1. Trendwatcher Bakas:De toekomstige auto is Biobrandstof istoekomst zonder olie van ons allemaal geen oplossing Terrajaargang 3 nummer 2 maart 2007 AUTOSPECIAL De toekomstauto komt eraan opinieblad van stichting natuur en milieu

2. Groen beleggen vooreenbeter milieu Meer informatie? verwacht t:rendemen8 tot 10%Groen Invest Nederland (GIN) B.V. GIN adv Terra.indd 1 01-03-2007 10:24:36 3. Terra foto: willem mesjaargang 3nummer 2maart 2007 AUTOSPECIAL Schoon, stil en zuinig. Van maar vooral dr ons allemaal. Dat is de c,mm,n (spreekClaire uit: common), de auto voor de toekomst die is ontwikkeld door Natuur en Milieu en studenten van de drie technische universiteiten. Hoewel de term auto de lading niet hele- maal dekt. De c,mm,n is vooral een toekomstig mobiliteitsconcept, ingevuld door de auto- mobilist zelf. Het concept wordt gepresenteerd op de AutoRAI, van 29 maart tot en metLaat ik het maar meteen9 april in Amsterdam. En natuurlijk in deze special van Terra.toegeven: ik ben zon vrouwdie van een auto alleen zietwat voor kleur hij heeft. Hetkan mij geen bal schelen hoezon blik eruit ziet en wat11 Tijdsbeeldvoor toeters en bellen eropDe drie technische universiteiten staanzitten, als hij mij maar van A aan de wieg van de auto in de toekomst.naar B brengt. Verslaggever Eddy Steenvoorden ging opToch word ik aardig enthou-bezoek bij de uitvinders. Dit ontwerp staatsiast van de campagne Autovoor een nieuw tijdsbeeld.in de Toekomst van Natuuren Milieu (zie pagina 9 25).Ik vind het verfrissend dateen milieuorganisatie zich16 Trendwatcher 14 Dat is m danin het hol van de leeuw, de Een toekomstWat maakt de c,mm,n zo bijzonder?foto: merlijn doomernik/hollandse hoogteAutoRAI, waagt. En het is zonder olie en eenspannend om je af te vragen groeiende liefdehoe wij in de toekomst zul-len reizen en leven. Ik zie hetal helemaal voor me: uit devoor de natuur.We gaan een lievetijd tegemoet,20 Schone droomuitlaat van mijn toekomst-denkt trendwatcherAutorijden op echt schone brandstofbolide komt slechts een Adjiedj Bakas.blijft voorlopigwolkje waterdamp. Binneneen droom.zit ik achterstevoren lekkerte kletsen, liefst onder hetgenot van een ouderwetseBossche bol. Ik hoef met 22 Save Lease24mijn plakhanden het stuur Essayniet aan te raken, want de Autoleasebedrijf Athlon en Rabobank mixenauto vindt zelf zijn weg.idealisme en commercie. Met succes. WeBiobrandstoffen zijn vaak veel minderSupergebruiksvriendelijk iskunnen de vraag niet aan. duurzaam dan wordt gedacht.mijn auto, omdat anderegebruikers, die wel autogekzijn, hebben meegedacht metEn verderde ontwerpers. Ik heb alleende kleur gekozen. GroenNieuws 6 Bedrijf & Milieu 7 Frank van Pamelen en Matthias Giesen 8natuurlijk. Goed Leven 26 Uit! 27 Berichten van Natuur en Milieu 29Claire Tielens Mirjam de Rijk 31illustratie omslag: remco timmer;het duinlandschap is van fieldofview.nlTerra3 4. Stoken voor de buitenlucht Op deze infraroodfoto is het goed te zien: in Nederland verstoken we per jaar zon twee miljard euro aan aardgas voor de buitenlucht. De oorzaak: slechte isolatie. Energiebesparende maatregelen kunnen per huishouden tot 500 euro per jaar opleveren. Natuur en Milieu voert actie tegen deze verspilling. Meer weten? Kijk op www.verspillen.nl. (EE) Foto: delta GmbG, Leipzig www.delta24.de/infrarood 5. Terra BNers gaanBritten bouwen duurzaam Terra is het opinieblad van Stichting Natuur en Milieu en voor coolMet Nederlandse techniekenhet Thames Gateway projectwil Engeland op grote schaalin Londen, waar meer dan verschijnt acht keer per jaar. Henny Huisman, Geert duurzame woningen gaan200.000 duurzame woningen Redactieadres Mak en andere Bekendebouwen. In 2016 moeten alle worden gerealiseerd. De Britse Postbus 1578 3500 BN Utrecht Nederlanders roepen de nieuwe huizen CO2-neutraalbouwsector moet daarvoor een Telefoon: 030 - 234 82 11/213 bevolking op een manifest te zijn, heeft de regering beslo-grote omschakeling maken, E-mail: redactie@natuurenmilieu.nl tekenen tegen de klimaatver- ten. Nederland heeft een omdat nu nauwelijks nog reke- andering. Zij willen met het goede naam op het gebied vanning wordt gehouden met duur- Hoofdredactie manifest het kabinet oproependuurzaam bouwen, verklaart zaamheid. Claire Tielens direct iets te doen tegen de Gordon MacKenzie van hetDuurzaam bouwen kan niet Eindredactieopwarming van de aarde.Britse bouwbedrijf Kier PLC demeer genegeerd worden, beseft Johan Nebbeling (BLADEN&CO, Utrecht) keuze voor Nederlandse bouw-Simon Stone van Galliford Try, Samen met GroenLinks richt-methoden. een ander Brits bouwbedrijf. Redactie ten de BNers Cool Climate op, Daarom kijken we in Groot- Pieter van den Brand Michel Robles voor een cooler klimaat. Het In Groot-Brittanni staat een Brittanni met grote belang- Eva van Esch (stagiair) doel: vermindering van het aantal grote woningbouw-stelling naar de innovaties in Denktankoliegebruik en energiezuiniger projecten op stapel. ZoalsNederland. (EE) Duco van Dijk, Eric van woningen. Daarnaast wil Cool Kaathoven en Jeroen Winckers Climate nieuwe windmolen- Bladconcept parken in de Noordzee en een Media Partners, Amstelveen kilometerheffing op autos. foto: goos van der veen/hh Vormgeving en productie De oproep krijgt steun van Louis Nouws milieuorganisaties, waaronder (BLADEN&CO, Utrecht) Natuur en Milieu. Zie ook Drukwerkwww.coolclimate.nu (EE) Hoontetijl, UtrechtAdvertenties Kort Nieuws Bureau Recent Joop Slor 020 - 330 89 98 joop@recent.nl Milieu in regeerakkoord De nieuwe regering heeft zijn ook lastig waar te maken, te komen. Toch staan in het ambitieuze milieuplannen:zegt Jonathan Verschuuren,regeerakkoord ook enkele Stichting Natuur en Milieu werkt aan een rijke natuur, een 30 procent minder CO2- hoogleraar milieurecht vanzorgwekkende zaken, meent divers landschap en een schoneuitstoot in 2020 en jaarlijksde Universiteit Tilburg. Maar Verschuuren. Volgens hem en groene leefomge- 500 miljoen euro om de kli-het is volgens hem wel goed heeft de regering besloten ving. Wij dragen bij overheden en bedrij-maat- en energiedoelstellingen dat het milieu na zo veel jaren bedrijven sneller vergunningen ven constructieve in 2011 te halen. Desondanks weer oprecht aandacht krijgt. te verlenen. En als milieu- oplossingen aan voor milieuproblemen. Dat doen wezijn de meeste milieuorganisa- Verschuuren kan zich voor-vergunningen te snel worden namens u. ties niet tevreden. Zij denken stellen dat milieuorganisatiesafgegeven, kan het milieu daar Telefoon: 030 - 233 13 28 dat het kabinet te weinig geld twijfelen of het kabinet genoeg de dupe van zijn. E-mail: uittrekt om de doelstellingengeld beschikbaar stelt om deDaarnaast is de Zuiderzeelijn info@natuurenmilieu.nl daadwerkelijk te kunnen halen. eigen doelstellingen te halen.terug in het regeerakkoord. Internet: www.natuurenmilieu.nl. Wel vind ik dat ze niet al teDaar word ik echt moe van. De hoge verwachtingen enkritisch moeten zijn. Ze kun- Deze lijn loopt dwars door Ook een gratis abonnement op onze tweewekelijkse e-mail doelstellingen die de PvdA ennen beter de regering stimule-meerdere natuurgebieden. nieuwsbrief? Kijk dan op onze ChristenUnie zichzelf opleggen ren om met betere voorstellen (EE) website. Terra 6 jaargang 3 nummer 2 maart 2007 6. Bedrijf & MilieuPhilips Steeds meer bedrijven vin-overheden, waaronder die vanden milieu belangrijk enCaliforni en Australi, zien demaken een duurzaamheids-vervanging van de gloeilampverslag over hun presta-als eerste stap om het ener-ties. Terra vroeg Ernst van gieverbruik te verminderen enWeperen van de Vereniging daarmee de CO2-uitstoot tevan Beleggers voorreduceren.Duurzame Ontwikkeling Het eerste deel van het ver-foto: gerard til/hhom er enkele onder de slag overweldigt de lezer oploep te nemen. Deze keer: bijna Amerikaanse wijze metPhilips getallen over de impact vaneen globale vervanging van dePhilipstopman Gerard Kleisterlee met eenGood for the world, good forgloeilamp door de nieuwste nieuwe halogeen spaarlampbusiness, luidt de centrale energiezuinige ledlampen.boodschap in het duurzaam-Indrukwekkend! verbonden aan prestatie-indi-energie bespaart dat? Welkeheidsverslag van Philips. En het is natuurlijk mooi datcatoren en er zijn voor 2007 