abn Amro-baas Gerrit Zalm

‘Bankenbelasting is levensgroot misverstand’

#10/18.05.12

Opinieblad vno-ncw Ondernemers, politiek en maatschappij

achtergrond De coöperatie in crisistijd: ‘lekker down to earth’ 16

actueel Cybercrime: wat te doen tegen miljardenbusiness? 22

portret Manon Janssen (Ecofys) is ‘ontzettend antifeminist’ 42

FORUM #10/18.05.122

inhoud #10

31 Vereniging•Durf,duurzaamheidenasperges•Personalia•Evenvoorstellen:deBrancheorganisatieKinderopvang

• InmemoriamAntonKoningsveld• Ingenieurshebbenhetzwaar• Installateurswillenduidelijkheidoverkostenzonnepanelen

•Agenda•EvenbellenmetRicovanAggele, VlugTransport

•Vervoerdersblijmetsteunsubsidieschonevrachtauto’s

•Cateraarssnelduurzamergeworden•Verfindustrieopgroenetoer•Bouwinproblemendoorhogerebtw•FridesLamérisvan1&UConsultwintEuropeseUitvindingvanhetJaar2012

27

39

31

Rubrieken4 Opinie vno-ncw

•Accountancywetgaatonnodig miljoenen kosten

• LaatEuropeesgeldnietopdeplankliggen

•Klimaatprobleem:bedrijfslevenvindtzelfmeesteffectieveaanpak

•vno-ncwWest:EenakkoordvoordeRandstad

•Groeipactheeftpolitiekelefnodig

8 DefotoInvuurenvlam

14 Enzus‘Ikbennuéchtondernemer’

21 ScheerKunduz

24Podium•NederlanduitdeEuropeseUnie?•VijfvragenaanTonHirdes,directeurwindenergie-associatienwea

•Uitspraken

27GroengoedVanpulptotpulp

39 Vreemde ogen‘Nederlandiseenhappyplace’

46OverleversKoninklijke bam groep

46Colofon

FORUM #10/18.05.123

rubrieksnaam

Artikelen10 ‘Eenbankisgeensocialeinstelling’

Hijkentdeklachtenvanondernemersoverkredietverlening.BorrelpraatwilGerritZalm,bestuursvoorzittervanabnAmrohetnietnoemen.Maarzijnbankleentjuistmeergeld uitinplaatsvanminder.‘Wijzijnernietomverliezentefinancieren.Datisnietonzerol.’

16 LanglevedecoöperatieDeafgelopenjarenblekenzeopvallendrobuustenstabiel.CoöperatiesalsdeRabobankenFrieslandCampinazijndecrisisgoeddoorgekomen.Dankzijeenmodeldatisgerichtopdelangetermijn,zeggendevoorstanders.Heeftdecoöperatiedewereldechtzoveeltebieden?

22Beroofdvan10miljardMisdaadloont,zolijkthet.Internetcriminelenrichtenjaarlijksvoor10miljardaanschadeaaninNederland.Endatvoelenvooralondernemers:hunschadeligtrondde7,4miljardperjaar.Endatisalleennogmaareenvoorzichtigeschatting,zegttno.

28EuropeseInvesteringsbankleurtmetgeldHijzietzichzelfgraagalsgangmaker.WernerHoyer,voorzittervandeEuropeseInvesteringsbank,vindtdatzijnbankeenrolmoetspelenbijhetaanjagenvande Europesegroei.‘WemoetendeeconomieinalleEuropeselandenlatengroeien.’

40‘Metnegentienmondenschietnietop’Kritiekhadzewelverwacht.Datdebondenmeteenzijngaanonderhandelenverwondertwel.KwartiermakerJettaKlijnsmavindtdatzealvanvergekomenzijnbijdevakbeweging.‘Watdeuitkomstookis,hetiseenuitkomst.’

42ManonJanssenwilelkeminuutvandedagnuttigzijnScholenbouweninAfrikaisnietsvoorhaar.ManonJanssen,ceovanhetduurzameadviesbureauEcofys,willievernuttigzijn.Tweejaargeledenmaaktezedeoverstap vanmarketingnaarduurzaamheid.‘Naééngesprekwasikaloverdestreep.’

22

16

28

FORUM #10/18.05.124

ZuurstofStelnu.Steldathetzuurstofpercentageindeluchtdekomendetijdsterkdaalt.Steldatdeeersteeffectendaarvanzichtbaarworden:duizeligheid,kortademigheid,hierendaarvalteriemanddoodneer.Depaniekzouimmenszijn,denktuniet?Overheid,politiekepartijen,burgersenbedrijven:iedereenzoualséénmanopzoekgaannaardeoplossing.Zonderzuurstofgeenlevenimmers.Hetrareis,dateropditmomenteensoortgelijkprocesaandegangisdathetbedrijfslevenzijnzuurstofdreigtteontnemen.Ubentondernemer,dusuweetwatikbedoel.Kredietja.Eenbedrijfdatwilgroeien,eenbedrijfdatgroteordersmoetvoorfinancieren,eenbedrijfdatwilinnoveren:zonderkredietwordthetallemaalbuiten-gewoonmoeizaam.Maardiekredietverleningstaatonderdruk.GelukkighebbenweinNederlandgoedebanken,diegraagdeinter-mediairzijntussendespaarderenhetbedrijfsleven.Daarbijkijkenzekritischnaardeaanvrager.Uiteraard.Eenbankisgeensocialeinstelling,zoalsGerritZalmindezeForumterechtopmerkt.Maaralseengoedbedrijfmeteengoedplanaanklopt,moetdedeurwijdopengaan.Datisimmersookdebestaansredenvanfinanciëleinstel-lingen.OfzoalsPietMoerlandookindezeForumstelt:‘Bankenzijnopaardeomdereëleeconomietedienen.’Datbankenzichernstigzorgenmakenoverdeinvoeringvandebankenbelastingisterecht.Degevolgentreffenuiteindelijknietdefinanciëlesector,maarvooraldeklantenvandebank.Bedrijven,grooténklein,hebbenkredietnodig,moetenkunnengroeienom

decrisisteoverwinnen.VorigeweekkwamWernerHoyervandeEuropeseInvesteringsbankopbezoekbijvno-ncw.Hijwilgraagzijnsteentjebijdragen.ViadeNederlandsebankenzorgtdeeibvoorextrakapitaalwaarmeeNederlandsebedrijvenweerverderkunnen.Zuurstof.

Bernard WientjesVoorzitter vno-ncw

Lees ook het interview met Gerrit Zalm op pagina 11 en verder, het artikel over coöperaties op pagina 16 en verder, en het verhaal over eib-voorzitter Hoyer op pagina 28 en verder

opinie vno-ncw

Accountancywetgaatonnodigmiljoenenkosten• Verplichte roulatie van accountants onverstandig• Geen bewijs dat kwaliteit hierdoor toeneemt• Binnen paar jaar komt Europa weer met andere regels

De verplichte roulatie van accountants en de scheiding tussen con-trole en advies door dezelfde accountant gaan het bedrijfsleven mil-joenen kosten. Tenminste, als de Eerste Kamer akkoord gaat met twee amendementen op het voorstel voor de Wet op het Accoun-tantsberoep. De veranderingen dreigen ook nog eens achterhaald te worden omdat Brussel Europese wetgeving aan het voorbereiden is die naar verwachting binnen enkele jaren ingevoerd moet worden.In de nieuwe wet worden twee accountantsorganisaties (het nivra en de novaa) samengevoegd. De Tweede Kamer heeft daar amendemen-ten aan toegevoegd. Die dwingen bedrijven om na maximaal acht jaar van accountant te wisselen en verplicht de controle en daaraan gerela-teerd advies door verschillende kantoren te laten uitvoeren. De achter-liggende gedachte is om accountants onafhankelijker van het bedrijfs-leven te maken, zodat er betere toetsing is van bedrijfsgegevens.De amendementen zijn om meerdere redenen onverstandig. Er is überhaupt geen bewijs dat de kwaliteit van het werk van accountants

of hun onafhankelijkheid omhoog gaat door deze maatregelen. Daar-naast is de eu bezig met het maken van eigen regels, die Nederland moet overnemen. Dat betekent dat het huidige wetsontwerp binnen enkele jaren achterhaald is. Dit levert het bedrijfsleven een onnodige extra kostenpost op voor accountancy die in de tientallen miljoenen loopt.Het is verstandiger als de Eerste Kamer wacht met de wet tot duide-lijk is welke regels Brussel gaat opleggen, zodat daarbij aangehaakt kan worden. Mochten de amendementen toch wet worden, zorg dan in ieder geval voor een royale overgangstermijn voor bedrijven die langer dan acht jaar bij hetzelfde accountantskantoor zitten om te wisselen. Naar schatting zijn dat zo’n duizend bedrijven. De markt kan zo’n grote omschakeling in één keer niet aan. Accountants zijn dan vooral bezig met offertes schrijven in plaats van controleren.

www.vno-ncw.nl/accountancy

jero

en p

oort

vlie

t

geen eu-geld in spaans voetbal

DeKamerledenHankeBruinsSlot (cda)enTjeerdvanDekken(PvdA)makenzichzorgenovereu-miljardendienaarverluidtindezakkenvanSpaansetopvoetbal-clubsbelanden.ZijwillenwetenwatministerSchippersvanSportdaaraan denkt te gaan doen. Vindt deministerhetookonwense-lijkdattopclubsgroteschuldenopbouwenomruimesalarissentekunnenbetalenaanspelers,enzooneerlijkeconcurrentiebedrijven?MoetenoverhedenenbankendiemetEuropeesgeldwordengesteund,niet‘zeerterughoudend’zijnmethetzelfsteunenvan‘pot-verterende’voetbalclubs?OpbeidevragenantwoordtSchip-persbevestigend.MaaropdevraagwatzijvindtvanSpaansebankendiebijdeEuropeseCentraleBank

(ecb)aankloppenvooreenlening‘terwijlzehonderdenmiljoeneninRealMadridstoppen’,onthoudtzijzichvancommentaar.Zijwilnietindeonafhankelijkheidvandeecbtreden,endiesteltbovendiengeeneisenaandebestedingvanleningen.

blijf-van-mijn-lijfhuis voor klokkenluiders

sp-KamerlidRonaldvanRaakheefteeninitiatiefwetsvoorstelingediendvoordeoprichtingvaneenHuisvoorKlokkenluiders.Daarkunnenklokkenluidersterechtvoorfinanciële,juridischeenpsycholo-gischeondersteuning.Voorwaardeisweldatdeklokkenluider‘terechteenmaatschappelijkemisstand’meldt.Isdathetgeval,dankanhijnietmeerwordenontslagendoorzijnwerkgever.VolgensVanRaakblijkenhuidigeregelingenvoorklokkenluidersniettewerken.‘Mensenwordenontslagen,komeninfinanciëlepro-blemenenmoetenlangejuridischeproceduresvolgen.’HetHuiswordtondergebrachtbijdeNationaleOmbudsman.Hetdoetonderzoeknaardemisstandenkomtmetaanbevelingen.

Ishetbetrokkenbedrijfofdeorganisatienietbereidomietsaandemisstandtedoen,danwordtdeTweedeKameringeschakeld.‘Politicikunnenproblemenalleenoplossenalszedieookdaadwer-kelijkkennen’,motiveertVanRaakzijninitiatief.Kamerledenvanvijfandereoppositiepartijenhebbenzijnvoorstelmedeondertekend.

wandelgangen

Bruins Slot: tikkie terug

Van Raak: aan de bel

LaatEuropeesgeldniet op de plank liggen• Wenselijkheid Europese fondsen blijft discussiepunt• Maar zolang er geld uit beschikbaar komt moeten we het wel

benutten• Topsectorenbeleid zou daarvoor leidraad moeten zijn

Over de wenselijkheid van Europese fondsen wordt al jaren gedis-cussieerd. Maar zolang er op die manier geld beschikbaar komt voor investeringen in de nationale economie, is het zaak dat we er zo ver-standig mogelijk mee omgaan. En vooral ook wat ermee doen. Want daaraan schortte het voorgaande jaren. In de periode 2014-2020 komt weer Europees geld beschikbaar, zoveel is wel zeker. En al in 2013 maakt de Nederlandse regering hierover afspraken met de Europese Commissie. Dat gebeurt in een zogenoemd partnerschapcontract. De besprekingen hierover zijn inmiddels al gestart. In voorgaande jaren bleef er geld in Brussel lig-gen. Dat moet niet meer gebeuren.Samenwerking is het toverwoord op weg naar een effectieve inzet van het geld uit Europese fondsen voor economisch structuurbe-leid, onderzoek en innovatie, landbouw en visserij. Sociale partners en decentrale overheden zien graag dat ze actief betrokken worden bij het opstellen van het partnerschapcontract. Alles met als doel de concurrentiekracht van de economie en bedrijven in Nederland te bevorderen. Het topsectorenbeleid zou het uitgangspunt moeten vormen voor de invulling van het partnerschapcontract. Dit beleid is de gemeen-schappelijke visie van Nederland, gericht op de sterke punten van de Nederlandse bedrijven en kennisinfrastructuur. Zo moet wor-den gedacht aan innovatiebevorderende netwerken tussen overhe-den, kennisinstellingen en bedrijfsleven. En vooral voor het mid-den- en kleinbedrijf. Belangrijke aandachtspunten zijn onderwijs en scholing (betere aansluiting bij de behoeften bedrijfsleven) en valorisatie: kennis moet worden omgezet in kansrijke producten. Verder moet het landbouwbeleid meer gericht worden op innovatie. Dat zal dan beter kunnen aansluiten bij andere voor ons land relevante topsec-toren zoals agrofood, tuinbouw, water en biobased economy.

Lees de gehele brief van vno-ncw, mkb-Nederland, lto Nederland en Karla Peijs

op www.vno-ncw/eu

FORUM #10/18.05.125

dijk

stra

dijk

stra

FORUM #10/18.05.126

opinie vno-ncw

Klimaatprobleem:bedrijfslevenvindtzelfmeesteffectieveaanpak• Fors minder co2 uitgestoten• Bedrijven nemen zelf verantwoordelijkheid• Wachten op de overheid duurt te lang

Dankzij afspraken die wnf en grote bedrijven als Eneco, kpn, Nokia, Siemens en Coca-Cola maakten, is tussen 1999 en 2011 veel minder co2 uitgestoten. Dat is goed nieuws. Een praktische benadering helpt ondernemers en natuurbewe-ging aan een beter resultaat. In tien jaar tijd is 100 miljoen ton broeikasgas minder uitge-stoten blijkt uit gegevens van onderzoeksbureau Ecofys. Onderzoeksbureau Ecofys maakte onlangs tijdens de inter-nationale Climate Savers-conferentie bekend dat 100 mil-joen ton minder broeikasgas is uitgestoten. Ter vergelijking: in Nederland komen jaarlijks zo’n 180 miljoen ton broeikas-gassen vrij. Het laat zien dat bedrijven niet wachten op overheidsbeleid, maar zelf hun verantwoordelijkheid nemen en aan de slag gaan met zaken als energiebesparing en vermindering van co2-uitstoot. Het is goed dat ondernemers en milieube-schermers heel praktisch kijken hoe ze het beste hun geza-menlijke belangen kunnen verdedigen. Dat levert een stuk minder frustratie op voor ondernemers en effectievere maatregelen voor natuurbehoud, zoals het terugdringen van de uitstoot van broeikasgassen. De samenwerking tussen de bedrijven en het wnf, het zogeheten Climate Savers-programma, begon in 1999. De verwachting is dat er in 2020 ruim 350 miljoen ton co2 door is bespaard. Dat is net zo veel als de jaarlijkse co2-uitstoot in heel Spanje. En als andere grote bedrijven het voorbeeld vol-gen, kan dat jaarlijks zelfs oplopen van 500 tot 1.000 mil-joen ton. Of zoals wnf-directeur Johan van de Gronden het verwoordde: ‘Bij een verstandig overheidsbeleid kunnen we de energie- en klimaatproblematiek gewoon de baas. We hebben de sleutel in handen voor een florerende groene eco-nomie. Bedrijven hebben dat al lang in de smiezen. Het wordt hoog tijd dat politici dat ook inzien.’

www.vno-ncw.nl/energie

vno-ncw West

EenakkoordvoordeRandstadHetgedoogkabinet-Rutteisnietmeer.DeKunduz-coalitiewerktnuaaneenstabiliteitsprogrammaomfinancieelordeopzakentestellenéntewerkenaanhervormingen.Eindelijkpoliticimetlef,dieleiderschaptonenenpijnlijkekeuzesvooralveeltelanguitgesteldeenbroodnodigehervor-mingennietuitdeweggaan.Ikroepallepolitiekepartijenopomhunhervormingsgezindheidnogwatuittebreiden.EndanbedoelikwerktemakenvaneenslagvaardigebestuurlijkeorganisatieensamenwerkingindeRandstad.Eendossiermeteengeschiedenisvandertigjaar,methevigediscussies,maarvrijwelzonderresultaat.Ditkanzonietdoorgaan.DeRandstadisheteconomischhartvanonsland.Ondernemersenburgersverwachtendatdeoverhedeninderegiopresteren.Zekerineentijdvangroteinternationaledynamiekencrisis.EentijdwaarindewereldnietwachttotdeNoord-enZuidvleugelvandeRandstadhunzaakjesopordehebben.Ikvraagdepolitiekepartijendienuhunverkiezingsprogamma’sschrijven,tewerkenaaneenRandstadakkoordtussenRijk,provincies,stedenenme-tropoolregio’s.DeRandstadisdeeconomischemotorvanNederland.Daar-voormoethetnieuwekabinethaarverantwoordelijkheidnemen.Maakeeneindeaandeversnipperinginbestuur,beleidenuitvoering.Enaandebeleidsconcurrentietussensteden,stadsregio’senprovincies.Ondernemersenburgershebbenrechtopeenoverheiddiepresteertinplaatsvanruzietoverwiedebaasis.Ikpleitvooreensterkeregierolvanhetnieuwekabinetenvoorkrachtigeengezamenlijkeeconomischeagenda’svanalleoverhe-denvoorbeidevleugelsvandeRandstad.Alleenzorealiserenwesterkeenduurzametopregio’sdieerinEuropatoedoen.Wijsteunendeinitiatievenvoordemetropoolregio’sAmsterdamenRotter-dam-DenHaag.Dieregio’smethuneconomischetopsectorenmoetendeRandstadinternationaalopdekaartgaanzetten.Hetnieuwekabinetmoetervoorzorgendatdemetropoolregio’sendeprovincieseendrachtiggaansa-menwerken.OokdebereikbaarheidvandeRandstadmoetbeter.Datvraagtomeengecoördineerdeenkordateaanpak.VervoerautoriteitenmoetenhetverkeerenvervoerinbeidevleugelsvandeRandstadgaanregelen.Helaasruziënstadsregio’senprovinciesnunogovermachtengeld.DitgedoezetdeRandstadopachterstandendatisvoorhetbedrijfslevenonacceptabel.HetbedrijfslevenwileendrachtendaadkrachtindeRandstad.Wijvragendelandelijkepolitiekomindenieuweverkiezingsprogamma’shaarverant-woordelijkheidtenemen.Wegkijkenkannietmeer.

