessen,ookopdrachteneninformatielatenzoekenbijhetTropenmuseum.Ofdooractueleonderwerpenalsdeangstvoorislamiseringtelatenvoorberei-den door studenten en die er een debat over organiseren. Daarbij verdedigen witte studenten het islamitischestandpuntenomgekeerd;opdezemanierlerenstudentenzichteverdiepenenverplaat-senindeachtergronden,traditiesenmotievenvandeander.“Wanneer je weet waarom iemand zich onveilig voelt, kan jij als persoon die ander niet meer discrimineren.”

Nogweeranderevoorbeeldenzijndemaatschappelijkestageswaarinstudentenkenniskunnennemenvanopgroeienenopvoedeningezinnenmeteenniet-westerseachtergrond.Dediversepraktijkonderdelenvandeopleidingkunnenbeterengerichterbenutworden.Hoe diversiteitgevoelig op te leiden?

Constaterendaterindiversevakkenenminorenmeeraandachtmoetzijnvoorculturele,etnischeensocialediversiteit,betekentnognietdatdocentenwetenhoedattedoen.Competentiesinhetopleidingsprofielenindeverschillendeonderwijseenhedenzijnteabstract,onduidelijk,weinigonderscheidend,zomeenteendocente.Alsjeerdan‘intercultureel’aantoevoegt,danmoetwelhelderzijnwatjeermeebedoelt,hoedatconcreetuittewerken.Meerderedocentengevenaanteworstelenhoehandenenvoetentegevenaandiversiteitgevoeligofintercultureelopleiden.ZijnvoorbeeldenvanMarokkaanse,SurinaamseenNederlandsegezinnenincasusmateriaalgeschiktomleerervaringenbijstudentenopteroepen?Welkeboekenzijnbruikbaar,nietstereotyperendenooknietteingewikkeldenabstract?BesprekenvanhetTOPOI-modelleidtvaaktoteenvrijabstracteuitleg,maarhoedattekoppelenaanconcretevoorbeeldenenervaringen?Hoeeengoeddebatteorganiserendienietinvooroordelenenstereotyperingenuitmondt?Eristeweiniggoedoefen-enbeeldmateriaal, wat vooral bij studenten die drempels ervaren in taalgebruik van belang is, zo menenmeerderedocenten.Dezestudentenvindendemethodieklessenvaaksaai,zeggendan:‘Kunnen we nou een videofilmpje bekijken?’ Het gaat niet alleen om het uitleggen van begrippen, maarookomaantrekkelijkendidactischverantwoordlesmateriaaldataansluitbijvoltijdendeeltijdstudenten. Daarbij is het lastiger om diversiteit in opvoedingsstijlen uit te leggen aan eerste en tweede jaarstudenten die net aan de studie begonnen zijn, nog geen stage gelopen hebben, dan aan oudere deeltijdstudenten die vanuit eigen gezinssituatie en werkervaring herkenning vinden in hetonderwerp.Enookzouermeerkunnenwordennagedachthoedepraktijkdeopleidingintebrengen,hoeinstellingenstructureel,nietalleeninstages,aandeopleidingtebinden,hoestuden-tenuittedagenomoverhuneigensocialeencultureleachtergrondnatedenken.

77

“Goed om daar zelf over na te denken, ik doe er niets mee, realiseer ik me. (…) Ik heb er nu ook niet zo’n idee bij wat dan anders moet.”

Erzijnenwordendiverseinitiatievengenomentotdiversiteitgevoeligopleiden,zowelinalgemenealsspecifiekeonderwijsonderdelen,docenteninbeideopleidingenzijnermeebezig,maarhetmoetduidelijkervormkrijgen,theoretischgefundeerd.Ditbiedthouvastenperspectiefomeigenervaringenendievanstudententekunnenplaatsen,omverdertekijkendanhetincidentele. Daarnaastishetvanbelangomtelerenhoetheorie,praktischeoefeningenpersoonlijkeervaringindelessenafwisselendaandeordekankomen.Entezorgenvooreenontspannensfeerwaarinookgelachenkanworden;omgaanmetculturelediversiteitisméérdaneen‘must’,hetisookleukenuitdagend.

Diversiteit in teamverband7.4

Docentenvindendateendiversdocentenbestandvanbelangisvoorhetrealiserenvaneendiversi-teitgevoelige opleiding. De teams zijn op dit moment te wit. Deze divers samengestelde teams zullendestapmoetenzettenomhet‘hokjes’denkenlostelaten.‘Ook onder Turken en Marokkanen zijn er heel verschillende mensen, en ook de ene Nederlander is de andere niet’. Dit vraagt bereid-heidtotcontactmetelkaar.Inzichtinelkaarscultuurenachtergrondkrijgjealleenvanuiteenopenhoudingenstellenvanopenvragen.Ditiseenessentiëlevoorwaardeomstudententestimulerenopen te staan voor elkaar. Daarnaastgaathetnietalleenomculturelediversiteit,maarookwordtgewezenopdenoodzaakommeermannenaantestellenbijPedagogiekalsSocialWork.Enomdocentendieervaringhebbenmetdegehandicaptenzorg;hettaboeopgeestelijkebeperkingenisonderMarokkaansestudentenerggroot,zoumeeraandeordegesteldmoetenworden.Ofhoemetouderenvanverschillendecultureleachtergrondenomtegaan.

“Volgens mij is er maar één ding dat gaat werken, en dat is dat je hele docentenpopu-latie eens anders moet zijn.”

“Ik vind dat je in Amsterdam veel meer diversiteit moet hebben in het docententeam. We hebben een aantal Surinaamse docenten maar je zou ook moeten kijken of je Turkse en Marokkaanse docenten binnen kunt krijgen.”

Hetisnietgemakkelijkomtoteendiversdocententeamtekomen;dehuidigewervingskanalenzijnte‘wit’,inbrengvandocentenmeteenniet-westerseachtergrondvindtvooreengrootdeelviagast-lessenplaats.Enkeledocentenvanbeideopleidingenvindendatereenvoorkeursbeleidindeselectievanniet-westersedocentengevoerdzoumoetenworden.Henisnietduidelijkwaaromgastdocentenenpraktijkleidersdiezevoordragen,nietwordenaangenomen.

78

Hoekomtculturelediversiteitindedocententeamsaandeorde,wordenerervaringeneninzichtengedeeld?Opditmomentisdattevrijblijvend,aldusmeerderedocenten.Hetisdekeuzevandedocentofhijofzij‘ietsmetdiversiteit’wildoen.Netzoalseenstudentkankiezenvooreenminordieingaatopdiversiteitenopvoedingsondersteuning,kaneendocentervoorkiezenomzichwelofniet te verdiepen in diversiteit. We hebben allemaal eigenlijk een beetje onze eigen winkel. Eenanderedocent:“We hebben het er af en toe over in de wandelgangen, maar daar doen we dus niets mee met elkaar.” Enweereenander:“We hebben het er niet zoveel over.” Erisindeteamsnogweinigdiscussieoverdemanierwaaroperindeopleidingaandachtmoetwordenbesteedaancultuurenachtergrond.

“Een deel van de opleiding zegt dat de opleiding pedagogischer moet worden, en een deel van de docenten vindt de hulpverlening goed zoals hij nu is, dus daar is discussie over. Maar de discussie over hoe om te gaan met interculturele diversiteit, die is er niet.”

“Het blijft een onderwerp dat afhankelijk is van de docent, of hij het belangrijk vindt ja of nee. (…) Binnen de School of Health was er een projectgroep diversiteit, daar heeft een aantal mensen in meegedaan. Maar dat leek meer op een persoonlijke hobby van mensen dan dat ‘t doorwerkte.”

Dit neemt niet weg dat er interesse en enthousiasme leeft om ermee aan de slag te gaan, dat onderkendwordtdatbijscholingnodigis,datdocentenaangevendatuitwisselingendiscussieindeteamsonmisbaarisomtoteenvisieopdiversiteitgevoeligopleidentekomen.Veelgeïnterviewdedocentenwillengraaginteamverband-viaintervisie-besprekenhoetedenkenoverdiversiteitinhetonderwijs,hoeomtegaanmetverschillenindeklas,hoestudentenvoortebereidenopwerkenindemulticulturelesamenleving.Maarooktijdomzichdaarinteverdiepen.

“Dat begint bij open zijn over wat je aantreft in de klas. Ik kan niet zomaar een visie neerleggen, die moet ergens door gevoed worden. Ik kan bijvoorbeeld beter omgaan met Marokkaanse dan Antilliaanse studenten. Daar zou ik het graag over willen hebben.”

Kortom:samenkomentoteenvisieopdiversiteitgevoeligopleidenvanwaaruitverderestappenkunnenwordenondernomentotdaadwerkelijkeaanpassingvandeopleidingen.Ensturingdoorhetmanagementomdiediscussieenaanpassingenterealiseren,andersblijfthetafhankelijkvanenkelepersonen en dat werkt niet.

79

Studenten aan het woord7.5

Watvindenstudentenvandiversiteitindeopleiding,zowelindeklasalsinhetcurriculum?Ishetbelangrijkomindeklasaandachttebestedenaanverschillenenovereenkomstenincultureleensocialeachtergronden,omindeinhoudvandelessenintegaanopdeculturelediversiteitindetoekomstigeberoepsuitoefening?MettienstudentenPedagogiekdiein2009-2010hebbengepartici-peerdindeelprojectenvandeWerkplaats Tienplus iseenfocusgesprekgehoudenomhunervaringenenopvattingenomtrentdiversiteitindeopleidingtepeilen(bijlage3).

Vandetienstudentenhebbenviereenniet-westerse(Surinaamse,Marokkaanse,Antilliaanse,Turks-Koerdische)enzeseenwesterse(Nederlandse)achtergrond.Tweestudentenhebbeneenhavo/vwoachtergrond,deanderenhebbeneerstmbogedaan.TweestudentendoendePedagogiekopleidingparttime(combinerendestudiemetwerk,zijnouderdanhunklasgenoten),deandereninfulltimeverband.Vierstudenten(tweefulltimersentweeparttimers)hebbenkinderen.

DepuntendiedestudentennaarvorenbrengenwordenineenvervolgtrajectineengrotereenbrederekringstudentenvandeopleidingenPedagogiekenSocialWorknaderonderzocht.Aandeordezijngekomen:culturelediversiteitengroepsvormingindeklas,diversiteitinhetcurriculum,leerzame ervaringen.

Diversiteit in de klasDestudentenzijnafkomstigzijnuitverschillendestadsdelenvanAmsterdam,maarookuitstedenendorpeninderegio.Zeconstaterendatzeopdehogeschoolvoorheteerstofopeenanderemaniermetculturelediversiteittemakenhebben.ZogeefteenstudentmeteenSurinaamseachtergrondaandatzijisopgegroeidinAmsterdamZuidoostwaarvolgenshaardiversiteit‘normaal’is.Indeopleidingiszezichsteedsmeerallochtoongaanvoelen,zichmeergeslotengaangedragen.Gelukkigzijnermomenteelmeerallochtonestudentenindeklas.EenAntilliaanseklasgenootdieookinZuidoostisopgegroeidherkentdiescheidingtussen‘autochtoonenallochtoon’opdeoplei-ding.

“Voor mij is het: je hebt de westerse en niet-westerse cultuur. Maar ik zal niet zo snel een verschil maken tussen Antillianen, Turken, Surinamers, Marokkanen. Dat zie ik gewoon als ‘one nation’.

Hetbewustzijn‘allochtoon’tezijnwordtherkendenvraagt‘Aanpassen aan de meerderheid’, aldus enkelestudenten,de‘Nederlandse’studentenzijndenorm.Ophetmomentdatermeerstudentenmeteenniet-Nederlandseachtergrondindeklaskomen,isdaarvanwatmindersprake,totdatjeweerals‘eenling’ineenstudiegroepjezit.EenTurksestudentdiezichopdebasisschooleninhetvoortgezet onderwijs niet begrepen voelt, ervaart in de huidige opleiding juist minder druk tot aanpassen.

