SOCIAALONT-

WERPENSuzanne de Nijs | scriptie | St.Joost 2008

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

Sociaal OntwerpenScriptie Grafisch Ontwerpen

St.Joost, 2008

Met dank aan: Toon Lauwens en

Maikel Baten

Suzanne de Nijs

Wouwse Plantage, januari 2008

07

08

09

10

11

13

15

16

17

19

20

22

23

28

30

33

38

46

56

58

62

65

66

68

72

74

Inhoudsopgave

inleiding

Veranderingen in de samenleving

1.1 modernisering

1.2 keuzevrijheid

1.3 internet

1.4 multiculturele samenleving

1.5 individualisme

Maar geef nooit op

2.1 sociale aandacht

2.2 zinloos geweld

2.3 grijze vrijwilligers

Redders in 'nood'

3.1 de koffie staat klaar

3.2 hallo buurman

3.3 liefde in de stad

3.4 sociale reclame

3.5 Postbus 51

3.1 t/m 3.5 in beeld

Verandering van gedrag

4.1 beïnvloeden van automatisch gedrag

4.2 beïnvloeden van gepland gedrag

4.3 de nieuwe boodschapper

conclusie

samenvatting

bronvermelding

beeldverantwoording

1.0

2.0

3.0

4.0

0706

Inleiding

Als we de media moeten geloven, is er niet veel over van

onze normen en waarden. "Iedereen leeft op zichzelf en

niemand maakt zich nog druk over het 'wel en wee' van

een ander" is een bekende beschuldiging die velen van

ons vast wel eens gehoord hebben. Overal om ons heen

zien we echter wel initiatieven die hieraan iets trachten te

veranderen. Zoals organisaties als SIRE en Postbus 51 die

al jarenlang, door middel van campagnes, het gedrag van

burgers proberen te beïnvloeden en daardoor het sociaal

welzijn van onze maatschappij pogen te verbeteren. Maar

ook een commercieel bedrijf als Douwe Egberts dat een

Nationale Burendag het leven inroept met het doel het

contact tussen buren te versterken. Aan al deze initiatieven

leveren wij als ontwerpers een grote bijdrage. Wij moeten

er tenslotte voor zorgen dat de desbetreffende boodschap

overkomt bij de doelgroep. Dit bracht mij als ontwerper

tot de volgende vraag:

Wat is de rol van de ontwerper met betrekking tot het verbeteren van de sociale samenhang in de maatschappij?

Om deze vraag te kunnen beantwoorden ga ik eerst in op

verschillende veranderingen die onze samenleving de

afgelopen jaren heeft ondergaan, met daaraan gekoppeld

de problemen die deze veranderingen met zich mee

hebben gebracht. Vervolgens bespreek ik een aantal

organisaties, die door middel van verschillende projecten

en campagnes de sociale samenhang in onze maatschappij

proberen te verbeteren op allerlei vlakken. Tenslotte werp

ik een blik op het menselijk gedrag, de vraag is namelijk

in hoeverre wij eigenlijk wel te beïnvloeden zijn door

dergelijke projecten of campagnes?

0908

Veranderingen in de samenleving

Alle inwoners van Nederland vormen samen de

Nederlandse samenleving. Onder een samenleving wordt

een groep mensen verstaan die samen een half-gesloten

systeem vormen. Binnen dit systeem vindt wisselwerking

plaats tussen leden die van die groep deel uit maken.

Afhankelijk van de context kan men het begrip samenleving

beperken of uitbreiden van minimaal twee personen, tot

bijvoorbeeld een gezin, stad, staat of in dit geval alle

mensen in een land. Om vast te stellen welke rol wij als

ontwerpers kunnen vervullen met betrekking tot de

verbetering van de sociale samenhang in deze samenleving

is het van belang te bekijken hoe deze in elkaar steekt.

Door de jaren heen is door verschillende factoren het

sociaal welzijn van onze samenleving veranderd.

Men is zelfbewuster geworden en meer als individu in de

samenleving komen te staan. Een aantal redenen hiervan

zal ik in dit hoofdstuk uitvoerig bespreken.

1.1 moderniseringEén van de oorzaken van dit individualisme is de moderni-

sering, die er tevens voor heeft gezorgd dat in de jaren

'60 van de twintigste eeuw de ontzuiling intrad.

De verzuiling in de vroegere Nederlandse maatschappij

verenigde de samenleving niet alleen, maar bracht ook

een scheiding aan, doordat iedere zuil zijn eigen kerk,

omroep, krant, vakbond, politieke partij, school of zelfs

bedrijven had. Dit leidde tot het resultaat dat hele

bevolkingsgroepen naast elkaar leefden zonder veel

contact, je ging alleen om met mensen uit je eigen zuil.

Anno 2008 is de verzuiling zo goed als verdwenen, hoewel

een aantal restanten van die verzuiling nog steeds bestaan,

bijvoorbeeld de verschillende publieke omroepen en het

bestaan van streng reformatorische dorpen. Door het

moderniseringsproces en de opkomst van de massamedia,

werden mensen steeds minder afhankelijk van familie,

1.0

1110

3 Paul de Beer | Kiezen voor de Kudde |

van Gennep 2004

4 John Perry Barlow | A cyberspace

independence declaration |

http://homes.eff.org/~barlow/

Declaration-Final.html

1 L. Harms | Mobiel in de tijd. Op

weg naar een autoafhankelijke

maatschappij | SCP 2003

2 CBS | Huishoudens naar voertui-

genbezit en achtergrondkenmerken

2005 | www.cbs.nl

een aantal stellen, alle koppels rond dezelfde periode aan

kinderen beginnen. Ieder stel maakt op ongeveer hetzelfde

moment dezelfde keuze. Dit lijken individuele keuzes

maar eigenlijk is het weer een voorbeeld van simpel

kuddegedrag, al geven we dit natuurlijk niet zomaar toe.

Belangrijk is het tevens om vooral niet te vergeten dat er

wel steeds meer verplichtingen aan ons worden opgelegd

vanuit de regering. Zo moet ieder bedrijf zich houden aan

bepaalde milieuvoorschriften, wordt het op steeds meer

openbare plekken verboden te roken en moet iedereen

verplicht zijn autogordel om. Daarnaast hebben de media

een sterke invloed door bijvoorbeeld de rolmodellen in

reclames en soapseries 3.

1.3 internetEen ander medium dat volgens velen een sterke invloed

heeft op ons individualiseringsproces is internet, dat ten

koste zou gaan van onze sociale banden met buren,

vrienden en familie. We bevinden ons is een eindeloze

hoeveelheid virtuele werelden waarin mensen zich naar

eigen keuze kunnen bewegen. Je kunt een online-

identiteit samenstellen die niets te maken heeft met real

life-belichaming. John Perry Barlow zette de toon in 1996:

"Onze wereld is een wereld die tegelijk overal en nergens

is, maar in elk geval niet waar onze lichamen leven, onze

identiteiten hebben geen lichaam. Wij creëren een wereld

waar iedereen in kan, zonder privileges of belemmeringen

gebaseerd op ras, economische of militaire macht, of

geboorteplaats"4. In de volksmond wordt nog wel eens

verondersteld dat je niemand kan vertrouwen op internet,

men is er van overtuigd dat mensen op grote schaal

gebruikmaken van virtuele nep-identiteiten en zij zich

daarbij in alle gekte uitleven. Ik ga ook niet ontkennen dat

er geen verhalen bestaan over uit de hand gelopen

afspraakjes, vermiste vrouwen en oplichtingspraktijken.

Iedereen kan gebruik maken van internet, ook criminelen

en gekken. We moeten alleen niet uit het oog verliezen

dat juist zulke verhalen door het internet sneller de

openbaarheid van de massamedia bereiken, waar ze

vroeger beperkt bleven tot lokale kringen of sensatiebladen.

kerk en buren. Op dit moment zijn de meesten onder ons

niet meer lid van één bepaalde groep die het leven

bepaalt, maar van meerdere 'lossere' groepen tegelijk,

zoals een sportvereniging of een bestuur van een

dorpsraad. Een belangrijk product van deze modernisering

is de auto die staat voor vrijheid, onafhankelijkheid en

zelfstandigheid. Het biedt de mogelijkheid om te wonen

en werken waar we maar willen en zorgt voor ongebon-

denheid aan plek en plaats. Mensen beslissen graag zelf

waarheen en hoe ze zich bewegen. Dit wordt op individueel

niveau vaak keuzevrijheid of bewegingsvrijheid genoemd,

maar dit blijkt collectief gezien vaak kuddegedrag te zijn,

zo zegt Lucas Harms1. De dagelijkse stroom auto’s van en

naar de steden is daarvan het meest sprekende voorbeeld,

maar ook de files naar een pretpark of strand tonen ons

dit kuddegedrag. Buiten dat is er ook een grote toename

van het aantal auto’s per huishouden te constateren.

Een onderzoek van het CBS toont aan dat in 1994 nog

maar 13% van de huishoudens 2 auto’s bezat en in 2005

was dit aantal al gestegen naar 21%2.

Dankzij het feit dat men tegenwoordig over meerdere

vervoersmiddelen beschikt, is men ook voor uithuizige

activiteiten minder op elkaar aangewezen. Maar niet

alleen de auto, ook het feit dat we tegenwoordig

meerdere computers, tv’s en radio’s in huis hebben staan,

zorgt ervoor dat ieder gezinslid zijn eigen gang kan gaan.

Vroeger aten we nog met het hele gezin om 6 uur aan

tafel. Nu is er altijd wel een gezinslid dat later thuis is, of

eerder weg moet omdat hij of zij gaat sporten, waardoor

we vaker verspreid en minder vaak gezamenlijk eten.

1.2 keuzevrijheid

In de loop der jaren is onze keuzevrijheid op vele gebieden

toegenomen. Mensen hebben meer vrijheid gekregen in

de naamgeving van hun kind, we kunnen tegenwoordig

op ieder plekje op de wereld op vakantie, maar ook de

hoeveelheid en diversiteit van producten in een supermarkt

neemt alleen maar toe. Dit hoeft natuurlijk niet te

betekenen dat men ook werkelijk andere keuzes maakt.

Zo zie je vaak dat in een vriendengroep, bestaande uit

1312

5 Marianne van den Boomen | Kiezen

voor de Kudde | van Gennep 2004

6 Ruut Veenhoven | Individualisme

zo slecht nog niet | Psychologie

Magazine 2000

7 CBS | Bevolking naar herkomst-

groepering en generatie 2007 |

www.cbs.nl

domein nieuw leven in te blazen, maar vooral op een

soort 'sociaal pragmatisme'. Niemand denkt van tevoren:

laat ik mij eens gaan aansluiten bij een online-gemeenschap.

In eerste instantie zijn mensen gewoon op zoek naar

dingen die hen bezighouden in hun dagelijks leven zoals,

werk, hobby, kwalen en opleiding. Informatie daarover is

eerder te vinden bij ervaringsdeskundigen, lotgenoten of

medefans dan in een encyclopedie. Dat een voortgaande

informatie-uitwisseling tussen terugkerende deelnemers

kan uitmonden in een virtuele gemeenschap, is eerder

een zaak van toevallige chemie dan van welbewuste

planning. In onze huidige netwerkmaatschappij komt ook

naar voren dat zwakke bindingen belangrijker zijn voor de

sociale integratie dan sterke bindingen. Die voorkeur past

bij de oorspronkelijke levenswijze van onze voorouders 5.

In het bestaan van jagers en verzamelaars vinden regelmatig

hergroeperingen plaats en kan men desnoods ook wel

een tijdje alleen leven. De sterke banden rond de dorps-

pomp zijn eerder een product van de latere agrarische

samenleving die mensen erg afhankelijk maakte van

grond en bescherming. In die visie heeft de zogenaamde

moderne geïndividualiseerde samenleving ons bevrijd uit

een sociale kooi 6.

1.4 multiculturele samenlevingAls we kijken naar de samenstelling van onze samenleving

dan is hier wel een belangrijke oorzaak te vinden.

Ongeveer 19% van de inwoners van Nederland is van

allochtone herkomst. Iets meer dan de helft hiervan

bestaat uit niet-Westerse allochtonen, voornamelijk uit

Turkije, Marokko, Suriname en de Nederlandse Antillen 7.

Tot vlak na de Tweede Wereldoorlog kende Nederland

praktisch geen inwoners van buiten het land. De nieuwe

bevolkingsgroepen vestigden zich in Nederland in de

tweede helft van de twintigste eeuw en met name vanaf

1970. Gedeeltelijk ging het om gastarbeiders uit Turkije

en Marokko en gedeeltelijk om Surinamers die na de

Surinaamse onafhankelijkheid hun land verlieten. Naast

bovengenoemde bevolkingsgroepen zijn er in Nederland

nog iets meer dan een half miljoen inwoners uit andere

Internet kost tijd, hoe dan ook, die tijd moet ergens

vandaan komen. Uit onderzoek blijkt dat het 90% van de

internetgebruikers lukt om hun internetactiviteiten niet

ten koste te laten gaan van hun sociale activiteiten en

relaties. Die tijd moet dus ergens anders vandaan komen.

Alle grootschalige en kleinschalige onderzoeken daarnaar

wijzen in dezelfde richting: de tijd gaat ten eerste ten

koste van tv kijken, ten tweede drukwerk lezen en ten

derde het bereiden van voedsel. En de echte fanatiekelin-

gen leveren nog een aantal slaapuren in. Internet blijkt

dus helemaal niet zo'n grote boosdoener, als men

beweert.

Belangrijk is ook het verschil in wat je doet op internet.

Ben je aan het mailen met een vriendin die vijf jaar

geleden naar Canada is verhuisd en onderhoud je zo het

contact. Of zit je uren aan een stuk pornosites te bekijken.

Onderzoek wijst uit dat in het algemeen internetgebruik

familie- en vriendschapsbanden heeft versterkt of

vernieuwd. Ook zijn er veel mensen die door internet

nieuwe mensen hebben leren kennen die ze anders in het

dagelijks leven nooit tegen waren gekomen. Tevens heeft

de moderne netwerkmaatschappij de eigenschap dat het

omstanderseffect verdwijnt, waarbij niemand van de

omstanders ingrijpt als iemand in de openbare ruimte in

nood is. Mensen zijn online geneigd om totale vreemden

hulp en informatie te bieden, doordat mensen zichzelf

niet meer ervaren als onderdeel van de anonieme massa,

maar als enige aanwezige. Een tweede eigenschap is dat

online-groeperingen veel heterogener zijn dan offline-

groeperingen. Offline-bekendennetwerken zijn tamelijk

homogeen wat betreft sociale klasse en achtergrond en

bestaan vaak uit dezelfde soort mensen. Voor online-

groeperingen geldt dat zij slechts homogeen zijn op hun

specifieke noemer van samenkomen, of dat nu gaat om

sportauto’s, zwangerschap of een ernstige ziekte. Maar

hoe ontstaan deze virtuele gemeenschapsvormen?