René KlawerVoorzitter vno-ncw West

jero

en p

oort

vlie

t

wandelgangen

kamp weet nog niet wat stage is

Dedefinitiestrijdoverhetbegrip‘stage’duurtvoort.Ineenzaakaangespannen door een illegaal inNederlandverblijvendembo’erheeftderechtergeoordeelddatdestageonderdeelvandeopleidingisendusookgevolgdmoetkunnenwordendooriemanddiedeoplei-dingvolgtmaargeenwerkvergun-ningheeft.MinisterKampvanSocialeZakenenWerkgelegenheidoordeeldeeerderdatstagewerkis,inreactieophetbesluitvandegemeenteAmsterdamomstagesalsnoodzakelijkonderdeelvandembo-opleidingtoetestaan.Kampdenktnognaofhijinhogerberoepgaattegenderechterlijke

uitspraak.DePvdAwilsnelinoverlegmetdeminister.Alsdieniet‘beweegt’,danmoetereeninitiatiefwetsvoorstelkomen,aldusKamerlidMariëtteHamer.

geen bouwstop op de weg

cda-KamerlidSanderdeRouweroeptdeTweedeKamer–endanmetnamedelinkseoppositie–opomgroteinfrastructuurprojectennietcontroversieelteverklaren.Datisvolgenshemgoedvoorzo-weldeeconomiealsdenatuur.Im-mers:incrisistijdishetgoedkoperaanbesteden,enhetgelddatdaar-meewordtbespaardkanineenmeer‘natuurlijke’inpassingvanwegenwordengestoken.Boven-dienishetdoorwerkenaanprojec-tengoedvoordewerkgelegenheidenook–relatief–goedvoordedoorstromingopdewegen.Alsdeeconomie straks aantrekt, stromen dewegenweervol.Deprojectendienumogelijkwordenuitgesteld,wordendanwaarschijnlijkweeropdeschopgenomen.Metmeerfilestotgevolg.

WatDeRouwebetreftwordtgeenenkelprojectcontroversieelverklaard,wantalseréénopdehellinggaat,volgenermeer.Naastzijneigenpartijheefthijdesteunvanvvd en pvv,maarhijweetdat een meerderheid niet genoeg is;voorcontroversieelverklarenvoldoeteen‘substantiëleminder-heid’.BinnenkortstemtdeTweedeKameroveronderwerpendiecon-troversieelwordenverklaard.

7 FORUM #10/18.05.12

Hamer: afgetikt

De Rouwe: doorrijden

dijk

stra

dijk

stra

Groeipactheeftpolitiekelefnodig• Europese kiezers willen groei in plaats van bezuinigingen• Maar begrotingspact moet onaangetast blijven• Want alleen structurele hervormingen maken economie weer

gezond

Groei willen ze. En een einde aan alle economische misère. De roep van de Europese kiezers om een andere economische koers binnen Europa wordt sterker. Daarbij zou het nog maar enkele maanden geleden afgesloten begrotingspact versoepeld moeten worden. De Grieken hebben bij de parlementsverkiezingen het duidelijkst laten weten wat ze van de Europese afspraken vinden. Die kunnen de prullenbak in. De toekomstige Franse president en socialist François Hollande heeft zijn kiezers een groeipact in het vooruitzicht gesteld. Binnenkort komen de Europese leiders bijeen voor een speciale Europese banentop. Onderwerp: hoe kan de economische groei versterkt worden. Dat er over groei wordt nagedacht, is een goede zaak. De kiezers, ook de Nederlandse, hebben recht op perspectief. Wel moet aangetekend worden dat het groeirecept allang bekend is, ook bij de Europese leiders van de 27 eu-staten. Al jaren wordt er in Brussel gesproken over de hervormingen van arbeidsmarkt en soci-ale zekerheid. Al jaren wordt er gesproken over de liberalisering van de dienstensector. Dát zijn maatregelen die de groei structureel ver-sterken. Maar populair zijn ze niet. Griekenland en Spanje laten de weerstand zien onder de bevolking. Frankrijk voert de grote hervor-mingen mondjesmaat door. Het laatste plan om de Europese Inves-teringsbank (eib) meer krediet te laten verlenen is een leuk idee, maar zet niet genoeg zoden aan de dijk. Beter zou zijn als de politiek in bepaalde landen moed toont, de mouwen opstroopt en structurele maatregelen neemt om de ver-starring te doorbreken. Nederland heeft onlangs bewezen dat poli-tieke moed bestaat. De Duitse hervorming onder leiding van de toenmalige Bondskanselier Schröder creëerde een gezonde staat. De zieke man van Europa werd een schim uit het verleden. Het begrotingspact, waarbij afgesproken is om het tekort terug te brengen tot 3 procent, moet daarom overeind blijven. Al is het maar om te voorkomen dat structurele hervormingen weer op de lange baan worden geschoven.

www.vno-ncw.nl/eurocrisis

FORUM #10/18.05.128

rubrieksnaamde foto

FORUM #10/18.05.129

rubrieksnaam

In vuur en vlamAthene,9mei–Grieksepriesteressenrepetereninde2.800jaaroudetempelvanHerainOlympiadeceremoniediehoortbijhetontstekenvandeOlympischevlam.Devlam,eendaglaterontstokenmetzonlicht,maakteenrondreisdoorGriekenland,waarnahijop17meiwordtovergedragenaandeBritseorga-nisatorenvandeSpelen.DerustronddeceremoniestaatinschrilcontrastmetdestormachtigepolitiekeontwikkelingeninGriekenland.Tekst:FrankdenHoed|Foto:MilosBicanski/GettyImages

FORUM #10/18.05.1210

omslag

Hij is het schaterlachen nog niet verleerd. Op de vraag wat hij van de huidige politieke impasse vindt, antwoordt oud-politicus, thans bankier Gerrit Zalm: ‘Gunstig’, waarna hij in lachen uitbarst. Om vervolgens snel weer serieus te worden. ‘Ik vind dat er toch nog wel wat gebeurt. Kijk naar de begroting voor 2013, die is sneller dan ik had verwacht rond gekomen. En kijk naar de opstelling van de Eerste Kamer, die geen enkel onderwerp controversieel heeft verklaard.’Een geluk bij een ongeluk vindt hij dat de extra verhoging van de bankenbelasting naar 1 miljard euro voorlopig even van de baan is. Een ‘tamelijk absurde’ maatregel volgens hem. ‘Om vanwege eerdere fouten van eer-dere bankbestuurders met een soort strafbe-lasting te komen en dan te denken dat alleen de banken daar last van hebben, is een levens-groot misverstand. Je kunt het vergelijken

met het verhogen van de benzineaccijns omdat je een hekel hebt aan benzinepomp-houders. Dan zul je zien dat die pomphou-ders overeind blijven, en de automobilist uit-eindelijk de prijs betaalt.’‘Belastingheffing op basis van onderbuikge-voelens is altijd slecht. Bankrover lijkt tegen-woordig wel een ethisch beroep. Het is ook niet Nederlands om belasting te heffen op één bepaalde sector. Dat kennen we in Nederland eigenlijk niet. Zelfs voor prostituees geldt een gewoon belastingtarief.’

De bankenbelasting maakt deel uit van het begrotingspakket. Niks meer aan te doen?‘We zullen ermee moeten leven. Ik denk dat er weinig partijen zijn die deze maatregel in hun verkiezingsprogramma gaan terug-draaien. En als dat al gebeurt, dan zal de inge-

boekte 600 miljoen euro toch ergens anders vandaan moeten komen.’

Wat betekent de belasting concreet voor abn Amro?‘Wij brengen denk ik een kwart op, dus 150 miljoen euro. Dat gaan we doorberekenen, want als bank zijn we tegelijkertijd verplicht om onze kapitaalpositie te versterken. Voor doorberekening zijn er twee mogelijkheden: scherpere voorwaarden voor kredietverlening of hogere banktarieven. Dat laatste ligt moei-lijk in crisistijd. Ook in het buitenland kun-nen we onze tarieven niet zomaar verhogen vanwege een bankenbelasting in eigen land.’

Piet Moerland van de Rabobank zegt: wij moeten ook betalen terwijl het probleem niet bij ons zat.‘Bij ons zat het probleem ook niet.’

‘Een bank is geen sociale instelling’

abn Amro-topman Gerrit Zalm is blij dat de

bankenbelasting nog niet is ingevoerd, maar rekent erop

dat van uitstel geen afstel komt. Dat betekent volgens hem

dat de kredietverlening aan bedrijven eronder gaat lijden.

‘Bankrover lijkt tegenwoordig wel een ethisch beroep.’

Tekst:PaulScheer|Foto’s:PeterBoer/hh

FORUM #10/18.05.1211

FORUM #10/18.05.1212

omslag

Nou, er is behoorlijk wat overheidsgeld naar abn Amro gegaan.‘Ja, maar dat heeft deze bank niet besloten. Als de staat een bank wil kopen, moet zij dat vooral doen. Maar hier zit een management dat part noch deel aan de problemen heeft gehad. Wij zijn gevraagd om een mooie nieuwe bank neer te zetten.’‘Ik begrijp Piet Moerland vanuit zijn optiek, maar het effect van de bankenbelasting is niet anders voor abn Amro en ing. En dat bete-kent dus een negatief effect op de kredietver-lening.’

Wordt er nu al minder krediet verleend?‘Niet door ons. Onze kredietportefeuille groeit. Je ziet wel dat in een recessie de vraag naar kredieten sterk terugloopt. En wij kijken natuurlijk naar de vooruitzichten van een bedrijf. We gaan er niet vanuit dat het vol-gend jaar ineens weer mooi weer is.’

Toch klaagt het midden- en kleinbedrijf over de kredietverlening. Is dat dan borrelpraat?‘Ondernemers die in de problemen zitten, hopen dat de bank ze uitkomst biedt. Dat is natuurlijk niet onze rol. Wij zijn er niet om

verliezen te financieren. Als een bedrijf wei-nig toekomstperspectief heeft in een econo-misch matige tijd, gaan wij daar geen geld in pompen.’

Een ondernemer wil toch ook in slechte tijden terecht kunnen bij zijn bank?‘We zullen de bestaande kredietlijn niet snel intrekken. Maar we zeggen ook niet: het gaat nu zo slecht met je, we geven je extra krediet. Dat is niet de normale bancaire rol. Een bank is geen sociale instelling.’

Een bank heeft toch ook een maatschappelijke rol?‘Die erkennen we, maar we zijn geen subsi-die-instituut. Je komt individuele gevallen tegen waar als gevolg van de recessie een prachtige business ineens een slechte wordt. Dat ondernemersrisico kunnen wij niet overnemen. Er zijn ook bedrijven die heel behendig door de recessie heen komen. Ik denk bijvoorbeeld aan de automotive-indus-trie of aan ASML. Die bedrijven zijn zo flexi-bel en zo solide gefinancierd dat ze een slechte tijd aankunnen. Dat is de les voor andere bedrijven: werk met scenario’s, denk na over hoe je het hoofd boven water kunt houden als het slecht gaat.’

Moeten bedrijven meer naar andere financieringsmogelijkheden kijken?‘Ja, maar de mogelijkheden daarvoor zijn beperkt, vooral voor het mkb. Grote bedrij-ven kunnen rechtstreeks naar de kapitaal-markt gaan. Die ontwikkeling verwacht ik ook wel als de kosten voor bankkredieten worden opgekrikt als gevolg van de banken-belasting, strengere kapitaaleisen en de ver-plichtingen van het depositogarantiestelsel.’

Gaat u de lobby richting Den Haag opvoeren?‘Ik ben daar voorzichtig in. Omdat ik zelf in de politiek heb gezeten, vind ik het niet gepast om me nu, in deze rol, veel met de politiek te bemoeien. Ik probeer wel te wijzen op de eco-nomische mechanismen rond belastinghef-fing. Misschien heeft dat ertoe bijgedragen dat de bankenbelasting niet is verhoogd naar 1 miljard euro, zoals de Tweede Kamer wilde.’Ook op het gebied van beloning stuurt de Kamer aan op strengere regels. Zalm: ‘Ik krijg als bestuurder van een door de staat gesteunde bank geen variabele beloning. Dat vind ik geen probleem, want ik doe dit niet voor het geld. Maar met beperking van de bonus voor bankpersoneel heb ik wel moeite, want wij concurreren op de arbeidsmarkt.

Gerrit Zalm

NaeenstudieeconomieaandeVrijeUniversiteitwerdGerritZalm(60)ambtenaarophetministerievanFinanciën.In1983staptehijovernaarhetministerievanEconomischeZaken.Van1989tot1994washijdirecteurvanhetCentraalPlanbureau.DaarnawerdhijministervanFinanciën.EerstindetweePaarsekabinetten,envanaf2003inBalkenendeIIenIII.In2007kwamdeoverstapnaardedirectievanDSB.EenjaarlatertradhijtoetotderaadvanbestuurvanABNAmro.Sinds2009ishijbestuursvoorzitter.

FORUM #10/18.05.1213

abn Amro moet zijn waarde houden en ver-hogen om uiteindelijk weer een beursgang mogelijk te maken. Ik moet dus goede men-sen binnenboord houden en jong talent kun-nen aantrekken. Het salarisgat met andere banken mag niet te groot worden.’De Kamermotie om de bankenbelasting te verhogen als bankmedewerkers meer dan een kwart van hun vaste salaris als bonus krijgen, is een ‘rariteit’, aldus Zalm. ‘Zet er dan gevan-genisstraf op, dat is tenminste duidelijk.’Ondanks deze politieke perikelen gaat het vrij goed met abn Amro. Het verlies in eerdere jaren is omgezet in winst vorig jaar. Risico-volle activiteiten die weinig te maken hadden met de dienstverlening aan de klant zijn afge-stoten. Zalm: ‘We maken een comeback op de zakelijke markt. Ik merk dat er nog steeds een basissympathie is voor abn Amro, en respect voor de deskundigheid.’ Een domper is wel de reservering van 880 miljoen euro aan Griekse leningen die de bank zou moeten kwijtschelden. Voorlopig is Zalm dat kwijtschelden niet van plan. ‘Het zijn leningen aan Griekse overheidsbedrijven die door de overheid zijn gegarandeerd. Ze zijn willekeurig op een lijst met kwijtschel-dingen terechtgekomen. Ik voel dan ook geen morele of juridische druk om daaraan mee te

werken. Tot dusver worden aflossing en rente nog keurig overgemaakt. Gebeurt dat niet meer, dan neemt abn Amro juridische stappen.

Is abn Amro door alle veranderingen geen brave bank geworden?‘Er waren in het verleden activiteiten die minder braaf waren en die ik absoluut niet terug wil hebben. Zoals de investeringsbank in Londen waar enorme verliezen zijn gele-den. Die was vooral bezig met de handel in tweedehandsspullen, zoals ik het noem. Daarnaast is de handelsvrijheid in de dealing-room beperkt. Er worden geen grote bedra-gen meer gezet op verwachte ontwikkelin-gen van de dollar of de olieprijs onder het motto: als we gelijk krijgen, verdienen we een hoop.’

Bent u inmiddels een echte bankier?‘Volgens de collega’s hier wel, ja. Ik zit hier ook niet als interim-manager. Ik wil nog geruime tijd blijven, ook nadat de bank naar de beurs is gegaan. Juist dan willen beleggers continuïteit zien. De beursgang stond gepland voor 2014, maar we houden er gezien de recessie rekening mee dat het ook één of twee jaar later kan worden.’

Mist u de politiek?‘Zelden. Voor de eerste keer in vijf jaar kreeg ik een oprisping tijdens de begrotingsonder-handelingen, omdat die zo lastig waren. Dat had me wel leuk geleken. Als jongeman ben ik begonnen op de directie Begrotingszaken van het ministerie van Financiën.’

Niet de eurocrisis mee willen maken?‘Nee, de bijeenkomsten in Europees verband vervullen mij niet met heimwee. Dat was knokken tijdens langdradige sessies.’

Moet Nederland uitstel krijgen om het begrotingstekort onder de 3 procent te krijgen?‘Daar heb ik als bank geen opvatting over en laat ik graag aan mijn opvolger. Een bank is wel gebaat bij rust op de financiële markten. Wat dat betreft heeft Jan Kees de Jager knap werk verricht door een Kamermeerderheid achter het begrotingspakket te krijgen. Dat hier en daar nog wat gepoetst en ingevuld moeten worden is begrijpelijk, want in twee dagen tijd kun je niet alles regelen.’

Wat vindt u van zijn opstelling in Europa?‘Ik vind één compliment voldoende.’

FORUM #10/18.05.1214

&zus

naam DeWinterLogisticsactiviteit Logistiekdienstverlenervestigingsplaats Honselersdijkaantal medewerkers 275opgericht 1992eigenaren Eric,MarianneenTondeWinter

Ondernemen zit in de genen. In deze serie vertellen ouders, kinderen, broers en zussen die samen of ieder een eigen bedrijf hebben over hun overeenkomsten en verschillen.

FORUM #10/18.05.1215

Marianne de Winter (48)‘Ik was politiecommissaris. Eric sprak ik vooral op feestjes. Natuurlijk zag ik weleens een auto met onze familienaam er op rijden. Maar ik had geen idee hoe groot het bedrijf was. Mijn oudste broer Ton was De Winter Logistics twintig jaar geleden begonnen. Toen het bedrijf gro-ter werd, was Eric er bijgekomen. Nadat Ton in 2010 was geveld door een burn-out, stond Eric er alleen voor. Maar dat was wel veel. Ik bood hem aan een keer te sparren met mijn business controller. Dat leek hem een goed idee.’ ‘M’n business controller vroeg bij terugkomst of het familiebedrijf niet iets voor mij zou zijn. Ik had daar nooit over nagedacht. Maar ik ben er toch over gaan praten. Eric wilde graag weer een familielid in het bedrijf. Al was het maar vanwege de vertrouwensband. En zo is het balletje gaan rollen. Ik heb mijn baan bij de politie opgezegd, ben ver-huisd. En nu zit ik hier dus.’ ‘Dit is net als de politie een 24-uurs bedrijf. Groot verschil is dat het een commerciële organisatie is. Ik ben nu écht ondernemer. Heb me ook ingekocht in het bedrijf. Eric en ik voelen hetzelfde belang voor het bedrijf. En we kennen elkaar goed. Maar we zijn vooraf toch met een coach de hei opgegaan. Vooral om elkaar zakelijk beter te leren kennen.’ ‘Ik ben extraverter. Directer ook. Breng problemen snel ter sprake. Ter-wijl Eric graag eerst alles op een rij wil hebben. Ik ben geen echte pio-nier, dus ik vind het wel fijn dat het bedrijf al zo ver is. Ik heb altijd gewerkt in grote organisaties. Ik geloof niet dat ik in een klein bedrijf lekker in mijn vel had gezeten.’ ‘Ik delegeer graag. Eric vindt het juist lastig dingen los te laten. Hij is een rasondernemer, ziet veel kansen en mogelijkheden. Ik ben nog veel meer manager van de organisatie. Denk na over wat er nodig is om ons doel te bereiken. Daarin zit ook mijn toegevoegde waarde. Net zo goed als ik hem niets hoef te vertellen over sierteelt. Daar weet hij alles van.’ ‘Van mijn eerste vijftig dagen binnen het bedrijf heb ik een verslag gemaakt. Ik hield er rekening mee dat Eric daar moeite mee zou heb-ben, maar hij stond open voor mijn kritiek. Ik ben nu acht maanden onderweg. En ik begin het steeds leuker te vinden.’

