26/02/2018

1

Hendrik VanmarckeThuisverpleegkundige

Zaakvoerder BVBA Consulting & ZorgPostgraduaat stomatherapie,

wondverzorging en weefselherstel

TIME TO MOVE

10 e VLAAMS WONDZORGCONGRES

WONDZORG.NET

INHOUD

� Waarom?

� Wat?

� Hoe?

� Vrije radicalen

� Schade

� Antioxidanten

� Oplossingen, aanbevelingen

23/02/2018 2TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Waarom?

� Blijvende nieuwsgierigheid na postgraduaatsopleiding wondzorg en weefselherstel.

� Zoeken naar ‘betere’ antwoorden.

23/02/2018 3TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Oorzaken decubitus

Druk

Schuifkrachten

EN/OF

Weefseltolerantie voor druk

Weefseltolerantie voorzuurstofconcentratie

DECUBITUS

INDIVIDUEEL BEPAALDEFACTOREN

FYSIEKE OMSTANDIGHEDEN

RESULTAAT

23/02/2018 4TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

26/02/2018

2

23/02/2018 TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 5

REPERFUSIESCHADE

Wat is reperfusieschade?

� Reperfusieschade is de schade die ontstaat wanneer de bloedtoevoer herneemt na een periode van ischemie.

� Fenomeen bekend na ischemie van hart, lever, nieren

� En dus ook reperfusieschade secundair aan decubitus.

� Door de afwezigheid van zuurstof en nutriënten word een ‘gunstige’ situatie gecreëerd.

� Het herstellen van de doorbloeding gaat samen met een verhoogde inflammatie en oxidatieve schade door de inwerking van vrije radicalen op reeds beschadigde cellen.

23/02/2018 6TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

HOE ?

23/02/2018 7TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 23/02/2018 TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 8

26/02/2018

3

De natrium-kaliumpomp

(Na+-K+-ATPase)

� Enzym in elke dierlijke cel

� Op de celwand

� In het celmembraan

� Pompt Na- ionen uit de cel en K-ionen in de cel

� Vraagt energie (pompt tegen de elektrochemische gradiënt)

� Na-concentratie in de cel wordt lager dan buiten de cel, de K-concentratie hoger.

� Dit elektrisch potentiaalverschil* zorgt ervoor dat cellen werken

� Energie wordt geleverd door ATP (adenosinetrifosfaat)

23/02/2018 9TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

C10H16N5O13P3

23/02/2018 10TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

ATP

� Adenosinetrifosfaat = ribonucleotide

� Mitochondriën

� Chemische energiedrager

� Laat energie vrij door hydrolyse

� ATP wordt ADP en tenslotte AMP.

� Eerste stap zet 30,5 Kj/mol vrij, de tweede 15,1Kj/mol

� Energie wordt gebruikt als katalysator voor chemische reacties

� Fracties worden in verdere fases weer gekoppeld aan fosfaatgroepen.

23/02/2018 11TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Energie?

23/02/2018 TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 12

C6H12O6 + O2 = CO2+ H2O + ENERGIE

GLUCOSE + ZUURSTOF = KOOLSTOFDIOXIDE + WATER + ENERGIE

26/02/2018

4

23/02/2018 TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 13

C6H12O6 + O2 = CO2+ H2O + ENERGIE

GLUCOSE + ZUURSTOF = KOOLSTOFDIOXIDE + WATER + ENERGIE

2 ATP + 2 ATP+ 28 ATP = 32 ATP

STAP GLYCOLYSE KREBS-CYCLUScitroenzuurcyclus

ElectronTransport Chain

WAAR Cytoplasma Mitochondriën Mitochondriën

REACTANT Glucose Pyrodruivenzuur NADH/FADH2

PRODUCT 2 Pyrodruivenzuur NADH/FADH2 ATP

BIJPRODUCT Geen CO2 H2O

AANTAL ATP 2 2 28

23/02/2018 14TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

23/02/2018 15TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 23/02/2018 16TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

REDOXREACTIE

26/02/2018

5

Vrije radicalen

� Molecuul of atoom met een ongepaard (VRIJ) elektron.

� Het elektron gaat daardoor gemakkelijk een reactie aan. Het atoom of molecuul waar het elektron toe behoort is daardoor vaak sterk reactief.

� Organische moleculen die een ongepaard elektron bezitten (vrije radicalen) zijn daardoor sterk reactief.

� Vrije dizuurstof (O2 )radicalen.

23/02/2018 17TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 23/02/2018 18TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

23/02/2018 TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 19

Vrij zuurstofradicaal

23/02/2018 20TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

26/02/2018

6

Vrij zuurstofradicaal

“Nog veel ernstiger is de schade aan het erfelijk materiaal, het DNA dat onophoudelijk door zuurstof wordt beschadigd. Het DNA van elke cel in het lichaam raakt ongeveer

elke minuut een keer defect. Koortsachtig zijn reparatie-enzymen bezig, om tussen het normale bedrijf van het DNA door, de beschadigingen op te sporen en te herstellen.”

Aalt Bast, hoogleraar humane toxicologie, Maastricht

23/02/2018 21TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 23/02/2018 22TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

3NA

2K

-ATP

(Na+-K+-ATPase)

Ischemie en reperfusie - reperfusieschade

De vierde stap in de ATP- opbouwheeft zuurstof nodig!

O2 RBC RBC + O2

Vasculaire stenoseIschemie

Schade aan celwand en celmetabolisme –Verminderde of geen

productieVan antioxidanten

O2 !

Na-opbouw in de cel-Cel zwelt door osmose

H2O bouwt op !!Bij hernieuwde toevoer: wel toevoer zuurstof en

dus ook vrije radicalen, maarGeen of weinig antioxidanten,

Dus meer schade aan cel en celwand

23/02/2018 23TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES 23/02/2018 24TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

26/02/2018

7

Schade?