80

“Maar soms heb ik dat nog steeds als ik met een groep alleen maar Nederlanders ben. Diversiteit wekt een soort onrust op.”

Tegelijkertijd beoordelen alle studenten de diversiteit in de klas als meerwaarde, omdat het leuk en leerzaamis.EenstudentmeteenNederlandseachtergrondgeeftaandatzijhetfijnvindtommetstudentenvanverschillendeachtergrondenineenklastezitten,zeleerterveelvan.

“Ik vind het eigenlijk wel leuk in een gemixte klas, je leert meer over een andere cultuur. Dat vind ik machtig om daar meer over te weten en te leren.”

Somsishetookwellastig,vindteenMarokkaansestudent.BijeengezamenlijkeopdrachtmettweeNederlandse studenten merkte zij dat de samenwerking niet helemaal soepel ging, omdat ze van huisuiteenanderemaniervancommunicerenmeekrijgt.

“Ja, ik merkte wel bij het samenwerken dat ik er echt mijn draai in moest vinden. Aan het begin bijvoorbeeld: ze (Nederlandse klasgenoten) willen heel veel communi-ceren. Over alles. En ik had zoiets van we hoeven niet overal over te mailen, als het niet belangrijk is. Ik moest me daarvoor aanpassen. (…) Ik heb echt moeten leren steeds meer te praten.”

Hoewelallestudentenculturelediversiteitopschoolleerzaamvinden,constaterenzetegelijkertijddatechteinteresseenonderlingcontacternietvanzelfsprekendis.De25-jarigeMarokkaansestudenteisweleensgeconfronteerdmetopmerkingenals‘ben je nog niet uitgehuwelijkt’ wat ze als erg stigmatiserend ervaart. Haar Turkse klasgenoot voegt eraan toe dat zulke vragen voortkomen uit onbekendheid en desinteresse in elkaar. Die interesse is er niet vanzelf, en wordt belemmerd doordat de studenten eigen groepjes opzoeken.

“Wij zijn als donkere meisjes één groep, daar zitten Turkse en Marokkaanse meisjes, en daar de Nederlanders’.

HetontstaanvandezesubgroepjesismeteenSLB-erbesproken.Kunnenenmogendocentenzichactiefbemoeienmetdegroepsvormingindeklas?Demeningenhieroverzijnverdeeld,vooralomdatenkelestudentenerslechteervaringenmeehebben.Alsdedocentdesamenstellingopeensoepelemanier weet te sturen, dan wel, maar niet als het stigmatiserend en ongemakkelijk gaat. Als voorbeeldwordtgenoemddateendocentzelfgroepengingsamenstellen,nadateronenigheidendiscussieovercultureleverschillenwasontstaan.Dathadeenaverechtseffect,degroepsvormingwerd als een soort straf ervaren. Bemoeien met groepen: ‘daar krijg je alleen maar ruzie van’. Entegelijkertijdervarendestudentendegescheidengroepjesalsongewenstenwetennietgoedhoedat zelf regelen.

81

Diversiteit in het curriculumMethetmixenvanstudentenindeklasbenjeerniet,zostellenstudenten,hiermeeisernognietvoldoendeengoedekennisoverdrachtentraininginculturelediversiteitindeopleiding.Datvraagtallereerstbekwamedocenten.Degevoeligheidenbekwaamheidvandocentenwordttijdensdefocusgroepdiversekerenalskernpuntaandeordegesteld.Allereerstinhetomgaanmetculturelediversiteitindeklas,zoalshiervoorisaangegeven.Hetisheeldocentafhankelijkofdecultureleachtergrondenvanstudentenopeenpositieveennatuurlijkemanierbijdelessenbetrokkenworden,of dat het tenenkrommend en stigmatiserend gebeurt.

“Ik zou het niet prettig vinden als ik in een klas zou zitten en een docent zegt ‘nou we hebben hier Rowanda, zij is Antilliaans, en dat is .., zij is Surinaams’ dus laten we rekening houden met haar cultuur.”

Eenanderestudent:

“Je kan niet vragen, biedt de opleiding voldoende aan (op het gebied van diversiteit), als de docenten zelf niet een juiste aanpak hebben. Een docent bijvoorbeeld die aan een meisje in de klas vraagt: ‘ ben jij je wel bewust dat je ouders ervoor kunnen zorgen dat jij je opleiding niet zou kunnen halen?’ omdat dat meisje uit een andere cultuur dan de Nederlandse komt. Dat kan echt niet, dat meisje schoot gelijk in tranen en kwam op een gegeven moment ook niet meer naar die les. Ik begreep wel wat de docent bedoelde, maar dat kan je echt niet zo zeggen.”

Naast enkele negatieve ervaringen brengen studenten vooral positieve voorbeelden naar voren van docentendiezowelindeklasalsinstudieloopbaanbegeleidingenindividuelecontactenopeengoede manier met diversiteit omgaan. Die bijvoorbeeld kennis over opvoeding en seksualiteit in een intercultureelperspectiefplaatsen,latenzienhoerituelenrondrouwenengeboortecultuurgebon-denzijn.Diversiteitkomtinverschillendeonderdelenvandeopleidingaandeorde,waarbijdeinhoudvandelessenafhankelijkisvandedocentdielesgeeft. Uitgesprokenkritiekiseroplesmateriaal-literatuur-waarbijTurkse,Marokkaanse,Antilliaanse,Surinaamsevrouwenstigmatiserendwordenneergezet.EenAntilliaansestudenteiserverontwaar-digd over.

“Dan sla ik zo’n boek open en dan zijn het Surinaamse en Antilliaanse vrouwen die meerdere partners hebben. Zo van: ‘De Surinaamse mannen blijven nooit bij één vrouw, Turkse vrouwen doen dit en Marokkaanse vrouwen doen dat’. Dan heb je gewoon een stempel. Ik lees die boeken en dan denk ik: dat is helemaal niet zo. Nederlandse vrouwen komen er ook wel eens alleen voor te staan, zijn ook wel eens alleenstaande moeders. Het onderwijsmateriaal deugt niet.”

EenautochtonestudentdievanwegehaarhuwelijkmeteenSurinaamsemannaareigenzeggeneen‘allochtoongezin’heeft,valthaarbij.Erwordtinboekenvaakeenstempelgedruktopdemanier

82

waaropmensenleven,welkegebruikenzehebben.Eenwittevisieopdiversiteitenopvoedingdomineert vaak het lesmateriaal. Daarbij zou het volgens meerdere studenten beter zijn om diversiteit niet in enkele vakken of minoren onder te brengen, maar als een rode draad in de opleiding te verweven, in de literatuur, in de werkvormen en in de manier waarop er met studenten wordt omgegaan. Diversiteit niet als een keuzevak of minor, maar vanzelfsprekend aanwezig in de gehele opleiding.

Leerzame ervaringenWaardestudentenhetovereenszijnisdatdirectecontactenmetgezinnenmeteenanderecultureleachtergronddanzijzelfvanhuisuitgewendzijn,bijzonderleerzaamzijn.Zehebbenincontactenmethetberoepenveldentijdensstageswelmetdiversecliëntentemakengehad,maarmeer op afstand dan tijdens de interviews die ze met ouders thuis en met jongeren hebben gehad in het kader van de Kenniswerkplaats Tienplus.

“We zijn overal thuis hartelijk ontvangen.” ●“Eigenlijk heeft elke ouder dezelfde opvoedingsvragen.” ●“Een meneer had zo’n hekel aan het woord ‘allochtoon’. Je noemt het makkelijk en snel. ● Zijn kinderen zijn hier geboren en worden ook allochtoon genoemd. Daar had ik eerst niet over-nagedacht. Dat ’t zo’n intimiderend woord is. Nu ik die man gesproken heb, denk ik: ja, dat is wel zo.”“Ik heb meer inzicht gekregen in de rol van de man. Die moeders doen heel erg hun best, da ● denk je: als die mannen ook goed meedoen in de opvoeding, dan wordt het makkelijker.”“Ik ben meer bezig met identiteitsontwikkeling (door gesprekken met jongeren in Zuidoost), ● dat vind ik heel interessant. Ik denk ook: wie ben ík?”

De studenten brengen meerdere leerzame ervaringen en suggesties naar voren die volgens hen een andere-meerstructureleencentrale-plaatsverdieneninhetonderwijs:

Vanbelangisomkennismakenmetoudersenjongerenvandiversecultureleachtergronden,bij ●voorkeur in thuissituaties waar ze als jonge mensen zelf tot nu toe niet eerder mee te maken hebben gehad.Hetgaatomkennisnemenvancultuur,maarookomactieveoefeningincommunicatieen ●gesprekstechnieken.Ervaringopdoenmetdiversiteitzounietalskeuzeonderdeel(vaneenvakofalsminor),maarals ●continueenvanzelfsprekendelijndoorhetcurriculummoetendoorlopen.Hetgaatomlerenrespectenacceptatietetonen,opeengemeendemanier. ●Alsprofessionalmoetenzelerenomvertrouwentewinnen,nietdirecttotdekernwillenkomen, ●maar eerst een praatje houden. ‘Stap voor stap ga je naar de kern, anders is het te direct’.Leren als professional dat mensen die hulp zoeken snel worden geholpen. ●Hetzougoedzijnalsermeerdiversiteitinhetdocententeamis. ● “Ik kan me niet herinneren dat ik een Surinaamse leerkracht heb gehad, alleen maar Nederlanders.”Hetzouminderafhankelijkmoetenzijnvandedocentofenhoediversiteitaandeordekomt. ●

83

Samenvatting en conclusies8

Centraalindeelproject5Opleiden en professionaliseren staat de vraag welke aanpassingen nodig zijninhetcompetentieprofielencurriculumvantoekomstigeopvoedadviseursengezinsbegeleidersomineenmulticulturele,grootstedelijkecontextadequatepreventieveondersteuningtekunnenbieden aan migrantenouders.

Hiertoeheeftindeperiodeseptember2009totdecember2010literatuurstudieplaatsgevonden,iseenstartgemaaktmetdeanalysevandediversiteitgevoeligheidvanhetcurriculumvandeopleidin-genPedagogiekenMaatschappelijkWerk&DienstverleningvanHogeschoolInhollandAmsterdam.Daarnaastzijninterviewsgehoudenmetstafmedewerkers,docentenenstudentenvanbeideopleidingen.Centralethema’sindeliteratuurstudie,curriculumanalyseeninterviewszijn:

Aandachtvoordiversiteitinhetbeleidendepraktijkvanhetonderwijs. ●Kennisoverdracht,trainingenbegeleidingvanstudentenindiversiteitgevoeligheid. ●Aansluiting onderwijs op de praktijk van opvoedingsondersteuning en gezinsbegeleiding. ●Omgangencontacttussendocentenenstudenten. ●

Deresultatenzijninzeshoofdstukkenbeschrevenenwordenindithoofdstukinhoofdlijnensamen-gevat,aangevuldmetconclusies.

