OP AVONTUUR MET ARCHITECTUUR CULTUREEL ERFGOED IN OLDENZAAL Lokatie: school en stadswandeling Doelgroep: groep 5 en 6 Duur: aantal lessen naar eigen inzicht. (2 a 3) doel: leren van feitelijke en begripmatige kennis over het cultureel erfgoed van Oldenzaal, specifiek de architectuur. Na afloop van de lessen kunnen de leerlingen een aantal monumenten te Oldenzaal in de tijd plaatsen.

EEN EIGEN HUIS

PREHISTORIE

Al in de prehistorie waren de mensen druk bezig om een dak boven hun hoofd te krijgen. Een eigen

huis is dan ook een van de basisbehoeften van de mensen. Men zoekt beschutting tegen het weer,

tegen wind, regen en sneeuw.

In de prehistorie zocht men bijvoorbeeld onderdak in grotten. Later ging men huizen of beter

gezegd hutten bouwen van materiaal dat toen aanwezig was. Men kon nog niet een huis opmetselen

van stenen, die bestonden er nog niet, maar men kon wel van houten palen en riet iets bouwen. Zo

ontstonden de prehistorische boerderijen. Hierin woonden veel mensen samen met hun vee. Het

waren grote en lange boerderijen.

DE MIDDELEEUWEN

Het boerderijtype uit de prehistorie is heel lang

doorgegaan. Ook in de Middeleeuwen had men

zulke boerderijen. De boerderijen werden steeds

aangepast. In de Middeleeuwen kon men al stenen

bakken en werd er gebouwd in steen. Huizen werden

gemetseld. Maar voordat men met stenen ging

metselen werd er gebouwd in natuursteen. Men

haalde stenen uit de steengroeven van bijvoorbeeld

Bentheim en stapelde ze op elkaar. Mensen

woonden in de Middeleeuwen ook niet alleen maar

in boerderijen, maar ook in kastelen en in dorpjes en

steden. De vroegste middeleeuwse stad in Twente

was Oldenzaal. De mensen geloofden in god en om

die te vereren moest er een mooi gebouw komen. In Oldenzaal begonnen de mensen al heel vroeg

een grote kerk te bouwen uit natuursteen. Dit is de Plechelmuskerk. Deze kerk werd eigenlijk door

de baas van Twente gebouwd, dat was de bisschop. Zoals ridders in de Middeleeuwen een kasteel

hadden, had de bisschop, een priester dus, een grote kerk. Hiermee kon hij laten zien hoe machtig

hij was in de buurt en dat hij de baas was.

De grote toren was ook een verdedigingstoren en men kon van ver af de vijand al zien naderen en

de mensen in de stad waarschuwen.

Hoe ziet zo’n middeleeuwse kerk er nu uit. Nou dat kunnen we mooi zien bij de Plechelmuskerk.

Over de bouw van deze kerk deed men een hele tijd, want een kerk bouwen was niet makkelijk en

er waren veel vakmensen voor nodig, zoals steenhouwers, beeldhouwers, timmerlui en smeden.

Een kerk was een belangrijk gebouw en moest

a. groot zijn

b. mooi zijn

c. een gebouw zijn waar veel mensen in kunnen

DE ROMAANSE STIJL

De kerk werd dus in een bepaalde stijl gebouwd. De Plechelmuskerk van Oldenzaal werd in de

Romaanse stijl gebouwd. In de Middeleeuwen werd er met paard en wagen gereisd en mensen

reisden door heel Europa. In andere landen zoals bijvoorbeeld Italië en Duitsland zag men mooie

gebouwen en kerken en dacht zo’n soort gebouw moeten we ook hier hebben. Wij nodigen

architecten/bouwmeesters uit die verstand hebben van kerkenbouw en laten hun een kerk bouwen

naar voorbeeld van de kerken in Duitsland en Italië. Wij willen in Oldenzaal een kerk, die in de

mode is in het Romaanse keizerrijk, waar Oldenzaal toendertijd deel van uitmaakte. Zo gezegd zo

gedaan en in Oldenzaal begon men een kerk te bouwen in de Romaanse stijl/mode

Net zoals in de kledingmode herkent men de stijl aan kenmerken, bijv. in de mode aan de lengte

van de rok, het model, wijde pijpen, strakke pijpen, heupbroek, geen heupbroek etc.