hindernissen moeten daartoePhilips ziet duurzaamheid Philips een grote bijdrage en verder geen concrete doel-nog worden overwonnen?als business opportunity. Het wil leveren aan de energie-stellingen opgesteld. Kortom,Het jongste duurzaamheids-concern speelt in op de kli-besparing. In Nederlandhoe gaat Philips zijn duur-verslag van Philips heeftmaatveranderingsdiscussie.bijvoorbeeld hebben Philipszaamheidsstrategie concreetdaarmee, jammer genoeg,Philips stemt zijn duurzame en Natuur en Milieu onlangsvormgeven? geen kwaliteitsslag gemaaktstrategie als geen ander af een convenant gesloten omDe lezer van het duurzaam- ten opzichte van een jaar eer-op de globale trends buiten energiebesparing in openbare heidsverslag blijft daardoor der. De buitenwereld kan zohet bedrijf.verlichting te realiseren. achter met vragen. Zoals: hoe- niet goed volgen of PhilipsDuidelijk is dat voor deMaar het tweede deel van het veel lampen worden per wan-echt vorderingen maakt inglobale marktleider inverslag is veel minder concreetneer vervangen en gerecycled?de richting van de Nieuweverlichting gouden tijden dan het eerste. De strategie Waar worden die nieuwe lam-Verlichting.aanbreken. Verschillendevan Philips is niet duidelijkpen geproduceerd? En hoeveel Bindende klimaatafspraken De Europese Unie gaatCO2- reductie van 30 procent Daarnaast is efficinter gebruik opzichte van landen als China werk maken van de strijd na 2012, mits ook de anderevan energie nodig. Dat zal lei-en de Verenigde Staten, die tegen de klimaatverandering. gendustrialiseerde landen in de den tot een besparing van 20 nog weinig doen met energie- Ten opzichte van 1990 moet wereld hun uitstoot met datprocent in 2020. zuinige apparaten. Daarnaast de CO2-uitstoot in de EU-percentage verminderen. Verderwordt Europa door gebruik landen in 2020 met 20 procentmoet in 2020 20 procent meer Het klimaatbeleid kan de van duurzame energie minder zijn afgenomen, zo is afge-zonne-, wind- en waterenergieEuropese industrie een koplo-afhankelijk van de import van sproken op de EU-conferentie gebruikt worden en moetperspositie geven in het leve- fossiele energie uit instabiele van begin maart. het auto- en vrachtverkeer ren van energiezuinige appa- regios als Noord-Afrika, het10 procent van de brandstofraten. Zo wordt de positie van Midden-Oosten en Rusland. De EU streeft naar een uit duurzame bronnen halen.de Europese Unie versterkt ten (EE) jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra7 7. Frank van Pamelen foto: erik van der burgt (verbeeld) Stilstand hoger zijn dan 140 gram per gereden kilometer. Op dezelfde site: juichverhalen over Skoda. De snelste stijger in de auto- Stilstand is achteruitgang. Zeggen wetenschappers altijd. mobiele hitparade. En over de Volkswagen Golf. De best ver- Die willen vooruit. Dingen vernieuwen. Dingen verbeteren. kochte auto van 2006. Stationair op n. En ook die stilstand Daarom hebben ze ook ooit de groene golf bedacht. Wie een is achteruitgang. Ga er maar eens achterstaan, achter zon gelijkmatige en tegelijk matige snelheid aanhoudt, heeft altijd Golf. Dik anderhalf keer de beloofde streefemissie. Die toch al de verkeerslichten mee. Dat scheelt een hoop milieuvervui-veel hoger is dan nodig. Het is allang mogelijk om elke vorm lend optrek- en afremwerk, bevordert de doorstroming en van schadelijke uitstoot af te stoten. Maar Volkswagen kijkt voorkomt dat je onnodig stilstaat. En stilstand is achteruit- kennelijk liever in de technologische achteruitkijkspiegel. En gang. Zeker bij autos. Ga maar eens achter een stilstaande deze Duitse dampenramp is dan de marktleider. Maar ja: lei- auto staan die stationair blijft draaien. Zeker weten dat jeder is dan ook Duits voor jammer. Overigens: Skoda is een gezondheid een evenredige achteruitgang laat zien. De kwa-volle dochter van Volkswagen. En Skoda is weer Tsjechisch lijke walmen van autos zijn de laatste drie jaar niet verbe- voor jammer. Toeval? Hoe dan ook, beste automakers, het terd. Las ik laatst op de site van de ANWB. En dat terwijl de wordt tijd dat juist de marktleiders eens hun verantwoorde- auto-industrie beterschap heeft beloofd. Aan de Europeselijkheid nemen. Dingen vernieuwen. Dingen verbeteren. Het Commissie. In 2008 mag de gemiddelde CO2-uitstoot nietwordt tijd voor een groene Golf.Matthias Giesen Terra8 jaargang 3 nummer 2 maart 2007 8. AUTOSPECIAL Hier is-ie dan Wij dagen jullie uit! Twee jaar geleden riep Natuur en Milieu in een paginagroteTerra naar de dealer snelt om een c,mm,n aan te schaffen: advertentie in de dagbladen de auto-industrie op nu echt eens voorlopig zult u m niet aantreffen in de showroom. Rijklaar werk te gaan maken van zuinige, schone autos. Hard nodig,is de c,mm,n nog niet. En misschien wordt-ie dat wel nooit. vond Natuur en Milieu, want de autofabrikanten maken barWant de c,mm,n is vooral een concept, een idee over hoe we weinig haast met de productie van die duurzame en stille auto anders om kunnen gaan met mobiliteit. Zonder de individu- waar iedereen al zo lang op zit te wachten. ele vrijheid op te geven die gepaard gaat met het autorijden Om de industrie te prikkelen en hen een inspirerend voor- kunnen we toch het milieu sparen! De c,mm,n toont aan beeld voor te schotelen, kondigde Natuur en Milieu aan zelf dat duurzame automobiliteit geen utopie is, maar realiteit. een Auto van de Toekomst te ontwikkelen. Met de presenta- Misschien niet vandaag of morgen, maar waarschijnlijk wel in tie van de c,mm,n (spreek uit: common) op de AutoRAI van2020. 2007 maakt N&M die belofte waar.De bal ligt nu weer bij de autofabrikanten. Zij beschikken De c,mm,n is een gezamenlijke productie van Natuur en immers over de kennis en de middelen om van de c,mm,n een Milieu, de TU Twente, de TU Eindhoven en de TU Delft. echte, rijklare auto te maken. Diverse bedrijven en instanties verleenden hun medewerking. Dus doen we op deze plek opnieuw een oproep: autofabrikan- De c,mm,n is te bewonderen in een prachtig paviljoen. Enten aller landen. Come On! natuurlijk gaan we in deze special van Terra nader in op deze bijzondere wagen. De redactie Voor u na uw bezoek aan de AutoRAI of het lezen van deze jaargang 3 nummer 2 maart 2007 Terra 9 9. AUTOSPECIAL Droomvoertuig Genspireerd door de watermeloen De drie technische universiteiten staan aan de wiegIn de kelder van de faculteit IndustrieelOntwerpen van de TU Delft duwt Remco van de c,mm,n (spreek uit: common), de auto vanTimmer een schaalmodel van een auto door degangen. Uiterst behoedzaam, als een kersversede toekomst. Verslaggever Eddy Steenvoorden gingvader die voor het eerst achter de kinderwagenloopt. Met vergelijkbare trots ook, want het op bezoek bij de uitvinders. Dit ontwerp staat voor model is zijn geesteskind dat straks levensgrootstaat te pronken op de AutoRAI. De hele wereld een nieuw tijdsbeeld. mag daar dit wondertje van duurzaamheid envernieuwing voor het eerst aanschouwen. Terra 10 jaargang 3 nummer 2 maart 2007 10. koop en zuinig is, vonden de vier studenten diein Delft aan het project meewerken minder inte-ressant. Neele Kistemaker tekende met CarolineKlop voor het interieur: Iets extreems ontwer-pen is makkelijker dan het steeds weer opnieuwzoeken naar de juiste balans. Dat is voor ons degrote uitdaging geweest. TekkelkopMet zn spitse snuit en hoge voorhoofd heeftde c,mm,n wel wat weg van een eigenzinnigetekkelkop. Verder trekken de zachte lijnen engrote raampartijen de aandacht. De auto isniet gemaakt van metaal, maar van kunststof:licht n makkelijk herbruikbaar. En doordatde achterwielen dichter op elkaar staan dan devoorwielen, heeft de auto minder last van deluchtweerstand.De automobilist van de toekomst wil beslist niet het lachertje van de weg zijn Het interieur is nog eigenzinniger. Verstopt inenkele smalle stijlen tussen de ramen zit detechniek voor onder meer navigatie, het tevoor-schijn toveren van de digitale plattegrond of hetversturen van een bericht. De bestuurder zetde functies in werking door stukjes textiel offoto: erik van der burgt/verbeeldkneedbare materialen aan te raken.En uiteraard kun je, zo is het idee, in 2020 de Van links naar rechts: c,mm,n best even op de automatische piloot zet- Remco