Diversiteit en onderwijs: resultaten literatuurverkenning8.1

Diversiteit,cultureel,multicultureel,intercultureel,bi-cultureel?Uiteenlopendebegrippenendefini-tieskomenvoorbijinpublicatiesoverdiversiteitenonderwijs.Hetbegripintercultureelwordtvooralgebruiktinonderzoeknaaronderwijsenleerprocessenenverwijstnaarlerenkennenenlerenomgaanmetculturelediversiteitindeklasenopschool,incognitiefensociaalopzicht. Diversiteitstaatvoorverschillenenovereenkomstentussengroepenensubgroependieopbasisvansekse,seksuelegeaardheid,religie,sociaalmilieu,cultureleenetnischeachtergrondenteonderscheidenzijn.Hetzogenoemdekruispuntdenkeniseenomvattenddenkkadervoordiversiteit,waarinidentiteitwordtvoorgesteldalskruispuntvancrucialeassenalssekse,socialeklasse,religie,nationaliteit.Inditdenkkaderisnietéénmaarzijnmeerderedimensiesbepalendvoorhetbewust-zijnvanidentiteitenhetgevoelvangroepsgebondenheid,beïnvloeddoordespecifiekecontextensituatie.Diversiteitgevoeligvakmanschapisinonzeoptieksensitiviteitvoordiversiteitindezezin. Ineensociaalagogischepraktijkenopleidingmoeten(toekomstige)professionalslereniederekeeropnieuw te bezien welke dimensies van diversiteit van invloed kunnen zijn op de desbetreffende situatieencontext,endaarophunhandelenaftestemmen.Ditverondersteltallereerstzelfbewust-zijnvandeinvloedvandezedimensiesopdeeigenidentiteit,hetdenkenenhandelen,énopdievan anderen.

84

Waarom is aandacht voor diversiteit in het onderwijs noodzakelijk?Demeestgenoemdeaanleidingzijndestudieresultatenvanniet-westerseallochtonestudentendieachterblijvenbijdievanautochtonestudenten.Hunschooluitvalisverhoudingsgewijzegrootenhetstudierendementlaag.Terverklaringwijstonderzoekopverschillendefactoren,waaronderhunachterstandintaal-enrekenvaardigheden,hunrelatiefgeringematevanzelfsturing,sociaalencultureelkapitaal(Wolff&Crul,2003).ExtramiddelenvanhetMinisterievanOCWvoorvijfgrotehogescholeninviergrotesteden(G4/G5)hebbentotdoelhetstudiesuccesvanallochtonestudentenbevorderen,viamaatregelenalsaanvullendtaalbeleidenextrastudieloopbaanbegeleiding. Eentweedeaanleidingtotaandachtvoordiversiteitinhetonderwijsisdeonderkenningdathetschoolklimaatendeleeromgevingvaninvloedzijnopdestudieloopbaanvanallochtonestudenten(Severiense.a.,2006).Beperkteaansluitingbijinformelenetwerkendiefunctioneelzijnvooroverdrachtvaninformatie,socialeenculturelekennis,deonderbenuttingvandesteunvandocen-ten,studieadviseursenbegeleiderszijnfactorendiedesocialeintegratievanallochtonestudentenbelemmeren.Deachterblijvendesocialeintegratiebelemmertdeacademischeintegratievanallochtonestudenteninhunstudie,waarbijzegeremdwordenindeontwikkelingvanmotivatie,nieuwsgierigheidenzelfbewustzijnvoorhunstudie.Inhogescholenwordendanookinitiatievengenomenomdebindingvanallochtonestudentenaandeinformeleenformeleleeromgevingtevergroten,zoalsmaatjesprojectenwaarbijouderejaarseerstejaarsbegeleiden,extrastudieloop-baanbegeleiding,intensievecoachingindeeerstehonderddagenvanhunstudie. Eenderdeaanleidingdieveelminderinbeeldiswanneerhetomdiversiteitinhetonderwijsgaat,isdenoodzaakomtoekomstigeprofessionals-allochtoneénautochtonestudenten-voortebereidenopeencultureeldiversberoepenveld.Zowelcollega’salscliënten-ouders,kinderen,jongeren-brengenuiteenlopendeculturele,socialeenreligieuzeachtergrondenmetzichmee,waarmeetoekomstigesociaalagogenindeberoepspraktijkmoetenkunnenomgaan.Aandeberoeps-opleidingendetaakomhenvoortebereidentewerkenineenmulticulturelecontext.

Een cultureel diverse cliëntenpopulatie vraagt om competenties die via een doordacht diversiteitge-voelig curriculum ontwikkeld worden, een curriculum dat de talenten van studenten van diverse achtergronden stimuleert en hen voorbereidt op persoonlijk en beroepsmatig functioneren in een cultureel diverse samenleving (Banks e.a., 2001, 2005; Ten Dam, 2002). In de ontwikkeling van zo’n curriculum, alledaagse lespraktijk en begeleiding van studenten, vervullen docenten een centrale rol.

Visie op diversiteit en onderwijs8.2

Eenvisieopdiversiteitenonderwijsgeeftrichtingaancurriculumontwikkeling.Dewijzewaaropdocentenverschillentussenstudentenbezienenbeoordelenisvangroteinvloedophetcurriculum,opdeomgangmetstudenten,opdeberoepsontwikkelingdienagestreefdwordt(Meermane.a.,2009).Drieprototypischezienswijzenzijnteonderscheiden:

85

Docentenziengeenverschillentussenstudentenvanverschillendecultureleensocialeachter- ●gronden,uitonverschilligheidofbewustnietwillenzien.Hetgangbareisdenorm,incurriculumencontactmetstudentenwordtgeenbewustwordingnagestreefd.Docentenzienverschillenvooralalsproblemendieomeenoplossingvragen.Zoalsinvoerenvan ●eentaalprogrammaofspecifiekegedragsregels.Docentenonderkennendaterverschillenzijnnaarcultureleachtergrond,waarderendeze, ●betrekkenzebijhetleerproces.Deontwikkelingvaneenetnischzelfbewustzijnwordtbenaderdalsonderdeelvandeidentiteits-ontwikkeling,dedocentenstaanopenvoordiversiteitindesamenleving, betrekken deze bij de vormgeving en inhoud van het onderwijs.

De ontwikkeling van een visie op de diversiteit in de samenleving en in de klas, op de invloed die eencultureeldiversestudentenpopulatieheeftopdealledaagseomgangenopdeonderwijsprak-tijk,gaatvoorafaandeaanpassingenbijstellingvanhetleerprocesenhetcurriculum.Ditvraagtbewustworden,expliciterenendelenvanopvattingenenervaringeninhetdocententeam,alsbasisvanonderbouwdeveranderingenincurriculum,lesmateriaal,studentbegeleiding,didactiekenwerkvormen die worden nagestreefd.

Uitgangspunten curriculumontwikkelingDeontwikkelingvandiversiteitgevoeligonderwijsvraagtommeerderetypenveranderingen,waarvanhervormingvanhetcurriculumeréénis(Banks,1993,2001,2005).Idealitergaatcurricu-lumveranderinggepaardmeteenstrategieometnischeenracialevooroordelenbewusttewordenenterugtedringen(vialesmateriaal,discussieenrollenspelenindeklas),metstimuleringvandeacademischeontwikkelingvanallestudenten(ongeachtras,sekse,etniciteit,socialeklasse),metintegratievanculturelekennisinsleutelconcepten,principesentheorieëndiegebruiktworden. Onmisbaarisookeenversterkendeschoolcultuurensocialestructuurdiedekansenvanallestudentenstimuleert.Voorwaardehiertoeistijdenruimtevoordocentenomzichteverdiepeninculturelediversiteit,omzichbewusttewordenvaneigenattitudestenaanzienvandiversiteitenom de nodige vaardigheden op te doen.

Hoezo’nveranderingsprocesaantepakken?Essentiëleonderdelenzijn(Kitano,1997):Integratievannieuwekennisinhetcurriculum,waarbijtraditionelevisieswordenherzienen ●studententoteenactiefencreatiefdenkproceswordenaangemoedigd.Interactietussendocentenstudentenindeklas,metinbrengvanervaringenendenkbeelden, ●delen met en leren van elkaar.Instructievormenenlesactiviteitendieuitnodigentoteenactiefleerproces,waarinkennisen ●ervaring verbonden worden.Vormen van assessment die niet alleen kennis toetsen, maar ook toenemend bewustzijn van de ●invloedvandeeigenculturele‘lens’opovertuigingen,houdingengedrag.

Eenandereinvalshoekomdeontwikkelingvaneendiversiteitgevoeligcurriculumtebenaderen,ishetexpliciterenenbeschrijvenvancompetentiesdietoekomstigeprofessionalsnodighebbenomineencultureeldiverswerkveldopadequatewijzetekunnenhandelen.Hierbijverwijzencompeten-

86

tiesnaarallekennis,inzichten,vaardigheden,persoonlijkeeigenschappen,attitudesenkwaliteitendienodigzijnominberoepssituatiesadequaattekunnenhandelen(DeBie,2003;Vlaare.a.,2006).In het beroepsonderwijs worden deze samengevat als te verwerven kennis, vaardigheden en attitudes, die leerbaar en ontwikkelbaar zijn, en in opleidingen zijn uitgewerkt in landelijk vastge-steldeprofielenvanteverwervencompetenties.Opleidentoteencultureeldiverswerkveldimpli-ceert(Thijse.a.,2008;Bergere.a.,2010a,2010b;Haterde.a.,2010):

Kennishebbenvaneigencultureleachtergrondenvanandereculturenendeermeeverweven ●waarden,normen,communicatie-enomgangsvormen,migratiegeschiedenis.Ookgaathetomkennisoverspecifiekeonderwerpen,communicatiestijlenenmogelijkecommunicatiebarrières.Kennisalleenisechternietvoldoende,kanzelfswij-zijdenkenenhokjesgeestversterken:uiteindelijk gaat het bij toepassing in de praktijk altijd om maatwerk.Attitudeenmotivatie-zowelpersoonlijkalsberoepsmatig-omopentestaanvoorandere ●referentiekadersenopvattingen.Ditiseenessentiëlecompetentie,gaatomhetbewustwordenvan eigen vooroordelen, de bereidheid om eigen opvattingen buiten haken te plaatsen en respectvolmetverschillenomtegaan.Vaardighedenomintaal,houding,communicatie-enschrijfstijlaantekunnensluitenbijdiverse ●cliëntengroepen,vertrouwenoptebouwenentemotiveren,openvragentestellenomzichteinformeren over de ander.

Dergelijkecompetentiesdienenvertaaldtewordenininterculturelecompetentieprofielenvoorprofessionalsinhetpreventieveenontwikkelingsgerichtejeugdbeleid.HiertoeiseenaanzetgegevendoorVanHaterde.a.(2010),maarbehoevennognaderewetenschappelijkeonderbouwing,uitwerkinginhetonderwijs,erkenningenlegitimeringdoorbranche-enberoepsorganisaties,socialepartners en migrantenorganisaties.

Er zijn weinig voorbeelden beschikbaar hoe de verwerving van interculturele competenties in opleidingen zou kunnen plaatsvinden. Competentieprofielen zijn één manier om diversiteitgevoelig onderwijs te ontwikkelen. Voor het benoemen van het type kennis, attitude en vaardigheden die in verschillende onderdelen van het curriculum verworven dienen te worden, is inbreng vanuit het werkveld onmisbaar. Het realiseren van een diversiteitgevoelig curriculum is een voortgaand ontwikkel- en leerproces waarin docenten cruciale actoren zijn die samen met staf en collega’s stapsgewijze, onderbouwde veranderingen aanbrengen die geëvalueerd worden. Naast omschrijving van te verwerven competenties, gaat het om didactiek, werk- en toetsvormen, omgang met studen-ten in en buiten de klas, leren in en van de praktijk.

Onderwijskader en diversiteitbeleid8.3

De ontwikkeling en hervorming van opleidingen voor hoger beroepsonderwijs is gebonden aan eisen diebijwetgeregeldzijn,aanEuropeseenlandelijkerichtlijnenvoordeinrichtingvanhetonder-wijs,aanhetinstellingsplanvandehogeschool.Daarnaastdientdeopleidingtevoldoenaaninhoudelijkeberoepsvereistendiedoorhetwerkveldgesteldenperiodiekgevalideerd(geaccredi-teerd)worden.Hetsociaalagogischberoepenveldherzietonderinvloedvanmaatschappelijke

87

ontwikkelingenmetregelmaatdeberoepenstructuur,scherptzonodigdeberoepsprofielenaan,werktdezeuitincompetentieprofielenvoorveelvoorkomendeberoepsgroepenalsPedagogischWerker,BeroepskrachtJeugdzorg,MaatschappelijkWerker(Vlaare.a.,2006).Inaansluitinghieropgeefthetsociaalagogischonderwijsveldzelfhetkaderaanwaarbinnenopleidingendecompetentie-profielen(deinhoud)dienenuittewerkenintermenvaneindkwalificaties(HBO-raad,2008).Deopleidingenzelfbepalendeleeromgeving,didactiek,wijzevantoetsing(opleidingsmodel),opwelkmomenteninwelkeomvang(organisatie).