Eric de Winter (46)‘Ik zit sinds 1997 in het bedrijf. Marianne sinds vorig jaar augustus. We hebben met elkaar een rolverdeling gemaakt. Want het is belangrijk dat je elkaar niet in de weg zit. En dat je ieders talenten op de juiste plek inzet. Structuren neerzetten en het managen daarvan is een van haar kwaliteiten.’ ‘Marianne richt zich vooral op de dagelijkse bedrijfsvoering. Ik houd me meer bezig met de externe, commerciële kant van de zaak. En de zaken waarin veel geld omgaat, zoals investeringen in het wagenpark. Het is de kunst dat we elkaars ervaringen gebruiken. Niet het wiel opnieuw gaan zitten uitvinden. We hebben nu wekelijks directieover-leg. Zo weten we van elkaar wat we aan het doen zijn.’ ‘Ton en ik maakten in de tijd dat we nog samenwerkten het beleid. We sparden met elkaar, keken elkaar aan en besloten: zo doen we het. Dat was onze kracht, maar tegelijk ook onze zwakte. Toen Ton weg wilde, bleven er zaken liggen. Ik wilde meer verantwoordelijkheid bij mijn medewerkers leggen, want daar zit veel kennis. Maar er is structuur nodig om dat echt voor elkaar te krijgen. En daar is Marianne goed in.’ ‘Als vrouw valt ze in deze mannenwereld wel op. Ze kijkt anders naar dingen, is socialer. Maar wel met een duidelijke lijn. Ze weten haar wel te waarderen. Voor Marianne betekende de overstap een grote veran-dering. Al was het maar omdat ze haar sociale leven in Arnhem moest opgeven. Maar ook voor mij veranderde er wat. Na anderhalf jaar moest ik ineens weer gaan overleggen.’ ‘Ik sta open voor de vernieuwing die Marianne heeft gebracht. De structuur die nu staat, werkt goed. Ik ben me er nu meer van bewust dat overleg vooraf handig kan zijn. Door de ervaring van de afgelopen vijftien jaar kan ik ook steeds beter omgaan met de hectiek van het werk. Als je je alles persoonlijk zou aantrekken, word je helemaal gek. Want het werk gaat hier wel 24 uur per dag door.’ ‘Als directeur/eigenaar moet je het genot van je bedrijf ervaren, maar ook de pijn. Je doet dit ook niet voor even. Je gaat voor een langdurige relatie, bouwt samen aan iets. Daarom heeft Marianne zich ook inge-kocht in het bedrijf. We hebben er vooraf goed over nagedacht. En ik ben ervan overtuigd dat het goed werkt zo.’

‘Ikbennuécht ondernemer’Anderhalf jaar stond Eric de Winter er alleen voor in het familiebedrijf, een logistiek

dienstverlener in de sierteeltsector. Zijn zus Marianne liet een carrière bij de politie

voor wat het was om hem bij te staan. ‘Je moet het genot ervaren, maar ook de pijn.’

Tekst:FrankdenHoed|Foto’s:TonPoortvliet,familieDeWinter

FORUM #10/18.05.1216

achtergrond

wereld kan wel een scheutje coöperatie gebruiken

FORUM #10/18.05.1217

wereld kan wel een scheutje coöperatie gebruiken

In crisistijd doen coöperatieve ondernemingen

het goed. Dat is grotendeels te danken aan het

ondernemings model, stellen de voorvechters van

de coöperatie. Het begin van een opmars?

Tekst:KarinBojorge|Foto:ScottOlson/Reuters

FORUM #10/18.05.1218

achtergrond

Natuurlijk, de coöperatie lag hem altijd al na aan het hart. Ook in de tijd dat het nog een ouderwets en stoffig imago had. In de tijd dat zélfs de Rabobank het liever een beetje wegmoffelde. ‘Maar de laatste vijf jaar, sinds de crisis is uitgebarsten, zijn mijn ogen echt openge-gaan’, stelt bestuursvoorzitter Piet Moerland. ‘Ik ben er sterker dan ooit van overtuigd dat dit een superieur model is.’ In die gedachte staat hij niet alleen. Geen coöperatieve onderneming meer in Nederland – en dat zijn er veel – of het coöperatieve gedach-tegoed wordt breed uitgemeten. Springlevend, duurzaam en ultra-modern, is het nieuwe imago. Coöperatieve ondernemingen bou-wen een betere wereld, is ook het motto van het internationale jaar van de coöperatie. Daarmee proberen de Verenigde Naties in 2012 aandacht te vragen voor de zegeningen van het coöperatieve model. Is die bewieroking terecht? Heeft de coöperatie de wereld echt zoveel te bieden?

beursgangNog geen tien jaar geleden leek het daar zeker niet op. In menig coöpe-ratieve bestuurskamer werd gesproken over een eventuele beursgang. Bij Achmea, Nederlands grootste coöperatie in omzet, waren verge-vorderde plannen. En zelfs bij de Rabobank, Nederlands grootste coö-peratieve werkgever werd het debat gevoerd, geeft Moerland toe. ‘Moet je je voorstellen. Dat zal nu niemand meer in zijn hoofd halen.’ Met een schuin oog werd gekeken naar beursgenoteerde onderne-mingen die volop kapitaal konden ophalen voor grote acquisities en

risicovolle investeringen. Voor coöperaties, die eigendom zijn van hun leden, was dit niet zo gemakkelijk. Bij FrieslandCampina, de grootste ondernemerscoöperatie van Nederland, was de keuze simpel. De vijftienduizend boeren die lid zijn van de coöperatie, zijn tegelijkertijd eigenaar én toeleverancier. Volgens bestuursvoorzitter Cees ’t Hart zijn deze boerenbedrijven voor 80 tot 90 procent afhankelijk van de coöperatie. Die doet goede zaken voor zijn eigenaren. FrieslandCampina heeft een totale omzet van bijna 10 miljard euro, is in 26 landen actief en drijft handel in honderd landen. Afzonderlijk hadden ze dat nooit bereikt. Maar daar was in de jaren negentig wel een flinke modernisering voor nodig. Er kwam een scheiding tussen de coöperatieve verenigingsvorm en het bedrijf. ‘Die governance-structuur heeft geholpen om te groeien. Ook door het reserveringsbeleid is het bedrijf gezonder geworden’, stelt ’t Hart.Ook bij de Rabobank verzonnen ze een alternatief. Door de uitgifte van verhandelbare ledencertificaten werd vers kapitaal binnenge-haald. Daarnaast werd besloten om de banden met de leden verder aan te halen. Het aantal leden steeg sindsdien van een half naar bijna twee miljoen.

crisisHet is een keuze die hen goed is bekomen. In de afgelopen crisisjaren bleken coöperaties opvallend robuust en stabiel. Als een van de wei-nige banken kwam de Rabobank zonder enige overheidssteun de crisis

Nederland coöperatieland?

Nederlandteltongeveer2.600actievecoöperaties,zoblijktuitonderzoekvandeNationaleCoöperatieveRaadvoorland-entuinbouw(NCR).Intotaalhebbendie24miljoenleden.Bijnatweelidmaatschappenpervolwassenedus.Alzallangnietiedereenzichdaarvanbewustzijn.Alsklantbijeenzorg-ofschadeverzekeraarbenjevaakautoma-tischooklidvande‘onderlinge’.Vandie24miljoenlidmaatschappenzijner150duizendzakelijkelidmaatschappen.Datzijnondernemersofboerendiezichaangeslotenhebben bijbijvoorbeeldeeninkoopcoöperatieofeenlandbouwcoöperatie.Allecoöperatieveondernemingensamenbehaaldenvorigjaareenomzetvan111miljardeuro.Datisongeveer19procentvanhetbrutobinnenlandsproduct.

Kenmerkendvooreencoöperatieisdatdeledenookdeeigenaarzijnvaneenbedrijf.Deledenhebbendecoöperatieopgerichtenhebbenhetkapitaalingebracht.Deledennemendaaromuiteindelijkookdebesluiten.Hetaantalcoöperatievebedrijvenneemtdelaatstejarentoe.Hetafgelopendecenniumzouhetgaanom1.135nieuweorganisaties.Vooralindesectorenduurzameenergieencoöperatievezorgissprakevangroei.www.jaarvandecooperatie.nl

FORUM #10/18.05.1219

door. Ook coöperatieve verzekeraars bleken hun risico’s beter onder controle te hebben. Ruud Galle, hoogleraar ondernemingsrecht en directeur van de Nationale Coöperatieve Raad voor land- en tuin-bouw (ncr), verbaast het niet. ‘Het heeft te maken met de langeter-mijnoriëntatie van coöperaties, de gerichtheid op redelijke condities, de ledenbetrokkenheid. Het gaat bij coöperaties niet sec om rende-ment op ingebracht vermogen. Het gaat om faire condities, om conti-nuïteit. Of het nu om krediet, zuivel of verzekeringen gaat, je ziet dat telkens terug.’ ‘Het superieure van het coöperatieve model is dat wij werken voor onze leden, onze klanten’, stelt Rabotopman Piet Moerland. ‘Er speelt dus nooit een belangenconflict tussen de aandeelhouder, die uit is op snelle winst, en de klant.’ Campina-baas Cees ’t Hart roemt de enorme betrokkenheid van de leden. ‘Onze eigenaren zijn dat vaak al generaties lang. Er is geen sterk wisselend aandeelhouders-spectrum, zoals je bij een beursgenoteerd bedrijf natuurlijk wel hebt. Daardoor krijg je een betere balans tussen de korte en de lange ter-mijn. Natuurlijk wil je ook de revenuen, maar altijd met oog voor de lange termijn. Dat is ook logisch, anders breng je als lid je eigen melk-veehouderij in gevaar.’In de financiële sector ging dat ‘in gevaar brengen’ verder dan het eigen bedrijf, zo is gebleken. Dat stuit Moerland tegen de borst: ‘Banken zijn op aarde om de reële economie te dienen. In de jaren voor de crisis had een groot deel van de sector zich losgezongen. Los van de bedrijven, los van het mkb.’ Toch wil hij niet beweren dat andere ondernemings-

vormen dan het coöperatieve model niet deugen. ‘Ik geloof in pluri-formiteit, dus ik wil me niet afzetten tegen andere modellen. Maar ik ben blij dat ik mag dienen bij een coöperatieve bank.’ Ook ’t Hart, een aantal jaar terug nog actief bij het beursgenoteerde Unilever, ziet dat sommige coöperaties beter door de crisis heen zijn gekomen dan andere bedrijven. ‘Maar ik ben heel voorzichtig om daar conclusies uit te trekken. Het is wel zo dat coöperaties niet zo snel failliet gaan. Als het moeilijk gaat, moeten de eigenaren tijdelijk inleveren.’

duurzaamDe langetermijnoriëntatie van coöperatieve ondernemingen heeft nóg een voordeel, stellen voorvechters van de coöperatie. Duur-zaamheid krijg je er namelijk gratis bij. Topman ’t Hart is er nuchter over. ‘Je ziet dat steeds meer ondernemingen zich bewust worden van het feit dat we iets moeten achterlaten op deze wereld. Dat geldt ook voor FrieslandCampina. Maar ik zie niet dat de coöperatie daar beter in is dan een gewone onderneming. We zijn misschien vanuit het verleden meer gewend om met alle stakeholders rekening te hou-den. Maar ook bedrijven als Unilever, Nestlé en dsm maken grote stappen.’FrieslandCampina draagt zijn steentje bij, door de wereld te voorzien van nutriënten en het verduurzamen van de productieketen, maar ook door boeren in Azië en Afrika te helpen om hun meeveebedrijf kwalitatief te verbeteren en productiever te maken. ‘Andere bedrijven

‘Het gaat om een bedrijf in balans’ cees ’t hart, frieslandcampina

‘Dit is een superieur model’ piet moerland, rabobank

rola

nd

j. re

inde

rs/h

h

frie

slan

dcam

pin

a

FORUM #10/18.05.1220

achtergrond

doen weer iets anders. Ieder moet zijn verantwoordelijkheid nemen.’ Ook de Rabobank doet dat. ‘Deze crisis zal niet geheel vergeefs te zijn geweest als we de les trekken om op een ander groeipad uit te komen. Geen groeipad van bubbels zoals tot nu toe, maar houdbaar. Over 40 jaar hebben we 9 miljard wereldburgers te voeden. Dat is een enorme opgave als we tegelijkertijd onze footprint moeten halveren. Wij kunnen daar als bank een rol in spelen, door te stimuleren dat op zo’n duurzaam mogelijke wijze te doen.’

miljardDe vraag is natuurlijk hoe relevant de coöperatieve sector is binnen de economie als geheel. De Verenigde Naties brengen daar ronkende cij-fers over naar buiten. Bijna 1 miljard mensen op de wereld zou lid zijn van een coöperatie. In Nederland is de gemiddelde burger aangesloten bij 1,8 coöperaties. De gezamenlijke omzet van Nederlandse coöpera-ties was vorig jaar 111 miljard. De vijf grootste coöperaties namen daar ruim 60 miljard van voor hun rekening. Ter vergelijking: de 43 in Amsterdam genoteerde beursondernemingen hadden in 2010 een gezamenlijke omzet van 253 miljard.Of het coöperatieve model ooit het dominante model wordt, is daarom de vraag. ‘Veel beursgenoteerde ondernemingen zijn groot geworden door groei, gefinancierd door de beurs’, erkent Moerland. ‘Coöperaties konden dat niet. De polsstok is niet zo heel groot, maar dat is uiteinde-lijk ook een zegen geweest. Minder groei, maar meer stabiliteit.’Toch heeft het coöperatieve model wel zijn slag geslagen in de crisis.

Zo is de positie van de Rabobank op de zakelijke markt in Nederland ontegenzeggelijk dominanter geworden. ‘Maar ik denk niet dat het model allesoverheersend wordt. Beiden kunnen goed naast elkaar co-existeren’, stelt Moerland.

nieuwe initiatievenTraditioneel is de coöperatie in Nederland vooral goed vertegenwoor-digd in de financiële dienstverlening en de landbouw. Buiten deze sec-toren is echter ook groei. ncr-directeur Ruud Galle ziet steeds meer initiatieven ontstaan in de zorg, de ict en duurzame energie. Galle ver-klaart de hernieuwde belangstelling voor de coöperatie als onderne-mingsvorm uit het geloof in een ander ondernemerschap. ‘De crisis draait om gebrek aan vertrouwen. Om de schandalen en de gebakken lucht die is verkocht, en waar de coöperatieve ondernemingen ver-schoond van zijn gebleven. Dan kun je uit protest een plein bezetten of bij de politiek gaan klagen, maar je kunt ook zélf iets gaan doen. Dat is het oude coöperatieve model. Zelfhulp, ondernemerschap.’Controle en zeggenschap horen daar ook sterk bij, stellen de ceo’s. Moerland: ‘Vergis je niet, bij de centrale kringvergadering gaat het er heel scherp aan toe. En dat is goed. Macht moet gecontroleerd wor-den.’ Ook ’t Hart benadrukt dat de leden een centrale rol spelen. ‘Morgen hebben we onze jaarvergadering en dan zitten daar toch de eigenaren. Die waken ook echt voor de continuïteit. Het is niet zo dat er niks kan, maar de stemming is wel: we don’t want to bet the firm. Het gaat er niet om om het onderste uit de kan te halen. Het gaat om

‘De crisis draait om gebrek aan vertrouwen’ hoogleraar ruud galle

Soorten en maten

Deenecoöperatieisdeandereniet.DebekendsteinNederlandzijndeconsumenten-enondernemerscoöperaties.Sterkinopkomstzijndeoverheidscoöperaties,waarbijbijvoorbeeldgemeenteneengezamenlijkbedrijfoprichtenombepaaldeoverheidstakenuittevoeren.

Ondernemerscoöperaties FrieslandCampina,Cosun

Consumentencoöperaties Rabobank,Achmea,Coop

Overheidscoöperaties CoöperatieParkeerService

Werknemerscoöperatie NietinNederland,bekend voorbeeldinSpanjeis

Mondragón

ncr

FORUM #10/18.05.1221

column scheer

KunduzJekuntalsmediastrateegspinnenwatjewilt,maarsommigedingenhebjegewoonnietindehand.Zoalsdekeuzevaneentrefwoordvooreencoalitieofeenakkoord.JekunthetvakergebruikteRegenboogcoalitieinbrengenomdaterzoveelverschil-lendepartijenaanmeedoen.OfWandelgangenakkoordomdathetinbetrekkelijkkortetijdwerdgesloten.MinisterDeJagerspreektzelflievervaneenLente-akkoord.EmileRoemerzietmeerinhetKattenbakakkoord:hooguithoudbaartotdeverkiezingen.MaardanwordthettochKunduz.Eennaamdiebijmijweinigpositieveassociatiesoproept.KunduzstaatvooroefenenmetPlaymobil-agentjesineenzandbak,voorhetterugsturenvanNederlandseinstructeursomdaterteweinigrekruteninAfghanistanzijn,envoordekunstmatigescheidingtussenoptredenalspolitieagentenalssoldaat.Alsofjeeenterroristalleenmaarmagaanhoudenalshijzonderlichtfietst.KunduzstaatvoordecoalitiediehetmogelijkmaaktedatdedoorGroenLinksgewenste‘vredesmissie’doorging.Terwijldieanderepartijenongetwijfeldhuntwijfelshaddenbijhetnutvandemissie.IndiezinisGroenLinkstevergelijkenmetdepvv:jeguntzebepaaldekabinetsbesluiteninruilvoorhungedoogsteun.Besluitendienetzomakkelijkweerwordenteruggedraaidalsdegedoogconstructieverledentijdis.Deburgerwordtercynischvan,maarzowerktdepolitiek.HetisdaaromjammerdaternuwééroverKunduz-coalitiewordtgesproken.Wantmeteenmissieineenverlandheefthetdezekeerniettemaken.Hetgaatnuovereenmissieineigenland,omdepolitiekeimpassetedoorbrekenentevoldoenaandeBrusselsespelregels.Vandielaatstekunjeallesvinden,maarspelregelszijnernietvoorniets.Alsjehetdaarnietmeeeensbent,moetjeüberhauptnietaanhetspelbeginnen.Benjehalverwege,dankunjenietineenszeggendatjedieregelsmaarniksvindt.Misschienluktheteengewiekstemediastrateeg(BureauBleker&DeVries?)omdenaamvandecoalitienogteveranderen.OfmisschienspantdeAfghaanseprovincieKunduzeenprocesaanwegensmisbruikvanhaarnaam.Andersmoetenwe,alsdecoalitiestandhoudt,ermaarmeelerenleven.