Timmer, Jacco Lammers, ten. Dus als de bestuurder onder het genot van Caroline Klop, Neele Kistemakereen kop koffie een praatje wil maken, draait hijgewoon zn stoel om richting passagiers op desofavormige achterbank. Caroline Klop: Hetinterieur is vaak het ondergeschoven kindje, Met dank aan een Griekse watermeloen.maar wij wilden er echt op een heel andere Timmer, bijna afgestudeerd op dit project, kocht manier naar kijken. op vakantie bij een kraampje een kolossaal exemplaar. Hij haalde zijn ontwerp-in-wordingHeeft de bestuurder behoefte aan privacy of van de c,mm,n voor de geest en bewerkte in een zoekt hij juist contact? Wil hij achterover leunen ommezien de meloen tot het door hem gewens-en naar een muziekje luisteren of van andere te droomvoertuig. Ik wilde een ontwerp makenc,mm,n-rijders weten wat de handigste route dat staat voor een nieuw tijdsbeeld en ik bennaar Parijs is en waar er wegwerkzaamheden trots op het eindresultaat, zegt de student.zijn? Wie deel uitmaakt van het c,mm,n-netwerk de community heeft mogelijkheden te over. De automobilist van de toekomst wil best een Let wel: het mag, maar het hoeft niet. steentje bijdragen aan het milieu, weet Timmer. Maar hij wil beslist niet het lachertje van de weg Openheid, communicatie en samenwerking zijn. Het oog wil, heel traditioneel, ook wat. zijn de sleutelbegrippen van de c,mm,n en niet Daarbij: een auto ontwerpen die alleen goed- alleen wat betreft het interieur. Zo gooit de jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra 11 11. A U TT H E M A I A L OSPEC foto: erik van der burgt/verbeeld achterspoiler als het ware de wind omhoog, oog verdachte onregelmatigheden op de weg waardoor het mogelijk wordt een zuinig treintjeen ondersteunt de bestuurder bij onder meer te vormen met de achterliggende c,mm,ns. Een in- en uitvoegen. Ongelukken komen minder geavanceerd beveiligingssysteem, waarmee devaak voor en de snelheid bij de botsing zal TU Twente zich onder meer bezighield, zorgtlager zijn, waardoor de eisen aan conventionele dat die samenwerking op rolletjes loopt. beschermingsmethoden als kooiconstructies en Datzelfde systeem signaleert als een alziend kreukelzones veranderen. Daardoor kan de auto De auto van de toekomst maak je samen De automobilist van de toekomst is zielsverwanten, een community metindustrieel ontwerper en autofreak Jacco geen passieve consument die afhan- wie hij onder andere in een pelotonLammers. Hij studeerde af aan de TU kelijk is van wat de reguliere fabrieken vlak achter elkaar zuinig en veilig naar van Delft op zijn concept, dat op de drie hebben bedacht en kunnen leveren. Hijdezelfde bestemming kan rijden. Of met Nederlandse Technische Universiteiten bepaalt naar eigen behoefte hoe de autowie hij bijvoorbeeld informatie deeltverder is uitgewerkt. We leveren geen er uitziet, welke uitrusting er wel of juist over mooie en slimme routes. concrete oplossingen voor de automo- helemaal niet inzit. De auto heeft in 2020 een speciaal vak,biliteit en automobilist in de toekomst,de community box, die met gemeen-maar wijzen wel een richting aan. De Elke pakweg drie jaar ruilt de toekom- schapsgenoten en anderen met toe-kern is dat de c,mm,n duurzaam wordt stige automobilist zijn auto in voor een gangsbevoegdheid kan worden gedeeld. geproduceerd en goedkoop, zuinig, nieuwere versie met de laatste snufjes Een pizzabezorger doet er s avondsinnovatief en onderscheidend is. Het en een nog zuiniger aandrijving. Deeen bestelde pizza in, zodat je na deontwerp staat bovendien open: iedereen vorige auto wordt opgetuigd naar deuitgelopen werkdag onderweg naar huismet kennis van zaken kan bijdragen wensen van een andere gebruiker en alvast kunt eten. Bovendien heeft eenaan het ontwikkelen van de auto. Denk gaat na deze upgrade weer als nieuw de gemeenschapsgenoot de tweedehandsmaar aan de internetencyclopedie weg op. Niet alleen hergebruik, maar bureaulamp met led-verlichting uit deWikipedia. Die wordt ook door en voor ook herfabricage wordt daarmee gang- box gehaald die hij via internet bij jou een gemeenschap ontwikkeld. baar.heeft gekocht. Docent vervoersplanning Kasper van De nieuwe automobilist maakt boven-Welkom in de wereld van de c,mm,n, Zuilekom van de TU Twente werkt met dien deel uit van een gemeenschap vanhet nieuwe mobiliteitsconcept vaneen aantal studenten aan de intelligente Terra12 jaargang 3 nummer 2 maart 2007 12. lichter worden en neemt dus ook het brandstof- motor is in ieder geval geen sprake, volgens gebruik af.student Martin Leegwater: Je kunt het beteraandrijflijncomponent noemen. Hoe dan ook: Deleneen brandstofcel met waterstof is de belang- Maar boven alles komt de openheid tot uit- rijkste energiebron. De cel krijgt steun van de drukking in de manier waarop informatie over Ultracap, die bij het remmen vrijkomende ener- de auto wordt gedeeld met iedereen die ergie bewaart voor hergebruik. maar interesse in heeft. De blauwdrukken van alle ontwerpen zijn beschikbaar via internet.Veer Iedereen mag verbeteringen aanbrengen, zolangVoor de wielophanging gebruikt de c,mm,n geen die ook maar weer toegankelijk blijven.hydraulisch systeem, maar een voorgespannenextra veer om het contact met de weg optimaalte houden. Omdat je hiervoor nauwelijks ener-Openheid, communicatie en gie verbruikt, is dit wel honderd keer zo zuinigals de huidige systemen. samenwerking zijn sleutelbegrippen In Delft vinden de studenten het inmiddels dehoogste tijd om hun eigen energie aan te vullen: van de c,mm,nlunchtijd alweer, zegt de klok. Maar zelfs tijdensde maaltijd gaat het nog over hun project. Jebent gedreven of niet. De presentatie van de c,mm,n op de AutoRAI Jacco Lammers, inmiddels afgestudeerd op het vormt dan ook eerder een startschot dan eenmobiliteitsconcept dat de basis van het c,mm,n- eindpunt. Wie denkt de aandrijving en de bij-onderzoek vormt: Dit project is een voorzet. zondere wielophanging die op de TU Eindhoven De auto zit boordevol ideen om mensen en werden uitgedacht in de schaduw te kunnenbedrijven te inspireren. Het is nu zaak om de stellen, mag zn gang gaan. Van een traditionele kritische massa over de streep te krijgen. c,mm,n reageert automatisch op wat andere autos doen en op de verande- rende omstandigheden. Zo wordt auto- rijden veiliger en minder inspannend. We gaan die technieken ook inzetten om de aandrijving nog efficinter en dus zuiniger te maken. Heel nieuw is het idee van de Karma. Deze rij-assistent met gezicht, stem en handen geeft signalen over de actu- ele veiligheidssituatie. Als de Karma bezorgd gaat kijken en ho ho! roept, systemen in en om de c,mm,n. Wij De geleidelijke koppeling van technie-dreigt het fout te gaan. Slaat hij de han- gaan een aantal veelal zelfstandig ont- ken leidt er uiteindelijk toe dat de auto den voor de ogen, dan loopt het met wikkelde technieken steeds verder inte- in de toekomst via allerlei systemen de je c,mm,n waarschijnlijk niet goed af. greren. Te denken is aan mobiele com- bestuurder meer en meer ondersteunt Maar ach, dat is in pakweg 2020 een municatie, het GPS-systeem waarmeebij het waarnemen van de omgeving mooie gelegenheid een vernieuwde ver- de plaatsbepaling op de aarde wordt en de rijtaken. Van Zuilekom: Nu heb-sie aan te schaffen. gedaan en technieken om objecten en ben sommige autos bijvoorbeeld al bewegingen te meten. sensoren die helpen bij inparkeren. DeTekst Eric Boekel jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra 13 13. A U TT H E M A I A LOSPEC Draaibare bestuurdersstoel. Handig wanneer de chauffeur geen zin heeft om actief te rijden, maar bij- voorbeeld een praatje met de mede- passagiers wil maken. (onder motorkap) Geen motor, maar verzamelplaats van elektronica die noodzakelijk is voor het (automatisch) besturen. Exterieur. Niet van staal, maar van plastic. Licht, makkelijk te recyclen, grotere vormvrijheid in fabricage mogelijk. Terra14 jaargang 3 nummer 2 maart 2007 14. Achterspoiler. Duwt de wind omhoog waardoor de achterbuurman minder last heeft van luchtweerstand. Ideaal voor het treintje rijden, kort op elkaar.Knipperlicht. Geeft achterlig-gende autos ook aan hoelanghet nog duurt voor de bestuur-der een afslag neemt. (onderin achterzijde) Aandrijfsysteem