Zo is dit ook bij gebouwen. Elke tijd heeft zijn eigen gebouwenmode, zijn eigen stijl

De Romaanse stijl is te herkennen aan ronde bogen, kleine ramen, dikke muren en veel pilaren of

zuilen. Het dak van de kerk steunde op de dikke muren en men kon nog geen grote doorzonramen

maken. Romaanse kerken zijn daarom dan ook altijd vrij donker.

Eens kijken of we deze kenmerken ook bij de Plechelmus kunnen vinden. Ja hoor

Kleine ramen aan de noordzijde

ronde bogen

binnen

dikke muren te zien in de plattegrond

veel pilaren te zien in de plattegrond en

ook binnen in de kerk

GOTIEK

Toen men in Oldenzaal eindelijk een Romaanse kerk had en de stad Oldenzaal ermee kon pronken

in Twente,. was er ergens anders in Europa alweer een nieuwe

mode in het bouwen ontstaan en wel in Frankrijk. De priesters van

de kerk in Oldenzaal vonden de donkere Romaanse kerk veel te

ouderwets en wilden op een gegeven moment en wel aan het

einde van de 15de

eeuw, iets nieuws. Een deel van de kerk werd

verbouwd volgens de toengeldende nieuwe mode in het bouwen.

Deze stijl heet gotiek. De gotiek of gotische stijl is later

gekomen dan de Romaanse stijl. In de tijd van de gotische stijl kon

men ook beter bouwen. Men had nieuwe bouwtechnieken. Een

nieuwe techniek was dat het dak van de kerk niet geheel op de

dikke muren hoefde te rusten, men had daar een foefje voor

uitgevonden nl. de steunberen en luchtbogen. Daar waar de druk van het dak op de muur gevoeld

werd, werd een extra steun buiten aangebracht. De dikke muren had men niet meer nodig en men

kon ook grotere ramen maken en plaatsen.

Zo werd in Oldenzaal de zuidkant van de kerk verbouwd tot een gotische zijvleugel. Deze is heel

goed herkenbaar.

De gotiek is te herkennen aan hoge spitsbogen i.p.v. ronde bogen, luchtbogen, licht en ruimte en

grote hoge ramen met glas in lood.

RENAISSANCE

In Oldenzaal stond dus een prachtige gotische kerk, maar de

wereld om de kerk ontwikkelde zich verder en er kwamen

weer nieuwe ideeën naar Oldenzaal over hoe men gebouwen

in elkaar moest zetten. In de Middeleeuwen waren de kerk, de

paus en de edellieden veelal de baas. Zij maakten uit wat er

gebeurde. Hier tegen kwamen, allereerst in Italië, de steden in

opstand. Zij vonden, dat de paus en de ridders minder macht

moesten hebben. De burgers in de steden werden daarom ook

steeds vrijer en rijker. Zij maakten wel uit wat er gebeuren

zou. Zij bouwden voor zichzelf prachtige en dure paleizen en

huizen. Er werd niet meer gekeken naar het geloof als

voorbeeld voor de bouwkunst, zoals jullie dat zien in de

gotische kerkbouw. Hier was alles gericht op de hemel en op

god. Nee de burgers keken naar voorbeelden uit de tijd van de

oude Romeinen. Wat die oude Romeinen voor elkaar hadden

gekregen dat vonden ze prachtig en dat werd nagemaakt. Men

pakte voorbeelden uit de oude Romeinse bouwkunst en

bouwden die na.

Ook in Oldenzaal kwam er een einde aan de macht van de kerk en de adel. De burgers in de stad

hadden het voor het zeggen en zaten in het bestuur van de stad. Zij waren rijk en bouwden mooie

huizen. Aan de Marktstraat staan een paar van deze huizen. Ook zij vonden de bouwkunst van de

oude Romeinen mooi. Zo werd in de 17de

eeuw het Palthe-Huis gebouwd. Als men goed naar de

gevel kijkt van het Palthe-Hus dan ziet men elementen die ook te vinden zijn bij de Oude Romeinse

tempels, zoals de pilaren en de bloemslingers.

