Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende...

Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel

Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende pensioenen?

4 juni 2014

Dick Boeijen @ VCP

Thema van vandaag: risicodeling en/of herverdeling

Uit de adviesaanvraag aan de SER, 4 april 2014:

• Zijn risicodeling en herverdelende solidariteit in het pensioenstelsel

wenselijk? Zo ja, in welke vormen en in welke mate? Wat betekent dit

specifiek voor jongere en oudere generaties?

• Zijn er in het huidige stelsel onwenselijke vormen van solidariteit?

• Welke mogelijkheden zijn er om wenselijke vormen te organiseren

en onwenselijke vormen te voorkomen?

• Wat is al mogelijk binnen de huidige kaders en komt al voor in de

praktijk? Waar zitten de belemmeringen?

• Wat is er nodig om tot de gewenste vorm van risicodeling en

(herverdelende) solidariteit te komen?

• Hoe verhoudt dit zich tot de doorsneesystematiek, welke

alternatieven zijn er en welke transitiepaden heeft de SER voor ogen?

• Is het wenselijk en mogelijk om in de pijler van aanvullende pensioenen

de eigendomsrechten (beter) vast te leggen? Zo ja, op welke wijze en

met welke consequenties?

Drie zaken die tot interne spanning kunnen leiden

1. Intergenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt financiële en demografische risico’s

tussen leeftijdscohorten

2. Intragenerationele risicodeling• Pensioenfonds deelt idiosyncratische risico’s binnen een

leeftijdscohort dat niet (per se) homogeen is

3. Systematische herverdeling • “Ik weet niet zeker of ik later gecompenseerd wordt”

• “Ik weet zeker dat ik later niet gecompenseerd wordt”

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Intergenerationele risicodeling

Hoe werkt het? [1]

4

€ 4000 € 2000 € 2000

€ 4000 € 2000 € 2000extra premie€ 400 extra premie

€ 3600

€ 3600 € 1600 € 2000herverdelen

€ 3600 € 2000 € 2000niets doen€ 1600

€ 3600 € 1800 € 1800direct toedelen


Hoe werkt het? [2]

5

€ 4000 € 2000 € 2000

€ 4000 € 2000 € 2000premiekorting€ 400 premiekorting

€ 4400

€ 4400 € 2000 € 2000buffervorming (= niets doen)

€ 4400 € 2200 € 2200direct toedelen


Waar gaat het mogelijk knellen?

Belangrijkste drivers: vergrijzing en vertrouwen

Kritiek:• Naamloze tekorten en overschotten individuele

eigendomsrechten zijn niet “hard”• Niet alle risico’s zijn verhandelbaar op de markt

subjectieve prijsstelling politiek risico• Niet alle generaties aan tafel [toekomst] politiek risico• Bestuur neemt ex-post discretionaire beslissingen

politiek risico• Meerwaarde steeds kleiner door vergrijzing, behoefte aan

stabiele premie en beperkte mogelijkheid doorschuiven

Dilemma:• Vertrouwen in de markt• Vertrouwen in collectieve besluitvorming

Vergrijzing en bestandsrijping zorgen inderdaad voor druk op intergenerationele risicodeling

Voorziening:

1000 miljard

Premies in:

32 miljard

Ouderen Jongeren

Hoe beleggen?

Bron: CBS

Maar is de markt werkelijk zo “objectief”?

Collectieve “subjectieve” besluitvorming kan veel moois toevoegen aan de “objectieve” markt

Aanvullende risicodeling:• Macro langleven• Inflatie

Vergroten risicodraagvlak

Verstandig bijsturen:• Unknown unknowns• Marktfalen

Stabiliteit en dempen van pech- en gelukgeneraties

BONUS• Complete contracten• Comply or explain• Eigendom als middel:

evenwichtigheidstoets• Voldoende draagvlak

belanghebbenden

• Eigendomsrechten minder “hard”

• Minder ruimte voor keuzevrijheid

• Overdraagbaarheid

CONDITIES

MALUS

Voor de deelnemer is het vanzelfsprekend dat we pech- en gelukgeneraties zoveel mogelijk dempen

Stelt u zich de volgende situatie eens voor: Meneer A bouwt pensioen op in economisch goede tijden.Meneer B bouwt pensioen op in economisch slechte tijden. Beide verdienen hetzelfde salaris en betalen evenveel pensioenpremie. Welk antwoord heeft uw voorkeur?