Ditbetekentdatderuimtevanindividueledocenten,teamsenonderwijsontwikkelaarsomeencurriculumteveranderenbegrensdis,datditzowelinternalsexterndetoetsvanwettelijkeenopleidingsspecifiekeeisendienttedoorstaan.Maarerisookruimteomdecompetentieprofielenenhetopleidingsmodelopdiversiteitgevoeligheidtescreenenenbijtestellen.Hierbijdienenopleidin-gen van Inholland uit te gaan van:

Hetcompetentiegerichteonderwijsconceptvandehogeschool,datindeBachelorisuitgewerkt ●ineenbreed,gemeenschappelijkmajordeelenspecialistischeofverbredendeminorendietoteenprofileringophetwerkveldleiden(bijvoorbeeldJeugdzorgwerker).Hetdidactischeonderwijsconceptvandehogeschool,datbijdevormgevingvanhetonderwijs ●vierleerlijnenuitzet,namelijkdeconceptuele(theoretische)lijn,devaardighedenlijn,deintegralelijn(integratievantheorieenpraktijk)endeervarings-reflectielijn(praktijkervaringopdoenendaaroplerenreflecteren).

HetdiversiteitbeleidvanHogeschoolInhollandzetvooralinopderealisatievanG4/G5doelstellin-gen:terugdringenvanuitvalvanniet-westerseallochtonestudentenenverhogenvanrendementviao.a.gerichteintake,taalondersteuning,studieloopbaanbegeleiding.DaarnaastgaathetomHRM-beleidindiversiteitwaarvanuitgangspuntenopcentraalniveaugeformuleerdis.Hetisaandedomeinenenopleidingenomconcreteuitwerkingtegevenaanpersoneelsbeleid,verhogenvanstudierendement,ontwerpenenrealiserenvaneendiversiteitgevoeligcurriculum.

De competentiegerichte en didactische onderwijsconcepten van Hogeschool Inholland bieden goede ingangen om een visie te ontwikkelen op en uitwerking te geven aan een diversiteitgevoelig curricu-lum. Hierbij gaat het om vragen als: Welke visie op en ervaring met diversiteit wil de opleiding toekomstige professionals meegeven? Op welke wijze en in welke onderdelen van de major en minoren dienen diversiteitgevoelige competenties verworven te worden? Gaat het om algemene en/of vakspecifieke competenties? Hoe komt diversiteit terug in de verschillende leerlijnen? Wordt hiermee een doorlopende lijn van diversiteitgevoelig opleiden gerealiseerd, die inhoud geeft aan het ‘kruispuntdenken’, die aansluiting en herkenning vindt bij het beroepenveld, i.c. bij voorzieningen voor preventieve ondersteuning van migrantengezinnen?

88

Diversiteit in Pedagogiek en Social Work (MWD)8.4

Pedagogiekleidtopvooreenbreedwerkveld,voorfunctiesindepedagogischepreventieindedirecteleefomgevingvankinderen,jongerenenouders,envoorfunctiesindejeugdzorgwaarbijhetgaatomhulpenzorgincomplexecrisissituatiesindeontwikkelingenopvoeding.Hetcurriculumstartmethetaanreikenvankennisentrainingvanvaardighedeninnormaleontwikkelings-enopvoedingssituaties,gevolgddoormeercomplexeopvoedingskwesties,eenjaarberoepsstageeneenafstudeertrajectwaarinhetonderzoekenenuitbrengenvaneenonderbouwdadviesovereenpedagogischevraagcentraalstaat.Indeopleidingligtdenadrukopdepersoonsvormingalskernvandeberoepsidentiteitvandepedagoog.Kwaliteitenalszelfbewustzijn,reflectieopeigenhandelen,vermogenomdezelfredzaamheidvancliëntentestimulerenkrijgenveelaandacht.Indeomschrij-vingvanonderwijsonderdelenisaandachtvoordiversiteitnietdirectzichtbaar.Enkeleonderdelenwaarinhetaccentligtoppreventie-Gezinsanalyseindemajor(eerstejaar)enOpvoedingsonder-steuningalsminor(tekiezenintweede,derdeenvierdejaar)-zijnnadergeanalyseerd.Hierbijisgekekennaardeformuleringvandeleerdoelen,gebruiktewerkvormen,literatuurlijst,toetscriteriaentoetsvormen.Aandachtvoordiversiteitisinbeideonderdelenzichtbaarinleerdoelenalskennisnemenvanniet-westerseculturenenmethodischbegeleidinggevenaanmigrantengezinnen,inwerkvormenalstraininginobserverenvanengespreksvoeringmetniet-westersegezinnen,intheoretischeenpraktische(verslagleggingvanoudergesprekkenengezinsbezoeken).Indetoetscri-teriazijnkennisvanenervaringmetculturelediversiteitnietalsvoorwaardelijkecriteriaopgeno-men,indepraktijkkomennietallestudentenincontactmeteengezindateenanderecultureleachtergrondheeftdanzijzelf.Deliteratuurfocustopcultureleverschilleninopvoeding-(stijlen)inMarokkaanseenTurksegezinnen,metweinigtotgeenaandachtvoordiversiteitindeontwikkelingenopvoedingvanjeugdinmigratiecontext.

Maatschappelijk Werk en Dienstverleningleidtoptotfunctiesinhetsociaalagogischdomein,waarbijhet gaat om het ondersteunen van individuen en groepen bij de verbetering van hun persoonlijke en socialefunctioneren.Dehulpensteunkangerichtzijnopindividuen,gezinnenenhunomgeving,zowelopvoedingsproblemen,socialeredzaamheidalsmateriëlekwestiesbetreffen.Hetcurriculumstartmethetaanreikenvankennisoverproblemenendilemma’sdiezichindegehelelevensloopkunnenvoordoen,gevolgddooreentweedejaarwaarincomplexeleefsituaties,kennisnemenvanenkunnenomgaanmetculturelediversiteitcentraalstaat,eenderdejaarmeteenrelevanteberoepsstage,eneenafsluitendafstudeertrajectmeteenopdrachtonderzoekvooreeninstelling.In de titels van de onderwijsonderdelen van de major van het tweede jaar en een minor is de aandachtvoorculturelediversiteitdirectzichtbaar.Enkeleonderdelenvandeopleidingzijnnadergeanalyseerd:Opvoedingsondersteuningindemajor(eerstejaar),Crossculturelepsychologieindemajorende(tweedejaar)endeminorMulticulturelegezinsinterventies(derdeenvierdejaar). Gekekenisnaardeformuleringvanleerdoelen,gebruiktewerkvormen,literatuurlijst,toetscrite-ria en toetsvormen. Aandachtvoordiversiteitverschiltperonderdeel.InOpvoedingsondersteuningisdiversiteitnietexplicietalspuntvanaandachtopgenomen,enishetindepraktijksterkafhankelijkvandelitera-tuurkeuzevandestudent,envandeinstructieenbeoordelingdoordedocentaangeziendiversiteit

89

nietindeleerdoelenentoetscriteriaisopgenomen.InhetvakCrossculturelepsychologiewordtonderzoeknaarontwikkelingvanuitcrosscultureelperspectiefgepresenteerdenkennisdaaromtrentviamultiple-choicevragengetoetst,maarontbrekenoefeningenomdezetoetepassen.DeminorMulticultureleGezinsinterventiesisexplicietgerichtopbegeleidingvangezinneninmulticulturelecontext.Centraalstaatkennisnemenvanontwikkelingenopvoeding(problemen)vanuitmulticultu-reelperspectiefcentraal,lerentoepassenvanbegeleidingsmethodiekenbijcomplexeenlangdurigeopvoedingsproblematiek,inzettenvaninterculturelecommunicatievaardigheden.Zowelinleerdoe-len,literatuur,werk-entoetsvormen(wijk-enpraktijkgericht)staatculturelediversiteitcentraal,maarditisnietexplicietopgenomenintoetscriteria.

In beide opleidingen komt overdracht van kennis van diversiteit en verwerving van crossculturele competenties aan de orde, al lijkt dit sterk afhankelijk van de individuele docent die het onderwijs-onderdeel verzorgt. Nodig is visieontwikkeling, analyse en explicitering van de soort kennis en vaardigheden die nodig zijn om in complexe opvoedingssituaties in diverse culturele contexten adequaat te kunnen handelen, hoe daartoe in de opleiding een passende leeromgeving te ontwikke-len, met een onderbouwd curriculum. Dit vraagt bewuste en onderbouwde keuzes in welke onder-wijsonderdelen diversiteit aan de orde te stellen (in de major, in minoren, in stage en supervisie), hoe diversiteit te formuleren in leerdoelen, welke didactiek en instructie te hanteren, welke criteria aan te scherpen waarop studenten expliciet getoetst worden. Dit zijn zowel vragen voor individuele docenten als voor de toetscommissie en onderwijscommissie, wat kan resulteren in voorstellen tot bijstelling van het curriculum en aanscherping van het opleidingsprofiel. Nodig zijn bewustwording en keuzes om als team en staf, in interactie met de praktijk, kennis te nemen van actuele inzichten in diversiteit (‘kruispuntdenken’) en onderwijsvernieuwing (‘democratisch’ onderwijs). Dit kan de aanzet zijn tot de ontwikkeling van een onderwijspraktijk waarin diversiteit geen apart ‘thema’ is, maar als rode draad door de gehele opleiding - curriculum, personeelsbeleid, begeleiding van en omgang met studenten, interactie met de beroepspraktijk - heen loopt.

Staf, docenten en studenten over diversiteit en onderwijs8.5

Hetmanagementvanbeideopleidingenbenadruktdenoodzaakenwenselijkheidomaandachtvoordiversiteitstructureelinhetcurriculum,omgangencommunicatiemetstudenten,professionalise-ringvandocentenindeopleidingoptenemen.Detoenamevanstudentenmeteenniet-westerseachtergrond-metnameuithetmbo-vraagtommaatregeleninbegeleiding,aanvullendtaal-enrekenonderwijs,motivatie,bindingensocialeintegratieindeopleiding.Ookdeinhoudvanhetcurriculumvraagtomdoordenkingenaanpassing.Momenteelkomtculturelediversiteitgeïsoleerdinbepaaldeonderdelenaandeorde,waarbijvragenovergeschikteliteratuur,werkvormen,casuïstiek,methodiekennietsystematischgesteldenbeantwoordworden.Devraaghoeopteleidenenteprofessionaliserenininterculturelecompetentiesverdientnaderonderzoek,opbasiswaarvanstaf,docentenenstudentenopweggeholpenworden.Eenaandachtspuntdaarbijispersoneelsbeleidomtoteenmulticultureelsamengesteldenactieflerenddocententeamtekomen.

