1

Subkopnderzoeksreeks

Opbrengsten van EXPOTien experimenten met ict in het primair onderwijs

22 3

1 Inleiding 4

2 Onderzoekend leren met een sensor 10 Van der Lugtschool, Gelselaar

3 Een compenserend leesprogramma voor zwakke lezers 14 ICT Delta, Arnhem

4 Spelling en rekenen trainen met Nintendo DSi 18 OBS De Zuidwesthoek, Goes

5 Kleuters leren woordjes in de computerhoek 22 De Klipper, Hoorn

6 Leren van je eigen schooljournaal 25 Scholengroep Agora, Zaandam

7 Huiswerk maken in de ELO 29 OBS De Wiz@rd, Deventer

8 Topografie met Globe4D 33 De Klokbeker, Ermelo

9 Smartboard, touchscreen of surface table? 36 De Trampoline, Leidschendam

10 Werkt Muiswerk bij spelling? 39 P.C. Jenaplanschool De Regenboog, Emmen

11 Efficiënt digitaal toetsen 42 Viviani, Emmen

12 Meer weten? 46

Colofon 47

DitisdeeenendertigstepublicatieindeKennisnetOnderzoeksreeksIct in het onderwijs.

Indezepublicatiebundelenwedeopbrengstenvantienexperimentenmetictinhetprimaironderwijs,experimentendielerarenopscholenzelfbedachten,vormgavenenuitvoerden.Delijstindeinhoudsopgavelaatziendathetgaatomeenrijkdomaanideeën,variërendvanzelfstandigoefenenoftoetsenopdecomputerenverrijkteinstructieophetdigibordtotaaninzetvaneenvier-dimensionaleglobeendigitalesensors.Opdemeestescholenvervingictdeoudewerkwijze,enblevenonderwijsdoelengelijk(transitiefgebruik).Optweescholenwerdict-gebruikaangewendomteproberennieuweonderwijsdoelentebereiken:onderzoekendlerenenmediawijsheid(transformatiefgebruik).

De experimentenwaren praktijkexperimenten,maar ookwetenschappelijke(quasi)experimenten.HansLuyten,MelanieEhrenenMartinaMeelissen(allenvandedeUniversiteitTwente)beschrevendeuitvoering,enbrachtendeer-varenengemetenopbrengsteninkaart.Voordevertaalslagvanpraktijkideenaarwetenschappelijkeonderzoekbarevraagkreegdeschoolhulpvaneenvraagverhelderaar.DitlaginhandenvanMoniqueVolman(UniversiteitvanAmsterdam),diedatdeedsamenmetEdithvanEck(KohnstammInstituut)enElsKuiper(UniversiteitvanAmsterdam).

EXPOwerdfinancieelmogelijkgemaaktdoorhetMinisterievanOnderwijs,CultuurenWetenschappen.

AlfonstenBrummelhuisHoofd Onderzoek Kennisnet

InhoudVoorwoord

44 5

Inspiratie: onderbouwing van de interventieHeteersteniveauvankennisishetideezelf,deonderbouwingdaarvan.Eeninspirerendideeheeftovertuigingskracht,hetverteltwatdeschoolwilgaandoenmetictenwaaromdatzoubijdragenaanhetleren.

Scholengaveneeneersteantwoordopdezevraaginhunprojectaanvraag.Naselectiewerdenzedooreenvraagverhelderaargeholpenomderedeneerlijnoverdewerkingvandeinterventienauwkeurigertebeschrijvenenverderteonder-bouwen.Hetresultaatdaarvanwaseenbeschrijvingvandetieninterventiesmetondermeerdevolgendeelementen:• doelgroep• duurenlooptijd• debeoogdedoelenbijdeleerlingen• hetconceptuelemodelachterdeinterventie(deredeneringover

derelatietussendegeplandeactiviteitenendeverwachteeffecten).

Existentie: de uitvoeringHettweedekennisniveauleverteenbewijsvanexistentie:doordatjehetpro-jectvolgensplanuitvoert,laatjeziendathetkan.Hetverloopvandeprojectenisbijgehoudeninlogboekendiedeleraren(inachtvandetiengevallen)wekelijksbijhielden.Daarinnoteerdenzehoevaakdeleer-lingenmetdetoepassingwerkteneninwelkelessen,enoferproblemenwarengeweest.Ookhebbendeonderzoekers–wanneerditinformatiefleek–scholenbezocht,lessengeobserveerdenlerarenenleerlingengeïnterviewd.

1Inleiding

Kennisoverictbijhetlerendraagtbijaanvernieuwingenenverbeteringenvanhetonderwijs.DaaromvoertKennisnetonderzoekuit,gerichtopvragenvanscholen.Zoontstaatvoordepraktijkbruikbarekennisoverrendementvanictinhetprimaireproces.EXPOiszo’nonderzoekstraject.Indezebij­dragedoenweverslagvandetienexperimentendieinhetkadervanEXPOin2010zijnuitgevoerdoptienbasisscholen.

1.1 Opbrengstgericht innoveren met ict

EXPO–ExperimentenPrimairOnderwijs–iseenonderzoeksprogrammametalscentralevraag:hoeeffectiefisictinhetbasisonderwijs?Scholenkondenin2009-2010eenict-toepassinguithunonderwijsvoordragenwaarvanzeeenduidelijkemeerwaardevoorhunonderwijsverwachtten.Bijvoorbeeld:lerenkleutersmeerrekenbegrippenmeteendigibord?(Kennisnet,2009).

Deeersteinhoudelijkevoorwaardewasdatdetoepassingenindepraktijkvande school al redelijk uitgekristalliseerdwaren.De tweedewasdatde schoolbereidmoestzijndeict-toepassingtelatentoetsenopdeopbrengstenvoordeleerlingen.Hetgingdaarbijbijvoorbeeldomhunleerprestaties,motivatieofatti-tudes.Tienscholendedenmee.

OnderdeelvandewerkwijzevanKennisnetonderzoekisdatdescholenzelfhunonderzoeksvraagbepalen.EXPOishetvervolgopLerenmetmeerEffect,datookvanuitditprincipewerkte(Meijer,e.a.,2009;Eck,e.a.,2010).

1.2 De kennispiramideEXPOdaagdescholenuitomhunideeënoverdemeerwaardevanictvoorhetonderwijsteverdedigen,uitteproberenentelatentoetsen.Hetideeendeuitvoeringvanhetprojectlagbijdeschool,detoetsingbijeenonafhankelijkeonderzoeker.

Deprojectenleverdenresultatenopvierniveausvanhardheidinbewijsvoering(ziefiguur1.1):• inspiratie:hetzoukunnen(hetidee)• existentie:hetbestaat(deuitvoering)• perceptie:menvindt(ervarenopbrengsten)• evidentie:hetisbewezen(gemetenopbrengsten)

Debeschrijvingenvandetienprojectenindezepublicatieverlopenvolgenseenvastpatroon,aandehandvandezevierniveausvandekennispiramide.

Figuur 1.1.DekennispiramideDekennispiramidebestaatuitvierniveausvankennis,oplopendvan‘zacht’naar‘hard’.Kennisnetstreeftnaarzohardmogelijkebewijzen.Dekennispiramidelevertdebouwstenenvoorkennisstapeling.Iederonderzoekbouwtvoortopbeschikbarekennisoverdeeffectenvanictbijhetleren.

Evidentie-gemetenopbrengsten

Perceptie-ervarenopbrengsten

Existentie-uitvoering

Inspiratie-idee

66 7

1.3 Focus op evidentieInspiratie,existentie,perceptieenevidentiezijnallevierbelangrijkvooreensuccesvolproject:hetbegintmeteeninspirerendengoedonderbouwdidee,datuitvoerbaarmoetzijn.Danishetbelangrijkdatmensenerenthousiastoverzijnentenslottewiljedatenthousiasmeterugzienindeopbrengstenvoorhetonderwijs.Juistdezelaatstestapontbreektvaakbijpraktijkgerichtonderzoek.Wijleggenerdaaromjuistveelnadrukop.Dekennisdieopdezemanieront-staatisbruikbaarvoordepraktijk,wordtgedeeldmetanderescholenenbiedtmogelijkhedenvoorverderekennisopbouw.

Indezepublieksversiebestedenwijweinigaandachtaan:• watergoedenslechtgingtijdenshetprojectbijdeinvoering

enuitvoeringvanhetproject• dewetenschappelijkedetails• deinterviewsmetdeprojectleiders,waarinzeterugblikken

ophetonderzoekenreflecterenopderesultaten.

Voordezeinformatieverwijzenwijnaardetechnischeonderzoeksrappor-tage(Luytene.a.,2011)endeinterviewsdieweachterafmetdeprojectlei-dershielden(Peters,2011),beidebeschikbaarop:onderzoek.kennisnet.nl/onderzoeken-totaal/expo.

1.4 Opvallende resultatenIndevolgendehoofdstukkenbeschrijvenwederesultatenperschool.Hier-ondernoemenweeenaantalopvallendeervaringenenopbrengstenvanhetEXPO-onderzoek.

Perceptie: de opbrengsten zoals leraren en leerlingen die ervaren hebbenDederdelaagvankennisnoemenweperceptie,ofwel:deervarenopbrengsten.Hoedenkendemensendiebetrokkenwarenbijdeict-toepassing(lerarenenleerlingen,somsouders)overdemeerwaardeervan?

Debronhiervoorwarendeinterviewstijdenshetschoolbezoek,dievolgenseenvastpatroonverliepen.Deleerlingenkregen,inkleinegroepjes,vragenoverofzehetleukvondenommetdeinterventietewerkenenwaarom,enwatzeanderszoudenwillen.Delerarenkregenvragenoverhetverschilmetdeoudemethode,devoordelenvandeinterventievoordeleerlingenendeleraar,endemogelijkeverbeterpunten.

Evidentie: de opbrengsten zoals onderzoekers die gemeten hebbenDevierdeenhardstevormvankennisbestaatuitresultatendieobjectiefmeet-baarzijn:hetharde–vaakstatistische–bewijs.Ditzijnderesultatenvankwantitatieveanalyses,diematenofeninhoeverredeinterventiesinvloedhad-denopdeleerprestatiesendeleerlingattitudes.

Omscholenzominmogelijktebelasten,enomdichtbijdeschooleigenmanierenvantoetsenteblijven,hebbendeonderzoekerszoveelmogelijkgebruikgemaaktvantoetsgegevensuitdeleerlingvolgsystemen.

Meestalvergelekenzij(ineenvoor-eneennameting)deexperimentelegroepmeteenvergelijkingsgroep.Diebestondvaakuitleerlingenvaneenandereschoolindeomgevingensomsuiteenparallelgroepbinnendezelfdeschool.‘Verschil’betekentindezepublicatiealtijd:significantverschil.Ditwilzeg-gendatdekansdathetverschileentoevalstrefferis,kleinerisdan5%.

Webeschrijvenderesultatenindrietypenuitkomsten:• Deinterventiegeeftgeen verschil(grijsindetopvandepiramide);

leerlingendiemetdeict-toepassingwerkendoenhetnietbeter,maarooknietslechter,danleerlingendiedatnietdeden.

• Deinterventiegeefteennegatief resultaat(roodindetopvandepiramide):deleerlingendiemetdeict-toepassingwerkten,dedenhetslechterdandeleerlingendiedatnietdeden.

• Deinterventiegeefteenpositief resultaat (groenindetopvandepiramide):deleerlingendiemetdeict-toepassingwerkten,dedenhetbeterdandeleerlingendiedatnietdeden.

Deuitkomstenvanhetonderzoekopdescholenzijncontextgebonden.Deresul-tatenhangenafvanhettypeschool,vandemaniervanimplementeren,vandemensendieermeewerken,enzovoort.Daaromishetbelangrijkommeerderecasussenuitverschillendeonderzoekspraktijkenteverzamelenenzoeenbeterbeeldtegevenvanwatwelenwatnietwerktmetict.