1% 3% 2% 4%

99% 97% 98% 96%

0%

20%

40%

60%

80%

100%

Ik vind dat meneer A en meneer B evenveel pensioen zouden moeten ontvangen.

Ik vind dat meneer A meer pensioen zou moeten ontvangen dan meneer B.

25-34 jr 35-49 jr 50-59 jr 60+ jr Bron: PFZW


Wat is nodig om dit te organiseren?

Voldoende draagvlak• Materieel: voldoende draagvlak om risico op te vangen• Wensen: solidariteit weegt zwaarder dan individualiteit

Discipline in de collectieve besluitvorming:• Complete contracten met comply or explain (individuele

eigendomsrechten als middel cq toets)• Goede governance

Intergenerationele risicodeling moet een bewuste keuze zijn:• Tussen actieven en gepensioneerden?• Tussen oudere en jongere actieven?• Tussen huidige en toekomstige deelnemers?• Tussen werkgever(s) en werknemers?








0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Intragenerationele risicodeling

Hoe werkt het?

Een academicus leeft gemiddeld 6 à 7 jaar langer dan iemand met alleen basisonderwijs.

Zijn pensioen is daardoor ongeveer 30% duurder.


Waar gaat het mogelijk knellen?

Belangrijkste driver: toenemende heterogeniteit

Kritiek:• Prijssubsidie / herverdeling tussen man en vrouw,

hoog- en laagopgeleid rechtvaardig?• Secretaresse in de metaal vs secretaresse in de zorg

Belangrijke nuances:• NP mitigeert, hoog/laag mitigeert, aftopping mitigeert• In eerste pijler overdracht precies andersom en groter• Tel daar zorgkosten nog eens bij…

Dilemma:• Tweede pijler geïsoleerd beschouwen probleem?• Andere pijlers mee laten wegen in probleemanalyse


Wat is nodig om dit te organiseren?

OF: accepteren dat er verschillen zijn• De genoemde nuances helpen daarbij

OF: solidariteitskringen anders indelen• Grootscheeps: het pensioenlandschap anders indelen:

bijvoorbeeld “blue collar fonds” en “white collar fonds”• Minder ingrijpend: binnen het bestaande collectief

verschillende solidariteitskringen definiëren

Wn 1 Wn 2 Wn 3 Wn 4 Wn 5 Wn 6 Wn 7 Wn 8 Wn 9 Wn 10 Wn 11 Wn 12 Wg 1:

+ risico PP Wg 2:

+ PP in opbouw Wg 3

+ extra OP Wg 4: geen

aanvullingen Wg 5: + AP

Wg 6: + AP + PP in opbouw

Branche A: + AP

Branche B: + PP in opbouw

Branche C:geen aanvullingen

Collectieve basisregeling: OP (minimaal 2/3 van het geheel)








0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Herverdeling in het doorsneepremiesysteem

Hoe werkt het?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s actuarieel benodigde premie

werkelijk betaalde premie (doorsneepremie)

Hoeveel moet ik nu apart zetten…

… als ik over 40 jaar € 1000 wil hebben?

… als ik over 10 jaar € 1000 wil hebben?