90

Docentenbrengeneendiversiteitaanvisiesopenomgaanmetculturelediversiteitinklas,delessenenhetteamverbandnaarvoren.Grofwegzijndieindrieprototypischevisiesenomgangsvormenintedelen.Teneerste(liever)geenverschillenzien,nochindeachtergrondenenprestatiesvanstudenten,nochindecliëntgroepenenproblematiekwaarmeetoekomstigestudentenmoetenlerenomgaan.Benoemenvanculturelediversiteitzoutotetiketteringenversterkingvansocialeachter-standleiden.Eentweedetyperendereactieisdeculturelediversiteitvooralalsprobleembenoe-mendatvoortkomtuithet‘anders’zijnvanniet-westersestudenteninvaardigheden,motivatie,studiegedrag,interactieindeklas.Eenderdetypereactiebenadruktdeverrijkingdieculturelediversiteitmetzichmeebrengtindeklasenindeopleiding,alsdevoorbereidingopeenmulticultu-reelwerkveld.Dedrieprototypischereactiesvallennietsamenmetdrietypendocenten,maarwordenafwisselenddoordegeïnterviewdedocentennaarvorengebracht.Eenterugkerendekwestiediebijdocentenhandelingsverlegenheidoproeptisdegroepsvormingindeklasenhoedaarmeeomtegaan.Eenanderevraagwaarmeegeworsteldwordtbetreftdekeuzevantebehandelentheorieënen methodieken, lesmateriaal en werkvormen. In de opleiding domineert een witte visie op de ontwikkelingenopvoedingvankinderenenjongeren.Hetiseenwarezoektochtomboeken,didacti-schewerkvormenenmanierenvanstudiebegeleidingtevindenwaarmeeculturelediversiteitopeennietstereotyperendemanieraandeordewordtgesteld.Diversiteitontbreektalsrodedraadinhetopleidingsplan,hetissterkdocentafhankelijkofenhoehetaandeordekomt.Nodigishetontwik-kelen van een visie in teamverband, opdoen en uitwisselen van ervaringen, onder aansturing van leidinggevenden die gewenste veranderingen helpen realiseren. Studentenervarendeculturelediversiteitindeklasalsmeerwaarde,hoewelhetwelwennenisomindesocialecontactenenbijdeuitvoeringvanopdrachtenmetelkaaromtegaan.Docentenzoudenmeerkunnensturenopvoorkomenvangroepsvormingenstimulerenvanonderlingcontact.Eriswaarderingvoordocentendieopeenniet-stigmatiserendeenniet-problematiserendemanierdiversiteitindelessenaandeordestellen,diestudententotinzichteninencontactenmetopvoe-dingspraktijken brengen die ze niet van huis uit gewend zijn. Dat zou niet alleen in keuzeonderde-len, maar in de hele opleiding moeten gebeuren.

Ondanks dat stafleden en docenten in hun visie en benadering kunnen verschillen in de achterlig-gende redenen en motivaties tot (meer) aandacht voor diversiteit, is er eensgezindheid over de noodzaak dat culturele diversiteit in de klas en het beroepenveld meer gerichte en doordachte aandacht verdient. Er is behoefte aan (meta)kennis over ontwikkeling en opvoeding vanuit intercul-tureel perspectief, aan diversiteitgevoelige begeleidings- en behandelmethodieken, aan intercultu-rele communicatietrainingen, aan lesmateriaal, aan didactische werkvormen, aan goede voorbeelden van interactie in de klas en studentbegeleiding. Er is vooral behoefte aan uitwisselen van kennis en ervaring, professionalisering en intervisie, en zo te komen tot de stapsgewijze ontwikkeling van een diversiteitgevoelig curriculum, met inbreng van deskundigen en gerichte sturing. Einddoel is een onderbouwde en weloverwogen bijstelling van de opleiding, waarin diversiteit niet anekdotisch, docentafhankelijk en gefragmenteerd aan de orde komt en selectief wordt getoetst, maar waarin diversiteit als een rode draad met het leerplan verweven is. Deze doelstelling delen staf, docenten en studenten met elkaar.

91

Onderzoeksvraag8.6

Devraag‘Welke aanpassingen zijn nodig in het competentieprofiel en het curriculum van toekomstige opvoedadviseurs en gezinsbegeleiders om in een multiculturele, grootstedelijke context adequate preventieve ondersteuning te kunnen bieden aan migrantenouders?’ is met dezeliteratuurstudieeninterviewrondenognietbeantwoord.Devoorgaandeconclusieswijzenopdiversevoorwaardendienodigzijnomtotvisieontwikkeling,gemeenschappelijkeanalyseengedeeldevoorstellentotaanpassingtekomen.Zoals:

Opstellen van een plan van aanpak per opleiding, waarin enkele onderwijsonderdelen in ●2011wordenherzien.Ditvraagtstudie,raadplegingvanexterneexpertsenopleidingen,verzamelenenuittestenvanmateriaal,aanscherpenvanleerdoelenentoetscriteria.Opstellenvaneenplanvoorprofessionalisering,waarondergerichtebijscholing,opzetten ●vanintervisieenteambijeenkomsten,waarindoelgerichtgeleerdwordtoveromgaanmetdiversiteitindeklas,ontwikkelingeninhetberoepenveld,functionereninteamverbandmet gevoel voor diversiteit.Opstellenvaneencommunicatieplan,waarininternenexternvanelkaargeleerdwordt, ●metinbrengvanzoweltheoretischdeskundigen,praktijkkenners,beleidmakers.Inditplan dient leren van en met studenten een herkenbare plaats te hebben.

92

93

Bijlage 1 Literatuurlijst

Azghari,Y.(2009).- Aan de slag met diversiteit. Effectief communiceren met verschillende cul-

turen. Barneveld: Uitgeverij Nelissen.Banks,J.A.,McGeeBanks,C.,Cortés,C.E.,Hahn,C.L.,Merryfield,M.M.,Moodley,K.A.,Murphy-- Shigematsu,S.,Osler,A.,Park,C.,Parker,W.C.(2005).Democracy and Diversity. Principles and concepts for educating citizens in a global world. Center for Multicultural Education. College of Education.Seattle:UniversityofWashington.http://education.washington.edu/cme/DemDiv.pdfopgehaald op 10 februari 2010.

Banks,J.A.,Cookson,P.,Gay,G.,Hawley,W.D.,Irvine,J.J.,Nieto,S.,Schofield,J.W.&Steph--

an,G.(2001).Diversity within Unity: Essential Principles For Teaching and Learning In a Multi-

cultural Society.CenterforMulticulturalEducation.CollegeofEducation.Seattle:Universityof

Washington.PhiDeltaKappan,pp.176-203,November2001.

Banks,J.A.(1993).MulticulturalEducation:HistoricalDevelopment,DimensionsandPractice.-

Review of Research in Education, 19,pp.3-49.

Berger,M.,Ince,D.&Stevens,R.(2010a).- Inventarisatie initiële scholing in interculturele com-

petenties voor professionals in de jeugdsector. Eindrapportage. Utrecht:NJi.

Berger,M.,Ince,D.&Stevens,R.(2010b).- Inventarisatie na- en bijscholing in interculturele

competentieprofielen voor professionals in de jeugdsector. Eindrapportage.Utrecht:NJi.

Berger,P.&Luckmann,T.(1966).- The Social Construction of Reality: a treatise on the sociol-

ogy of knowledge. London:PenguinUniversityPress.Aangehaaldin:Onderwijsraad(2007). De

verbindende schoolcultuur. Hoe kan een gezamenlijke schoolcultuur verschillen overbruggen?

Advies.DenHaag.Opgehaaldop10februari2010vanhttp://www.onderwijsraad.nl/publica-

ties/2007/de-verbindende-schoolcultuur.

Bie,D.de(2003)(red.).- Morgen doen we het beter. Een handboek voor de competente onder-

wijsvernieuwer.Houten/Antwerpen:BonStafleuvanLoghum.

Bie,D.de&Kleijn,J.de(- 2001).Wat gaan we doen? Het construeren en beoordelen van

opdrachten. Houten:BohnStafleuVanLoghum.

Bourdieu,P.(1979).- La Distinction. Critique du jugement sociale. Paris: Les Éditions de minuit.

Aangehaaldin:Onderwijsraad(2007). De verbindende schoolcultuur. Hoe kan een gezamenlijke

schoolcultuur verschillen overbruggen? Advies. Den Haag. Opgehaald op 10 februari 2010 van

http://www.onderwijsraad.nl/publicaties/2007/de-verbindende-schoolcultuur.

Bijvoets,M.enHeerebeek,M.van(2010).Watmigrantenjongerenmetwiebespreken.Ouders,-

vriendenenberoepskrachtenalsgesprekspartner.In:Jeugd en Co. Kennis voor professionals in

de jeugdsector.Jrg4,nr.4,september,p.38-48.

CommissieAccreditatieHogerOnderwijs.(2001).- Prikkelen Presteren Motiveren. Eindrapport.

Opgehaaldop21oktober2010vanhttp://maaikerotteveel.pbworks.com/f/eindrapport+accredit

94

atie+ho+incl+generieke+competenties.pdf.

Dam,G.ten(2002).Socialecompetentieindemulticulturelesamenleving.Eenbeschouwing.In:-

Pedagogiek. 22ejaargang,1,2002,pp.70-81.

Dam,G.ten,Geijsel,F.,Ledoux,G.,&Reumerman,R.(2007).- Meten van Burgerschapscom-

petenties: een tussenstand. PapergepresenteerdopdeOnderwijsResearchDagen,Groningen.

Aangehaaldin:Thijs,A.,Berlet,I.,Jacobs,H.,Langberg,M.,Wanner,P.,Bulthuis,F.(2008).

Omgaan met culturele diversiteit in het onderwijs. Een verkennende literatuurstudie. Ensch-

ede:StichtingLeerplanOntwikkeling.Opgehaaldop7februari2010vanhttp://www.slo.nl/

downloads/2009/leren_20omgaan__met__culturele__diversiteit.pdf/

Distelbrink,M.,m.m.v.O.EssayahenS.Tan(2009).- Ondersteuning van opvoeders in Amsterdam

Noord, Slotervaart en Zuidoost: beleid, praktijk en migrantenorganisaties. Inventarisatie voor

de kenniswerkplaats Amsterdam Inclusief 10+.Utrecht:Verwey-JonkerInstituut.

Eldering,L.(2002).Crosscultureleverschilleninopvoeding.In:Eldering,L.(Eds.),- Cultuur en

opvoeding. Interculturele pedagogiek vanuit ecologisch perspectief.(pp.128-162).Rotterdam:

Lemniscaat.

Gutiérrez,K.D.&Rogoff,B.(2003).CulturalWaysofLearning:IndivididualTraitsorRepertoires-

ofPractice.In: Edicational Researcher,Vol.32,no.5,pp.19-25.

Haan,M.de&Elbers,E.(2005).PeerTutoringinaMultiethnicClassroomintheNetherlands:A-

MultiperspectiveAnalysisofDiversity.In:Comparative Education Review 49 (3),p.365-388.

Haijer,M.(2003).- Kleurrijke gesprekken. Interactie in een kleurrijke school. Openbare les bij

aanvaardingvanbenoemingalslectorLesgevenindemulticultureleschool.FaculteitEducatieve

Opleidingen,HogeschoolvanUtrecht.April2003.

Hajer,H.,Hanson,M.,Hijlkema,B.enRiteco,A.(2007).- Open ogen in de kleurrijke klas. Per-

spectieven voor de onderwijspraktijk. Bussum: Coutinho.

Haterd,J.vande,Poll,A.enFelten,H.(2010).- Naar interculturele competentieprofielen in het

preventieve en ontwikkelingsgerichte jeugdbeleid.Utrecht:NJi.

HBO-raad(2009a).- Opleiden voor de jeugdzorg. Eindrapportage Actualisering hbo. Actieplan

professionalisering in de Jeugdzorg.Opgehaaldop21december2009vanhttp://www.hbo-raad.

nl/hbo-sectoren/sociaal-agogisch/512.

HBO-raad(2009b).- Feiten en cijfers. Afgestudeerden en uitvallers in het hoger beroepsonder-

wijs. Opgehaaldop21maart2010vanhttp://www.lofnet.nl/download/Factsheet_afgestudeer-

den_en_uitvallers_2009_definitief.pdf.