Paul Scheer

jero

en p

oort

vlie

t

een bedrijf in balans.’ Agressieve leverage zit er daarom niet in, aldus Cees ’t Hart. Maar dat maakt het bedrijf volgens hem zeker niet stoffig of saai. ‘Weet je, als je mandaat hebt in een coöperatie, heb je heel grote vrijheden. We kunnen heel snel acteren. De slagkracht van dit bedrijf is groter dan ik ooit meegemaakt heb.’ Moerland zou willen dat ook andere sectoren het coöperatieve model als uitgangspunt nemen.‘Denk aan het onderwijs, ziekenhuizen, woningbouwverenigingen. Het is heel belangrijk dat ze een struc-tuur hebben met leden. Leden met belangen, met zorgen, met kritiek. Dat houdt je wakker. En dus niet, zoals bij de sommige organisaties alleen maar een stichtingbestuur. Dat is verantwoorden aan jezelf. Dan blijft het altijd gezellig natuurlijk. Leden komen juist naar je toe. Die vragen: hoe zit dat? Is dat wel in mijn belang? Lekker down to earth. Dat is een helder model. Het meest voor de hand liggende model wat mij betreft.’Door de crisis is er wel écht wat gebeurd de laatste jaren, is de over-tuiging van Moerland. ‘Dat besef dat je het voor de klanten doet, dat is er nu, en niet alleen in de coöperatieve wereld.’

Top-5 grootste coöperaties qua omzet

1Achmea 19.650miljoeneuro

2Rabobank 13.378miljoeneuro

3. vgz 10.555miljoeneuro

4.FrieslandCampina 9.626miljoeneuro

5. czGroep 7.065miljoeneuro

22 FORUM #10/18.05.1222

actueel

Digitale diefstal loont(nog wel)Het is nog maar een

voorzichtige schatting:

internetcriminelen beroven

Nederland jaarlijks ter

waarde van 10 miljard euro.

Bijna driekwart van die

schade wordt aangericht

bij het bedrijfsleven.

Tekst:RemkoEbbersBeeld:iStockphoto,beeldbewerking:LinkDesign

Misdaadloont,zolijkthet.Jaarlijkswordtdoorinternetcriminelenvoor7,4miljardeuroaanschadeaangerichtbijhetbedrijfsleven.Datheefttnoberekendopbasisvaneenrapportdatin opdrachtvandeEngelseoverheidwerdgemaakt.DeEngelsecijferszijnnietzomaargedeeld,maargecorrigeerdvoorbelangrijke–zoge-noemdedrijvende–factoren.Zoishetcijfervoorfiscale-enuitkeringsfraudegecorrigeerdvoordetotaleomvangvanbelastingfraudeinbeidelandenéndeomvangvanuitkeringenperinwoner.Deschadezoubestnogweleensgroterzijn,zegttno-onderzoekerJohanRuiter.OmdatNederlanddichterbekabeldisdanEngeland,eengeavanceerdeinfrastructuurheefteneengroterehoeveelheiddataver-keer,isonslandkwetsbaarder.‘Alsjeandererapportenerbijbetrekt,zoalsdatvanErnst&Young,kandeschadepostrichting20tot30miljardgaan’,schatdetno-onderzoeker.Inde Networked Readiness Index die het World EconomicForumopstelt,steegNederlandvandeelfdenaardezesdeplaatsvandehyper-connected economies.Zwedenstaatvoorhetderdejaaropdeeersteplaats,gevolgddoorSingaporeenFinland.

Maardeaanpakvandigitalecrimineleniseenmoeilijkezaak.Natuurlijkmoetdebeveiligingopordezijn,eenaspectwaarnogsteedsteweinigaandachtvoorisbijbedrijven,overheidenburgers.HetsuccesvancybercriminelenzithemookinhetfeitdatzijzichvaakinlandenbevindenwaarhetjustitieelapparaatnietgeweldigontwikkeldiszoalsOekraïne,Albanië,RuslandenChina.Destrijdtegencybermisdaadheeftditjaardooreentoenamevangrensover-schrijdendeinternetfraudedehoogsteprioriteitgekregenbijhetinternationalepolitienetwerkInterpol.DatzeiKhooBooHui,presidentvanInterpol,vorigeweekdinsdagopeenconferentievan49landeninTelAviv.Tachtigprocentvandeinternetmisdaadishetwerkvaninternationaalopererendegeorganiseerdebendes,zeiHui.DeAmerikaansecyberexpertMelissaHatawaypleitteerdaaromeindjanuariinForumvoordatoverhedenwereldwijdeafsprakenmakenmetdegrootsteinternetproviders.‘Wereldwijdzijnermaximaal26bedrijvendiedeinternettoegangcontroleren.Daarkunjesnellerafsprakenmeemakendanmet158landen.’

www.vno-ncw.nl/criminaliteitsbeheersing

Cybercrime kost Nederland jaarlijks 10 miljard…

…enderekening?Dieslaatvoorhetgrootstedeelbijhetbedrijfslevenneer

Aan: de overheid

Betreft: Schade cybercrime

Kosten 1,6 miljard euro

Jaarlijks te voldoen

Aan: het bedrijfsleven

Betreft: Schade cybercrime

Kosten 7,4 miljard euro

Jaarlijks te voldoen

Aan: de burger

s

Betreft: Schad

e cybercrime

Kosten 1 milja

rd euro

Jaarlijks te v

oldoen

Bron:t

no

23 FORUM #10/18.05.1223

AUTOMOTIVECHEMIE ICT

Farmaceutische en BiotechindustrieELEKTRONICA ELEKTRONICA

…dus let op uw winkel…

Automotive

0,8 miljard pond

ChemischeIndustrie

1,3 miljard pond

Ict-sector

1,6 miljard pond

Elektronica-sector

1,7 miljard pond

Farmaceutische enbiotechindustrie

1,8 miljard pond

Top-5risicosectoren

VolgenshetBritserapportThe cost of cybercrime uit2011lopendezesectordemeestekansslachtoffertewordenvancybercrime.Decijferstonendeeconomischeimpactvancybercrimeberekendopbasis

vandeBritsesituatie.VoorNederlandzaldesituatievergelijkbaarzijn.AangeziendetotaalschadeinGroot-BrittanniëdriekeergroterisdandieinNederland,zullendegetallenvooromrekeningnaardeNederlandsesituatieinelkgevaldoordriegedeeldmoeten

worden.tnowilvoorNederlandgeencijferspersectorgevenomdatdeNederlandseenEngelsedefinitiesvaneensectorniethelemaalovereenkomen.

Digidieven gaan er met een flinke buit vandoor…

…diezijvooralbijbedrijvenbinnenhalen…

diefstalIP-adressen

3,3

2,6

2,1

0,9

0,6

0,5

Identiteitsfraude,onlinefraudeenfiscalefraude

industriëlespionagediefstalklantgegevens

Buit in miljarden euro’s

onlinediefstal

afpersing

…maarookdebuitbijparticulierenenoverheidisgroot…

Bron:t

no

FORUM #10/18.05.1224

belrondje

Hossein Mahmoud / am Coatings / Ede

‘Krankzinnig’‘Wildersmagdatbestzeggen,wantwehebbenhiervrij-heid van meningsuiting. Maar de pvv-leider weet heelgoeddatdeeuroendeEuropeseUnieonsveelwelvaarthebbengebracht.NederlandkannietzonderEuropa.Onslandisafhankelijkvandeexport.Onsbedrijfexporteertvoornamelijknaarhetbuitenland.Zo’n80procentgaatoverdegrens.Danishetgemakkelijkdatdeeuroeris.Jehoeftjenietmeertebeschermentegenvalutarisico’s.’

‘Wilders is een populist.Hij probeertNederlanders tebeïnvloedendiedeeconomieniethelemaalbegrijpen.Ik woon hier nu vijftien jaar. Ik ben geïntegreerd inNederland. Een ding weet ik als ondernemer zeker:Nederlanderswillenvooruit,nietachteruit.UitdeEuro-pese Unie stappen? Dan ga je hard achteruit. Is eenkrankzinnigidee.DatGriekenlanderuitzouwillenstap-pen, kan ik me ergens nog voorstellen. Maar Neder-land?Nee,datvoorstelistekrankzinnigvoorwoorden.’

Tom Roefs / Munckhof Groep (vervoer) / Horst

‘Belachelijk’‘Belachelijk gewoon.Vooral niet uit de Europese Uniestappen. Nederland hoort bij Europa, we zitten in dehaarvatenvandeunie.Ikkanmevoorstellendatmensenafentoedenken:washetvroegernietbeter?Maarweleven nietmeerop een eiland.Nederland kan niet losvanEuropafunctioneren.Deunielevertonsmeeropdandathetkost.’‘Natuurlijkzijnerlastigezaken.JemoettegenoverBrussel

verantwoording afleggen.Wemoetenons in 2013 aandattekortvan3procenthouden,maardat cijferheeftBrusselonsnietopgelegd!DatwasdewensvanNeder-land zelf.Het is een rare gedachte; baas in eigen buik.Danbenjemisschienwelzelfstandig,maarwatschietjeermeeop?Denadelenzullenveelgroterzijndandiepaarvoordeeltjes.Deguldenterug?Vroegerwasonzemuntsterk, maar wie zegt dat die munt weer net zo sterkwordtalsvroeger?Alshet landnietgoeddraait, zaldeguldenzwakblijven.’

Martin van der Leest / Sealteq (infrastructuur) / Stadskanaal

‘Onzin’‘IkhoudnietvandatpopulistischegeneuzelvanWilders,hoewelikopzichbestvansterkeuitsprakenhoudhoor.Wegaanechtnietterugnaardegulden.Wildersdoetzijnuitsprakenomkiezerstetrekken,nietomdeeconomieteredden. Dat past binnen het populismeom te zeggen:vroegerwasallesbeter.Daarkoopjedusniksvoor.Wekunnen het ons als land niet meer veroorloven onze

eigenbroekoptehouden.Onzeeigenmarktisteklein.Delandenomonsheenhebbenwenodig.’‘Erwordtbeweerddatwe,voordehulpaandeGrieken,moetenbetalen.Datisonzin.WehebbenjarenlangaandeGriekenverdiend.Nederlandheeftontzettendgepro-fiteerd van de export naar de Zuid-Europese landen.Daarstaatnuniemandbijstil.Daternueenhick-up is, ishelemaalnieterg.Alleenmoetjeerwelvoorzorgendatdebegrotingsdisciplinegehandhaafdwordt.Afspra-kenmoetjenakomen.’

Nederland uit de Europese Unie?pvv-leider Geert Wilders eist dat Nederland uit de Europese Unie stapt.

Nederland kan dan zijn eigen boontjes doppen, eigen wetten invoeren, de

migratie stoppen én de ooit zo vertrouwde gulden herinvoeren. Wat vinden

ondernemers eigenlijk van dit plan?

Tekst:WalterDevenijns|Foto’s:ChristiaanKrouwelsenHansStakelbeek

FORUM #10/18.05.1225

uitspraken

‘We kunnen niet langer de geldautomaat van corrupte lidstaten zijn.’Brussels pvv-voorman Barry Madlener, ad van 3 mei

‘Ik hoef niet de hele dag allemaal lauwerkansen omgehangen te krijgen, maar ik vind het wel fijn als iemand eens een keertje een compliment geeft.’Pauline van der Meer Mohr, bestuursvoorzitter van de Erasmus Universiteit Rotterdam, Management Team van 26 april

‘Ik zit in de politiek om resultaten binnen te tikken.’GroenLinks-leider Jolande Sap, Vrij Nederland van 12 mei

‘Ik ben hier niet gekomen als iemand die achter de kudde aanloopt. Dan loop je alleen maar in de stront.’cnv-voorzitter Jaap Smit, ad van 27 april

‘Wij zijn geen magische geldpomp.’Pim van Ballekom, directielid Europese Investeringsbank, de Volkskrant van 9 mei

‘Vlak voor een crisis hoor je economen zelden. Maar ze kunnen heel goed dingen achteraf voorspellen.’Paul Frentrop, hoogleraar aan Nyenrode Business Universiteit, hp/De Tijd van 1 mei

‘Ik ben een open boek.’cda-prominent Henk Bleker, ad van 8 mei

‘Bedrijfseconomie kun je gemakkelijk bijleren. Dat is niets anders dan optellen en aftrekken.’Scheidend Arcadis-topman Harrie Noy, Cobouw van 2 mei

‘Ik ben gewoon de buurman die over anderen praat, meer is het niet.’Entertainmentdeskundige Albert Verlinde, Vrij Nederland van 28 april

FORUM #10/18.05.1226

vijf vragen aan

Ontwikkelaars van windparken krijgen

het vaker te stellen met het ministerie

van Defensie vanwege de radar, kopte

Trouw half april. De sector leek voor het

blok gezet. Maar de echte problemen

liggen elders, stelt Ton Hirdes, directeur

van de windenergie-associatie nwea.

Een storm in een glas water, die commotie?‘Nee, er was wel degelijk wat aan de hand. Het Rijk wil meer energieopwekking door windturbines op land. Streven is een op-gewekt vermogen van 6.000 megaWatt in 2020. En dat streven dreigde door de radar-kwestie serieus in gevaar te komen. Waar-schijnlijk ingegeven door de gewijzigde kijk op de nationale veiligheid, meldde Defensie een paar jaar geleden diverse plannenma-kers dat projecten niet konden doorgaan vanwege de kans op verstoring van de radar. Dat gebeurde met verwijzing naar een oude circulaire waar jaren niets mee was gedaan. Wij hebben toen gevraagd of we niet wat meer lucht zouden kunnen krijgen.’

Daar werd enthousiast op gereageerd?‘Het heeft even geduurd, maar er lijkt nu een oplossing binnen bereik. In het verleden gebruikte Defensie een grof rekenmodel om te kijken of een nieuwe ontwikkeling zou

leiden tot verstoring van de radar. Nu is er een veel nauwkeuriger model beschikbaar. Dat geeft een realistischer beeld van de ver-storingsrisico’s. En daardoor vergroot het de kans dat projecten binnen de marges val-len en door mogen gaan. Daarnaast wordt gekeken naar een andere manier van om-gaan met de radar. Per saldo betekent dit een verruiming van de mogelijkheden.’

Helemaal tevreden? ‘Was het maar zo. In het verleden moesten alleen plannen binnen een afstand van 28 kilometer van radar worden getoetst. Nu is die zone uitgebreid tot 75 kilometer. Dat be-tekent dat bijna overal in Nederland getoetst moet gaan worden. Dus ook bij projecten waarvan duidelijk is dat ze geen problemen zullen opleveren. Dat betekent extra kosten voor initiatiefnemers. En het risico dat er toch aanpassingen nodig zijn. Over een jaar wordt de nieuwe systematiek geëvalueerd. Ik heb goede hoop dat we het dan ook kun-nen hebben over een versoepeling van de ei-sen en dat daardoor een streep kan door een heleboel overbodige toetsen.’

Is daarmee het pad geëffend voor windenergie?‘Nee, daarvoor is meer nodig. Het is goed dat het Rijk het voortouw neemt bij grote pro-jecten. Maar het ontbreekt aan een krachtig

langetermijnbeleid. Provincies zetten daar de rem op. Onderhand wordt al drie jaar ge-sproken over waar in Nederland grootscha-lige windenergieprojecten mogelijk zouden moeten zijn. En door die patstelling doen zich ook problemen voor bij kleine projec-ten. Gemeenteraden hebben zoiets: er komt binnenkort misschien wel een grootscha-lig park in de buurt, sluit daar maar bij aan. Duidelijkheid brengt de vaart er weer in. De ontwikkeling van wind op land zou ook enorm geholpen zijn door een aanpassing van de sde+-regeling. Een subsidieregeling voor de goedkoopste vormen van duurzame energie.’

Door die insteek krijgt de overheid meer waar voor haar geld. Dat is toch juist goed? ‘Zeker, we zijn het daar ook mee eens. Punt is dat we bij de berekening van de kostprijs niet alle draaiuren mogen meetellen. Daar-door kunnen we niet concurreren met an-dere technieken. Bij de oude sde- en mep-subsidieregelingen speelde dat probleem niet. Bij die regelingen was er per techniek een bepaald bedrag ter beschikking. Het zou mooi zijn als de rekenmethode bij de huidige regeling wordt aangepast aan de realiteit.’

Tekst:FrankdenHoed|Foto:nwea

ton hirdes

‘Provincies remmen windenergie’

FORUM #10/18.05.1227

ton hirdes

‘Provincies remmen windenergie’

groen goed

Van pulp tot pulp

bedrijf: TeijinAramidinnovatie: Hergebruikvankunstvezel

Wiemetdeautoeennoodstopmoetmakenennognetoptijdstilstaat,heeftdatmisschientedankenaanversletenbanden,kogelvrijevestenofoudehijskabelsmetaramidevezel.TeijinAramid,fabrikantvanaramide–ookwelbekendalsTwaron–neemtnamelijkbepaaldeafgedankteproductenmetzijnaramidevezels(zoalsautoban-den,kogelvrijevestenenhijskabels)ensnijafvalterugenrecycletdattotTwaronpulp.Diepulpwordtweergebruiktvoorhetmakenvanrem-voeringen,maarookalsafdichtinginpompen.‘Wezijnnietgaanrecyclenvanuiteenkosten-overweging’,zegtSaskiaVerhoevenvanTeijinAramid.‘Hetismeerzodatweonseenaantaljarengeledenrealiseerdendathetafvalvanonsproductieprocesnoggoedbasismateriaalis.DaarnaastveroorzaakthetweggooienvanTwaronproducteneenhooponnodigafval.Dat isietswaaroverweookvragenkrijgenvanonzeklanten.Vandaardatwijzijnbegonnenmethetterugwinnenvanaramide.Nuhebbenwewereldwijdverzamelpuntenwaardeafgedankteproductenmetaramidenaartoegebrachtkunnenworden.WijverschependienaarNederlandvoorverdereverwerking.’Hergebruikvanaramidewerktnietzoalsbijglasdatvermengdwordtmetruwegrondstoffenbij deproductievannieuwglas.VoorhetrecyclenvanaramideheeftTeijinspecialefabriekslijnenneergezet.Watdaaruiteindelijkuitkomt,heeftdezelfdekwaliteitalsdeoorspronkelijkeTwaron-pulp.Hoeveelaramideerwordtgerecycled,wilSaskiaVerhoevennietkwijt.Erzijnmaartweearamidefabrikantenendanzijndergelijkecijfersconcurrentiegevoeligmateriaal.