ter grootte van een paar schoenendozen via brandstofcel. Hierin komt door reactie van waterstof met zuurstof energie vrij ten behoeve van elektromotoren. Zijportier met bagagebox. Tevensbedoeld voor mensen die toestem-ming hebben van gebruiker om eriets in achter te laten. Wielophanging. Voorgespannen extra veer vervangt hydraulisch systeem. Zuinig, houdt auto ook in bochten vlak, beter wegcontact. jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra 15 15. A U TT H E M A I A L OSPECLieve 16. Adjiedj Bakas (1963)is trendwatcher. Hij isauteur van verschillen-de boeken, waaronderMegatrends Nederlanden adviseert over-heden, politiekepartijen, maatschap-pelijke organisaties enbedrijven, waaronderAhold, Nuon, KLMEen toekomst zonder olie en een groeiende liefde voor de natuur.en de Rabobank, overtoekomstige ontwikke-We zullen samen dingen verzinnen en ontwerpen. Ook autos, denktlingen. Hij is geborenin Zuid-Amerika uittrendwatcher Adjiedj Bakas. We gaan een lieve tijd tegemoet.Indiase ouders en stu-deerde Nederlands inUtrecht. In septemberverschijnt zijn boektijdLeven zonder Olie.Meer informatie overBakas: www.adjiedj-bakas.com.Zijn kantoor in hartje Amsterdam met uitzicht Gaan we duurzamer leven in de toekomst?over het IJ, ademt luxe. Het is rijk gestoffeerdNoem het alsjeblieft niet zo. Duurzaam is eenmet fluweel en er hangen Oosterse gewaden rotwoord. Het klinkt naar duur. Maar natuuraan de muur. De boodschap: hier zetelt eenkomt weer helemaal in, mede door de opkomstkosmopoliet. Adjiedj Bakas dendert er als een van de religie. Het rentmeesterschap van delawine van positieve energie doorheen. Hij praataarde is terug. Binnenkort is de milieubewegingvan de hak op de tak, doorspekt zijn antwoor- niet meer nodig. Die wordt wegens succes opge-den met persoonlijke anekdotes en grinniktheven, net als het feminisme en de homobewe-regelmatig om zijn eigen verhalen. Wie hemging.hoort praten over de toekomstige wereld, krijgter meteen zin in. Binnenkort is de milieubewegingHeeft het berhaupt nut om over de toekomst tepraten?opgeheven wegens succesKijk om je heen. Als ik onzin verkocht, zouik dit kantoor niet kunnen betalen. Bedrijven,politieke partijen en andere organisaties vragenDe milieubeweging brengt haar boodschap numijn advies. Ze kunnen hun strategie reframen te zuur en te agressief. Ze zou meer moetenals ze weten welke trends eraan komen. Bijnabenadrukken dat een schoon milieu ook econo-alles wat ik heb voorspeld, is uitgekomen. Eenmische waarde heeft. Het schoonmaken van dekeer zat ik er naast. Ik dacht dat de nieuwe paus Europese rivieren hebben we bijvoorbeeld heeluit Azi of Zuid-Amerika zou komen. Het werdgoed gedaan. Mede door een schone omgevingDuitsland. Maar onlangs bleek dat het maar eenis Nederland voor Aziaten een aantrekkelijke foto: duco de vries/hollandse hoogtestem had gescheeld of het was een Argentijn plek om zich te vestigen. Als ik in Bangkokgeworden. Ik maak het graag concreet. Aan mijn neus snuit, komt er zwart snot uit. Schonevaagheden heeft niemand wat. lucht is gewoon fijner.jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra17 17. A U TT H E M A I A L OSPEC hoorde pas iemand van de TU Delft vertellenover een verf met zonnecellen, die vanaf vol-gend jaar rendabel is. Eenderde van onze ener-gie steken we in gebouwen. Hup, die verf erop,klaar! Windenergie kan trouwens ook helpen.Een Japanse rederij neemt nu al vrachtschepenin de vaart met zeilen van metaal, waarin zon-necollectoren zitten. Autos zullen gaan rijdenop waterstof uit kernenergie. Nieuwe kerncentrales zijn onafwendbaar. Wemoeten ophouden daarover te zaniken. Je moetcompromissen sluiten. Het afval kunnen weprima voor honderd jaar opslaan. Daarna wetenze er wel raad mee. Moet je kijken hoeveel wijin de afgelopen honderd jaar geleerd hebben! InAustrali is genoeg uranium voor de komendeeeuw. En daarna is er nog zat in Afghanistan. Zullen we ons meer of minder gaan verplaatsen inde toekomst? foto: duco de vries/hollandse hoogteEen eeuw geleden verplaatsten we ons maarzeven kilometer in een jaar! Terwijl we in hetnomadentijdperk duizenden kilometers tevoet aflegden. We wisselen mobiele en mindermobiele perioden af. In het olietijdperk vande afgelopen eeuw waren we heel mobiel. Datzal minder worden. Door het vervagen van degrenzen tussen de virtuele en de rele wereld,blijven we meer achter ons bureau zitten. Dat Nieuwe kerncentrales zijnbegint nu al: veel mensen handelen thuis hune-mail af en rijden dan na de spits naar kantoor. onafwendbaar Voor een vergadering kom je over een tijdje jehuis niet meer uit.Ik zag pas bij Hewlett-Packard een nieuwHoe komen we aan energie? systeem, waarbij je je gespreksgenoten recht inEr komt meer draagvlak voor onafhankelijk- de ogen kunt kijken, terwijl zij in New York zit-heid van olie. We willen niet meer afhankelijkten en jij hier. Waarom zou ik er dan nog heenzijn van zon Poetin die ons het mes op de keel vliegen, met jetlag en al?kan zetten. Of van de Saoedies of Iranirs. Diehouding helpt ook tegen de CO2-uitstoot. AlsBlijven de files?het nieuwe kabinet morgen zou aankondigen Minder dan nu, doordat we meer thuis gaandat we binnen tien jaar zonder olie leven, zouwerken. Maar ook door de vergrijzing. Ouderenhet volk staan te juichen. Natuurlijk zijn er nuverplaatsen zich verspreid over de dag en nietnog grote olievoorraden. Maar het stenen tijd-allemaal tegelijk in de spits. Angst voor het toe-perk ging ook niet voorbij omdat de stenen op nemende terrorisme zal ook maken dat mensenwaren. We gaan kiezen voor een leven zonder liever thuis blijven. Al willen ze ook af en toeolie.uitgelaten worden. Verveling wordt namelijk htprobleem: we gaan korter slapen en willen alHoe dan?die extra uren wel vermaakt worden. Het woon-We hebben dringend een nieuwe energiebronwerkverkeer zal voor een deel vervangen wordennodig. Zonne-energie kan veel oplossen. Ikdoor leasure-ritjes. Terra 18 jaargang 3 nummer 2 maart 2007 18. En het goederenvervoer? Gaan groepen automobilisten bijdragen aan het De gebroeders Das voorspelden twintig jaar ontwerpen van autos? geleden al dat we spullen via light rail zullen Ik kan me goed voorstellen dat gebruikers gaan vervoeren. Dat zou goed kunnen. Voor een gezamenlijk een auto ontwerpen. Heel veel deel zal vervoer zelfs digitaal gaan. Architecten mensen zijn autogek; die willen daar wel aan werken al met driedimensionale printers.bijdragen. Als n merk zon open source ont- Daarmee kun je iets uitprinten op de plek waarworpen auto toestaat, kan het lukken. Er is nu je het nodig hebt. Vrachtwagens zijn in ieder al een encyclopedie op internet, Wikipedia, die geval pass. Die vind ik zo negentiende-eeuws. door alle gebruikers gemaakt is. Over een aantal jaar kun je dus rijden in een Fiat Wiki. Samen dingen verzinnen komt helemaal in. We gaan We zullen massaal eisen dat autoseen lieve tijd tegemoet. Uiteindelijk zullen mensen hun individuelezuiniger wordenwensen willen realiseren in hun auto op bestel- ling. Daarmee wordt het een uitdrukking van hun identiteit. Gadgets buitenshuis, zoals de Hoe ziet de toekomst van de auto eruit? auto, blijven zichtbaar, terwijl apparaten bin- De auto blijft. Die autoloze zondagen zijn liefnenshuis, zoals tv en geluidsinstallatie, steeds hoor, maar dat is flauwekul. Mensen stappen inkleiner en onzichtbaarder worden. hun auto vanwege de privacy. Voor veel mannen is het de enige plek waar ze even alleen zijn. En in het drukke spitsgezin van de toekomst is de auto ook nodig om de kinderen en al die spul- len te verplaatsen. We zullen wel massaal eisen dat die krengen zuiniger worden. Toyota zet de trend met de hybride wagen. Autos zullen ook kunnen communiceren met elkaar en met foto: merlijn doomernik/hollandse hoogte de weg. Ik heb net een Lexus besteld. Die kan dat al. Als ik op de snelweg over een stippellijn ga, stuurt hij hem vanzelf terug. Ik heb niks meer te zeggen! En inparkeren doet hij ook zelf. Heerlijk is dat.Hoe gaan we autos gebruiken? Er komt veel meer informatie-uitwisseling via internet, afgeschermd met passwords, zodat de informatie alleen toegankelijk is voor een Wat vindt u van de ideen van Natuur en Milieu bepaalde groep. Mensen