De tien projecten

EXPOomvattedevolgendetienprojecten:• Onderzoekendlerenmeteendigitalesensor(H2)• Eencompenserendleesprogrammavoorzwakkelezers(H3)• SpellingenrekenentrainenmetNintendoDSi(H4)• Kleuterslerenwoordjesindecomputerhoek(H5)• Lerenvanjeeigenschooljournaal(H6)• Huiswerkmakenindeelektronischeleeromgeving(H7)• TopografiemetGlobe4D(H8)• Smartboard,touchscreenofsurfacetable?(H9)• WerktMuiswerkbijspelling?(H10)• Efficiëntdigitaaltoetsen(H11)

88 9

doorhetexperimentraaktendelerarenindeschoolgeïnteresseerdvoordebor-denenditstimuleerdedelerarenomzelfdigitaalleermateriaalteontwikkelen.

Versnelde implementatieDeinterviewsachteraf(verzameldinPeters,2011)lietenziendatalleonder-zochteinterventiesindescholenzijngehandhaafd–metuitzonderingvandeGlobe4D,dienietmeerbeschikbaarwas.Hetonderzoekheeftdeimplementatieopvrijwelallescholengestimuleerdensomszelfsversneld,zoalshetgebruikvandigibordenindeonderbouw(Trampoline,hoofdstuk9).Ditstuitteaanvankelijkopweerstandenbijdeleraren,maartijdenshetonderzoekveranderdehunhoudingsterk.Ditkwamvooraldoordatzijdemeerwaardevandedigibordenzagen.

Demeestescholendroegenhunervaringentijdensennaafloopvanhetonder-zoekoveraanderestvanhetteamofaandeanderescholenvanhetbestuur.Opdezemanierontstondeenbreeddraagvlak.Metanderewoorden:hetonderzoekdroegbijaaneenaanpakdievanonderafingangwasgezetenopdezemanierstructureelwerdingebedinhetonderwijs.

Geslaagde implementatieUitdelogboekenendeschoolbezoekenblijktoverduidelijkdatalleinterven-tiesookechtvandegrondzijngekomen.Hetisnietvoorgekomendatprojec-tenvastliepenofdoodbloedden.

Datspreektnietvoorzich:veelict-projectenkomennietgoedopgangomdatde(vaaknieuwontwikkelde)softwareendehardwareproblemenopleverenoflerarenernietmeeuitdevoetenkunnen.Ditwilnietzeggendatdeimplemen-tatiealtijdfoutloosverliep,maarmeestalginghetdanomaanloopproblemenwaarvoorgaandewegeenoplossingwerdgevonden.

Positieve ervaringenBijalleprojectenvondendemeesteleerlingenenlerarendathetdemoeitewaardisomopdeingeslagenwegvoorttegaan.Hetgingvaakomaanvullingvanenvariatieophetbestaanderepertoirevanwerkvormen.Deleerlingenvondenineenaantalgevallendatzeerechtvanhaddengeleerd.

Neutrale uitkomsten ook van waarde Deresultatenophetgebiedvangemetenopbrengstengeveneengemengdbeeld.

Tweeprojectenlatenduidelijkepositieveresultatenzien.Eenexperimentmeteencompenserendleesprogramma(ICT-Delta,hoofdstuk3)laatziendatditprogram-maeenpositieveinvloedheeftophetzelfvertrouwenendemotivatievandyslec-tischeleerlingen.EnookhetexperimentmetdeNintendoDSi,naarhetautomati-serenvanrekenen,lietpositieveresultatenzien(DeZuidwesthoek,hoofdstuk4).

Maarerwasookeennegatiefresultaat.Leerlingendiemeteenvierdimen-sionaleglobewerkten,behaaldenmindergoederesultatenbijtopografiedanleerlingendieuithetboekleerden(DeKlokbeker,hoofdstuk8).

Demeesteprojectenlateneenneutraleuitkomstzien:inzetvanictmaaktingemeten opbrengsten geen verschil in vergelijkingmet de oorspronkelijkesituatie.Ookalisdezebevindingvoordeschooldiehetexperimentheeftuitgevoerdeenanderedanverwacht,tochishetresultaatbijzonderrelevant.

Eenneutraleuitkomstbetekentdathetonderwijsdebeschikkingheeftovereennieuwdidactischhulpmiddel,dateveneffectiefblijktalsdebestaandehulpmiddelen.Variatieinwerkvormeniseenbelangrijkepijlervooreffectiefonderwijsendraagtbijaandeprofessionaliseringvandeleraar(VandeGrift,2010).Eengoedvoorbeeldhiervanishetonderzoeknaarinzetvaneentouch-screenvoorkleuters(DeKlipper,hoofdstuk5).Hetresultaatwasneutraal,maar

1010 11

Nietalleenzoudenzehunmetingenvergelijkenmethunhypothese,maarookmetdemetingenvanklasgenoten.Kloptendie?Warenerverschillen?Enwaar-doorwerdendieveroorzaakt?Zohoudenleerlingenzich–ophunniveau–bezigmeteenfundamenteelprobleem:zijnonzewaarnemingenbetrouwbaar?

2.3 De uitvoering in de praktijkIndeperiodejanuari-juni2010hebben16leerlingenvangroep5-6en21leerlingenvangroep7-8éénoftweekeerperweekmetE-sensegewerkt,ge-middeldongeveereenuurperweek.Eerstginghetomeenvoudigeverkennendespelletjes(wiekanhethardsteschreeuwenoffluiten?),maaralgauwmoestenzeserieuzemetingenverrichtenenwerdendegrafiekenechter.

Zebouwdenbijvoorbeeldzelfkleinehuisjes(maquettes),enmatendaarinonderanderetemperatuurengeluid.Zokondenzeverbandenleggenmethetgebruiktemateriaal.Achterglaswordthetgauwwarm,ontdektenze.

DeopdrachtenkwamenvanhetCentreforMicrocomputerApplicationsenvanNatuNiek,maarookvandekinderenzelf;hetonderzoeknaarhuizenkwamuitdeaardrijkskundemethode.Eenandereopdrachtwas:maakeeneigenweerstationenmeetdaarvoortemperatuurenlichtopverschillendeplaatsenentijden.

Watdelerarentegenviel,wasdatdeleerlingennietergzelfstandigwaren.Metdetechniekkondenzeuitdevoeten,maarzehaddenveelbegeleidingnodigomtelerenonderzoeksvragentestellen.BenKrudde,directeurvandeVanderLugt-school:‘Dekinderenhebbennognietdetoolsinhandenomzichzelfkritischevragentestellen.Pertweeofdrieleerlingenhebjeeenbegeleidernodigdiezeophetjuistespoorhoudt.Daarhebbenweeigenlijkdelattehooggelegd.’

2.4 Ervaren opbrengstenDelerarenvertellendatzemerkendatdeleerlingenbetermetgrafiekenentabel-lenomgaan.Datdeleerlingenwetenwathetverbandismetmetingen,gegevenskunnentoevoegenenwissenenbegrijpenofhetingetallenofpercentagesmoet.Ookhebbenzevolgensdelerarengeleerdomuiteengrafiekeenvoorspellingafteleidenendietetoetsenaaneenwaarneming.Krudde:‘DekinderendievorigjaarmetE-sensegewerkthebbenendatnuweerdoen,hebbenduidelijkeenhelespronggemaakt,nietalleenbijhethanterenvandesensormaarookbijhetberedenerenvangrafieken.’

Daarnaasthebbenlerarendeindrukdatleerlingenzelfstandigerenkritischerzijngeworden,meereenonderzoekshoudinghebbenontwikkeld.

Kinderenzijnnieuwsgierig.Zewillenvanallesweten;overdino’s,overreizeninderuimte,oversnelheid,overwatjenietkuntzienmaarwatertochis.Maarhoeveelvandievragenpakkenweinhetonderwijsookwerkelijkop?Scholenmakennogveelteweiniggebruikvandienatuur­lijkenieuwsgierigheidvankinderen,vondendelerarenvandeVanderLugtschoolinGelselaar.DaaromwildenzehetvakNatuurenTechniekmeerrichtenoponderzoekendleren.

2.1 Doel: onderzoekend leren stimuleren Onderzoekendlerenlaatkinderenobserveren,onderzoekenenoplossingenzoe-ken.Meestalwerkenzedaarbijsamen.Doorprikkelendevragenineenrijke,zinvollecontextaantebiedenprobeerjedekinderenopeennatuurlijkewijzevertrouwdtemakenmetonderzoeksvragen,hypothesesenwaarnemingen.

Maarzijnkinderenopdebasisschooloudgenoegomonderzoekendteleren?VolgensdelerarenvandeVanderLugtschoolwel,opeenbasaalniveau,mitsjezedaarbijvoldoendeondersteunt.DaaromlietendelerarendeleerlingenwerkenmetE-sense,eendigitalesensorwaarmeeleerlingenzelflicht,geluidentemperatuurkunnenmeten.Hiermeezoudenkinderenopeenspeelsewijzeinaanrakingkomenmetgrafiekenentabellen,enhopelijkooknogietsextra’sleren:eenonderzoekshouding.

2.2 Bedachte interventie: inzet van een digitale sensor Bijzondervaneendigitalesensorisdatjeerreal timegrafiekenmeekuntmaken.Jesluitdesensoraanopdecomputerendemetingenzijndirectzicht-baarophetscherm:indehandenklappen,bijvoorbeeld,geefteengeluidsgra-fiekmetpiekenendalen.

Delerarenbedachtenallerleiopdrachtenmetdesensoromdeonderzoekendehoudingvandeleerlingentestimuleren,zoalseenhypotheseopstellenvoor-datjeietsgaatmeten.Bijvoorbeeld:hoezietdewarmtegrafiekvaneenkopjehetetheeeruit?Devoorspeldegrafiekzettenzeindecomputer.Vervolgensdedenzeechtewaarnemingenenterwijlzedieinvoerden,bleefdehypotheseopdeachtergrondvandegrafiekzichtbaar.Zowerdendeverschillentussenverwachtingenmetingonderwerpvandiscussie.

2Onderzoekendlerenmeteensensor

Van der Lugtschool, Gelselaar

1212 13

Meer informatieEdirectie@vdlugtschool.nl T0545-481383

Ookdeleerlingenzelfzijnoverwegendpositief,zehebbenmetveelpleziermetE-Sensegewerktenwillenergraagmeedoorgaan.Alspluspuntnoemendeleerlingendatzeveelnieuwedingenhebbengeleerd:metingendoen,samen-werkenenzelfstandigwerkenmetdeapparatuur.

Een jaar na het onderzoek“Voor de school is het niet bij een experiment gebleven, want E-sense wordt nog steeds gebruikt zodra er grafieken aan bod komen. Niet alleen bij Natuur en Techniek, maar ook in het rekenonderwijs en overal waar licht, tempera-tuur of geluid een rol spelen. Bovendien hebben de oudere leerlingen een aandeel in de technische instructie: ze leggen de beginnel ingen uit hoe de sensor werkt en hoe de resultaten op de monitor verschijnen.”

–BenKrudde,directeur

2.5 Gemeten opbrengstenDepositieveervaringenwordennietbevestigdmethetkwantitatiefonder-zoek.Daarinwerdendeonderzoeksvaardighedenvandeleerlingendiewerk-tenmetdeE-senseopdevandeVanderLugtschoolvergelekenmetdievanleerlingenvaneenandereschool,dieopdetraditionelewijzelesgeeftinNatuurenTechniek.

Deleerlingenopbeidescholengaanevenveelvooruitinonderzoeksvaardigheden.LeerlingendiemetdeE-sensewerkenverwervenwelonderzoeksvaardigheden,maarnietmeerdanleerlingendie‘gewoon’leskrijgen.