Tekst:RemkoEbbers|Foto:SakeElzinga/hh

FORUM #10/18.05.1228

actueel

FORUM #10/18.05.1229

‘europa moet weer

groeien’

‘Niemand inNederland kentons.’ DeDuitserWernerHoyerwil niet klagen,maar zijnbankis groter dan de Wereldbank, en toch kentniemand hem. ‘Ook in mijn eigen land weetniemand van het bestaan van de EuropeseInvesteringsbank.’Omdie lacunewegtewer-ken,gingenhijenzijnuitNederlandafkomstigevicevoorzitter Pim van Ballekom eind vorigeweek op tournee langs Nederlandse banken,ministeriesenbelangenorganisaties.

goedkoop geldHoyeroverdrijft.Bijhetgrotepubliekmagdeeib, gezeteld aan de Luxemburgse BoulevardKonradAdenauer,onbekendzijn;DenHaag,degroteNederlandsebankenenmeningmkb-on-dernemerwetenheelgoed‘wie’debankis.Zekloppengraagaanvoorfinancieringbijdeeib diedoorhaarijzersterkereputatie(Triple-A)op

dekapitaalmarktgoedkoopgeldkanlenen.Datgoedkopegeldzetdebankophaarbeurtweeruitbijbedrijfslevenenoverheden.Hoyerwijstopdecijfers:‘Weleenden76miljardeuroopdekapitaalmarkt.Geldvanprivé-investeerders.DehelftvanhetbedragisafkomstiguitEuropa.’Om de kredietcapaciteit verder te vergroten,denkt de bank aan een samenwerking metNederlandse pensioenfondsen bij de financie-ringvangroteprojecten,voegtHoyersvicevoor-zitterVan Ballekom eraan toe. ‘Dat pensioen-geldmoetookmaareenkeertje inNederlandworden geïnvesteerd, aldan nietmetde hulpvandeeib.’Deeib endepensioenfondsen zijnbeide conservatieve instellingen, steltdevice-voorzitter.Duszoudenzeelkaarmakkelijkkun-nenvinden.Sinds het uitbreken van de crisis heeft hetNederlandsemidden-enkleinbedrijfdeeib snel

ontdekt.Tot aan 2007werd er nauwelijks eib-geldgeleend.Maarin2010ginger600miljoeneurooverdetoonbank.Vorigjaarliepdatbedragopnaar700miljoen,waarbijzo’n1.200bedrijvenbetrokkenwaren.Hetgemiddeldekredietbedragbedroeg1miljoeneuro,maarerzijnookleningenverstrektvan100.000euro.Ditjaarverwachtdeeibongeveereenhalfmiljardeurouitte lenen,meldtbestuurvoorzitterHoyer:‘Datbedragkanomhoogofomlaaggaan.Hetisafhankelijkvandevraaghier.Hetfinancierenvanhetmkbiseenvanonzeprioriteiten.Hetmkbstimuleertinveellandendegroeivandewerkgelegenheid. Indiesectorvindenmensenbroodenwerk.Nederland,DuitslandenItaliëzijndevoorbeeldenvanlan-denmeteensterkemkb-cultuur.’

rentevoordeelDekansdatde kredietverlening inNederlandde half miljard zal overschrijden, is groot.Simpelwegomdatdevraagnaardegoedkopeeib-kredieten fors is.Vanwege het rentevoor-deel: dat bedraagt soms wel 0,45 procent-punt.Bovendienhebbende leningenooknogeen langere looptijd van tien tot vijftien jaar.‘Binnendriewekeniseenbedragvanintotaal150miljoenopgenomen.Binnendrieweken!’,aldusHoyer.Heteib-geldwordtinbeginselge-distribueerdviaabnAmro,ingendeRabobank.Eenondernemerkloptbijdebankaanvooreeneib-lening.Debankbeoordeelthetrisico.Hoyersbankleentookgelduitvoordebouwvan

Hij staat in de startblokken om de groei in Europa

aan te jagen. Voor bankpresident Werner Hoyer van

de Europese Investeringsbank (eib) is investeren

in ondernemers daarbij prioriteit nummer 1. ‘Onze

kredietlijn kan uitgebreid worden.’

Tekst: Walter Devenijns | Foto: Biddiboo/Getty Images

FORUM #10/18.05.1230

‘Wie’ is de eib?DeEuropeseInvesteringsbank(eib)isdébankvandeEuropeseUniemeteenhoofdkan-toorinLuxemburg.Deaandelenzijninhandenvande27eu-staten.Enerwerken1948medewerkers.Volgenscijfersuit2010leendedebank72miljardeurouit.Bijna90procentdaarvanwerduitgeleendbinnendeeu.Dertigprocentgaatnaarklimaatprojec-ten.Zo’n120duizendkleineenmiddelgroteondernemingenkregeneenleningvandeeib. Verderfinancierdedebank450grote,vooralinfrastructurele,projectenin78landen.DoorhaarTriple-Aratingkandeeib goed-kooplenen.Datvoordeelwordtdoorgegevenaan ondernemingen en projecten die met ditgeldwordengefinancierd.Debankheeftimmers geen commercieel oogmerk.

actueel

groteinfrastructureleprojecten,zoalsdeafbouwvande2eMaasvlakte,deverbredingvandeA12ofdeaanlegvaneenglasvezelnetwerkin33ge-meentes. Bij dit soortmegaprojecten is de eib eencofinancier.Derestvandegeplandeinves-teringkomtvoorrekeningvananderefinanciers.De eib ziet zichzelf vooral als een gangmaker.AlseenkredietnemerdoordeEuropesebankisgoedgekeurdvolgenanderefinancierssnel. groeiakkoordDe laatste wekenwordt binnen EuropamededoordekomstvandeFransesocialistischepre-sidentskandidaatHollande steedsmeer gedis-cussieerdover hoede economische groei ver-sterktkanworden.Europaheeftnietalleeneenbegrotingsakkoordnodig,maarookeengroei-akkoord.De eib zoumet haar netwerkdaarbijeenbelangrijkerolmoetenspelen,vindtHoyer.Met zijn fdp-achtergrond is de bankvoorzit-terdiepverbondenmetdeDuitsepolitiek.Hijwaarschuwtvooreengroeiakkoorddatgefinan-cierdzouwordendoordeoverheden:‘Hetheeftzeker zinomover eengroeiakkoordtepraten.Hetbegrotingspact,waarbijvoorheteerstsindsjarenafsprakenzijngemaaktoverhetbeperkenvanoverheidsschulden, isvolgensmijeensuc-cesverhaal.Wemoetennietdezelfdefoutma-kenals inhetverleden,waarbij groeiprogram-ma’s gefinancierd werden door de overheid.Dezebankkangeldlenenopdekapitaalmarkt.Datprogrammamoetenweoprekken,waarbijwehethartvandeechteeconomie,hetmid-den-enkleinbedrijf,beterbereiken.Hetdoelistochomdewerkgelegenheidtelatengroeien.’

De bank van Europa investeert niet alleen inNederland,maarookinGriekenlandenSpanje.Detweelandenontvingeninhetafgelopenjaareenbedragvan10miljardeuro(Nederland860miljoen).Hoyervindtdat zijnbankook indieZuid-Europeselandenmoetinvesteren:‘Hetisonswerk.Wezijneenbankvande27eu-leden, dusookvanGriekenlandenSpanje.Wevertel-lenonzeledendatzijeveneensprofiterenvaninvesteringen inandere landen.MaardetweestatenhebbennogweleenlangewegtegaanvoordatzeweereendeelkunnenzijnvanhetEuropesesuccesverhaal.’CommentaaropdeactueleGrieksesituatienade parlementsverkiezingenwil Hoyer niet ge-ven.Hij hooptdat er eengoedeoplossinguitde bus komt, is het diplomatieke antwoord.Tochwijsthij eropdathetgeen zinheeftomalle afspraken die zijn gemaakt, weer ondervuurtenemen.Hoyer: ‘Het istijdomnaardetoekomst te kijken. Wat heeft Griekenlandnodig?Daarzijnmoedigestappenvoornodig.Nederlandis,samenmetenkeleanderelanden,deeconomischevoorhoede.Hierzijnstructure-lehervormingengenomen.Diezijnconsequentuitgevoerd.’ZijnbankisbereiddegroeibinnenEuropaaante jagen door meer leningen te verstrekken.Deeib hoopt dat de 27 eu-landen,waaronderNederland, het bankvermogen aanvullen. Dedanfinancieelsterkerebankkanmeerlenenopdekapitaalmarkt,waardoordekredietverleningeveneensopgestooktkanworden.Hoyer: ‘DatishetideeachterEuropa.Wemoetendeeco-nomieinalleEuropeselandenlatengroeien.’

Groen hotel dankzij lening OndernemerAchouZhangkreegeenlening van1,8miljoeneurovandeEuropeseInvesteringsbank.DaarmeewerddebouwvanheteerstegroeneHotelinDenHaag,CourtGarden,gefinancierd.Dezeventigkamerszijnvollediggeïsoleerd.Hethotelgebruiktgroeneenergieenheefteenbiologischontbijtophetmenustaan.Metdeeib-lening,dieviadeingwerdverstrekt,bespaartZhangjaarlijks10.000euroaanrentelasten.Vooreenstart-uphotelisdateenbehoorlijkemeevaller.

Bankpresident Werner Hoyer: ‘Griekenland en Spanje hebben nog een lange weg te gaan voordat ze weer deel

kunnen zijn van het Europese succesverhaal’. Links van hem vicevoorzitter Pim van Ballekom van de eib

giov

ann

i sm

ulde

rs

FORUM #10/18.05.1231

rubrieksnaam

31

Dat de uitreiking van de Koning Willem I Prijs vorige week werd afgesloten met een aspergemaaltijd was geen bijzonderheid. De uitreiking werd gehouden op de Floriade in aspergeprovincie Limburg. Winnaars waren de vdl-groep en Vencomatic.

DeKoningWillemIPrijswordtomhetjaaruitgereiktaanbedrijvendiedurf,daadkracht,duurzaamheidendoorzettingsvermogentonen.DeprijsisvernoemdnaarKoningWillemI,de‘koopman-koning’,dieveelaandachthadvoor

handel.Sinds2008wordenertweeprijzenuitgereikt:eenvoorhetgrootbedrijfeneenvoorhetmkb.DitjaarwerdvoorheteerstdeKoningWillemIPlaquettevoorduurzaamondernemer-schapuitgereikt.Devdl-groep kreeg de prijs in de categorie Grootbedrijf,omdathetvolgensdejuryeen‘exemplarischerepresentantisvandemaakin-dustrieinNederland(...).Durventeblijvenenwerkgelegenheidtecreërenmaaktvdl tot een uniekconcern.’Demkb-prijsgingnaarVencomatic,eenbedrijf

datmachinesmaaktvoordepluimveesector.Dejuryvondheteenonderscheidendbedrijfomdat‘deondernemingblijkgeeftvaneengrootbewustzijnvanhaarvoetdrukopdezeaardeenisdaarnaastinternationaalsuccesvol.’DeeersteplaquettestaatnubijNorm-teq.HetbedrijfheeftmetNorm-teqLifeeenmaniergevondenombestaandegebouwenbetrekkelijkeenvoudigomtebouweninenergiezuinigeap-partementen.‘HetbeleidvanNorm-teqgetuigtvaneengoedeondernemingsvisie’,vonddejury.www.kw1prijs.nl

Durf, duurzaamheid en asperges

Van links naar rechts: Wim van der Leegte (VDL Groep) Klaas Knot (president van De Nederlandsche Bank en

voorzitter van de Koning Willem I Stichting), Harrie Evers (Norm-teq), Cor van de Ven (Vencomatic) en prins

Willem Alexander

Ivo Niehe interviewt Annemarie Rakhorst,

juryvoorzitter van de Koning Willem I Plaquette voor

duurzaam ondernemerschap. ‘Duuzaam is niet duur’,

hield ze Niehe en de zaal voor. ‘En ook niet moeilijk.’

Na alle plichtplegingen is er tijd voor de buitenwereld.

Wim van der Leegte belt: ‘Ik heb ‘m hoor.’

Het is zo eenvoudig, lijkt Ruud Koornstra te willen

zeggen. Koornstra scoort al jaren hoog op de

duurzame lijstjes

maa

rten

hui

sman

FORUM #10/18.05.1232

vereniging

personalia

even voorstellenBranche:BrancheorganisatieKinderopvangVoorzitter:MarielleRompaAantalleden:Circa1.150Lidvanvno-ncwsinds:Januari2012(rechts-voorgangerdeBrancheverenigingOndernemersindeKinderopvangwasallidvan vno-ncw)

Kinderopvang? Was dat niet die branche waar zoveel wordt bezuinigd?‘Ja,enwestellenonsdaarzeertegenteweer.Deeisenvoorveilig-heid,kwaliteitentransparantiewordenopgeschroefdentegelij-kertijdwordtereenflinkebezuinigingdoorgevoerd.Datkloptniet.Kinderopvangleverteenenormebijdrageaandeeconomie,doordatmensenmeedoenaanhetarbeidsprocesenbelastingbetalen.Wijzijnverbaasddatdeoverheidnietbegrijptdatalsjedekinderopvangzoweinigondersteunt,oudersnaarandereoplossingengaankijkenzoalsminderofhelemaalnietwerken.Jebentdaneendiefvanjeeigenportemonnee.’

Is het nog wel leuk om in die sector te werken dan?‘Hetisaltijdleukomvoorzittertezijnjuistalsjeietshebtomvoortevechten.Wijwillenbijdekinderopvangorganisatieszakenalskwaliteitenveiligheidheelstevigneerzetten.Daarmeeverdienjevertrouwen.Tegelijkertijdwillenwijdatkinderopvanggeenelitaireaangelegenheidwordtmaartoegankelijkblijftvooriedereen.’

Wie zijn er eigenlijk lid van de Brancheorganisatie Kinderopvang?‘Sinds1aprilvorigjaarzijndemogroepKinderopvangendeBrancheverenigingOndernemersindeKinderopvanggefuseerd.AlsBrancheorganisatieKinderopvangbehartigenwijdebelangenvankinderopvangorganisaties.Datbetreftkinderdagverblijven,gastouderopvang,buitenschoolseopvangenpeuterspeelzaalwerk.Zoweldecommerciëleorganisatiesalsdestichtingen.Onzeledenvertegenwoordigenongeveer80procentvandetotaleomzetindekinderopvang.’

Waarom bent u lid van vno-ncw?‘Wijvindenhetbelangrijkdatookvno-ncwopdehoogteisvanhetbelangvoordeeconomievangoedekinderopvanginNederland.Alslidkunnenwijhetbestuurvanvno-ncwgemakkelijkbenaderenomonspuntnaarvorentebrengenzodathetmeewordtgenomenindeoverwegingen.’

Wat kunt u hier zelf aan doen?‘Wateenbrancheorganisatiebehoorttedoen.Wevoereneenstevigelobby,zoekendepubliciteitendragenonzeboodschapuit.Webe-naderenookpolitici.Momenteelisdatbuitengewoonmoeilijk,wanteenaantalspraakmakendewoordvoerdersophetgebiedvandekinderopvang,onderwieInekevanGent,gaatdepolitiekverlaten.’www.kinderopvang.nl

Ronald van Heesisalsfinanci-eeldirecteurindienstgetredenbijzorgverzekeraarcz.HijvolgtJacques Koenenop.HiervoorwasVanHeesondermeerwerk-zaambijEureko(Achmea)enZwitserleven.

Jan Jacob van Donselaarvolgtper1juliJohn Franke op als managingdirectorvanCompassGroupNederland,food-ensupportservices.VanDonselaarwerktesinds2005bijPonHoldings,meestrecentelijkalsceovankpi,eenjointventurevanPoninPolen.Van1995tot2005

washijindiversestrategischcommerciëlefunctieswerkzaamvoorGeneralMotorsinBelgiëenNederland.Franketradinoktober2011aanalsinterimmanagingdirectorvanCompassGroupNederland.Hijwerktsinds2005voorCompassGroupUKinuiteenlopendeinternationalemanagementfuncties.

Andrew Moss treedt met onmiddellijkeingangterugalscommissarisvanfinanciëledienstverlenerDeltaLloyd.Ditbesluithangtsamenmetdebekendmakingvanzijnaftreden

alsceovanAviva.Mosswassinds2007opvoordrachtvanAvivalidvanderaadvancommissaris-senvanDeltaLloyd.Overzijnopvolgingvolgtlaterverdereinformatie.

Nieuw bestuurslid vno-ncw

Cor Wittekoek,directeurGlasBrancheOrganisatie (gbo), maakt sinds 17 april deel uitvanhetalgemeenbestuurvan vno-ncw. HijvolgtRobbert van den Broek op, die hiervoornamensgboinhetbestuurzat.

Cor Wittekoek

gbo

kin

dero

pvan

g

FORUM #10/18.05.1233

Teksturl

Kopminder auto’sDeautoverkopenblijveninmineur.Inaprilwer-deninNederland41.178nieuwepersonenauto’sverkocht,13,6procentminderdanindezelfdeperiodehetjaarervoor.Ditblijktuitcijfersvanbovag en raiVereniging.Totenmetaprilwerden207.673nieuwepersonenauto’sopkentekengezet,8,9procentminderdanindezelfdeperiodevorigjaar.Deorganisatiesstellendatdedalinginlijnismetdeverwachtingen:zegaanervanuitdatoverhethelejaarvijfhonderdduizendnieuweauto’szullenwordenverkocht,zo’n10procentminderdanvorigjaar.www.bovag.nlwww.raivereniging.nl

drinkende jongerenJongerenonderde16jaarproberenmindervaakzwakalcoholhoudendedrankalsbiertekopeninhoreca,slijterijenenlevensmiddelenzaken.Jongerenvan16en17jaarproberenwélsteedsvakersterkedranktekopenindehoreca.DitblijktuitonderzoekinopdrachtvandeNederlandseVoedsel-enWarenautoriteit(nvwa) en het ministerievanVolksgezondheid,WelzijnenSport.Dekansdateenjongereonder16jaarernaeenbestelpoginginslaagtomzwakalcoholhoudendedrank te kopen en een jongere onder 18 jaar sterkedrank,blijftonverminderdhoog.www.horeca.orgwww.nederlandsebrouwers.nl

miljoenenbranden Inheteerstekwartaalvan2012zijnerinNederland32grotebrandengeweest(brandenmeteenschadevanmeerdan1miljoeneuro).DitmeldthetVerbondvanVerzekeraars.Debran-denzijngoedvooreentotaleschadevannaarverwachting81miljoeneuro.Datisbeduidendminderdanindezelfdeperiodevorigjaar,toennogeentotaleschadevan134miljoeneurowerdgenoteerd.Datdeschadetoenzohooguitpakte,hadtemakenmetdebrandbijChemiePackinMoerdijk.Diealleenalwasgoedvooreenschadevan50miljoeneuro.www.verzekeraars.org

in memoriam anton koningsveld

Ondernemer pur sang

Anton Koningsveld met links van hem oud-minister van Buitenlandse Zaken, Hans van den Broek

Opwoensdag25aprilisAntonKoningsveldopdeleeftijdvan91jaaroverleden.Koningsveldheefteenbelangrijkerolgespeeldinhetbesturenvanhetvno, een vanderechtsvoorgangersvanvno-ncw.Dertigjaarlangmaaktehijdeeluitvanhetbestuurenwaseentijdlangookvicevoorzittervanhetvno.Bijzijnafscheidvanvno in1989werdhijwegenszijngroteverdienstenbenoemdtotlidvanverdienste.NiekJanvanKesteren,algemeendirecteurvanvno-ncw,herinnertzichKoningsveldalseenondernemerpursangmetveelinzetvoordebelangenvanondernemendNederland.KoningsveldwasonderanderehoofddirecteurvandeNederlandseReproductieCombinatieneroc.BehalvebestuurslidvanvnowashijookvicevoorzittervanhetKoninklijkVerbondvanGrafischeOndernemingenkvgoenvoorzittervandeVerenigingvanKamersvanKoophandelenFabrieken.