De nadruk ligt niet meer op het welbewuste motief om

ergens bij te horen in deze onherbergzame wereld, noch

op de innerlijke behoefte aan een 'wijgevoel' met

gelijkgestemden, noch op de wens om het publiek

1514

8 Thijl Sunier | Kiezen voor de Kudde |

van Gennep 2004

1.5 individualismeZowel de modernisering, toenemende keuzevrijheid als

de opkomst van de multiculturele samenleving hebben

ervoor gezorgd dat er individualisering heeft plaatsgevonden

in onze huidige samenleving. Het lijkt mij echter verstandig

om eerst vast te stellen wat individualisme nu eigenlijk

inhoudt. Kenmerkend hierbij is namelijk dat vele discussies

rondom individualisme erg vruchteloos zijn, doordat de

deelnemers uitgaan van verschillende betekenissen.

Aan de borreltafel wordt het woord 'individualisme' al

snel gebruikt als verzamelnaam voor allerlei kwalijke

eigenschappen, zoals egoïstisch en zelfzuchtig.

Individualisme is dan het tegengestelde van altruïsme, een

levenshouding van iemand die zijn handelwijze laat

bepalen door de belangen van anderen. In de cultuurpsy-

chologie is een andere betekenis aan het woord gekoppeld,

individualisme is daar het tegenovergestelde van collecti-

visme. In collectivistische samenlevingen speelt het

groepsbewustzijn een grotere rol en wordt het handelen

bepaald door vaste gedragsregels. Individualisering zou

volgens deze laatste benadering dan het proces zijn,

waardoor mensen zelfbewuster en meer als individu in

plaats van als groep in de samenleving komen te staan.

Je zal zelf meer denken dan de groep te laten denken.

Voor individualisme in deze betekenis zijn ook voldoende

aanwijzingen te vinden in onze maatschappij, zoals de

gezinsverdunning, de toename van het aantal

echtscheidingen, maar ook de afname van het ledental

van politieke partijen en het kerkbezoek onder onze

bevolking.

niet-Westerse landen. Voor een deel gaat het hier om

vluchtelingen en asielzoekers. De komst van grote groepen

nieuwe Nederlanders betekent een verrijking van de

Nederlandse samenleving, maar veroorzaakt ook veel

problemen. Vooral in de grote steden is een tweedeling

ontstaan tussen de oude buurten in de stadscentra, met

grote aantallen allochtone bewoners en nieuwe 'witte'

wijken. Veel allochtonen voelen zich niet welkom en

geaccepteerd in de Nederlandse samenleving, terwijl bij

autochtonen veel onvrede bestaat over de verpaupering

van hun buurt. Er is overlast van groepen allochtone

jongeren en angst voor criminaliteit en de fundamentalis-

tische islam. Het contact tussen allochtonen en autochtonen

verloopt moeizaam door culturele verschillen als taal en

leefwijze. Vrijwel direct nadat er bij een misdaad bekend

wordt gemaakt dat de dader van niet westerse afkomst is,

zoekt de publieke opinie zijn motieven in de cultuur van

zijn familie, zijn landgenoten en zijn land van herkomst en

worden al zijn landgenoten in hetzelfde hokje geplaatst.

De columnist Bas Heijne betoogde in een essay over de

publieke moraal in NRC Handelsblad, dat een grotere

heterogeniteit in opvattingen, waarden en normen in de

samenleving door de aanwezigheid van migranten niet

impliceert dat daarmee de samleving gedoemd is uiteen

te vallen. Hij maakt onderscheid tussen moralisme en

moreel besef. In het eerste geval gaat het om het streven

naar waarden en normenconsensus. In het tweede geval

om het vermogen in te zien dat er een verschil bestaat

tussen persoonlijke overtuigingen en publiek domein.

"Het gaat", zo stelt Heijne, "niet langer om het formuleren

van een algemeen geldende moraal, maar om het opnieuw

afbakenen van wat persoonlijk is en wat openbaar". Dat

vereist een bewustwording van onze persoonlijke relaties

tot de openbaarheid. "Op deze manier", zo gaat Heijne

verder, "kunnen individuen met zeer uiteenlopende

waarden, normen en overtuigingen door één deur. Wat

hen bindt is niet de liefde voor elkaar, ook niet hun morele

overtuigingen; het is het besef dat ze, zodra ze de publieke

ruimte betreden, niet helemaal zichzelf kunnen zijn" 8.

1716

9 http://www.hartvannederland.

nl/localitem/2246/Commotie_in_

Krommenie__vrouw_ligt_twee_

maanden_dood_in_woning

Maar geef nooit op

Dit in het voorafgaande hoofdstuk besproken individuali-

seringsproces heeft voor een aantal negatieve gedragsver-

anderingen gezorgd in onze maatschappij die ik hieronder

zal toelichten. Aan deze veranderingen kunnen ook wij als

ontwerpers niks meer doen. Dit neemt niet weg dat wij

mensen wel kunnen attenderen op en zich bewust maken

van dit onwenselijk gedrag, in de hoop dat het niet van

kwaad tot erger wordt.

2.1 sociale aandacht07-11-2007 KROMMENIE. Een 52-jarige vrouw uit

Krommenie, Noord-Holland heeft ruim twee maanden

dood in haar woning gelegen. De politie trof haar lichaam

dinsdag in de woning aan de Serooskerkestraat aan.

Inwoners van Krommenie spreken er schande van, dat

een plaatsgenoote ruim twee maanden dood in haar huis

heeft gelegen. De vrouw was enige tijd niet gezien, dat

gebeurde wel vaker maar nu duurde het wel erg lang

waardoor een buurtbewoner de politie heeft gewaar-

schuwd. Volgens de buren had er veel eerder ingegrepen

moeten worden, voor hen was het duidelijk dat er iets mis

was met haar. Ze waren dan ook al anderhalf jaar bezig,

om te zorgen dat de woningbouwvereniging wat aan

haar situatie zou doen. De politie zegt twee dagen eerder

ook bij de woning van de vrouw geweest te zijn, ze

hebben aangebeld en geklopt maar kregen geen gehoor,

in een reactie zeggen ze: "De gordijnen zaten dicht

waardoor niet naar binnen kon worden gekeken.

Maar omdat de brievenbus niet vol zat en er geen vliegen

op het raam zaten werd er niet direct actie ondernomen".

Volgens de politie is de vrouw aan een natuurlijke dood

gestorven 9.

Dit is één van de vele berichten die de afgelopen tijd in

het nieuws voorbij kwamen waarbij een persoon al een

2.0

1918

10 BNdeStem 11-09-2007 | Man over-

leden na aanval met bijl op station

Roosendaal | www.bndestem.nl

11 http://nl.wikipedia.org/wiki/

Zinloos_geweld

2.2 zinloos geweld10-09-2007 ROOSENDAAL. Een 22-jarige man uit Bergen

op Zoom is zaterdagavond met een handbijl gedood op

het Centraal station in Roosendaal. De politie heeft op het

station een 41-jarige verdachte aangehouden. Rond

19.30 uur werd het slachtoffer in een wachtruimte op het

treinstation aangevallen. "De verdachte kwam de ruimte

binnenlopen en begon met de bijl op het slachtoffer in te

slaan", aldus een politiewoordvoerder. Personeel van de

hulpdiensten hadden ruim een uur nodig om de toestand

van de man te stabiliseren zodat hij per helikopter

vervoerd kon worden. Later op de avond overleed hij in

het ziekenhuis aan zijn verwondingen. Om ruimte te

geven aan hulpdiensten en politie werden enkele sporen

op het station enige tijd afgesloten 10.

Waar ben je nog veilig, was het eerste wat ik dacht, toen

ik dit nieuws hoorde. Wie kan je nog vertrouwen, als er

zoveel berichten in de media voorbijkomen over zinloos

geweld. In een publicatie van het Nederlandse Ministerie

van Justitie uit 1999 werd het begrip zinloos geweld als

volgt omschreven: een spontane vorm van fysiek geweld

(of dreiging) waarbij het opzettelijk verwonden of doden

van iemand centraal staat (expressief geweld) 11.

Velen suggereren dat zinloos geweld de laatste jaren

nogal is toegenomen, maar dit is lastig vast te stellen,

doordat velen verschillende soorten definities van het

woord fungeren. Zinloos geweld kan natuurlijk veel

verschillende oorzaken hebben, sommige komen door

een verandering van onze maatschappij zoals; stress,

verschil in cultuur, geweld op televisie, toenemende

bevolkingsdichtheid en de afname van hechte sociale

groepen zoals; gezin, kerk of sportclub. Hoe losser de

band is met zo’n groep, des te minder je de normen en

waarden van zo’n groep zult naleven. Naar mijn mening

hebben we hier ook te maken met een sneeuwbaleffect.

Doordat er allerlei berichten op ons afkomen over zinloos

geweld, hebben sommige mensen de drang om voor de

zekerheid ook maar een wapen op zak te nemen, zo

kunnen ze zich in ieder geval in geval van nood verdedigen.

Maar als je de stap eenmaal hebt genomen om een

langere periode dood in zijn of haar huis ligt, een

typisch geval van eenzaamheid met dramatische gevolgen.

Wie last heeft van eenzaamheid hoeft zeker niet geïso-

leerd te zijn. Eenzaamheid is een gevoel, geen situatie.

Alleen zijn hoeft niet te betekenen dat men zich alleen

voelt. Maar het verschijnsel dat mensen alleen zijn en zich

alleen voelen, neemt in onze maatschappij wel toe. Het

komt onder mensen van alle leeftijden voor. Opvallend

daarbij is de relatief hoge scores in de leeftijdsgroep van

dertig- tot vijfenveertigjarigen. Dit komt onder andere

door de vrijheden en kansen die de moderne maatschappij

ons biedt, zij stellen hoge eisen aan het individu. Alles

draait om netwerken maar onze sociale verbanden zijn

een stuk losser geworden. Uit bovenstaand nieuwsbericht

valt mij erg op dat de buurtbewoners de schuld wel erg

gemakkelijk naar de politie en woningbouwvereniging

schuiven. Je maakt mij niet wijs dat ze zelf niks hadden

kunnen ondernemen om deze vrouw te helpen. Iets meer

sociale controle was in deze situatie niet verkeerd geweest.

Deze sociale controle was vroeger een stuk groter als nu,

we zijn zelfstandiger geworden en hebben elkaar minder

hard nodig. Kenmerkend is ook dat we er niks meer van

durven zeggen als een groepje jongeren bijvoorbeeld een

bushokje staat te vernielen, omdat we bang zijn vervolgens

een mes in onze keel te krijgen. Al houden in dorpen en

volksbuurten, sommige buurtbewoners elkaar nog steeds

nauwlettend in de gaten. De vraag is alleen hoever je

hierin kan gaan. Voor de één is het een veilig gevoel dat

de buurvrouw alles in de gaten houdt en een ander zit

hier totaal niet op te wachten. Een vriendin van me

vertelde me laatst dat de buurvrouw haar was maar even

had binnen gehaald, toen zij niet thuis was en het begon

te regenen, ze was doodleuk over de schutting geklommen.

Ik kan me voorstellen dat niet veel mensen hier op zitten

wachten, maar ik kan het wel waarderen en zie de

positieve kant ervan. Misschien moeten we het woord

controle maar vervangen door aandacht.

2120

12 NRC | vrijwilligerswerk |

http://www.nrc.nl/W2/Lab/Profiel/

Vrijwilligerswerk/inhoud.html

achter de bar willen staan of de wedstrijden fluiten. Maar

ook een knutselmiddag voor ouderen in het plaatselijke

buurthuis zou niet meer bestaan, doordat dit veel te duur

zou worden, als al die uren zouden moeten worden

uitbetaald 12.

wapen op zak te hebben, dan wordt de stap ook kleiner

om het vervolgens te gebruiken. Zolang je niks bij hebt,

bestaat ook niet de verleiding om het te pakken, is mijn

standpunt.

2.3 grijze vrijwilligers

Het verzorgingstehuis zoekt mensen die een wandelingetje

willen gaan maken met de bewoners, het asiel vraagt om

een dierenverzorger en het koor vraagt om een dirigent.

Al deze taken worden grotendeels door vrijwilligers

uitgevoerd.

Naar schatting werkt één op de vier Nederlanders

regelmatig als vrijwilliger voor een vereniging of stichting.

Het probleem is dat het vrijwilligersbestand van vele

organisaties snel vergrijst. Vooral in de gezondheidszorg

geeft dit problemen; het tillen van de patiënt wordt te

zwaar of het duwen van een rolstoel gaat niet meer zo

makkelijk. Het is dus een noodzaak om jong-volwassenen

meer bij vrijwilligerswerk te betrekken maar dit blijkt erg

lastig. Zo is de studiebeurs van de meeste studenten niet

erg hoog en zijn zij genoodzaakt om een betaald

bijbaantje te hebben. Jongeren willen bovendien niet

graag gebonden zijn aan een taak. Ze kiezen eerder voor

concrete acties waarbij het doel duidelijk is. Wanneer zij

onbetaald werk willen doen, moet het voor hen ook vaak

baat hebben, doordat zij hier bijvoorbeeld vrije studiepunten

voor krijgen of omdat dit goed staat op hun cv.

Het feit dat de maatschappij zich steeds meer is gaan

richten op tweeverdieners, heeft er ook voor gezorgd dat

ook vrouwen naast het doen van het huishouden

nauwelijks tijd meer hebben om zich vrijwillig in te zetten

voor de maatschappij. Maar zonder nieuwe aanwas in het

vrijwilligersbestand kan er een gevaarlijke situatie

ontstaan, een aanzienlijk deel van de Nederlandse

samenleving draait namenlijk op de onbetaalde arbeid van

vrijwilligers. Zonder dit werk zouden een heleboel zaken

verdwijnen of ontzettend duur worden. Zoals het

amateurvoetbal dat je wel kan vergeten als er geen

vrijwilligers zouden zijn die in het bestuur willen zitten,

2322

Redders in 'nood'

Gelukkig geven we de moed niet op en ontstaan er steeds

weer nieuwe initiatieven die iets willen bijdragen aan de

samenleving. De projecten in dit hoofdstuk zijn daar een

voorbeeld van. De rol van de ontwerper bij deze initiatieven

is niet altijd gelijk. De ene keer heeft hij alleen een

uitvoerende taak en bij een volgend project is hij betrokken

bij heel het proces, van begin tot eind.