2.6 Resumerend• ZowelmetE-sensealsmettraditioneelonderwijsverwervenleerlingen

onderzoeksvaardigheden.• Leerlingenblijkenindepraktijknietzelfmetonderzoeksvragentekomen.

Hunbegeleiderblijftzedaarinvoortdurendsteunenenstimuleren.• Leerlingenenlerarenwerkenwelgraagmetdesensorenvolgensdelera-

renstekenleerlingenerveelvanop:zelerenwerkenmetdetechniekenwetenbeterwateengrafieknueigenlijkis.

Figuur 2.1.Opbrengstenvaninzetvaneendigitalesensortenbehoevevanonderzoekendleren

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenLeerlingenrakenvertrouwdmetmetenengrafieken;lerarenenleerlingenzijnenthousiastoverdewerkwijze

UitvoeringLeerlingengroep5-8zettenE-senseinrijkecontextin;inhoudelijkhebbenzemeerbegeleidingnodigdangedacht

IdeeOnderzoekendlerenmetdigitalesensor

Gemeten opbrengstenLeerlingendiemeteendigitalesensorwerken,verwervennietmeer(ofminder)onderzoeksvaardighedendanleerlingendiedatnietdoen

1414 15

seren,zodatzebijvoorbeeldtekstenophuneigenniveauzoudenkunnenlezeninplaatsvantegemakkelijkeoftekinderachtige.Kortom,zezoudenKurzweilmoetenkunnengebruikenalseenleesbril.

3.3 De uitvoering in de praktijkIntotaaldedener59leerlingenmee,verspreidoverdegroepen4-8.Delera-renkozenzeuit:leerlingenmetdyslexieofernstigeleesproblemenkwameninaanmerking.Descholenzorgdenervoordatdetekstendiezemoestenlezen,ookinderdaadinhetprogrammazaten.Naastleesboekenwerdenookdelenuitdelesmethodengescand,enonderdelenvandeCito-toetsen.

Exactegegevenszijnerniet,maarwaarschijnlijkmaakteeenleerlinguitdeexperimentelegroepgemiddeldnegenkeergebruikvanhetprogramma,intotaalzo’n3,5uurperleerling.

3.4 Ervaren opbrengstenLeerlingenwarenergenthousiastoverhetprogramma.Eenleerlinguitgroep5verteldedathijvoorheteersteendikboekhaduitgelezen.Eenleerlinguitgroep7kreegvoorheteerstzijntoetsoptijdaf.Beidenzoudenvakerenvoormeervakkenmethetprogrammawillenwerken.

Ooklerarenhaddendeindrukdathetprogrammadeleesmotivatieendezelf-redzaamheidvandekinderenvergrootteendatzesnellerkondenlezendanzegewendwaren.Deremedialteacherbevestigdeditenverwachttedathetprogrammahaarinprincipegoedkanondersteuneninhaartaken.

Een jaar na het onderzoek“Ik merk in de communicatie naar scholen en directeuren, dat als je kunt laten zien dat investeringen in educatieve software resultaat opleveren, dat je dan wel iets in handen hebt. Want het is best een duur programma. Het sterkt ons in het denken dat je dit middel heel effectief kunt inzetten en dat je kinderen gewoon daarmee binnenboord houdt op scholen – en dat ze eerder een boek pakken.”

–AnneliesWiggers,projectleider

3.5 Gemeten opbrengstenHetkwantitatiefonderzoekbevestigtdepositieveervaringdathetprogrammabijdraagtaanmotivatieenzelfvertrouwenvandeleerlingen.

Wiedyslectischis,kanzoveelmoeitehebbenmetlezen,dathetgaattegen­staanenverderlerenindewegstaat.Zorakendyslectischeleerlingengemak­kelijkachteropendatknaagtaanhunzelfvertrouwen.Omdievicieuzecirkeltedoorbrekenhelpthetalsleerlingengeschreventekstenvoorgelezenkrijgen.Kandatookdooreencomputer?

3.1 Doel: meer leesmotivatie bij dyslectische kinderenDeltaisdestichtingvoorkatholiekenprotestants-christelijkprimaironderwijsinArnhemenomstreken.Hieronderressorteren26basisscholen.Intotaaldedentienscholenmeeaanhetexperiment(naastzevenalscontroleschool).

Hoofddoelwasomietstedoenaandedemotivatievanzwakkelezersomtelezenenhunzelfvertrouwenenzelfstandigheidtevergroten.Ditwildendescholendoendoorhetlezenvoordezeleerlingenmakkelijkertemaken,zeminderafhankelijktelatenzijnvananderenenervoortezorgendatzezonderextrahulpgewoonmeekondendoenindelessen.

3.2 Bedachte interventie: de computer voor laten lezenInhetverledenlasderemedialteachersomstekstenvoor.Dathielp,maarderemedialteacherkonnatuurlijknietaltijdenoveralaanwezigzijn.Waaromdecomputernietvoorlatenlezen?EenprogrammaalsKurzweilkandat.

Kurzweiliseenzogehetentext-to-speech-programmadatgescandetekstomzetingesprokentaal.Hetarceerthetvoorgelezenwoordendezininverschil-lendekleuren,zodatde leerlingprecieszietwelkdeelvandetekstwordtvoorgelezen.Zolezendyslectischeleerlingenmakkelijker.

MetKurzweilwildeICTDelta(debovenschoolseict-afdeling)nadrukkelijknietdeleesvaardigheidvanzwakkelezersverhogen.Daarishetprogrammanietvoorbedoeld(alhoewelhetmogelijkweleenremediërendeffectheeft).Watmenindeeersteplaatswilde,wasdemotivatievanleerlingenomtelezenbevorderen.LeerlingenmochteninprincipezelfbeslissenofenwanneerzeKurzweilzou-deninzettenbijhetlezen.Datmochtopschool,maarookthuis.Hetideewasommetditprogrammadebeperkingenvandyslectischeleerlingentecompen-

3Eencompenserendlees­programmavoorzwakkelezers

ICT Delta, Arnhem

1616 17

Alle leerlingen startten ongeveer even gemotiveerd en met evenveel zelf-vertrouwen.Maardeleerlingendienietmethetprogrammawerkten,vielenveelsterkerterugdandeleerlingendiedatweldeden.HetzelfvertrouwenendetaakmotivatievandeleerlingendiegebruikhebbengemaaktvanKurzweilisoppeilgebleven,terwijldeleerlingenuitdevergelijkingsgroepeenduide-lijketerugvallietenzien(ziefiguur3.1).

3.6 Resumerend

• EencomputervoorleesprogrammazoalsKurzweilkanzwakkelezers motiverenomtelezenendraagtbijaanhunzelfvertrouwen.• Leerlingenkunnenmetzo’nprogrammaookzelfstandigerlezen.• Dezebevindingenstrokenmetdeervaringenvanleerlingen enlerarendiemethetprogrammagewerkthebben.

Figuur 3.2.Lezenmeteencomputergestuurdvoorleesprogramma(Kurzweil)Figuur 3.1.EffectenvandriemaandengebruikvanKurzweilop(a)cognitiefzelfvertrouwenen(b)taakmotivatievanleerlingenuitgroepen4-8meternstigeleesproblemen(n=59).Hetcognitiefzelfvertrouwenvanleerlingenindevergelijkingsgroep(dyslectischekinderendiegeenKurzweilgebruikten)neemtgaandewegaf.HetzelfvertrouwenvandeleerlingendieKurzweilgebruikten,neemtjuisttoe.Bijtaakmotivatiezienweeendalingbijbeidegroepen,maardecontrolegroepraaktveelsterker gedemotiveerd.De experimentele groepblijft daarentegen redelijk gemotiveerd.Beideeffectenzijnsignificant.

b. Taakmotivatie

lezenzonderKurzweillezenmetKurzweil

4,14

3,99

3,9

3,78

4,2

4,1

3,9

3,8

4

3,7nametingvoormeting

a. Cognitiefzelfvertrouwen

3,66

3,4

3,6

3,53

3,6

3,7

3,5

3,4

3,3nametingvoormeting

lezenzonderKurzweillezenmetKurzweil

Meer informatieEa.wiggers@ictdelta.nl T026-3707992

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenLerarenenleerlingenzijnenthousiast;leerlingenzijnmeergemotiveerdomtelezenenvoelenzichzekerder

UitvoeringLeerlingenuitgroep4-8gebruikenhetprogrammaKurzweilwanneerzewillen,alseensoortleesbril

IdeeZwaklezendekinderenlatendecomputertekstenvoorlezen(compenserend)

Gemeten opbrengstenLezenmethetvoorleesprogrammaismotiverenderengeeftmeerzelfvertrouwendanzonder

1818 19

AlleleerlingenhaddeneeneigenNintendoeneenmapwaarinzehunvoortgangbijhielden.Voorbeidetoepassingengeldtdatiemanddescoresoppapiermoetbijhouden,wantopdeNintendo’szitgeenhardeschijfdiedescoreskanbewaren.

Deleerlingenwarenergbehulpzaamvoorelkaar,werktengeconcentreerdenlekenerplezierintehebben.ZehebbendeNintendo’sfrequentenconformdebedoelingengebruikt.

4.4 Ervaren opbrengstenDeleerlingenwarenzondermeerenthousiastoverhetwerkenmetdeNintendo.Zehaddenhetmeestgeleerdmetdeelsommenendictees.Detijdsindicatieendemedaillesdiezekondenverdienenwerktenstimulerend;zezeidendatzesteedssnellerleerdenrekenenenspellen.BijanderevakkenwildenzedeNintendoookwelgebruiken.

Een jaar na het onderzoek“De kinderen vonden het leuk om te doen, je merkt dat ze ernaar vroe-gen. Er was een positief effect naar aanleiding van het onderzoek. Nu is het uitgebreid naar de groepen 3 tot 8 en wordt het toegepast bij de Remedial Teaching, met name voor het automatiseren van de tafels. Het is vergeleken met de computer handzamer.”

–WimReijnhoud,adjunct-directeurZuidwesthoek

Deleraarbevestigdehetenthousiasmevandeleerlingen.Naeenpoosjewashetnieuwtjeerafenliepdemotivatiewatterug,maardekinderenblevendeNintendotrouw.Zehebbenvooralgeleerdoptempotewerken,denkthij.Ofzeookvooruitgingenoppuntenalsconcentratie,samenwerkingencommunicatiekondeleraarnietzeggen;daarwarenzealvrijgoedin.

4.5 Gemeten opbrengsten Intotaalwerkten29leerlingenindecombinatiegroep4-5metdeNintendo-programma’s.Zijwerdenvergelekenmet45 leerlingendieop traditionelewijzerekenenentaalkregen.

Vooralbijrekenenwerdenerduidelijkeverschillengevondentussendegroe-pen.LeerlingendiemethetNintendorekenspelspeelden,gingenmeervooruitinrekenen,danleerlingendiedatnietdeden.Hierdoorhaaldenzehunachter-standtenopzichtevandevergelijkingsgroepin(ziefiguur4.1a).

Daarnaastblijktdatzeooksnellerrekenendandeandereleerlingen:aanhetbeginvanhetprojectdoenalleleerlingenbijnazesminutenoverdereken-

Spelcomputers,videogames,playstation...voorkinderenvannuzijnzeevenvertrouwdalsdeleiendegriffelvooreenvorigeeeuw.Zespelenermee.Maar–zoalsHieronymusvanAlphenalmeerdantweehonderdjaargeledenschreef–‘mijnspeelenisleeren,mijnleerenisspeelen.’

4.1 Doel: spelenderwijs spellen en rekenenVoorbasisschoolDeZuidwesthoekinGoesisHieronymusvanAlphennogaltijdactueel:competitieflereniseenstructureelonderdeelvanhetonderwijs.Gamesopdespelcomputersluitenhierheelgoedbijaan.Zekergameswaarbijleer-lingentegenelkaarmoetenspelen,ofzosnelmogelijkeenzohoogmogelijkescoremoetenhalen.Lerenzijspellenenrekenenvanhunspelen?