� Celschade door celoedeem door slechtwerkende NA+-K+ Pomp. Hoge concentraties Na+ in de cel trekken water aan.

� Celschade door overschakeling op anaerobe ATP-productie. Door melkzuuracidose ontstaat een lagere pH en daardoor chromatineklontering in de celkern.

� Bijkomende celschade door het loskomen van de ribosomen van het endoplastisch reticulum: verminderde productie van eiwitten.

23/02/2018 25TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Survival of the fittest?

Reversibele schade

Reperfusie Herstel

Irreversibele schade

Reperfusie CelschadeNecrose

Apoptose

Reperfusie-

schade

ReperfusieVerdere schade

Uitgebreider letsel

23/02/2018 26TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

23/02/2018 27TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Wat is reperfusieschade?

� Reperfusieschade is de schade die ontstaat wanneer de bloedtoevoer herneemt na een periode van ischemie.

� Fenomeen bekend na ischemie van hart, lever, nieren

� En dus ook reperfusieschade secundair aan decubitus.

� Door de afwezigheid van zuurstof en nutriënten word een ‘gunstige’ situatie gecreëerd.

� Het herstellen van de doorbloeding gaat samen met een verhoogde inflammatie en oxidatieve schade door de inwerking van vrije radicalen op reeds beschadigde cellen.

23/02/2018 28TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

26/02/2018

8

Ischemie celschadeMitochondriale

schade

Onvolledig reductie van

zuurstof

Vorming van vrije radicalen

Ischemie celschade OXIDASE

Vorming van vrije radicalen

+

Verminderde productie van antioxidanten

Parenchymale cellenEndotheelcellen

Infiltrerende leukocyten

I

23/02/2018 29TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Vrijeradicalen

Verhoogde mitochondriale permeabiliteit

Vrijkomen van

schadelijke stoffen

Cel- en weefselschade

II

fosfaditylcholine sfingomyeline

23/02/2018 30TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Autocatalytische reactie = kettingreactie

Inflammatie CytokinesCel- en

weefselschade

III

IV

Complement Pathway

Afweer: veranderde functie van

immunoglobulines

Cel- en weefselschade

23/02/2018 31TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Vrije radicalen vermijden?

Een overschot aan vrije radicalen kun je vermijden door zo MIN mogelijk:

� straling (overmatig zonlicht, zonnebank, radioactiviteit e.d.)

� luchtverontreiniging en tabaksrook

� lichaamsvreemde stoffen in voeding (synthetische kleurstoffen, zware metalen) en

� stress (lichamelijk en geestelijk).

� oxidatie van voeding door te zorgen voor voldoende anti-oxidanten.

� onvolwaardige voeding te gebruiken.

23/02/2018 32TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

26/02/2018

9

Waar komen ze voor?� Het milieu

De luchtvervuiling, de sigaretrook, de smog, het roet, de auto-uitlaat, het giftig afval, de pesticiden, de herbiciden, het ultraviolette licht, de achtergrondstraling, de drugs, en zelfs bepaald voedsel kunnen vrije radicalen in ons lichaam doen ontstaan

� Interne productieOns lichaam produceert constant vrije radicalen als bijproduct bij een normaal metabolisme

� StressfactorenHet verouderen, trauma’s, medicatie, ziekten, besmettingen, en stress zelf versnellen zelf acht maal of meer de productie van vrije radicalen

� KettingreactiesWanneer een vrij radicaal een elektron steelt om zich zelf in orde te zetten, leidt dit tot een nieuw vrij radicaal die op zijn beurt een elektron gaat stelen om zich in evenwicht te brengen en zo gaat het verder tot soms volledige vernieling van de cel.

23/02/2018 33TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Antioxidanten� Vitamine C: antioxidant en ontgifter van zware metalen� Vitamine E: voorkomt celbeschadigingen door vetzuren te beschermen

tegen oxidatie: vrije radicalen vanger.� Bètacaroteen: antioxidant en vrije radicalen vanger, beschermt tegen

(UV) straling� Vitamine A: beschermt celmembraan en slijmvliezen� Glutathion: belangrijke factor tegen radicaalbelasting� Vitamine B 6: actief in meer dan 50 enzymatische reactie� Vitamine B 2: helpt glutathion te reduceren.� Koper: vangt radicalen in alle cellen van het lichaam� Mangaan: wordt minder aangemaakt naarmate men ouder wordt� Selenium en Zink: helpen tegen belasting vrije radicalen.� Taurine: aminozuur en sterk antioxidant (o.a. bij chloor-radicalen en

cholesterol).� Kruiden: Groene thee extract, Ginkgo Biloba, Mariadistel, Aziatische

Waternavel� Bioflavonoiden (ook wel vitamine P genoemd)

23/02/2018 34TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Reperfusieschade voorkomen,

milderen?� Vooral in preventie

� Hoe langer, hoe groter de zuurstofschuld, hoe groter de kans op belangrijke reperfusieschade

� Vrije radicalen vermijden en antioxidanten opbouwen –individuele factoren

� Experimentele oplossingen met al dan niet voldoende bewijs (reperfusie hart-nieren-lever ) na stenose –ischemie –infarct:� Hypothermie

� Superoxide-dismutase (antioxidant)

� Waterstofsulfide (binding aan vrije radicalen)

� Metformine (inhibitie mitochondriaal complex)

23/02/2018 35TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES

Besluit

IF YOU CAN’T BEAT THEM,PLEASE DON’T JOIN THEM

23/02/2018 36TIME TO MOVE 10e VLAAMS WONDZORGCONGRES