3.1 de koffie staat klaarConsumenten van nu streven ernaar om in plaats van -

of in elk geval naast - materiële behoeften vooral

psychologische behoeften te bevredigen, ze zijn op zoek

naar belevenissen. Belevenissen komen tegemoet aan de

wensen van de consument die alles al bezit en alles al

gezien heeft. In een maatschappij waarin luxe niet meer is

voorbehouden aan de hoogste klasse, ontleent de

consument zijn status steeds vaker aan de ervaringen die

hij heeft gehad en daarmee de unieke verhalen die hij

hierover kan vertellen. Consumenten zijn dan ook bereid

hier direct of indirect voor te betalen, want zelf hebben

we of maken we de tijd niet om zo een belevenis te

creëren.

Doordat het aantal bedrijven dat zijn merk en diensten

onder de aandacht wil brengen, de afgelopen jaren

vertienvoudigd is, krijgt de gemiddelde televisiekijker in

Nederland alleen al via de tv 285 reclame-spots per week

te zien. Als je kijkt naar de overkill aan reclamebood-

schappen, zijn merken tegenwoordig gedwongen om

naar alternatieve uitingen te zoeken. Een reactie van

sommige merken hierop is om als merk afstand van het

bedrijf achter het product te doen, door er een persoon

van te maken. Want personen die vertrouwt de consument

wel. Steeds meer hebben de alternatieve methoden ook

betrekking op het gebruiken van evenementen in de

communicatiemix: via sponsoring verbinden bedrijven hun

3.0

13 Dick Buschman en Femke

Schavemaker I Brand Experiences;

het is tijd voor ervaringen dat merk

je aan alles I Kluwer 2004

14 Douwe Egberts | geschiedenis

en traditie | www.de.nl/OverDE/

Geschiedenisentraditie/Pages/1753.aspx

2524

15 Motivaction | Burencontact in kaart

gebracht | http://www.deburendag.

nl/pers/downloads/Onderzoek_

Motivaction_2006.pdf

beschikbare vrije tijd voor het onderhouden van sociale

contacten sinds de jaren zeventig geleidelijk is afgenomen.

Door de individualisering van de samenleving, zijn mensen

hun sociale omgeving anders gaan inrichten. Sociale

contacten worden steeds meer onderhouden op afstand

(via de mobiele telefoon en het internet), als vervanging

van daadwerkelijk face-to-face contact. De tijdsdruk die

het dagelijks leven tegenwoordig kenmerkt, zorgt ervoor

dat we minder aandacht aan onze naaste buren besteden

en het contact vluchtiger wordt. Het zorgt ervoor dat

mensen de beschikbare tijd die ze hebben, eerder lijken te

steken in het onderhouden van contact met familie en

vrienden, dan met de mensen direct om hen heen: hun

buren. Douwe Egberts brengt, als kofieproducent en

vertrouwd Nederlands merk, sinds jaar en dag al mensen

tot elkaar. Het merk Douwe Egberts staat voor gezelligheid,

aandacht voor elkaar en verbondenheid. Het wil dan ook,

door het onderwerp aan de orde te stellen, de binding

tussen buren bevorderen. De voornaamste conclusie van

het onderzoek was dat er grote behoeften is aan buren-

contact, meer dan driekwart van de ondervraagden geeft

aan meer contact met de buren te willen. Deze behoefte

staat in groot contrast met het huidige burencontact in

Nederland. 79% van de Nederlanders vindt dat de band

die buren met elkaar hebben de laatste jaren afgenomen

is, het blijkt ook dat het contact erg beperkt is. Als er al

contact is, geeft 54% aan dat dit beprekt blijft tot gedag

zeggen op straat. Een gevoel van tijdsdruk blijft een

belangrijke oorzaak voor de afname van deze sociale

contacten in de buurt 15.

Met de Nationale Burendag wil Douwe Egberts op

landelijke schaal gezelligheid gaan activeren. "Ons merk

staat voor verbondenheid", zegt senior brandmanager

Bram de Moor van Douwe Egberts. "Om het publiek

dat te laten ervaren, willen we geen event voor pakweg

vijfhonderd man organiseren. We willen met een brand

activation komen waar heel Nederland aan kan mee-

doen". Met de Nationale Burendag wil men het contact

tussen buren stimuleren. "Dat willen we niet doen door

expliciet gezelligheid op straat te communiceren, want

merk aan bepaalde evenementen of organiseren eigen

events. Maar ook een brandstore valt binnen die alterna-

tieve methoden die marketiers aanwenden, voorbeelden

hiervan zijn de winkels van Nike, de Unox soepfactory of

de Bertolli lunchroom. Eén ding hebben al deze methodes

gemeen: het creëren van een belevenis rondom een

product of merk. Belevenissen spelen in op de behoefte

van mensen om dingen mee te maken, om emotioneel

geprikkeld en geraakt te worden 13.

Een merk dat veel gebruik maakt van deze belevenis-

strategie, is Douwe Egberts. Dit bedrijf is 250 jaar

geleden opgericht door de jonge en dynamische Fries

'Egbert Douwes'. Stap voor stap creëerden Egbert en zijn

nakomelingen een onderneming die bleef groeien en die

in Nederland marktleider werd voor de koffie. In al die

jaren was en is Douwe Egberts altijd één van de eerste om

te vernieuwen, of het nu ging om melanges, verpakkingen

of methodes om koffie te zetten 14.

Wat betreft de communicatie stond in de jaren ‘70 vooral

het product centraal. Vanaf de jaren ‘80 evolueerde

Douwe Egberts naar een merk met emotionele waarden

waarbij ook het koffieritueel en het samen genieten

belangrijk werd. In 2001 was het dan ook deze fabrikant

die in samenwerking met Philips de revolutie in koffiezetten

lanceerde, de Senseo-koffie. In 2002 organiseerde Douwe

Egberts een reeks koffieconcerten. Via www.de.nl stelde

hij fans in de gelegenheid een koffieconcert in hun eigen

woning of op hun werkplek van hun favoriete artiest te

krijgen. Het merk liet hiermee zien dat muziek en

koffiedrinken bij elkaar pasten. De koffieconcerten

ontleenden een groot deel van hun kracht aan de

mogelijkheid voor de winnaar om al zijn persoonlijke

vrienden en bekenden uit te nodigen, wat bijdraagt aan

een intensievere belevenis en een gezamenlijke ervaring.

In 2006 werd in opdracht van Douwe Egberts door het

onderzoeksbureau Motivaction International BV. een

onderzoek gedaan om inzicht te verkrijgen in de huidige

status van en behoefte aan burencontact in Nederland.

In de inleiding van dit onderzoek wordt gesteld dat de

2726

16 MOLBLOG | terugblik op fusion

2007 | http://www.molblog.nl/

marketing/6061

'schilden' ophangen om aan te geven dat bij hun de

buren welkom waren voor een bakje koffie". Ook kreeg

iedere consument die zich aanmeldde via de website een

speciaal deurschildje met daarop 'de koffie staat klaar'

toegestuurd. In 2007 had de website ongeveer hetzelfde

aantal bezoekers, maar de waardering was lager dan in

2006. Het niet opnieuw inzetten van het kartonnen

schild, beschouwt Joosten als een misser.

De website die voor de tweede Burendag was gemaakt,

was voor de doelgroep te ingewikkeld. Naar mijn mening

was het verstandiger geweest als de website van 2007

meer op die van 2006 had geleken, zodat er herkenning

zou optreden. Het probleem is daarbij dat beide websites

door twee verschillende ontwerpers zijn gemaakt. Dit kan

voor vernieuwing en verbeteringen zorgen maar in dit

geval heeft het dus verkeerd uitgepakt. De tweede

website was net iets te veel van het goede, door de

toevoeging van Belle Perez, het burenlied en het weglaten

van simpele dingen zoals het gratis te verkrijgen deur-

schildje. Natuurlijk zijn het beide prachtige websites maar

de rol van de ontwerper ligt naar mijn mening niet alleen

bij het maken van een 'mooi plaatje'. In dit geval had je

ook te maken met een communicatiebureau dat als

bemiddelaar diende tussen Douwe Egberts en de

ontwerper. Hierdoor zwakte de betrokkenheid misschien

af door de velen tussenpersonen en werden de beperkingen

voor de ontwerper waarschijnlijk groter.

Het initiatief om via internet met je buren af te spreken

wie waar voor zorgt en wie wat meeneemt vond ik ook

een beetje vreemd. Dit zou toch juist een mooie gelegeheid

zijn om elkaar eens op te bellen of eens langs te gaan bij

je buren, dit is persoonlijker en een stuk eenvoudiger voor

de meeste mensen.

Voor Douwe Egberts is de Burendag wel het middel om

merkbeleving bij de consument op te wekken en de

klant te binden. De koffieconsumptie neemt gestaag af

en er moeten nieuwe wegen in worden geslagen om

consumenten, onder wie (nog) niet-koffiedrinkende

jongeren aan zich te binden 16.

dat klinkt toch wel een beetje truttig", stelt oprichter

Mark Woerden van communicatiebureau Lemz, dat de

Nationale Burendag bedacht en uitvoerde. Douwe Egberts

wil mensen in contact brengen, zodanig dat je tijdens

deze belevenis ervaart dat het in jouw buurt veel leuker is

dan je dacht. Dit evenement sluit goed aan op de recente

ombouw van de slogan: "Je bent thuis... Maar je vindt

elkaar als je Douwe Egberts drinkt". "Waar gepraat

wordt, is koffie", zegt De Moor. Koffie drinken is al lang

niet meer iets dat alleen binnenshuis gebeurt. Wij zeggen

tegenwoordig: "Douwe Egberts brengt mensen in gesprek".

Volgens De Moor is er geen ander merk dat zou kunnen

optreden als initiator van de Nationale Burendag.

Gezelligheid is volgens hem onlosmakelijk met Douwe

Egberts verbonden. Deze eerste burendag werd gehouden

op zaterdag 16 september 2006 en werd een groot

succes, tussen de 300.000 en 400.000 buren vierden

Burendag.

In 2007 werd op 15 september voor de tweede maal

Burendag georganiseerd. Ook dit jaar stimuleerde Douwe

Egberts buren om samen een buurtfeest te organiseren

op Burendag. Buren konden op www.deburendag.nl hun

buren uitnodigen om samen Burendag te vieren of zien

welke buren er al meededen. Zo kon je alvast afspreken

wie waar voor zou zorgen door berichtjes achter te laten

bij buurtgenoten. En om alvast in de juiste stemming te

komen kon je je eigen burenlied maken. Je moest

daarvoor wat kenmerken van je straat invoeren, eventjes

wachten en hopla, Belle Perez en Erik van der Hoff

zongen zo jouw burenlied.

Op Burendag zelf vlogen er helikopters over het land die

vanuit de lucht bekeken waar de meest gezellige buurt-

feesten gevierd werden. Ieder buurtfeest dat werd

'gespot', maakte kans op spetterende optredens.

Marcel Joosten, marketingmanager, was eerlijk toen hij

bekende dat Douwe Egberts daarentegen niet zo heel erg

tevreden was over de tweede Burendag. "De eerste

Burendag was een groot succes. We hadden een redelijk

simpele site waarop mensen virtueel hun deuren konden

openzetten voor hun buren. Ze konden kartonnen

2928

17 Willem de Koning Academie |

projecten oud-studenten | www.

wdka.nl/index.php?mid=ALM_420&iid

=114&cid=5&act=oh

danspassen op straat aan te brengen en een bouwtekening

van een drieënzestigpersoons picknicktafel.

"Ik heb geprobeerd het boekje een sjieke en waardevolle

uitstraling te geven. Met een verzorgde vormgeving,

hardcover, speciale vouwwijze, verschillende soorten

papier, uitvouwvellen, stickervellen, een banderol en een

doos waar het boek netjes in ligt. De inhoud is daarentegen

bijna té gezellig en naïef. Ik heb voor deze combinatie

gekozen om te benadrukken dat de kwestie gewoon zo

simpel en gemakkelijk te voorkomen is en dat het

tegelijkertijd toch heel belangrijk is dat er iets gebeurt.

Dit is subtiel doorgevoerd in het hele boek. Het lichtzinnige

aspect van het boek spreekt hopelijk veel doelgroepen

aan", zo vertelt Stam.

Het boek is vervolgens voorgesteld aan Woonbron, één

van de grotere corporaties in de Randstad die met zeven

vestigingen ruim 50.000 huishoudens in Rotterdam,

Spijkenisse, Delft en Dordrecht bedient. Als grote sociale

verhuurder met een groot bereik, verhuurt zij ook veel

woningen in wijken waar het sociale aspect nog steeds

een probleem is. Woonbron maakt zich er sterk voor om

hier iets aan te doen. Agelopen zomer is zij begonnen aan

de actie, waarbij ‘Hallo Buurman’ de kick-off was en het

begin van een grote sociale campagne om anonimiteit en

onpersoonlijkheid in de wijk tegen te gaan 17.

Het boekje heeft ongeveer hetzelfde doel als de Burendag

maar met een totaal andere uitwerking. Naar mijn idee is

het idee van Robin Stam langer houdbaar en een stuk

toegankelijker en persoonlijker dan de campagne voor de

Burendag. Tevens denk ik dat het bereik bij de doelgroep

beter zal zijn, aangezien de bewoners van de probleem-

wijken het boekje gratis krijgen thuisgestuurd en het

daardoor nog maar een kleine stap is om het eventjes

door te bladeren en zich bewust te worden van het feit

dat het zo simpel kan zijn om het contact met de buurt te

verbeteren. Het gaat er ook niet om dat de ideeën perse

worden uitgevoerd, het boekje alleen al is een mooie

gelegenheid om een gesprekje te beginnen met de

buurman. De kracht van dit project ligt naar mijn mening

dan ook in het feit dat Stam een sterk concept heeft

3.2 Hallo BuurmanHet begint al bij de bezorging, op het postpakket met

daarin het boekje 'Hallo Buurman' staat dat het verkeerd

bezorgd is. En of de ontvanger het even naar de buren wil

brengen, de buren aan de rechterzijde om precies te zijn.

Hallo Buurman is het afstudeerproject van grafisch

ontwerper Robin Stam (25) die hier in 2006 mee is

afgestudeerd aan de Willem de Kooning Academie in

Rotterdam. Tevens is hij één van de ontwerpers van het

bureau Vijf890, dat als uitgever van het boekje optreedt.

Stam kwam op het idee, doordat hij zelf in het Nieuwe

Westen (wijk in Rotterdam) woonde, hij kende zijn eigen

buren niet maar las in de krant over hennepkwekerijen en

ontvoeringen in de buurt.

Stam vertelt over zijn project: "Veiligheid, wie heeft het er

niet over? En zeker in Rotterdam. Maar wel terecht.