4.2 Bedachte interventie: twee spelletjes voor de Nintendo DSiDeschoolkoosvoortweetoepassingenvoordehandzameNintendoDSi:eenzelf-ontworpenprogrammadatPictodicteeheet,enhetprogrammaRekentrainingvanNintendozelf.

MetPictodicteewerkende leerlingen in tweetallen. Leerling-1 (dedictee-leider)geeftleerling-2eenwoordop,dathijmoetopschrijvenofintikkenindeNintendo,bijvoorbeeldbommen.Alshetgoedis,geldtdatalsscore.Alshetnietgoedis(bijvoorbeeldboomen)geeftdedicteeleideralshintwoordbomen,waarnaleerling-2hetnogeenskanproberen.Opeenformuliergeeftdedicteeleideraannahoeveelpogingenhetwoordgoedgeschrevenis.

Voorrekenen(optellenenaftrekkentotenmet20endetafels)gebruiktedeschoolhetprogrammaRekentraining.Daarinzittendiverserekenspelletjeswaarbijleer-lingenzosnelmogelijkeenrekenprobleemmoetenoplossen.Kinderenhoudenopeenformulierhunscorebijenkunnenzoproberenhunscorebijverschillendeoefeningenteverbeteren.DoordatdekinderenmogenkiezenofzedeNintendogebruiken,verschiltdegebruikstijdperleerling.

4.3 De uitvoering in de praktijkLeerlingenuitgroep4-5werktengemiddeld8minutenperdagmetPictodic-teeengemiddeld20minutenperdagmetRekentraining.Zegebruiktendeprogramma’salleenbijzelfstandigwerkeneninkleinegroepen.Hetgebruikwasredelijkconstant.

4SpellingenrekenentrainenmetNintendoDSi

OBS De Zuidwesthoek, Goes

2020 21

toets,aanheteindehebbenleerlingendiemetdeNintendohebbengewerktnogmaar4minutennodig,tegenovernogsteedsruimvijfminutenvandeanderegroep(ziefiguur4.1b).

OphetgebiedvanspellinggingendePictodictee-leerlingenwelmeervooruitdandeandereleerlingen,maardatkomtwaarschijnlijkomdatzeopeenlagerniveaubegonnen.Voorzelfstandigheid,communicatie/samenwerkenenmoti-vatie/plezier/interessewerdengeenverschillengevondentussendegroepen.

4.6 Resumerend• DeleerlingendieRekentrainingmetdeNintendoDSihebbengedaanleren

beterrekenenengaansnellerwerkenmetdetafelsdanleerlingendienietmetdeNintendowerkten.Erwasgeenverschilinspellingvaardigheid.

• AlleleerlingenhebbenhunNintendointensiefgebruikt,vooralbijzelfstandigwerkenenwerkeninkleinegroepen.

• Zoweldeleraaralsdeleerlingenzijnenthousiast.

Figuur 4.2. Opbrengstenvaninzetvaneenspelcomputervoorrekenenentaal

b. Rekensnelheid voor de tafels (in minuten:secondes)

rekenenmetspelcomputer rekenenzonderspelcomputer

4:17

5:25

5:52

6:30

5:39

6:00

5:50

5:00

4:30

4:00

3:30nametingvoormeting

minuten:secondes

a. Rekenvaardigheid (toetsscores CITO LVS)

80,8

87,7

84,9

72,3

90

85

80

75

70

65

60nametingvoormeting

toetsscore

rekenenmetspelcomputer rekenenzonderspelcomputer

Figuur 4.1.EffectenvanvijfmaandengebruikvaneenrekenspelopdeNintendoDSiop(a)rekenvaardigheiden(b)rekensnelheidvoordetafelsopleerlingenvangroep4/5.Leerlingendiemetdespelcomputerwerken(n=29)halenhunachterstandinrekenvaardigheidvrijwelinenlerendusmeerbijdanleerlingenuitdevergelijkingsgroep(n=45).Zegaanooksnellerrekenen:aanhetbeginvanhetprojectdoenalleleerlingenerbijnazesminutenoveromderekentoetstemaken.NahetprojecthebbenleerlingendiemetdeNintendohebbengewerktnogmaar4minutennodig,tegenoverruimvijfminutenvandeanderegroep.

Meer informatieEinfo@didac.nl(RobSchuit) T0113-581863

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenZoweldeleraaralsdeleerlingenzijnenthousiast

UitvoeringLeerlingenoefenenmeteenNintendoinaanvankelijkrekenenendictee

IdeeEenspelcomputergebruikenomkinderenbetertelatenleren

Gemeten opbrengstenDeleerlingenrekenenmetdespelcomputerbeterensnellerdanzonder(bijtaalwasergeenverschil)

2222 23

5.4 Ervaren opbrengsten

Dekleutersvondenhetleukommethettouchscreentewerken,maaralszezelfmochtenkiezen,dangingenzeevenliefnaardebouwhoek,depoppenhoekofgymnastiek.Zereageerdenheelenthousiasttoenhetbordindeklaskwamtehangenenvondenhetgeweldigdatjeerspelletjesopkondoenennaardetelevisiekonkijken.Zeblevenookwelpositief,maarstondennaverloopvantijdnietmeertedringenommethetbordtemogenwerken.Hetwerdeenactiviteitbinnen‘arbeidnaarkeuze’.

Hetoordeelvandelerarenwaszondermeerpositief.Hetbordverrijktehetaanbodenhetwasplezierigommeetewerken.Alsvoordelenvoordeleerlin-gennoemdenzij:• Taalzwakkeleerlingenkrijgenextraondersteuning.• Deleerlingenhebbenbeterlerensamenwerkenencommuniceren.• Deleerlingenwerdenmeergetraind,stofkonvakerwordenherhaald.• Deleerlingenvondenhetleukenleerdenervan.

Overdevraagofdeleerlingenerookzelfstandigervanzijngeworden,warendemeningenverdeeld.

Hettouchscreenheeftdetakenvandelerarennietverlicht.Hetvergdejuistmeer voorbereiding thuis, maar dit vonden ze niet erg. Wilma van Gestel,directeurvandebasisschool:‘Delerarenwerdenzoenthousiast,datzebijdevoorbereidingenvanhunlessenveelmeerbronnenraadpleegden,zelfprenten-boekengingenmakenenmeeronderlinggingenuitwisselen.’

Een jaar na het onderzoek“Leraren zien de meerwaarde van het touchscreen voor de onderbouw, en dat was niet het geval vóór het onderzoek. Zij staan nu positief tegenover het gebruik van deze materialen. Ze geven onderling miniworkshops om hun ervaringen over te brengen.”

–WilmavanGestel,directeur

5.5 Gemeten opbrengsten Dekleutersspeeldengraagmethetbordendelerarenzijnenthousiast.Maardraagthetbordookbijaandeleerresultaten?HetonderzoeklaatziendatdekleutersvanDeKlippernietmeerofmindervooruitgingeninwoordenschatdankleutersdienietmeteensmartboardwerkten.Ookophetgebiedvansamenwerken,zelfstandigheidenmotivatiewerdenertussendetweegroepenleerlingengeenverschilleninvooruitganggevonden.

5Kleuterslerenwoordjesindecomputerhoek

Kleutersvindenhetheelspannendommeteencomputerbezigtezijn.‘Jemagopdecomputer’isvoorheneensoorttraktatie.Eendigibordmeteentouchscreenwaarjezelfmeemagwerken,isdestemooier.Zoudeschooldaargeengebruikvankunnenmaken?Iseentouchscreengeschiktvoorkleutersenkunnenzeervanleren?

5.1 Doel: stimuleren van de taalontwikkeling van kleuters‘Wanneerjekleutersmeteentouchscreenlaatspelen’,vroegendelerarenvanDeKlipperzichaf,‘heeftdatdaneengunstigeinvloedophuntaalontwikkeling?’Zekekendaarbijvooralnaardeontwikkelingvandepassieveenactievewoordenschat.

5.2 Bedachte interventie: een kleutercomputerhoekDekeusvielopeentouchscreenomdathetinvergelijkingmeteengewoondigibordveelmeermogelijkhedenheeft:deleerlingenkunnenerzelfstandigmeewerken,hethangtlaagzodatdekleutersermakkelijkbijkunnenenhetleentzichbetervoorgroepswerk.Bovendienishethelderderdanhetdigibordenheefthetveelmeerbranduren(ongeveer50.000).

Hettouchscreenkreegeenvasteplekinhetlokaal,naastdeaanwezigehoekenzoalsdehuishoek,debouwhoek,depoppenhoekengymnastiek.Deleraarhadbeschikkingovereentouchboardvoorinstructie.Deleerlingenwerktenmeteenzelfdetouchboarddatopdemuurbevestigdwas.

Delerarenzochtensamenmeteenonderwijskundigadviseur leermateriaalvoorhetborduitdathunaantrekkelijkleekvoorkleuters,enondersteuningboodvoorinstructieopniveauensamenwerkendleren.ZekozenondermeervoordesoftwarepakkettenWoordenSTARTenBas gaat digitaal,voormethode-softwarebijIkenKoenvoor(zelfgemaakte)digitaleprentenboeken.

5.3 De uitvoering in de praktijkHetexperimentvondgedurendevijfmaandenplaatsinéénonderbouwgroep.Perweekwerktendeleerlingenongeveervijfuurmethettouchscreen,duseenuurperdag.HetgrotetouchscreenwerdvooralklassikaalgebruiktomnaarfilmpjestekijkenzoalsThomas de treinofKoekeloere.Alsdeleerlingenindi-vidueelofmetz’ntweeënmethettouchscreenwerkten,dedenzespelletjeszoalsMemoryenIk en Ko.

De Klipper, Hoorn

2424 25

Zelfeentelevisiefilmmaken–vooreenkindklinkthetalseendroom.Hetkan,dathebbenallerleischolenbewezen.Maaralsjeermeebegint,vervliegtdedroomsnelenblijktdewerkelijkheidweerbarstigenvermoeiend.Tochdoendekinderenhetgraag.Watlerenzeervan?

6.1 Doel: authentiek leren met een digitale cameraEengroepjeleerlingeneenfilmlatenmaken–ookalduurtdiemaartweeminuten–stelthogeeisenaanhuncreativiteitenvermogenomsamentewerken.Hetiseenheelingewikkeldprocesenalshetlukt,zullendeleerlingenerheelwatvangeleerdhebben.Nietalleentechnisch(omgaanmeteenvideocamera,monteren)maarookpersoonlijk:zelfvertrouwen,autonomie,samenwerking,inzichtinel-kaarscapaciteiten,motivatieomtelerenentaakgerichtheid.Bovendienhooptendelerarendatderelatiesindeklashechterzoudenworden.

6.2 Bedachte interventie: leerlingen maken een schooljournaalHetideewasdatleerlingenvangroep6,7en8metdedigitalecameraeenschool-journaalzoudenmaken,ingroepjesvanvijf.Erwarenvasterollen(schrijver,filmer,presentator,verantwoordelijkevoordemuziek,verantwoordelijkevoortechniekenmontage),zodatdeleerlingengebruikmoestenmakenvanelkaarscapaciteiten.Hetwasdebedoelingdatderollenzogoedmogelijkbezetwarenendatdeleerlingenineengroepjezatenmetkinderendiezezelfnietgekozenzoudenhebben.Alsditgoeduitpakt,verbeterthetderelatiesindeklas.

Hetonderwerpmoestvanbelangzijnvoordeschool.Ditmaaktehettoteenauthentiekeactiviteit,erwaseenduidelijkelinkmetde‘echtewereld’,watdeleerlingenkonprikkelen.Hetprojectkonookbevorderlijkzijnvoorhunzelf-vertrouwen(zekondenhunkwaliteitenlatenzien),hunautonomie(zewarensamenverantwoordelijkvooreengoedresultaat)enhuntaakgerichtheid(zehaddenzeggenschapoverhuneigenleerproces).