Ingenieurs hebben het zwaarNederlandse ingenieursbureaus zijn negatief gestemd. Voor 2012 verwachten ze een verdere daling van hun omzet. Het conjunctuuronderzoek van branchevereniging nlingenieurs brengt dat in beeld.

Grootsteproblemenvoordeingenieurs-bureauszijndetekortschietendevraagendetragebetalingdooropdrachtgevers.Vooralaannemers,klantenindeindustrieenprojectontwikkelaarskomentraagoverdebrugmethungeld.nlingenieursroepthenophunverantwoordelijkheidtenemenenhunproblemennietbijandereneldersinde keten neer te leggen.

Degemiddeldewerkvoorraadindebrancheblijftonverminderdklein.Ingenieursbureaushebbennugemiddeldvoor4,2maandenwerkinvoorraad.Halverwege2010besloegdeorderportefeuillenogeenperiodevan6,5maanden.Deactiviteiteninhetbuiten-landblijvenvoordebureauseenstabielebronvaninkomsten.Ongeveer40procentvandeinternationaalwerkendebedrijvenverwachthetkomendekwartaaleenstijgingvandebuitenlandseomzet.Ookdeverwachtingenvoorvolgendjaarzienerpositiefuit.Vandaarookhetpleidooivannlingenieursomdekansenoverdegrensteverkennen.www.nlingenieurs.nl

rob

boga

erts

/nat

ion

aal a

rchi

ef d

en h

aag,

198

6

FORUM #10/18.05.1234

rubrieksnaamvereniging

foute reclameDeReclameCodeCommissieoordeeldein2011over1.528reclame-uitingen.In537zakenbleeksprakevaneenovertredingvandeNederlandseReclameCode(nrc).Ditblijktuithetjaarverslagvandecommissie.VandeadverteerdersdieeenaanbevelingvandeReclameCodeCommissieontvingen,volgde98procentdezeop.Hetisalhetderdejaaroprijdatzo’nhogescorewerdbereikt.www.klantenservicefederatie.nl

meer energie sparenMetefficiëntereelektromotorenkan20tot30procentenergiewordenbespaard,maarerzijnnogveelbedrijvendiebesparingskansenlatenlig-gen. uneto-vniwildaarsamenmetAgentschapnl enproducentenverenigingfedaveranderinginbrengen,ondermeerdoorhetbeleggenvaninfor-matiebijeenkomsten.Elektromotorenwordenindeindustrieopgroteschaaltoegepastenbepalendaarvoor70procenthetelektriciteitsverbruik.www.uneto-vni.nl

dikke voldoende Nederlanderszijnoverhetalgemeentevre-denoverhunzorgverzekeraar.Gemiddeldbeoordelenzedekwaliteitvandienstverleningmeteen7,6.DatblijktuitdeKlantenmonitor Zorgverzekeringen 2012. Ook dit jaar onderschei-dendekleinerelabelsdiezichduidelijkrichtenopeenbepaaldedoelgroepofhebbengekozenvooreenspecifiekepositionering,zichweervandemiddelgroteengrotelabels.www.zn.nl

jong ondernemenInhetvorigenummervanForumiseenfoutjegeslopeninhetbericht‘Praktischeervaringhelptbijkeuzevoortechnischecarrière’.ErstaatindetekstdatdeJuniorAchievementYoungEnterprise,demoederorganisatievanJongManagementzouzijn.Datisonjuist.JuniorAchievementYoungEnterpriseisdemoederorganisatievanJongOndernemen.www.jongondernemen.nl

Faillissementen transportsector stijgenDe verslechtering van de economische situatie in de transportsector zet door. Dit blijkt uit de conjunctuurenquête van het eerste kwartaal 2012 van Transport en Logistiek Nederland (tln). De organisatie pleit voor rigoureus ingrijpen.

Sterkstijgendedieselprijzendienietofnauwelijksaanverladerskunnenwordendoorbe-rekend,eendalendevraagnaarvervoerentoenemendeinternationaleconcurrentiezittenherstelvandesectorindeweg.Bedrijvigheid,omzetenwinstindetransportsectorliggenophetlaagsteniveauintweejaar.tlnsignaleerteensterkestijgingvanhetaantalfaillissementen.Hetaantaltransportbe-drijvendatinheteerstekwartaalvanditjaaropdeflesging,liepopnaar65.Datis48procentmeerdanindezelfdeperiodehetjaarervoor.Endatisweereenstijgingdieverligtbovenhetlandelijkgemiddeldevan21procent.Ookhetaantalbedrijfsbeëindigingenindesectornamforstoe,met15procenttot155.‘Hetbelangvanrigoureuzemaatregelendieheteconomischvertrouwenenherstelstimuleren,wasdelaatstejarennognooitzohoog’,aldustln-voorzitterAlexanderSakkersineenreactieopdecijfers.www.tln.nl

Installateurs willen duidelijkheid over kosten zonnepanelenDriehonderdduizend woningbezitters overwegen hun dak te laten voorzien van zonnepanelen. Het zouden er nog veel meer kunnen zijn als er meer duidelijkheid zou zijn over kosten en regelgeving. Dit blijkt uit onderzoek in opdracht van brancheorganisatie uneto-vni.

HetonderzoekvondplaatsinhetkadervanSolarDays,eenlandelijkevenementdatdemogelijkhedenvanzonne-energieonderdeaandachtwilbrengen.Huiseigenarendiedenkenoverdeaan-schafvanzonnepanelen,doendatomhunenergierekeningtedrukkenmaarookuitzorgvoorhetmilieu.Debereidheidomindepanelenteinvesterenhangtsterksamenmethetinkomen.Vanhuiseigenarenmeteennettomaandinkomenvanmeerdan3.000eurooverweegt15procentomzon-nepanelenteplaatsen.Datisdriemaalzoveelalsonderwoningeigenarenmeteennetto maandinkomen minder dan 1.675 euro.Ookonderhogeropgeleidenishetpercentagemensendatzonnepanelenover-weegtbeduidendhoger.Demeestgenoemderedenenomgéénzon-nepanelenaanteschaffen,isdeverwachte

investering.Vandeondervraagdenweet42procentniethoedeprijsvanelek-triciteituitzonnepanelenzichverhoudttotreguliereelektriciteit.Bijnavieropdetien(37procent)heeftgeenideevandeterugverdientijd.Enmaar19procentiservanopdehoogtedatvoordeplaatsingvanzonnepanelennogmaarzeldeneenvergun-ning nodig is.Datprijseenbelangrijkeenmisschienweldoorslaggevendefactorisbijdekeuzeomwelofgeenzonnepanelenaanteschaffen,werdonlangsduidelijk.Meer Met Minder, dat zichrichtopenergiebesparinginondermeerbestaandewoningen,peildedegevolgenvandeaankondigingdatdeverkoopvanzonne-panelenmogelijkonderhetlagebtw-tariefgaatvallen.Depeilingmaakteduidelijkdatveelparticulierennu‘even’geenzonnepa-nelenmeerkopen.VolgensChrisBruijnes,algemeendirecteurvanMeerMetMinder,ishetzaakdatdeaankondigingvan6procentbtwnusnelwordtverzilverd.‘Hetkabinetmagdaargeenmaandenovergaandoen,want30procentvandebedrijvenzegtineconomischzwaarweerterakenalsdeinvoeringlangopzichlaatwachten.’www.uneto-vni.nl

FORUM #10/18.05.1235

rubrieksnaam

vno-ncw West21/5Rotterdam

Zorgpower – Bedrijfsvoering in de

zorg

22/5RijnGouwe

Bedrijfsbezoek Twigt Grafisch

Facilitair

22/5Drechtsteden

Algemene Ledenvergadering

29/5VrouwenNetwerk

Alternatieve vormen van financiering

in turbulente tijden

31/5 Oostland

Topondernemerschap in het

Oostland

Spreker is onderneemster Annemarie

van Gaal

Annemarie van Gaal

13/6Rijnland

Bijeenkomst aan zee

18/6Amsterdam

Nieuwe leden lunch

20/6Rotterdam

Ontbijtbijeenkomst De verkeers-

onderneming

20/6RijnGouwe

Bijeenkomst Criminaliteit en

veiligheid

21/6Drechtsteden

Bijeenkomst Externe veiligheid

21/6Noordwest-Holland

hrm netwerk

22/6Rotterdam

chio borrel

25/6Rotterdam

hrm expert netwerk

28/6 Oostland

Bouwpower Oostland

Kijkvoormeerinformatieop

www.vno-ncwwest.nl

vno-ncw Midden23/5

Symposium Laaggeletterdheid

in bedrijf

24/5Rivierenland

Bijeenkomst Logistieke hotspot

Rivierenland

24/5 Valleiregio

Masterclass Zakelijk testament

24/5Noordoost-Overijssel

Ondernemersproeverij Het nieuwe

werken

30/5Achterhoek

Industrietafel Achterhoek

6/6Twente

Slotbijeenkomst

8/6

Zeilregatta

14/6Arnhem-Nijmegen

Slotbijeenkomst

14/6Achterhoek

Slotbijeenkomst

15/6Flevoland

Voetbaltoernooi

19/6

Specialisten Industrietafel –

Milieu & Veiligheid

21/6Rivierenland

Slotbijeenkomst

21/6 Stedendriehoek

Slotbijeenkomst

25/6IJsseldeltaen

Noordoost-Overijssel

Meet & Greet

Kijkvoormeerinformatieop

www.vno-ncwmidden.nl

vno-ncw Noord23/5

Bedrijfsbezoek Omrin

5/6

Nieuwe Ledenbijeenkomst

8/6

Willem Lodewijk Conferentie

14/6 jno

Slotbijeenkomst

19/6

Business Lunch

20/6

Ondernemende Staten

Kijkvoormeerinformatieop

www.vno-ncwnoord.nl

bzw29/5Breda

Bedrijfsbezoek Radius College

31/5Moerdijk

Bedrijfsbezoek Infocentrum A4

Dinteloord-Bergen op Zoom

31/5’s-Hertogenbosch

Congres Bossche energie convenant

5/6Midden-enNoord-Zeeland

Bedrijfsbezoek aan Eastman

Chemical, aansluitend diner

6/6Zeeuws-Vlaanderen

Bedrijfsbezoek aan Dow Benelux,

aansluitend diner

6/6Helmond

Lunchbijeenkomst

Spreker is Carlo van de Weijer,

vicepresident Tom Tom

Carlo van de Weijer

7/6Eindhoven

Ladies Only

12/6 bzw,vno-ncwenmkb-Nederland

i.s.m.deNederlandseBank

Voorlichtingsbijeenkomst iban/sepa:

het nieuwe betalingsverkeer!

13/6BergenopZoom

Ontbijtsessie voor nieuwe en poten-

tiële leden

14/6 hrm-groepNoordoost-Brabant

Bijeenkomst Opleiding en training

18/6

Jaarcongres bzw

Kijkvoormeerinformatieop

www.bzw.nl

lwv1/6

lwv Summercourse

5/6Roermond

Kennismakingsbijeenkomst

5/6Midden-Limburg

Kringbijeenkomst lwv-Maatjes

20/6

lwv-Golfdag

Kijkvoormeerinformatieop

www.lwv.nl

agendavn

o-n

cw w

est

bzw

FORUM #10/18.05.1236

rubrieksnaamvereniging

even bellen met…

Rico van Aggele, Vlug TransportDe Inspectie szw gaat controleren of transportondernemers voldoende aandacht besteden aan agressie gericht tegen vrachtauto chauffeurs. Rico van Aggele van Vlug Transport in Middenbeemster juicht dat initiatief toe. ‘Het loopt echt de spuigaten uit.’

Uw chauffeurs moeten regelmatig bukken voor rotte eieren?‘Nee,datweerniet.Maarzehebbeninhunwerkweldegelijktemakenmetagressie.Enzijnietalleen.Ditprobleemspeeltookbijanderebe-drijven.OnderzoekvanTransportenLogistiekNederlandlaatziendat50procentvandevrachtautochauffeurswordtgeconfronteerdmetagressie,zeker30vanhenprocentheeftooktemakenmetlichamelijkgeweld.’

Blij dat er nu een vervolg komt op dat onderzoek?‘Zeker.Wantuiteindelijkgaathetwélomhetwelzijnvandechauf-feur.Eenblijevrachtautochauffeurdieontspannenachterhetstuurzit,levertaanallekantenvoordelenop.Hijverzuimtminder,rijdtzuiniger,enzovoorts.DatdeInspectieszwnuonderzoekgaatdoen,betekentinelkgevaldathetprobleemeenofficiëlestatusheeft.’

Enig idee waar die agressie vandaan komt?‘Geenidee.Ikmaakalsikautorijdookweleenseenfoutje.Alsjedandereactiesziet…Opdeeenofanderemanierwordenweachterhetstuurvaneenautoineensbeesten.’‘Ikhebookeenbootje.Mijnervaringisdatiedereenophetwatervrien-delijkgedagzegt.Enalsjeeenkeereenstuurfoutjemaakt,wordteromgelachen.Maaralsjediezelfdemenseneenuurlatertegenkomtindeauto,slaanzeelkaarinsoortgelijkesituatiesdehersensin.’

Is het werkelijk zo erg?‘Absoluut.Hetiseenmaatschappelijkprobleem.Wanthetbeperktzichniettotvrachtautochauffeurs.Hetdoetzichoveralvoorwaarmensenaanhetwerkzijn.Neemambulancechauffeurs.Alsjezietwatzijvoorhunkiezenkrijgen,datistochnietnormaal?Ikvinddatjeiemanddieaanhetwerkis,gewoonderuimtemoetgeven.Daaromhoefthetonderzoekzichwatmijbetreftookniettebeperkentotvrachtautochauffeurs.’

Zelf al maatregelen genomen?‘Vanzelfsprekend.Wijlerenonzechauffeursomtegaanmetagressie.Wantmetdejuistemaniervanreagerenkunjeinveelgevallendedrukvandeketelhalen.Enweproberendewerkdrukbinnendeperkentehou-den.Probleemisdatchauffeursaanallekantenklemwordengezet.Doorderijtijdenwet,venstertijden,stedenmetsmallestraten,noemmaarop.Opdatvlakisnogeenbelangrijkerolweggelegdvoordeoverheid.’

Vervoerders blij met steun subsidie schone vrachtauto’s

Cateraars worden snel duurzamer

Een Kamermeerderheid staat achter een motie van GroenLinks en D66. In die motie wordt staatssecretaris Atsma opgeroepen de aanschafsubsidie voor schone Euro vi-vrachtauto’s nu eindelijk officieel beschikbaar te stellen. Vervoerders en verladers verenigd in tln en evo reageren tevreden.

In2008maaktehettoenmaligekabinetsamenmetondermeervervoerdersenverladersafsprakenovereensubsidieregelingvoordeaanschafvanschonereEurovi-motoren.Ditomdevergroeningvanhetwegvervoerteondersteunen.RecentwerdduidelijkdatstaatssecretarisAtsmavanInfrastructuurenMilieumogelijkopdezeafspraakwildeterugkomenendesubsidiezouintrekken.Voortln en evowasdit onacceptabel.HetzoubedrijvenduperendiealhaddengeïnvesteerdinEurovi-vracht-auto’sindeveronderstellingdatdesubsidieergewoonzoukomen.DankzijdemotievanGroenLinksenD66komteralsnogduidelijkheidenkandeaanschafvanEurovi-vrachtauto’swordendoorgezet.Deorganisatiesvindendathetbesluitoverdesubsidienuzosnelmogelijkofficieelmoetwordenbekendgemaakt.www.tln.nl|www.evo.nl

De contractcatering wordt snel duurzamer. Dit valt op te maken uit de verduurzamingmonitor 2011. Vorig jaar had 12 procent van de inkoop van Veneca-leden een duurzaamheidkeurmerk. Dat is 30 procent meer dan het jaar ervoor.

Debrancheorganisatievancontractcateraarsspreekttrotsvaneenprestatievanformaat–zekertegendeachtergrondvaneenmoeizaamdraaiendemarkt.Zebe-nadruktdatdeinspanningenverdergaandandeinkoopvankeurmerkproducten.Intoenemendematewordtookgekekenofdebedrijfsprocessenkunnenwordenverduurzaamd.Venecaheefteenspecialewebsiteindeluchtgebracht(www.duurzamereten.nl)waaropistezienwatdecateraars,losvandeinkoopvankeurmerk-producten,doenomversneldteverduurzamen.www.veneca.nl

vlug

tra

nsp

ort

FORUM #10/18.05.1237

rubrieksnaam

Verfindustrie op groene toerVerffabrikanten en hun grondstof-leveranciers hebben een branche-innovatiecontract gesloten met onderzoeksinstituut tno. Het moet leiden tot een vergroting van de kennis in de keten over coatings op basis van biologische grondstoffen.