De laatste jaren is er al veel bereikt. Veel wijken in

Rotterdam zijn veiliger geworden en prettig om in te

wonen, maar het kan en moet nog beter. Om Rotterdam

nog veiliger te maken, moet de sociale controle in straten

en buurten weer terug. Hoe stoffig en oubollig dit ook

klinkt. De meeste mensen weten niet eens wie hun buren

zijn of wat er in hun buurt gebeurd. Natuurlijk is niet

iedereen hetzelfde en je kan mensen niets opdringen, niet

iedereen zit te wachten op een praatje met de buurman.

Maar wat we wel kunnen doen is iedereen bewust

maken, dat juist de kleine simpele dingen er toe doen.

Weg met die onpersoonlijkheid en anonimiteit!

'Hallo Buurman' is een structureel verkeerd bezorgd

huis-aan-huis boek waarmee hopelijk het besef wordt

gecreëerd dat het heel gemakkelijk is om iets aan de

onpersoonlijkheid te veranderen. Het duurzame, bijna

bijbel-achtig boekje staat vol met suggesties, tips, ideeën

en mogelijkheden om dingen op te pakken en samen uit

te werken, waarmee de anonimiteit hopelijk doorbroken

wordt". In het kunstwerk staan onder meer een bouw-

pakket voor een vogelhuisje, stickers met de tekst "I love

de buurvrouw", kiekjes van huiselijke taferelen op dichte

rolluiken van winkels, het idee om het telefoonboek in

sneeuwbalvorm aan te bieden, een sjabloon om

3130

18 Liefde in de stad | Manifest |

www.liefdeindestad.nl/liefdeindestad/

manifest/

alternatieven of organiseren warme acties tegen de

verharding van de maatschappij. 'Liefde in de stad' is een

initiatief van het poppodium Paradiso en komt tot stand

met financiele en inhoudelijke ondersteuning van SKOR

(Stichting Kunst en Openbare Ruimte) die kunstprojecten

ontwikkelen in relatie tot de openbare ruimte, door

middel van advies en financiële ondersteuning. Het is een

langlopend project dat verschillende edities kent, steeds

staat het bevorderen van liefde centraal.

Een aantal projecten die door middel van dit instituut tot

stand zijn gekomen zijn onder andere de 'De KissCam',

een webcam op het Max Euweplein in Amsterdam

gereserveerd voor liefdevolle handelingen die via internet

gevolgd kunnen worden. Maar ook derdejaars studenten

Industriële Vormgeving van de Rietveld Academie hebben

hun creativiteit ingezet om de liefde op straat te promoten.

Zij maakten ontwerpen die contact tussen vreemden

vergemakkelijken, de stad een liefdevoller aanblik geven

of uitnodigen tot een liefdevolle omgang. Zo ontwierpen

zij een grachtenschommel, een lantaarn- of boom paraplu

waarbij je bij een onverwachte regenbui eventjes kan

schuilen met andere voorbijgangers. Maar ook een

liefdesbevorderend stadsmeubel, waarbij je elkaar moet

omhelzen om in balans te blijven.

Eén van de grotere projecten is afkomstig van Martijn

Engelbrecht, een grafisch kunstenaar en oprichter van de

EGBG (Engelbregt Gegevens Beheer Groep) en in die

hoedanigheid geïnteresseerd in allerlei soorten gegevens

van mensen. Om die te verzamelen bedenkt hij enquêtes

en formulieren die niet alleen de bedoelde gegevens

moeten verzamelen, maar meestal ook zichzelf als

onderwerp hebben. Voor 'Liefde in de Stad' startte hij in

samenwerking met jonge ontwerpers van het Sandberg

instituut het project 'Burenwinkel', onder het motto 'Alles

voor je buren'. De burenwinkel is een omgebouwde

SRV-wagen met producten die de relaties tussen wijkge-

noten moeten versterken. Het zijn producten die bedacht

en aangedragen worden door de bewoners zelf en op een

positieve wijze meewerken aan de verhouding tussen buren.

In september heeft deze mobiele winkel rondgereden in

bedacht en dit tevens koppelt aan een verzorgd boekje

netjes in een doos. Er zijn zoveel ontwerpers die een mooi

boekje kunnen maken, maar de kunst zit hem juist in het

idee erachter. En dat ontbreekt bij velen meer dan eens.

3.3 liefde in de stad

Liefde in de Stad gelooft in de druppel op de gloeiende plaat.

In het grote en het kleine initiatief om de stad te verwarmen.

Want elke gewonnen glimlach is er één.

Elke gewonnen zoen.

Elk vriendelijk gebaar.

Niets is makkelijker dan meedoen.

Lach eens, kus eens, laat die ander met zijn twee boodschap-

jes voorgaan bij de supermarkt.

Want Liefde in de Stad zegt:

‘Geef je een vinger, dan wil iemand misschien je hand.

Maar geef je geen vinger, dan zul je eenzaam sterven.’

Geef dus.

Gul.

Strooi met uw liefde.

En zie maar wat ervoor terugkomt.

Nee hebt u, liefde kunt u krijgen 18.

In een tijd dat sociale samenhang hoog op de politieke

agenda staat, wordt ook kunst ingezet als mogelijk sociaal

bindmiddel. 'Liefde in de stad' is een instituut in

Amsterdam dat de liefde in de stad wil bevorderen en

vindt zijn oorsprong in een gedeelde zorg over de

omgangsvormen in de stedelijke cultuur. Het doet op een

creatieve manier onderzoek naar de omgangsvormen in

de stedelijke cultuur en de manier waarop deze positief is

te beïnvloeden en te manipuleren. Het nodigt daarbij

kunstenaars uit om hun creativiteit in te zetten ter

bevordering van de liefde. Om het instituut van voort-

schrijdend inzicht te voorzien nodigt het zowel beeldende

kunstenaars, als marketingstrategen, muzikanten,

schrijvers en wetenschappers uit om zich in te zetten.

Aan de hand van performances, tijdelijke installaties en

evenementen wijst het, het publiek op liefdevolle

19 SKOR | Martijn Engelbregt

Burenwinkel | http://www.skor.nl/

artefact-3189-nl.html

20 Burenwinkel | wisseldoosje |

http://www.burenwinkel.nl/items/

details/60/nominated

3332

21 SIRE | Over SIRE | www.sire.nl/

index.php?id=4

ons een kleine moeite om even binnen te stappen,

waardoor je net als bij het boekje ‘hallo buurman’ al snel

het besef hebt dat het eigenlijk allemaal heel simpel is en

je met een beetje creativiteit al een heel eind komt.

Ook dit project is een voorbeeld waarbij het bedachte

concept van de ontwerper, in dit geval Martijn Engelbrecht,

zorgt voor het grote succes. De uitvoering gebeurt

simpelweg vanzelf, doordat men zelf een ontwerp kan

insturen dat eventueel in de Burenwinkel verkocht kan

worden. Die samenwerking en benodigde betrokkenheid

van het publiek zorgt ervoor dat het project leeft en grote

aandacht krijgt.

3.4 sociale reclameEen onafhankelijke stichting die zich ten doel stelt

onderbelichte maatschappelijke onderwerpen publiekelijk

aan de orde te stellen, bespreekbaar te maken en te

agenderen bij burgers, opinieleiders en besluitvormers is

SIRE. De stichting wil wakker schudden en mensen aan

het denken zetten en doen beseffen dat bepaalde kwesties

niet uit het oog verloren mogen worden.

SIRE zet hiertoe, met de belangeloze hulp van de commu-

nicatiebranche, multimediale campagnes in. Belangeloos

zetten reclamebureaus, PR-bureaus, onderzoekbureaus,

media-exploitanten en- adviesbureaus, productiemaat-

schappijen en andere toeleveranciers, grafische industrie

en adverteerders zich in om de campagnes te voeren die

bijdragen aan een betere samenleving. Het SIRE-bestuur

is dusdanig georganiseerd dat die geledingen die van

wezenlijk belang zijn voor het voeren van de brede

SIRE-campagnes in het bestuur vertegenwoordigd zijn 21.

In 1942 werd in Amerika de War Advertising Council

opgericht met als doel het stimuleren van het nationale

bewustzijn van het Amerikaanse volk in oorlogstijd. Na de

oorlog werd de naam van de organisatie verkort tot

'Advertising Council', aangezien de oorlogstijd voorbij

was. Er kwamen campagnes tot stand met een grote

verscheidenheid aan onderwerpen zoals verkeersveiligheid,

een aantal wijken in Amsterdam en vanwege groot succes

gaat hij in het voorjaar van 2008 rijden door de wijken

van Utrecht, Den Haag en Rotterdam 19. De bus heeft

onder andere deurmatten, stickers waarop aangegeven

kan worden dat kan worden aangeklopt wanneer je zin

hebt in een ‘bakkie’. Maar ook een onderburengieter,

waarmee je de planten van je onderburen vanaf je eigen

balkon water kunt geven door middel van de lange slang

die aan het kopstuk is bevestigd.

Rufus de Vries is aan de slag gegaan met het idee van zijn

medeflatbewoonsters, Lies en Akke, twee alleenstaande

oudere vrouwen die door middel van een wisseldoosje

elkaar iedere dag een teken van leven geven zonder

iedere dag bij elkaar op de koffie te moeten. Het doosje

wordt door Lies in de brievenbus van Akke gestopt en

het enige wat Lies hoeft te doen is het doosje weer terug

te duwen in de brievenbus van Akke.

Rufus heeft dit simpele maar doeltreffende idee verder

ontwikkeld als product voor de Burenwinkel. Het doosje is

zo groot als een luciferdoosje voor lange lucifers en

bestaat uit een wikkel en een la. Aan één zijde in de

wikkel is een venster uitgestanst en iedere wikkel is uniek.

Bij het doosje komt ook een instructie, hierin staan allerlei

ideeën voor het gebruik van het wisseldoosje. Na aanschaf

van het doosje kan dat door twee of meer buren worden

uitgewisseld en zorgt het voor de gewenste sociale

controle zonder verdere verplichtingen.

Met dit simpele idee voorkom je dat iemand weken dood

in zijn woning ligt zonder gevonden te worden 20.

Op www.burenwinkel.nl kan iedereen ook zelf een

burenproduct insturen dat hij of zij heeft bedacht en kan

dit na goedkeuring van de jury in de burenwinkel worden

verkocht. Ook zijn op de website alle producten van de

burenwinkel te bezichtigen door middel van een afbeelding

en een korte omschrijving.

Als het aan mij ligt mag deze Burenwinkel heel het jaar

door, door heel Nederland gaan rijden. Handig is het dan

misschien dat iedere provincie en misschien wel iedere

grotere stad een eigen bus krijgt. Doordat de bus letterlijk

in je straat komt te staan, is het voor de meesten onder

22 Auke de Visser, Joop Roomer, Heleen

Dupuis, Angelique Bergers, Paul Mertz,

Wim Driehuis, Lou de Haan, Paul van

Jaarsveld, Violet Falkenburg | sociale

reclamecommunicatie; 25 jaar SIRE

campagnes 1967-1992 I Kluwer 1992

3534

Joop Roomer. De drijfveer van deze mannen omschreef

Louk van Haastrecht als volgt: "We zijn bezig in een vak

voor commerciële opdrachtgevers, maar we kunnen onze

kennis ook aanwenden voor andere doeleinden zoals het

nationaal belang. Of, minder hoogdravend, de behoefte

van grote groepen mensen, op een niet-commerciele basis

wel te verstaan". Natuurlijk speelde ook de matige

reputatie van het vak op de achtergrond een rol. Die kon

wel een duwtje in de goede richting gebruiken 22.

Op dit moment is reclame een algemeen erkend en

gerespecteerd bestanddeel van onze markteconomie

geworden, naast de berichten over rampen en narigheid

die ons dagelijks bereiken, komt reclame met nieuws over

zaken die het bestaan opfleuren. Reclame is een bewust

beïnvloedingsproces en wendt zich tot doelgroepen, maar

biedt die niet zielloos aan. De ontvanger weet dat

reclameboodschappen altijd iets van hem verlangen.

De zender weet dat hij aan boodschappen altijd iets moet

toevoegen om er reclameboodschappen van te maken.

Zo’n boodschap heeft een animerend aspect of een

verleidelijke belofte. Zij spreekt emotioneel aan en

stimuleert tot actie. De boodschap krijgt een eigen sfeer,

door een merkbeeld of een emotioneel beeld indringend

te brengen. Natuurlijk beïnvloedt het massale reclame-

aanbod lees-, kijk- en koopgedrag, maar tenslotte bepaalt

de consument individueel wat hij wel of niet koopt, wat

hij wel of niet afwijst. Wanneer reclame voor de commu-

nicatie van sociale boodschappen wordt ingezet, gelden

deze beperkingen en reserves eveneens. Uiteraard staan

ideële campagnes voor hetere vuren dan commerciële.

Men koopt toch eerder een Twix in plaats van een Mars dan

dat men drank of drugs terzijde schuift of experimenteren

met vuurwerk stopt. Je raakt mensen in hun diepste wezen

en bevind je al snel op glad ijs.

Ondanks dat je als reclame of communicatiebureau

belangeloos meewerkt aan een campagne en hier dus

geen geld aan verdiend, is het voor de meeste ontwerpers

een eer om gevraagd te worden om mee te werken aan

een campagne van SIRE. Deze organisatie heeft natuurlijk

stadsverloedering, discriminatie, alcohol, drugs en

aids-preventie. Het 25-jarig bestaan van de Advertising

Council was voor Drukkerij Siegfried in Amsterdam

aanleiding om een tentoonstelling te organiseren over

25 jaar Amerikaanse campagnes. Frits Baylé, organisator

van de tentoonstelling, zag hier de kans om te laten zien

dat het Amerikaanse voorbeeld in Nederland ook zou

kunnen werken.

Om de kans van slagen te vergroten werden uitgangspunten

voor continuïteit in een basisfilosofie aangegeven.

Onderwerpen voor SIRE moesten van algemeen belang

zijn, actueel en van nationale betekenis. Er moesten voor

de gekozen thema’s geen fondsen voor publiciteit

beschikbaar zijn, die de medewerking van de media

konden frusteren, geen liefdadigheid, geen propaganda

voor bepaalde instituten. De keuze van een onderwerp

moest voor de eerste keer algemeen aanvaardbaar en

daardoor enigszins vrijblijvend zijn: verdraagzaamheid,

vriendelijk en aardig zijn voor elkaar, zorgen voor betere

menselijke contacten. Het brede campagnethema werd

in zes delen gesplitst, om zes creatieve werkgroepen te

formeren. Nederlandse reclamemensen en bureaus werd

gevraagd een campagne te maken die op de tentoonstelling

getoond kon worden. Het onderwerp was verbetering van

intermenselijke betrekkingen. Na de tentoonstelling werd

de media gevraagd hun medewerking te verlenen door

het beschikbaar stellen van gratis advertentieruimte.