DeleerlingenwerktenmetdewebsiteKlasseStudio(www.klassestudio.nl),diedekinderenhelpteentelevisiefilmtemakenmeteendigitalevideocamera.KlasseStudioverdeelthetprocesinstappen:idee–uitwerken–produceren–monteren–uploaden,geefteenhandleidingenlaatfilmpjesziendieanderescholengemaakthebben.

6Lerenvanjeeigenschooljournaal

Scholengroep Agora, Zaandam

Figuur5.1.Opbrengstenontwikkelingvandewoordenschatvaneentouchscreen

5.6 Resumerend• Gebruikvanhettouchscreenlevertgeenverbeteringinwoordenschatten

opzichtevanlessenzondertouchscreen.• Lerarenzienalsmeerwaardevanhetbordvooraldatzeereenextrahulp-

middelbijhebben.Hetbordkostzewelmeertijd,maardatvondenzenieterg.

• Delerarengebruiktenhetgrotetouchscreenvooralklassikaal,deleerlingenhetkleinebij‘arbeidnaarkeuze’.

• Deleerlingenwarenpositiefoverhettouchscreen,maarvondenandereactiviteitenookleuk.

Meer informatieEw.van.gestel@obsdeklipper.nl T053-4750611

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenDelerarenzijnheelpositief;deleerlingenvindenhettouchscreenleukmaarandereactiviteitennetzoleuk

UitvoeringLeerlingenuitgroep1-2werkenindecomputerhoekmeteentouchscreen

IdeeMeteeninteractiefborddetaalontwikkelingvankleutersbevorderen

Gemeten opbrengstenLeerlingendiemettouchscreenwerkenverschillennietinwoordenschatvanleerlingendiedaarnietmeewerken

2626 27

Ookkwameneronvermoedetalentenaanhetlicht.Eenleraarvertelde:‘Weza-genkwaliteitenbijleerlingendieweeerderniethaddengezien.Daarzijnweblijmee.Nietbijallekinderen,natuurlijk,maarerzatenwelpareltjestussen.’

6.5 Gemeten opbrengstenDeleerlingendiemeewerktenaandeschooljournaalszijnvergelekenmetleer-lingenvandezelfdeschooldiedatnietdeden,opdevolgendepunten:•relatiemetleraarenklasgenoten•cognitiefzelfvertrouwen•taakmotivatie•computerattitude•computervaardigheden

Opgeenvandezedomeinenlietenleerlingendieeenvideojournaalmaaktenziendatzezichsterker(ofmindersterk)ontwikkeldendanleerlingendiedatnietdeden.

6.3 De uitvoering in de praktijkDriescholenvandestichtingAgorainZaandam(Octant,DeBijenkorfenHetSchatrijk)maakteneenschooljournaal;vanelkeschoolééngroep.Desubgroep-jesmaaktenelkeenfilmpjevan2,5à3minuten,zodateenvolledigschooljour-naalongeveereenkwartierduurde.Hetthemawasgemeenschappelijk,maardesubgroepjesbepaaldenzelfhoezehetinvulden.

Inviermaandenmaakteelkeschooltweejournaals.Deleerlingenwerktenergemiddeldruimtweeuurperweekaan,meteenpiekwanneerdedeadlinenaderde.

6.4 Ervaren opbrengstenAllegeïnterviewdeleerlingenvondenhetleukomeenschooljournaaltemaken,vooralomdatzedaarinvrijenzelfstandigwaren.Zevondenhetfijndatzezelfeenonderwerpeneenscriptmochtenbedenkenenzeidenookveeltehebbengeleerd:ruwmateriaalopnemen,bewerkenenmonteren,samenwerkenineengroepje(eenrolverdelingmaken,discussiërenenknopendoorhakken),zelf-standigwerken,theorieovermediaengebruikmakenvanjeeigencreativiteit.

Demeesteleerlingenzoudenwelvakereenschooljournaalwillenmaken.Som-migenzoudendanweleenandererolwillenhebbenindegroep.Eénleerlingvonddatjenietaltevaakeenschooljournaalmoestmaken,want‘danishetnietmeerspeciaal.’

Desamenwerkingverliepnietaltijdprobleemloosendebegeleidershaddenhetsomszwaar.Vooraltegenheteindvanhetprojectsloegdevermoeidheidtoeenwanneerdefilmdannoglangnietklaarwas,kondenermakkelijkirri-tatiesontstaan.Deleerlingenvondensamenwerkenlastigwanneerkinderennietwildenluisterenofdebaasspeelden.Tweeleerlingenzeidendaterteweinigtijdwasomdeonderwerpengoeduittewerken.

Figuur 6.1.Opbrengstenvanhetmakenvaneenschooljournaalmetdigitalevideocamera

Een jaar na het onderzoek“We hadden wel aantoonbare verschillen verwacht. Jammer. Ook al kwam er weinig uit het onderzoek, ons geloof in het project is nog heel sterk. We hebben het materiaal in leskisten gedaan en daarmee zijn zes an-dere scholen binnen Agora ook schooljournaals gaan maken.”

–MarcoGeenen,projectleiderbijAgora

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenLerarenenleerlingenzijnenthousiast,algafdesamenwerkingookproblemen

UitvoeringLeerlingenuitdebovenbouwmakenzelfeenschooljournaal

IdeeAuthentieklerenmeteendigitalevideocamera

Gemeten opbrengstenLeerlingendieeenschooljournaalmakenwordennietgemotiveerderofvaardigerdanleerlingendiedatnietgedaanhebben

Ditwilnognietzeggendathetprojectmindergoedgeslaagdis.Eenbelangrijkdoelwasdatdeleerlingenzoudenervarenwathetbetekentomsamentewer-ken,endaarbijkunnenookminderpositieveervaringenleerzaamzijngeweest.

2828 29

ToenDeWiz@rdin2009begonmeteenelektronischeleeromgeving(ELO),wasdithuneersteervaringmetictinhetonderwijs.Delerarenhaddenerhogeverwachtingenvan.Bijwijzevanexperimentbegonnenzeingroep8,metdebedoelingom–alsdeervaringengunstigwaren–ookgroep7en6indeELOtoetelaten.

7.1 Doel: een prettige manier van huiswerk maken en gevenSinds2009werkteDeWiz@rdindebovenbouwmeteenELO.ZegebruiktedeELOvoorallerleidoeleindenzoalseengeschiedenisopdracht,eentoetsoverwoorden-schat,eendiscussieovereenwerkstukeneenagendametdeadlines.Inditonder-zoekwildedeschoolvooralwetenofhetmakenvanhuiswerkviadeELOeenpositieveinvloedheeftopdemotivatieenhetzelfvertrouwenvanleerlingen.

7.2 Bedachte interventie: het huiswerk aanbieden op de ELOHuiswerkwordtnietleukalshetviadeELOwordtaangeboden,maarleerlingenzijnmisschienwelmeergemotiveerdomhettemakenalshetoverzichtelijkopdeELOstaat.Datwashetidee:leerlingenrakenhunhuiswerkmindersnelkwijt,kunneneraltijdenoveralbijendeleraarkanbetereenoogjeinhetzeilhouden.Daarnaastkandeleraargevarieerderenaantrekkelijkerhuiswerkaanbieden,bijvoorbeelddoorgrafischeoptiesmeertebenutten.

7.3 De uitvoering in de praktijkElkeweekzettedeleraareenhuiswerkopdrachtvoorrekenenentaalopdeELO.Deleerlingenhoefdengeenpapierenmeetenemenenmethungebruikers-naamenwachtwoordhaddenzethuis–ofwaardanook–toegangtotdeop-drachten.Delerarenhieldenbijwaarzemeebezigwarenengavenregelmatigcommentaar,datdeleerlingendanweerkondengebruikenalszeoefendenvoorrepetities.

Indevijfmaandendathetprojectliep,maakten61leerlingenhunhuiswerkviadeELO.GemiddeldbezochtenzedeELO42keer(deuitschietersnaarbene-denennaarbovenwaren24en156keer).

Dehuiswerkopdrachtenwarenonderanderewerkbladenvoorspelling,op-drachtenvoorrekeneneneenwerkstukvoorgeschiedenis;voordatlaatstemoestendeleerlingensteedshoofdstukkenopdeELOplaatsen.

7HuiswerkmakenindeELO

OBS De Wiz@rd, Deventer

6.6 Resumerend• Leerlingen die aan een videojournaal hebben gewerkt ontwikkelen zich

nietzichtbaarbeter (ofslechter)opdedomeinen:relatiemet leraarenklasgenoten,cognitiefzelfvertrouwen,taakmotivatie,computerattitudeencomputervaardigheden.

• Lerarenenleerlingenwarenenthousiast,ookalverliepdesamenwerkingnietvlekkeloos.

Meer informatieEMarco.geenen@agora.nu T075-6281046

3030 31

7.5 Gemeten opbrengstenHetprimairedoelvandeinterventiewasomleerlingentemotiverenhunhuis-werktemakenenhetvertrouwenineigenkunnentevergroten.OmditteonderzoekenzijndemotivatieenhetzelfvertrouwenvandeleerlingenvandeWiz@rdvergelekenmetdievananderescholendienietovereenELObeschik-ten.DeresultatenlatenziendatdeleerlingendiehuiswerkopdeELOhebbengemaakt,indeonderzoeksperiodevanvijfmaandennietmeerofminderzelf-vertrouwenofmotivatieontwikkeldendanandereleerlingen.

Hoeweldeverwachteopbrengstenvoorzelfvertrouwenenmotivatienietbe-vestigdzijndoorkwantitatievemetingen,zijndepraktijkervaringenvanleer-lingenenlerarenmetdeELOergpositief.

7.6 Resumerend• LeerlingendiemetdeELOhebbengewerkt,ontwikkelennietmeerofminder

motivatieofzelfvertrouwendanandereleerlingen.

Nietalleleerlingenkondenthuisovereencomputerbeschikken.Omhuntege-moettekomenwerdvoorheneenspecialeELO-ruimtemetpc’singericht.

7.4 Ervaren opbrengstenDe lerarenvindendeELOergpraktisch.Eenbelangrijkpluspunt isdatdeleerlingenhunhuiswerkveelmindervaakkwijtraken.Verderkunnenzehunleerlingenbetervolgenendeopdrachtenmeerdifferentiëren.Deeneleraarvonddatdeleerlingenietsmeergemotiveerdwarenomhuiswerktemaken,maardeanderemerktegeenverschil.DoordeinvoeringvandeELOzijndeleerlingenooknietméérhuiswerkgaanmaken.Alsietsnieuwis,krijgthetmeeraandachtvandeleerlingen,maaralshetnieuwtjeerafis,blijfthuiswerkgewoonhuiswerk.

Watdelerareneenvoordeelvonden(datzekondenvolgenwaaraanenhoelangdeleerlingenwerkten),vondensommigeleerlingenjuisteennadeel.MaaroverhetalgemeenwarendeleerlingenergtesprekenoverdeELO.Zevondenhemvooralerghandig:• MetdechatfunctievandeELOkondenzeoverleggen.• Zehoefdennietzoveelteprinten.• Zeraaktenhunhuiswerkminderkwijt.• Zekondenoveralhunhuiswerkmaken.• Zekregenfeedbackalszedatvroegen.• Zekregeneenwaarschuwingalsereendeadlinenaderde.

Een jaar na het onderzoek‘Wij merken dat de ELO veel meerwaarde biedt. Kinderen zijn gemotiveerd om huiswerk te maken, ze werken er graag mee, je kunt ouders betrekken. We breiden inzet van de ELO nu uit naar groep 7 en volgend jaar naar groep 6. Ook onderzoeken twee van onze leraren of we de ELO kunnen gebruiken als een soort database met korte instructiefilmpjes, bijvoorbeeld over de kofschip-regel. Daar kijk ik vol verwachting naar uit.”