Heemskerk,I.,Brink,A.,Volman,M.&Dam,G.ten(2005).InclusivenessandICTineducation:a-

focusongender,ethnicityandgender.In: Journal of Computer Assisted Learning,21,pp.1-16.

HogeschoolInholland(2010a).- Professioneel Maatwerk. Instellingsplan 2010-2016. Den Haag.

HogeschoolInholland(2010b).InenuitstroomcijfersSchoolofHealth.Amsterdam,maart2010.-

HogeschoolInholland(2009a).- Studiegids Pedagogiek, 2009-2010. Amsterdam.

95

HogeschoolInholland(2009b).- Adviesnotitie HRM-CvB INHolland. Den Haag.

HogeschoolInholland(2009c).AnalyseinternationaliseringPedagogiek.DienstInternationaliser--

ing. Amsterdam, februari 2009.

HogeschoolInholland(2008).- Notitie Diversiteit INHolland RvT. Den Haag.

HogeschoolInholland(2007).- Backbone 2.0. Blijvend vernieuwen van de onderwijspraktijk. Den

Haag.

InspectievanhetOnderwijs(2009)- Aandacht voor diversiteit in het hoger onderwijs. Opgehaald

op20maart2010vanhttp://www.onderwijsinspectie.nl/site/actueel/publicaties/Aandacht+voo

r+diversiteit+in+het+hoger+onderwijs.html

Kitano,M.K.WhataCourseWillLookLikeAfterMulticulturalChange.In:Morey,A.I.enKitano,-

M. Multicultural Course Transformation in Higher Education: A Broader Truth. Boston:Allynand

Bacon,1997,pp.89-103.

Kortram,L.(2008).- Multiculturele competentieontwikkeling noodzakelijk in het Hoger Onder-

wijs.OnderzoekvanOnderwijs.Jaargang37,december2008,pp.56-61.

Kramer,S.(2007).- Nieuwsgierig blijven. Implementatie van de interculturele competenties in de

GGZ. Rotterdam:Mikado.

LandelijkOpleidingsoverlegPedagogiek(2009).- Opvoedingsrelaties versterken. Landelijk oplei-

ding- en competentieprofiel van de hbo-opleiding Pedagogiek.Utrecht:SWP.

Ledoux,G.enLeeman,Y.(2001).Komtdemulticulturelesamenlevingervanzelf?In:- Vernieu-

wing. Tijdschrift voor onderwijs en opvoeding.60,2,pp.3-5.

Leeman,L.&Moerkamp,T.(2001).Kennis,vaardighedenenlef.Werkenenlerenineenmulti--

cultureleomgeving.In:Vernieuwing. Tijdschrift voor onderwijs en opvoeding.60,2,pp.9-11.

Leeman,L.&Wardekker,W.(2004).- Onderwijs met pedagogische kwaliteit.Lectoraleredebij

aanvaardinglectoraatPedagogischeopdrachtvanhetonderwijs.ChristelijkeHogeschoolWind-

esheim, Zwolle, 6 oktober 2004.

Leeman,Y.,Lutz,H.,Wardekker,W.(1996).Intercultureelonderwijsencultureleidentiteit.In:-

Comenius. 16,pp.243-256.

Lutz,H.&.WekkerG.(2001).EenHoogvlaktemetKoudeWinden.DeGeschiedenisvanhetGen--

der-enEtniciteitsdenkeninNederland.In:Botman,M.,Jouwe,N.,Wekker,G.Caleidoscopische

Visies.DeZMVbeweginginNederland.Amsterdam:KoninklijkInstituutvoordeTropen,pp.25-

51.aangehaaldin:Haterd,J.vande,Poll,A.enFelten,H.(2010).Naar interculturele compe-

tentieprofielen in het preventieve en ontwikkelingsgerichte jeugdbeleid.Utrecht:NJi.

Meerman,M.,Spierings,J.,Segers,J.&Bay,N.(2009).- Ontwikkeling in kleur. Docenten leren

op de werkplek omgaan met het multiculturele beroepsonderwijs.Lectoraatgedifferentieerd

HRM,domeinManagementenEconomie.HogeschoolvanAmsterdam.

Mens-Verhulst,J.van(2009a).Intersectionaliteitensocialeinclusie.Heteivan…Troje. Deel 1: -

Het ei van Columbus. In: Journal of Social Intervention: Theory and Practice. Volume 18, Issue

96

3,pp.4-22.Opgehaaldop27oktober2010vanhttp://vanmens.cscheng.info/wp-content/up-Opgehaaldop27oktober2010vanhttp://vanmens.cscheng.info/wp-content/up-

loads/2010/08/Van-Mens-Radtke-Het-Ei-van-Troje-1.pdf.

Mens-Verhulst,J.van(2009b).Intersectionaliteitensocialeinclusie.Heteivan…Troje.Deel2:-

Het paard van Troje. In: Journal of Social Intervention: Theory and Practice. Volume 18, Issue

4,pp.5-21.Opgehaaldop27oktober2010vanhttp://vanmens.cscheng.info/wp-content/up-

loads/2010/08/Van-Mens-Radtke-Het-Ei-van-Troje-2.pdf.

Morey,A.I.(2000).- Changing Higher Education Curricula for a Global and Multicultural World.

HigherEducationinEurope,Vol.XXV,No1,2000.

NVAO(2003).- Accreditatiekader bestaande opleidingen hoger onderwijs. Opgehaald op 27 juni

2010 van http://www.nvao.net/.

Naber,P.,Bijvoets,M.enHeerebeek,M.van(2009).- Ontwikkeling en opvoeding van migran-

tenjeugd in Amsterdam. Gesprekken met tieners en ouders in Slotervaart, Zuidoost en Noord.

Amsterdam:HogeschoolInholland.

Onderwijsraad(2007).- De verbindende schoolcultuur. Hoe kan een gezamenlijke schoolcultuur

verschillen overbruggen? Advies. Den Haag. Opgehaald op 10 februari 2010 van http://www.

onderwijsraad.nl/publicaties/2007/de-verbindende-schoolcultuur.

Onstenk,J.(2005).- Geïntegreerd pedagogisch leren handelen. Een uitdaging voor opleiding en

professionalisering van leraren. RedebijdeaanvaardingvanlectorschapGeïntegreerdPedago-

gischHandelenaanHogeschoolInholland.Haarlem:HogeschoolInholland.

Pattynama,P.enVerboom,M.(2000).- Werkboek kleur in het curriculum: interculturalisatie in

het hoger onderwijs.Utrecht:NederlandsGenootschapVrouwenstudies(NGV).

Pels,T.V.M.(ed.)(2000).- Opvoeding en integratie. Een vergelijkende studie van recente onder-

zoeken naar gezinsopvoeding en pedagogische afstemming tussen gezin en school. Assen: Van

Gorcum.

Pels,T.V.M.(2009).- Subsidieaanvrage Kenniswerkplaats Amsterdam Inclusief 10. Uitvoeringsplan

Academische werkplaats.Utrecht:Verwey-JonkerInstituut(penvoerderwerkplaats).

Pels,T.V.M.(2010).- Opvoeden in de multi-etnische stad. Oratie bij de aanvaarding van het ambt

vanbijzonderhoogleraarOpvoedenindemulti-etnischestadbijdeFaculteitderPsychologie

enPedagogiekvandeVrijeUniversiteitinAmsterdam(11juni2010).Utrecht:Verwey-Jonker

Instituut.

Pinto,D.(2000).- Een nieuw perspectief. Herziening van beleid, onderwijs, communicatie,

maslowpyramide dringend nodig.OratiebijdeaanvaardingvanhetambthoogleraarIntercul-

tureleCommunicatieaandeUniversiteitvanAmsterdam.Amsterdam:Vossiuspers.

Putten,L.van&Meerman,M.(2006).- Opleiden in de multiculturele samenleving. Een bijdrage

aan de dialoog in het hoger beroepsonderwijs.HogeschoolvanAmsterdam/StichtingMobiliteits-

fondshbo.Opgehaaldop27oktober2010vanhttp://www.dem.hva.nl/content/dem/document-

en/pdf/Opleiden_in_de_multiculturele_samenleving-HvA-DEM-site.pdf.

97

SectorraadHogerSociaal-AgogischOnderwijs(2008).- Vele takken, één stam. Kader voor de ho-

gere sociaal-agogische opleidingen. Utrecht:SWP.

Snel.M.,Koeter,L.,Jansen,I.(2010).- Landelijk Uitstroomprofiel Jeugdzorgwerker.Sectorraad

HogerSociaalAgogischOnderwijs.

Severiens,S.,Wolff,R.&Rezai,S.(2006).- Diversiteit in leergemeenschappen. Een onderzoek

naar stimulerende factoren in de leeromgeving van allochtone studenten in het hoger onder-

wijs. Utrecht:Echo.

St-AB(StichtingAdviesgroepBestuursrecht)- . Wetophethogeronderwijsenwetenschappelijk

onderzoek.Opgehaaldop27juni2010vanhttp://www.st-ab.nl/wetten/0718_Wet_op_het_ho-

ger_onderwijs_en_wetenschappelijk_onderzoek_WHW.htm.

Thijs,A.,Berlet,I.,Jacobs,H.,Langberg,M.,Wanner,P.,Bulthuis,F.(2008).- Omgaan met

culturele diversiteit in het onderwijs. Een verkennende literatuurstudie. Enschede:Stichting

Leerplan Ontwikkeling. Opgehaald op 7 februari 2010 van http://www.slo.nl/downloads/2009/

leren_20omgaan__met__culturele__diversiteit.pdf/.

Tinto,V.(1993).- Leaving College, Rethinking the Causes and Cures of Student Attrition. Chicago

andLondon:ChicagoPressofTheUniversity.Aangehaaldin:Severiens,S.,Wolff,R.&Rezai,

S.(2006).Diversiteit in leergemeenschappen. Een onderzoek naar stimulerende factoren in de

leeromgeving van allochtone studenten in het hoger onderwijs. Utrecht:Echo.

Tinto,V.(1998a).- CollegesasCommunities:TakingResearchonStudentPersistenceSeriously.

The Review of Higher Education-Volume21,Number2,Winter1998,pp.167-177.Aangehaald

in:Severiens,S.,Wolff,R.&Rezai,S.(2006).Diversiteit in leergemeenschappen. Een onder-

zoek naar stimulerende factoren in de leeromgeving van allochtone studenten in het hoger

onderwijs. Utrecht:Echo.

Tinto,V.(1998b).- Learning Communities: Building Gateways to Student Success.Openingsspeech

op de Conferentie ‘GatewaytoLearning:PromotingStudentSuccess‘,SyracuseUniversity,

SchoolofEducation.

Vermunt,J.(1992).- Leerstijlen en sturen van leerprocessen in het hoger onderwijs. Naar

procesgerichte instructie in zelfstandig denken. Amsterdam/Lisse: Swets & Zeitlinger.

Vlaar,P.,Hattum,M.van,Dam,C.van,Broeken,R.(2006).- Klaar voor de toekomst. Een nieuwe

beroepenstructuur voor de branches welzijn, zorg en maatschappelijke dienstverlening, gehan-

dicaptenzorg, jeugdzorg en kinderopvang.Utrecht:NIZW.

Volman,M.(2006).- Jongleren tussen traditie en toekomst. De rol van docenten in leergemeen-

schappen. Oratie bij de aanvaarding van Bijzonder hoogleraar Onderwijskunde, in het bijzonder

leren en onderwijzen in het voortgezet en hoger onderwijs. Vrije Universiteit Amsterdam. Juni

2006.

Wolff,R.(2007).- Met vallen en opstaan. Een analyse van instroom, uitval en rendement van

niet-westers allochtone studenten in het Nederlands hoger onderwijs 1997-2005. Utrecht:Echo.