Zo verscheen in 1967 de eerste SIRE-campagne in de

dagbladen: 'Man lag vijf dagen dood in woning' twee

andere koppen van de advertenties horende bij deze

campagne waren: 'Student met kapotte fles mishandeld'

en 'Vier uur bekneld in cabine van vrachtauto'. Ook toen

al was er behoefte aan een groter sociaal welzijn in onze

maatschappij. In de beginjaren kwamen de reclames er in

de publieke opinie niet goed vanaf, boze tongen beweer-

den dat menig SIRE-bestuurder meedeed om zijn geweten

te sussen. Na de tentoonstelling in april werd op

30 augustus 1967 de Stichting Ideële Reclame (SIRE),

officieel opgericht. De oprichters waren: Frits Baylé, Louk

van Haastrecht, Henny Janssen, Jos Kluiters, Paul Mertz en

23 Sire | jaarverslag 2006 |

3736

scherm met daarop de tekst "kijk mee op chatsites stop

digitaal pesten".

De website 'www.stopdigitaalpesten.nl' genereerde meer

dan 42.500 unieke bezoekers, goed voor meer dan

300.000 hits. Uit de TNS NIPO effectmeting bleek dat

door de campagne de bekendheid van het probleem

toenam met een stijging van 70% naar 89% in de eerste

drie campagnemaanden. Van de ouders zegt 42% door

de televisiecommercial beter op het internetgedrag van

hun kind te letten en 26% zegt digitaal pesten te hebben

besproken met kun kind(eren) naar aanleiding van de

campagne. Bij het begin van het nieuwe schooljaar in

september begonnen ook de pestincidenten weer, een

reden voor SIRE om de campagne een nieuwe impuls te

geven. De campagne richting ouders werd voortgezet,

maar de tweede fase richtte zich vooral op jongeren.

Hiervoor werden nieuwe campagnemiddelen ontwikkeld,

die opnieuw de aandacht vestigden op de website van het

profileronderzoek. Door middel van communicatie op

scholen (posters), een radiocommercial en een online

campagne (banners) werd de discussie onder jongeren

verder aangewakkerd. De campagne heeft het onderwerp

digitaal pesten duidelijk op de maatschappelijk agenda

gezet en is genomineerd voor een SAN-accent, een

communicatie vakprijs voor adverteerders 23.

Een andere SIRE-campagne die inging op het sociaal

welzijn van onze maatschappij was 'Kort Lontje'. Deze

campagne gaat specifiek over het fenomeen dat mensen

tegenwoordig snel geïrriteerd reageren, elkaar uitschelden

of de bekende middelvinger opsteken in het verkeer.

Met de campagne, die bestaat uit een televisie- en

radiocommercial en printadvertenties, wil SIRE mensen

een spiegel voorhouden, om ze op een leuke manier te

confronteren met hun eigen gedrag. Het was niet de

bedoeling dat SIRE met het vingertje ging zwaaien, maar

mensen net even prikkelde om na te denken over hoe

kort hun lontje eigenlijk is. In opdracht van SIRE voerde

TNS NIPO een onderzoek over het ‘Korte Lontje’ uit onder

de Nederlandse bevolking. De resultaten gaven een

interessant beeld van het Nederlandse 'Korte Lontje'.

een grote naamsbekendheid en dat toont natuurlijk altijd

netjes in een portofolio. Tevens voelt het voor velen goed

om iets voor de maatschappij te kunnen betekenen, je

moet het dan ook zien als vrijwilligerswerk.

Wat naar mijn mening ontbreekt in de SIRE-campagnes is

variabiliteit. Iedere campagne is uit de zelfde componenten

opgebouwd, een advertentie, reclamecommercial en vaak

een bijpassende website, waardoor deze campagnes naar

verloop van tijd misschien wat gaan vervelen. Als ontwerper

moet je opzoek naar vernieuwing en niet iedere keer

terugvallen op iets wat succesvol was maar al een aantal

malen gedaan is.

Een voorbeeld van een recente SIRE-campagne is 'stop

digitaal pesten'. Deze campagne startte in maart 2006 en

was in sommige media nog tot eind april 2007 zichtbaar.

Aanleiding voor de campagne was dat digitaal pesten,

elkaar uitschelden via e-mail, MSN, SMS of chatsites op

internet, gewoon begint te worden onder jongeren in de

leeftijdsgroep van 8 tot 15 jaar. Uit onderzoek dat door

TNS NIPO in opdracht van SIRE is uitgevoerd bleek, dat

41% van de jongeren digitaal wordt uitgescholden. Van

de ouders dacht slechts 1% dat hun eigen kind wel eens

digitaal pest. Reden voor SIRE om hier een campagne voor

te ontwikkelen met als doel het confronteren van pesters

met het effect van hun gedrag en het confronteren van

ouders (en leerkrachten) met de onwetendheid over het

internetgebruik van hun eigen kind. De campagne

bestond uit een televisiecommercial, bioscoopreclame,

radiocommercial, advertenties, in- en outdoorposters,

webbanners, PR-activiteiten en een speciale site

'www.profileronderzoek.nl' gericht op jongeren.

In de tv-commercial is een lief blond meisje te zien.

Haar ouders zijn graag bij haar, je ziet haar vader die haar

aanmoedigt bij een hockeywedstrijd en haar moeder die

haar ophaalt als ze bij een vriendinnetje is blijven spelen.

Ondertussen hebben ze er geen idee van dat hun 'ideale'

dochter op internet een klein monster is en een klasge-

nootje uitscheldt. Aan het eind van dit reclamespotje

wordt dan ook aan de ouders gevraagd "Wie houdt uw

kind op internet in de gaten?" Vervolgens verschijnt het

3938

25 Postbus 51 | Historie |

http://presentatiehtml.postbus51.nl/

24 SIRE | SIRE start campagne 'Kort

Lontje' | http://www.nieuwsbank.nl/

inp/2005/08/19/R225.htm

De eerste campagne in 1966 is een animatiefilmpje met

daarin het grappige poppetje genaamd 'Goopie'. Je ziet

Goopie een reisbureau binnenstappen om een vakantie

uit te zoeken in de maand juli of augustus. Door een

mannenstem die je in het spotje hoort, wordt hij erop

geattendeerd dat hij beter in de voor of nazomer kan

gaan vanwege de grote drukte in die maanden.

De afkondiging 'Inlichtingen bij Postbus 51 Den Haag'

blijkt zo herkenbaar, dat in 1977 de naam Postbus 51

geformaliseerd wordt. Vanaf dat moment is Postbus 51

ook een merk. Postbus 51-campagnes zijn bedoeld om

burgers te informeren (kennis), een bepaald bewustzijn of

draagvlak te creëren (houding) of om nieuw gedrag te

stimuleren. Wat men uiteindelijk wil bereiken met de

campagne, wordt vooraf vastgelegd in (meetbare)

doelstellingen. In 1999 worden Postbus 51-spots dan ook

verplicht getoetst op bereik en effect door op systematische

wijze het bereik, de waardering en de effecten van

overheidsvoorlichting te monitoren 25.

Uiteindelijk zijn er twee factoren die het succes van een

campagne bepalen: het campagneconcept en de media-

inzet. Zij bepalen ook voor het grootste deel de kosten

van een campagne. Media-inzet en concept zijn bepalend

voor de communicatiekracht van de campagne, om

effecten te realiseren moet de communicatieve werking

van een campagne goed zijn. Kortom: de doelgroep moet

de campagne/boodschap onthouden, begrijpen en op de

juiste manier waarderen.

Een voorbeeld van een recente campagne is 'Wat voor

eikel ben jij?'. Driekwart van de jongeren heeft direct of

indirect wel eens te maken gehad met situaties van

grensoverschrijdend gedrag (rondhangende jongeren op

straat, vandalisme, iemand lastigvallen, diefstal of geweld).

De helft heeft hier ook wel eens last van of voelt zichzelf

slachtoffer. Met de eerste campagne 'Wat voor eikel ben

jij?' wordt het thema jeugd en veiligheid geagendeerd,

door jongeren ervan bewust te maken dat ze een keuze

hebben in hun gedrag ten aanzien van de veiligheid in

hun leefomgeving. In de tweede campagne 'Wat voor

Op de vraag of mensen de indruk hebben dat andere

mensen sneller geïrriteerd reageren dan 10 jaar geleden,

antwoordt maar liefst 84% bevestigend. Wat henzelf

betreft, heeft 42% de indruk dat ze zelf sneller geïrriteerd

reageren. De meeste ondervraagden (69%) vinden dat

mensen elkaars gedrag zouden moeten corrigeren.

Jongere mensen (18-35), spreken sneller een onbekend

iemand aan op zijn gedrag dan mensen ouder dan 35.

Over het algemeen spreekt men makkelijker iemand in de

familie of vriendenkring aan op asociaal gedrag dan een

onbekend persoon. Opvallend is ook dat men in de

Randstad minder snel iemand durft aan te spreken op

asociaal gedrag dan daarbuiten. De meerderheid van de

geïrriteerde situaties die mensen overkomt, ontstaat in het

verkeer (61%). Andere plaatsen waar gemakkelijk

irritaties ontstaan, zijn in winkels, op straat, op het werk

of in het openbaar vervoer 24.

3.5 Postbus 51De overheid probeert op allerlei terreinen invloed uit te

oefenen op het gedrag van burgers. Dat is een deel van

haar taak, maar is ook noodzakelijk om een oplossing te

kunnen bieden voor problemen in de samenleving.

Communicatie speelt hierbij vaak een rol.

Overheidscommunicatie kent vele toepassingsgebieden,

zoals volkgezondheid, het verkeer, het milieu, het

bewaken van de democratische grondslag van de

samenleving, maar ook het sociaal belang in onze

maatschappij. Vanaf de jaren ‘60 worden de meeste van

deze communicatie-uitingen ondergebracht onder de

noemer Postbus 51. De rijksoverheid stelde in die tijd één

centrale postbus in voor burgers en dat werd nummer 51

in Den Haag. In de jaren ‘50 was Postbus 51 dus een

letterlijke postbus. In de jaren ‘60 worden de eerste

spotjes vanuit de overheid uitgezonden op radio en

televisie. De spots worden onder de vlag van TITAN

(Televisie Informatie Ten Algemene Nutte) uitgezonden

onder de naam OQ (spreek uit als Ook U). Aan het einde

van de spots wordt aangegeven dat men voor inlichtingen

kan schrijven naar Postbus 51 in Den Haag.

4140

genoemde campagne kan gemiddeld 53% van de

jongeren de campagne door middel van (geholpen)

herinnering de campagne voor de geest halen.

Bij geholpen herinnering is een actievere vorm van

verwerking nodig dan bij herkenning. Het publiek moet

zich niet alleen herinneren of het een uiting heeft gezien

of gehoord, maar ook begrijpen dat de campagne over

het genoemde campagneonderwerp ging. Ruim 10%

van de jongeren zegt ook de website te hebben bezocht

en ongeveer 75% kent de website bij naam. Wat betreft

de waardering vinden jongeren beide campagnes

opvallender, mooier en minder irritant dan andere

Postbus 51-campagnes, maar wel minder duidelijk en

geven ze een raportcijfer van een 7,3. Met betrekking tot

hun houding vindt het merendeel van de jongeren dat ze

(bijna) altijd een keuze hebben om wel of niet mee te

doen met een groep (84%). Dit is niet veranderd na de

eerste 'eikelcampagne', maar na deze campagne lijken

jongeren wel iets assertiever geworden als het gaat om de

voorgelegde situatie over vandalisme. De jongeren zeggen

minder vaak weg te lopen (van 49% naar 36%) en ze

zeggen vaker dat ze mensen binnen de groep zullen

aanspreken op hun gedrag (van 29% naar 38%).

In de vervolgcampagne met het 'kuddedier' is de nadruk

meer gelegd op meelopen met een groep. De houding ten

aanzien van meelopen en het uitkomen voor je mening is

na de campagne niet zichtbaar veranderd. Wel zijn veel

jongeren via de website actief met het onderwerp bezig

geweest. De helft van de bezoekers van de website

www.watvoorkuddedierbenjij.nl zegt dat ze na hun bezoek

(een beetje) anders is gaan denken over het geven van je

mening in een groep (49%). Jongeren die de site vaker

bezocht hebben, zijn hier nog stelliger in, 1 tot 2 eerdere

bezoeken 59%, 3 tot 4 eerdere bezoeken 70%, 5 of meer

bezoeken 78%. Ruim een kwart van de jongeren denkt

wel eens na over zijn eigen gedrag in dit soort situaties en

de helft zegt er wel eens over te praten. Dit is bij beide

campagne nagenoeg gelijk en na de campagnes niet

veranderd. Wel zeggen jongeren na de eikelcampagne

dat ze vaker met vrienden praten over dit soort dingen

kuddedier ben jij?', die aansluit op de eerste, worden

jongeren meer aangespoord om hun mening te geven en

niet zomaar mee te lopen in een groep. Sinds oktober

2004 wordt er gebruik gemaakt van het 'Baantjer'

concept met daarin rechercheur De Cock en zijn hondje

Jack. In de tv-spot van 'Wat voor eikel ben jij?' wordt De

Cock vergezeld door rapper Yes-R. Samen spreken ze

jongeren aan over onveiligheid op straat. De Cock in

volwassenentaal, Yes-R al rappend in jongerentaal. De

kernboodschap van de campagne is: "Jij hebt een eigen

keuze in je gedrag als het gaat om veiligheid op straat.

Weet wat je zelf kan doen". In de tv- en radiospot wordt

verwezen naar de website 'www.watvooreikelbenjij.nl'.

Deze site is geplaatst binnen een MSN-omgeving. Op

deze site zijn kunnen jongeren actief bezig zijn met het

onderwerp onder andere door middel van de 'eikeltest',

games, de stelling van de dag en een webrapwedstrijd.

In de tv-spot van de tweede campagne 'Wat voor

kuddedier ben jij?' treedt De Cock wederom samen met

rapper Yes-R op, maar nu tijdens een concert. Ze rappen

samen over groepsgedrag, meelopers en sporen jongeren

aan om voor hun eigen mening uit te komen.

De kernboodschap van de campagne is: “Wees geen

meeloper, maar geef je mening als het om veiligheid

gaat". De website www.watvoorkuddedierbenjij.nl is

wederom binnen de MSN-omgeving geplaatst en is iets

aangepast aan het nieuwe thema. Daarnaast is hij verder

uitgebreid met een T-shirtwedstrijd, een mogelijkheid om

live met Yes-R te chatten en een forum.