–GerardHoolt,adjunctdirecteurenICT’er

Endeleerlingenvondenhetheelleukomideeënuittewisselenmetandereleer-lingen;zebetreurdenhetdathetalleenmaarmethuneigenwerkgroepjemocht.

Ouderskondenviahetaccountvanhunkinderenmeekijken.Zokondenzehenhelpenmethethuiswerkenkondenzezienofhetwelgemaaktwerd.Ookdatvondnietiedereleerlingleuk.

Figuur 7.1.OpbrengstenvanhuiswerkaanbiedenviadeElektronischeLeeromgeving(ELO)

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenHuiswerkmakenwordtnietleuker,maarviadeELOwerkthetvolgenslerarenenleerlingenwelpraktischer

UitvoeringLeerlingenvangroep8makenhunhuiswerkindeELOFronter

IdeeHuiswerkaanbiedenviadeELO

Gemeten opbrengstenLeerlingendiehuiswerkmakenviadeELOzijnnietgemotiveerderofzekerderdanandereleerlingen

3232 33

Globe4D is een vierdimensionale wereldbol waarmee je door de tijd endoorderuimtekuntreizen.Hijstaatalinbibliotheken,maarookscholenexperimenterenermee.Jekunterandereplanetenopprojecteren,maarookdeaarde.Zoudeglobeooknuttigkunnenzijnbijaardrijkskundeengeschiedenis?

8.1 Doel: betere topografische kennis DeKlokbekerinErmelogeeftDalton-encircuitonderwijs.Indetraditievandeschoolpassenverschillendenieuweict-toepassingen,onderandereGlobe4D,eeninteractievewereldbol.Hiermeeisontdekkendlerenmogelijk,overheteffectvanseizoeneneneenstijgingvandewaterspiegel,overaardschollenenplaneten.

Devraagwasofleerlingenhiermeeookbetereresultatenvoortopografiezou-denbehalen.

8.2 Bedachte interventie: inzet van de Globe4D bij aardrijkskundeGlobe4Dbestaatuiteenbolmetdaaromheeneenring.Opdebolkunjeandereplanetenprojecterenofhetaardoppervlak,endooraanderingtedraaienkunnendeleerlingendetijdbeïnvloedenendaarmeetijdreizen.Zekunnenhetdagennachtlatenworden,ofzomerenwinter,maarzekunnenookmiljoe-nenjarenteruggaanindetijdendaarmeedeverschuivingvandecontinentenzichtbaarmaken.Zelfseenreisnaardetoekomstismogelijk.

8.3 De uitvoering in de praktijkHetwaseenkortlopendproject,uitgevoerdintweewekeninjuni.Indeeersteweekkregen11leerlingenvangroep8eenles‘metropolen’metGlobe4D,en13leerlingendezelfdelesinhoudopdetraditionelemanier(meteenboek).Indetweedeweek–methetonderwerp‘continenten,landenenoceanen’–warenderollenomgedraaid.

Globe4Dstondopgesteldindegemeenschappelijkeruimte,inhetdonker.Deleerlingenmoestenopdedraaiendeglobe35plaatsenvindendoordatzedehelikopter(eenpuntbovenopdeglobe)naardeplaatsenlietenvliegen.Zooefendenzespeelsdetopografie.

Kinderenwerkteningroepjesvandrietotviermetdeglobe,zewerktensamenendedenwedstrijdjes.Omdatermaaréénglobewasenermaaréénleerlingaanderingkondraaien,kwamnietiedereenaltijdaandebeurt.

8TopografiemetGlobe4D

De Klokbeker, Ermelo

• DesondankszijnleerlingenpositiefoverdeELO.Zevindenhetpret-tigenhandigomhuiswerktemakenviadeELO.

• Zezijnvooralpositiefoverdeflexibiliteitingebruik,overdechat-functieenhetsamenkunnenwerken.

• OoklerarenvindendeELOpraktisch.• Leerlingengaannietmeerhuiswerkmaken:huiswerkblijfthuiswerk.

Meer informatieEghoolt@dewizard.nl T0570-511713

3434 35

Topografiemetropolen Topografiecontinenten,landenenoceanen

9,0

8,0

7,0

6,0

5,0

4,0

2,0

3,0

1,0

0,0

zonderGlobe4DmetGlobe4D

toetsscore

4,5 4,65,4

8,2

8.5 Gemeten opbrengsten Detoetsresultatenbevestigendepositieveervaringenvandeleerlingenenlerarenniet.Leerlingendiedetopografievancontinenten,oceanenenlandenuithetboekleerden,haaldendaarvooreenhogerescoredanleerlingendiemetGlobe4Dhaddengewerkt.Bijhetonderwerp‘metropolen’dedenbeidegroepenhetevengoed(ziefiguur8.1).DeGlobe4Dheeftdusnietbijgedragenaanbeteretopografischekennis.Degebruiktetoetskannietvaststellenofleerlingenwelmeeraardrijkskundiginzichthebbenverworven.

8.6 Resumerend• KinderenverwervenmeteenboekmeertopografischekennisdanmetGlobe4D.• Zoweldeleraaralsdeleerlingenvangroep8warenenthousiastoverde

globeenzeggenmeerinzichttehebbenverworven.

Deleraarvangroep8zaggeennadelen.Alleleerlingenlekenenthousiastendeschoolwildeglobezekerblijvengebruiken.

8.4 Ervaren opbrengstenZonderuitzonderinggavendegeïnterviewdeleerlingenaandathetleukwasomtewerkenmetdeglobeendatzeerveelvanhaddengeleerd.Zohaddenzenuinzichtinhoeverdestedenuitelkaarliggen.

Degeïnterviewdeleraarzagalsvoordeeldatdeleerlingendeaardemeeralseenbolleerdenzienendetopografischeverhoudingenbeterleerdenkennen.Ookwerddemotivatievandeleerlingenvoortopografiegroter:zewerdenfanatiekerenserieuzer.

VoordelenvoordeleraarleverdeGlobe4Dnietdirectop,omdatdekinderenalzelfstandigaantopografiewerkten.Lesgevenwerdwelleuker,omdathetaltijdprettigisdatjejeonderwijsboeienderkuntmakenvoordeleerling.

Figuur 8.2.Opbrengstenvaninzetvaneenvierdimensionaleglobebijaardrijkskunde

Figuur 8.1.Toetsscoresvanleerlingengroep8optopografiemetenzondergebruikvandeGlobe4D(n=24).Deleerlingendiehetonderwerp‘metropolen’metGlobe4Dleerden,leerdenhetonderwerp‘continenten,landenenoceanen’uithetboek–enandersom.Leerlingenhaddeneenzelfdestart-niveauenwarenwillekeurigineenvandetweegroepeningedeeld.Erisgeenverschilinscoresopdetopografietoetsovermetropolen.Opdetoetsovercontinenten,landenenoceanenscorenleerlingendietopografieuithetboekhebbengeleerdhogerdanleerlingendiedeGlobe4Dhebbengebruikt.

Een jaar na het onderzoek“Het is wel een beetje frustrerend dat de goede ervaringen die we met de Globe4D hadden, niet terugkomen in het onderzoek. We werken er nu niet meer mee, maar dat komt omdat we hem geleend hadden en weer terug moesten geven. De Globe is helaas te duur om aan te schaffen of te huren.”

–MaaikePijnackerHordijk,projectleider

Meer informatieEmaaikeph@vpcoermelo.nl T0341-556378

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenZoweldeleraaralsdeleerlingenzijnenthousiast

UitvoeringLeerlingenvangroep8werkentweekeermetdevierdimensionaleglobeGlobe4D

IdeeKinderenlerentopografieineenrijkeleeromgeving

Gemeten opbrengstenLeerlingenverwervenmeteenboekmeertopgrafischekennisdanmetdevierdimensionaleglobe

3636 37

Meestalondersteundendebordenhettaal-enrekenonderwijs;slechts20%vandetijdgingnaardeschool-tvofspelletjes.

Eentypischvoorbeeldvangebruikwashetwerkenindekleinegroepmethetdigibord.DeleraarmaaktegebruikvaneenvertelplaatvanIkbenBasenginginophetverhaal,lietdemogelijkhedenvanhetbordzien(bijvoorbeeldklikken,zodatjeanderedingentehorenoftezienkrijgt)enzettehetbordineenlagerestand.Daarnagingendeleerlingenermetz’ntweeënmeeverder.

9.4 Ervaren opbrengstenHaddendedigibordenmeerwaardevoorhetleerprocesvandekleuters?Daarwarendelerarenoverwegendsceptischover.Leerlingenvondenhetvaakwelleukommetdebordentespelen,maarlerarendenkennietdatzeerveelvanhebbengeleerd.

Dedrielerarenwarenheterovereensdatdebordenwelmeervariatiemogelijk-hedenvoordelessenboden,maarhunmaniervanlesgevennietofnauwelijkshaddenveranderd.

Een jaar na het onderzoek“Het werken met de digiborden werkte absoluut motiverend voor de leraren. Ook het feit dat ze mee mochten ontwikkelen, maakte dat ze er vele uren in stopten. Dat doe je alleen als je de meerwaarde er van inziet. De attitude van de leraren van de onderbouw is veranderd. Ze lijken nu eerder voorlopers in het gebruik van ict.”

–JoostHeemskerk,projectleider

9.5 Gemeten opbrengsten Welkvandedriebordenwerktenuhetbest?OmdezevraagtebeantwoordenzijninalledriedegroependeCito-toetsen‘Taalvoorkleuters’en‘Ordenen’tweekeerafgenomenenderesultatendaarvanvergeleken.

Alledriedegroepengingenvooruit,maardeonderlingeverschillenwarenteverwaarlozen.Geenvandedrieict-applicatieswerktedusaantoonbaarbeterofslechterdandeandere.

9Smartboard,touchscreenofsurfacetable?

Wanneerscholenict­hulpmiddeleninvoeren,beginnenzemeestalindeboven­bouw,danvolgtdemiddenbouwendeonderbouwkomtachteraan.Datvindenzeooknietzo’nbezwaar,want‘kleutersmoetenspelen.’Maar–vroegendelerarenvanDeTrampolinezichaf–kunnenkleutersnietspelenmetict,enjuistdaardoorbetergaanleren?

9.1 Doel: kleuters laten werken met ict bij taal en rekenenHoofddoelwasomdekleutersspelenderwijstaalenrekenentelatenlerenmeteeninteractiefdigitaalbord.Voortaalwerdvooralgewerktaandewoorden-schat,voorrekenenaanordenen.Iszo’nbordeenleukeénleerzameaanvul-lingophetaanbod?Enwatvooreenborddan?

9.2 Bedachte interventie: drie interactieve borden in de onderbouwDriegroepen1-2kregenelkeenandersoortinteractiefbord:eensmartboard,eentouchscreeneneensurfacetable.Alledriezijnhetinteractievedigitaleborden,maarzewerkenelknetandersenhebbenanderemogelijkheden.

Hetsmartboardiseenkleindigiborddataandemuurhangt.Jekunthetineenhogeeneenlagestandzetten.Hettouchscreeniseensoortinteractievetv,nogkleinerdanhetdigibord.Desurfacetableishetmeestgeavanceerd:eenverrijdbaretafeldiejemetjehandenkuntbedienen.

Dezebordenlekenalledrieheelgeschiktomkinderenspelenderwijsenac-tiefmettaalenrekeneninaanrakingtebrengen.Zokunnenzebijvoorbeeldelementen–zoalswoordenenplaatjesdiebijelkaarhoren–naarelkaartoe‘slepen’.Werktdatmeteenborddataandemuurhangt,ofhebbenkleutersjuistmeerbaatbijeentafel?