kunnen daardoor bij- en de technische universiteiten over de auto in de voorbeeld gemakkelijk afspreken om hun autos toekomst? aan elkaar te klikken en gezamenlijk ergens In kan me goed voorstellen dat het die kant op heen te rijden. Dan hoef je niet meer te sturen.gaat. Maar een ding moeten degenen die naden- Intussen klinkt in de ene auto Mozart en in deken over de auto in de toekomst niet vergeten: andere hardrock. mensen hebben een adaptatietijd nodig om te wennen aan vernieuwingen. Philips kondigde in 1990 al aan dat er in 2000 een huisrobot zou zijn. Dat duurt nog even. Je moet een strategie Je moet nadenken over hoe jeontwikkelen hoe je mensen wilt laten wennen aan nieuwe oplossingen. Neem ze aan de handmensen wilt laten wennen aan en schets een toekomstvisioen. Maar laat je vooral niet weerhouden door deze waarschu-nieuwe oplossingen wing. Early adaptors zijn altijd in het voordeel. Hup, go, go, go!Tekst Claire Tielens jaargang 3 nummer 2 maart 2007 Terra 19 19. A U TT H E M A I A LOSPEC Schone droomRijden zonder olieAutorijden op echt schone brandstof. Volgens de deskundigen kan dat zeker niet voor 2030. Olie, gas en kolen blijven de komende decennia voor de energie- en brandstofvoorziening verreweg het belangrijkst.Wat zou het prachtig zijn als we in pakweg perspectief en er komt gelukkig steeds meer2030 geen fossiele brandstoffen meer nodig aandacht voor. Ze zijn relatief goedkoop enhebben voor onze autos. Nieuwe brandstoffen,makkelijk toe te passen in de huidige verbran-zoals 100 procent biodiesel, ethanol in plaats dingsmotor. Toepassing op grote schaal vraagtvan benzine en brandstofcelaandrijving met echter mondiaal een fors landbouwareaal. Datwaterstof zorgen voor schonere lucht en minder zet de voedselproductie en de natuur nog verderopwarming van de aarde. Bovendien zijn weonder druk.dan niet meer afhankelijk van olieproducerende De brandstofcel en de waterstofmotor zijn veel-landen als Saoedi-Arabi.belovend, maar zullen volgens Vis niet binnenEen mooie droom, maar voorlopig nog welpakweg twintig jaar massaal worden toegepast.een droom, blijkt uit een rondje langs des-Met die techniek is de uitstoot van schadelijkekundigen. De politieke en maatschappelijkegassen nul: dat is een soort droom. Maar water-wil is er wel, maar een massale omschakeling stof moet ook worden geproduceerd. Dat kan uitop biobrandstoffen of waterstoftechnieken is duurzame bronnen als wind- en zonne-energie,tot 2030 niet te voorzien, meent bijvoorbeeld maar dat is duur en niet erg efficint. Je kuntStephan Slingerland. Hij is senior onderzoe- wind- en zonne-energie beter gebruiken alsker van het International Energy Programme bron voor groene stroom. En kernenergie zienbij Clingendael, het Nederlands instituut voor velen terecht ook niet als een duurzame optie.internationale relaties. Infrastructuur Het is de vraag of er voor het hele wagenpark genoegDaar komt volgens Vis bij dat toepassing van waterstof en brandstofcellen een drastische,biobrandstof beschikbaar zal zijnkostbare ombouw van de auto en de hele infra- structuur daar omheen vergt. En die operatieVolgens het International Energy Agency zal naar alle waarschijnlijkheid vele tientallenmaken biobrandstoffen in 2030 hooguit 11 pro-jaren vergen.cent uit van de wereldenergievoorziening. HetTechnisch is het waarschijnlijk best haalbaar omIEA heeft ook doorgerekend wat er gebeurt alsbinnen twee of drie decennia zonder aardoliealle politieke maatregelen op het gebied van auto te rijden, denkt Ewald Breunesse, managerenergie en klimaat daadwerkelijk worden uitge- energietransitie bij energiemaatschappij Shell.voerd. Dan kan het aandeel van biobrandstoffen Maar hij voorziet andere problemen, al noemtoplopen tot 12 procent. We blijven dus voorlopig hij die liever uitdagingen. Het is de vraag ofafhankelijk van fossiele brandstoffen.er voor het hele wagenpark genoeg biobrandstof beschikbaar zal zijn. Ga maar na: volgens hetPerspectiefCBS tankte Nederland in 2005 5,5 miljard literDat denkt ook Jasper Vis, senior consul- benzine en 4,2 miljard liter diesel.tant bij het energieadviesbureau Ecofys. Hoe dan ook zullen schonere brandstoffenBiobrandstoffen bieden een aantrekkelijkop bredere schaal hun intrede doen, verwacht Terra 20jaargang 3 nummer 2 maart 2007 20. Op korte termijnis de grootste winst tegen de laagstekosten te behalen foto: tim hetherington/hollandse hoogte door autos lichter,kleiner en zuinigerte makenBreunesse. Zoals synthetische diesel diemeent Joost vermeer, woordvoerder van Peugeot uit aardgas, biomassa en kolen kan worden Nederland. gemaakt. Shell zet in op uiterst schone en effi- cinte brandstoffen, waaronder de op aardgasHybride gebaseerde GtL: gas-to-liquids, een synthetischeDe volgende stap naar een duurzamere en brandstof die uit aardgas wordt gewonnen en zuiniger motortechniek wordt de auto met een nu al aan onze V-Power Diesel wordt toege-hybride-dieselaandrijving, die Peugeot rond voegd. 2010 in productie gaat nemen. Die wordt nog zuiniger dan de huidige Hdi-diesel, die al een Waterstof kwart zuiniger rijdt dan een benzinemotor met Voor waterstof en elektriciteit ziet Shell moge-een vergelijkbaar vermogen. Peugeot heeft al lijkheden, maar vooralsnog niet op grote schaal.een prototype middenklasser getest, waarbij een De charme van waterstof is een stil voertuig verbruik van nog geen 1 op 30 is gerealiseerd. dat alleen maar waterdamp uitstoot. Waterstof isDat is weer een belangrijke stap vooruit, stelt een energiedrager, net als elektriciteit. Maar je Vermeer. moet altijd de vraag stellen hoe waterstof wordtDe auto met hybride-dieselaandrijving past ook gemaakt. De duurzaamste opties zijn momen-helemaal in het meest waarschijnlijke scenario teel ook het duurst. van Vis van Ecofys. In de automobiliteit is op Peugeot is een van de autofabrikanten die expe- korte termijn de grootste winst tegen de laagste rimenteert met een brandstofcel die werkt opkosten te behalen door autos lichter, kleiner waterstof. Vorig jaar presenteerde de fabrikant en zuiniger te maken. De brede invoering van het concept voor de 207 EPURE, een auto waar- hybride autos die op benzine of diesel en een bij een speciaal ontwikkelde brandstofcel als elektromotor rijden is voorlopig een van de energiebron fungeert. De EPURE is al onzemeest aantrekkelijke opties. Door het bijmen- vierde variant van een auto met brandstofcel. gen van biobrandstoffen kan automobiliteit ook De techniek is nu nog ontzettend kostbaar,duurzamer worden. Maar aangezien de trans- maar kan over ongeveer twintig jaar interes-portbehoefte wereldwijd blijft stijgen, zullen we sant worden voor grootschaliger toepassing,nog heel lang van olie afhankelijk blijven.Tekst Eric Boekel jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra 21 21. A U TT H E M A I A LOSPECSchoner rijdenAutoleasebedrijf Athlon en Rabobank zijnMaar we zijn natuurlijk geen filantropen. Wewillen onze investeringen terugverdienen. Dat partner in het project Auto in de Toekomst.kan alleen als we met Save Lease nieuwe klan-ten trekken.Over de mix van idealisme en commercie. En dat lukt, zegt een glunderende Sikkel. SaveLease is ook commercieel een schot in de roos.In de hal van het kantoor van Athlon Car LeaseZozeer, dat we op dit moment de vraag niet aanin Almere staat een levensgrote foto van eenkunnen. Onze klanten zijn vooral bedrijven diePanda. De sympathieke beer van het Wereld iets willen doen voor het milieu.Natuur Fonds wel te verstaan, niet het olijkeItaliaanse stadswagentje. IngewikkeldHet WNF steunt het programma Save Lease van Het optuigen van het programma was volgensAthlon. Leaserijders die kiezen voor een van de Sikkel overigens nog knap ingewikkeld. Weenergiezuinige autos uit de Top-10 van Natuurhebben er een jaar aan gewerkt en dik een mil-en Milieu, WNF en ANWB krijgen extra savers joen euro in gestoken. Een statisticus heeft eendie ze in kunnen wisselen voor leuke cadeaus. programma ontwikkeld waarmee we het brand-De deelnemers aan dit programma rijden zuini- stofverbruik exact kunnen berekenen. Ook naarger en tanken goedkoper. Dat scheelt flink in depotentile klanten toe kunnen we zo aantonenportemonnee, weet Richard Sikkel, commercieel