In de afgelopen jaren is men meer en meer gebruik gaan

maken van internet om informatie op te zoeken over de

rijksoverheid. Postbus 51 speelt hierop in, aangezien bij

steeds meer campagnes specifieke campagnesites worden

ingezet. Hier kan ook meer informatie worden gegeven

over het campagneonderwerp dan in de relatief korte

tv- en radiospots. Op de website kan de doelgroep

'informatie op maat' vinden en direct reageren op

informatie die continu beschikbaar is. In de jaarevaluatie

van 2006 is het volgende te vinden over deze twee

campagnes. Als we kijken naar het bereik van de

26 Dienst Publiek en Communicatie |

Jaarevaluatie Postbus 51 campagnes

2006 | mei 2007

4342

houding van mensen proberen te veranderen.

De campagnes van Postbus 51 hebben dan ook een

veel bredere onderwerpkeuze zoals nieuwe en gewijzigde

wetten en regels, gezondheidsrisico’s of rechten en

plichten. Te denken valt aan de campagne over het nieuwe

ziektekostenstelsel, de BOB-campagne, de campagnes

over alcoholmatiging, veilig vrijen en de campagnes van

de Belastingdienst. SIRE richt zich daarentegen alleen op

maatschappelijke onderwerpen. Kenmerkend is dat de

Postbus 51 spotjes vaak wat zakelijk, betuttelend en

informatief zijn en SIRE-campagnes wat emotioneler,

indringender en scherper.

Een ander groot verschil tussen Postbus 51 en SIRE is dat

campagnes van SIRE geheel belangeloos worden uitgevoerd

door reclamebureau’s en ook gratis geplaatst wordt in de

media. De campagnes van Postbus 51 worden grofweg

gezegd betaald van ons belastinggeld en doordat mensen

zich hiervan bewust zijn, worden deze campagnes door

velen waarschijnlijk minder gewaardeerd.

Ieder jaar ontvangt de Tweede Kamer op Prinsjesdag een

overzicht van de massamediale campagnes die de

rijksoverheid van plan is het komende jaar onder de vlag

van Postbus 51 te voeren. Het ministerie van Algemene

Zaken (AZ), ofwel de minister-president, is eindverant-

woordelijk voor Postbus 51. De Dienst Publiek en

Communicatie (DPC) ondersteunt de ministeries bij het

maken van de campagnes. Dit varieert van het adviseren

over een campagnestrategie en de selectie van een

reclamebureau via een Europese aanbesteding, tot het

uitvoeren van het volledige campagnemanagement voor

een ministerie. Doordat de selectie van een reclamebureau

plaatsvindt door een Europese aanbesteding, heeft ieder

reclamebureau in de hele Europese Unie een eerlijke kans

om een opdracht te verwerven. Vervolgens dient ieder

reclamebureau dat de opdracht, in dit geval een Postbus 51-

campagne, zou willen uitvoeren een offerte in bij de

overheid. Op basis van die offerte wordt vervolgens het

reclamebureau gekozen dat de campagne mag gaan

uitvoeren. Doordat dit grotendeels een geldkwestie is,

wordt er minder gekeken naar de ideeën en uitwerkingen

dan voor de campagne. Aan volwassenen wil men met

deze campagne alleen duidelijk maken dat de overheid

iets doet aan de problemen met jongeren. Ongeveer een

kwart van de volwassenen vindt dat de overheid actief

bezig is met de bestrijding van overlast en criminaliteit

door jongeren. Na beide campagnes is dit niet veranderd.

Een belangrijk aandachtspunt bij dit soort metingen is dat

er vaak uitgegaan wordt van de gedragsintentie en niet

van het werkelijk gedrag. Daarbij bestaat het gevaar dat

sociaal wenselijke antwoorden worden gegeven. Iemand

kan wel zeggen dat hij zich nooit schuldig maakt aan

vandalisme op straat, maar of hij dit ook werkelijk nooit

doet is de vraag.

In het jaarlijks uitgevoerde onderzoek 'Imago Postbus 51'

wordt onderzocht welk beeld het Nederlands publiek

heeft van Postbus 51. Wanneer we kijken naar de

verschillende doelgroepen die mee hebben gedaan aan

het imago-onderzoek, komt duidelijk naar voren dat

Postbus 51 minder leeft onder jongeren. Ze blijven op

bijna alle aspecten achter bij de volwassenen. Een andere

groep die opvalt, is de groep lager opgeleiden. Zij zijn

minder goed op de hoogte van het ‘hoe en wat’ van

Postbus 51. Bij spontane benadering, zijn zij minder

bekend met Postbus 51 en kunnen zich minder goed

campagnes herinneren. Ook maken ze minder gebruik

van internet om informatie op te zoeken. Daarnaast lijken

ze in vergelijking met hoger opgeleiden een wat minder

positieve houding ten opzichte van overheidscampagnes

te hebben; ze vinden het vaker achterhaald en minder

goed dat de overheid zich met voorlichting bezighoudt

dan hoger opgeleiden 26.

Wanneer je SIRE en Postbus 51met elkaar vergelijkt, zijn

er natuurlijk vele overeenkomsten te vinden, beide

organisaties willen burgers informeren (kennis), een

bepaald bewustzijn of draagvlak creëren (houding) of een

nieuw gedrag stimuleren. Wel liggen de verhoudingen

iets anders, 46% van de doelstellingen van Postbus 51

heeft het doel burgers te informeren, terwijl campagnes

van SIRE grotendeels worden ingezet om gedrag of

4544

van het bedrijf zelf. Aangezien er veel belanghebbenden

personen bij een campagne betrokken zijn, wordt het

werkelijke doel ven de campagne helaas nog wel eens

voorbij geschoten. Als ontwerper heb je te maken met

vele beperkingen door vaststaande regels en voorschriften.

En al ben je als ontwerper maar een deel van het geheel

in dergelijke landelijke campagnes, toch is het van belang

om je niet alleen met de uitvoerende taak bezig te houden,

maar betrokken te zijn bij het gehele proces voor zover dit

mogelijk is. Tevens is het noodzakelijk dat de afstand

tussen de burger en de overheid wordt verkleind.

Er moeten kleinschaligere campagnes worden ingezet,

waarbij de burger direct betrokken is en de overheid wat

minder met het vingertje wijst in de zoveelste Postbus 51

campagne.

4746

3.1 t/m 3.5 in beeld ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥ ♥

48 49

Afbeelding 1.1 t/m1.5 | Website Burendag 2006 Afbeelding 1.6 t/m 1.10 | Website Burendag 2007

1.1

1.0

1.2 1.3

1.4 1.5

1.6

1.7 1.8

1.9 1.10

5150

Afbeelding 2.1 t/m 2.6 | Hallo Buurman

Afbeelding 3.1 | De burenwinkel

Afbeelding 3.2 | Wisseldoosje

Afbeelding 3.3 | Burendeurstickers

Afbeelding 3.4 | Burencommunicatie

Afbeelding 3.5 | Onderburengieter

2.1 2.2

2.3 2.4

2.5 2.6

3.1

3.2

3.3 3.4

3.5

5352

Afbeelding 4.1 | SIRE advertentie 'stop digitaal pesten' Afbeelding 4.2 | SIRE-advertentie 'Kort Lontje'

5554

Afbeelding 5.1 | Postbus 51-TV-spot:

Goopie, mijd de vakantiepiek

Afbeelding 5.2 | Postbus 51-website:

'Wat voor eikel ben jij?'

Afbeelding 5.3 | Postbus 51-website:

'Wat voor kuddedier ben jij?'

5.1

5.2

5.3

5756

Verandering van gedrag

We hebben door middel van de besproken cases kunnen

zien dat niet de uitvoering, maar vooral een sterk concept

zorgt voor het succes van een project of campagne.

De vraag is echter of de beoogde positieve gedragsveran-

dering zal plaatsvinden. Als men dat doel wil bereiken is

het van belang het menselijk gedrag nader te bestuderen.

We kunnen hierbij goed gebruik maken van inzichten uit

de psychologie die ik in dit hoofdstuk kort zal beschrijven.

Mensen blijken tot op zekere hoogte manipuleerbaar,

vooral omdat zij handelen volgens onbewuste motieven

die door een intelligente benadering versterkt of verzwakt

lijken te kunnen worden. De media vormen maar één van

de vele beïnvloedingsfactoren van menselijk gedrag, de

reacties van individuen op prikkels uit hun omgeving is

daarvoor veel te gecompliceerd. Ook dwang, belonen,

straffen en voorbeeldgedrag kunnen leiden tot verandering.

Naar schatting is slechts 5% van ons gedrag gepland.

Zeker 95% van ons gedrag is automatisch gedrag, gedrag

waar we niet bewust over nadenken. Dat kan ook niet,

want als we bij het kopen van ieder regelmatig aan te

schaffen product, zoals bijvoorbeeld een pak melk, na

moeten gaan denken over alle gevolgen, voordelen en

nadelen van dat pak melk, stonden we een hele dag in de

supermarkt en was het leven onmogelijk. Ook zouden er

veel ongelukken worden veroorzaakt, als we bij iedere

handeling die we in de auto verrichten na gaan denken.

Gepland gedrag is gedrag waar we over nadenken,

gedrag dat tot stand komt na een zekere mate van

overweging en afweging. Voorbeelden van gepland

gedrag zijn: het kopen van een huis, het lid worden van

een vereniging, het veranderen van baan en het kiezen

van een opleiding.

4.0

5958

bewust zijn, zich minder snel laten beïnvloeden door

anderen en hun omgeving en zich laten leiden door hun

eigen doelen en normen. Dit zelfbewustzijn kan kunstmatig

worden verhoogd door bijvoorbeeld het plaatsen van een

spiegel in de ruimte waarin de desbetreffende persoon

zich bevindt. Een wat eenvoudigere methode om mensen

aan te spreken op hun zelfregulatie, is mensen in een

boodschap als individu aan te spreken en niet als lid van

een groep en daarbij in te vullen hoe hij of zij zich zelf zou

moeten zien. Bijvoorbeeld door te beginnen met 'jij bent

immers iemand die...'.

Een andere methode om automatisch gedrag te doorbreken

is de sociale netwerkmethode, dit is een goede methode

om over onderwerpen die niet direct in het middelpunt

van de belangstelling staan, in contact te komen met

doelgroepen die moeilijk bereikbaar zijn met andere

communicatiemiddelen, zoals achterstandsgroepen. Het

blijkt namelijk dat het bereik van televisiespots, folders en

advertenties afneemt naarmate het opleidingsniveau van

de doelgroep lager is. De kern van de methode is dat

leden van de doelgroep, dit kan bijvoorbeeld een wijk,

flat, dorp of een stadsdeel zijn, intensief betrokken

worden bij de opzet en uitvoering van de communicatie.

Hierbij moet een grondige analyse worden gemaakt van

de structuur van de doelgroep. Vervolgens worden er uit

de doelgroep een aantal personen geselecteerd die na

een korte training gaan fungeren als voorlichter.

De campagne 'Hartslag Limburg', dat tot doel had de

gezondheid en leefgewoonten van de bevolking in Limburg

te verbeteren, is een voorbeeld waarbij deze methode met

succes is toegepast. Een commercieel voorbeeld zijn de

'Tupperwareparty’s', waarbij vrouwen onder het genot

van een hapje en drankje bij een vriendin thuis worden

geïnformeerd over al die 'geweldige' producten van

Tupperware. De oorzaak van het succes van deze methode

ligt ten grondslag aan een aantal factoren. Ten eerste

vindt er dialoog plaats, discussie draagt bij aan de

verwerking van informatie en het ingang zetten van het

beoogde gedrag. Ten tweede maken argumenten die

worden aangedragen door personen uit de eigen

4.1 beïnvloeden van automatisch gedrag.Het grootste deel van het gedrag dat organisaties als

Postbus 51 en SIRE willen beïnvloeden, is automatisch

gedrag zoals het weggooien van afval, het toepassen van

geweld en je middelvinger opsteken in het verkeer. Het

nadeel is dat, automatisch gedrag veel lastiger te beïn-

vloeden is dan gepland gedrag. Maar zowel praktijk als

wetenschap laten zien dat dit geen onbegonnen werk is.

Tevens is het zo dat automatisch en gepland gedrag zich

in een doorlopend geheel bevinden. Een deel van wat nu

automatisch gedrag is, was eerst gepland gedrag.

Het beïnvloeden van automatisch gedrag kan in twee

categorieën worden ingedeeld. Bij de eerste categorie

draait het om interventies die gericht zijn op de doorbreking

van bestaand automatisch gedrag. De tweede categorie

omvat interventies die gebruik maken van het gegeven

dat het te veranderen gedrag is geautomatiseerd.

De doorbreking van routinegedrag komt neer op het

afleren van de koppeling van een bepaalde aansporing

aan een bepaalde respons. Interessant hierbij is dat

negatieve, bedreigende informatie sneller blijkt te worden

opgepikt dan positieve informatie. Recente studies laten

zien dat negatieve informatie veel meer hersenactiviteit en

lichamelijke reacties teweegbrengt dan positieve, we

denken dus harder na over negatieve informatie.

Willen we de aandacht krijgen van een publiek dat

moeilijk wakker te schudden is, dan lijkt het verstandiger

een boodschap in negatieve termen te vatten.

Hierbij moet wel worden opgepast worden dat men niet

te ver gaat in deze negatieve stroom van informatie en

zich vooral niet gaat richten op 'fear appeals'. Dit zijn

bedreigende vormen van communicatie, die als doel

hebben de kijker of lezer zodanig te choqueren dat hij of

zij vervolgens nooit meer rookt, drinkt of onveilig

vuurwerk afsteekt. Hersenonderzoek laat zien dat we ons

afsluiten voor te bedreigende informatie, waardoor deze

informatie vervolgens heel weinig tot geen effect heeft op

ons gedrag. Een manier om routine te doorbreken is

zelfregulatie als gevolg van het zelfbewustzijn. Onderzoek

heeft aangetoond dat mensen die zich van zichzelf

6160

brengen. Een methode die hier gedeeltelijk op lijkt, is de

subliminale beïnvloeding, waarbij er heel kort, onder de

bewuste waarnemingsgrens, beelden of woorden worden

getoond die ons gedrag of onze waarneming beïnvloeden.

Hierbij moet vooral niet worden vergeten dat dit alleen

werkt, als men ook gemotiveerd is, het beoogde gedrag

uit te voeren. Als iemand geen dorst heeft, gaat hij door

deze subliminale beïnvloeding, bijvoorbeeld door onbewust

een beeld te hebben gezien van een flesje cola, niet drinken.