9.3 De uitvoering in de praktijkDigitaleschoolbordenwordenvaakvooralklassikaalingezet.OpdeTrampolinewashetjuistdebedoelingomzeintezettenalsaanvullingophetzelfstandigeninkleinegroepjeswerkenindehoek.Datlukte.Zoalsereenpoppenhoekwas,werderookeenict-hoekingericht,waarkleuterszelfkonden(samen)werken.

De Trampoline, Leidschendam

3838 39

JenaplanschoolDeRegenboogwaszekergeenpionierophetgebiedvanictinhetonderwijs.Demeestelerarenwarenerhuiverigvoorenvooraldeouderevreesdendatdecomputerteveelinvloedzoukrijgen.Maaraandeanderekant:alshetonderwijsernueensbetervanzouworden?Zebeslo­tenhetexperimenttewagen.

10.1 Doel: leerlingen werken zelfstandig aan spelling Deschoolwildedeleerlingenzelfstandig,achterdecomputer,latenwerkenaanspellingenbegrijpendlezen.Deverwachtingwasdatleerlingendaarmeeopeenleukemanierbeterzoudenpresteren,terwijldelerarentijdwinstzoudenboekenenmeergripopdeontwikkelingvanhunleerlingenzoudenkrijgen.

10.2 Bedachte interventie: MuiswerkLeerlingenvangroep4werkenmethettaal-oefenprogrammaMuiswerk,zodatzezelfstandig,ophuneigenniveaueninhuneigentempo,hunspellingkondenverbeteren.

HetprogrammaMuiswerklaatleerlingeneersteensoortintaketoetsdoen.Opbasisvaneenfoutenanalysestelthetprogrammaperleerlingeenlesprogrammametoefeningensamen.Hetprogrammaverdeeltdestofinkleinestukjes,grijptbijeenfoutdirectin,verteltdeleerlinghoehijdefoutkanvoorkomenengeeftnieuweopgaven.Ooklegthetallesvastwatdeleerlingdoet.

MeestalwordtMuiswerkinhetbasisonderwijsingezetalsremediërendofver-rijkendleermiddel.OpdeRegenboogwashetdebedoelingdatMuiswerkeendeelvanhetbestaandeonderwijsophetgebiedvanspelling(enbegrijpendlezen)zouvervangen.

10.3 De uitvoering in de praktijk: spellingMuiswerkisingezetinplaatsvanhettraditionelespellingsprogramma.AlleleerlingengebruiktenMuiswerktijdenshetzelfstandigwerken.Gedurendedeonderzoeksperiodegebruiktenleerlingenhetongeveerdriekeerperweek.

Deleerlingenkondengoeduitdevoetenmethetprogramma.Zehaddensneldoorhoehetwerkte,vaaksnellerdandeleraar,enhielpenelkaarwaarnodig.Wanneerzeietsnietbegrepen,probeerdenzeheteerstoptelossendoormetelkaarteoverleggen.

9.6 Resumerend• Deleerlingengaaninalledriedegroepen(smartboard,touchscreen

ofsurfacetable)ongeveerevenveelvooruitintaalenrekenen.• Deleerlingenwerkenvooralzelfstandig,indeict-hoek.• Volgensdelerarenbiedendebordenmeervariatiemogelijkhedenvoor

delessen;debordenveranderenhunmaniervanlesgevennauwelijks.

10WerktMuiswerkbijspelling?

P.C. Jenaplanschool De Regenboog, Emmen

Figuur 9.1.Opbrengstenvaninteractievebordenophetgebiedvantaalenrekenen

Meer informatieEjheemskerk@trampoline.lucasonderwijs.nl T070-3201234

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenLerarenzijnblijmetdevariatie,maardenkendatdekleutersnietveellerenvanwerkenmetdeborden

UitvoeringKleuterswerkenmeteensmartboard,eentouchscreenofeensurfacetable

IdeeKleutersbeterlatenlerenmeteeninteractiefbord

Gemeten opbrengstenGeenverschilleninleerprestatiesophetgebiedvantaalenrekenentussendedrieborden

4040 41

10.5 Gemeten opbrengsten DeprestatiesvanleerlingendiemetMuiswerkaanspellingwerkten,zijnver-gelekenmetdievanleerlingendieeenregulierprogrammavoorspellingdoor-liepen.Deanalyseslietengeenverbeteringtenopzichtevantraditioneelon-derwijszien:alleleerlingenleerdenophetgebiedvanspellingevenveelbij.

10.6 Resumerend• WerkenmetMuiswerkleidtniettotbetere,maarookniettotslechtere,

prestatiesophetgebiedvanspelling.• VoordelerarenvanJenaplanschooldeRegenbooglevertMuiswerkgeen

taakverlichtingopenookgeenbeteroverzichtoverdeontwikkelingvanhunleerlingen.

• LerarengelovendateenprogrammaalsMuiswerkinprincipemeerwaardekanhebben,maardanmoetinhetaanbod,hetoverzichtenindeinhoudnogveelverbeteren.

Decomputerhielddevoortgangbijendeleraarkon–terwijlhijinstructiegafaanderestvandeklas–ophetdigitaleschoolbordzienwatdeleerlingenopdecomputerdeden.Hoeweldeleerlingenernietheelveelplezierinlekentehebben,werktenzewelgeconcentreerd.

10.4 Ervaren opbrengstenOverhetalgemeenzienleraren,enleerlingen,vandeRegenboogdepotentievaneenprogrammaalsMuiswerkwel.Werkenmeteencomputeriseeninte-ressanteafwisseling,hetisprettigdathetprogrammadirectefeedbackgeeft,hetstimuleertdezelfstandigheidenhetbiedtleerlingeneengedifferentieerdprogrammadatrekeninghoudtmethunniveau.

Tochconcludeerdendelerarendathetnietgeluktwasdezemeerwaardeeruittehalen.Hetprogrammaschootvolgenshenvooraltekortbijzwakkeleerlin-gen.Kinderendieeenonderdeelnietgoedbeheerstenkregensteedsweerhetzelfdetypeoefeningenterug.Dangingenzegokkenofkwamenzenietaanandereonderdelentoe.Ict’erenprojectleiderHaraldHagen,vandeRegen-boog:‘Ikdenkdatheteengoedprogrammaisvoorkinderendiezelfstandigkunnenwerken,maarvoorkinderenaandeondergrenswerkthetniet.’

Deproblemenmet inzetvanhetprogrammahadden tweeoorzaken: (a)dewerkdrukverminderdeniet;(b)delerarenhaddenteweinigzichtopdeont-wikkelingvanhunleerlingen.

(a)Hetprogrammaregistreerdezoveeldathetonoverzichtelijkendusnietge-bruiksvriendelijkwas.Eenleraardiewildewetenwatzijnleerlingenhaddenge-daanenwaarzeinvastliepen,wasperleerlingeenhalfuurkwijt.Ineenklasmet30leerlingenisdat15uur,enzoveeltijdheefteenleraarnueenmaalniet.

(b)Delerarenhaddendeindrukdatzeverdervanhunleerlingenverwijderdraakten,minderzichthaddenopwaarhunleerlingenmeebezigwaren.Ditbaardelerarenveelzorgen.

Kortom,delerarenverlorendecontroleoverhetleerprocesvanhunleerlingenendaarmeehetvertrouweninhetprogramma.

Figuur 10.1.OpbrengstenspellingbijgebruikvanoefenprogrammaMuiswerk

Een jaar na het onderzoek“De school heeft veel tijd en energie geïnvesteerd in het programma. Dat kon dankzij het onderzoek. Hoewel het programma beperkingen liet zien, wordt het programma nu niet in plaats van, maar naast de methode gebruikt. Op die manier krijgt het programma dit jaar nog een kans.”

–HaraldHagen,ict’erenprojectleideropdeRegenboog

Meer informatieEhhagen@regenboogemmen.nl T0591-631980

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenHetprogrammasluitonvoldoendeaanbijdedidactischeenorgani-satorischewensenvandelerarenopdeRegenboog;zeboekengeentijdwinstenhebbenweinigoverzicht

UitvoeringLeerlingengroep3-4werkenachterdecomputermethetoefenprogrammaMuiswerk,ineigentempo

IdeeHettraditionelespellingonderwijsvervangendooreenoefenprogrammaopdecomputer

Gemeten opbrengstenLeerlingenlerenvanhetoefenprogrammanietbeterspellendanvanhetreguliereprogramma

4242 43

Zijnmeisjesinhetnadeel?Paswanneerhieroverzekerheidbestond,wildendeViviani-scholenopdigitaletoetsenoverstappen.Zijkendendeopbrengstenvanpapierentoetsenenwildengeenkwaliteitsvermindering.

11.2 Bedachte interventie: leerlingen doen de toetsen digitaal Deleerlingenmaaktendetoetsenbegrijpendlezenenrekenen/wiskunde,injanuarieninjuni.Vantevorenhaddenzeuitleggekregenoverhoedetoetswerkt,entijdensdetoetsmochtenzedaarnogvragenoverstellen.Iedereleerlingzatachtereeneigencomputer,meteenkoptelefoonop.Devraagkonwordenvoorgelezenenalsdeleerlingdatwildeherhaald.Zokoniedereeninzijneigentempowerken.

Viahettoetsenbordvoerdedeleerlinghetantwoordin;daarnaginghijnaardevolgendevraag.Opeenantwoordenbalkkonhijzienwelkevragenhijalgemaakthadenwelkenogniet.Wachtentotdeleraardetoetshadnagekekenhoefdenietmeer:hetcijferwasmeteenbekend.Deleraarkonhetresultaatookmeteeninvoereninhetadministratiesysteem.

11.3 De uitvoering in de praktijkDrievandeachttienViviani-scholendedenmeeaanhetexperiment:DeBron,HetPaletenDeKap.Zededenhetalledrieanders.Deeneschoolzettealleleerlingentegelijkaanhetwerkindemediaruimte,detweedeliethalvegroe-pentegelijkertijdaandetoetswerkenendederdelieteengroepjeleerlingeninhetleslokaaldetoetsmaken,terwijlderestvandeklasietsandersdeed.Hetgingomleerlingenvangroep5en7.

Delerarenvondendatzevoorafvoldoendeinformatieeninstructiehaddenge-kregenomovertekunnenbrengenopdeleerlingenhoezedetoetsenmoestenmaken.Ookdeleerlingenwarendirectenthousiast.

Sommigeleerlingenmaaktenveelvuldiggebruikvandevoorleesfunctie,anderehaddenditmindernodig.Delerarenvondendezefunctieideaal,omdatzeveelmindervragenkregen.

11.4 Ervaren opbrengstenOverhetalgemeenwarendeervaringenmetdigitaaltoetsenheelpositief,zowelbijdeleerlingenalsbijdeleraren.

Deleerlingenvondendetoetsopdecomputerzonderuitzonderingfijnerdandetoetsuiteenboekje.Datverteldenzeininterviewsenhetwerdnogeensbevestigdinkwantitatiefonderzoekonderde170leerlingen.Zijhaddenoverhetalgemeeneenduidelijkevoorkeurvoordigitaaltoetsen.Zekondensnelen

Basisscholenkennengeeneindexamen,maarweldeCito­toets.Dekrantenschrijveneriederjaarover.DaarnaastisCitoookbekendvaneenleerling­volgsysteemmettoetsendieéénoftweekeerperjaarwordenafgenomen.Diemetendevoortgangvandeleerling,hoehijzichverhoudttotandereleerlingen,ofhijbijismetdetussendoelenenookofdeschoollandelijkopschemaligt.Zulkegegevenszijnookbelangrijkvoordeoudersendeinspectie.Deleerlingenkunnendetussentijdsetoetsenzoweloppapieralsdigitaalmaken;dekeuzeisaandeschool.Digitaalheeftveelvoordelen,maarhalenleerlingendiegoedscorenopeenpapierentoetsookeengoedresultaatopeendigitaletoets?

11.1 Doel: digitale toetsen vergelijken met papierVivianiiseenverenigingvanscholenvoorprotestants-christelijkeninter-confessioneelbasisonderwijsinEmmenenomstreken.