€ 300

€ 750

Belangrijkste drivers: arbeidsmobiliteit en zelfstandigen

Kritiek:• Systeem leidt tot onbedoelde overdrachten

• Tussen deelnemers met verschillende loopbaan

• Zelfstandigen: verlies kan oplopen tot 1/3 deel van pensioen

• Overdrachten van vlakke carrière naar steile carrière

• Extra overdrachten bij iedere beleids- of regelingswijziging

• Systeem leidt tot onnodig hoge kosten• Structureel 8% hogere kosten vanwege omslagelement

• Premie stijgt bij ouder wordend actievenbestand

• Systeem staat flexibiliteit / innovaties in de weg• VTN-systematiek: bemoeilijkt de consolidatie van fondsen

• Integratie pensioen – zorg – wonen [denk aan RMU]


Waar gaat het mogelijk knellen? [1]

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Dilemma:• Doorsneesystematiek behouden kritiek pareren• Overstap op progressieve premie ouderen worden [expliciet]

duurder op arbeidsmarkt, kostenproblematiek wordt niet opgelost

• Overstap op degressieve opbouw geen tijdsevenredige opbouw

• Overstap op lage opbouw met groot indexatiepotentieel• Overstap op kapitaalsopbouw

Voor alle alternatieven geldt dat er een oplossing moet worden gevonden voor het wegwerken van het omslagelement compensatie aan de zittende deelnemers[plus wettelijke overgangsissues]


Waar gaat het mogelijk knellen? [2]

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Financiële overgangsproblematiek voor BV NL: €100 miljard = 10% DG

compensatiebedrag in 2006

compensatiebedrag in 2013

compensatie

€ 12 mlrd

voorziening

€ 12 mlrd € 60 mlrd

€ 125 mlrd

Nuancerende vraag: is 10% dekkingsgraad onoverkomenlijk?• Vergelijk 2008: van 150% naar 90%

• Vergelijk huidige indexatieachterstand

Nuancerende vraag: moeten we wel [volledig] compenseren?• Compensatie zit [deels] in toegenomen levensverwachting

• Huidige versobering kent ook geen compensatie [maar wel overdrachten]

• Compensatie is geen juridische eis

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Wie worden door de transitie geraakt?

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Vraag: hoeveel % van het aanvullend pensioen moet ieder leeftijdscohort inleveren bij overstap op degressieve opbouw?

Bron: CPB

Mijn conclusies [1]

• Collectieve besluitvorming en intergenerationele risicodeling voegen iets moois toe aan de financiële markten; het zou zonde zijn deze mogelijkheid te blokkeren

• Maar daarvoor moet wel een prijs worden betaald [discipline, comply or explain, minder harde eigendomsrechten] en het moet dus een bewuste en gedragen [decentrale] keuze zijn

• Intragenerationele heterogeniteit [verschil in levensverwach-ting] wordt gemitigeerd, zowel binnen de tweede pijler als binnen de andere pijlers

• Modulaire pensioenopbouw kan de druk op toenemende heterogeniteit en verschillende wensen binnen het pensioencollectief aanzienlijk verzachten

Mijn conclusies [2]

• Doorsneesysteem is geagendeerd als serieus probleem voor de houdbaarheid van ons pensioenstelsel en is breder dan sec een “zelfstandigenprobleem”

• De transitieproblematiek naar een alternatief systeem is [zowel financieel als juridisch] aanzienlijk…

• … maar moet niet worden overschat

• Discussie wordt vaak gevoerd langs de dimensie “DB of DC”, maar beide systemen hebben hun sterke kanten

• De werkelijke discussie is “opbouw aanspraken of kapitaal”• Sociale partners zouden kapitaalsopbouw als serieuze optie

mee moeten nemen in de verkenning, want kapitaalsopbouw kent een aantal grote voordelen en kan prima gecombineerd worden met collectieve risicodeling

0%

5%

10%

15%

20%

25%

30%

25 30 35 40 45 50 55 60 65

leeftijd

prem

ie a

ls p

erce

ntag

e va

n sa

lari

s

Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende...

Documents

Transcript of Op weg naar een houdbaar pensioenstelsel Is er nog ruimte voor solidariteit in de aanvullende...