Deverfindustriewildatin2030inNederlanddehelftvanalleverfisgebaseerdopbiologischmateriaal.Denubeklonkenketensamenwerkingzaleenbelangrijkebijdrageaandieambitieleveren,verwachtMartinTerpstra,directeurvandeVerenigingvanVerf-endrukinktfabrikanten(vvvf). Hetbranche-innovatiecontract,datloopttoteind2013,isbehalvedoordevvvf en tnoondertekenddoordebranchevereniging

voordechemischeindustrievnci.Deonder-tekenaarsspelenmethunsamenwerkinginopdegroeiendevraagnaarduurzameenslimmematerialenenproductenvoorondermeerbouw-,onderhouds-enschadeher-stel-bedrijven.HetprojectsluitaanbijdevisievandetopsectorChemie,diemetgroene chemie en slimme materialen een internationaalleidendepositiewilhalen.Opkortetermijnstaathetoverdragenvankennisvoorop.Opdelangetermijnmoethetinnovatiecontractrichtinggevenaanonderzoekeninnovatiedoordebedrijven.Ditmoetuiteindelijkleidentotduurzamebeschermendeendecoratieveverfproduc-ten.Ditzonderdaterconcessieswordengedaanaandeprestatiesvandeverf.www.vvvf.nl

Teksturl

Koplaadpunt-mijlpaalInhetZeeuwseTholenisop3meihetvijftien-honderdstepubliekeoplaadpuntvoorelektrischeauto’svandestichtinge-laadonthuld.Hetiseennieuwemijlpaalopwegnaareendekkendsysteemvanopenbarelaadpuntenvoorelek-trischeauto’sinNederland.VorigezomerwerdinHaarlemnoghetvijfhonderdstepubliekeoplaadpuntvanstichtinge-laadgeopend.Nuzijnheterdusaldriekeerzoveel.Uiteindelijkmoetenhetertienduizendworden.Volgensdestichtingvoldoendeommensen die elektrisch rijden de mogelijkheidtegevenomdebatterijvanhunauto‘voordedeur’opteladen.www.netbeheernederland.nl

license to digOmgrondroerderstewijzenopderisico’svanonzorgvuldiggraven,introduceertNetbeheerNederlandsamenmetBouwendNederlanddelandelijkebewustwordingscampagneLicense to dig.Volgensdeinitiatiefnemersisdatgeenover-bodigeluxe.Opminderdaneeneenduizendstedeelvandewereldligtruim400.000kilometeraanelektriciteitskabelsengasleidingen.Datistienkeerdewereldrond.Dekansdatonzorgvul-diggraventotproblemenleidt,isdusgroot.Elkjaarveroorzaaktgraafschaderuimtienduizendstroomstoringenenvindendoorgraafschadetiengasongevallenplaats.www.bouwendnederland.nl

hotelbouwplannenVooralindeRandstadeninZuid-Nederlandwor-denhotelsontwikkeldmetveelkamers.DitblijktuitdelaatsteeditievanHotelbouwplannen.Intotaalstaaner3.194nieuwehotelkamersopsta-pel.Deconcentratieiswellichtverklaarbaardoordeeconomischesituatie.Intijdenvanrecessieblijfthetoptimismevaakgroterindeeconomischsterkstegebieden.Ophorecagebiedzijndaton-getwijfelddeRandstadendezuidelijkeprovincies.Uitdeachtergrondinformatiebijdehotelbouw-plannenblijktbovendiendatveelinitiatiefnemersklaarwillenzijnvoordetoekomst.Alsdemarktaantrekt,wilmenvooraanstaan.www.khn.nl

Bouw in problemen door hogere btwHet plan om de btw te verhogen leidt tot ongerustheid bij kopers van nieuwbouwwoningen. Projectontwikkelaars en bouwers verenigd in Bouwend Nederland, neprom en nvb pleiten daarom voor overgangsmaatregelen.

AlshetaandeKunduz-coalitie(vvd, cda,D66,GroenLinksenChristenUnie)ligt,gaathethogebtw-tariefop1oktobervan19naar21procent.Dehogerebtwgeldtookvoornieuwbouwwoningen.Bijeenwoningvan250.000eurobetekentditeenprijsverhogingvan4.200euro.Voorkopersdievóór1oktobereennieuwhuishebbengekochtdatna 1oktoberwordtopgeleverd,heeftdit–waarschijnlijkonbedoeld–ookvervelendeconse-quenties,stellenBouwendNederland,neprom en nvb. Bijdekoopvaneennieuwbouwwoningwordtdeverkoopprijsintermijnenbijdekoperinrekeninggebracht.Deeerstetermijnisdoordebankgenomenvoordeaankoopvandegrond;derestvandetermijnenwordtgefactureerdalnaargelangdebouwvordert.Volgensdebelastingwetgevingmoethetbtw-tariefinrekeningwordengebrachtdatgeldtophetmomentdatdeprestatieisgeleverdendetermijnwordtgefactureerd.Datbetekentdatkopersdieeennieuwbouwwoninghebbengekochtdiebijdeinvoeringvanhethogerebtw-tariefnognietisopgeleverd,overderesterendetermijnenhethogeretariefmoetenbetalen.Datscheeltdussnelduizendeneuro’s.Volgensdeorganisatieskunnenkopersindeproblemenkomen,omdathiermeebijdehypotheekverstrekkinggeenrekeningisgehouden.Nieuwbouwkoperszullenzichernstigtekortgedaanvoelen,omdatzijdoordezeregelingforsmeermoetenbetalendankopersvanbestaandehuizen.KopersdievolgensBouwendNederland,neprom en nvbtochalinhetvoordeelzijndoordatdeoverdrachtsbelastingwordtgehandhaafdop2procent.Deeersteongerustekopersvannieuwbouwwoningenhebbenzichvolgensdeorganisatiesalgemeld.ZijwillendatdeTweedeKamersnelovergangsmaat-regelentreftwaardoorvoornieuwewoningen,dievoor1oktoberzijngekocht,hetoudebtw-tariefblijftgelden.Opdiemanierwordengedupeerdenieuwbouwkopersgevrijwaard.www.bouwendnederland.nl

FORUM #10/18.05.1238

rubrieksnaamvereniging

Winnaar……FridesLamérisvan1&UConsult,bedenkervanhetVisRetourWiel,eenvindingdiemassalevissterfteinenergie-centralesvoorkomt.HetVisRetourWielbrengtvisjesdiehetkoelwatersysteemvancentraleswordeningezogenongeschondenterugnaarhetwatervanherkomst.

Beloond met……DehoofdprijsindecompetitieomdetitelEuropeseUitvindingvanhetjaar2012éndegoudenmedaille in de categorie Energie.Hijwasdaarmeevelekennisinstituten,universitei-tenenindustriëlebedrijventeslimaf.VorigjaarwerdhetVisRetourWielalbekroondmetdetweedeprijsindeCleanTechcompetitievoorduurzameinnovatiesvandeprovincieGroningen.

Uitgereikt tijdens……DeveertigsteeditievandeInternationalExhibitionofInventionsofGeneva,eindaprilinhetZwitserseGenève.Lamériswaseenvande789deelnemersuit46landendieaan de competitie meededen.

Reden…...HetVisRetourWielis–zosteltdejury–eenuitvindingwaardewereldbetervanwordt.

Juryoordeel……’Bedrijvendiemaatschappelijkverantwoordwillenonderne-men,zoudenhetVisRetourWielmoetentoepassen’,aldusBladel,voorzittervandeAssociationofEuropeanInventors.

Frides Laméris met zijn onderscheiding

1&uvisretourwiel

fosag is tevreden met het advies van actal om de zogenaamde ouderdomsverklaring voor vastgoed af te schaffen. De branchevereniging voor schilders en stukadoors roept het kabinet op het advies op te volgen. Dat scheelt administratieve rompslomp.

InfebruarivroegfosagbijhetAdviescollegeToetsingRegeldruk(actal) aandachtvoordeadministratieverompslompdieverbondenisaanhetniettijdiginvullenenbewarenvandezogenaamdeouderdoms-verklaringvanonroerendgoed.Metdezeouderdomsverklaringwordtaangetoonddatdewoningouderisdantweejaar.Datiseenbelangrijkevoorwaardeomhetlagebtw-tariefvan6procentvoorschilderenenstukadorentoetepassen.Jaarlijksworden265duizendouderdoms-verklaringeningevulddoorhuiseigenaren.Schilders-enstukadoorsbe-drijvenmoetendezedocumentenindeadministratiebewaren.actal dathetkabinetonderanderemoetadviserenoveronnodigeregeldruk,meentdatdeouderdomsverklaringoverbodigisenkanwordenafge-schaft.DoorhetraadplegenvandebasisadministratiegebouwenkandeBelastingdienstzelfstandigcontrolesuitvoeren.www.fosag.nl

‘Weg met ouderdoms-verklaring vastgoed’

Franse onderscheiding voor Winand Quaedvlieg

vno-ncw-secretaris Winand Quaedvlieg (links) ontving 10 mei de onderscheiding

Officier de l’Ordre National du Mérite van de Franse ambassadeur Pierre Ménat.

Dat gebeurde tijdens een plechtigheid op de residentie van de ambassadeur aan

de Haagse Tobias Asserlaan. Quaedvlieg (internationaal economisch beleid) kreeg

de onderscheiding vanwege zijn verdiensten voor verbetering van de banden

tussen Frankrijk en Nederland. Ambassadeur Ménat: ‘U zet zich altijd in voor de

ontwikkeling van de betrekkingen tussen onze twee landen en draagt bij aan de

dialoog en een beter wederzijds begrip, met name op economisch gebied.’

de prijsEuropese Uitvinding van het Jaar 2012

jero

en p

oort

vlie

t

FORUM #10/18.05.1239

vreemde ogen

‘HetconceptvaneeneconomischecrisisishierandersdaninBrazilië.Daarhadjeeeninflatievan100procentpermaand,werdendespaar-tegoeden van ouderen bevroren, en haddenmensennietteeten.Decrisis inNederland iswatfijnerafgesteld.’‘In Brazilië gaat het nu juist goed. Dat merkjeondermeer aande activiteitvanheadhun-tersopdearbeidsmarkt.IkwerktebijPhilipsinBraziliëenzounaareenanderbedrijfgaan,on-dermeervanwegedemogelijkheidom inhetbuitenland te werken. Toen Philips daarvanhoorde, kreeg ik eenbetertegenaanbod.Mijnman,diebijSiemenswerkt,koneenvergelijk-baredealsluiten.’‘IkbeneengroteEuropa-fan.VóórPhilipshebik bijUnilever en het Zwitserse Novartis ge-werkt.Europesebedrijvensprekenmijaanvan-wegedenadrukopsamenwerkingopdewerk-vloer. Amerikaanse bedrijven zijn agressiever,kennen meer interne competitie. Waarmee ik

nietwil zeggen dat het één beter is dan hetandere.’‘Nederlandzie ikalseenhappy place.Decul-tuurisflexibelenopen.IkhadvoorafverwachtdathetmeeralsDuitslandzouzijn,datikkenomdat ik inBraziliëopeenDuitse schoolhebgezeten.Defamilievanmijnmoederkomtna-melijkuitDuitsland.DefamilievanmijnvaderuitItalië.DatisBrazilië.’‘Als jeeenstadalsSãoPaulogewendbent, isNederlandveelminderhectisch. InSãoPaulohoefjenietteproberenomtefietsen,wantdangajedood.Ishetnietdoorhetverkeer,danweldoordegroteafstandenendeheuvels.Endoordeopstoppingendeedikmetdeautodrieuurover30kilometer.’‘Het Nederlandse weer en eten blijven wen-nen.Dewintervindiknieterg.Hetprobleemisdatjulliegeenechtezomerhebben,metaldieregen.Alsdeluchtgrijsis,merkjedatmeteenaandestemmingvandemensen.’

‘Eten, endanvooral lunchen, doen jullie puuromteoverleven,zolijkthet.Zelfsbijeeninter-nationaal bedrijf als Philips zijn boterhammende standaard. Er is ook niet echt iets typischNederlands,afgezienvandebitterballenendekroketten.’‘Opditmomentgenietikvandekwaliteitvanhetlevenhier.LaterkrijgikmisschienbehoefteaandelevendigheidvaneengroeiendBrazilië.Europa is hetoude continent,maardat zie iknietpersealsietsnegatiefs.Europaheeftveelervaringmetorganisatieenmanagement:watwerktwelenwatniet?Jemoethierookcreatie-verzijnomeenbedrijftestartendaninBrazilië.Wantdaarisnogruimtevooriedereen.’

Tekst:PaulScheerFoto:SamRentmeester

‘Nederland is een happy place’

Carolina Volponi

Nationaliteit: BraziliaanseFunctie: spare parts category

manager Philips Consumer Lifestyle

Hier sinds: 2011

FORUM #10/18.05.1240

actueel

‘Vakbeweging op zijn rug niet in het belang van werkgevers’

Nog een maand en dan is duidelijk of de vakbeweging

zich echt opnieuw heeft uitgevonden. Jetta Klijnsma

maakte samen met haar vier collega-kwartiermakers de

‘blauwdruk’ voor De Nieuwe Vakbeweging. ‘Het risico is

dat de vakbeweging fragmenteert.’

Tekst:JiskaVijselaar|Foto:Erikvan’tWoud/anp

De soeppan staat er nog. Samen met de rest-jes van de maaltijd en de vieze vaat. Tweede-Kamerlid Jetta Klijnsma (PvdA) heeft net haar eerste vergadering ná de presentatie van de plannen voor De Nieuwe Vakbeweging (dnv) op 1 mei achter de rug. Ze roezemoe-zen nog een beetje na, maar daarna verlaten de mensen achter die plannen, de Kwartier-makers, een voor een het zaaltje.Als alles volgens plan gaat, wordt op 23 juni de erfopvolger van fnv opgericht. Voor 1 juni mogen de besturen en de leden van de bonden hun mening geven over de ‘blauw-druk’ die Klijnsma en haar Kwartiermakers maakten (zie kader Hoe ziet De Nieuwe Vak-beweging er straks uit?). De eerste reacties zijn binnen en vooral negatief. AbvaKabo vindt de plannen vooralsnog volstrekt onvoldoende. Bondgenoten formuleert het positiever, maar heeft eigenlijk het zelfde idee. Ze zijn bang dat ze hun macht verliezen als ze moeten opsplitsen in kleinere bonden. En ze vrezen dat door versnippering en onderlinge concurrentie een zwakke dnv overblijft. Gaat De Nieuwe Vakbeweging er dan wel komen nu de grootste bonden van fnv zoveel bezwaren hebben?

Mevrouw Klijnsma, durft u nog een kist

wijn te zetten op een goede afloop op 23 juni?‘Wat de uitkomst ook is, het is altijd een uit-komst.’

U bedoelt: succes is niet verzekerd?‘De vakbonden hoeven zich niet onmiddelijk aan te sluiten bij De Nieuwe Vakbeweging. Als ze zich niet of onvoldoende herkennen in de plannen, dan is dat zo. Maar dan hebben de bestuurders wél iets uit te leggen aan hun achterban. Die zal dat niet begrijpen.’

Kennelijk hebt u de grootste vakbonden nog niet kunnen overtuigen.‘Daar sta ik ook niet van te kijken, eerlijk gezegd. Als je bedenkt dat de vakbeweging in december zo’n beetje was ontploft door onenigheid over het pensioenakkoord dat Agnes Jongerius met werkgevers sloot, dan kun je niet verwachten dat de bonden een paar maanden later allemaal staan te juichen.’‘Dus ja, ik had kritiek verwacht en ik had deze kritiek verwacht. Wat me wel verwon-dert, is dat ze meteen gaan onderhandelen. Dat is hun natuur uiteraard, maar ik ben door henzelf aangesteld. Dus hoezo onder-handelen?’

Is er wel een alternatief?‘Er is altijd een alternatief voor wat wij heb-ben bedacht. Het niet geringe risico is dat de vakbeweging fragmenteert. Dan heeft de vakbeweging geen positie meer aan de onderhandelingstafel, en laat je werkgevers en de overheid de agenda bepalen. Ik denk dat je dat niet moet willen. En het is ook niet in het belang van werknemers én werkgevers als de vakbeweging op zijn rug ligt.’

Henk van der Kolk, voorzitter van fnv Bondgenoten, zei vorige week dat de vakbeweging werkgevers geen groter plezier kan doen dan zich nu in een tijdrovend reorganisatieproces te storten. Wordt dat inderdaad zo gevoeld? Dat werkgevers in hun vuistje zouden lachen?‘In de gesprekken die ik de afgelopen maan-den op de werkvloer heb gevoerd, heb ik dat vaak gehoord. Er is ook een zekere frustratie ontstaan bij de vakbeweging, omdat ze blijkbaar steeds het gevoel hebben gehad dat ze met halflege glazen van de onderhan-delingstafel kwamen. Dat ze achteruit aan het onderhandelen waren: niet iets erbij onderhandelen voor je leden, maar erger voorkomen.’

FORUM #10/18.05.124141

Heeft de vakbeweging dat dan niet aan zichzelf te wijten?‘Het onduidelijke mandaat waarmee Agnes Jongerius op pad moest, heeft zeker niet geholpen om haar een sterke onderhande-lingspositie te geven. Maar je moet ook zor-gen dat aan het einde van de rit iedereen met een opgeheven hoofd terug kan naar zijn achterban. Dat iedereen tegen de eigen ach-terban kan zeggen: ‘Kijk, ik heb er keihard voor geknokt en dit voor je bereikt.’ Blijk-baar is dat te weinig gebeurd de afgelopen jaren. Het is wel belangrijk daar oog voor te hebben. Hoe dapper het is om telkens met een hele moeilijke boodschap terug te moe-ten naar je leden.’

Werkgevers hebben belang bij een sterke counterpart. Gaat die er nu komen?‘Als ons voorstel wordt gevolgd, staat er straks een bond met een Ledenparlement, een rechtstreeks gekozen voorzitter met een duidelijk mandaat. Dan kan de vakbeweging weer mede de agenda bepalen. En worden werkgevers en werknemers niet links en rechts gepasseerd door de politiek zoals dat nu met het Kunduz-akkoord is gebeurd.’‘Het schiet niet op als de vakbeweging met negentien monden spreekt. Maar ik weet

natuurlijk niet of iedereen zich straks aansluit bij De Nieuwe Vakbeweging.’

Juist in deze tijd is er toch behoefte aan een sterke polder? Werkgevers én werk nemer staan voor de opgaaf de Neder landse economie weer aan de praat te krijgen.‘Dat is ook zo. Nu is het aan de bonden of ze er samen uitkomen. Ik hoop dat iedereen zich uiteindelijk veilig en senang kan voelen bij ons plan voor een nieuwe vakbeweging.’

Durft u nu een kist wijn te zetten op een goede afloop?‘Een goede afloop is niet per se dat iedereen roept: ‘Joho, wat een geweldig plan.’ Dan zou ik wel een heel opgewekt wereldbeeld hebben.’

Wat is de ondergrens? Wanneer is het een succes?‘Daar geef ik geen antwoord op. Als je weet waar de vakbeweging vandaan komt, dan is het al heel wat dat we het voor elkaar hebben gekregen dat bestuurders, medewerkers van bonden en leden weer met elkaar in gesprek zijn.’

Hoe ziet De Nieuwe Vakbeweging er straks uit?