dat de Athlon-rijder zuiniger rijdt. Het moetdirecteur van Athlon. Jaarlijks gemiddeld 300namelijk wel kloppen wat we zeggen.liter brandstof. Ofwel: 400 euro per lease-auto. Volgens Tom Gerritsen, projectmanager duur-zame mobiliteit van de Rabobank, hebbenBeloningprogrammas als Save Lease ook economischeZonder (financile) prikkels lukt het niet de waarde. Verkeersvervuiling en filedruk zijnongeveer 115.000 leaserijders van Athlon totslecht voor de BV Nederland.ander rijgedrag aan te zetten, is de ervaring van Samen met andere bedrijven, universiteitenSikkel. Wil je gedragsverandering bereiken,en de overheid begon de Rabobank daaromdan moet daar een beloning tegenover staan.een proef op het traject Zoetermeer-Den Haag.Athlon doet mee aan het Save Lease-program- Automobilisten kregen een beloning (geld ofma om verschillende redenen, zegt Sikkel. een smartphone met verkeersinformatie) als zeAllereerst voelen we ons verantwoordelijk voor buiten de ochtendspits gingen rijden. Het pro-de milieuschade die onze autos aanrichten. Dus ject - Spitsmijden - bleek volgens Gerritsen eenkiezen we voor schone autos en zuinig rijden.ongelooflijk succes. Terra 22 jaargang 3 nummer 2 maart2007 22. Nieuwe concepten Rabobank en Athlon Caraangeven voor de toekomst, Toekomst spreekt ook de aan: Iedereen doet mee aan Lease zijn partners in het pro- verklaart Sikkel de belangstel- Rabobank aan. We vindenhet ontwerp, ook de consu- ject Auto in de Toekomst vanling van zijn bedrijf.het interessant dat Natuurment. Zo wordt het een beter Natuur en Milieu en de drie Zonder dit soort initiatievenen Milieu en de TUs metproduct. Dat heeft niet alleen technische universiteiten.gebeurt er niks. Over twintig zoiets baanbrekends aan een prijsdrukkend effect, jaar zou je wel eens heel veelde slag zijn gegaan, vertelt maar zal het concept op zich Het is goed om vast na tevan de Auto in de ToekomstGerritsen. Ze kijken verderalleen maar sterker en aan- denken over concepten die kunnen terugzien, meent hij. vooruit dan de markt zelf. trekkelijker maken. nog ver van ons af staanHet innovatieve en duurzame Ook het community-aspect maar al wel een richtingkarakter van de Auto in despreekt Gerritsen en Sikkel moet lonen Gehalveerd Het aantal spitsritten is gehalveerd, pronkt hij. Dat toont aan dat automobilisten bereid zijn voor een kleine beloning hun gedrag te veran- deren. Je moet ze niet alleen laten betalen voor kilometers, maar ook belonen. Een (financile) prikkel zet mensen aan het denken, aldus Gerritsen. Ze worden zich bewust van de alternatieven voor die routineuze dagelijkse autorit. Dus pakken ze soms gewoon de auto en de andere keer de trein of een com- binatie van auto en trein. Evengoed kunnen ze eerst thuis hun e-mail afwerken en daarna ach- ter de file aanrijden. Of ze werken gewoon de een soort makelaarsrol weggelegd. Stel dat de Tom Gerritsen van de hele dag thuis.inzet van een mobiliteitsmakelaar 5 procentRabobank. Duurzaamheid loont, maar op de lange termijn, bespaart op je mobiliteitskosten. Dan kun je Linksboven: Richard is het devies van Gerritsen en diens werkgever. afspreken dat een deel daarvan voor die make-Sikkkel van Athlon Aan deze proefprojecten verdienen wij niets. laar is. Op dit moment zijn wij betrokken bij de Lease Maar als bank hechten we aan maatschappelijkopzet van een dergelijke makelaar. relevante acties. We willen mensen op basis van vrijwilligheid verleiden om verantwoorde keuzes Besparingen te maken.De Rabobank wil een volgende proef gaan houden met een persoonsgebonden budget Geldstromen waarmee deelnemers zelf een jaar lang hun Het commercile belang openbaart zich in de mobiliteit bekostigen. We willen zien of de cal- verre toekomst, verklapt hij. Met mobiliteit zijnculerende burger besparingen kan realiseren. gigantische geldstromen gemoeid. In de regioDuurzame mobiliteit leeft, concludeert Athlon- Haaglanden bijvoorbeeld gaat 2 miljard euro directeur Sikkel. De markt is er klaar voor. Tal aan mobiliteitskosten om. Dat wordt door werk-van bedrijven willen nu investeren in een bij- gevers uitgegeven aan autos, treinkaarten, alles.drage aan het milieu. Dat was tien jaar geleden Als je dat geld slimmer kunt besteden, kun je erondenkbaar. Maar essentieel voor succes is dat Tekst Pieter van den als bank aan verdienen.het geld oplevert of kosten bespaart. Anders Brand Gerritsen ziet op langere termijn voor de bankwerkt het niet. Fotos Verbeeld jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra 23 23. A U TT H E M A I A LOSPECValse belofte van Biobrandstoffen, zoals palmolie of raapzaadolie, zijn sterk in opmars als vervanger vanfossiele brandstoffen. Maar zo milieuvriendelijk en sociaal zijn deze brandstoffen niet,betoogt Lucas Reijnders van Natuur en Milieu.Gele koolzaadvelden die olie leveren waarop nog: een hectare gangbare zonnecellen kan inautos rijden. Op palmolie draaiende dieselag-ongeveer honderd maal zoveel autokilometersgregaten bij Groningse fabrieken. President voorzien als een hectare Braziliaans suikerriet,Bush die bij zijn State of the Union het hardstegrondstof voor bio-ethanol.applaus krijgt als hij met biobrandstoffen de Aan de zon ligt dat niet: die bestraalt de aarde Lucas Reijnders is strijd wil aanbinden tegen de aardolieverslaving. met meer dan 10.000 maal zoveel energie als hoogleraar milieukun-En een Europese Commissie die met biobrand- de aan de Universiteit stoffen klimaatverandering te lijf wil. VloeibarePlanten zijn gewoon niet efficint van Amsterdam en biobrandstoffen zitten in de lift. de Open Universiteit in het omzetten van zonlicht in Nederland. Hij isMaar intussen is het: biobrandstoffen voor de medewerker van derijken is honger voor de armen. Want in Mexicobiomassa Stichting Natuur enkomen mensen in opstand omdat mas, de Milieu.basis voor het volksvoedsel, twee maal zo duurde mensheid in de wereldeconomie stopt. Als jeis geworden mede omdat het gewas ook voor die energie efficint kunt aftappen, kost dat nietde productie van brandstof wordt gebruikt. En veel ruimte. Zo is uitgerekend dat als 5 procentonder de armen in Azi neemt het gemor toevan de Sahara wordt vol gelegd met efficinteover de stijgende prijzen van palmolie, een zonnecellen, dat genoeg energie oplevert om devitaal onderdeel van het eten. Intussen blijft de wereldeconomie te laten draaien.vraag naar deze en andere gewassen sterk stij-gen door de groeiende wereldbevolking en de Met alle plantaardige olie die de wereld pro-toenemende vleesconsumptie. duceert, kunnen we ongeveer 3 procent vanNiet alleen de sociale kant van biobrandstoffen de wereldaardolieproductie vervangen. Andersis zorgelijk. Want erg efficint is de teelt vangezegd: als we bio-olie willen inzetten om af tekicken van onze verslaving aan fossiele brand-Onder armen in Azi neemt het gemor toe stoffen, blijft er voor de natuur bar weinig plekover.over de stijgende prijzen van palmolieBelangrijke overweging is ook dat, anders danvaak gedacht, de huidige vloeibare biobrandstof-deze brandstoffen niet. Gaan we bijvoorbeeld in fen niet helpen in de strijd tegen de klimaat-Nederland voor 100 procent op biodiesel rijden, verandering. Dat gaat in ieder geval op voordan hebben we ongeveer tweenhalf keer hetde palmolie die wordt verstookt in energiecen-Nederlandse landbouwareaal nodig om in onze trales, voor de ethanol uit Europees graan dieoliebehoefte te voorzien. wordt bijgemengd in benzine en voor biodiesel.Voor deze brandstoffen geldt dat van wieg totPlanten zijn gewoon niet efficint in het omzet-graf de uitstoot van broeikasgassen minimaalten van zonlicht in biomassa. Raapzaad zetgelijk is aan en vaak zelfs meer dan die vanongeveer 0,1 procent van het invallende zonlichtde olieproducten die ze vervangen. Dat komtom in olie. Suikerriet is efficinter, maar dan deels door de forse hoeveelheid fossiele brand- Terra24jaargang 3 nummer 2 maart 2007 24. biobrandstofHuidige biobrandstoffen helpen niet in de strijd tegen deklimaatverandering stoffen die gebruikt wordt om biobrandstoffen Dat komt omdat plantaardige vezels zeerIllustratie Yvonne Kroese te produceren.belangrijk zijn voor het op peil houden van de Verder bevat bijvoorbeeld een palmolieplantagehoeveelheid