Tot2008werdendetussentijdseCito-toetsenklassikaalenoppapiergemaakt.Deleraarlasdemeerkeuzevragenvoor,deleerlingmaakteeenkeuzeenvuldedieinopzijntoetsblad.Datduurdetweemaaleenuur.

Eennadeelwasdathetvoorsommigekinderentelangzaamgingenvooranderetesnel.Ditleverdeonrustindeklasenwasdemotiverendvoorvlottereleer-lingen.Ookhaddeleraarzoenigeinvloedopderesultaten:hijkondevraagherhalen,leerlingenmeertijdgevenomdevraagtebeantwoorden,enzovoort.

In2010begonnenenkeleViviani-scholen,alsexperiment,dedigitaleCito-toetsaftenemen.Dankunnendeleerlingeninhuneigentempowerkeneniser–vermoedelijk–minderkansdatdeleraarderesultatenongewildbeïn-vloedt.Erzijnnogmeervoordelen(alwashetalleenmaardatdelerarenmin-derhoevennatekijken),maarvoordatzeoverstaptenwildendescholeneenobjectiefantwoordopééncrucialevraag:ofdedigitaletoetseenvolwaardigalternatiefisvoordepapierentoets.Metanderewoorden:halenleerlingenmetdedigitaletoetsdezelfderesultatenalsmetdepapierentoets?

Waaromdezevraag?Diekomtvooralvoortuithetfeitdatdedigitaletoetsanderswordtafgenomen:nietmeerklassikaal,afgestemdopdelangzamereleerlingen,maarzelfstandigachtereencomputer,waarbijleerlingenzelfbe-palenofzebijvoorbeeldeenvraagnogeenkeerwillenbeluisteren.Isdatnietnadeligvoorleerlingendienietzogoedmetcomputersomkunnengaan?

11Efficiëntdigitaaltoetsen

Viviani, Emmen

4444 45

Almetalwijsthetkwantitatiefonderzoekeropdatdigitaletoetsengeennega-tieveeffectenhebbenopderesultaten.

HetonderzoekopdeVivianischolenbevestigtde verwachteendeervarenopbrengstenvandigitaaltoetsen.Dedigitaletoetsenvertonengeensyste-matischevertekeningen.Daarmeeiseendigitaletoetseenbetrouwbarever-vangervandepapierentoets,enbiedthijtijdwinstengebruiksgemak.

11.6 Resumerend• Descoresvandedigitaletoetszijnvergelijkbaarmetdievandepapieren.• Wiegoedismetcomputers,scoortnietbeter.• Jongensscorennietbeterdanmeisjes.• Lerarenenleerlingenvindendedigitaletoetsprettiger.• Lerarenzienveelpluspunten:dedigitaletoetswerktgemakkelijken

bespaartzeveeltijd.

geconcentreerdwerken,ennaarhunideeookbeter.Ditgoldsterkervoordeleerlingenuitgroep5danvoordieuitgroep7.

BovenschoolsICT-coördinatorReinSybesmabevestigtdit:‘Metnamedetwee-deronde isvoortreffelijkverlopen.Demooistereactieachterafkwamvangroep6(diehetjaardaarvoordedigitaletoetshadgemaakt).Diezoudennudepapierentoetskrijgen,maarzeidendatzeveellieverdetoetsopnieuwdigitaalwildenmaken.’

Delerarenwarendankbaarvoordetijdsbesparing.Zehoefdennietsteedsopnieuwdevraagvoortelezen,geenonduidelijkehandschriftenmeerteont-cijferen,haddentijdvoorandereleerlingenenvooral:zehoefdennietmeernatekijken–watnietalleentijdmaarookfoutenscheelde.

11.5 Gemeten opbrengstenLerarenen leerlingenwarendusenthousiastoverhetgebruikvandigitaletoetsen,maargavendetoetsengeenvertekendbeeldvergelekenmetdepapie-renversies?Bijlerarenbestondhieroverveeltwijfel:kunnenalleleerlingenwelevengoeduitdevoetenmetdiedigitaletoetsen?Kunnenzedezelfstandig-heidbijvoorbeeldwelaan?

Deresultatenlatenziendatdescoresdiedeleerlingenmetdedigitaletoetsenhebbenbehaald,duidelijkovereenkomenmetdescoresdiezebehaaldenmetdepapierentoetseninhetverleden.Datwijsteropdatdigitaletoetsenvoorleerlingengeenandereresultatenopleverendanpapierentoetsen.Zegevengeensystematischevertekeningentenopzichtevandepapierenvariant.

Figuur 11.1.Opbrengstenvandigitaaltoetsen

Een jaar na het onderzoek“Uit het onderzoek blijkt dat we ons er geen buil aan vallen. Dan zit-ten de winstpunten in het in eigen tempo werken, en in correctietijd. Digitaal toetsen kost ongeveer 30 cent per leerling en je bespaart veel tijd. Je hoeft geen papieren boekjes aan te schaffen of te kopiëren en de tijdwinst van de leraren is ook winst.”

–ReinSybesma,Ict-coördinator

Alsaanvullinghieropisookonderzochtofbepaaldetypenleerlingennadeelondervindenvandedigitaletoets.Zowelvoordeleerlingenvangroep5alsvangroep7geldt:erisgeenenkeleredenomaantenemendatmeisjesofleerlingenmetlageict-vaardighedeninhetnadeelzijnalseentoetsdigitaalwordtafgenomen.

Meer informatieEr.sybesma@viviani.nl T0591-648207

insp

irat

ie

exis

tent

ie

perc

eptie

evid

entie

Ervaren opbrengstenLeerlingenwerkenlieverdigitaal,lerarenbesparentijd

UitvoeringElkeleerlingmaaktdeCitotussentoetsachterdecomputer,inzijneigentempo

IdeeToetsennietmeeroppapiermaardigitaal

Gemeten opbrengstenDedigitaletoetsgeeftvergelijkbareresultatentenopzichtevandepapierentoets;ditgeldtookvoorkinderendieminderict-vaardigzijn

4646 47

Opbrengsten van EXPO©Kennisnet,ZoetermeerApril2011

ISBN:978-90-77647-45-5

Opdrachtgever:StichtingKennisnet,Zoetermeer

OnderzoekHansLuyten(UniversiteitTwente)MelanieEhren(UniversiteitTwente)MartinaMeelissen(UniversiteitTwente)

Tekstredactie: HetLaatsteWoord,Bennekom

VormgevingTappanCommunicatie,DenHaag

DrukGravo,Purmerend

Naamsvermelding-NietCommercieel-GeenAfgeleideWerken2.5NederlandDegebruikermag:

• hetwerkkopiëren,verspreiden,tonenenopenuitvoerenonderdevolgendevoorwaarden:

Naamsvermelding.DegebruikerdientbijhetwerkdenaamvanKennisnet tevermelden.

Niet-commercieel.Degebruikermaghetwerknietvoorcommerciële doeleindengebruiken.

GeenAfgeleidewerken.Degebruikermaghetwerknietbewerken.

• Bijhergebruikofverspreidingdientdegebruikerdelicentievoorwaardenvanditwerkkenbaartemakenaanderden.

• DegebruikermaguitsluitendafstanddoenvaneenofmeerderevandezevoorwaardenmetvoorafgaandetoestemmingvanKennisnet.

Hetvoorgaandelaatdewettelijkebeperkingenopdeintellectueleeigendomsrechtenonverlet.(www.creativecommons.org/licenses)

DitiseenpublicatievanStichtingKennisnet.kennisnet.nl

12Meerweten?

12.1 LiteratuurEck,E.van,Heemskerk,I&Meijer,J.2010.Opbrengsten van Leren met meer effect.Zoetermeer:KennisnetOnderzoeksreeks,#23.

Grift,vandeW.J.C.M.2010.Ontwikkeling in de beroepsvaardigheden van leraren.Groningen:RijksuniversiteitGroningen.

Kennisnet.2009.Regeling EXPO versie 1.0, 6 oktober 2009.Zoetermeer:Kennisnet.

Luyten,H.,Ehren,M.&Meelissen,M.2011.EXPO. Experimenteren met ICT in het PO. Enschede:UniversiteitTwente.

Meijer,J.,Eck,E.van&Felix,C.2009.Leren met meer effect: de onderzoeks-resultaten.Zoetermeer:KennisnetOnderzoeksreeks,#13.

Peters,S.2011.Interviews met projectleiders van EXPO.Zoetermeer:Kennisnet.

12.2 Informatie over EXPOOponderzoek.kennisnet.nl/onderzoeken-totaal/expobundelenwealleinformatieoverdetienEXPOprojecten.Daarstaatookdetechnischerapportageendeinterviewsmetprojectleiders.Contactgegevensvandetienscholenstaanbijdeschoolportrettenindezepublicatievermeld.

12.3 Een vraag stellenDeafdelingOnderzoekvanKennisnetkanspecifiekevragenoverditonderzoekbeantwoorden.Mailnaaronderzoek@kennisnet.nlofbelnaar0800-3212233.

12.4 Een gratis abonnement op de OnderzoeksreeksGemiddeldtienkeerperjaarverschijnennieuwepublicatiesindeKennisnetOnderzoeksreeks.Ganaaronderzoek.kennisnet.nl/naar-de-onderzoeken/abonneren-op-de-onderzoeksreeksensluiteengratisabonnementaf.

Colofon

48

Watwetenweuitwetenschappelijkonderzoekoverictinhetonderwijsenhoekunnenscholensamenmetonderzoekersvoortbouwenopbeschik-bareresultatenuiteerderuitgevoerdonderzoek?

KennisnetOnderzoeksreeks

2008

#1KennisvanWaardeMaken

#2 Lerenmetmeereffect

#3 Ictwerktinhetvmbo!

#4Gamesinhet(v)mbo

#5Web2indeBVE

#6DigitaleschoolbordeninhetPO

#7Speciaalonderwijslevertmaatwerkmetict

#8Opbrengstenvanict-projecten

#9 LereninSecondLife

#10HomoZappiens@Schonenvaart.mbo

2009

#11 Web2.0alsleermiddel

#12 Debetrouwbaarheidvaninternetbronnen

#13 Lerenmetmeereffect:deonderzoeksresultaten

#14 SamenEngelsLerenSpreken

#15 Taalontwikkelingvanjongekinderen

#16 DigitaalleermateriaaltaalonderwijsPO

#17 Jongereneninteractievemedia

#18 Essaysoverbruikbaardigitaalleermateriaal

#19 ComputersimulatiesinhetVO

#20 Eerstonderwijsvisie,dantechniek

DeKennisnetOnderzoeksreeksIctinhetonderwijsheeftalsdoeleenverzamelplaatstezijnvoorantwoordenopdezevragen.Daarvoorwordtgebruikgemaaktvandepraktijkervaringenvanon-derwijsprofessionalsenresultatenuitwetenschappelijkonderzoek.Dezereeksisbedoeldvoormanagementenlerareninhetonderwijsenvoorinstellingenenorganisatiesdiehetonderwijsondersteunenbijeffectiefenefficiëntgebruikvanict.

2010

#21 Zelfstandiglerenrekenenmethetdigibord

#22 Lerenvanmodernevreemdetalen

#23 OpbrengstenvanLerenmetmeereffect

#24 Meerwaardevanhetdigitaleschoolbord

#25 Effectenvangames

#26 MaakkennismetTPACK

#27 Duurzameonderwijsvernieuwing

#28 Deprijsvandigitaalleermateriaal

#29 Eendigitaalklassenboek

#30 Lerenmetjemobiel

2011

#31 Opbrengsten van EXPO

StichtingKennisnet

Postadres Bezoekadres T (0800)3212233

Postbus778 Paletsingel32 E info@kennisnet.nl

2700ATZoetermeer 2718NTZoetermeer W kennisnet.nl

nderzoeksreeks