98

Wolff,R.&Crul,M.(2003).- Blijvers en uitvaller in het hoger onderwijs. Een kwalitatief onder-

zoek naar de sociale en academische integratie van allochtone studenten.Utrecht:Echo.

WRR,(2007).IdentificatiemetNederland.Amsterdam:UniversityPress.Opgehaaldop21okto--

ber2010vanhttp://www.wrr.nl/dsc?c=getobject&s=obj&!sessionid=1ofxauyo3h54uVxzYXp1K38

LdWziQ!2wD5FEo9vlsUlCp3M0aGBFhXOqKEXXlWdp&objectid=4094&!dsname=default&isapidir=/

gvisapi/.

Zijderveld,A.C.(2000).- The Institutional Imperative. Amsterdam:AmsterdamUniversityPress.

Aangehaaldin:Onderwijsraad(2007). De verbindende schoolcultuur. Hoe kan een gezamenlijke

schoolcultuur verschillen overbruggen? Advies. Den Haag. Opgehaald op 10 februari 2010 van

http://www.onderwijsraad.nl/publicaties/2007/de-verbindende-schoolcultuur.Zwikker,N.,Haterd,J.vande,Hens,H.,Uyttenboogaard,A.(2009)- . Jeugdzorgwerker. Utrecht/

Amsterdam: Movisie Nederlands Jeugd Instituut.

99

Bijlage 2 Diversiteit in het Jeugdbeleid en Werkplaats Tienplus

Programma Diversiteit in het Jeugdbeleid

Het ZonMw programma Diversiteit in het Jeugdbeleid heefttotdoeldemaatschappelijkeachter-

stand van migrantenjeugd te verminderen en hun ontwikkelingskansen te vergroten door versterking

vandepreventieve,ontwikkelingsgerichtejeugdsector.Ontwikkelingvankennisenvakmanschapom

migrantenjeugdenoudersopeeneffectieveendoeltreffendemaniertehelpen,dieaansluitbijwat

oudersenjeugdigenvandiverseachtergrondennodighebben,isdefocusvanditprogramma.Doel

isbestaandegoedepraktijkenzichtbaartemaken,dóórteontwikkelenenevalueren,envervolgens

te verankeren in lokale voorzieningen en beleid.

Het programma wordt via drie lijnen uitgevoerd:

De programmalijn • Interculturele Kennis richtzichopdieontwikkelingenbundelingvanken-

nis.Indezelijnzijndrieacademischewerkplaatsendemotorvandeontwikkeling.Indewerk-

plaatsenwerken(semi)professionelevoorzieningen,kennisinstellingenenlokaaljeugdbeleid

met elkaar samen, om kennis en kunde te ontwikkelen en te borgen in de praktijk, de opleiding

en het beleid.

De programmalijn • Intercultureel vakmanschap richtzichopdecompetentiesenscholingvan

professionalsenopverbeteringvanhetopleidings-enscholingsaanbodvan(toekomstige)jeugd-

professionals.

De programmalijn • Versterking (lokale) Jeugdvoorzieningen richtzichopversterkingvanlokale

(frontlinie)projecten,interculturalisatievanCentravoorJeugdenGezin(inAmsterdam:Ouder

enKindCentra),enparticipatievanmigrantenjeugdenhunoudersindepreventievezorgenhet

beleid.

EenvandeacademischewerkplaatsendieonderdeeluitmaaktvandeprogrammalijnInterculturele

KennisisdeKenniswerkplaats Tienplus. Toegankelijke opvoedsteun voor migrantenouders met tie-

ners in Amsterdam.

Doel en opzet Kenniswerkplaats Tienplus

Indezewerkplaatswerkenkennispartners(Verwey-JonkerInstituut,VrijeUniversiteit,Hogeschool

Inholland)samenmetdegemeenteAmsterdam(centralestad,GGD,stadsdelenSlotervaart,Noord

enZuidoost)enwerkveld(professionelevoorzieningenenmigrantenorganisaties)aandeverdere

ontwikkelingvanpreventiefjeugdbeleidenaaneenpedagogischeinfrastructuurdieaansluitbijwat

migrantenjeugdenhunoudersnodighebben.Accentligtophetvergrotenvandetoegankelijkheid

van professionele voorzieningen en aansluiting op zowel eigen netwerken rondom gezinnen als op

100

frontlinieorganisaties(migrantenzelforganisaties).

Door een gezamenlijke inspanning van beleid, praktijk, zelforganisaties en kennisinstituten wordt

gewerkt aan:

verankeringvanetnischediversiteitinhetjeugdbeleid;•

zodathetpreventieveaanbodbeteraansluitbij(debehoeftenvan)allegroepen(ookmoeilijk•

bereikbare)oudersenjongeren,énbijeigenondersteuningsinitiatievenvandegemeenschap-

pen;

zodatoudersenjongerendewegnaarlichtevormenvanopvoed-enopgroeisteunbeterweten•

te vinden.

Ditbetekentdatonderzochtwordtofeninwelkematevoorzieningenvooropvoedondersteuning

zoals Ouder en Kind Centra in de stadsdelen bereik hebben onder diverse groepen migrantengezin-

nenenofhetbeschikbareaanbodinvormeninhoudaansluitbijdevraagvanoudersenjeugd.

Ookwordtonderzochtofditaanbodmeergeschakeldkanwordenaanandereinformeleen

formelecontextenwaarmeeoudersenjeugdalcontactenhebben,zoalsmigrantenzelforganisaties,

buurthuizen,scholen.

Daarnaastisersprakevanontwikkelingenevaluatievanregulierprofessioneeladvies-encur-

susaanbodnaarmindertaligevarianten,vanintensiveringvandesamenwerkingvanmigranten-

organisaties met professionele voorzieningen, van meer inbreng van eigen initiatieven van diverse

culturelegemeenschappeninprofessionelepraktijkenvanopvoedondersteuning.Duidelijkisdat

creatiefenbottumupdenkenendoenonmisbaarisomnieuwebruggenteslaannaarmoeilijk

bereikbare ouders en jeugd.

Vraag en aanbod opvoedingsondersteuning in Amsterdam

Gedurendehetvoorbereidingsjaardecember2008-december2009isdeaanbodzijde(vansemi-en

professionelevoorzieningen)envraagzijde(jongerenenouders)inbeeldgebracht.

Onderzoek naar de aanbodzijde(Distelbrinke.a.,2009)laatziendatzichtussendedriebetrokken

stadsdelenverschillenvoordoen,variërendvanweinigtotveelaanbod.Overeenkomstigvoorde

stadsdelenisdaterweinigvoorbeeldenzijnvansuccesvollesamenwerkingtussenzelforganisa-

tiesenerzijdsenOuderenKindCentraofandereprofessionalsdielaagdrempeligeopvoedsteun

aanbieden anderzijds. Wel wordt door zelforganisaties soms samengewerkt met de GGD of andere

hulpverleners. In alle drie stadsdelen is het aanbod voor ouders met tieners beperkt.

Bij het geringe aantal doorverwijzingen van zelforganisaties naar professionele voorzieningen

spelenverschillendefactoreneenrol.Eénervanishetbeperktevertrouwenbijoudersénzelfor-

101

ganisaties in reguliere voorzieningen als Ouder en Kind Centra diedirectwordengeassocieerdmet

BureauJeugdzorg(angstdatkinderenwordenafgepaktvanouders).Maarookdebureaucratievan

reguliereinstellingen(registrerenvanallerleiinformatiebijintakes),debeperktebeschikbaarheid

van opvoedondersteuning in de eigen taal of die rekening houdt met de leefwereld van ouders

(migratie,cultureleaspecten,religie,gezinssituatie)makendatereenafstandbestaattothetre-

guliereaanbod.Hetbestaandeaanbod,inclusiefTriplePdatstadsbreedwordtingevoerd,sluitniet

altijdaanbijoudersmeteenmigrantenachtergrond(tetalig).Zowelvooroudersalsvoormigran-

tenorganisatiesishetmoeilijkdewegtevindennaardejuistevoorzieningen.Degrotevariëteitin

aanbiedersvanopvoedondersteuningindestadsdelen(scholen,welzijnsinstellingen,GGD,maat-

schappelijkwerk,instellingenvoorjeugdhulpverleningetcetera)speeltdaarinmee.

Onderzoek naar de vraagzijde(Nabere.a.,2009)laatziendatveeloudersonbekendzijnmet

voorzieningen en argwaan hebben voor Nederlandse instanties. Hun behoefte aan ondersteuning bij

deopvoedingvantienersisgroot,hulpwordtprimairineigenfamiliekringgezocht,bijuitzondering

daarbuiten. Alleenstaande moeders in de drie stadsdelen staan voor de opgave hun kinderen alleen

optevoedenenaandebuitenwereld(familie,buurt,school)telatenziendat’thenlukt.Ouders

diedeelgenomenhebbenaancursussen,advies-ofbegeleidingsgesprekken(vanjeugdzorg,GGD,

maatschappelijkwerk,OKC,migrantenorganisaties)zijndaardoorgaanspositiefover.

Vandekantvanjongerenwordtcommunicatiemetoudersover‘moeilijke’onderwerpenvaak

gemeden. Lastige familiekwesties bespreken jongeren vaak met niemand: niet met vrienden, niet

opschool.Welmetzussenenbroers.EnkelejongerendiebegeleidinghebbengehadvanGGZ,van

jeugdzorg, Goal, zijn daar positief over.

Zowel ouders als jongeren ervaren de overgang naar het voortgezet onderwijs als groot. Ouders

moetenmeerloslaten,waarbijvelennietwetenhoehetschoolsysteeminelkaarzitenwatvan

henverwachtwordt.Jongerenophunbeurthebbenvragenoverschool-envakkenkeuze,maarook

vragendietemakenhebbenmetseksualiteit,drugsenalcohol,vindenvanbetaaldwerk.Informa-

tieenadvieshieroververwachtenzevooralopschooltevinden.Persoonlijkevragenenproblemen

delendejongerennietsnelmetvriendenenvriendinnen,lerarenenmentorenopschool,somsmet

bekendenvanhetjongerenwerk.Schaamteenangstdat‘anderen’tewetenzullenkomenwathen

dwars zit of in familiekring speelt, belemmert hen hulp te zoeken.

Aansluiting vraag en aanbod

Vraag en aanbod inzake ondersteuning van ouders en jongeren bij hun opvoeding en ontwikkeling

sluiten niet voldoende op elkaar aan. Wat reeds bekend is uit nationaal en internationaal onderzoek

isdoordeinventarisatiebevestigdengeconcretiseerdnaardeAmsterdamsesituatie(zieo.a.Pels

ed.,2010).Bestaandevoorzieningenaandevoorkantvandezorgketentreffenonvoldoendedoel,

102

sluiten te weinig aan op de vragen en behoeften van migrantenouders en jongeren. Om dit te veran-

derenismeerwisselwerkingenafstemmingnodigtussenenerzijdsimplicietevragenenexpliciete

aanspraken van ouders op steun en anderzijds de verantwoordelijkheid van het veld om die vraag in

de praktijk en het beleid van jeugdvoorzieningen te realiseren.

Diverseinitiatievenzijnenwordengenomenomdeklooftussenvraagenaanbodtedichten,

maarvaakblijvendiestekenineenreeksaanprojectendieonderlingweinigstructuurensamen-

hangtonen.Vandaardeurgentieominsamenspraakmet(zelf)organisaties,jeugdenoudersmeer

systeementoegankelijkheidaantebrengenindezorgstructuur,metaccentopverbindingvan

migrantengezinnen met de voorkant van de zorg.

Deelprojecten van de werkplaats

Opbasisvananalysevandocumentatie,gesprekkenmetbeleidsverantwoordelijken,professionals,

oudersenjongereniseentweejariguitvoeringsplanopgestelddatmoetleidentotdoelgerichte

versterkingenverankeringvandepedagogischeinfrastructuurrondommigrantenoudersvantieners.