organisch koolstof in de bodem. De veel minder koolstof dan het oerbos dat voor de bekendste verschijningvorm daarvan is humus. Wilt u reageren op plantage moest verdwijnen. De koolstof die niet Organisch koolstof is van groot belang voor de dit essay? Stuur meer in de planten of de bodem zit, zit nu alsvruchtbaarheid van de bodem, de bestendigheiddan uw bijdrage van kooldioxide in de atmosfeer. Ook het sterk wer- ervan tegen erosie en het vermogen voedings- maximaal 200 woor- kende broeikasgas distikstofoxide dat vrijkomtstoffen en vocht vast te houden. den naar: redactie@ uit agrarische bodems tikt aan, vooral in het Europese akkers lijden nu al aan fors kool-natuurenmilieu.nl of zwaar bemeste Europa. stofverlies en dat verlies neemt toe, omdat de naar Redactie Terra, bodems door de verandering van het klimaat Donkerstaat 17, Er wordt inmiddels gewerkt aan de ontwikke- opwarmen. Deze opwarming bevordert de3511 KB in Utrecht. ling van een tweede generatie biobrandstoffen,omzetting van organisch koolstof in CO2. Gaan gewonnen uit plantaardige vezels: stro, restenwe bijvoorbeeld stro, dat nu nog wordt onder- van bosbouw en vezelgewassen, zoals olifants- geploegd, gebruiken om biobrandstoffen van gras. Het voordeel van deze gewassen is dat zete maken, dan wordt dit koolstofverlies alleen in ieder geval niet of nauwelijks concurreren maar erger. met de voedselvoorziening.De hoeveelheid biobrandstoffen die we zonder Maar de productie van deze brandstoffen staat gewetenswroeging kunnen benutten is dus nog in de kinderschoenen. De efficiency ervan bescheiden. Gelukkig zijn de mogelijkheden is nog onduidelijk en mede daardoor is de onze- van energie-efficiency, zonnecellen en zonnecol- kerheid over de milieubaten nog groot.lectoren groot genoeg om deze lelijke tegenval- Ook is de hoeveelheid bruikbare vezels beperkt. ler goed te maken. jaargang 3 nummer 2 maart 2007 Terra25 25. Goed LevenDe rubriek Goed Leven wordt verzorgddoor Claudia Dekkers. Tips of suggesties?Mail: claudia.dekkers@xs4all.nl Winkelen, uitgaan, thuis genieten foto: teo krijgsmanGoede visIn maart ontving de Nederlandse viswinkelketen Fishes het MSC-certi-ficaat. Dit keurmerk garandeert dat vis afkomstig is uit goed beheerde,duurzame visgebieden. Het keurmerk is in 1997 opgericht door hetWereld Natuur Fonds en Unilever, maar opereert geheel onafhankelijk.Het doel van de Marine Stewardship Council (MSC) is het visaanbodin de zee op duurzame wijze voor de toekomst veilig te stellen. Helaasis niet alle vis die te koop is bij Fishes goede vis, maar er is keuze uittenminste tien soorten. Fishes heeft twee vestigingen in Amsterdam enverder eentje in Laren en Utrecht. Informatie: www.fishes.nl Eerlijke modeSuper oplader Ik heb in de favorietenlijst van Internet Explorer Op internet vond ik de Solio, een fraaie een hele lijst internetwinkels staan. Onlangs konoplader op zonne-energie. Hij is zo groot als ik daar eentje aan toevoegen: www.fair21.nl.een telefoon en weegt slechts 165 gram. In In deze webwinkel vind je uitsluitend eerlijkde opklapbare vleugeltjes zitten zonnepaneel- geproduceerde kleding en accessoires. Ik kwam tjes, waarmee je de accu overdag kunt opladen. er tassen tegen die ik eerder in deze rubriekMobiele telefoon, i-Pod, digitale camera, GPS: alles kan ermee worden besprak en leuke herenschoenen. De (dames- nopgeladen. Ideaal voor op reis dus. De Solio is ontwikkeld door Better heren)kleding ziet er goed uit en is alleszins betaal- Energy Systems, een Brits bedrijf dat milieuvriendelijke producten baar. Ook mooi: een flink deel van de kleding is in de markt zet. Medewerkers van het Rode Kruis in rampgebieden gemaakt van ecologisch katoen. Mijn eerste bestel- zijn inmiddels met de Solio uitgerust, las ik. Hij kost 85,- en is in ling is geplaatst Nederland o.a. verkrijgbaar bij Apple-winkels en via de webwinkel Meer informatie: 088-4422110 of www.fair21.nlwww.2serve.nl. Informatie: www.solio.com en www.2serve.nl Terra 26 jaargang 3 nummer 2 maart 2007 26. Uit!ScheldetunnelDe roltrap is stuk, zegt de kleinedame bij de ingang. U zult de liftmoeten nemen. Mijn hart begintte bonzen, ik voel mezelf bleek enwankel worden. Maar de lift heeft het formaat van een kleinehuiskamer en biedt plaats aan tachtig mensen. Alleen vierBelgen staren op dit uur zwijgend langs elkaar heen. Aan deloodgrijze wand laat een A-viertje weten dat de houten roltrapJaren speelplezier in reparatie is. Het gaat even duren, tot april volgend jaar.De onderdelen zijn wegens ouderdom niet meer te krijgen enmoeten opnieuw gemaakt worden. In het tijdschrift Ode kwam ik in een lijst van leuksteEenendertig meter lager begint de voetgangerstunnel. Ruim duurzame producten van 2006 deze kartonnen speel-een halve kilometer buis met een lambrisering van witte tegel- dozen tegen. Ze zijn van de Engelse firma Paperpod.tjes. De gladde betonplaten die het middendeel van het loop- Deze verkoopt stevig kartonnen speelgoed waarin kin- pad bekleden, hebben een subtiel versierd ijzeren randje. De deren kunnen spelen. En zoals iedereen met kinderenmiljoenen kubieke meters bruingroen water boven je hoofd weet: niets dat de fantasie z prikkelt als een grote doos ruik je niet. De lucht is zelfs een beetje droog. Nergens op de of verpakking. Het leukst vind ik de speelhuisjes, maar er wit geschilderde bovenhelft van de buis graffiti. Nergens han- is ook een raket, een kasteel, een tipi en een poppenhuis. gende groepjes, jong of anderszins. Twee kleine meisjes fiet- Al het speelgoed is gemaakt van gerecycled karton en kan sen samen naar de overkant. Pubers kuieren met een cola in na jaren speelplezier gewoon bij het oud papier. de hand, heren keuvelen. Tussendoor rijdt een enkele moun- Prijs: circa 40,-. Informatie: www.paperpod.co.uktainbiker. Op een gegeven moment zijn begin of einde van detunnel niet meer te zien. Alleen blauwgeglazuurde lettertjesop ooghoogte geven elke honderd meter de afstand tot de Oud en nieuw andere oever aan. Ik vind het goed. Deze ondergrondse dorps-straat mag van mij nog kilometers doorlopen. Na 572 meter Bent u zo iemand die vindt dat vinyl ratelt de roltrap naar boven. Ik hoef niet mee. Ik mag beneden beter klinkt dan een cd? Dan is de blijven en terugslenteren. Mijn hart slaat vredig. 45 iPod case waarschijnlijk niets voor u. Voor het maken van dezeWat? Sint Annatunnel voor voetgangers- en fietsers. Gebouwd hoesjes wordt namelijk een echte tussen 1931 en 1933 langspeelplaat gesloopt. Ik vind het wel een geestig Waar? Scheldeoever Antwerpen, ingang rechteroever Sint idee: een oude geluidsdrager recyclen, zodat die een Jansvliet, linkeroever Frederik van Eedenplein nieuwe kan beschermen. Op de website kun je een vanHoeveel? Gratis de beschikbare platen kiezen en aangeven welk modelInfo? http://nl.wikipedia.org/wiki/Sint-Annatunnel iPod je hebt. Er wordt dan een keurig hoesje van de plaat gevouwen. Kosten: 45 dollar plus 15 dollar verzend-Tekst Wilmie Geurtjens kosten (wereldwijd). Informatie: www.45ipodcases.com Foto Silvia Benschop jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra 27 27. Leden van de Rabobank dragen bij aan een beter klimaat. Gewoon, door te betalen met hun nieuwe Rabocard.Alles wat u koopt, veroorzaakt CO2 uitstoot. Of u nu een vliegreis boekt, of gaat shoppen. Bij alles wat u afrekent met de Rabocard, investeert de Rabobank samen met het Wereld Natuur Fonds in projecten die klimaatverandering tegengaan. Hoe dat precies gaat, kunt u lezen op www.rabobank.nl/leden. Daar staat ook hoe u lid kunt worden van de Rabobank, mocht u dat nog niet zijn. Exclusief voor leden: een beter klimaat met de Rabocard Het is tijd voor de Rabobank. Kijk op rabobank.nl/leden 28. Berichtenvan Natuur en Milieu www.natuurenmilieu.nl Effectieve milieulobbyistNatuur Ben Papendorp vertrekten Milieu Het Binnenhof verliest een fenomeen. Ben Papendorp, steunen? sinds begin jaren negentig de Haagse lobbyist voor een groot aantal milieuorganisa- Wilt u het werk van Natuur ties, houdt ermee op.en Milieu steunen? Dan kandat op verschillende manie- Zomer en winter liep hij doorren. de beroemde wandelgangen Als u zich actief wilt inzetten met een rode wollen sjaal om is ons O-team misschien iets