AlshetaanJettaKlijnsmaenhaarviercollega-kwartiermakersligt,krijgenledenvanDeNieuweVakbewegingstraksmeertezeggen.ZosteltKlijnsmavoordatledenvoortaanzelfgaanbepalenhoezijzichorganiseren.Datkannaarsector,vakofberoep.Ofnaarnaardoelgroep.IndepraktijkzaldatbetekenendatbondenzoalsfnvBondgenotenuitelkaarvalleninkleineresectorbonden.DaarnaaststellendekwartiermakersvooreenLedenparlementopterichtendathonderdzetelstelt.Diezetelskunnenwordenbezetdoordevoorzittersvandebonden.Elkezetelstaatinbeginselvoorcircavijftienduizendleden.Hetgewichtvanéénbondkannooituitstijgenboven16procentvanhetparlement.Devoorzitterwordtvoortaanrechtstreeksdoordeledengekozenalshetaandekwartiermakersligt.Hijofzijwordtbijgestaandoorhetdagelijksbestuur(vierleden).De‘gewone’ledenvanhetdagelijksbestuurwordendoorhetparlementgekozen.www.kwartiermakersvakbeweging.nl

42 FORUM #10/18.05.12

portret

manon janssen

‘ik ben altijd met denken bezig’

Twee jaar geleden had ze er geen zin meer

in. Pampers, inlegkruisjes en koelkasten

verkopen was voor Manon Janssen niet

meer genoeg. Nu is ze bestuursvoorzitter

van het duurzame adviesbureau Ecofys. ‘Ik

ben elke minuut van de dag nuttig bezig.’

Tekst:WalterDevenijns|Foto’s:JeroenPoortvliet

De champagneflessen werden op het Utrechtse hoofdkantoor van het duurzame adviesbureau Ecofys níet opengetrokken toen het niet zo groene kabinet-Rutte viel. ‘Potverdorie. Dit kan Nederland nu echt niet gebruiken, dacht ik nog’, verklaart Manon Janssen, bestuursvoor-zitter van Ecofys. Janssen leidt een adviesbureau voor duurzame ener-gie met ruim tweehonderd medewerkers. Klanten zijn onder meer energieproducent Vattenfall, eigenaar van Nuon, en windturbinema-ker Lagerwey Wind. De val van het kabinet-Rutte mag dan in eerste instantie niet goed zijn voor Nederland; Janssen denkt wel dat er op het gebied van duurzaam-heid een andere wind zal gaan waaien: ‘Die val was vreselijk, maar op groen gebied was dit kabinet niet erg progressief. Eerst de crisis oplos-sen en daarna kwam de rest wel, was de gedachte. Maar het hoeft niet het een of het ander te zijn. Met een nieuw kabinet staat duurzaamheid waarschijnlijk weer op de agenda. Je ziet altijd een soort slingerbewe-ging in de politiek’, constateert Janssen. Vergeleken met het structurele, duurzame beleid in Duitsland, of in Denemarken, vertoont Den Haag in haar ogen een hapsnapbeleid. Janssen: ‘Denemarken heeft bepaald dat het vervoer in 2020 elektrisch moet zijn. Duitsland heeft al jaren een voorbeeldfunctie. We missen hier kabinetsoverschrijdende ideeën. Het gaat heel erg over hier en nu. Als leidinggevende, of je nu in de politiek zit of in het bedrijfsleven, moet je denken aan de toekomst. Het rare is dat we desondanks wel de Deltawerken hebben geschapen.’

luisteren en pratenDe 50-jarige voorzitter leidt sinds begin 2010 Ecofys dat in het jaar ervoor werd gekocht uit de failliete boedel van Econcern door elektri-citeitsproducent Eneco. Janssen kreeg de opdracht om het moreel van het aangeslagen personeel op te krikken: ‘Ik vond hier een team, dat het faillissement had overleefd. Er was een gevoel van help, wat gebeurt er? Ik heb als nieuwe directeur veel geluisterd. Ook omdat ik zelf vroeger blij was als een directeur naar mijn mening luisterde. Ik vroeg aan de werknemers: ‘Hoe ben je hier terecht gekomen? Wat is

FORUM #10/18.05.1243

FORUM #10/18.05.1244

portret

jouw beleving?’ Heb een lijst gemaakt met klachten. Dit werkte niet, dat was niet goed. Het varieerde van het tapijt in de hal tot aan de raad van advies. Veel zaken heb ik opgelost, maar na zes maanden luisteren en praten, heb ik gezegd: nu gaan we werken.’Voor Janssen kwam de vraag of ze Ecofys wilde leiden, als geroepen. ‘Ik wilde meer met inhoud werken. Ik had geen zin meer om luxeartikelen te verkopen’, vertelt ze. Een opmerkelijke draai, want in de jaren ervoor verkocht Janssen veel luxe. Als ze in het begin van de jaren tachtig in Brussel studeert op de universiteit – als 15-jarige verhuisde ze naar Brussel, omdat haar vader er ging werken – wordt ze benaderd door Procter & Gamble, maker van onder meer luiers, schoonmaakmidde-len en inlegkruisjes. Ze begint als brandmanager om uiteindelijk uit te komen op de positie van marketingdirecteur, verantwoordelijk voor de verkoop van Pampers, Dreft en Always. ‘Procter & Gamble is een van de beste bedrijven die ik ooit gezien heb. Investeerde veel in zijn men-sen, en verwachtte ook dat ik veel in mijn mensen investeerde’, aldus Janssen, ‘Ik heb er zestien jaar gewerkt. Het is een lange liefde geweest.’ Soms, heel soms, loopt ze een supermarkt binnen en kijkt ze even hoe ‘haar’ Pampers erbij liggen. En dat terwijl haar oudste dochter 19 is, zegt ze lachend. Staat het schap goed? Ziet de verpakking er goed uit?

knuffelmentaliteitAls Procter & Gamble wegtrekt naar de Zwitserse stad Genève blijft Janssen achter. Het traditionele expattraject, waarbij ze om de twee of

drie jaar voor haar werkgever zou verhuizen, is helaas onhaalbaar. Janssen: ‘Ik kon niet doen, wat ik wilde doen.’ Een van haar drie kin-deren is gehandicapt en volgt onderwijs op een speciale school in Brussel. Zo’n soort school is er niet in Genève. ‘Ik vond geen school voor mijn zoon. Dan niet. Het kind komt eerst, zo simpel is dat’, zegt ze. Het is deze levensregel die ervoor zorgt dat Janssen nog steeds in Brussel woont. De Brusselse vestiging van de Zweedse ijskast- en wasmachinefabri-kant Electrolux is de volgende werkplek. Als vicepresident marketing zorgt ze ervoor dat er driftig gesnoeid wordt in het merkenoerwoud: ‘We hadden wel vijftig merken. Ik wilde dat terugbrengen naar drie. aeg als premium, Electrolux in het middensegment, terwijl Zanussi de onderkant van de markt afdekte. Dat is logisch, nietwaar?’ Maar dan maakt de marketingmanager kennis met emoties. Zweden tikken anders dan Amerikanen. Amerikanen hebben targets. Zweden hebben eerder een knuffelmentaliteit, waarbij problemen niet worden opge-lost, maar weggemasseerd. Dat mentaliteitsverschil komt ze tegen als ze voor het eerst haar mer-kenplan op tafel legt. Janssen werkt, zoals gezegd, voor de holding Electrolux. Ze vindt dat aeg, een Duits product, het leidende merk van het Zweedse bedrijf moet worden. ‘De directeur van aeg wilde hét merk zijn, maar de directeur van Electrolux wilde dat zíjn merk het uithangbord zou blijven. De grote man boven die twee, een Zweed, greep in eerste instantie niet in. Op een gegeven moment vroeg de

FORUM #10/18.05.1245

Drie stellingen

We rijden straks allemaal elektrisch‘Nunogniet,vanwegedetegeringeaccucapaciteit.Maarikbenverbaasdoverhoesneldeauto-industriezichaanpast.VooraldeDuitserszijnver.Mijnadviseursdenkendathetnogtweetotdriejaarzalduren,voordatere-wagensopdewegrijdenmeteenverbeterdebatterijcapaciteitengroterbereik.’

Er moet een quotum komen voor vrouwen aan de top‘Ikweethetniet.Eriseenglazenplafond,maardemannenaandetopdoenhetnietexpres.Ikgeloofontzet-tendindiversiteit.Alsiedereenhetzelfdeis,krijgjealleenmaarja-knikkers.Aandeanderekant:ikbeneenvreselijkeantifeminist.Wordikkriegeligvan.Eenquotumkanhandigzijn,maarerisgeenstandaardoplossing.’

Vlees maakt je sterk‘Opmijn15everhuisdeiknaardeBrusselseregio,kwamineendorpterecht.Deboernaastonshadéénvarken.Elkjaarwerdhetgeslacht.Ikhebzoietséénkeergezien.Ikwerdpromptvegetariër.’

manon janssen

1961 GeboreninLeidschendam1979 SolvayBusinessSchool,

VrijeUniversiteitBrussel1984 Procter&Gamble,vanbrand

manager tot marketing director

2000 Electrolux,whitegoodsEurope,vicepresident marketing

2005 PhilipsLighting,chiefmarketingofficer

2010 Ecofys,ceo&managingdirector

grote baas aan mij: ‘Wat moet ik doen?’ Dat was wel weer leuk. Er werd naar mij geluisterd.’Die ervaring heeft haar ‘nederig’ gemaakt. Topmannen of vrouwen kunnen gewoon niet alles weten. Nu ze zelf een topvrouw is, merkt ze dat het geen kwaad kan om een mening te vragen aan een werknemer. Die Zweedse ceo luisterde ook naar haar, terwijl ze toch ‘drie stappen’ in de hiërarchie lager stond. ‘Hij durfde te zeggen: Ik weet het niet.’ Uiteindelijk ging de herstructurering door, maar de operatie duurde jaren, nadat eerst geprobeerd werd van Electrolux het premiummerk te maken.

scholen in afrikaNa deze bijzondere Zweedse ervaring stapt ze over naar de lichtdivisie van Philips. Ze wordt er chief marketing officer voor de hele lichtdivi-sie. Een rare overstap? Nee hoor. IJskasten en lampen hebben iets met elkaar, weet Janssen: ‘Mensen denken er niet over na. Iedereen heeft die producten nodig, maar bijna niemand kent het merk van zijn ijs-kast thuis. Een marketeer kan er heel veel doen.’ Ze begeleidt de introductie van de duurzame Led-lamp. Aan de muur van haar Ecofys-kantoor hangt als bewijs de poster van de Led-cam-pagne. De zuinige Led-lampen en het daarmee samenhangende ener-gievraagstuk zetten haar aan het denken. Hoe moet je omgaan met deze wereld die we geërfd hebben, vraagt ze zich op een gegeven moment af. Het is de invloed van het ouder worden, maar het komt ook door de gesprekken met enkele energiebewuste Philips-mensen. ‘Op een gegeven moment besefte ik dat ik niet meer verder wilde met de mooie marketing, met dingen die er eigenlijk ook minder toe doen. Ik vind luxeartikelen nog steeds heel erg leuk, maar ik wilde iets doen waarvan ik dacht: ik ben elke minuut van de dag nuttig bezig.’Janssen: ‘Ik wilde geen scholen bouwen in Afrika, Nee, liever combi-neer ik het nuttig zijn met het zakendoen. Ik kreeg een telefoontje van Eneco-voorzitter Jeroen de Haas. Of ik voor Ecofys wilde werken? Ik had nog nooit van het bedrijf gehoord, wel van Econcern. Na één gesprek was ik over de streep getrokken. Het was precies wat ik wilde: een inhoudelijke missie met een winst- en verliesverantwoor-delijkheid.’

uitlaatklepElke minuut van de dag nuttig zijn. Maar toch, de boog kan niet altijd gespannen zijn, weet ze. De uitlaatklep voor haar is de paardensport. Op haar 40ste haalt Janssen haar wedstrijdlicentie: ‘Binnenkort rijd ik weer een wedstrijd. Met de pet op ziet toch niemand dat er een oma tussen de veel jongere club zit’, vertelt ze. Paardrijden zorgt ervoor dat ze niet hoeft ‘te denken’. ‘Ik ben een van die mensen die fysiek actief moeten zijn om de gedachtes uit te schakelen. Ik ben bijna altijd met het denken bezig. Als je met een paard op een hek afrijdt, dan moet je intuïtief handelen. Je moet iets, dan kun je niet over de strategie gaan denken.’De paardenliefde gaat zo ver dat de foto van Janssen met haar lieve-lingspaard Latino D‘Enfer op haar persoonlijke Linkedin-pagina staat. ‘Ik heb iets met de natuur, en dieren,’ verklaart ze. Janssen is bij het Utrechtse adviesbureau op de juiste plek beland, zo lijkt het.

FORUM #10/18.05.1246

Nu nog een bouwplaats, maar nog even en dan kunnen hier ruim achttienhonderd mensen genieten van een filmvoorstelling. In Amster-dam verrijst in 1935 het City Theater. Maar

voorlopig is er nog werk aan de winkel voor de werklieden van Koninklijke bam. Ooit een klein timmerbedrijfje uit Groot-Ammers, gespecialiseerd in het herstellen van molens en het maken van grafkisten. Het bedrijf groeit snel en grote projecten volgen waaronder de ver-bouwing van Paleis Soestdijk en Diergaarde Blijdorp. Na de Tweede Wereldoorlog is er werk in overvloed in de bouw. Zeker voor vinding-

rijke bouwers. In een oud personeelsblad van bam staat daarover een anekdote. Om oude Amsterdamse gevels na restauratie dezelfde kleur te geven als de oude werd soms modder uit de gracht gebruikt. Het liefst modder uit de Herengracht: daar zat de meeste ‘kak’ in.

Tekst:MarciaTimmermansFoto:bam, 1935

overlevers

Overlevers, doorzetters, bedrijven die na jaren nog steeds bestaan. Nederland telt er vele.

Deze rubriek blikt terug in de geschiedenis van Nederlandse bedrijven.

Forumishettweewekelijkseopiniebladvanonderne-mingsorganisatie vno-ncw. vno-ncwvertegenwoordigtsamenmetdeaangesloten160brancheorganisatiesenvijfregionaleverenigingenintotaal115.000onderne-mingen. vno-ncwwordtinderegiovertegenwoordigddoor:vno-ncwNoord,vno-ncwMidden,vno-ncw West, deBrabants-ZeeuwseWerkgeversvereniging(bzw) en de LimburgseWerkgeversVereniging(lwv). Voor managers totveertigjaariserJongManagement.

Redactieadres Bezuidenhoutseweg12,2594AV DenHaag,Postbus93002,2509AADenHaag,telefoon:070-3490165,e-mail:forum@vno-ncw.nl

Forum op internetwww.vno-ncw.nl

RedactieKarinBojorge(hoofdredacteur),JiskaVijselaar(eindredacteur),MarciaTimmermans(bureauredacteur),WalterDevenijns,RemkoEbbers,MirandeGroot, FrankdenHoed,PaulScheer

Colofon CorrespondentenJeroenAnsink(VerenigdeStaten),PhilipEbels(België),HenkHirs(Hongarije),MaaikeHoman(Spanje),MauritsKuypers(Duitsland),JessicaMaas(Turkije),MiriamMannak(Zuid-Afrika),HansMoleman(China),MaaikeVeen(VerenigdKoninkrijk),FrankRenout(Frankrijk),PetraSjouwerman(Denemarken),JudithStalpers(Japan),EdwinTimmer(Mexico),MaartenVeeger(Italië)

Aan dit nummer werkten mee:GuusjeDolsma, FritsdeGroot,ThomasGrosfeld,RenéKlawer,NicoleMallens,DaviddeNood,MartinNoordzij

Abonnementen en adreswijzigingenSanderKok,telefoon:070-3490336,e-mail:kok@vno-ncw.nl,issn 1384 - 2102. Forumwordtgericht–kosteloos–toegezondenaaneengrootaantalNederlandseondernemingen,organisatiesenparticulieren.Betaaldeabonnementenkosten€45perjaarexclusiefbtw.Opzeggingvaneenkosteloosabonnementkanperdirect,vaneenbetaaldabonnementper1januari.Hiervoorgeldtgeenopzeggingstermijn.

Informatie over het lidmaatschap van vno-ncw InformatiebijRitaterSteeg,telefoon:070-3490351,e-mail:

steeg@vno-ncw.nl.Opzeggingvanhetlidmaatschapvan vno-ncwmoetvóór1septembervaneenjaarwordengedaan.Hetlidmaatschapeindigtdanper31decembervandatzelfdejaar.DeschriftelijkeopzeggingkanwordengerichtaanRitaterSteeg,coördinatorlidmaatschaps-zakenvno-ncw,Postbus93002,2509AADenHaag.

VormgevingConcept,basisontwerpenvormgeving: LinkDesign,Amsterdam

Cover Foto:PimRas/hh

DrukwerkEm.deJongbv,Visweg8,Postbus8,5110AABaarle-Nassau

AdvertentieverkoopVanVlietBureauvoorMedia Advies,FrankOudman,telefoon0235714745,e-mail: f.oudman@bureauvanvliet.com,Postbus20,2040AAZandvoort

Koninklijke bam Groep

opgericht in 1869wat Bouwonderneming

FORUM #10/18.05.1247

Samen helpen we kinderkanker de wereld uit!Kinderen en kanker: dat hoort niet bij elkaar. We gunnen immers elk kind een lange en gezonde toekomst. KiKa heeft een missie: in het jaar 2025 moet 95% van alle kinderen met kanker genezen. Ambitieus? Zeker. Maar absoluut haalbaar. Daarom zamelt KiKa geld in voor méér wetenschappelijk onderzoek.U kunt helpen! Doe samen met uw bedrijf mee aan Run for KiKa 95 en help kinderkanker de wereld uit. Neem de uitdaging aan, en geniet van de teamspirit en een onvergetelijke ervaring!

95 km wandelen teams van 2 of meer personen ook estafette (2 keer 47,5)

prachtige route over de Veluwe500 euro sponsorgeld per wandelaar

teams van 2 of meer personen

EDE * VELUWE * VRIJDAG 24 & ZATERDAG 25 AUGUSTUS 2012

WWW.RUNFORKIKA95.NL

Meld nú uw bedrijf aan voor het inspirerendste sponsorevent van het jaar!

205x280.pdf 1 28-3-2012 16:14:11

Jong Ondernemen is sinds 1990 actief op het gebied van ondernemerschap in

het onderwijs. De stichting biedt programma’s voor alle typen onderwijs: van

basisonderwijs tot aan de universiteit, waarin deelnemers zelf een bedrijf opstarten

en runnen. Alle programma’s zijn gebaseerd op het principe ‘learning by doing’.

Ga naar www.hartvoorjongondernemen.nl

Jong Ondernemen roept heel Nederland op haar Hart voor Jong Ondernemen te tonen. De jongeren van nú zijn de ondernemers van de toekomst. Daarom is het belangrijk om

nu te investeren in ondernemend onderwijs. Hoe ú kunt helpen? Door middel van uw netwerk (ambassadeur), met geld (donateur) of met uw kennis (begeleider).

Ga naar www.hartvoorjongondernemen.nl en meld u aan als ambassadeur, donateur of begeleider. Want u heeft toch ook hart voor jong ondernemerschap?

22 en 23 MEI CAMPAGNE