NA DE REVOLUTIE

Aan het eind van de 18de

eeuw kwam er in Frankrijk een revolutie, de Franse Revolutie. Deze

revolutie had heel veel gevolgen voor Europa. De koning van Frankrijk, die veel te veel macht had

en regeerde als een soort god en de mensen in armoede liet leven en wonen, werd vermoord en het

volk van Frankrijk nam de regering over. Men wilde geen koning meer, maar het bestuur van het

land moest in handen komen van het volk. Het volk kreeg de macht in de

volksvertegenwoordiging. Dit had ook gevolgen voor de bouwkunst. Steeds meer gewone mensen

hadden het voor het zeggen in de regering. Men kwam bij elkaar vergaderen in een raadhuis of in

een stadhuis. In het stadhuis zat de gemeenteraad met de burgermeester en die waren de baas in de

stad. Ook in Oldenzaal bouwde men na de Franse Revolutie een mooi nieuw stadhuis. In het

stadhuis zat ook nog een gevangenis en een rechtbank. Ook voor voorbeelden werd er weer naar de

oude Romeinen gekeken. Nog meer als vroeger werden de Romeinse tempels nagebouwd. Dit kun

je heel goed zien aan de gevel van het stadhuis in Oldenzaal. Deze gevel lijkt net op een gevel van

een Romeinse tempel

HET HUISJE VAN BETJE COHEN AAN DE GROTESTRAAT

Voor de Tweede Wereldoorlog (1940 –1945)

liet de familie Cohen in de Grotestraat in

Oldenzaal tussen de andere woningen een heel

leuk huisje bouwen. Een piepklein huisje,

waarin Betje Cohen, of jufffrouw Cohen ging

wonen. Het huisje werd gebouwd naar

voorbeelden die men in die tijd veel in de

hoofdstad Amsterdam had. De stijl van het

huisje heet dan ook “Amsterdamse school” Je

ziet dat het huisje geen schuin dak heeft boven,

maar een plat dak. Aan de voorkant is een klein

dak gemaakt boven het uitspringende raam van

de kamer. Het dak is alleen maar voor de sier

gemaakt. Het stond zo leuk.

.

IN WELK HUIS WOON JIJ

Wij hebben een aantal hele oude gebouwen uit Oldenzaal gezien.

De kerk is gebouwd van natuursteen, het Palthe-Huis en het

stadhuis zijn gebouwd van baksteen Zij zijn gebouwd in het

midden van de stad Oldenzaal. Oldenzaal was toen lang niet zo

groot als nu. In de Middeleeuwen werden er ook muren rond de

stad gebouwd met grachten er omheen. Dit deden de mensen voor

de veiligheid. ’s Nachts gingen de poorten dicht en niemand kon

meer in of uit de stad. Toen er in Oldenzaal grote fabrieken

kwamen werd de stad te klein. Er kwamen ook steeds meer

mensen in de stad wonen. De muren en poorten werden

afgebroken, dat was ouderwets. De familie Cohen bouwde het

kleine huisje in de Grotestraat. Er werden buitenwijken

aangelegd, zoals Berghuizen en de Thij, daar wonen heel veel mensen bij elkaar, allemaal op een

rijtje in keurige straten en in mooie huizen.

Wij gaan nu kijken waar we zelf wonen. In welk huis. In een oud huis of in een nieuw huis of in

een bovenhuis?

Waar wonen we . Wonen we in de binnenstad of wonen we in de buitenwijk van Oldenzaal?

Heeft ons huis een rieten dak of een pannendak? Hoe ziet onze voorgevel eruit?

1 2

3 4

KLASSENOPDRACHT

Geef op de plattegrond van Oldenzaal met een kruisje

aan waar je woont.

Streep het antwoord aan

Waar staat jouw huis

1. buitenwijk

2. centrum van Oldenzaal

Staat jouw huis

1. in een rijtje

2. alleen

3. bovenop een ander huis (bovenhuis of flat)

Welke foto van huizen in de wijk past het beste bij

jouw huis:

Teken de gevel van jouw huis