Despeerpuntenvandezeverankeringlatenzichsamenvatteninvijfdeelprojecten,elkmeteigen

doelen,activiteitenenproducten.Vooreenuitvoerigebeschrijvingenonderbouwingvandeze

deelprojectenwordtverwezennaaronderliggendedocumenten(Pels,2009,Subsidieaanvrage;Ken-

niswerkplaatsTienplus,StrategischPlan2010-2011;KenniswerkplaatsTienplus,Communicatieplan

2010).

Elkdeelprojectisrondeenspecifiekethematiekgeorganiseerd,bestaatuiteenprogrammavan

activiteiten,tussenproductenenevaluaties,enwordtdoordepartnersindestadsdelenuitgevoerd.

Waarnodigvindttussentijdsbijstellingenaanscherpingplaats.Dekernvandedeelprojectenisals

volgt.

Project 1: De school als vindplaats en participatief theater als methodiek

Ditdeelprojectbeoogtdeverbindingtotstandtebrengentussenouders/jeugd,schoolenOuder

KindCentrum,waarbijparticipatiemethodiekeneenverbindendmiddelvormen.Hetprojectont-

wikkeltenevalueertconcretehandvattenvoorhetvergrotenenverbeterenvanactievedeelname

vanjongerenenoudersaanpreventiefaanbodvoorontwikkelingsgerichteopvoedingsondersteuning

viadiversemethodieken.Deleefwereldvanmigrantenoudersen-jongerenvormthetuitgangspunt:

hunperspectiefwordtnogonvoldoende(h)erkenddoorprofessionals.Dekennispartnersonder-

steunen,voedenenvolgeneenaantalpraktijkenvanparticipatievanoudersenjongerenopscholen

in enkele stadsdelen van Amsterdam.

103

Project 2: Opvoedingsondersteuning aan de basis

Debehoeftenaanondersteuningvanmigrantenouderskunnennaaraardenaanpakverschillenvan

dievanautochtoneouders.Zoalsdevraaghoeomtegaanmetvraagstukkenrondomreligieenmo-

raliteit,cultuurverschil,wantrouwen,stigmatiseringendiscriminatie.Vaakkomeninitiatieven‘van

onderop’tegemoetaandergelijkebehoeften.Doelvanditprojectisom,medegevoeddoorinter-

nationalevoorbeeldpraktijkenenlokaaluitgevoerdeprogramma’s,tewerkenaandeonderbouwing

en evaluatie van opvoedingsondersteuning voor ouders van tieners en aan training van professionals.

Ditvindtplaatsdoorsamenwerkingmetgrassrootorganisaties,scholenenOuderKindCentra.Op

termijn moet overbrugging ontstaan met het reguliere aanbod en doorwerken in de werkwijze van

OuderKindCentra(ookTripleP)enopvoedingsprofessionals.

Project 3: Triple P-Divers

Triple P is een evidence based programma voor opvoedingsondersteuning dat stadsbreed wordt

ingevoerd.Hetprogrammaisgeschiktvooreenbreedpubliek,maarkanmeerafgestemdwordenop

eendiversegroepmigrantenoudersvantieners.Hiermeegaanpraktijk-enzelforganisatiesaande

slagdoorhetscreenenvanmaterialenenwerkwijzen,inzichtenuitonderzoek,documentatieover

elders aangepaste versies van Triple P en ervaringen van professionals en ouders. De bevindingen

wordeninenkelemeetingsgedeeldmetdiversepartijen,resulterendineenvoorstelvooraanvul-

lingenvaninhoud,materialen,werkwijzenendeskundigheidsbevordering.Eenpilotuitvoeringwordt

gevolgdengeëvalueerd.

Project 4: Verbinding en Governance

Desamenwerkingtussenformeeleninformeelaanbodverlooptnietsoepel.Naastpraktischekwes-

tiesvanafstemmingenongelijkemachtsverhoudingenblijktvooralhetontbrekenvaneengedeelde

visieopdesamenwerkinghierdebetaan.Ditdeelprojectbeoogtconcretehandvattentebieden

voordeverbindingtussendemigranten(organisaties)enhetreguliereaanbodaanjeugdvoorzienin-

gen(vooralhetOuderKindCentrum)envoordebestuurskundigevisieontwikkelingopdegemeen-

telijkeregievanhetjeugdbeleid.Inhetprojectwordteenstappenplanontwikkeld,uitgevoerden

ondersteundmetmigrantenorganisatiesenreguliereinstellingeninverschillendesettings(school,

moskee,debuurt,OuderKindCentrum.Studievaneenaantalcasussenmaaktonderdeeluitvan

hetprojectenmoetresultereninduurzameverankeringvanbeproefdewerkwijzeninpraktijken

beleid.

Project 5: Opleiden en Professionaliseren

Opleidenvanprofessionalsdiekunnenwerkenineenmulti-etnischecontext,iseenonmisbare

schakelinhetoverbruggenvandeklooftussendeondersteuningsvraagvanmigrantenoudersen

jeugdigenenhetaanbodvanlokalevoorzieningen.Ditprojectrichtzichopeenbetereafstemming

104

van(ped)agogischeberoepsopleidingenopdeleefwereldvanoudersenjeugdenopdepraktijkvan

ondersteuningbijhunopvoedingenontwikkeling.Hetcurriculumvanenkele(ped)agogischeoplei-

dingenwordtgeanalyseerdeninsamenspraakmetdocentenenstudenten,praktijkdeskundigen,

zelforganisatiesenexpertsinopvoedingencommunicatieindemulti-etnischecontextherzien.

Goede voorbeelden van opleiden worden in de praktijk geleerd en getoetst. Ook de resultaten

vandeanderedeelprojectenwordeninditdeelprojectgebundeldengeborgd.Richtinggevendin

ditdeelprojectisdevraagwattoekomstigeprofessionalsmoetenkennenenkunnenommigran-

tengezinnenopeenadequatemaniertebereikeneneffectiefteondersteunenenhoezedathet

beste kunnen leren.

Student- en docentparticipatie van Hogeschool Inholland en Hogeschool van Amsterdam

BijdeuitvoeringvandevijfdeelprojectenzijnstudentenendocentenvandeopleidingenPedago-

giekenSocialWorkvanHogeschoolInhollandbetrokkenonderbegeleidingvanhetlectoraatLeef-

wereldenvanJeugd.Vierdejaarsstudentendragenviaafstudeertrajectenbijaandeuitvoeringvan

deelprojectenenschrijvenerhuneindscriptiesover,docentenparticiperenalsonderzoekersinde

deelprojecten.Eenvandeactiviteitenwaarbijstudenten,docentenvandeSchoolsenonderzoekers

vanhetlectoraatbetrokkenzijn,betreftdeanalysevan(onderdelenvan)hetcurriculum,ontwikke-

lenvanverbetervoorstellen,waaronderimplementatievangoodpracticeuitdeelprojectenvande

werkplaats.Ditvraagteentheoretischonderbouwde,gefaseerdeenplanmatigeaanpak,waarbij

diversegeledingenvandeopleidingenbetrokkenzijn:management,curriculumontwikkelaars,oplei-

dingscoördinatoren,docenten,trainers,studieloopbaanbegeleiders.Dedeelnamekrijgtvormvia

interviewafname,rondetafelgesprekkenoveronderzoeksresultaten,teambijeenkomsten,conferen-

ties,scholingenbegeleidingvanhetpersoneel.

Inheteerstejaar-2010-zijnstudentenendocentenvandeopleidingenPedagogiekenMaat-

schappelijkWerkenDienstverlening(SocialWork)vanHogeschoolInhollandbetrokken,metname

degenen die les volgen dan wel les geven in preventieve opvoedingsondersteuning aan ouders. In

hettweedejaar-2011-nemendocentenenstudentenvandeopleidingPedagogiekvanHogeschool

van Amsterdam deel.

105

Bijlage 3 Overzicht geïnterviewden, deelnemers groepsgesprekken, rondetafelbijeenkomst 24 mei 2010

Pedagogiek

JohannadeKoff,opleidingsmanager-

Maria Louritsz, trainer en supervisor-

TrudieGroen,onderwijskundigprojectleideronderwijsvernieuwing-

MiekevanHeerebeek,docent/onderzoekerLectoraat-

MiriamMoons,docent/onderzoekerLectoraat-

LidwienvandenBos,coördinatormasterPedagogiek-

AbdelMehraz,docentOpvoedingsondersteuning,intercultureeldebat-

CarlaCornelissen,docentconceptueleleerlijn,mensengedrag,taalcoördinator-

HennitaKes,trainer,slbcoördinator,docentonderwijszorg-

Luc- Notebaert,gastdocent,trainerspel

CynthiaWeerkamp,opvoedingsondersteuning,oplossingsgerichtwerken,supervisor-

SaskiadeVocht,docentPedagogiek,o.a.onderwijszorg-

AnnemiekeKluwer,stagecoördinatorentrainer,supervisor-

BeaLalmahomed,docentPedagogiek,intercultureelperspectiefendebat-

LufiyeLadibelli,trainerenadviseur,gastdocentPedagogiek-

SaskiadeVocht,docentPedagogiek.-

Social Work

Hans Sanders, opleidingsmanager -

GraceDenswil,docentintegraleopdrachtopvoedingsondersteuning,supervisor-

SamanthaDooper,docent/onderzoekerLectoraat,studieloopbaanbegeleider-

LucyRonodokromo,docentmethodiek,studieloopbaanbegeleider-

MaartenAdriaansz,coördinatorjaar1en2,docentintakeenrapportage-

MarDekker,docentsociologie,studieloopbaanbegeleider,afstudeerbegeleider-

RedbadVeenbaas,docentstudievaardigheden,studieloopbaanbegeleider,coördinatordiversiteit--

beleid

Simone Peper, trainer opvoedingsvaardigheden, begeleider stagejaar, afstudeerbegeleider-

Studenten Pedagogiek

StephanyWimpel,vooropleidingmboDirectiesecretaresse,Surinaams,voltijd-

YdelliëneSaluna,vooropleidingmboSPW,Antilliaans,voltijd-

PatriciaDorst,vooropleidingmboSPW,Nederlands,deeltijd-

ChopyFatah,vooropleidingen:SPW4,PropedeuseSPH,toen1jaarEngelsbijdeVU,Koerdisch,-

106

107

Colofon

Opdrachtgever/Financier ZonMwAuteurs Dr. P. Naber M.BijvoetsMSc Met de medewerking van Drs. M. van Heerebeek Drs. M. Moons Drs. S. Dooper Drs. S. Peper Samenwerkingspartners StadAmsterdam(DienstMaatschappelijkevanOntwikkeling) KenniswerkplaatsTienplus StadsdelenAmsterdamNoord,Nieuw-WestenZuidoost Stedelijk Overleg Diversiteit Stedelijke Adviesraad Diversiteit en Integratie HogeschoolInholland Vrije Universiteit GGD/AMC(AcademischeWerkplaatsPubliekeGezondheid) Verwey-JonkerInstituut(penvoerder)Omslag Grafitall,EindhovenUitgave Verwey-JonkerInstituut KrommeNieuwegracht6 3512HGUtrecht T(030)2300799 Esecr@verwey-jonker.nl Websitewww.verwey-jonker.nl

De publicatieDepublicatiekangedownloadwordenviadewebsitevandeKenniswerkplaatsTienplus: http://www.kenniswerkplaats-tienplus.nl

ISBN978-90-5830-439-1©HogeschoolInholland,Amsterdam2011.HetauteursrechtvandezepublicatieberustbijHogeschoolInholland.Gedeeltelijke overname van teksten is toegestaan, mits daarbij de bron wordt vermeld.ThecopyrightofthispublicationrestswithHogeschoolInholland.Partialreproductionofthetextisallowed,onconditionthatthesourceismentioned.