Vervolgens zijn er nog een aantal sociale invloeden, één

daarvan is het consistentieprincipe, dit komt er op neer

dat je eerst een bescheiden verzoek doet en niet veel later

een veel groter verzoek. Wie eenmaal 'ja' heeft gezegd

tegen een klein verzoek, zal vervolgens ook veel sneller

'ja' zeggen tegen een groter verzoek. Een voorbeeld

hiervan is dat mensen van actiegroepen vragen je

handtekening te zetten tegen een bepaald onrecht in de

wereld. Daarna wordt je vervolgens gevraagd ook je

bankrekeningnummer op een lijst te plaatsen, zodat er

een bedrag kan worden afgeschreven van je rekening.

Ook de 'BOB' campagne van Postbus 51 speelt hier op

in door iemand openlijk te laten verklaren dat hij of zij

de BOB is, waardoor het bestellen van een biertje uit den

boze is.

Ook het krachtige principe van wederkerigheid heeft

verband met de sociale invloed. Dit draait om het feit dat

veel mensen zich verplicht voelen een gunst of een

vriendelijk gebaar op passende wijze te beantwoorden.

Bij de Postbus 51-campagne 'Goochem het gordeldier'

werd ook van deze theorie gebruikt gemaakt door gratis

'knuffel Goochems' uit te delen. Je krijgt dus een

cadeautje van de overheid en hier wil je dan vervolgens

ook wel wat voor terug doen, in dit geval je gordel

aandoen. Een laatste theorie die hoort bij de sociale

invloed is het feit dat wij mensen vaak automatisch de

neiging hebben anderen na te doen. We beschouwen dit

gedrag bijna onbewust al norm en nemen het over. Het is

daarom juist voor campagnes die in willen spelen op het

gedrag van mensen, belangrijk om de juiste norm te

communiceren. Als je in een campagne roept 'Drink niet

leefomgeving meer indruk. De laatste oorzaak is dat de

voorlichters dezelfde 'taal' spreken als de doelgroep en ze

dus ook beter begrepen worden. Een belangrijke voor-

waarde bij deze methode is dat er in een groep voldoende

samenhang is, bij een groep die als los zand aan elkaar

hangt, heeft deze methode weinig zin.

Als we automatisch gedrag willen beïnvloeden door

gebruik te maken van het feit dat het te veranderen

gedrag gebeurt zonder na te denken en dus op de

automatische piloot, kunnen we gebruik maken van het

gegeven dat mensen heuristieken gebruiken. Als we

beslissingen nemen op basis van heuristieken dan wil dat

zeggen dat we een bepaalde vuistregel gebruiken om

onze beslissing te nemen. Een vuistregel kan bijvoorbeeld

zijn: 'Wat iedereen koopt zal wel niet slecht zijn'.

We maken vaak gebruik van deze manier, als we niet veel

tijd hebben en er niet al te veel afhangt van de te maken

beslissing, bijvoorbeeld het kopen van een cd.

Heuristieken zijn gebaseerd op onze ervaringskennis van

onszelf en onze omgeving en worden vaak van de ene op

de andere generatie doorgegeven. We kunnen daardoor

de informatie zo brengen dat dit bij onoplettende

personen leidt tot gedrag in de gewenste richting. Een

theorie die daarop gebaseerd is, is de 'because-heuristic',

hierbij wordt gebruik gemaakt van het fenomeen dat als

wij mensen een woord horen dat naar een reden verwijst,

we niet meer goed naar de reden zelf luisteren. In de

praktijk wordt ook veel van de op schaarste gebaseerde

heuristiek gebruik gemaakt. Zo geven bijvoorbeeld

nieuwe restaurants voor de opening van hun zaak al aan

voor de eerste maanden bijna volgeboekt te zijn, in de

hoop zo de eetgelegenheid te worden waar je geweest

moet zijn.

Een ander middel dat ingezet kan worden, is priming. Dit

is het sneller herkennen van, of reageren op een bepaalde

prikkel, als men deze al eerder onbewust heeft waargeno-

men. Dit kunnen zowel woorden, beelden, geuren als

geluiden zijn. Voor overheden en andere organisaties kan

priming interessant zijn als effectieve tekst- en beeldstra-

tegie om sociaal wenselijke doelstellingen dichterbij te

6362

27 Bert Pol, Christien Swankhuisen,

Peter van Vendeloo | Nieuwe aanpak

in overheidscommunicatie; mythen,

misverstanden en mogelijkheden |

Coutinho 2007

genoemd. Hierbij gaat het om de vraag hoe relevante

anderen tegenover het beoogde gedrag staan.

Wil men gepland gedrag proberen te beïnvloeden, dan zal

men dus eerst onderzoek moeten doen naar een aantal

belangrijke factoren als: 'Wat is de houding ten opzichte

van het gewenste gedrag?', 'Wat is de relevantie van het

houding?', 'Houding of gedrag wat is leidend?', 'Wat is

de invloed van de sociale omgeving'. En als laatste de

vraag 'Is het gewenste gedrag mogelijk?'. Wanneer dit

onderzoek is voltooid, is het van wezenlijk belang dat er

gebruik wordt gemaakt van een overtuigend betoog op

grond van de onderzoeksresultaten. Niemand gaat

tenslotte zijn gedrag herzien, op basis van een in zijn

ogen slap verhaal.

Maar wat maakt een betoog nu overtuigend? Ten eerste

is het raadzaam om gebruik te maken van sterke

argumenten, het is effectiever om drie sterke argumenten

uit te werken dan tien minder sterke argumenten. Of ook

de tegenargumenten moeten worden belicht, hangt af

van de betrokkenheid van het publiek bij het onderwerp.

Als een doelgroep maar matig is geïnteresseerd is in het

onderwerp, wat waarschijnlijk het geval zal zijn bij de

genoemde SIRE-campagne, is het verstandiger geen

tegenargumenten te gebruiken. Aangezien je dan het

risico loopt dat juist die argumenten blijven hangen.

In het geval van een grote betrokkenheid, bijvoorbeeld bij

de plannen van de overheid om de woonomgeving van

de doelgroep drastisch te gaan veranderen, klinkt het

geloofwaardiger om tweezijdige argumenten te gebruiken,

omdat de spreker dan aangeeft dat er meer te zeggen is

over het onderwerp dan alleen zijn eigen standpunt.

Vervolgens heeft onderzoek aangetoond dat men het

beste het betoog kan beginnen met de sterkste argumenten

dan ermee te eindigen. Lezers of luisteraars vormen

namelijk al vrij snel hun oordeel en lang niet iedereen

houdt zijn aandacht er tot het einde bij. Na het eerste

sterke argument vertrouwen de lezers en of luisteraars

erop dat de rest ook wel zal kloppen. Ook moet er

worden bepaald vanuit welk perspectief de boodschap

moet worden gebracht, hetzelfde argument kan in termen

te veel', dan wek je daarmee al snel de indruk dat de

meeste mensen te veel drinken, want als dat niet zo was

dan zou daar ook geen campagne voor zijn gemaakt.

De campagne 'Kort Lontje', die ik eerder besprak in mijn

verhaal, doet eigenlijk hetzelfde. SIRE laat ons tal van

mensen zien die met elkaar op de vuist gaan en elkaar

uitschelden. De kans is groot dat mensen het hierdoor als

normaal gaan beschouwen dat men zo met elkaar

omgaat. Het effect hiervan is, dat wanneer een bepaald

persoon zelf een keer uit zijn slof schiet, hij zich hierover

niet schuldig meer voelt, het is tenslotte normaal gedrag.

Toch? Beter is het dus om te laten zien hoe het wel hoort

en wat wel goed gedrag is. De invloed van dit voorbeeld-

gedrag gaat vrij ver, zo is bekend dat agressie in teken-

films en computerspelletjes jonge kinderen aanzet tot

agressiever gedrag. Als we kijken naar de woordvoerders

van een campagne, dan kan er gebruik worden gemaakt

van het feit dat er van aantrekkelijke mensen en mensen

die autoriteit uitstralen meer wordt aangenomen 27.

4.2 beïnvloeden van gepland gedrag. De SIRE-campagne 'De maatschappij dat ben jij', waarbij

jongeren werden aangespoord om zich aan te melden als

vrijwilliger, zodat deze doelgroep meer betrokken zou

raken bij het maatschappelijk leven. De campagne

probeerde invloed uit te oefenen op gepland gedrag, je

denkt er tenslotte over na of je iedere week een aantal

uren vrijwillig wil gaan helpen in een bejaardentehuis.

De Amerikaamse onderzoeker Icek Ajzen heeft een

theorie bedacht over hoe dit geplande gedrag tot stand

komt en helpt ons erbij hoe wij dit gepland gedrag

kunnen veranderen. Volgens deze theorie wordt gepland

gedrag geleid door drie soorten overwegingen.

1. De attitude, wat is de houding tegenover het gewenste

gedrag?

2. Gedragsovertuigingen, dit zijn overtuigingen over de

waarschijnlijke gevolgen van het gedrag. In hoeverre

achten mensen zich in staat het gewenste gedrag te

vertonen?

3. Normatieve overtuigingen, ook wel de subjectieve norm

29 Bert Pol, Christien Swankhuisen,

Peter van Vendeloo | Nieuwe aanpak

in overheidscommunicatie; mythen,

misverstanden en mogelijkheden |

Coutinho 2007

28 Kahneman, D.& A. Tversky | Choices,

values and frames | Cambridge

University Press 2002.

6564

4.3 de nieuwe boodschapperBekend is dat internet razendsnel aan populariteit wint,

tegenwoordig heeft ieder gezin met één of meerdere

computers ook een aansluiting op internet. Het is dus niet

zo vreemd dat daar op ingesprongen wordt door de hier

voor besproken organisaties. Een reden voor mij om dit

middel op dit gebied wat nader toe te lichten.

Het wantrouwen dat internet mensen minder sociaal zou

maken, bleek niet van toepassing te zijn, waardoor

internet als een belangrijk medium kan dienen om

informatie over te dragen op de doelgroep. Internet biedt

namelijk tal van nieuwe mogelijkheden die met andere

middelen niet kunnen worden bereikt.

Zo kan een gebruiker vaak direct reageren op wat hij ziet

en kan hij zelf bepalen hoeveel informatie hij tot zich wil

nemen door al dan niet verder te klikken. Internet kan

tevens worden ingezet om isolement van bepaalde

bevolkingsgroepen tegen te gaan. Doordat men op

internet anoniem kan blijven, geven sommige mensen

eerder de voorkeur aan online aangeboden ondersteuning

dan aan face-to-face-hulp. Dit heeft te maken met

verlegenheid en schaamte. Te denken valt hierbij aan

mensen met een ziekte waarover men niet zo gemakkelijk

spreekt. Zoals bijvoorbeeld aidslijders, depressieven, die

het lastig vinden om direct contact te maken, maar ook

homoseksuelen die niet voor hun geaardheid kunnen of

durven uitkomen 29. Een voorbeeld waarbij de commercial

werd ingezet om bekendheid te geven aan de bijbehorende

website, was de campagne 'wat voor eikel ben jij'. Deze

commercial moest vooral de nieuwsgierigheid prikkelen

en mensen naar het hart van de campagne trekken: de

website. Bij de genoemde campagne kon de internetsite

ook als onderzoeksinstrument worden gebruikt. Het is

namelijk vrij makkelijk vast te stellen hoeveel bezoekers

een site heeft in een bepaalde periode en als jongeren in

dit geval ook nog dingen in kunnen zenden en meedoen

aan een quiz, dan is de actieve deelname ook snel genoeg

te peilen. Bij een advertentie of folder is het maar gissen

hoeveel mensen die nu werkelijk hebben gelezen.

van verlies en in termen van winst worden gebracht.

De psychologen Tversky en Kahneman toonden met hun

onderzoeken aan dat 'verlies-framing' effectiever is dan

'winst-framing', verlies weegt tenslotte zwaarder winst.

Het verliezen van vijftig euro blijft je langer bij als het

krijgen van vijftig euro 28.

Verder is het aan te bevelen om de doelgroep na te laten

denken over de manier hoe zij dit nieuwe gedrag gaat

inpassen in hun eigen situatie, overigens is dit alleen van

toepassing als die ook een positieve houding tegenover

dit gedrag heeft. Het helpt daarbij om de voorgenomen

handeling te koppelen aan een concrete gebeurtenis.

Hoe concreter iemand dit doet, hoe groter de kans is dat

iemand het gewenste gedrag ook tot uitvoering gaat

brengen. Als iemand met betrekking tot de SIRE-campagne

zegt "Ik ga iedere zaterdagochtend van 10 tot 12 uur

vrijwilligerswerk doen in het bejaardenhuis", dan is de

kans groter dat dit gedrag echt tot uitvoering komt dan

wanneer hij zegt "Ik ga één keer per week vrijwilligerswerk

doen". Bij beïnvloeding van gepland gedrag is het vooral

van belang dat de boodschapper betrouwbaar is en dus

geloofwaardig en deskundig overkomt. De mate van

aantrekkelijkheid speelt in deze situatie een minder grote

rol dan bij de beïnvloeding van automatisch gedrag.

Tenslotte moet er nog een medium worden gekozen

waarmee de boodschap moet worden overgebracht.

Om gepland gedrag te kunnen beïnvloeden is er ruimte

en tijd nodig en die is meestal niet aanwezig bij een

radio- of tv-reclame. Verstandiger is het daarom om

gebruik te maken van een advertentie, folder of website

waarop de doelgroep de benodigde informatie kan

vinden. Wel is het uiteraard mogelijk om via een tv- of

radioreclame de nieuwgierigheid te prikkelen en vervolgens

bekendheid te geven aan de website die met de campagne

verbonden is, zoals je steeds vaker ziet bij recente

campagnes.

6766

het idee hebben dat het ten koste gaat van hun eigen

belastinggeld. De afstand tussen de burger en de overheid

moet dringend worden verkleind.

De consument zit niet meer te wachten op weer een

nieuwe tv-commercial of de zoveelste advertentie in de

krant. De boodschap moet juist opvallen en dit kan onder

andere door de aandacht dicht bij de persoonlijke

levenssfeer te pakken. In zijn eigen omgeving lijkt de

burger het best te bereiken. En wanneer de aandacht is

gevestigd op de directe omgeving om hem heen, komt er

vanzelf meer aandacht voor het bredere publieke domein.

Wat we niet uit het oog moeten verliezen is, dat een

groot deel van het gedrag dat campagnes of projecten

trachten te veranderen, automatisch gedrag is. Dit is zeer

lastig te beïnvloeden, doordat men hier niet meer bij

nadenkt. Wil men dit gedrag veranderen, dan is het slim

om hierbij kennis te gebruiken uit de psychologie.