en zijn telefoon aan het oor.voor u. Wilt u ons financieel In zijn kenmerkende plasticsteunen, dan kunt u met een koffertje zaten steevast super- acceptgiro of overschrijving foto: eveline de bruin geheime stukken, waarvaneen eenmalige donatie doen. niemand begreep hoe hijEn voor structurele steun is eraan kwam. Altijd had hij net er de mogelijkheid van een geluncht met een heel belang-automatische machtiging, rijk persoon.Ben Papendorp: letterlijke citaten uit het regeerakkoord. waar u geen omkijken meer Liesbeth Spies, milieuwoord- naar heeft. voerder van het CDA, vindt het dat ik niet aan een dood paardgeld te ritselen en posten te Voor donateurs die maxi- absoluut nuttig dat er een wilde trekken, voordat hij luis-verschuiven. Hij weet milieu te maal gebruik willen maken Haagse lobbyist van de geza- terde. Papendorps voorliefde vertalen in euros.van de fiscale voordelen menlijke milieuorganisaties is.om namen te laten vallen vanvan donaties hebben wij de Ben sprak ons op gelegen en belangrijke mensen met wieJournalistennotarile schenking. In deze op ongelegen momenten aanhij contact had, droeg volgensDe laatste jaren werkte Terra vindt u een bon waar- op onze verantwoordelijkheid Spies niet bij aan zijn effecti-Papendorp behalve met mee u informatie over deze voor het milieu. En hij deed viteit. Daar ben ik te nuchter Kamerleden ook veel met jour- belastingvrije steun kunt daar concrete suggesties voorvoor.nalisten, vanuit de overtuiging aanvragen. Ten slotte bestaat debatten bij. Jan Dirx, teamleiderdat politici een stuk harderde mogelijkheid om Natuur Spies noemt PapendorpCommunicatie en Strategie gaan lopen als een onder- en Milieu op te nemen in uw de spin in het web die allevan Natuur en Milieu, noemt werp op televisie is geweest. testament. geruchten steeds het eerst Papendorp een van de meest Ferry Mingelen van Nova:Mocht u vragen hebben over wist. Hij las mij bijvoor-inhoudelijk gemotiveerde men- Papendorp was zeer nuttigdeze of andere manieren beeld letterlijke citaten uit hetsen in de milieubeweging.en effectief als lobbyist. Hijvan steun, neemt u dan con- regeerakkoord voor, terwijl hijHij kan het grote verhaalbenaderde ons actief en was tact op met Mijke Breteler, die toen echt niet zou mogen verbinden met politieke actie,zeer bereid om de benodigde bel (030) 232 2348 of mail: kennen. bijvoorbeeld door een bijzininformatie te verzamelen alsm.breteler@natuurenmilieu.in een amendement te veran- het milieu of aanverwante nl Voor meer informatie over Doordrammenderen. onderwerpen in de Kamer aan het O-team, kijk op www. Papendorp kon ook goed Ook roemt Dirx het vermogen de orde waren. natuurenmilieu.nl/o-team doordrammen. Soms moest van Papendorp om begrotin-Wyke Smit (32) is de opvolg-(MB) ik stevig tegen hem zeggen gen te lezen. Ben wist altijdster van Ben Papendorp. (CT) jaargang 3 nummer 2 maart 2007Terra29 29. aankomende jaren zullen zijdan ook stappen ondernemenom met verantwoorde soja(dat wil zeggen: duurzaamen zonder kap van tropischregenwoud) veevoer te pro-duceren. Ze gaan ook hetvarkenswelzijn verbeteren doorde staarten niet meer te cou-peren. Daarnaast willen wede lichaamswarmte van onze foto: jan boeve/hhvarkens gebruiken om bijvoor-beeld de biggenstal warm tekunnen houden, zegt GeraldWillemsen van De Hoeve. Duurzamer varkensvlees De karbonades en andereproducten zullen iets duurder Varkensvlees wordt beter. Dat renwelzijn te verbeteren, min- hebben al een voorsprong op zijn dan ander vlees. Maar de hebben Natuur en Milieu, de der energie te gebruiken en de andere varkenshouders doorpartners gaan een campagne Vereniging van Keurslagers en vleeskwaliteit te verhogen.hun Milieukeur Certificaat. opzetten om te laten zien dat dertien varkenshouders afge- Toch willen zij meer doen hun producten het geld waard sproken. Samen gaan ze aanDe dertien varkenshouders, om beter en duurzamer vlees zijn. (EE) de slag om het voer en het die- die verenigd zijn in De Hoeve, op de markt te brengen. DeGemeenten besparen op buitenverlichting foto: hollandse hoogte Gemeenten in Nederland kun- opgemaakt. Daarin staat dat nen veel energie besparen opNijmegen het energieverbruik Bestuur uitgebreid buitenverlichting. Natuur enmet 28 procent kan vermin- Milieu en Philips tekendenderen door gebruik te makenHet bestuur van NatuurOndernemen. Het bestuur begin maart een overeen-van energiezuinige lampen. en Milieu is uitgebreid met bestaat verder uit voorzitter komst om dat gemeentenDe jaarlijkse CO2-uitstoot van Marjan Minnesma en Pierre Pier Vellinga, penningmees- duidelijk te maken. Dit doenNijmegen van 3.000 ton kan Hupperts. Minnesma is ter Guus van der Kamp en ze in het kader van het project met 800 ton omlaag. Dit komt directeur van het research- de leden Annette Augustijn Economie Light. overeen met de opname vaninstituut voor transities Riften Gerard Jutten. Naar een CO2 uit de atmosfeer dooren Hupperts zelfstandig zevende bestuurslid wordt nog Met de gemeente Nijmegen1950 bomen. (EE) adviseur op het gebied vangezocht. (JN) is een Energie Quick ScanMaatschappelijk Verantwoord Terra30jaargang 3 nummer 2 maart 2007 30. Lancia Ypsilon lekker zuinig De Top10 van zuinigste autosFonds doen een oproep aan is uitgebreid met zeven nieuwe importeurs om op korte ter- modellen. De Volkswagen Polo mijn meer zuinige en schone Blue Motion staat nog steeds autos in Nederland te intro- op nummer 1. Maar de Lanciaduceren. Ypsilon is een sterke nieuwe In het najaar van 2006 publi- binnenkomer. ceerden de drie voor heteerst een Top10. Ik ben er De Lancia, een kleine mid- erg tevreden over. Al zeker denklasser op benzine, stoot 150.000 duizend mensen heb- 130 gram CO2 per kilometer ben de Top10-site bezocht, uit. Vergeleken met een onzui- zegt Maarten van Biezen van nige auto is dat ruim 70 gramNatuur en Milieu. Daarnaast uitstoot minder. Daarnaast maken veel autofabrikanten scheelt een zuinige auto denu reclame voor hun zuinige eigenaar geld aan brandstof- modellen. Het leeft dus zeker. kosten. Natuur en Milieu, de Zie ook: www.top10.hier.nuToekomstmuziek ANWB en het Wereld Natuur(EE)We zouden ons met Zeppelins door de lucht verplaatsen. Ofanders in eenpersoonshelikopters. We zouden als een soortbuizenpost met hoge snelheden onder de grond getranspor-teerd worden. En het woon-werkverkeer zou natuurlijk al langzijn afgeschaft, omdat we allemaal achter onze computer van-uit huis zouden werken.Tja, weinig zo moeilijk als kijken in de toekomst. Alle prach-tige toekomstfantasien ten spijt staan we nog steeds met znallen eindeloos in de file, slibben onze steden dicht en raakt delucht verziekt met uitlaatgassen.Met onze toekomstauto de c,mm,n willen wij niet dezoveelste voorspelling aan het rijtje toevoegen. En we hebbenk niet de pretentie om een blauwdruk neer te leggen vanhoe mobiliteit er in de toekomst uit zou moeten zien. Koe in wei bij Friesche Vlag De Auto in de toekomst is een denkoefening. Een gedachte-experiment hoe we de mobiliteit van de toekomst z vorm Er komen meer koeien in de meer koeien in de wei te krij-kunnen geven dat de auto ons gaat dienen. In plaats van wei. Ook Friesland Foods gen. Dit gebeurt door boerenandersom. producent van onder meer die hun koeien in de wei latenWij willen in gesprek over hoe het zou kunnen. Hoe we het Friesche Vlag garandeert lopen een bonus van 5 euro- zouden willen. En we nodigen iedereen van harte uit om nu dat vanaf april 2007 alle cent te geven per honderd liter aan dat gesprek te gaan deelnemen. Ik zie je graag op: www. dagverse zuivel afkomstig is melk. autoindetoekomst.nl van koeien die vanaf de lenteDat is niet veel, erkent Rob tot de herfst in de wei lopen. van Dongen van FrieslandMirjam de Rijk is algemeen directeur van Stichting Natuur en Eerder had Natuur en Milieu al Foods. Voor een gemiddeldeMilieu met zuivelproducent Campinaboer zal dat neerkomen op afgesproken om melk op de250 euro per jaar. Maar het markt te brengen van koeienis ook niet meer dan een sti- die in de wei staan. mulans aan boeren om meerkoeien in de wei te zetten, Friesland Foods heeft ook eenzegt hij. (EE) Weidegangfonds opgezet om j a a r g a n g 3 n u m m e r 2 m oa r t b e r 7 0 0 6 2 7 na vem 200 2Terra 31 31.