Uit onderzoek naar het menselijk brein blijkt namelijk dat

er grote overeenkomsten zitten in onze manier van

denken en reageren. De media zijn namenlijk maar één

van de vele beïnvloedingsfactoren van menselijk gedrag,

de reacties van individuen op prikkels uit hun omgeving is

veel te gecompliceerd om te denken dat je dat met één

project of campagne een grootschalige positieve gedrags-

verandering teweeg kan brengen. Het blijft hoe dan ook

een gelukstreffer, wanneer de betreffende campagne het

gewenste resultaat oplevert. Ontwerpers zijn dan ook

zeker geen wereldverbeteraars, maar we kunnen onze

creativiteit wel inzetten om problemen in de maatschappij

onder de aandacht te brengen. We moeten daarbij zeker

niet denken dat we er met het maken van een 'mooi'

plaatje vanaf komen. We moeten als ontwerpers onze

verantwoordelijkheid dragen voor een sterk concept en

een uitwerking die de juiste boodschap communiceert

naar de doelgroep.

Conclusie

Door verschillende factoren is het sociaal welzijn van onze

samenleving door de jaren heen nogal veranderd. Dit

heeft ook een aantal negatieve gedragsveranderingen bij

een groot aantal mensen met zich mee gebracht. Ik als

grafisch ontwerper heb door middel van deze scriptie een

antwoord proberen te geven op de vraag, wat de rol van

de grafisch ontwerper hierin is.

Als ontwerper ben je verantwoordelijk voor de visualisatie

van een boodschap of gedachtegoed van jezelf of van een

opdrachtgever. Dit kan een commerciële boodschap zijn

ter bevordering van de verkoop van een bepaald product.

Maar het kan ook een ideële boodschap zijn die tot doel

heeft een gedragsverandering bij de doelgroep tot stand

te brengen. Dit laatste is een stuk lastiger maar niet

onmogelijk.

Noodzakelijk is hierbij om in te spelen op de belevenisdrang

van velen, deze belevenissen moeten tegemoet komen aan

de wensen van de consument die alles al bezit en gezien

heeft. Een project dat hier op inspringt is de Burendag,

maar ook de Burenwinkel van Martijn Engelbrecht,

waarbij mensen in hun eigen straat de omgebouwde

SRV-wagen kunnen bezoeken. Mensen worden betrokken

bij het project en hebben samen met hun buurtgenoten

een unieke ervaring. Het product wat ze eventueel in de

burenwinkel kopen wordt als een souvenier beschouwt en

is daarmee een herinnering aan de beleving.

Wat de overheid betreft, ben ik van mening dat deze beter

meer geld kan investeren in wat kleinschaligere initiatieven

dan met het vingertje te wijzen in de zoveelste Postbus 51-

campagne. We moeten op zoek naar vernieuwing en niet

iedere keer weer dezelfde paden bewandelen.

Het is belangrijk dat er projecten ontstaan vanuit binnenuit,

waarin burgers een eigen bijdrage kunnen leveren en niet

6968

van de sociale controle. Voor de één is dit een geschenk

uit de hemel maar een ander zou blij zijn, als de buurvrouw

is een keertje langs kwam om te vragen of alles goed was.

Velen suggereren ook dat het zinloos geweld de laatste

jaren nogal is toegenomen als gevolg van stress, verschil

in cultuur, geweld op televisie, toenemende bevolkings-

dichtheid en een afname van hechte sociale groepen.

Hoe losser de band is met zo’n groep, des te minder je de

normen een waarden van zo’n groep zult naleven.

Tenslotte bestaat er het probleem dat er een vergrijzing

van vrijwilligers optreedt bij vele organisaties.

Het probleem is hierbij dat het zeer lastig is om meer

jong-volwassenen als vrijwilliger bij een organisatie te

krijgen. Zonder een nieuwe aanwas in het vrijwilligers-

bestand kan er een gevaarlijke situatie ontstaan, waarbij

een heleboel zaken verdwijnen of onbetaalbaar worden.

Gelukkig zijn er organisaties die iets willen doen aan deze

negatieve gevolgen, zoals Douwe Egberts die door middel

van een Nationale Burendag de binding tussen buren wil

versterken. Zij spelen in op de belevenisdrang van vele

consumenten. Maar ook het structureel verkeerd bezorgd

huis-aan-huisboek 'Hallo Buurman' van grafisch ontwerper

Robin Stam wil het besef creëren dat het heel gemakkelijk

is om iets aan de onpersoonlijkheid te veranderen.

Het duurzame, bijna bijbelachtig boekje staat vol met

suggesties, tips, ideeën en mogelijkheden om dingen op

te pakken en samen uit te werken. De kracht van dit

project ligt in het feit dat Stam zowel een sterk concept

heeft bedacht en dit tevens koppelt aan een verzorgd

boekje netjes in een doos. Met de financiële hulp van

wooncorporatie Woonbron is dit boek verspreid in een

groot deel van Rotterdam.

In Amsterdam is een ander project opgestart, genaamd

de Burenwinkel, één van de grotere projecten van het

instituut 'Liefde in de stad', onder leiding van grafisch

Samenvatting

Als we de media moeten geloven, is er niet veel over van

onze normen en waarden. "Iedereen leeft op zichzelf en

niemand maakt zich nog druk over het 'wel en wee' van

een ander" is een bekende beschuldiging die velen van

ons vast wel eens gehoord hebben. In deze scriptie wordt

daarom de volgende vraag beantwoord: Wat is de rol van de ontwerper met betrekking tot het verbeteren van de sociale samenhang in de maatschappij?

Op dit moment zijn de meeste mensen geen lid meer

van één bepaalde groep die het leven bepaald, maar van

meerdere ‘lossere’ groepen tegelijk, zoals een sportvereni-

ging of een bestuur van een dorpsraad. Dit is maar één

van de vele veranderingen waardoor het sociaal welzijn

van onze samenleving nogal is veranderd en waardoor er

individualisme is opgetreden. Zo heeft de modernisering

ervoor gezorgd dat we steeds minder afhankelijk van

elkaar zijn gaan worden. Niet alleen de auto maar ook

meerdere computers, tv’s en radio’s in een huis hebben

ervoor gezorgd dat ieder gezinslid zijn eigen gang kan

gaan. Ook internet wordt door velen als grote boosdoener

aangewezen als oorzaak van een afname van de sociale

samenhang in Nederland. Uit onderzoek blijkt echter dat

het een overgrote meerderheid van de internetgebruikers

lukt om hun internetactiviteiten niet ten koste te laten

gaan van hun sociale activiteiten en relaties. Er zijn veel

mensen die juist door internet nieuwe mensen hebben

leren kennen die zij anders in het dagelijks leven nooit

waren tegen gekomen. Een verandering die wel zorgt

voor problemen, is de opkomst van de multiculturele

samenleving. Het contact tussen allochtonen en autoch-

tonen verloopt moeizaam door culturele verschillen als

taal en leefwijze.

Die veranderingen hebben helaas ook een aantal

negatieve gevolgen teweeg gebracht, zoals een afname

7170

ontwerpers nog veel van kunnen leren. Zo laten deze

studies zien dat negatieve informatie veel meer hersenac-

tiviteit teweeg brengt dan positieve en dat het belangrijk

is om in campagnes de juiste norm te communiceren. Wil

men gepland gedrag beïnvloeden, dan zal men eerst een

uitvoerig onderzoek moeten doen naar de doelgroep om

deze resultaten vervolgens te gebruiken voor een

overtuigend betoog. Bij het kiezen van een medium om

de boodschap over te brengen, wordt steeds vaker

gekozen voor internet. Hierbij kan de doelgroep direct

reageren op wat hij ziet en kan hij zelf bepalen hoeveel

informatie hij tot zich wil nemen door al dan niet verder

te klikken.

De media zijn echter maar één van de vele beïnvloedings-

factoren van menselijk gedrag, de reacties van individuen

op prikkels uit hun omgeving is veel te gecompliceerd om

te denken dat je dat met één project of campagne een

grootschalige positieve gedragsverandering teweeg kan

brengen. Ontwerpers zijn dan ook zeker geen wereldver-

beteraars, maar ze kunnen hun creativiteit wel inzetten

om problemen in de maatschappij onder de aandacht te

brengen. Het maken van een 'mooi' plaatje is simpelweg

niet voldoende.

kunstenaar Martijn Engelbrecht. De Burenwinkel is een

omgebouwde SRV- wagen met producten die de relaties

tussen wijkgenoten moet versterken. Op de gelijknamige

website kunnen de ideeën voor de burenproducten

worden ingestuurd en bij goedkeuring van de jury worden

zij in productie genomen en vervolgens verkocht in de

Burenwinkel. Een organisatie die zich al 40 jaar inzet voor

de maatschappij is SIRE, die zich ten doel stelt onderbe-

lichte maatschappelijke onderwerpen publiekelijk aan de

orde te stellen en bespreekbaar te maken. Dit doet zij met

campagnes zoals bijvoorbeeld 'Stop digitaal pesten' en

'Kort lontje' Bij deze laatst genoemde campagne wordt

ingegaan op het feit dat mensen tegenwoordig nogal snel

geïrriteerd reageren op elkaar.

Tenslotte is er nog de overheid die op allerlei terreinen

invloed probeert uit te oefenen op het gedrag van burgers

doormiddel van campagnes onder de noemer 'Postbus 51'.

Deze campagnes zijn bedoeld om burgers te informeren,

een bepaald bewustzijn of draagvlak te creëren of om

nieuw gedrag te stimuleren. Een voorbeeld hiervan is de

campagne genaamd 'Wat voor eikel ben jij' die als doel

had, jongeren ervan bewust te maken dat ze een keuze

hebben in hun gedrag ten aanzien van de veiligheid in

hun leefomgeving. De campagne die hierop aansloot,

was 'Wat voor kuddedier ben jij?'.

Als ontwerper ben je maar een deel van het geheel in

dergelijke landelijke campagnes, toch is het van belang

om je niet alleen met de uitvoerende taak bezig te houden,

maar betrokken te zijn bij het gehele proces voor zover dit

mogelijk is. Hierbij is het van belang om op zoek te gaan

naar vernieuwing en de doelgroep meer te betrekken bij

de desbetreffende campagne.

De vraag is uiteindelijk wat nu de beste manier is om dit

menselijk gedrag te beïnvloeden. Naar schatting is zo’n

95% van ons gedrag automatisch en slechts 5 % gepland

gedrag. Het grootste deel van het gedrag dat campagnes

trachten te veranderen is echter automatisch gedrag,

waar we niet bewust over nadenken en waarin we dus

veel moeilijker te beïnvloeden zijn. In de psychologie zijn

vele onderzoeken gedaan naar ons gedrag waar wij als

7372

Magazines- Elda Dorren | Hallo Buurman | Items 2007 nr. 3/4

- Bas van Lier | Sociaal design | Items 2007 nr. 3/4

- Brigitte van Mechelen | Nieuwe buren, nieuwe relaties |Items 2007 nr. 3/4

- Ruut Veenhoven | Individualisme zo slecht nog niet |psychologie magazine januari 2000

Krant- Bennie Jolink | Op het platteland kent iedereen elkaar | BNdeStem 1 novermber 2007

Websites- http://homes.eff.org/~barlow/Declaration-Final.html

- http://presentatiehtml.postbus51.nl

- www.bndestem.nl

- www.burenwinkel.nl

- www.burendag.nl

- www.cbs.nl

- www.de.nl

- www.hartvanederland.nl

- www.hallobuurman.nl

- www.liefdeindestad.nl

- www.molblog.nl

- www.nieuwsbank.nl

- www.nl.wikipedia.org

- www.nrc.nl

- www.postbus51.nl

- www.scp.nl

- www.sire.nl

- www.skor.nl

- www.vijf890.nl

- www.wdka.nl

Bronvermelding

Boeken- Drs. W. Breedveld | Wat burgers beweegt; gedrags-

beïnvloeding door voorlichting en reclame | SMO 1993

- Dick Buschman en Femke Schavemaker I BrandExperiences; het is tijd voor ervaringen dat merk je aan alles I Kluwer 2004

- Birgit Dewez | Overheidscommunicatie; de nieuwewereld achter Postbus 51 | Boom 2001

- Jan Willem Duyvendak en Menno Hurenkamp I Kiezenvoor de kudde; lichte gemeenschappen en de nieuwe meerderheid I Van Gennep 2004

- Maarten Evenblij | Respect! Onderzoek naar socialecohesie in Nederland | Aksant 2007

- Rob Giesendorf | ‘Moraalridders!’; ontwepen voor depublieke zaak | scriptie St.Joost 2006.

- L. Harms | Mobiel in de tijd. Op weg naar een auto-afhankelijke maatschappij | SCP 2003

- Kahneman, D.& A. Tversky | Choices, values and frames |Cambridge University Press 2002

- Bert Pol, Christien Swankhuisen, Peter van Vendeloo |Nieuwe aanpak in overheidscommunicatie; mythen, misverstanden en mogelijkheden | Coutinho 2007

- Joost Steins Bisschop I Chatten met je dochter; hoe het leven de technologie verandert | Business

Contact 2003

- Sandra Trienekens | kunst en sociaal engagement;een analyse van de relatie tussen kunst, de wijk en de gemeenschap | Cultuurnetwerk Nederland 2006

- Auke de Visser, Joop Roomer, Heleen Dupuis, Angelique

Bergers, Paul Mertz, Wim Driehuis, Lou de Haan, Paul van

Jaarsveld, Violet Falkenburg | sociale reclamecommuni-catie; 25 jaar SIRE campagnes 1967-1992 I Kluwer 1992

Jaarverslagen- Dienst Publiek en Communicatie | Jaarevaluatie

Postbus 51 campagnes 2006 | mei 2007

- Sire | jaarverslag 2006 |

7574

Beeldverantwoording

1.1 t/m 1.5 MIR vormgeving | Website Burendag 2006 | Communicatiebureau Lemz

1.6 t/m 1.10 Arie Bonth | Website Burendag 2007 | Arie Bonth

2.1 t/m 2.6 Robin Stam | Hallo Buurman | Robin Stam

3.1 De Burenwinkel | www.skor.nl

3.2 Rufus de Vries | Wisseldoosje | www.burenwinkel.nl

3.3 Hendrik-Jan Grievink | Burendeursticker | www.burenwinkel.nl

3.4 Lennart Wolfert | Burencommunicatie | www.burenwinkel.nl

3.5 Ghalia Elsrakbi | Onderburengieter | www.burenwinkel.nl

4.1 Reclamebureau Publicis | 'Stop digitaal pesten' | www.sire.nl

4.2 N=5 Communicatie-adviesbureau | 'Kort Lontje' | www.sire.nl

5.1 Goopie, mijd de vakantiepiek | www.postbus51.nl

5.2 UbachsWisbrun/JWT | 'Wat voor eikel ben jij?' | www.watvooreikelbenjij.nl

5.3 UbachsWisbrun/JWT | 'Wat voor kuddedier ben jij?' | www.watvoorkuddedierbenjij.nl

Suzanne de Nijs | scriptie | St.Joost 2008